FILOZOFIA
By Matej
Nie szukaj tego, co jest zbyt ciężkie,
ani nie badaj tego, co jest zbyt trudne dla ciebie.
O tym rozmyślaj, co ci nakazane,
bo rzeczy zakryte nie sÄ… ci potrzebne.
Wielu bowiem domysły ich w błąd wprowadziły
i o złe przypuszczenia potknęły się ich rozumy.
Poświęciłem wiele bezsennych nocy i nauki,
aby w tym przeciągu czasu, jaki był potrzebny,
wykończona księgę wydać dla tych,
wśród których przebywam ...
Ecclesiasticus
Data 6 stycznia 2007
Niniejsza publikacja może być kopiowana, oraz dowolnie rozprowadzana tylko i wyłącznie w
formie dostarczonej przez autora. Zabronione są jakiekolwiek zmiany w zawartości publikacji
bez pisemnej zgody autora.
Matej
Matej
Bronikowo
Ul. Morownicka 1a
64-030 Åšmigiel
WWW: http://air.rtsoft.pl
EMAIL: [e-mail]
GG: 2992656
Wszelkie prawa zastrzeżone.
Ali rights reserved.
2
29.09.2006
Systematyczna filozofia  wybrane zagadnienia
1. Elementy metodologii nauk
a) nauka i cechy wiedzy naukowej, klasyfikacja nauk
b) ogólna metodologia nauk i metodologie szczegółowe
c) język jako narzędzie opisu rzeczywistości i komunikowania się oraz nośniki informacji
d) definicje  struktura i rodzaje
e) uzasadnianie i sprawdzanie twierdzeń
2. Narodziny i rozwój filozofii
a) geneza i z
ródła filozofii
b) spór o przedmiot filozofii
c) struktura i funkcje filozofii
d) filozofia w systemie nauk
Gnozeologia
3. Zagadnienie przedmiotu poznania
a) człowiek jako podmiot poznający (władze poznawcze i przeżycia poznawcze)
b) filozoficzne interpretacje zagadnienia przedmiotu poznania
- przedmiot wiedzy zmysłowej (idealizm i realizm teoriopoznawczy)
- przedmiot wiedzy pojęciowej (spór o powszechniaki)
4. Zagadnienia z
ródeł wiedzy.
a) psychologiczne i teoriopoznawcze aspekty z
ródeł wiedzy
b) główne interpretacje teoriopoznawcze z
ródeł wiedzy ( nacjonalizm, empiryzm)
5. Zagadnienie prawdziwości wiedzy
a) klasyczna koncepcja prawdy
b) alternatywna koncepcja prawdy.
c) Kryterium prawdy
Ontologia
6. Problematyka i główne nurty w ontologii
a) analiza podstawowych kategorii
b) zagadnienie natury bytu: problem ilości i rodzajów substancji
c) zagadnienia struktury rzeczywistości i związków między jej elementami
Zagadnienia aksjologiczne
7. Aksjologia jako teoria wartości
a) rodzaje wartości
b) status teoretyczny twierdzeń o wartościach
c) funkcje wartości  aspekt egzystencjalny
8. Etyka jako teoria moralności (wartości moralnych)
a) podstawowe kategorie etyki: moralność, etyka opisowa, etyka normatywna, metaetyka, prawo a moralność.
b) koncepcje pochodzenia moralności  heteronomiczne, autonomiczne
c) opis a ocena  zagadnienia prawdy w etyce
d) systemy etyczne  kryteria klasyfikacji i podstawowe założenia
e) etyka stosowana  analiza wybranych norm
9. Etyka ogólna a etyka zawodowa (etyka inżynierska )
a) pojęcie etyki zawodowej
b) przesłanki tworzenia etyki zawodowej
c) struktura i funkcje etyki zawodowej  rola etyki w życiu zawodowym ( kodeks etyki inżynierskiej)
3
06.10.2006
Nauka i cechy wiedzy naukowej, klasyfikacja nauk.
WIEDZA  NAUKA
Wiedza  wszelka forma poznania, całokształt informacji pozostających ze sobą (w luz
nym lub systematycznym)
układzie będącym efektem poznania.
Rodzaje wiedzy:
- naukowa
- potoczna
- artystyczno-literacka
- spekulatywna
Nauka 1. System należycie uzasadnionych twierdzeń i teorii zawierających możliwie adekwatną - na danym
etapie rozwoju poznania - wiedzę o zjawiskach i prawidłowościach rzeczywistości lub danego
aspektu rzeczywistości - (sens przedmiotu).
2. Zorganizowany proces poznawczy, ogół czynności i metod składających się na działalność
zapewniającą obiektywne i uporządkowane poznanie danego aspektu rzeczywistości - (sens
funkcjonalny).
3. Dziedzina kultury, którą - oprócz nauk w/w znaczeniach - współtworzy także system instytucji
naukowo-badawczych, materialno-techniczna baza oraz zbiorowość uczonych (sens socjologiczny).
Cechy wiedzy naukowej (dotyczy nauk realnych):
- wysoki stopień prawdziwości (adekwatność do rzeczywistości)
- właściwe uzasadnienie
- wysoki stopień usystematyzowania logicznego
- właściwe procedury badawcze
- intwesubiektywna komunikowalność i sprawdzalność
- duża zawartość informacji
- wysoka zdolność eksplanacyjna
- duże możliwości prognostyczne
- duże możliwości heurystyczne (zdobyta wiedza jest z
ródłem nowej wiedzy)
Cele nauki:
- wewnętrzne (poznawcza)
- zewnętrzne (praktyczna)
KLASYFIKACJA NAUK
Warunki klasyfikacji:
- rozłączność tzn. dowolny element dzielonego zbioru może się znajdować jedynie w jednym członie podziału
- wyczerpalność tzn. dowolny element dzielonego zbioru musi mieć się w jakimś członie podziału.
