VIII Nasz Dziennik PiÄ…tek, 30 maja 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2008 (12) Dodatek historyczny IPN SYLWETKI NIEZ¸OMNYCH 5/2008 (12) Wojciech Lis pod wp"ywami NOW/NSZ. Lis n´ka" Niemców, ope- polskiego, zdzierali plakaty PPR, kolportowali pras´ rujÄ…c na granicy powiatów mieleckiego i kolbuszow- podziemnÄ…. Od wrzeĘnia 1945 r. wĘród wspó"pra- ps. MĘciciel skiego. W sierpniu 1944 r. jego Å»o"nierze stanowili cowników Lisa dzia"a" agent Wat (póęniej Tor ). (1913-1948) trzon sformowanego w ramach AK oddzia"u Hej- Pod tymi pseudonimami ukrywa" si´ Wojciech Pa- Czas deportacji na" , który wziÄ…" czynny udzia" w Burzy , wspó"dzia- luch, by"y Å»o"nierz Lisa, który ujawni" si´ w 1945 ro- Å»o"nierz AK, "ajÄ…c przy tym z ArmiÄ… CzerwonÄ…. ku. W tym samym czasie aktywny by" agent ukryty NSZ, WiN, do- Po przejĘciu frontu Lis wstÄ…pi" do formujÄ…cej si´ pod pseudonimem M"ot , by" nim gajowy Stanis"aw wódca oddzia"u Milicji Obywatelskiej. Próba pozyskania go Pawlik. Od stycznia 1946 r. dzia"a" agent Pilniak , do wspó"pracy w wy"apywaniu Å»o"nierzy AK nie w tymÅ»e roku zwerbowano informatora ps. S"up . partyzanckiego przynios"a rezultatu, toteÅ» w paÄ™dzierniku 1944 r. zo- Momentem prze"omowym w dzia"alnoĘci oddzia- i przesiedleÅ‚ walczÄ…cego sta" aresztowany przez NKWD. Zbieg", wy"amujÄ…c "u Lisa sta"a si´ amnestia z lutego 1947 roku. przeciw Niemcom i Sowietom drzwi celi aresztu w Mielcu. W koÅ‚cu marca 1945 r. Po sfa"szowanych wyborach wiele walczÄ…cych jesz- prób´ aresztowania Lisa podj´li funkcjonariusze KP cze oddzia"ów rozwiÄ…zano, a ich Å»o"nierze si´ ujaw- w Puszczy Sandomierskiej Dr ¸ukasz KamiÅ‚ski, IPN Centrala MO w Kolbuszowej, jednak ponownie zdo"a" zbiec. nili. Z amnestii skorzysta"a takÅ»e wi´kszoĘç Å»o"nie- WiosnÄ… 1945 r. rozpoczÄ…" formowanie oddzia"u par- rzy Lisa. Po amnestii przy Lisie pozosta"o nie wi´cej Urodzi" si´ w Ostrowach Tuszowskich. Jego rodzice tyzanckiego. Na bazie okolicznych by"ych placówek niÅ» 10 najbliÅ»szych i najwierniejszych Å»o"nierzy. W li- byli rolnikami, mieszkali w pobliskim Toporowie. Ma- AK i BCh utworzy" sprawnÄ… sieç wywiadowczo-za- stopadzie by"y to 4 osoby uzbrojone w broÅ‚ maszy- jÄ…c 21 lat, Lis wstÄ…pi" do ZMW Wici , póęniej zaan- opatrzeniowÄ…. W maju 1945 r. podporzÄ…dkowa" swój nowÄ…. Do tego czasu sieç agentów UB zwi´kszy"a WygnaÅ‚cy gaÅ»owa" si´ w dzia"alnoĘç Stronnictwa Ludowego. oddzia" komendantowi powiatowemu NSZ w Mielcu, si´ o nowych ludzi uÅ»ywajÄ…cych pseudonimów: W 1942 r. Niemcy wysiedlili Toporów, tworzÄ…c po- kpt. Janowi Fia"kowskiemu. W czerwcu 1945 r. otrzy- Konrad , GroÄ™ny , ZÄ…bek , RyĘ i MiĘ . Kierow- ligon wojskowy. Rodzina Lisów musia"a opuĘciç go- ma" awans podoficerski z ramienia NSZ. W po"owie nictwo PUBP w Mielcu, widzÄ…c nieskutecznoĘç ko- II wojna Ęwiatowa przynios"a kres II Rzeczypospolitej Polskiej, paÅ‚stwa za- spodarstwo. W 1942 r. za zgodÄ… Niemców powrócili 1946 r. oddzia" Lisa sta" si´ cz´Ä˜ciÄ… zgrupowania lejnych ob"aw na ukrywajÄ…cego si´ Lisa, si´gn´"o mieszkanego przez wiele narodowoĘci, wĘród których najliczniejsi byli Po- do Toporowa, a syn podjÄ…" prac´ przy budowie WiN mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. Zapora . po metod´ skrytobójstwa. Polecenie zamordowania lacy, UkraiÅ‚cy i Úydzi. Niemiecka agresja na Polsk´ 1 wrzeĘnia 1939 r. dróg. W niejasnych okolicznoĘciach pobi" i rozbroi" Przez ca"y okres dzia"ania, od marca 1945 r. Lisa wydano Paluchowi. Paluch zastrzeli" Lisa i jed- moÅ»liwa by"a dzi´ki podpisaniu 23 sierpnia 1939 r. niemiecko-sowieckie- oficera niemieckiego, po czym skry" si´ w lasach. do stycznia 1948 r., przez oddzia" przewin´"o si´ nego z jego Å»o"nierzy Konstantego K´dziora pod- go paktu, w którym podzielono strefy wp"ywów w Europie Ârodkowow- W odwecie Niemcy spalili gospodarstwo Lisów, a je- oko"o 160 osób. Wed"ug materia"ów MBP, Wojciech czas snu w okolicach leĘniczówki Pateraki. Zw"oki schodniej. Wype"niajÄ…c postanowienia paktu, Sowieci zaatakowali Pol- go ojca i siostr´ rozstrzelali. Lis przyjÄ…" pseudonim Lis i jego Å»o"nierze przeprowadzili oko"o dwustu ak- zamordowanych zakopano na Ęmietniku KP MO sk´ 17 wrzeĘnia 1939 roku. Obaj okupanci od pierwszych dni prowadzi- MĘciciel , zgromadzi" innych sobie podobnych cji przeciw rodzimym komunistom i Armii Czerwo- w Mielcu, gdzie zosta"y odnalezione po 44 latach. li represyjnÄ… polityk´ wobec obywateli polskich, jej istotnym elementem uciekinierów, tworzÄ…c z nich oddzia" partyzancki. Po- nej. WyraÄ™nie objawia"a si´ dzia"alnoĘç polityczna. 2 maja 1992 r. cia"a Lisa i K´dziora spocz´"y by"y przymusowe przesiedlenia i deportacje. czÄ…tkowo oddzia" ten nie podporzÄ…dkowa" si´ Å»ad- Úo"nierze Lisa zakazywali wst´powaç do wojska, na cmentarzu parafialnym w Mielcu. Wysiedlenia Polaków planowane by"y przez Niemców jeszcze nej wi´kszej organizacji, pozostawa" jednak prowadzili agitacj´ na rzecz niepodleg"ego paÅ‚stwa oprac. Miros"aw Surdej, IPN Rzeszów przed wybuchem wojny, której celem by"o wszak mi´dzy innymi zdoby- cie przestrzeni Å»yciowej (Lebensraum). Nic wi´c dziwnego, Å»e pierw- sze wysiedlenia przeprowadzono jeszcze podczas dzia"aÅ‚ wojennych we wrzeĘniu 1939 roku. Po w"Ä…czeniu cz´Ä˜ci ziem polskich do Rzeszy TWARZE BEZPIEKI przesiedlenia nabra"y systematycznego charakteru. ¸Ä…cznie z inkorporo- Tomasz Feliks WiĘniewski W sierpniu 1944 r. przyjecha" do Lublina. StamtÄ…d przylecia" do Rzeszowa, wanych terytoriów brutalnie wysiedlono ponad 900 tys. Polaków. Na ich gdzie z polecenia W"adys"awa Gomu"ki organizowa" w"adz´ administracyjnÄ… miejsce sprowadzano osadników niemieckich. (1897-1980) ps. Szcz´sny , na terenie Rzeszowszczyzny. W tym samym czasie w"adze sowieckie przeprowadzi"y cztery wielkie Adam , kapitan UB W sierpniu 1944 r. zosta" wybrany na II zast´pc´ przewodniczÄ…cego WRN akcje deportacyjne, w wyniku których w g"Ä…b ZSRS przesiedlono ponad w Rzeszowie. Kierowa" teÅ» Urz´dem ds. Wojennych ÂwiadczeÅ‚ Rzeczowych. Or- 320 tys. obywateli polskich. DziesiÄ…tki tysi´cy aresztowano i osadzono Urodzi" si´ w Siedliskach, pow. Rzeszów. Od 9. roku Å»y- ganizowa" Wojewódzki ZarzÄ…d ZwiÄ…zku Samopomoc Ch"opska . ObowiÄ…zki w "agrach. Ponadto 138 tys. osób wysiedlono z terenów przygranicz- cia pracowa" jako parobek. Od 1915 r. Å»o"nierz armii au- przewodniczÄ…cego pe"ni" od po"owy stycznia do kwietnia 1945 roku. Zosta" skie- nych. Ci´Å»kie warunki transportu i zamieszkania powodowa"y bardzo striackiej. W 1919 r. zg"osi" si´ na ochotnika do WP. Wal- rowany przez PPR do pracy w aparacie BP. PoczÄ…tkowo kierownik Sekcji V Wy- wysokÄ… ĘmiertelnoĘç wĘród zes"aÅ‚ców i "agierników. czy" z bolszewikami w trakcie wojny polsko-bolszewic- dzia"u I WUBP w Rzeszowie, póęniej, od 31 lipca do grudnia 1945 r. p.o. zast´p- Plany niemieckie obejmowa"y nie tylko ziemie polskie w"Ä…czone kiej. Bra" udzia" m.in. w walkach o Lwów. S"uÅ»b´ w WP ca kierownika WUBP w Rzeszowie, a od 5 stycznia 1946 r. zast´pca kierownika do Rzeszy. W 1941 r., po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej, wszystkie zakoÅ‚czy" w stopniu starszego sierÅ»anta. Uczestnik III Powstania ÂlÄ…skiego oraz p.o. kierownik WUBP w Rzeszowie. 