5R]G]LD�
=QDF]HQLH PRGHORZDQLD EL]QHVRZHJR
Oficjalny kanon elementów j zyka UML, obejmuj cy 13 rodzajów diagramów, zapre-
zentowany został w cz ci pierwszej niniejszej ksi ki. Diagramy te pozwalaj zbu-
dować i efektywnie opisać model systemu informatycznego, nie narzucaj c przy tym
projektantowi jednego, konkretnego sposobu rozwi zania danego problemu.
Zrozumienie istoty procesów biznesowych jest podstaw specyfikacji wymaga oraz
analizy i projektowania systemów informatycznych. Wiele metodyk przypisuje temu
zagadnieniu wysoki priorytet. W procesie tworzenia systemu zgodnym z metodyk
RUP pierwsz dyscyplin iteracyjno-przyrostowego cyklu ycia systemu jest wła nie
modelowanie biznesowe (ang. business modeling).
0RGHORZDQLH EL]QHVRZH MHVW VSRVREHP RGZ]RURZ\ZDQLD L GRNXPHQWRZDQLD SURFH
VŃZ EL]QHVRZ\FK
Tworzenie modeli biznesowych istotnie przyczynia si do lepszego zrozumienia spo-
sobu funkcjonowania organizacji poprzez precyzyjny opis procesów biznesowych.
Koncepcja modelowania biznesowego uległa znacz cemu rozwini ciu w zwi zku z sze-
regiem rozczarowa zwi zanych z zako czonymi niepowodzeniem wdro eniami apli-
kacji biznesowych, szczególnie dotkliwymi dla u ytkowników i integratorów.
A zatem, w nawi zaniu do kategorii modelowania j zyka UML, wyró nić mo na:
t modelowanie systemowe  ukierunkowane na tworzenie systemu
informatycznego, jego oprogramowania oraz infrastruktury sprz towej;
t modelowanie biznesowe.
Zdefiniowane w dyscyplinie modelowania biznesowego procesy biznesowe s w na-
turalny sposób wspomagane przez system informatyczny, a ich cz ć na pewnym etapie
tworzenia systemów informatycznych ulega transformacji w procesy systemowe.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc (05-11-10) 329
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
Modelowanie biznesowe mo na poł czyć z reengineeringiem procesów biznesowych
(Business Process Reengineering)  w skrócie BPR  w przypadku, gdy zamierza
si dokonać radykalnej zmiany funkcjonowania organizacji i opracować modele no-
wych procesów biznesowych. Modele biznesowe znajduj zastosowanie przede wszyst-
kim w pierwszej fazie cyklu ycia RUP, fazie rozpocz cia, a w mniejszym zakresie
tak e w kolejnych fazach (opracowaniu, budowie oraz przekazaniu). Opracowany w tych
fazach model biznesowy stanowi podstaw przyszłego modelowania systemu za po-
moc ró norodnych diagramów UML omówionych w niniejszym opracowaniu. Opisy-
wane relacje przedstawiono na rysunku 15.1.
Organizacja
�extend
ModeI
biznesowy
ModeI
systemowy
*
1
5\VXQHN Modelowanie biznesowe w procesie tworzenia systemu
Poza proponowan w niniejszym rozdziale notacj , nawi zuj c bezpo rednio do j -
zyka UML, istnieje szereg innych technik realizuj cych to zadanie. Wykorzystanie ka-
tegorii modelowania pochodz cych z tego samego ródła jest jednak czynnikiem sprzy-
jaj cym sprawnej współpracy wielu grup zawodowych uczestnicz cych w procesie
tworzenia systemu.
3RGVWDZRZH NDWHJRULH SRM�FLRZH
RUD] QRWDFMD JUDILF]QD
Model biznesowy, podobnie jak model systemu informatycznego, jest przedstawiany
w postaci diagramów. Diagramy biznesowe s w uj ciu czysto technicznym odpowied-
nikami diagramów systemowych. Tak wi c mo liwe jest przystosowanie do potrzeb
330 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH EL]QHVRZH
modelowania biznesowego wi kszo ci diagramów wymienionych w specyfikacji j -
zyka UML 2.0, czyli:
t diagramów przypadków u ycia,
t diagramów klas,
t diagramów obiektów,
t diagramów czynno ci,
t diagramów maszyny stanowej,
t diagramów interakcji,
t diagramów struktur poł czonych,
t diagramów pakietów.