Klasyfikacja nauk - kryterium procedur
nauki realne nauki formalne
4
Klasyfikacja nauk - kryterium metod
nauki dedukcyjne nauki indukcyjne
(oniryczne) (empirystyczne)
METODOLOGIA NAUK
(nauka o metodach badawczych)
1. Tworzenie ogólnego modelu procedur naukowych.
2. Opis procedur tworzenia i przeobrażania teorii naukowych.
Metodologia nauk
szczegółowa metodologia nauk
ogólna metodologia nauk
- metodologiczna precyzja oraz
- analiza i ocena metod i
analiza konkretnych czynności
technik poznawczych
badawczych
wspólnym wszystkim
naukom np. klasyfikowanie,
definiowanie
Metodologia nauk
metodologia nauk
metodologia nauk
stosowanych
podstawowych
metodologia nauk
szczegółowych
metodologia nauk
technicznych
Fazy opracowywania i realizacji rozwiązań:
1. diagnoza (opis, oceny, postawienie hipotezy)
2. uzasadnienie
3. konstruowanie projektu
4. realizacja projektu
5. sprawdzenie i ocena skutków
5
20.10.2006
Język jako narzędzie opisu rzeczywistości i komunikowania
się oraz nośniki informacji.
 Jeśli język nie jest poprawny, to, co powiedziano, nie jest tym, co
zamierzano powiedzieć. Jeśli to, co powiedziano, nie jest tym, co
zamierzano powiedzieć, nie zostało zrobione to, co powinno 
Konfucjusz, Kung-fu-cy
(551- 479 p.n.e.)
Język - złożony (dwuklasowy: wyrazy, zdania) system konwencjonalnych (umownych) znaków fonicznych
lub pisemnych służących do porozumiewania się ludzi między sobą, do przekazania informacji.
Każdy język ma:
- właściwy sobie zasób określonych co do brzmienia wyrazów i wyrażeń (słownik)
- zasady i reguły precyzujące sposób konstruowania znaków złożonych ze znaków prostych (gramatyka)
- dyrektywy znaczeniowe określające właściwe użycie znaków przyporządkowujące im konkretne znaczenie,
określone sposoby ich rozumienia (semantyka)
Język: naturalny - sztuczny, przedmiotowy  metaprzedmiotowy.
Funkcje języka:
- przedstawieniowa (opisowa, denotatywana)
- ekspresywna (emotywna)
- impresywna [życzenia]
- fatyczna [podtrzymanie kontaktu]
- performatywna (stanowiÄ…ca, sprawcza)
- metajęzykowa
Nazwy - wyrażenia, które w zdaniu o strukturze  S jest P mogą odgrywać rolę podmiotu.
Pojęcie - znaczenie nazwy. Różnymi, ale równoznacznym nazwą odpowiada jako ich znaczenie jedno i to
samo pojęcie np.  bicz ,  bat .
Desygnat  zbiór wszystkich desygnatów nazwy stanowi jej zakres.
Klasyfikacja nazw - kryterium zakres nazwy
ogólne
puste
jednostkowe
6
Klasyfikacja nauk - kryterium do czego nazwy siÄ™ odnoszÄ…
konkretnie
abstrakcyjne
(są znakami rzeczy, osób) (są znakami cech, zdarzeń, stanów
rzeczy, relacji  zieloność ,  spokój )
Właściwość językowa jako z
ródło nieporozumień - wieloznaczność; aktualny i potencjalny sens wyrażeń;
okazjonalność; znaczenie dosłowne i niedosłownie; nieostrość znaczeń.
STOSUNKI MI
DZY ZAKRESAMI NAZW
1. Równoznaczność
2. Podrzędność
3. Nadrzędność
4. Krzyżowanie
5. Wykluczanie
ad. 1 Stosunek równoważności (zamienności)  zakresy nazw pokrywają się, każdy desygnat jej nazwy jest
desygnatem drugiej i na odwrót. Zakresy są identyczne np. trójkąt, trójbok
S jest równoważne P - to tyle co - każde S jest P i każde P jest S
S
P
7
 27.10.2006
Definicje  struktura i rodzaje.
Czy te byty
Czy wyrażają Czy pojęcia Czy te byty ogólne istnieją poza
Czy istniejÄ… istniejÄ… w
one pojęcia ogólne ogólne oznaczają rzeczami jednostkowymi
nazwy ogólne ? rzeczach
(myśli ogólne)? byty ogólne? niezależnie od nich?
jednakowych?
Skrajny
realizm
pojęciowy
Umiarkowany
realizm
pojęciowy
Konceptualizm
Nominalizm
Definicja (łac. definitio - określenie )  wypowiedz
językowa podająca najważniejsze informacje o pewnych
przedmiotach bÄ…dz
o znaczeniu terminów, wyrazów.
Struktura definicji
definiendum definiens
spójnik definicyjny
(człon definiowany) (człon definiujący)
( jest to ,  to tyle co )
Rodzaje definicji ze względu na budowę
definicja równościowa
definicja przez postulaty
(wyraz
na)
(kontekstowa)
(oniryczne)
W definicji równościowej człon definiowany (definiendum) pokrywa się z członem definiującym (definiens) co do
treści albo co do znaczenia np.  Bursztyn to skamieniała żywica .
Ogólna zasada  Wyraz A znaczy tyle, co wyraz B mające cechę C  definicja polega na podaniu rodzaju
najbliższego i różnicy gatunkowej. Tak zbudowana definicja nosi nazwę klasycznej.