20 wrzeĘnia 1946 r. przekazany do dys- ziemie polskie znalaz"y si´ pod niemieckÄ… okupacjÄ…. Opracowano wów- w 1921 roku. W latach 1923-1927 pracowa" na Górnym ÂlÄ…sku. Po powrocie pozycji Ministerstwa BezpieczeÅ‚stwa Publicznego. Zwolniony ze s"uÅ»by na w"a- czas Generalny Plan Wschodni (Generalplan Ost), który zak"ada" wysie- na Rzeszowszczyzn´ cz"onek Zjednoczenia Lewicy Ch"opskiej (skarbnik organi- snÄ… proĘb´ 15 listopada 1946 roku. dlenie wi´kszoĘci narodów s"owiaÅ‚skich, w tym Polaków, z Europy na Sy- Po kl´sce Powstania Warszawskiego Niemcy wysiedlili ze stolicy Polski zacji powiatowej), potem cz"onek KPP. By" cz"onkiem egzekutywy Komitetu Pod- CzytajÄ…c sprawozdania KW PPR z okresu, kiedy Tomasz WiĘniewski by" kie- beri´. Tych dalekosi´Å»nych zamiarów nie zrealizowano w ca"oĘci, podej- pó" miliona jej mieszkaÅ‚ców, samo miasto zaĘ w sposób systematycz- okr´gowego w Rzeszowie. rownikiem w WUBP, moÅ»na odnieĘç wraÅ»enie, Å»e nie spe"nia" oczekiwaÅ‚ partii, mowano jednak fragmentaryczne próby. Ich symbolem pozostaje wysie- ny i zorganizowany zniszczyli W czerwcu 1933 r. aresztowany za dzia"alnoĘç wywrotowÄ…. W styczniu 1934 r. o czym moÅ»e Ęwiadczyç nast´pujÄ…cy fragment: Pe"niÄ…cy od daty odwo"ania ze dlenie mieszkaÅ‚ców Zamojszczyzny rozpocz´te w listopadzie 1942 roku. Obok bezpoĘredniej martyrologii obywateli polskich (zbrodnie na ludnoĘci cywilnej i sÄ…d skaza" go na 4 lata wi´zienia. OpuĘci" je na podstawie amnestii ze stycznia stanowiska kierownika WUBP tow. mjr. SobczyÅ‚skiego obowiÄ…zki kierownika tow. W toku tej akcji deportowano ponad 110 tys. Polaków, w ca"oĘci wysiedla- 1936 r. po odbyciu kary dwóch i pó" roku wi´zienia. Na wieĘç o wybuchu wojny WiĘniewski jest nie na poziomie i d"uÅ»sze sprawowanie funkcji p.o. kierownika jÄ…c 293 wsie. Na ich miejsce sprowadzono 12 tys. osadników niemieckich. jeÅ‚cach wojennych w 1939 r., w tym polityka eksterminacji elit polskich prowadzona przez domowej w Hiszpanii zg"osi" si´ jako ochotnik do armii rewolucyjnej. W czerwcu WUBP przez niego moÅ»e w sposób szkodliwy odbiç si´ na stanie bezpieczeÅ‚stwa Najbardziej tragicznym elementem tej operacji by"o odebranie rodzicom obu okupantów: sowieckiego i niemieckiego, której symbolem pozostaje KatyÅ‚ i niemiecka 1937 r. zosta" wcielony do batalionu im. Jaros"awa DÄ…browskiego. By" dowódcÄ… i aparatu UBP . oko"o 4500 ma"ych dzieci, które nast´pnie poddano germanizacji. akcja AB , egzekucje, obozy koncentracyjne, które poch"on´"y setki tysi´cy ofiar) waÅ»nym plutonu, nast´pnie zosta" komisarzem politycznym. 5 kwietnia 1938 r. zosta" ran- Po odejĘciu z WUBP pracowa" w KW PPR/PZPR w Rzeszowie jako kierownik TakÅ»e holokaust poprzedzi"y wysiedlenia Úydów z mieszkaÅ‚ i przymu- ny podczas walk o Caspe. W lutym 1939 r. przedosta" si´ do Francji, po dwóch Wydzia"u Ogólnego do 1949 roku. Nast´pnie zosta" przeniesiony do KC PZPR sowe osadzanie ich w gettach. Cz´Ä˜ci Úydów uda"o si´ uciec na teryto- elementem polskiej pami´ci o II wojnie Ęwiatowej i okresie tuÅ» po niej sÄ… przymusowe miesiÄ…cach znalaz" si´ w obozie dla internowanych Å»o"nierzy hiszpaÅ‚skich w Warszawie. Tu równieÅ» pracowa" w Wydziale Ogólnym do 1954 roku. Przez ria okupowane przez ZSRS, skÄ…d jednak w wi´kszoĘci zostali deporto- przesiedlenia i deportacje. Opowiemy m.in. o wywózkach z Kresów Wschodnich w Gurs (niedaleko Lourdes). Od lipca 1939 r. przebywa" w ZSRS. By" zwiÄ…zany krótki okres by" dyrektorem domów wczasowych naleŻących do partii w Mi´- wani na Wschód. z Kominternem (ukoÅ‚czy" siedmiomiesi´czny kurs polityczny Kominternu), potem dzyzdrojach. W 1954 r. za zgodÄ… Edwarda Ochaba powróci" do Rzeszowa. Pra- Po kl´sce Powstania Warszawskiego Niemcy wysiedlili ze stolicy Pol- (widzianych oczami Ęwiadków), ale poruszymy takÅ»e tematy kontrowersyjne: powojenne ze ZwiÄ…zkiem Patriotów Polskich. By" dyrektorem Ubezpieczalni Spo"ecznej cowa" w Wojewódzkiej Komisji Kontroli Partyjnej. W 1957 r. przeszed" na rent´. ski pó" miliona jej mieszkaÅ‚ców, samo miasto zaĘ w sposób systema- wyp´dzenia Niemców z Polski oraz przesiedlenia UkraiÅ‚ców w ramach akcji Wis"a . w Gródku JagielloÅ‚skim. Organizowa" pomoc dla dzieci polskich komunistów. oprac. Mariusz KrzysztofiÅ‚ski, IPN Rzeszów tyczny i zorganizowany zniszczyli. DokoÅ‚czenie na s. II FOT. ARCH. IPN FOT. ARCH. IPN FOT. ARCH. IPN II Nasz Dziennik PiÄ…tek, 30 maja 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2008 (12) DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2008 (12) PiÄ…tek, 30 maja 2008 Nasz Dziennik VII mii PowstaÅ‚czej (UPA). W efekcie narzucenia powojennej Polsce reÅ»imu komu- spodarstw wynosi"a 4,26 ha, a po nim, w 1948 r., wzros"a do 9,23 hektarów. W"adze Dr ¸ukasz KamiÅ‚ski, IPN Centrala nistycznego oko"o pó" miliona jej obywateli, których losy wojny rzuci"y na Za- stara"y si´ ograniczyç do minimum stan poczucia tymczasowoĘci wyst´pujÄ…cy chód, zosta"o zmuszonych do pozostania na emigracji. Wi´kszoĘç z nich juÅ» u znacznej cz´Ä˜ci przesiedleÅ‚ców do 1958 r. ponad 90 proc. uprawnionych otrzy- nigdy nawet nie odwiedzi"a Ojczyzny. ma"o akty w"asnoĘci gospodarstw. OgromnÄ… zatem cz´Ä˜ç kosztów zwiÄ…zanych WygnaÅ‚cy Ostatnie masowe migracje przypadajÄ… na lata 1956-1959, gdy na fali desta- z przesiedleniem i zagospodarowaniem na nowych ziemiach ponios"o paÅ‚stwo pol- linizacji z ZSRS wróci"o do Polski 250 tys. osób, wĘród nich wielu zwolnionych skie, do czego by"o oczywiĘcie zobligowane wobec niedogodnoĘci i wyrzeczeÅ‚, DokoÅ‚czenie ze s. I z "agrów i zes"ania. Tragiczne losy przymusowych przesiedleÅ‚ców pozostajÄ… do których zmusi"o swoich obywateli narodowoĘci ukraiÅ‚skiej. Do pracy przymusowej w Niemczech i innych krajach deportowano 2 mln w cieniu innych, okrutniejszych zbrodni. Miliony ludzi zgin´"y w wyniku holo- PaÅ‚stwo polskie udzieli"o takÅ»e pomocy finansowej i rzeczowej przesiedlo- 857 tys. obywateli polskich. kaustu, setki tysi´cy pad"y ofiarÄ… niemieckich obozów koncentracyjnych i so- nym UkraiÅ‚com. Uzyskali oni kredyty i zapomogi, kartki Å»ywnoĘciowe, Å»ywnoĘç Wkroczenie Armii Czerwonej na ziemie polskie w 1944 r. przynios"o kolejne wieckiego gu"agu czy teÅ» polityki eksterminacji elit polskich prowadzonej przez i zboÅ»e. Remontom poddano wiele zdewastowanych zabudowaÅ‚, np. w woje- represje. 