Immunologia
Wykład 1 - 2
Układ immunologiczny  wprowadzenie
Komórki i tkanki układu odpornościowego
Definicja
IMMUNOLOGIA
(ang. immunology)
Gałąz
nauk biologicznych;
nazwa immunologia oznacza naukę o odporności: pochodzi od słów:
immunis (łac.)  wolny od obciążeń, odporny i logos (gr.)  słowo, nauka
Przedmiotem badań immunologii są procesy, dzięki którym ustrój
ludzki i zwierzęcy utrzymuje równowagę środowiska wewnętrznego w
przypadku zadziałania substancji obcej, czy to pochodzenia
zewnętrznego, czy też pochodzenia ustrojowego
(Ślopek S. Ilustrowany słownik immunologiczny)
W.Nowacki 2010 1
Immunologia
Pochodzenie komórek immunologicznych
Układ odpornościowy
OPORNOŚĆ a ODPORNOŚĆ
RESISTENTIA = OPORNOŚĆ IMMUNITAS = ODPORNOŚĆ
= odporność wrodzona = odporność nabyta
nieswoista swoista
brak pamięci immunologicznej pamięć immunologiczna
Bariery biologiczne:
-mechaniczne
-fizyczne
-chemiczne
-ekosystemy bakteryjne
Fagocyty: monocyty, makrofagi, Limfocyty (komórki: Th, Tc, Ts, Tm
granulocyty oraz B komórki plazmatyczne, Bm
(PMG  polymorphonuclear APC (Antigen Presenting Cells)
neutrophil),
komórki NK (Natural Killer) = LGL
Lizozym, układ dopełniacza, BOFZ, Przeciwciała = immunoglobuliny
IFN i inne cytokiny
W.Nowacki 2010 2
Immunologia
ODPORNOŚĆ
BIERNA
Komórkowa, humoralna
CZYNNA
Nabyta w sposób:
- naturalny
- sztuczny
Miejsca kontaktu z ANTYGENEM
TKANKA LIMFATYCZNA ZWI
ZANA ZE SKÓR

SALT  Skin Associated Lymphoid Tissue = SIS  Skin Immune System
TKANKA LIMFATYCZNA ZWI
ZANA Z BA
ONAMI ÅšLUZOWYMI
Mucosa Associated Lymphoid Tissue ( MALT )
NALT  Nose Associated Lymphoid Tissue
( Tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi nosa )
BALT  Bronchus Associated Lymphoid Tissue
( Tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi oskrzeli)
GALT  Gut Associated Lymphoid Tissue
( Tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi jelita )
Ro-ALT  Reproductive organ Associated Lymphoid Tissue
( Tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi narządu
rozrodczego )
Antygen
ANTYGEN
( antigen  Ag , syn. immunogen )
Jakakolwiek cząsteczka, która może być swoiście rozpoznana przez
elementy układu odporności nabytej, to znaczy przez komórki B lub T, lub
przez obie.
Jest to substancja wzbudzajÄ…ca w odpowiednich warunkach wystÄ…pienie
jednego, kilku lub wszystkich czterech typów odpowiedzi immunologicznej:
Øðhumoralnej
Øðkomórkowej
Øðswoistej tolerancji immunologicznej
ØðpamiÄ™ci immunologicznej
Zdolność wywołania odpowiedzi immunologicznej jest też określana jako
immunogenność.
W.Nowacki 2010 3
Immunologia
Hapten
HAPTEN
( haptens, syn. antygen resztkowy )
To taka substancja, która ma zdolność wejść w reakcję z uczuloną
komórką lub przeciwciałem, ale nie może wywołać reakcji
immunologicznej.
Hapten nabiera immunogenności, gdy połączony jest z nośnikiem
(wówczas np. powstają przeciwciała przeciwko haptenowi i
nośnikowi). Stąd też hapten jest określany jako antygen niepełny
(resztkowy).
Ag konwencjonalny
Ag własne (self) i nie własne (non  self)
czyli Ag konwencjonalny
Antygeny (self i non-self) rozpoznawane sÄ… przy pomocy
głównego układu zgodności tkankowej
(Major Histocompatibility Complex - MHC)
Główne Ag uczestniczące w rozpoznaniu to: MHC kl. I i MHC kl. II.
