FIZYKOTERAPIA
Terapia przeciwbólowa dyskopatii odcinka lędz
wiowo-krzyżowego kręgosłupa
Zastosowanie prądów IG 50
i przezskórnej elektrycznej
stymulacji nerwów TENS
W artykule omówiono wyniki badań, których celem była porównawcza ocena działania przeciwbólowego prądów IG 50
i przezskórnej elektrycznej stymulacji nerwów TENS w dwóch 20-osobowych grupach pacjentów z zespołem bólowym
kręgosłupa, w okresie zaostrzenia dolegliwości rozpoznanej klinicznie dyskopatii.
ól jako uczucie nocyceptywne stanowi równą 70 ms. Jego działanie polega na po- natomiast w grupie TENS  49,2 lat. Zabiegi
Bdla organizmu informację o zaistniałych budzeniu krążenia, zniesienia czucia bólu wykonywane były codziennie przez 10 dni
czynnikach szkodliwych. W przypadku i rozluz
nieniu napięcia mięśniowego. z przerwą sobotnio-niedzielną. W bada-
dyskopatii odcinka lędz
wiowo-krzyżowego Prąd TENS wysokiej częstotliwości, zwa- niach wykorzystano aparat Physiomed-
kręgosłupa przyczynami dolegliwości bólo- ny inaczej konwencjonalnym, jako zabieg -Expert (prądy IG 50) i aparat Interdynamic
wych manifestujących się różnym obrazem neuromodulacyjny hamuje impulsację ID  8C (prądy TENS).
klinicznym są: postępująca dehydratacja, bólową na poziomie rogów tylnych rdze- Ocenę wyników zmysłowego charakteru
zmiany biochemiczne, zmniejszenie ela- nia kręgowego. Wykorzystując parametry bólu dokonano na podstawie 10-punktowej
styczności włókien pierścienia włóknistego ustalone przez G. Lampe, czyli prostokątny wzrokowo-analogowej skali VAS  chory
oraz ucisk wysuwających się fragmentów kształt impulsu, charakteryzujący się timp przed i po leczeniu musiał zaznaczyć sto-
jÄ…dra miażdżystego na dobrze unerwione = 50-100 µs, f = 60-100 Hz, za pomocÄ… pieÅ„ nasilenia bólu na odcinku dÅ‚ugoÅ›ci
struktury. niskiej amplitudy, uzyskuje się wrażenie 10 cm. Szczegółowe dane przedstawione
W praktyce klinicznej, niezależnie mrowienia. Jest to najbardziej popularny są na ryc. 1 i 2.
od farmakologicznych metod zwalczania rodzaj TENS, którego zaletą jest zarówno W celu rozszerzenia oceny doznań pa-
bólu, coraz częściej stosuje się zabiegi prostota, jak i bezpieczeństwo stosowania. cjentów przeprowadzono charakterystykę
fizykoterapeutyczne z użyciem prądu Efekt przeciwbólowy po zastosowaniu TENS zachowań bólowych uwzględniających
elektrycznego. Dynamiczny rozwój nastąpił konwencjonalnego pojawia się szybko, ale artykulację dz
więków, wyraz twarzy, ak-
zwłaszcza w zakresie stosowania przezskór- zwykle nie trwa długo. Dlatego ma zastoso- tywność ruchową, usposobienie, relacje
nej elektrycznej stymulacji TENS. Biorąc wanie głównie w przypadku występowania słowne, postawę ciała i gestykulację oraz
pod uwagę fakt, że zespoły bólowe dolnego bólów ostrych. zachowania mające zmniejszyć ból.
odcinka kręgosłupa stanowią grupę scho- Celem przeprowadzonej pracy była
rzeń cywilizacyjnych i dotyczą ok. 70-90% porównawcza ocena działania przeciw- Wyniki
populacji osób dorosłych, poszukuje się bólowego prądów IG 50 i przezskórnej W przypadku terapii z zastosowaniem
w ich leczeniu również innych skutecznych elektrycznej stymulacji nerwów TENS prądu IG 50 po pełnej serii zabiegów u 20%
metod terapii fizykalnej. w dwóch 20-osobowych grupach pacjentów badanych stwierdzono całkowite ustąpienie
Nowe rozwiązania konstrukcyjne apara- z zespołem bólowym kręgosłupa, w okre- bólu i jego redukcję u 70% (tab. 1, ryc. 3).