Ze wzgl du na specyfik funkcjonowania rzeczywistych organizacji najwi ksze
praktyczne zastosowanie maj nast puj ce rodzaje diagramów biznesowych:
t biznesowe diagramy przypadków u ycia,
t biznesowe diagramy klas,
t biznesowe diagramy czynno ci,
t biznesowe diagramy sekwencji,
t biznesowe diagramy pakietów.
W przypadku modelowania biznesowego niezb dne staj si kategorie modelowania,
które nie s elementami diagramów opisuj cych oprogramowanie. Kategorie te maj
charakter stereotypów graficznych. Najcz ciej stosowane stereotypy i ich interpreta-
cj przedstawia tabela 15.1.
Biznesowe diagramy stworzone w ramach modelowania biznesowego s transformo-
wane w kolejnych fazach iteracyjno-przyrostowego cyklu RUP w analityczne lub sys-
temowe diagramy j zyka UML. Transformacja diagramów biznesowych w systemowe
nie zachodzi automatycznie. Do osi gni cia ostatecznego efektu modelowania syste-
mowego niezb dna jest praca analityczna i projektowa twórców systemu, stosownie
do zalece UML i RUP.
6WXGLXP PRGHOX EL]QHVRZHJR
W niniejszym punkcie przeprowadzono analiz biznesu na przykładzie systemu bizne-
sowego ksi garni. Analiz rozpocz to od ustalenia kontekstu biznesowego (rysunek 15.2).
Pozwoliło to na skompletowanie listy aktorów biznesowych zwi zanych z funkcjono-
waniem ksi garni. Nale do nich:
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc (05-11-10) 331
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
7DEHOD Podstawowe kategorie modelowania diagramów biznesowych
1D]ZD 6WHUHRW\S\ &KDUDNWHU\VW\ND
Aktor biznesowy Rola pełniona przez u ytkownika działaj cego
w otoczeniu organizacji.
Pracownik Funkcjonuj cy w ramach organizacji pracownik
biznesowy lub system, pełni cy okre lon rol lub zestaw ról
wewn trz procesu biznesowego. Współpracuje
z innymi pracownikami biznesowymi i wykonuje
działania oparte na obiektach biznesowych klas
przechowuj cych.
Biznesowa klasa Fizycznie istniej cy byt u ytkowany i przetwarzany
przechowuj ca przez pracowników biznesowych oraz
pracowników kontaktu. Operacje wykonywane
na biznesowych klasach lub (i) obiektach
przechowuj cych obejmuj dost p, aktualizacj ,
tworzenie, monitorowanie oraz kasowanie.
Pracownik Pracownik biznesowy obsługuj cy proces
kontaktu biznesowy i jednocze nie b d cy w bezpo redniej
interakcji z aktorami biznesowymi. Pracownik
kontaktu nie mo e być systemem.
Biznesowy Proces biznesowy, dostarczaj cy wyników
przypadek u ycia istotnych z punktu widzenia aktora biznesowego.
Współdziałanie Zestaw diagramów przedstawiaj cych elementy
biznesowe organizacji wspomagaj ce proces biznesowy,
takie jak pracownicy biznesowi czy biznesowe
klasy lub obiekty przechowuj ce.
Jednostka Grupa pracowników biznesowych, biznesowych
organizacyjna jednostek przechowuj cych, zwi zków mi dzy
nimi, współdziała biznesowych i innych
składników organizacji. Składniki te s u ytkowane
w celu opracowania modelu biznesowego poprzez
jego dekompozycj na mniejsze cz ci w konwencji
diagramów pakietów.
Czynno ć Okre lone zachowanie zło one z logicznie
biznesowa uporz dkowanych ci gów podczynno ci, akcji
oraz obiektów w celu wykonania pewnego
procesu biznesowego.
ródło: opracowanie własne na podstawie [RUP-2003] oraz [OMG-2003a].
t Klient  jako Klient indywidualny oraz Biblioteka,
t Wydawca,
t Hurtownia,
t Operator kart kredytowych,
t Urz d Skarbowy.