Podział antygenów
ANTYGEN KONWENCJONALNY (non  self)
Podział antygenów
Wg. cech biologicznych:
Øðbakteryjne
Øðwirusowe
Øðgrzybicze
Wg cech chemicznych:
Øðproszki do prania, szampony, farby
Øðleki
Øðgazy przemysÅ‚owe
ØðpyÅ‚y
Wg. cech fizycznych:
Øðrozpuszczalne
Øðkorpuskularne
W.Nowacki 2010 4
Immunologia
Patogeny wewnątrz- i zewnątrzkomórkowe
Podział antygenów
Grasiczozależność:
Øðantygeny T-zależne (grasiczozależne)
Øðantygeny T-niezależne (grasiczoniezależne)
Antygeny reagujące krzyżowo  pojawienie się identycznych lub
podobnych determinant w różnych Ag (Ab anty Alb. myszy reaguje z Alb.
szczura i królika)
Antygeny heterofilne  Ag występujące u wielu filogenetycznie odległych
gatunków ( Ag Forssmana, mukopolisacharyd występujący w erytrocytach
wielu gatunków zwierząt: koń, mysz, pies / brak go u szczura, królika,
człowieka /. Ag Forssmana obecny jest także u wielu bakterii: Neisseria,
Salmonella, Streptococcus.
Inny przykład Ag krwinkowy B, zbliżony do Ag niektórych szczepów E . coli;
podobieństwo Ag paciorkowca hemolitycznego grupy A do Ag mięśnia
sercowego.
Ag homologiczny = Ag, który wywołał daną odpowiedz
immunologicznÄ…
Ag heterologiczny = Ag, który nie brał udziału w tej określonej odpowiedzi
immunologicznej
Wykład 1
ANTYGENY WA
ASNE (self)
Integralne Ag gospodarza, głównie Ag transplantacyjne zaliczane do
głównego układu zgodności tkankowej  MHC.
Nieimmunogenne
Autoantygeny (Ag autologiczne)  Ag własne danego osobnika
Izoantygeny (Ag izogeniczne)  Ag od osobnika o tej samej konstytucji
genetycznej
( bliżnięta jednojajowe, osobniki bardzo homozygotyczne )
Immunogenne
Alloantygeny ( Ag allogeniczne )  Ag osobnika tego samego gatunku
odmiennego genetycznie
Ag ksenogeniczne ( syn. heterologiczne )  Ag osobnika z innego
gatunku. Większość Ag z którymi spotykamy się w życiu codziennym.
W.Nowacki 2010 5
Immunologia
Komórki T i B (cz.1)
CECHY IDENTYFIKUJ
CE KOMÓRKI T i B
Cecha Limfocyt B Limfocyt T
Rozwój Szpik kostny, torba Grasica
Fabrycjusza, kępki
Peyera
Umiejscowienie Węzeł chłonny  strefa Węzeł chłonny  strefa
korowa, Åšledziona  przykorowa, Åšledziona 
grudki okołotętniczkowe
pochewki limfatyczne
(PALS)
Krążenie Tak Tak
Receptor Ag BCR - immunoglobulina TCR  białkowy
heterodimer
połączony z CD3, CD4
lub CD8
Ważny Immunoglobuliny CD2, CD3,CD4 lub CD8
powierzchniowy Ag
ANTYGENY RÓŻNICOWANIA = Cluster of
differentiation (CD)
Wykrywane są przeciwciałami
monoklonalnymi swoistymi dla jednej
determinanty antygenowej.
Pewne grupy tych przeciwciał ( cluster )
rozpoznajÄ… ten sam Ag ( marker )
różnicowania.
Symbolem CD i odpowiedniÄ… cyfrÄ… oznacza
się struktury powierzchniowe komórek,
głównie leukocytów.
Komórki T i B (cz.2)
CECHY IDENTYFIKUJ
CE KOMÓRKI T i B
Cecha Limfocyt B Limfocyt T
Mitogeny Lipopolisacharyd Fitohemaglutynina (PHA),
(LPS), Konkanawalina A (ConA),
mitogen szkarłatki Szczepionka BCG (Myco-
(PWM) bacterium tuberculosis),
PWM
Ag rozpoznawany Obce białko Przetworzone obce białko
z antygenem MHC
Wywołanie tolerancji Trudne A
atwe
Komórki potomne Komórki plazmatyczne, Efektorowe komórki T,
komórki pamięci Komórki pamięci
Wydzielany produkt Immunoglobuliny Cytokiny
W.Nowacki 2010 6
Immunologia
Funkcje limfocytów
Komórka dendrytyczna
APC ( Antigen Presenting Cells )
żðMAKROFAGI
żðKOMÓRKI DENDRYTYCZNE GRUDEK
CHA
ONNYCH
żðKOMÓRKI LANGERHANSA
żðKOMÓRKI DENDRYTYCZNE
SPLATAJ
CE
żðLIMFOCYTY B
W.Nowacki 2010 7
Immunologia
IDCs ( interdigitating cells) -Komórki splatające
Cechy komórek:
vðObecne w strefach T zależnych
vðPrezentujÄ… Ag komórkom T
vðKomórki migrujÄ…ce
vðMHC kl.II !
vðPrezentujÄ… Ag przetworzony ( Fragment Ag zwiÄ…zany z
MHC)
APC
FDCs (follicular dendritic cells)  Komórki
dendrytyczne grudek
Cechy komórek:
vðObecne w strefach B zależnych
vðPrezentujÄ… Ag komórkom B
vðKomórki osiadÅ‚e ( nie migrujÄ…)
vðBrak MHC kl.II !