27 tys. osób, g"ównie Å»o"nierzy Armii Krajowej i dzia"aczy Polskiego obu okupantów, której symbolem pozostaje KatyÅ‚ i niemiecka akcja AB . wództwie olsztyÅ‚skim wyremontowano 2427 budynków, a w szczeciÅ‚skim 717. PaÅ‚stwa Podziemnego, wywieziono do obozów w g"Ä…b ZSRS. Do pracy Pami´ç jesteĘmy jednak winni wszystkim ofiarom II wojny Ęwiatowej. UmoÅ»- Potrzeby by"y oczywiĘcie duÅ»o wi´ksze (np. w województwie olsztyÅ‚skim remon- w ZwiÄ…zku Sowieckim deportowano 17 tys. Polaków z Pomorza oraz kilkadzie- liwia ona zrozumienie trudnych losów Europy w XX wieku. Prawdziwe pojed- tu wymaga"o oko"o 10 000 budynków zasiedlonych przez UkraiÅ‚ców), ale na- siÄ…t tysi´cy Polaków i Niemców ze ÂlÄ…ska. nanie moÅ»liwe jest tylko z jej zachowaniem. tychmiastowe ich zaspokojenie przerasta"o ówczesne moÅ»liwoĘci paÅ‚stwa. ZakoÅ‚czenie II wojny Ęwiatowej nie przynios"o koÅ‚ca przymusowych migra- W latach 1956-1958 w"adze udzieli"y przesiedleÅ‚com kredytów na "Ä…cznÄ… kwo- *** cji. Zagarni´cie przez ZwiÄ…zek Sowiecki blisko po"owy przedwojennego teryto- t´ 170 mln z", co na owe czasy by"o sumÄ… olbrzymiÄ…. Znaczna cz´Ä˜ç tych kredy- Przesiedlenie UkraiÅ‚ców w czasie operacji Wis"a rium Polski wymusi"o kolejne masowe ruchy ludnoĘci. Do Polski w jej nowych W marcu 2008 r. w gmachu Parlamentu Europejskiego w Brukseli zaprezento- tów by"a bezzwrotna lub zosta"a cz´Ä˜ciowo umorzona w latach nast´pnych. granicach przesiedlono ponad 1,2 mln Polaków, 300 tys. znalaz"o si´ w no- wano wystaw´ Expelled (WygnaÅ‚cy) przygotowanÄ… przez Instytut Pami´ci 4500 zabitych, w tym w operacji Wis"a 543. Trudna do oszacowania, lecz za- Nie wolno twierdziç, Å»e przesiedlenia w ramach operacji Wis"a by"y dobro- wych granicach w toku dzia"aÅ‚ wojennych, 270 tys. zaĘ pozwolono powróciç Narodowej. IPN zamierza pokazaç t´ ekspozycj´ w wielu krajach Europy. Wy- pewne niewielka liczba ofiar przypada na ludnoĘç cywilnÄ…. Tymczasem w ZSRS dziejstwem. Przymus opuszczenia stron rodzinnych to tragedia dla tysi´cy ro- z g"´bi ZwiÄ…zku Sowieckiego. Do ZSRS przesiedlono z kolei z ziem polskich stawa sk"ada si´ z kilkudziesi´ciu plansz ukazujÄ…cych przymusowe deportacje w latach 1945-1947 tylko Wojska Wewn´trzne NKWD zabi"y blisko 32 tys. osób dzin ukraiÅ‚skich. Niemniej jednak podj´cie w ramach operacji zdecydowanych, kilkadziesiÄ…t tysi´cy Litwinów i Bia"orusinów oraz blisko pó" miliona UkraiÅ‚ców, i wysiedlenia, które dotkn´"y obywateli polskich po wybuchu II wojny Ęwiato- naleŻących do podziemia ukraiÅ‚skiego. JuÅ» sama liczba poleg"ych Ęwiadczy radykalnych i niewÄ…tpliwie bolesnych dzia"aÅ‚ przyczyni"o si´ do zahamowania tych ostatnich cz´sto przymusowo. wej ze strony dwóch okupantów: niemieckiego i sowieckiego. Tekst uzupe"nia- o tym, Å»e wi´kszoĘç spoĘród nich to ofiary pacyfikacji ca"ych wsi i stosowania przelewu krwi po obu stronach i da"o szans´ na rozpocz´cie normalnego Å»ycia. Z ziem przyznanych Polsce podczas konferencji w Poczdamie na mocy mi´- jÄ… duÅ»ego formatu zdj´cia i mapy oraz prezentowane na trzech monitorach re- odpowiedzialnoĘci zbiorowej. Liczba ofiar znaczÄ…co wzroĘnie, jeÅ»eli uwzgl´d- Polityczne nast´pstwo operacji Wis"a to takÅ»e zapewnienie spokoju i bezpie- dzynarodowych uzgodnieÅ‚ wysiedlano Niemców. JuÅ» wczeĘniej blisko 4 mln lacje Ęwiadków tych wydarzeÅ‚. Aby podkreĘliç, Å»e w polskiej pami´ci o II woj- nimy osoby schwytane w czasie operacji przeciwpartyzanckich. W latach czeÅ‚stwa wspó"czesnej Polski. Na podstawie tragicznych doĘwiadczeÅ‚ konflik- z nich uciek"y przed zbliÅ»ajÄ…cym si´ frontem. Do koÅ‚ca 1947 r. do brytyjskiej nie Ęwiatowej wysiedlenia nie sÄ… najwaÅ»niejszym elementem, na monitorze 1945-1947 uj´to ponad 126 tys. osób naleŻących do ukraiÅ‚skiego podziemia tów narodowoĘciowych w by"ej Jugos"awii moÅ»na wyobraziç sobie z duÅ»ym i sowieckiej strefy okupacyjnej wysiedlono dalsze 3,3 mln Niemców. WiosnÄ… w centrum wystawy wyĘwietlano prezentacj´ multimedialnÄ… mówiÄ…cÄ… o marty- nacjonalistycznego bÄ…dÄ™ wspomagajÄ…cych go. ZnajÄ…c tryb post´powania prawdopodobieÅ‚stwem podobny przebieg wypadków na ziemiach polskich 1947 r. w"adze komunistyczne w ramach akcji Wis"a wysiedli"y z po"udniowo- rologii obywateli polskich (zbrodnie na ludnoĘci cywilnej i jeÅ‚cach wojennych w"adz sowieckich z przeciwnikami, czy to rzeczywistymi, czy tylko wyimagino- mieszanych etnicznie, zamieszkanych przez ludnoĘç ukraiÅ‚skÄ… w znacznym -wschodniej Polski 140 tys. UkraiÅ‚ców, usprawiedliwiajÄ…c t´ operacj´ koniecz- w 1939 r., egzekucje, KatyÅ‚, Palmiry, obozy koncentracyjne). wanymi, "atwo moÅ»na sobie wyobraziç, jaki los spotka" te osoby. W najlepszym procencie nieprzychylnÄ… paÅ‚stwu polskiemu. noĘciÄ… zakoÅ‚czenia procesu likwidacji oddzia"ów partyzanckich UkraiÅ‚skiej Ar- Tekst z Biuletynu IPN 2008 nr 3 przypadku by"o to skazanie na wiele lat pobytu w obozie. Argumentacja tej grupy historyków obejmuje takÅ»e ocen´ operacji Wis"a Nie moÅ»na zgodziç si´ takÅ»e z porównywaniem wysiedlenia ludnoĘci ukraiÅ‚skiej z punktu widzenia prawa mi´dzynarodowego, zw"aszcza w Ęwietle Karty Naro- w ramach operacji Wis"a z deportacjami rodzin cz"onków podziemia przeprowa- dów Zjednoczonych z 26 czerwca 1945 r., która uzna"a prawo narodów do sa- Micha" Kurkiewicz, IPN Centrala dzonymi w ZSRS, gdzie na mocy dyrektywy NKWD ZSRS z 31 marca 1944 r. oraz mostanowienia. Ze strony UkraiÅ‚ców mieszkajÄ…cych w Polsce nie dosz"o decyzji Rady Ministrów ZSRS z 10 wrzeĘnia 1947 r. w latach 1944-1947 wysiedlo- do spe"nienia ani jednego z trzech warunków: no z Ukrainy Zachodniej ponad 114 tys. osób. Wi´kszoĘç zes"anych to kobiety walki przeciwko panowaniu kolonialnemu; i dzieci. M´Å»czyzn by"o niespe"na 19 tysi´cy. Osoby deportowane osiedlano walki przeciwko obcej okupacji; Wywózki z Kresów w skrajnie niesprzyjajÄ…cych warunkach na terenach Kazachskiej SRS, na Pó"no- walki z reÅ»imem rasistowskim, cy, na Syberii. Zdolni do pracy zmuszeni zostali do morderczego wysi"ku w ko- aby dzia"ania podziemia ukraiÅ‚skiego na terytorium Polski moÅ»na by"o zaliczyç 1939-1941 palniach, a te rodziny, w których nie by"o zdolnych do pracy, cierpia"y n´dz´. do kategorii walk narodowowyzwoleÅ‚czych. ObowiÄ…zywa"o zatem polskie prawo Tymczasem UkraiÅ‚cy przesiedleni w ramach operacji Wis"a nie jechali na tu- wewn´trzne. NaleÅ»y podkreĘliç, iÅ» cz´Ä˜ç obywateli polskich narodowoĘci ukraiÅ‚- Ekssybirak Fiodor