332 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH EL]QHVRZH
5\VXQHN
Biznesowy kontekst
systemu ksi garni
KIient indywiduaIny
Urz d Skarbowy
Klient
�context
BibIioteka
Ksi garnia
Operator kart kredytowych
Wydawca
Hurtownia
Nast pnie rozbudowano zidentyfikowany kontekst systemu rzeczywistej organizacji
o biznesowe przypadki u ycia (rysunek 15.3). Istotnej warto ci dla aktorów organiza-
cji dostarczaj nast puj ce biznesowe przypadki u ycia:
t Dokonywanie zakupu wybranych ksi ek;
t Przyjmowanie reklamacji, dotycz ce produktów wadliwych;
t Analiza oferty wydawcy, realizowana standardowo oraz w przypadku
pozytywnego rozpatrzenia reklamacji poł czonego z wyborem ekwiwalentu
ksi kowego za wadliwy produkt w miejsce zwrotu gotówki;
t inne ni gotówkowe Rozliczanie transakcji zakupu;
t okresowe Rozliczanie działalno ci  w szczególno ci kwestii podatkowych
 z Urz dem Skarbowym.
Wszystkie zidentyfikowane biznesowe przypadki u ycia zostały szczegółowo przeana-
lizowane i udokumentowane. Dokumentacj scenariusza głównego i scenariuszy alter-
natywnych wybranego przypadku u ycia (Przyjmij reklamacj ) przedstawia tabela 15.2.
Biznesowy diagram przypadków u ycia mo e być wykorzystany jako mapa procesów
biznesowych zwi zanych z funkcjonowaniem ksi garni. W tym celu wskazuje si ,
którzy pracownicy biznesowi uczestnicz w realizacji danego przypadku u ycia. Nale y
zauwa yć, e pracownicy biznesowi s integraln cz ci systemu i współdziałania
biznesowego; powi zanie ich z przypadkami u ycia w konwencji przedstawiania
aktorów w tym przypadku wnosi do diagramu dodatkow warto ć semantyczn (ry-
sunek 15.4).
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc (05-11-10) 333
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
Ksi garnia
Dokonaj zakupu
�extend
KIient
indywiduaIny
RozIicz transakcj
�extend
Klient Operator kart
kredytowych
BibIioteka
Przyjmij rekIamacj
�extend
Hurtownia
RozIicz działaIno ć AnaIizuj ofert
Urz d Skarbowy
Wydawca
5\VXQHN Biznesowy diagram przypadków u ycia systemu ksi garni
Pracownik obsługi klienta Kasjer
�extend
KIient
indywiduaIny Dokonaj zakupu RozIicz transakcj
Operator kart
kredytowych
Klient
�extend
BibIioteka
Przyjmij rekIamacj
Pracownik obsługi
Pracownik magazynu
reklamacji
�extend
Hurtownia
AnaIizuj ofert
Kontroler
Wydawca
RozIicz działaIno ć
Urz d Skarbowy
5\VXQHN Mapa procesów biznesowych funkcjonowania ksi garni
334 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH EL]QHVRZH
7DEHOD Dokumentacja przypadku u ycia  Przyjmij reklamacj 
1D]ZD SU]\SDGNX X \FLD 3U]\MPLM UHNODPDFM�
Numer: 3
Twórca: Stanisław Wrycza  Analityk procesów biznesowych
Aktorzy: Klient indywidualny, Biblioteka
Krótki opis: Przyj cie produktu do reklamacji
Warunki wst pne: Wymagane dostarczenie produktu oraz dowodu zakupu (paragon
lub faktura)
Warunki ko cowe: Wydanie nowego produktu lub nieuwzgl dnienie reklamacji
Główny przepływ zdarze : 1. Klient zgłasza reklamacj i przekazuje pracownikowi obsługi
reklamacji dowód zakupu (paragon lub faktur ) oraz reklamowany
produkt
2. Pracownik obsługi reklamacji weryfikuje dowód zakupu
oraz produkt
3. Klient uzasadnia reklamacj
4. Pracownik obsługi reklamacji uwzgl dnienia reklamacj
i przygotowuje kart reklamacji dla dostarczonego produktu
5. Klient udost pnia szczegółowe dane do karty reklamacji
6. Pracownik obsługi reklamacji dostarcza nowy produkt
7. Klient odbiera nowy produkt
Alternatywne przepływy 2a Brak dowodu zakupu  odrzucenie przyj cia reklamacji
zdarze :
2b Brak produktu  odrzucenie przyj cia reklamacji
4a Pracownik obsługi reklamacji nie uwzgl dnia reklamacji i zwraca
klientowi dowód zakupu oraz reklamowany produkt
6a Brak nowego produktu  wydanie pieni dzy klientowi
Specjalne wymagania: Termin dostarczenia nowego produktu klientowi nie mo e być dłu szy
ni 14 dni
Notatki i kwestie: 1. Obsługa reklamacji odbywa si zgodnie z procedur zamieszczon
w dokumencie Procedura reklamacji.pdf
2. Miejsca rozszerzenia:
pozytywne rozpatrzenie reklamacji,
danie zwrotu gotówki.