tury do elektroterapii dają postęp w zakresie sie zaostrzenia dolegliwości rozpoznanej Zabiegi były dobrze tolerowane.
możliwości oddziaływania przeciwbólowe- klinicznie dyskopatii. Po zabiegach przezskórnej elektrycznej
go, a także przekrwiennego i stymulującego. stymulacji (TENS konwencjonalny) u 40%
Nie bez znaczenia jest wzrost tolerancji Materiał i metodyka pacjentów ból ustąpił całkowicie, a u 50%
pacjenta na typ zastosowanego zabiegu, Badaniem objęto 40 pacjentów ambulato- uległ zmniejszeniu (tab. 1, ryc. 3). W obu
zwłaszcza w przypadku chorych niechętnie ryjnych Kliniki Rehabilitacji Uniwersytetu grupach badanych u takiej samej liczby
poddających się elektroterapii z zastosowa- Medycznego w Białymstoku w wieku osób, tj. u 10% chorych, nie zaobserwo-
niem prądów impulsowych. 23-78 lat (24 kobiety, 16 mężczyzn), nie wano poprawy.
Prądy galwaniczne pulsujące wg Jantscha leczonych farmakologicznie podczas badań, W zakresie zachowań bólowych w obu
wyzwalają swego rodzaju masaż elektrycz- u których zastosowano jako jedyną formę grupach badanych zaobserwowano w po-
ny, usprawniający pompę mięśniową wraz leczenia prądy IG 50 o parametrach: timp dobnym zakresie poprawę aktywności
z podniesieniem temperatury tkanek. Dają = 1 ms, t = 19 ms, fimp= 8 Hz, t = 15 min ruchowej, postawy ciała i funkcjonowania
p zab
możliwość odcinkowych, cyklicznych (20 pacjentów) lub TENS o parametrach: w życiu codziennym.
skurczów caÅ‚ych grup mięśniowych, nie timp = 80 µs, fimp = 100 Hz, t = 20 min (20 pa-
zab
prowadząc do skurczów tężcowych. Wśród cjentów). Zarówno w prądach IG 50, jak Omówienie wyników
nich wyróżnia się prądy IG 30 i IG 50. Prąd i w przezskórnej elektrycznej stymulacji Spośród chorób cywilizacyjnych narządu
IG 30 charakteryzowany jest jako prąd trój- TENS obie elektrody aplikowane były ruchu na pierwszy plan wysuwają się
kątny, o timp = 30 ms, t = 50 ms i f = 12 Hz. w odcinku lędz
wiowym po obu stronach zespoły bólowe kręgosłupa w odcinku
p
Natomiast prąd IG 50 to prąd neofaradyczny kręgosłupa (fot. 1). L-S. Najczęściej są one związane z dysko-
generujący 8 cykli na sekundę o czasie trwa- Średnia wieku badanych pacjentów patią, czyli zmianami zwyrodnieniowymi
nia cyklu 50 ms, z przerwą między cyklami w grupie prądów IG 50 wyniosła 52,5 lat, krążka międzykręgowego. Dyskopatia
36 REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2008
FIZYKOTERAPIA
to także zespół neurologiczny, który wy- cjenta oraz aktywność w podejmowaniu 3. Zabiegi z wykorzystaniem zarówno
nika z ucisku na korzeń przez przesunięte zadań domowych i zawodowych. prądów IG 50, jak i TENS są proste
jądro miażdżyste. Zmiany zwyrodnie- i bezpieczne oraz dobrze tolerowane
niowe pojawiają się dość wcześnie, a ich Wnioski przez pacjentów.
obecność po 40. r.ż. jest niemalże normą. 1. Przezskórna elektryczna stymulacja
Objawami dyskopatii są bóle w miejscu nerwów TENS i prądy IG 50 należą BOGUMIA
A SIEMBIDA1, 2, BOGUMIA
A PROKOPCZUK1, 2,
istnienia schorzenia, które mogą także do skutecznych metod terapii przeciw- IRENA RUTKOWSKA1, 2
promieniować wzdłuż nerwu, np. do stopy bólowej w okresie zaostrzenia dolegli-
1
czy podudzia. wości u pacjentów z dyskopatią odcinka Klinika Rehabilitacji UM w Białymstoku
2
Leczenie dyskopatii zależy od stopnia lędz
wiowo-krzyżowego. Katedra Fizjoterapii Wyższej Szkoły Kosmetologii
zmian istniejących w krążku międzykrę- 2. Analiza porównawcza metody TENS i Ochrony Zdrowia w Białymstoku
gowym oraz od okresu choroby (ostry, i prądów IG 50 wykazała, iż TENS
Piśmiennictwo u autorek i w  RwP+
podostry, przewlekły). Zazwyczaj sto- przyczynia się do całkowitego zniesienia
(www.rehabilitacja.elamed.pl)
sowana jest farmakoterapia w postaci bólu u większej liczby chorych.