Dostojewski okreĘli" Syberi´ mianem martwego domu , zaĘ wiecki satrapa Józef Stalin uzna" si´ za pana Å»ycia i Ęmierci ludnoĘci tych obsza- "aczk´ i poniewierk´ do Ęniegów tajgi lub na pustyni´ Kazachstanu, nie kierowa- skiej naruszy"a obowiÄ…zek lojalnoĘci wobec paÅ‚stwa, w którym zamieszkiwali. jeden z waÅ»niejszych funkcjonariuszy policji carskiej w XIX wieku nazwa" jÄ… rów. Wprowadzono na nich nowe, sowieckie porzÄ…dki, których istotÄ… by"y walka no ich do niewolniczej pracy w kopalniach. Obejmowali poniemieckie gospodar- 1 Zob. w wielu wÄ…tkach aktualnÄ… do dziĘ ksiÄ…Å»k´ Antoniego SzczeĘniaka i Wies"awa Szoty wi´zieniem bez dachu . PaÅ‚stwo rosyjskie doĘç wczeĘnie, bo juÅ» od koÅ‚- z religiÄ… (nie tylko katolickÄ…), upaÅ‚stwowienie gospodarki i rugowanie z tych ziem stwa rolne na ziemiach pó"nocnych i zachodnich Rzeczypospolitej przy znaczÄ…- Droga donikÄ…d. Dzia"alnoĘç Organizacji UkraiÅ‚skich Nacjonalistów i jej likwidacja w Polsce , Warszawa 1973. ca XVI stulecia, zacz´"o jÄ… wykorzystywaç jako miejsce odosobnienia dla swo- polskoĘci. Temu wszystkiemu mia" s"uÅ»yç terror, a zw"aszcza oczyszczenie kre- cej finansowej pomocy paÅ‚stwa. 2 Zob. G. Motyka, Tak by"o w Bieszczadach. Walki polsko-ukraiÅ‚skie 1943-1948, Warszawa ich róŻnych wrogów. W kaÅ»dym razie juÅ» w XVI i zw"aszcza w XVII wieku na Sy- sów II RP z ludzi niepotrzebnych . Od 17 wrzeĘnia 1939 r. do ataku Hitlera NaleÅ»y omówiç zatem warunki osiedlenia UkraiÅ‚ców. Trafili oni przede wszystkim 1999; R. Drozd, Polityka w"adz wobec ludnoĘci ukraiÅ‚skiej w Polsce w latach 1944-1989, bir trafiali polscy jeÅ‚cy, którzy dostali si´ do niewoli moskiewskiej w trakcie wo- na ZSRS (22 czerwca 1941 r.) by"y cztery fale deportacji z województw kreso- na tereny ówczesnych województw: olsztyÅ‚skiego (ok. 55 tys. osób), szczeciÅ‚skie- Warszawa 2001; E. Misi"o, Akcja Wis"a . Dokumenty, Warszawa 1993. 3 jen prowadzonych przez RzeczpospolitÄ… ze wschodnim sÄ…siadem. Szacunko- wych II RP. Pierwsza 10 lutego 1940 r. obj´"a 140 tysi´cy osób. WywoÅ»ono go i koszaliÅ‚skiego (ok. 48 tys.), i wroc"awskiego (ok. 21 tys.), a wi´c na ziemie 9 wrzeĘnia 1944 r. PKWN zawar" uk"ad z rzÄ…dem USRS w sprawie przesiedlenia ludnoĘci wo po konfederacji barskiej (1768-1772) zes"ano w g"Ä…b Rosji, z czego cz´Ä˜ç osadników wojskowych, urz´dników, pracowników s"uÅ»by leĘnej i PKP. WĘród wy- w przesz"oĘci naleŻące do paÅ‚stwa niemieckiego. Trzeba zaznaczyç, iÅ» tereny te zo- ukraiÅ‚skiej z terytorium Polski do USRS i obywateli polskich z terytorium USRS do Polski. 4 Dzia"a"a od kwietnia do paÄ™dziernika 1946 r. Straty UPA 910 zabitych i ponad 1000 na Sybir, co najmniej 5500 polskich patriotów. Kolejne fale zsy"ek wiÄ…za"y si´ wiezionych by"o ok. 70 proc. Polaków, pozostali to g"ównie UkraiÅ‚cy i Bia"orusini, sta"y w znacznym procencie obj´te osadnictwem polskim jeszcze przed rozpocz´- schwytanych. z polskimi powstaniami przeciw Rosji: koĘciuszkowskim (1794), listopadowym obywatele II RP. Deportowanych uznanych za specprzesiedleÅ‚ców przewie- ciem operacji Wis"a . Gospodarstwa, które nie ucierpia"y w wyniku dzia"aÅ‚ wojen- 5 Tak cz´Ä˜ç UkraiÅ‚ców nazywa tereny Polski Po"udniowo-Wschodniej po"oÅ»one na zachód (1830) i styczniowym (1863). Po tym ostatnim deportowano ponad 20 tysi´cy ziono do pó"nocnych obwodów Rosji europejskiej, lecz takÅ»e Jakucji, Baszkirii, nych lub powojennego szabrownictwa, w wi´kszoĘci zosta"y zaj´te przez Polaków. od tzw. linii Curzona. 6 Do niedawna podawano ok. 6 tys.; zdaniem G. Motyki 2-3 tys. osób, z czego oko"o 4 tysi´cy otrzyma"o wyroki syberyjskiej katorgi. Po likwida- Kraju Krasnojarskiego i A"tajskiego, gdzie z racji klimatu, obozowej dyscypliny Si"Ä… rzeczy przesiedleÅ‚com ukraiÅ‚skim przydzielono gospodarstwa znajdujÄ…ce si´ 7 Przeczy temu choçby postaç samego gen. Mossora, przedwojennego oficera represjonowane- cji autonomii Królestwa Polskiego (1832) w"adze rosyjskie mog"y skazywaç i pracy ponad si"y panowa"a bardzo wysoka ĘmiertelnoĘç. w gorszym stanie, których zniszczenia wynosi"y od 30 do 80 procent. Jednak dzi´- go przez komunistów (w 1951 r. otrzyma" doÅ»ywocie w procesie genera"ów ). Po zwolnieniu na zsy"k´ takÅ»e Polaków z Kongresówki (a nie, jak wczeĘniej, tylko z Ziem Za- W trakcie drugiej deportacji (od 13 kwietnia do maja 1940 r.) zes"ano g"ów- ki pomocy finansowej paÅ‚stwa wi´kszoĘç przesiedleÅ‚ców szybko mog"a rozpo- z wi´zienia zmar" przedwczesnie (w 1957 r.) m.in. w wyniku wyjÄ…tkowo brutalnego Ęledztwa. 8 branych). Wtedy, poza okresami narodowych bÄ…dÄ™ rewolucyjnych buntów, gros nie na przymusowe osiedlenie do Kazachstanu oko"o 61 tysi´cy osób. Byli to czÄ…ç normalne Å»ycie. Mimo uciÄ…Å»liwoĘci zwiÄ…zanych z obejmowaniem nowych go- Akcja Zachód to deportacja ponad 100 tys. UkraiÅ‚ców (cz"onków rodzin OUN-owców ) na mocy decyzji Rady Ministrów ZSRS nr 3214-1050s z 10 wrzeĘnia 1947 r. zes"aÅ‚ców stanowili osÄ…dzeni za przest´pstwa kryminalne. Trzeba teÅ» pami´- cz"onkowie rodzin osób represjonowanych przez NKWD i inni wrogowie spodarstw i przystosowaniem si´ do nowego miejsca pobytu znaczna cz´Ä˜ç prze- 9 Na terenie powiatu przemyskiego i okolic nacjonaliĘci ukraiÅ‚scy proklamowali tzw. Repu- taç, Å»e na prze"omie XIX i XX wieku wielu Polaków (kupców, lekarzy, inÅ»ynierów) ustroju : polscy urz´dnicy, nauczyciele, sklepikarze czy policjanci. W trakcie siedlonych odczuwa"a szok cywilizacyjny. Otrzymywali bowiem wielohektarowe go- blik´ PrzemyskÄ… ( PeremyĘka Ukrajina ). 10 trafi"o na Syberi´ za chlebem w 1910 roku by"o to oko"o 50 tysi´cy ludzi, trzeciej wywózki, która zacz´"a si´ 29 czerwca 1940 r., deportowano oko"o 80 spodarstwa wyposaÅ»one w murowane budynki, niejednokrotnie majÄ…ce bieŻącÄ… ÂwiadczÄ… o tym takie próby podj´te przez nacjonalistów ukraiÅ‚skich juÅ» w miejscach no- wĘród nich tylko cz´Ä˜ç stanowili zes"aÅ‚cy, którzy nie mieli dokÄ…d wracaç po od- tysi´cy osób g"ównie uchodÄ™ców z Polski Centralnej i Zachodniej, którzy wod´. Warto takÅ»e zaznaczyç, iÅ» przed przesiedleniem Ęrednia powierzchnia go- wego osiedlenia, udaremnione przez organa bezpieczeÅ‚stwa. byciu kary. uciekli przed Niemcami na teren okupacji sowieckiej. WĘród tych kierowanych na pó"nocne obszary Rosji azjatyckiej i europejskiej specprzesiedleÅ‚ców DODATEK PRZYGOTOWUJE BIURO EDUKACJI PUBLICZNEJ IPN. www.ipn.gov.pl *** znacznÄ… czeĘç stanowili Úydzi. Czwarty, ostatni przed wojnÄ… niemiecko-so- Redaktorzy: ADRES DO KORESPONDENCJI: Zupe"nie nowÄ… sytuacj´ stworzy" niemiecko-sowiecki pakt Ribbentrop Mo"otow wieckÄ… etap wywózek zaczÄ…" si´ w nocy z 21 na 22 maja 1941 r., kiedy to z tzw. DODATEK IPN DO