W celu wysokopoziomowego scharakteryzowania logiki konkretnego przypadku u ycia
mo na posłu yć si biznesowym diagramem czynno ci. Analityk opisuj cy funkcjo-
nowanie biznesu aukcji wykorzystał ten diagram do wyspecyfikowania biznesowego
przypadku u ycia  Dokonaj zakupu . Diagram ten został przedstawiony na rysunku 15.5.
Scenariuszom przypadków u ycia towarzysz stosowne diagramy interakcji. Szczegól-
nie cz sto stosowan technik ich specyfikowania s diagramy sekwencji. I tak rysu-
nek 15.6 przedstawia specyfikacj przypadku u ycia  Przyjmij reklamacj  , opieraj -
c si na jego dokumentacji (tabela 15.2).
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc (05-11-10) 335
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
5\VXQHN
Czynno ci przypadku
u ycia  Dokonaj
zakupu
Okre I zainteresowania
Wyszukaj adekwatn Iiteratur
AnaIizuj produkt
[ prezentacja innego ] [ else ]
Odnotuj wymagania kIienta
[ akceptacja ]
UreguIuj naIe no ć
Z kolei statyczne aspekty funkcjonowania biznesu odwzorowywane s na podstawie ka-
tegorii poj ciowej biznesowej klasy przechowuj cej. I tak aspekty te modelowane s
przede wszystkim przy wykorzystaniu biznesowych diagramów klas (rysunek 15.7).
Jak zaprezentowano na rysunku 15.7, w funkcjonowaniu ksi garni kluczowe znacze-
nie ma Dokument finansowy. Jest to kategoria abstrakcyjna, uogólniaj ca nast puj ce
dokumenty:
t Rozliczenie utargu,
t Raport strat,
t Dowód zakupu,
przy czym ten ostatni dokument równie jest kategori abstrakcyjn  uogólniaj c
Paragon oraz Faktur . Paragon jest wystawiany dla ka dego sprzedanego Produktu.
Je eli klient wyrazi takie yczenie, wraz z Produktem otrzymuje tak e Faktur . Fak-
tura jest zawsze opracowywana w dwóch egzemplarzach  jej kopi przechowuje si
336 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH EL]QHVRZH
5\VXQHN Biznesowy diagram sekwencji
w archiwum. W przypadku reklamowania Produktu sporz dza si Kart reklamacji,
której cz ci jest Uzasadnienie wniesienia reklamacji przez klienta. Na podstawie
dokumentu Rozliczenia utargu opracowywana jest Prognoza sprzeda y. Stosownie do
niej sporz dza si Zlecenie zakupu produktów, wysyłane do odpowiedniego wydawcy
lub hurtowni ksi ek.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc (05-11-10) 337
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
5\VXQHN
Biznesowy
diagram klas
systemu ksi garni Dokument finansowy
Rozliczenie utargu Raport strat
Dowód zakupu
0..2
Paragon Faktura
1
*
*
1..*
1..*
Prognoza sprzeda y
Produkt Zlecenie zakupu produktów
1
0..1
Uzasadnienie Karta reklamacji
Biznesowe diagramy klas wykorzystywane s w tworzeniu ich systemowych odpowied-
ników, jak równie w tworzeniu modelu analitycznego. Analogicznie do biznesowych
diagramów przypadków u ycia, na biznesowych diagramach klas zamie cić mo na
pracowników biznesowych odpowiadaj cych za poszczególne klasy przechowuj ce (ry-
sunek 15.8). I tak:
t za zaopatrzenie (biznesowe klasy przechowuj ce Zlecenie zakupu produktów
oraz Produkt) odpowiada Pracownik magazynu;
t za bie c obsług klienta (biznesowa klasa przechowuj ca Produkt) odpowiada
Pracownik obsługi klienta;
t za przyjmowanie wpłat i wydawanie dowodów zakupu (biznesowe klasy
przechowuj ce Dowód zakupu oraz Produkt) odpowiada Kasjer;
t za weryfikowanie finansów firmy (Dokumenty finansowe) odpowiada Kontroler;
t za przyjmowanie reklamacji klientów (biznesowa klasa przechowuj ca Karta
reklamacji) odpowiada Pracownik obsługi reklamacji.