Definicja równościowa niekoniecznie musi mieć formę definicji klasycznej (wskazywać konstytutywne treści danej
nazwy), może polegać na wskazaniu zakresów nazw, które w sumie dają zakres nazwy definiowanej np.  Zbożem w
rozumieniu ustawy jest żyto, owies, pszenica, proso .
Rodzaje definicji ze względu na ich zadania
definicje sprawdzone definicje projektujÄ…ce
8
Precyzyjny język i dobre uzasadnienie likwiduje nieporozumienia i osłabia spory.
 Najbardziej zażarte spory dotyczą spraw których żadna ze
stron jest w stanie dobrze uzasadnić
 Bertrand Russell
Uzasadnianie i sprawdzanie twierdzeń.
UZASADNIENIE TWIERDZEC

Wskazanie podstawy uznania za prawdziwe formułowanych zdań
bezpośrednie pośrednie
doświadczenie wnioskowanie
doświadczenie
eksperyment
spostrzeganie
umyślne wywołanie danego
obserwacja
zewnętrzne (zmysłowe)
zjawiska i czynne wpływanie na
spostrzeganie zorganizowane
wewnętrzne (introspekcyjne)
jego przebieg w celu ustalenia
wokół ustalonych pytań
związków między np. zmianami
warunków a zmianami zjawiska
Wnioskowanie
Proces myślowy w którym na podstawie zdań
uznanych wcześniej za prawdziwe dochodzi się do
przeświadczenia o prawdziwości innych zdań.
zawodne
niezawodne
dedukcyjne
redukcyjne przez analogie
indukcyjne
Wnioskowaniem dedukcyjnym - nazywa się rodzaj wnioskowania, który przebiega zgodnie z kierunkiem
wynikania logicznego tzn. zawsze od racji do następstwa. Właściwością tego typu wnioskowania jest to, że jeśli
prawdziwe są przesłanki i właściwy schemat wnioskowania, to wnioski także są prawdziwe, np. S jest M., M jest
P., S jest P.
9
Błędy wnioskowania dedukcyjnego :
- błąd materialny - jedna z przesłanek jest fałszywa bądz
bezpodstawnie przyjęta
- błąd formalny - niewłaściwy schemat wnioskowania
- błąd ekwiwokacji - w przesłankach występują terminy wieloznaczne
Wnioskowaniem redukcyjnym  nazywa się wnioskowanie w którym z następstwa wnioskuje się o racji, poszukuje
się racji uzasadniającej dane następstwo. W wnioskowaniu redukcyjnym wniosek jest prawdopodobny, stąd jest to
wnioskowanie zawodne. Prawdopodobieństwo twierdzenia przyjętego w drodze wnioskowania redukcyjnego na
podstawie stwierdzonych jego następstw jest tym większe, im więcej następstw uda się sprawdzić.
Wnioskowanie indukcyjne  umożliwia formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie jednostkowych przesłanek
będącymi zdaniami obserwacyjnymi (empirycznymi).
Wnioskowaniem z analogi nazywa się wnioskowanie w którym wniosek pojawia się przez analogię do istniejących
przesłanek, np. S1 jest P, S2 jest P, & , S n jest P, Sn+1 jest P.
Wnioskowanie
spontaniczne kierowane
(wyznaczone ustalonymi zdaniami)
zadania rozstrzygnięcia zadania wyjaśniające
 Czy prawdą jest, że p ?  dlaczego jest prawdą, że p. ?
hipotezy wyjaśniające
Rodzaje wyjaśnień:
1. Wyjaśnienie przyczynowe  wskazanie przyczyny zdarzeń, zjawisk, procesów czyli ustalenie związku
sukcesyjnego między zdarzeniami, zjawiskami czy procesami (to co wcześniejsze warunkuje to co póz
niejsze).
2. Wyjaśnienie funkcjonalne  określenie roli (funkcji) poszczególnych właściwości, cech, zdarzeń, obiektów w
ramach danego systemu, wzajemnej współzależności ze względu na funkcję.
3. Wyjaśnienie statystyczne  orzekanie o cechach, właściwościach, obiektach, zjawiskach w odniesieniu do całego
zbioru poszczególnych, konkretnych jego elementach, cechach.
Sprawdzanie
(rozstrzyganie czy twierdzenia sÄ… prawdziwe)
dowodzenie
sprawdzanie empiryczne
wprost
pozytywne negatywne
- całkowite (weryfikacje) - całkowite (falsyfikacja)
nie wprost - częściowe (konfirmacja) - częściowe (dyskonfirmacja)
10
Geneza i z
ródła filozofii.
Początki filozofii (w kręgu kultury europejskiej) sięgają VII/VI w. p.n.e.  jońska filozofia przyrody (Tales z
Miletu, Anaksymander, Anaksymenes ).
Była filozofia pierwszym typem wiedzy teoretycznej racjonalnie uzasadnionej, rodziła się w opozycji do myślenia
mityczna  magicznego. Pojmowana była jako dążenie do zrozumienia w oparciu o racje rozumu rzeczywistości i
to w dwojakim sensie:
- opisania i objaśnienia rzeczywistości
- ujęcia rzeczywistości w perspektywie sensu i wartości
W odniesieniu do obu aspektów chodziło filozofom nie tylko o tworzenie wiedzy o rzeczywistości, ale także o
pytania dotyczące  istoty rzeczy ,  ostatecznych racji istnienia ,  sensu wartości istnienia , a więc pytania, które
 pozwalają pod powierzchnią zjawisk zobaczyć furtkę do korzeni świata . Z tej racji filozofia od początku jawi się
jako wiedza najogólniejsza z wszystkich nauk operująca najogólniejszymi pojęciami, zmierzająca do
sformułowania najbardziej ogólnych zagadnień dotyczących świata.