vðZatrzymujÄ… dÅ‚ugo na swojej pwierzchni antygen w formie
kompleksów immunologicznych (Ag-Ab)  iccosomy
vðWiążą Ag przez receptory dla dopeÅ‚niacza CR1(CD35) i
CR2 (CD21)
vðPosiadajÄ… receptory dla Fc
W.Nowacki 2010 8
Immunologia
Iccosomy (immune complex coated bodies)
Fc R
( CD16,CD32,CD64)
Ag + Ab
CR1(CD35)
CR2(CD21)
FDC  follicular dendritic cells
Figure 9.15. Immune complexes bound to follicular dendritic cells form iccosomes, which are
released and can be taken up by B cells in the germinal center. Follicular dendritic cells have a prominent
cell body and many dendritic processes. Immune complexes, bound to complement and Fc receptors on the
follicular dendritic cell surface, become clustered, forming prominent 'beads' along the dendrites. An
intermediate form of follicular dendritic cell is shown (left panel) with both straight filiform dendrites and those
that are becoming beaded. These beads are shed from the cell as iccosomes (immune complexcoated
bodies), which can bind (center panel) and be taken up by B cells in the germinal center (right panel). In the
center and right panels, the iccosome has been formed with immune complexes containing horseradish
peroxidase, which is electrondense and thus appears dark in the transmission electron micrographs.
Photographs courtesy of A.K. Szakal, Annual Reviews of Immunology 1989; 7:91-109.
Receptory dla składnika C3 dopełniacza
Receptory Ligandy
CR1(CD35) C3b, iC3b, C4b
CR2 (CD21) iC3b, C3dg,
IFN EBV
iC3b,zymosan,bakterie,
CR3
fibrynogen, ICAM-1
(CD18/CD11b)
iC3b, fibrynogen
CR4
(CD18/CD11c)
W.Nowacki 2010 9
Immunologia
APC
UKA
AD IMMUNOLOGICZNY
Struktury układu limfatycznego
NarzÄ…dy centralne:
GRASICA  THYMUS
SZPIK KOSTNY
(TORBA FABRYCJUSZA  BURSA FABRICI)
NarzÄ…dy obwodowe
ÅšLEDZIONA
W
ZA
Y CHA
ONNE
MIGDAA
KI
GRUDKI CHA
ONNE POJEDYC
CZE I SKUPIONE
NACZYNIA CHA
ONNE
NarzÄ…dy i tkanki limfoidalne
W.Nowacki 2010 10
Immunologia
Węzeł chłonny
APC ( Antigen Presenting Cells )
Øð MAKROFAGI
KOMÓRKI LANGERHANSA
Øð KOMÓRKI DENDRYTYCZNE SPLATAJ
CE SI

(IDCs  interdigitating cells)
Øð KOMÓRKI DENDRYTYCZNE GRUDEK CHA
ONNYCH
" FDC  follicular dendritic cells (grudka pierwotna)
" GCDC  germinal centre dendritic cell ( grudka wtórna, ekspresja
MHC kl.II )
Øð LIMFOCYTY B
Strefy T i B zależnę w węzłach chłonnych
oraz lokalizacja Antygenu
Czas
STREFA APC Ag
przetrzymania Ag
Zatoka brzeżna
Makrofagi Wielocukry ++++
Kora (Grudki)-
FDC (Ag-Ab) +++
strefa B zależna
GCDC wiążące C
Strefa
IDC Większość ++
podkorowa 
Ag
strefa T zależna
Rdzeń (T i B )
Makrofagi Większość +
Ag
W.Nowacki 2010 11
Immunologia
UKA
AD IMMUNOLOGICZNY
Struktury układu limfatycznego ( cz.II )
Układ fagocytów jednojądrzastych ( dawna nazwa łącznie z komórkami
śródbłonka USŚ  układ siateczkowo śródbłonkowy = RES -
reticuloendothelial system )
PROMONOCYTY
MONOCYTY
MAKROFAGI  w tkankach ( histiocyty ):
Kk Kupffera
Śródkłębuszkowe komórki mezangium
Makrofagi płuc
śledziony
węzłów chłonnych i migdałków
w zrębie szpiku
błon surowiczych
mikrogleju
Ukł. fagocytów jednojądrzastych (cz.1)
Ukł. fagocytów jednojądrzastych (cz.2)
W.Nowacki 2010 12
Immunologia
Limfocyty krążące w układzie krwionośnym i
limfatycznym
Komórki Immunologicznie Kompetentne
Dziewicze Efektorowe Pamięci
T i B TH TC B( plazmocyt) T i B
Krążenie limfocytów
W.Nowacki 2010 13