338 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH EL]QHVRZH
5\VXQHN
Biznesowy
diagram klas
z pracownikami
Dokument finansowy Dowód zakupu
biznesowymi
Kontroler
Rozliczenie utargu Raport strat Paragon Faktura
1
0..2
Prognoza sprzeda y
Kasjer
*
*
1..* 1..*
Produkt Zlecenie zakupu produktów
Pracownik obsługi klienta
1
0..1
Uzasadnienie Karta reklamacji
Pracownik magazynu
Pracownik obsługi reklamacji
Zidentyfikowany przez analityka procesów biznesowych układ jednostek biznesowych,
odpowiadaj cy pod wzgl dem semantycznym systemowemu diagramowi pakietów
i b d cy podstaw identyfikacji pakietów w systemie, przedstawia rysunek 15.9.
I tak ze wzgl dów praktycznych biznes ksi garni podzielono na cztery ró ne działy:
t Dział Sprzeda y,
t Kontroling,
t Magazyn,
t Dział Obsługi Reklamacji.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc (05-11-10) 339
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
5\VXQHN
Jednostki
organizacyjne
ksi garni
Dział Sprzeda y KontroIing
Dział Obsługi RekIamacji Magazyn
Zale no ci pomi dzy zidentyfikowanymi pakietami oraz przydzielonymi do nich pra-
cownikami, istotne z punktu widzenia przyszłego systemu informatycznego, przed-
stawia rysunek 15.10.
Dział Obsługi RekIamacji KontroIing
Kasjer Kontroler
Dział Sprzeda y Magazyn
Pracownik obsługi klienta Pracownik magazynu
Pracownik obsługi reklamacji
5\VXQHN Zale no ci pomi dzy działami a pracownikami ksi garni
340 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc
5R]G]LD� 0 0RGHORZDQLH EL]QHVRZH
3RGVWDZRZH SRM�FLD
Aktor biznesowy Jednostka organizacyjna
Biznesowa klasa przechowuj ca Model biznesowy
Biznesowy przypadek u ycia Pracownik biznesowy
Czynno ć biznesowa Pracownik kontaktu
Diagram Proces
Biznesowy Biznesowy
Czynno ci Reengineering
Klas Systemowy
Pakietów RUP
Przypadków u ycia Scenariusz
Sekwencji Współdziałanie biznesowe
Systemowy
3\WDQLD L ]DGDQLD
Jakie znaczenie ma w procesie tworzenia systemów informatycznych model
biznesowy?
Z jakimi fazami oraz dyscyplinami procesu RUP nale y kojarzyć model
biznesowy?
Podaj nazwy diagramów biznesowych najcz ciej wykorzystywanych
w praktyce.
Przyporz dkuj odpowiednie kategorie modelowania do poszczególnych
diagramów biznesowych.
Wyja nij podobie stwa i ró nice pomi dzy pracownikiem biznesowym
a pracownikiem kontaktu.
Które z kategorii modelowania przedstawionych w tabeli 15.1 opisuj elementy
funkcjonuj ce poza procesem biznesowym?
Wska systemowe odpowiedniki:
t jednostki organizacyjnej,
t biznesowej klasy przechowuj cej.
Sporz d dokumentacj scenariuszy biznesowych przypadków u ycia ksi garni.
D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc (05-11-10) 341
 &]� Ł ,, 0 0HWRG\NL PRGHOH L QDU]�G]LD ZVSRPDJDMńFH 80/
Opieraj c si na sporz dzonej dokumentacji, opracuj implementacyjne
i wyst pieniowe diagramy sekwencji dokumentuj ce poszczególne biznesowe
przypadki u ycia ksi garni.
Opisz funkcjonowanie niewielkiej firmy produkcyjnej w zakresie sterowania
zapasami. Uwzgl dnij nast puj ce diagramy:
t biznesowy diagram przypadków u ycia,
t biznesowy diagram klas,
t biznesowy diagram czynno ci,
t biznesowe diagramy sekwencji.
342 (05-11-10) D:\! AAA DZISIAJ\J zyk UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych\06 poprawki\15.doc