Historycy filozofii opisują jej narodziny jako przejście w ludzkim myśleniu o świecie od realizmu naiwnego do
realizmu krytycznego  jak na podstawie wrażeń można sądzić o rzeczach.
 Wartość filozofii nie polega na tym, że głosi ona pewne twierdzenia, ale
na tym, że uzasadnia istnienie problemów i odkrywa ich możliwe
rozwiązania poszerzając w ten sposób nasze intelektualne horyzonty
B. Russel
Spór o przedmiot filozofii.
PRZESA
ANKI SPORU
Filozofia jest dziedziną wiedzy, która narodziła się w odległej przeszłości, nierozerwalnie była związana z historią
ludzkości i podlegała różnorakim przemianom.
Filozofia jest systemem wiedzy przypominającym określony opis objaśnienia rzeczywistości i miejsca w niej
człowieka oraz wskazującym perspektywę sensu i wartości (spór o status teoretyczny wypowiedzi wartościujących).
Struktura i funkcje filozofii.
STRUKTURA FILOZOFII
Klasyczna koncepcja filozofii (przedmiotem rzeczywistości jest człowiek i świat jego wytworów)
- ontologia
- gnoseologia
- antropologia filozoficzna
- etyka
- estetyka
- filozofia społeczna
Logiczna analiza języka nauki (przedmiotem jest język i poznanie)
- metodologia nauk
- teoria poznania
11
CECHY MYÅšLENIA FILOZOFICZNEGO
(klasyczna koncepcja)
1. Całościowe nastawienie filozofii - formułowanie ogólnego obrazu świata i ogólnych zasad poznania, dociekanie
ogólnych i ostatecznych racji.
2. Krytycyzm jako warunek twórczego myślenia.
3. Zorientowanie na antropologiczne i aksjologiczne - filozofia jest nie tylko systemem wiedzy, ale także formułą
kultury duchowej.
4. Wyjaśniające i metodologiczne zorientowanie filozofii.
5. Kontrowersyjność filozoficznych interpretacji i koncepcji  wielość kierunków filozoficznych.
FUNKCJE FILOZOFII
1. poznawcze
2. praktyczne
Filozofia w systemie nauk.
FILOZOFIA JAKO NAUKA
1. formułuje sądy o rzeczywistości korzystając z wyników badań nauk szczegółowych tworząc ich uogólnienia
2. proponuje nowe interpretacje znanych faktów: istniejących filozofii
3. tworzy ogólne zasady metodologii nauk
4. w uzasadnieniu twierdzeń respektuje  wspólną dla wszystkich nauk  zasadę racjonalności, zgodnie z którą każdy
sąd naukowy powinien być jak najmocniej uzasadniony właściwych dlań metodami, które wzmacniają stopień
jego akceptacji
FILOZOFIA A NAUKI EMPIRYCZNE
Formułowane w obrębie nauk empirycznych sądy są najczęściej odpowiedziami na pytania typu:  jak i  dlaczego .
Odpowiedzi na pytania pierwszego typu sÄ… twierdzeniami opisujÄ…cymi zaÅ› na pytania drugiego typu - twierdzeniami
wyjaśniającymi. W filozofii oprócz wymienionych pytań występują też pytania typu:  jak być powinno i  dlaczego
tak być powinno . Dwa ostatnie pytania dotyczą problematyki sensu i wartości i z konieczności ich status teoretyczny
różny jest od twierdzeń opisowych i wyjaśniających w naukach empirycznych. Różnice w standardach
metodologicznych wymienionych nauk jest konsekwencją odmienności ich przedmiotów badań.
 & jest bowiem cechą człowieka wykształconego żądać w każdej dziedzinie
ścisłości w tej mierze w jakiej na to pozwala natura przedmiotu 
Arystoteles
12
24.11.2006
Człowiek jako podmiot poznający.
TEORIA POZNANIA
 Nie jest przyjemnym stanem wątpienie, pewność jest jednak stanem
absurdu
Voltaire
podmiot poznajÄ…cy przedmiot poznania
człowiek rzeczywistość
- zmysłowe przeżycia poznawcze (wrażenie, spostrzeganie, wyobrażanie)
- rozumowe przeżycia poznawcze (zdolności myślenia pojęciowego)
Akty poznawcze (pewne czynności psychiczne np. spostrzeganie, abstrahowanie,
rozumowanie, wnioskowanie)
poznanie
Rezultaty poznawcze (efekt czynności poznawczych np. wiedza wyrażona w
sÄ…dach, twierdzeniach, teoriach)
13
Filozoficzne interpretacje zagadnienia przedmiotu poznania.
PRZEDMIOT WIEDZY ZMYSA
OWEJ
 Namiętności fałszują nie tylko wyniki, lecz i przesłanki naszego myślenia
K. Irzykowski
 Czy podmiot poznający zdolny jest poznać cokolwiek, co nie jest jego
własnym przeżyciem
K. Ajdukiewicz
idealizm teoriopoznawczy realizm teoriopoznawczy
przedmiotem poznania jest strefa przedmiotem poznania jest rzeczywistość
immanentnych przeżyć poznawczych transcendentna wobec podmiotu, który w
podmiotu czyli wyrażeniowe, wyobrażeniowe akcie poznawczym wykracza poza strefę
lub myślowe treści świadomości przedmiotowych doznań i przeżyć
konsekwencje
sceptyzm: pogląd poddający w wątpliwość wartości ludzkiego poznania (zmysły nas łudzą, wnioskowania są
nieprawomocne, nie istnieje absolutne kryterium prawdziwości) możliwości uzyskania wiedzy
prawomocnej i pewnej oraz postulujÄ…cych powstrzymywanie siÄ™ od potwierdzenia lub
zaprzeczenia  istnienia przedmiotów będących odpowiednikami przedstawień myślowych
agnostycyzm: koncepcja zawierająca tezy o całkowitej bądz
częściowej (np.  rzeczy samych w sobie ,  istot
rzeczy )niepoznawalności rzeczywistości przedmiotowej.