Naszego Dziennika dr Krzysztof Kaczmarski, krzysztof.kaczmarski@ipn.gov.pl (Rzeszów 017 860 60 25) (23 sierpnia 1939 r.), który by" podstawÄ… sowieckiej agresji na Polsk´ (17 wrzeĘnia Ukrainy Zachodniej wywieziono przesz"o 12 tysi´cy osób. ¸Ä…cznie w czasie tej UL. TOWAROWA 28, 00-839 WARSZAWA Romuald Niedzielko, romuald.niedzielko@ipn.gov.pl (Warszawa 022 431 83 73) 1939 r.) i w dalszej kolejnoĘci w"Ä…czenia wschodnich ziem II Rzeczypospolitej wywózki, mimo trwajÄ…cej juÅ» wojny, deportowano oko"o 90 tysi´cy osób z wo- SPRZEDAÚ WYDAWNICTW IPN: TEL. (022) 581 88 72 do sowieckich republik: bia"oruskiej, ukraiÅ‚skiej i, nieco póęniej, litewskiej. So- jewództw kresowych II RP. FOT. ARCH. IPN VI Nasz Dziennik PiÄ…tek, 30 maja 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2008 (12) DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2008 (12) PiÄ…tek, 30 maja 2008 Nasz Dziennik III nie wzorców sowieckich. PlaniĘci i wykonawcy operacji Wis"a pragn´li osta- *** Dr Zbigniew Palski tecznego rozwiÄ…zania kwestii ukraiÅ‚skiej w Polsce, zdecydowali si´ zatem na przesiedlenie UkraiÅ‚ców i osiedlenie ich w rozproszeniu, aby ich wynarodo- Z powyÅ»szych danych publikowanych przez history- Operacja Wis"a : wiç i poddaç przymusowej polonizacji. Nie bez kozery przytaczane jest ków po otwarciu archiwów rosyjskich na poczÄ…tku lat komunistyczna akcja represyjna przy tym wyÅ»ej wspomniane okreĘlenie, uÅ»yte rzeczywiĘcie przez gen. Stefana 90. wynika, Å»e w latach 1939-1941 Sowieci deporto- czy obrona konieczna Rzeczypospolitej? Mossora, póęniejszego dowódc´ Grupy Operacyjnej Wis"a , majÄ…ce obecnie wali mniej niÅ» 400 tysi´cy obywateli polskich. Wcze- CiÄ…g dalszy ze s. V jednoznacznie negatywny wydÄ™wi´k i kojarzone z os"awionym hitlerowskim Ęniej polska historiografia na ogó" podawa"a liczb´ Druga grupa historyków (W"adys"aw Filar, Ewa Siemaszko, Ryszard Szaw"ow- Endlösung . Zdaniem omawianej grupy historyków, wszyscy wojskowi odpo- oko"o pó"tora miliona osób deportowanych, która wy- ski, Marek Jasiak, Zbigniew Palski) traktuje przesiedlenia jako z"o konieczne, nie- wiedzialni za wykonanie operacji byli oficerami sowieckimi bÄ…dÄ™ komunistami nika"a z szacunkowych danych zebranych przez s"uÅ»- zb´dny Ęrodek zapobiegajÄ…cy ukraiÅ‚skiej rewolcie i ca"kowitej destabilizacji sy- rodzimego chowu 7, co oczywiĘcie wywar"o przemoÅ»ny, negatywny wp"yw by Armii Polskiej w ZSRS dowodzonej przez gen. tuacji spo"ecznej i gospodarczej na po"udniowo-wschodnich terenach Rzeczy- na zachowanie si´ wojska i innych formacji podczas wysiedlania. Podnoszona W"adys"awa Andersa. Dodatkowa trudnoĘç staty- pospolitej. PodkreĘla przy tym, Å»e komunistyczny charakter ówczesnych w"adz jest takÅ»e sprawa sowieckiej inspiracji operacji Wis"a i skoordynowania jej styczna to losy obywateli polskich aresztowanych polskich nie mia" decydujÄ…cego znaczenia, moÅ»e wr´cz Å»adnego. Postrzega z wykonanÄ… przez Sowietów kilka miesi´cy póęniej tzw. AkcjÄ… Zachód 8. i uwi´zionych na Kresach w latach 1939-1941 przy- przesiedlenia zwiÄ…zane z operacjÄ… Wis"a jako element dzia"aÅ‚ przeciwparty- Âwiadczyç ma o tym choçby pierwotny kryptonim polskiej operacji Wschód puszczalnie by"o ich oko"o 110 tysi´cy. Ponadto z róŻ- zanckich. WÄ…tkiem "Ä…czÄ…cym obie grupy jest jedynie stwierdzenie koniecznoĘci (notabene, w"aĘnie podczas planowania akcji przesiedleÅ‚czej pod tym krypto- nych szacunków wynika, Å»e blisko 150 tysi´cy osób rozprawy z nacjonalistycznym ruchem ukraiÅ‚skim w Polsce. nimem gen. Mossor uÅ»y" wspomnianych s"ów). Choç nie odnaleziono do tej po- juÅ» jako obywateli ZSRS wcielono do Armii Czer- Historycy tych frakcji uÅ»ywajÄ… oczywiĘcie odpowiedniej argumentacji w ce- ry stosownych dokumentów, logika ma wskazywaç, Å»e uzaleÅ»niona od Sowie- wonej. Tu z pewnoĘciÄ… czekajÄ… nas jeszcze nowe od- lu uwiarygodnienia swoich tez. Prezentacj´ rozbieÅ»nych stanowisk rozpocznij- tów Polska musia"a uzyskaç zgod´ Moskwy na przeprowadzenie takiej opera- krycia naukowe, zresztÄ… od statystyki waÅ»niejsze sÄ… my od przeciwników operacji Wis"a zw"aszcza jej cz´Ä˜ci zwiÄ…zanej z prze- cji. Post´pujÄ…ca sowietyzacja Polski mia"a takÅ»e wp"ynÄ…ç na zmian´ postawy relacje Ęwiadków, które pozwalajÄ… lepiej poznaç tam- siedleniami ludnoĘci ukraiÅ‚skiej. Punktem wyjĘcia jest teza, Å»e moÅ»liwa by"a li- polskiego podziemia niepodleg"oĘciowego wobec nacjonalistów ukraiÅ‚skich. tÄ… rzeczywistoĘç. kwidacja partyzantki i podziemia ukraiÅ‚skiego wy"Ä…cznie poprzez zastosowanie Âwiadczyç o tym majÄ… lokalne porozumienia dowódców OUN-UPA z Polakami Warto pami´taç, Å»e ofiarami stalinowskich wojen- metod militarnych, tzn. uÅ»ycie odpowiednio duÅ»ych si" wojska i innych formacji i dokonanie kilku wspólnych akcji zbrojnych (najg"oĘniejsza w maju 1946 r. w nych deportacji byli nie tylko obywatele Rzeczypo- Podaczas wysiedlenia mieszkaÅ‚ców Zamojszczyzny Niemcy deportowali ponad 110 tys. zbrojnych. Zdaniem tych badaczy, do wiosny 1947 r. w"adze komunistyczne nie Hrubieszowie). spolitej Polskiej, ale i inne narody: Czeczeni, Ingusze, Polaków, w ca"oĘci wysiedlajÄ…c 293 wsie poĘwi´ca"y naleÅ»ytej uwagi zwalczaniu OUN-UPA, co widoczne by"o zw"aszcza Przedstawiona argumentacja ma s"uÅ»yç wykazaniu bezzasadnoĘci przesie- Karaczajowie, Ba"karzy, Ka"mucy, Tatarzy krymscy, zimÄ… z 1946 na 1947 r., kiedy to wi´kszoĘç si" wojska zaangaÅ»owano do agita- dlenia ludnoĘci ukraiÅ‚skiej. Przesiedlenia to kolejna pozycja w d"ugim rejestrze KoreaÅ‚czycy z Dalekiego Wschodu, Niemcy nadwo"Å»aÅ‚scy, jak równieÅ» oby- do nas Rosjanie. Kazali nam si´ za"adowaç« na fur´, która naleÅ»a"a do ukraiÅ‚- cji przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego, a nie do walki z nacjonalistycz- komunistycznego bezprawia, represji i zbrodni. Taka interpretacja wydarzeÅ‚ mo- watele Litwy, ¸otwy i Estonii czy rumuÅ‚skiej do wojny Mo"dawii. Masowe depor- skiego ch"opa. Nie wiedzieliĘmy, co mamy braç ze sobÄ…, gdyÅ» pozamykali szafy. nym podziemiem ukraiÅ‚skim. Wobec znacznego os"abienia si" ukraiÅ‚skich spo- Å»e mieç jeszcze jeden cel: obecne relacje Rzeczypospolitej i Ukrainy. Popraw- tacje ludnoĘci trwa"y w ZSRS aÅ» do 1952 roku. Dopiero w ramach Chruszczo- Obudzi" mnie Å»o"nierz, stojÄ…cy nade mnÄ… z karabinem. W ich mniemaniu by"em wodowanego przede wszystkim tzw. wymianÄ… ludnoĘci ukraiÅ‚skiej (na tereny noĘç polityczna w ujmowaniu dziejów polsko-ukraiÅ‚skich jawi si´ jako pochod- wowskiej destalinizacji odpuszczono im, choç nie wszystkim, realne bÄ…dÄ™ doros"ym m´Å»czyznÄ…, a ja mia"em wtedy zaledwie czternaĘcie lat. Pewien sier- USRS)3 oraz dzia"aniami Grupy