NLPZ, kinezyterapia oraz zabiegi fizyko-
terapeutyczne.
JednÄ… z metod fizykalnych stosowanych
Liczba UstÄ…pienie Zmniejszenie
w leczeniu dyskopatii odcinka L-S kręgo- Rodzaj prądu Brak poprawy
chorych bólu bólu
słupa mogą być zabiegi z wykorzystaniem
prądu IG 50. Prąd ten jest dość słabo
IG 50 20 4 (20%) 14 (70%) 2 (10%)
rozpowszechniony w Polsce, lecz za gra-
TENS 20 8 (40%) 10 (50%) 2 (10%)
nicą, np. w Niemczech, cieszy się dużą
Tabela 1. Wyniki terapii
popularnością. Natomiast metodą znaną
i często stosowaną w leczeniu dolegliwości
bólowych w dyskopatii odcinka L-S krę-
10
gosłupa jest przezskórna elektryczna
stymulacja nerwów TENS. Spośród licz-
8
nych zabiegów przezskórna elektryczna
6
stymulacja nerwów zaliczana jest do terapii
4
bezpiecznych, Å‚atwych do zastosowania,
nie wywołujących uzależnień. 2
W celu oceny przeciwbólowego działania
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
prądu IG 50 i przezskórnej elektrycznej
stymulacji TENS przeprowadzono ba- Pacjent
Przed terapiÄ… Po terapii
dania w dwóch 20-osobowych grupach
dobranych losowo. Po wykonaniu serii
10 zabiegów w czasie 2 tygodni otrzymano
Ryc. 1. Ocena bólu po terapii VAS-IG 50
u badanych osób zadawalające wyniki.
U 20% stwierdzono całkowite ustąpienie
bólu i jego redukcję u 70% po zabiegach
z użyciem prądu IG 50. Po zabiegach TENS
10
u 40% badanych ból ustąpił całkowicie,
8
a u 50% uległ wyraz
nemu zmniejszeniu.
6
W obu grupach u 10% pacjentów nie
4
zaobserwowano poprawy. Porównując
2
skuteczność działania przeciwbólowego
prÄ…du IG 50 i TENS w leczeniu dysko- 0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
patii odcinka L-S kręgosłupa do leczenia
Pacjent
bólów dyskopatycznych za pomocą
Przed terapiÄ… Po terapii
prądów diadynamicznych (DD) w grupie
40 osób, tylko u 25% pacjentów nastąpiło
zmniejszenie odczuwanego bólu. Zabiegi
Ryc. 2. Ocena bólu po terapii VAS-TENS
w liczbie 10 były wykonywane codziennie
z przerwÄ… sobotnio-niedzielnÄ….
Porównując opisywane metody oraz
20
ich skuteczność, zauważa się, że leczenie
IG 50
18
bólu w dyskopatii odcinka L-S kręgosłupa
TENS
16
zarówno prądami IG 50, jak i prądami
14
TENS jest bardzo efektywne. Zabiegi wy- 12
10
konane z użyciem tych prądów są proste
8
i bezpieczne dla zdrowia pacjenta. Należy
6
zwrócić uwagę na przyjemne doznania
4
wywoływane u chorych podczas zabiegu
2
0
(w przypadku prÄ…du IG 50  odczucie
UstÄ…pienie Zmniejszenie Brak
 stukania ). Terapia przedstawionymi
bólu bólu poprawy
prądami skutecznie obniża poziom bólu,
podwyższa sprawność czynnościową pa- Fot. 1. Zabieg terapii przeciwbólowej Ryc. 3. Ocena bólu po terapii
REHABILITACJA W PRAKTYCE 4/2008 37
Stopnie VAS
Stopnie VAS
Liczba pacjentów