PRZEDMIOT WIEDZY POJ
CIOWEJ
W jaki sposób istnieją rozumowe treści poznawcze
- w języku jako nazwy ogólne
- w świadomości jako pojęcia ogólne
- jako ogólne idee
Czy istnieją i w jaki sposób istnieją treści przedmiotowe rozumowych przeżyć poznawczych? Czy istnieje coś co
odpowiada pojęciom ogólnym?
Skrajny realizm pojęciowy  pojęcia ogólne oznaczają byty ogólne, które istnieją obiektywnie i niezależnie od rzeczy
w których się przejawiają.
Umiarkowany realizm pojęciowy  pojęciom ogólnym odpowiadają zbiory przedmiotów jednostkowych
posiadających wspólne cechy. To co ogólnie istnieje w rzeczach jednostkowych jako ich wspólna cecha.
Konceptualizm  pojęcia ogólne nie mają odniesień przedmiotowych, są tylko tworami umysłu.
Nominalizm  istnieją tylko nazwy ogólne, nie oznaczają one niczego ogólnego są skrótami nazw jednostkowych.
Czy można i na jakiej podstawie scharakteryzować tylko co jednostkowe wnosi o tym co ogólne i odwrotnie?
14
01.12.2006
Zagadnienia z
ródeł wiedzy.
PRZESA
ANKI PROBLEMU
- dwoistość władzy poznawczych i przeżyć poznawczych przedmiotu (zmysły, rozum)
- różnice w standardach metodologicznych (procesach wiedzotwórczych) wiedzy przedmiotowej i matematyczno 
fizycznej
ASPEKT PSYCHOLOGICZNY
- skąd pochodzi nasza wiedza, czy treści przeżyć poznawczych pochodzą z wrażeń zmysłowych i mechanizmów ich
kojarzenia, czy z rozumu jako dyspozycji poznawczej
empiryzm genetyczny racjonalizm genetyczny
treści przeżyć poznawczych podmiot poznający dysponuje
wywodzą się z doświadczenia pojęciami niezależnymi od
umysłu podmiotu jest pierwotnie doświadczenia, wyprzedzającymi
 tabula rasa i dopiero doświadczenie   idee wrodzone
doświadczenie go kształtuje
ASPEKT METODOLOGICZNY
- jakie metody uzasadniania twierdzeń można uznać za prawomocne, jakie są drogi dojścia do wiedzy prawdziwej i
reguły oceniania wartości poznawczej twierdzeń i teorii
empiryzm metodologiczny racjonalizm metodologiczny
prawomocnymi metodami dominujÄ…cÄ… rolÄ™ w uzasadnieniu i
uzasadnienia twierdzeń są metody ocenie prawdziwości wiedzy
oparte bezpośrednio lub pośrednio odgrywa rozum  metody
na doświadczeniu. Empiria jest dedukcyjne
koniecznym warunkiem oceny
wartości poznawczej twierdzeń i
teorii
· wszystkie wymienione stanowiska wystÄ™pujÄ… w rożnych wersjach.
Zagadnienie prawdziwości wiedzy.
 Prawda jest zgodnością myśli i rzeczy
Tomasz z Akwinu
Wyrażenie  prawda ,  prawdziwy używa się w różnych znaczeniach i kontekstach (prawda nauki i prawda życia)
15
Prawda w sensie logicznym
- prawda jest wartością logiczną zdania, cechą wyrażeń językowych  twierdzeń, zdań orzekających.
Prawda w sensie entologicznym
- w wymienionym zanczeniu termin prawda odnoszony jest do bytów, rzeczy właściwości, procesów o ile zachodzi
sytuacja ich zgodności z własną naturą lub wzorcem np. prawdziwy bohater
Problem teorii prawdy dotyczy dwu kwestii:
- czym jest prawda ® definicja, koncepcje prawdy
- co jest prawdÄ… ® kryterium prawdy
Definicje prawdy
klasyczna definicja prawdy nieklasyczne definicje prawdy
(korespondencyjna)
wspólnym założeniem jest idea, że
prawda jest zgodnością myśli i o prawdziwości zdania rozstrzyga
rzeczy, zdanie jest prawdziwe jeśli jego zgodność z kryteriami
jego treść odpowiada rzeczywistość stosowanymi w praktyce naukowej,
 jest tak w rzeczywistości jak się w w uzasadnieniu i weryfikacji
zadaniu twierdzi twierdzeń
Nieklasyczne definicje prawdy:
- koncepcja oczywistości (ewidencji): prawdziwym jest każdy sąd oczywisty.
- koncepcja zgody powszechnej: prawdziwy jest sąd akceptowany powszechnie np. wśród uczonych, badaczy
profesjonalistów.
- koncepcja koherencji: prawdziwość sądów polega na ich spójności, niesprzeczności z innymi sądami systemu
wiedzy do którego oceniany sąd przynależy bądz
spójności z systemem uznawanej wiedzy (zespołem wcześniej
uznawanych sądów)
- koncepcja utylitarystyczna (pragmatyczna): twierdzenie jest prawdziwe jeśli ma użyteczne konsekwencje, jeśli
realizuje siÄ™ zgodnie z przewidywaniami.