Operacyjnej Rzeszów 4, zima mia"a byç wyjÄ…t- na nadrz´dnej idei porozumienia i wspó"pracy. Âwiadczyç o tym moÅ»e choçby rzekome przewinienia wobec Imperium Sovieticum i cz´Ä˜ç z nich mog"a wróciç Å»ant, który najprawdopodobniej by" Polakiem albo Úydem, bo bardzo dobrze kowo dogodnÄ… porÄ… do zwalczenia pozosta"oĘci OUN-UPA w Polsce. Tymcza- aktywne wspieranie takich poglÄ…dów przez opiniotwórczÄ… Gazet´ WyborczÄ… , do domów. mówi" po polsku, kaza" mi si´ ubraç. Ja mu odpowiedzia"em, Å»e nie mam w co sem z powodu wskazanego wczeĘniej, dzia"ania przeciwpartyzanckie zosta"y która zamieĘci"a swojego czasu cykl artyku"ów dotyczÄ…cych m.in. operacji Wi- si´ ubraç, dopiero wtedy otworzy" szaf´. W"oÅ»y"em na siebie mundur ojca i jego *** znacznie ograniczone, jeÅ»eli nie wr´cz zaniechane. Kolejny argument Ęwiad- s"a , z których cz´Ä˜ç zosta"a wydana takÅ»e w postaci ksiÄ…Å»kowej. palto. Stara"em si´ w"oÅ»yç na siebie jak najwi´cej rzeczy. Po mieszkaniu chodzi" czÄ…cy przeciwko w"adzom komunistycznym to wyj´cie cz"onków OUN-UPA Pora na przedstawienie argumentów drugiej, mniej widocznej grupy badaczy. Wanda Koci´cka, Oddajcie mi Âwi´tego Miko"aja. Wspomnienia z dzieciÅ‚stwa jeden Å»o"nierz, który mówi": Nie bierz takich rzeczy, b´dziecie mieli pi´kne spod amnestii og"oszonej po wyborach do Sejmu Ustawodawczego. Zdaniem Podstawowym zadaniem Grupy Operacyjnej Wis"a by"o zniszczenie partyzant- na Kresach Wschodnich w latach wojny, PoznaÅ‚ 1999, s. 7-41 mieszkanie, zabierz tylko jakieĘ firanki, Å»eby je sobie jakoĘ umeblowaç«. Lecz je- tej grupy historyków, zastosowanie amnestii mog"o doprowadziç do podob- ki i podziemia ukraiÅ‚skiego, które dÄ…Å»y"o do oderwania od Rzeczypospolitej cz´- Dzia"o si´ to na Kresach Wschodnich& WileÅ‚szczyzna, ma"e miasteczko w po- den z nich, wyÅ»szy oficer, kaza" mu si´ zamknÄ…ç i mówi": Wiesz ch"opcze, gdzie nych skutków jak w przypadku niepodleg"oĘciowego podziemia polskiego, tj. Ęci jej terytorium. Wobec takiej nieprzejednanej postawy niemoÅ»liwe by"o rozwiÄ…- bliÅ»u najwi´kszego wówczas w Polsce jeziora Narocz. (& ) W pami´ci mojej po- jedziesz? To zabierz jak najwi´cej ciep"ych rzeczy«. (& ) DojechaliĘmy do Nowo- do masowego ujawniania si´ i tzw. roz"adowania lasów. Nieobj´cie amnestiÄ… zanie tego konfliktu Ęrodkami politycznymi. W"adze paÅ‚stwowe musia"y zapo- zosta" osobliwy obraz przygotowaÅ‚ mojej rodziny do transportu, jak teÅ» i atmos- sybirska, tam zaprowadzono nas do "aÄ™ni i dezynfekcji. Kazano nam rozebraç si´ nacjonalistów ukraiÅ‚skich Ęwiadczyç mia"o o braku woli politycznego rozwiÄ…za- biec próbom dezintegracji terytorialnej. Nie mia"o wi´c Å»adnego znaczenia, czy fera im towarzyszÄ…ca oraz okrutna bezwzgl´dnoĘç groŻącej deportacji. OtóŻ gdy do naga, nie zwracano uwagi na p"eç. Wszystkim kazano wejĘç do bani. (& ) nia konfliktu ze strony komunistów. To z kolei, wobec braku perspektyw na nor- by"y to w"adze komunistyczne, czy jakiekolwiek inne. Warto przytoczyç s"owa tylko przedosta"a si´ do nas wiadomoĘç, Å»e lista osób przeznaczonych do depor- Jeszcze tego samego dnia "adowano nas na barki i rzekÄ… Ob p"yn´liĘmy na mo- malne Å»ycie, zmusi"o partyzantk´ i podziemie do trwania w oporze, co niepo- prof. Andrzeja Paczkowskiego: MyĘl´, Å»e gdyby premierem by" S"awoj-Sk"ad- tacji jest juÅ» przygotowana, natychmiast, nie rozg"aszajÄ…c nikomu, rozpocz´liĘmy krad"a Zachodniej Syberii. Nasza barka nazywa"a si´ Feliks DzierÅ»yÅ‚ski«. Wysa- trzebnie przed"uÅ»y"o konflikt. Historycy tej orientacji utrzymujÄ… takÅ»e, iÅ» w"adze kowski, a nie Osóbka-Morawski, podobna operacja w podobnym stylu równieÅ» przygotowania do drogi. Atmosfera w domu by"a przygn´biajÄ…ca. ZdawaliĘmy dzano po kilka rodzin w ma"ych osiedlach nad Obem. Nasze osiedle nazywa"o podziemia ukraiÅ‚skiego nie dÄ…Å»y"y (przynajmniej od wiosny 1945 r.) do oderwa- zosta"aby przeprowadzona. Chodzi"o wi´c raczej o interes narodowy, nie zaĘ sobie wszyscy spraw´ z tego, Å»e mróz i ogromne zaspy Ęniegu mogÄ… pog"´biç si´ Tinkielinka. Kiedy nas wysadzili dostaliĘmy dwa worki mÄ…ki i nic wi´cej. Po- nia od Polski tzw. Zakerzonia5, czyli ziem po"udniowo-wschodnich Rzeczypo- o interes komunistów polskich . W podobnym duchu wypowiada si´ znany pi- katastrof´ ca"ej rodziny. Szczególnie martwiliĘmy si´ o Dziadków, którzy nie prze- czÄ…tkowo st"oczono nas w jednej izbie. Tam od samego poczÄ…tku dokucza"y nam spolitej w jej nowych granicach. Mia"y one byç oknem na Ęwiat dla konspira- sarz W"odzimierz Odojewski, którego takÅ»e trudno posÄ…dziç o sympati´ do ko- trwaliby transportu. (& ) Na gwa"t gromadziliĘmy Å»ywnoĘç i ciep"Ä… odzieÅ». Pieczo- komary i tzw. moszka, malutkie muszki, które by"y istnÄ… plagÄ… . cji ukraiÅ‚skiej, terenem, przez który przebiega"yby g"ówne szlaki kurierskie munizmu: By"a [operacja Wis"a«] reakcjÄ… na prób´ stworzenia przez resztki no chleb i suszono suchary, do dzbanów pakowano t"uszcz i sta"e produkty, jak na Zachód, przede wszystkim do amerykaÅ‚skiej strefy okupacyjnej w Niem- UPA na terenie kilku powiatów og"oszonej tam PeremyĘkiej Ukrainy«9, rozmon- fasol´ i mÄ…k´. Cebula by"a na wag´ z"ota! S"owa szkorbut« cynga« by"y co- Hanna Âwiderska, relacja w ksiÄ…Å»ce W czterdziestym nas Matko na Sybir zes"ali . czech, gdzie znajdowa"y si´ emigracyjne w"adze nacjonalistów ukraiÅ‚skich ze towania polskiej administracji, przejmowania w"adzy (...). JuÅ» widz´ reakcj´ raz cz´Ä˜ciej powtarzane wĘród oczekujÄ…cych deportacji. BiÅ»uteri´ Mamy zapie- Polska a Rosja 1939-1942, Warszawa 1990, s. 77-78 Stepanem BanderÄ… na czele. Partyzantka i podziemie ukraiÅ‚skie po polskiej Francji na przyk"ad na prób´ oderwania przez grup´ partyzantów-terrorystów kano w ma"ych chlebkach, miano je trzymaç na piersi. (& ) Oko"o po"owy lutego MieszkaliĘmy przed wojnÄ… w Bia"owieÅ»y, gdzie TatuĘ by" inspektorem lasów stronie Sanu i Bugu by"y zbyt s"abe, wed"ug opinii tych historyków, aby mog"y Prowansji albo Bretanii . I dalej: Akcja by"a decyzjÄ… obronnÄ…, chroniÄ…cÄ… teryto- 1940 r., tuÅ» po pó"nocy, zbudzi"y mnie ciche, lecz prowadzone syczÄ…cym szep- paÅ‚stwowych. (& ) Dn. 11 lutego 1940 roku zaczÄ…" si´ ruch. Sowieci« drogi pro- marzyç o Samostijnej (czyli niepodleg"ej) Ukrainie czy choçby ukraiÅ‚skim rium tamtej Polski, niesuwerennej, poddanej Ęcis"ej kontroli sowieckiej, ale jed- tem rozmowy doros"ych. Zerwa"am si´ na równe nogi sÄ…dzÄ…c, Å»e to juÅ»« i boso wadzÄ…ce do puszczy obstawili wojskiem, aby Å»aden polski pan« nie móg" Piemoncie na terenach tzw. Zakerzonia. Kwestionowane sÄ… przy tym dane do- nak Polski. Powiaty, na których Akcja Wis"a« mia"a miejsce, nie by"y [przecieÅ»] podbieg"am do okna, przy którym stali ubrani Rodzice i Babcia. DrogÄ… sun´"y zwiaç. Zimy tej by"o duÅ»o opadów ĘnieÅ»nych, mróz dochodzi" do 30 kilku stop- tyczÄ…ce liczebnoĘci podziemia, znacznie do tej pory zawyÅ»ane6. W takim stanie terenem przez Polsk´ okupowanym . podwody. By"o ich kilka. Szerokie sanie wymoszczone s"omÄ…. Na ostatnich ni. Przysz"o do nas dwóch lejtienantów« i milicjant. LejtienaÅ‚ci« ubrani byli rzeczy skierowanie odpowiednio duÅ»ych si" wojska i innych formacji mog"o po- Przeprowadzenie operacji by"o zatem jedynÄ… metodÄ… zapobieÅ»enia dalszej trzech siedzia"y juÅ» zabrane rodziny, po 4-5 osób, okutanych w koÅ»uchy lub sza- po wojskowemu, a na wierzchu mieli polskie cywilne p"aszcze. KaÅ»dy z nich by" "oÅ»yç kres dzia"alnoĘci partyzantki i wspierajÄ…cego jÄ… podziemia. Co wi´cej, nie- eskalacji konfliktu polsko-ukraiÅ‚skiego, zakoÅ‚czenia przelewu krwi i odci´cia re burki. Na dworze by"a zamieç i Ęnieg przysypywa" ich skulone sylwetki. (& ) zaopatrzony w rewolwer. Dali nam pó" godziny czasu na spakowanie rzeczy którzy badacze twierdzÄ…, Å»e liczebnoĘç wojska, milicji i UB zaangaÅ»owanych podziemia ukraiÅ‚skiego od jego wiejskiego zaplecza zaopatrzeniowego, mobili- Nazajutrz trzeba by"o iĘç do szko"y i o dramacie przeÅ»ytym tej nocy nie wolno by- i zrewidowali ca"y dom. Pognali nas na stacj´ i wepchn´li do wagonu, gdzie juÅ» do wykonania operacji Wis"a by"a w zupe"noĘci wystarczajÄ…ca dla osiÄ…gni´cia zacyjnego i wywiadowczego. Wysiedlenie ludnoĘci ukraiÅ‚skiej i jej rozproszenie "o zdradziç si´ Å»adnym s"owem. (& ) Tego dnia nie przyszed" do szko"y mój przy- by"o przepe"nienie. Pierwszy raz jechaliĘmy w bydl´cym wagonie. WywieÄ™li wte- zak"adanych celów bez posuwania si´ do wysiedlenia ludnoĘci. W najgorszym na pó"nocy i zachodzie kraju zapobieg"o odtworzeniu si´ podziemia nacjonali- jaciel Mustafa [ch"opak z tatarskiej rodziny, którego ojciec by" gajowym MK]. dy ca"Ä… administracj´ Puszczy Bia"owieskiej. Przez ca"y miesiÄ…c drogi wypusz- wypadku ludnoĘç ukraiÅ‚skÄ… moÅ»na by"o tymczasowo skoncentrowaç w wyzna- stycznego, co niewÄ…tpliwie mia"oby miejsce w przypadku zastosowania mniej Nie by"o go takÅ»e w ciÄ…gu nast´pnych dni. Po tygodniu wychowawczyni oznaj- czono nas 2 razy. W wagonach cz´sto brak"o wody. Na stacjach miejscowi przy- czonych wczeĘniej, izolowanych oĘrodkach, a po zakoÅ‚czeniu operacji pozwo- skutecznych dzia"aÅ‚10. Uzasadniona wydaje si´ teÅ» teza, Å»e prowadzenie opera- mi"a, Å»e Mustafa nie b´dzie juÅ» ucz´szcza" do naszej szko"y. Po prostu nie ma go. chodzili prosiç o chleb z wyrazem twarzy duÅ»o mówiÄ…cym. Gdy jechaliĘmy liç jej na powrót do dotychczasowych siedlisk. Przesiedlenie ludnoĘci ukraiÅ‚- cji przeciwpartyzanckich przez znaczne si"y wojskowe spowodowa"oby ogrom- Od tej pory s"uch o nim zaginÄ…", lecz ja wiedzia"am, Å»e zosta" wywieziony wraz w nieznane«, oni juÅ» wiedzieli jaki los nas czeka. (& ) Dn. 8 marca 1940 roku skiej to zatem typowe represje wobec ca"ej spo"ecznoĘci ukraiÅ‚skiej w Polsce, ne straty wĘród ludnoĘci cywilnej. Przesiedlenie tej ludnoĘci to zatem koniecz- z rodzinÄ…, w"aĘnie tym transportem, do Kazachstanu . przywieÄ™li nas na posio"ek« Oktiabrski, woj. Nowosybirskie, pow. Tisulski, 600 nieuzasadnione absolutnie stanem wyÅ»szej koniecznoĘci, potrzebÄ… wojskowÄ…, noĘç wojskowa, uzasadniona takÅ»e przez prawo mi´dzynarodowe. km od granicy mongolskiej, 150 od stacji TiaÅ»yn. Posio"ek« po"oÅ»ony by" w taj- a tym bardziej polskÄ… racjÄ… stanu. Przeciwnie, zwolennicy tej tezy twierdzÄ…, Operacj´ Wis"a oraz wczeĘniejsze operacje przeciwko podziemiu ukraiÅ‚- Kazimierz Flisek, Wspomnienia m"odego "agiernika, Biuletyn IPN 2003 nr 11 dze, gdzie by"y kopalnie z"ota. DoroĘli pod przymusem musieli chodziç do pra- opierajÄ…c si´ zresztÄ… na uchwale Senatu RP z 1990 r., iÅ» operacja Wis"a by"a skiemu przeprowadzono przy uÅ»yciu minimum przemocy w stosunku do lud- MieszkaliĘmy na stacji kolejowej Peronówka, przed Lwowem. Ojciec pe"ni" tam cy, gdyÅ» inaczej nie mieli prawa kupna chleba. Dzieci pognano do szko"y so- ca"kowicie niezgodna z interesami Rzeczypospolitej i stanowi"a proste powiele- noĘci cywilnej. W Polsce w tych latach podziemie ukraiÅ‚skie straci"o ponad funkcj´ naczelnika stacji. (& ) Na wiosn´ tegoÅ» [1940] roku, nad ranem przyszli wieckiej, gdzie trzeba by"o s"uchaç bredni na temat Polski i wiary . FOT. ARCH. IPN IV Nasz Dziennik PiÄ…tek, 30 maja 2008 DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2008 (12) DODATEK HISTORYCZNY IPN 5/2008 (12) PiÄ…tek, 30 maja 2008 Nasz Dziennik V rych prawie nic nie wiadomo. JesieniÄ… tego roku zosta"o wyp´dzonych z Niemiec miecka. Wniosek do dziĘ niepoprawny politycznie, za który juÅ» wówczas go skaza- Piotr Szubarczyk, IPN GdaÅ‚sk w ciÄ…gu kilkudziesi´ciu godzin kilka tysi´cy Úydów majÄ…cych polskie obywatel- no, i to dos"ownie. Jak wiadomo, Mackiewicz zosta" skazany przez w"adze AK stwo. Sprawa dziĘ zupe"nie nieznana. Niemcy wykorzystali polskÄ… ustaw´ o utra- na kar´ Ęmierci za rzekomÄ… kolaboracj´ z Niemcami, która mia"a polegaç na publi- cie polskiego obywatelstwa po d"uÅ»szym pobycie za granicÄ… i zaŻądali tuÅ» kacji kilku artyku"ów w prasie wileÅ‚skiej naleŻącej do Niemców. W wydanym nie- przed jej wejĘciem w Å»ycie natychmiastowego, w ciÄ…gu 48 godzin, wyjazdu Úy- dawno w Londynie zbiorze jego tekstów prasowych z lat 1939-1949, zatytu"owa- Wyp´dzeni dów z polskim obywatelstwem. Byli to Úydzi osiadli juÅ» cz´sto na sta"e w Niem- nym Nudis verbis (czyli: prosto z mostu dos"ownie: nagimi s"owami) moÅ»na czech, nieraz maj´tni, a przynajmniej materialnie urzÄ…dzeni. Odebrano im majÄ…t- przeczytaç te artyku"y i oceniç, Å»e nie ma tam nic, co uzasadnia"oby ten wyrok. ki, pozbawiono cz´sto ca"ego Å»yciowego dorobku. Z terenu ca"ej Rzeszy pi- MoÅ»na za to znaleÄ™ç pierwsze sprawozdanie z Katynia po ekshumacji grobów, sze Mackiewicz [Niemcy] zdo"ali zebraç ponad 8 tysi´cy ludzi, powyciÄ…gaç gdzie Mackiewicz pojecha" na zaproszenie Niemców, ale za zgodÄ… w"adz AK. z mieszkaÅ‚, wprost z "óŻek, zapakowaç do wagonów i odstawiç do Polski . W"a- Za tragicznÄ… w skutkach s"aboĘç uznawa" Mackiewicz nasze lekcewaÅ»enie nie- i tumanieni dze polskie musia"y ich przyjÄ…ç, przeznaczajÄ…c na przejĘciowe miejsce pobytu bezpieczeÅ‚stwa sowieckiego w czasie wojny i brak przygotowania, nawet moral- nadgraniczne miasteczko ZbÄ…szyÅ‚, gdzie powsta"o swoiste getto. Mackiewicz nego i umys"owego, na t´ inwazj´. TragicznÄ… pomy"kÄ… by"o wspieranie Sowietów Przed wojnÄ… na terenie Meisterswalde (dziĘ Mierzeszyn), duÅ»ej wsi parafialnej Polaków i przesiedlonych