Kryterium prawdy  reguła, sprawdzian pozwalający oceniać poznaną wiedze w kategoriach prawdy bądz
fałszu:
- kryterium przedmiotowe
- kryterium oczywistości
- kryterium zgody powszechnej
- kryterium koherencji
- kryterium użyteczności
16
08.12.2006
Problematyka i główne nurty w ontologii.
ONTOLOGIA  PODSTAWOWE POJ
CIA
Filozofom chodziło nie tylko o tworzenie wiedzy o rzeczywistości, ale także o pytania
dotyczące  istoty rzeczy ,  ostatecznych racji istnienia ,  sensu wartości istnienia , a więc
pytania, które  pozwalają pod powierzchnią zjawisk zobaczyć furtkę do korzeni świata .
Metafizyka  gr. meta = po, ponad + physika = przyroda, natury naturalne.
Rozważania teoretyczne odnoszące się do tego co pozadoświadczalne, nie dające się poznać
zmysłami. Poszukiwanie praprzyczyny i ostatecznej racji istnienia.
Ontologia  gr. to on = byt + logos = słowo, rozum, nauka
Dział filozofii (klasyczna koncepcja filozofii) zawierający rozważania nad tym co istnieje, nad naturą,
istotÄ… bytu ® byt istnienie samoistnie ® to co istnieje jako podstawa wszelkiego istnienia,
ostateczna racja istnienia rzeczywistości.
Monizm  gr. mónos = jedyny
PoglÄ…d filozoficzny uznajÄ…cy naturÄ™ wszelkiego bytu za jednorodnÄ…: materialnÄ… (materializm, monizm
materialistyczny), duchowÄ… (idealizm, monizm idealistyczny) lub materialno-duchowÄ…. W szerszym
znaczeniu (tzw. monizm atrybucyjny) monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak zakłada, że
ich natura jest taka sama.
Dualizm  gr. dyás = dwa, dwoistość
Dualizm zakłada, że w istnieją zarówno substancje duchowe jak i substancje cielesne. Według dualizmu
ciała są podłożem zjawisk fizycznych, dusze są podłożem zjawisk znanych nam z doświadczenia
wewnętrznego (myślenie, cierpienie, radość, itp.).
Materializm 
to ogólna nazwa systemów filozoficznych twierdzących, że jedynym realnym bytem jest świat
materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka. Stanowisko w teorii bytu
głoszące, że istnieje tylko materia lub, że wszystko, co istnieje (np. także zjawiska psychiczne), jest od
materii (albo tego, co materialne) pochodne, względnie zależne
Idealizm  gr. idéa = natura rzeczy, idea
to każdy system filozoficzny zakładający realność świata idei i nierealność bądz
wtórność świata
materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach idealizm odrzuca w ogóle istnienie świata
materialnego, uważając go za złudzenie.
STRUKTURY RZECZYWISTOÅšCI I ZWI
ZIKÓW JEJ ELEMENTÓW
Problem  ze względu na co różnorodna rzeczywistość może istnieć we wspólnej zależności.
Zasada dostatecznej racji  wszystko co istnieje ma swoją rację  przyczynę lub cel  na przedstawienie których
może być wyjaśnienie.
Determinizm  pogląd filozoficzny zakładający, że każda rzecz, zjawisko, właściwość jest wyznaczona przez ogół
warunków (przyczyna) w jakich występuje w rzeczywistości występuje przyczynowy
wszechzwiÄ…zek rzeczy i zjawisk ® istniejÄ… powszechne i konieczne prawidÅ‚owoÅ›ci.
Formy determinizmu: determinizm geograficzny, determinizm demograficzny, determinizm etyczny,
determinizm techniczny.
17
Podstawą determinizmu jest zasada przyczynowości (to, co wcześniejsze warunkuje to co póz
niejsze,
przeszÅ‚ość ® przyszÅ‚ość)
W aspekcie ontologicznym jest ona rozumiana jako:
- zasada sprawcza istnienia
- zasada wyjaśniająca formę istnienia
W aspekcie teoriopoznawczym ® zasada wyjaÅ›nienia stosowana w filozofii i w nauce np. w poszukiwaniu
odpowiedzi na pytania typu  dlaczego
Przyczyna  zespól czynników (koniecznych i wystarczających) powodujących wystąpienie danego zjawiska;
Czynnik sprawczy i pierwszy w czasie element zwiÄ…zku przyczynowego.
Skutek  następstwo określonego faktu, zjawiska.
Cechy zwiÄ…zku przyczynowego (A ® B ® C ® N)
- następstwo czasowe
- relacja sprawcza
- ukierunkowanie
- niesymetryczność
- prawdziwość i powtarzalność
Indeterminizm  poglÄ…d filozoficzny podważajÄ…cy powszechność zasady determinizmu ® powszechność i
konieczność prawidłowości. Fizyka kwantowa z
ródłem poglądów indetermionistycznych  zasada
nieoznaczalności Heisenberga (znajomośc  w odniesienu do niektorych zjawisk  pewnych
wcześniejszych parametrow fizycznych, nie pozwalają przewidywać zjawisk puz
niejszych).
Finalizm  pogląd filozoficzny przyjmujący, że w rzeczywistości istnieje celowość dopełniająca związki
przyczynowo-skutkowe, że wszystko co istnieje zmierza do określonego celu, rozumianego jako
aktualizacja wewnętrznej formy rzeczy, lub jako transcendentny wobec rzeczywistości  różnorodna
rzeczywistość istnieje we wzajemnej współzależności ze względu na cel.
 odmiana antropomorfizmu tłumacząca zjawiska w kategoriach motywu i celu a nie w perspektywie
przyczyny i skutku.
 koncepcja w naukach biologicznych wyjaśniająca strukturę i rozwój organizmów żyjących celowością
(witalizm).
15.12.2006
Aksjologia jako teoria wartości.
Aksjologia  gr. aksios  godny, cenny, wartościowy; logos  nauka, pojęcia
Dyscyplina filozoficzna w ramach której podejmowane są ogólne rozważania na temat wartości.
Aksjologia zajmuje siÄ™ takimi zagadnieniami jak:
- czym jest wartość i co jest wartością
- sposób istnienia wartości
- sposób poznawania wartości
- klasyfikacja i społeczne funkcjonowanie wartości
18
Wartość   Pojęcie wartości odnosimy do dowolnego przedmiotu materialnego, idei czy instytucji, przedmiotu
rzeczywistego w stosunku do którego jednostki czy zbiorowości przyjmują postawę szacunku,
przypisują mu ważną rolę w życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus 
J. Szczepański
Klasyfikacja wartości: moralne, religijne, estetyczne, kulturowe, ekonomiczne itd.
Kryterium zasięg: uniwersalne i lokalne np. ogólnoludzkie, narodowe, osobiste.
Kryterium nośnik wartości:
- wartości przedmiotowe: przedmioty, instytucje, zbiorowości doniosłe i ważne dla kogoś.
- wartości świadomościowe: idea dobra, sprawiedliwości, piękna, godności.
Wartości
aspekt egzystencjalny aspekt teoretyczno-metodologiczny
Jak istnieją wartości? Czy są przedmiotem poznania czy trości doznania?
Obiektywizm Subiektywizm
- wartość istnieje niezależnie od - wartość jest tworem podmiotu,
poznającego podmiotu i może być cechą subiektywną, w znaczeniu
przez ów podmiot poznana i zależną od kogoś jest
przeżywana, jak inne prawdy o przekonaniem, nastawieniem,
świecie. preferencją kulturową.
 W rzeczy samej nic nie jest złem
ani dobrem samo przez siÄ™, tylko
myśl nasza czyni to i owo takim
- Hamlet
Jak istnieją wartości? W sposób zależny od innych rzeczy, czy w sposob niezależny od czegokolwiek.
Realizm Absolutyzm
Realizm  nie istnieją obiektywne wartości i normy; wartości mają charakter względny, są zmienne (zależne od wielu
czynników: podmiotu poznającego  Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy  Protogoraus, uwarunkowań
historyczno-cywilizacyjnych, wzorów kulturowych itp.  kto wypowiada ocenę i w jakich okolicznościach.
Żadna wartość nie jest ważna sama przez się, sama w sobie).
Absolutyzm  wartości (dobro) istnieją obiektywnie, niezależnie od subiektywnych nastawień jednostek czy grup
społecznych i dlatego są niezmienne, niezależne od człowieka, społeczeństwa, okoliczności, miejsca i
czasu. Mają charakter absolutu, co oznacza bezwarunkowość.
19
Rodzaje sądów aksjologicznych
sądy o wartościach Sądy o powinnościach
ocena Norma-zasada postępowania zobowiązująca do
określonego zachowania się w danej sytuacji ze
względu na akceptowane wartości np. moralne
Etyka jako teoria moralności
MORALNOŚĆ I ETYKA JAKO ŚRODKI KONTROLI SPOA
ECZNEJ
Moralność  społecznie funkcjonujący system norm, zasad i wzorów postępowania oparty o istniejące w grupach,
społeczeństwach rozumienie dobra i zł, regulująca stosunki między jednostkami i zbiorowościami,
odwołujący się do człowieka jako człowieka, którego respektowanie, motywowanie jest
oddziaływanie opinii społecznej i akceptowanie hierarchii wartości (normy, wzory osobowe, oceny,
sankcje)
Kontrola społeczna  system różnorodnych oddziaływań ze strony otoczenia społecznego wymuszających na
jednostkach lub zbiorowościach postępowanie zgodne z obowiązującymi normami,
wartościami i wzorami społecznymi.
środki kontroli społecznej
Psycho-społeczne Materialno-społeczne
- internalizacja norm, wartości, - przymus stosowany przez instytucje np.
wzorów społecznych państwo i jego agendy (policja, wojsko)
- potrzeba uznania, poczucie - presja ekonomiczna
bezpieczeństwa
Sankcje  relacje zbiorowości, instytucji na
zachowania się odbiegających od przyjętych zasad.
System kar i wyróżnień, którego celem jest
kierowanie zachowań członków zbiorowości.
Sankcje: prawne, etyczne, religijne, satyryczne
20
Etyka  gr. ethos, ethikos - obyczaj zwyczaj przyjęty sposób postępowania
1. określony sposób poglądów etycznych  teoria dobra i zła
2. jedna z dyscyplin filozoficznych rozumiana jako nauka o moralności (etyka opisowa) bądz
nauka
moralności (etyka normatywna)
doświadczenie
Metaetyka
Etyka opisowa
Etyka normatywna
Etyka opisowa - dyscyplina naukowa, której przedmiotem jest moralność jako zjawisko społeczne. Jest to próba
neutralnego (pozbawionego odniesień wartościujących) opisania moralności w jej różnorakich
przejawach  historycznych, zróżnicowań środowiskowych, uwarunkowań podmiotowych i
przedmiotowych
Psychologia moralności Socjologia moralności
- osobowości a zachowania moralne - społeczne z
ródła moralne
- motywacje postaw moralnych - czynniki kształtujące moralność
(potrzeby, interesy ideały, wierzenia (ekonomiczne, polityczne, kulturowe,
religijne, ideologie) zawodowe)
- zagadnienie patologii moralnej - przemiany moralności
Etyka normatywna  zwana także  etyką właściwą , jest zbiorem sądów wartościujących ustalających co jest
moralnie dobre a co moralnie złe oraz norm (nakazów i zakazów) zobowiązujących do
określonych zachowań relacji akceptowanego ideału moralnego. Z uwagi na zróżnicowane
pojmowanie najwyższego dobra wyodrębnić można wiele kierunków etyki moralnej.
Metaetyka  jest teoretyczną analizą wypowiedzi etycznych ich statusu teoriopoznawczego, a także możliwościami
ich uzasadniania i sposobami weryfikacji, nie formułuje wskazań etycznych a jedynie je bada. Jednym
z głównych problemów jest pytanie, czy sady etyczne są zdaniami w sensie logicznym, czy pojecie
prawdziwości można odnosić do systemów etycznych i w jakim znaczeniu. W ramach metaetyki
funkcjonuje kilka stanowisk teoretycznych różnie interpretujących wyróżnione problemy.
y
ródła moralności
Koncepcje heteronomiczne Koncepcje autonomiczne
Etyki heteronomiczne upatrujÄ… z
ródeł moralności poza człowiekiem i rzeczywistością materialną, zazwyczaj w
świecie transcendentnym, nadprzyrodzonym. Najczęściej sytuuje się w kręgu etyk religijnych związanych z
Å›wiatopoglÄ…dami religijnymi ® wskazania moralne, jako posiadajÄ…ce nadprzyrodzone z
ródła, mają zasięg
ponadczasowy, są powszechne, ogólnoludzkie i absolutne.
21
Etyki autonomiczne  odnajdujÄ… z
ródła moralności w człowieku i w rzeczywistości społecznej . Wyróżnić można 3
stanowiska:
- biologiczne  moralnośc wyprowadza się ze sfery instynktów i biologicznie determinowanych skłonności
(zachowanie gatunku, zaspokojenie potrzeb)
- psychologiczne  z
ródła zachowań moralnych umiejscawia się w tzw. naturze człowieka, jego rozumu, uczuć i
pragnień (jest istotą racjonalną, z natury egoista)
- socjologiczna  moralnośc jest produktem życia codziennego świadomościowym odbyciem stosunków społeczno-
ekonomicznych danego społeczeństwa w określonej epoce.
Klasyfikacja systemów etycznych
Etyki eudajmoniczne Etyki perfekcjonistyczne
- systemy uznające za naczelne - systemy, które naczelnym
dobro idee szczęścia dobrem czynią doskonałość
(etyka szczęścia) (etyka doskonałości)
Etyki indywidualistyczne Etyki społeczne
zorientowanie na dobro zorientowanie na dobro wspólne,
indywidualne. Dobro moralne rozumiane jako wartości, a zasady
punktem odniesienia w zobowiązują do działania dla dobra
wartościowaniu czynów moralnych innych
Kryteria wartościowania w etyce:
- motyw (intencja)  słuszność bądz
niesłuszność działania zależy od motywu
- skutek - słuszność bądz
niesłuszność działania zależy od efektu
- czyn  wartość moralna tkwi w czynie, działaniu (cokolwiek robisz, rób dobrze)
Etyka ogólna a etyka zawodowa
ETYKA ZAWODOWA  PRZESA
ANKI, STRUKTURA, FUNKCJE
Etyka zawodowa  może być pojmowana jako uszczegółowienie i konkretyzacja zasad etyki ogólnej (kto akceptuje
pewne wartości i normy jako obowiązujące każdego, odnosi je także do działalności
zawodowej).
Etyka zawodowa  zespół wartości i norm określających jak ze względów moralnych powinni postępować
przedstawiciele danego zawodu.
Dlaczego potrzebna jest etyka zawodowa:
1. ok. 2/3 czynnego życia człowieka związane jest z przygotowaniem się do pełnienia roli zawodowej i jej
wykonywania.
2. konfliktowy charakter pełnionych przez człowieka ról społecznych i zawodowych [urzędnik  polityk
(apolityczność pracownika administracji), urzędnik  przyjaciel].
3. konflikt wartości związanych z pełnieniem ról zawodowych
22
Przesłanki etyki zawodowej:
- określony stopień suwerenności w spełnianiu czynności zawodowych
- kontakt z wartościami moralnymi w pełnieniu funkcji zawodowych
- znaczenie podejmowanych decyzji dla jednostek, grup społecznych, społeczeństwa
- społeczne znaczenie danego zawodu
- zorganizowane formy oceny (Rada Etyki Mediów, Naczelna Rada Lekarska, Rada Adwokacka, Poselska Komisja
Etyki)
Struktura etyki zawodowej:
- powinność wobec społeczeństwa (petenta)
- powinność wobec pracodawcy (państwo, samorząd, przedsiębiorstwo, usługi np. bank)
- powinność wobec podwładnych, przełożonych
- powinność wobec środowiska zawodowego (godność zawodowa)
Struktura powinności:
- w obronie dobrego wykonawstwa (profesjonalizm)
- w obronie odbiorców usÅ‚ug (urzÄ™dnik ® obywatel)
- w obronie dobrych stosunków wewnątrz grup zawodowych
- w obronie godności zawodu
Funkcje etyki zawodowej:
- regulowanie stosunków wewnątrz środowiska zawodowego
- normowanie stosunku przedstawicieli zawodu do swych zadań
23