Niem- opisuje je szczegó"owo w serii artyku"ów w wileÅ‚skim S"owie na poczÄ…tku 1939 jako sojusznika naszych sojuszników i walka z Niemcami pod koniec wojny, co w zachodniej cz´Ä˜ci Wolnego Miasta GdaÅ‚ska, pracowa" katolicki kap"an Jo- ców, niemieckich obozów kon- roku. Kilka tysi´cy ludzi, przewaÅ»nie nie ubranych do podróŻy, albo Ä™le ubra- wzmacnia"o tylko naszych przysz"ych wrogów, rozbraja"o nas psychicznie i u"atwia- hannes Paul Aeltermann. Na tydzieÅ‚ przed wyborami do Sejmu GdaÅ‚skiego centracyjnych, sowieckich "a- nych, albo nieomal w bieliÄ™nie, wyzutych z wszelkiej w"asnoĘci, g"odnych, sta"o "o wprowadzenie sowieckiego systemu, wbrew niedawnym doĘwiadczeniom cio- (Volkstagu), które odby"y si´ w niedziel´, 28 maja 1933 r., ks. Aeltermann roz- grów i deportacji, zag"ady Úy- przez noc mi´dzy dwoma kordonami granicznymi, zi´bnÄ…c, dzwoniÄ…c z´bami ze su w plecy 17 wrzeĘnia 1939 roku. Fatalizm zwyci´stwa , ale tylko radzieckiego, da" swoim parafianom dwustronnÄ… ulotk´, którÄ… napisa" i wydrukowa" na w"a- dów i S"owian, tragedii Wilhel- strachu, a wĘród nich te w"aĘnie dzieci, starcy i kobiety. P"acz, lament, okrzyki sowietyzacja Polski, którÄ… u"atwi"a w"asna lekkomyĘlnoĘç, zaĘlepienie i pochopny sny koszt. Zachowa"a si´ do dziĘ w archiwum archidiecezji gdaÅ‚skiej. Jej tytu" ma Gustoffa , Goi i Steube- zgrozy; za nimi lufy karabinów, przed nimi lufy karabinów. Nad nimi noc, czarna, optymizm (tytu" odnalezionego niedawno artyku"u brzmi Optymizm nie zastÄ…pi brzmi: Hakenkreuz oder Christenkreuz. Die Wahlpredigt (Hakenkreuz czy na gdyby Niemcy poparli paÄ™dziernikowa i pada deszcz . nam Polski ) z tym wszystkim Mackiewicz nigdy si´ nie pogodzi". W 1945 roku krzyÅ» Chrystusowy? Kazanie przedwyborcze). Ulotka zaczyna si´ od motta: w roku 1933 takich ludzi jak ks. Mackiewicz pokaza" teÅ» komplikacj´ tej sytuacji: wi´kszoĘç wyp´dzonych Úy- by" juÅ» tylko jak ten prorok Ęwiadomy nieszcz´Ä˜ç i przysz"ej kl´ski nies"uchany we Kogo Bóg chce ukaraç, razi go ĘlepotÄ… . To znane s"owa ze Starego Testa- Aeltermann. Ale Niemcy poparli dów zosta"a pozbawiona swego dorobku w Niemczech, nie majÄ…c zaĘ najcz´Ä˜ciej w"asnym kraju dos"ownie, bo kraj musia" opuĘciç. Gdyby tego nie zrobi", nie zosta" mentu (Gen 19, 11). Dwaj anio"owie Boscy raŻą ĘlepotÄ… sodomitów, na krótko gremialnie Adolfa Hitlera. Zwykli nic wspólnego z PolskÄ…, nie mog"a znaleÄ™ç miejsca i si´ przystosowaç. Opisuje lo- wyp´dzony, musia"by zapewne zginÄ…ç, jako Ęwiadek Katynia i jako antykomunista. przed zag"adÄ… Sodomy i Gomory. Proboszcz z Mierzeszyna prosi swoich pa- Niemcy, nie tylko aktywiĘci sy spotkanego w ZbÄ…szyniu m"odego Úyda Salomona Stimlera. Jego bogata ro- Mia" wi´c wrogów ze wszystkich stron. Ich opinie pokutujÄ…, niestety, do dziĘ. rafian, by nie g"osowali na NSDAP. UÅ»ywa przy tym argumentów najprost- NSDAP! Nikt nie kwestionuje dzina kupców z Hamburga zosta"a zrujnowana w ciÄ…gu kilkudziesi´ciu godzin: Dlatego tym bardziej nie móg"by przystaç na dzisiejsze zafa"szowania prawdy szych, trafiajÄ…cych do serca: Swastyka czy krzyÅ» Chrystusowy? (...) Swasty- demokratycznego charakteru Ojciec, jako starzec, wywieziony teraz do Krakowa. Matka zosta"a w Niemczech o wojnie, jej przyczynach i skutkach, poczÄ…tku i koÅ‚cu, które dla nas by"o nowym KsiÄ…dz Johannes Paul Aeltermann ka jest w sprzecznoĘci z zasadniczym prawem chrzeĘcijaÅ‚stwa. (...) MówiÄ… wyborów, które wynios"y Hitlera sama. (...) Mi´dzy innymi dokumentami b"ysnÄ…" w jego portfelu Orze" Polski zniewoleniem, o tragicznych komplikacjach i wewn´trznych konfliktach mi´dzy niektórzy: B"´dnÄ… nauk´ tego ruchu przeciw mojemu KoĘcio"owi odrzuc´, ale i jego parti´ do w"adzy. Tych wy- na paszporcie zagranicznym. Obywatel Polski«. Nigdy w Polsce nie by". Po pol- róŻnymi grupami narodowoĘciowymi pod wp"ywem zmieniajÄ…cych si´ w czasie myĘl´ o politycznym kierunku i o dobru, jakie móg"by on zrobiç«. Ach jaki mÄ…- borów nikt nie sfa"szowa"! Nie moÅ»e byç dyskusji o wyp´dzeniach bez si´ga- sku ani s"owa w ogóle nie s"ysza". Urodzi" si´ w Niemczech i basta . wojny okupacji i kolejnych zwyci´zców. Wiedzia" wszystko o wyp´dzeniach i de- dry si´ nagle zrobi"eĘ! PrzecieÅ» jesteĘ i zostaniesz odpowiedzialny za wszyst- nia do ich przyczyn i bez przyj´cia konsekwencji b"´dnych wyborów i pope"nio- W przedwojennej publicystyce Mackiewicza moÅ»na w"aĘnie odnaleÄ™ç, a nawet portacjach. Sam uniknÄ…" sowieckich represji po wkroczeniu Armii Czerwonej, kie nast´pstwa! (...) PomyĘl sobie, unosisz rami´ z opaskÄ…, zdejmujesz czap- nych zbrodni. To jest ta zasadnicza róŻnica punktów widzenia niemieckiego odczuç t´ atmosfer´ niemieckiego zagroÅ»enia, rozszerzajÄ…cych si´ wp"ywów, naci- ukrywajÄ…c si´ na podwileÅ‚skiej wsi, a póęniej, w 1944 roku, uciekajÄ…c do Warsza- k´ przed krzyÅ»em na wiejskiej uliczce i modlisz si´ BÄ…dÄ™ pochwalony...«. Prze- i polskiego. Nie zniwelujÄ… jej Å»adne widoczne znaki ani wspólne podr´czniki. sku, ŻądaÅ‚ i ledwo ukrywanej agresji Niemiec na pó"nocy, od GdaÅ‚ska i Bydgosz- wy. Tu z kolei uniknÄ…" deportacji do obozów w Niemczech po upadku Powstania cieÅ» to absurd! W pewnym domu stoi krucyfiks wĘród kwiatów, a na domu jest Druga róŻnica dotyczy mechanizmu wyp´dzeÅ‚. Wojenne, drastyczne (bagaÅ» czy, przez Litw´, ¸otw´ i Estoni´. W czasie wojny jest Mackiewicz przede wszyst- Warszawskiego. Po krótkim pobycie w Krakowie musi uciekaç dalej przed nad- flaga ze swastykÄ…. Czy to nie absurd!? . 25 kg na osob´!) wyp´dzenia Polaków z Pomorza, z Wielkopolski i ze ÂlÄ…ska by- kim pilnym obserwatorem, Ęwiadkiem i niezrównanym analitykiem starcia dwóch chodzÄ…cÄ… ArmiÄ… CzerwonÄ…, teraz juÅ» na Zachód. TydzieÅ‚ póęniej (28 maja 1933 r.) odby"y si´ w Wolnym MieĘcie GdaÅ‚sku wy- "y realizacjÄ… programu legalnego rzÄ…du Niemiec (Deutsches Reich). Powojenne totalitaryzmów, które odbywa"o si´ w"aĘnie na ziemiach mu najbliÅ»szych. W Wilnie Tym bardziej nie móg"by zgodziç si´ wi´c na zatarcie prawdy o sprawcach i ofia- bory, które socjaliĘci Hitlera wygrali bezapelacyjnie. Przedwyborcze kazanie ks. wyp´dzenia Niemców by"y najpierw rezultatem sowieckich gwa"tów lub dobrowol- doĘwiadczy" wszystkich moÅ»liwych okupacji, na zmian´ niemieckiej i sowieckiej, rach wojennych zbrodni, o ich obecnym zrównaniu na skutek niepami´ci, ignoran- Aeltermanna by"o g"osem wo"ajÄ…cego na puszczy. Na pytanie, który krzyÅ» wy- nych ucieczek, w drugiej zaĘ fazie realizacjÄ… mi´dzynarodowego programu zwy- a nawet, krótko, litewskiej. PorównujÄ…c te doĘwiadczenia co znów na czasie, bo cji lub historycznej manipulacji, nazywanej nieraz politykÄ… historycznÄ…. Nie móg"by bierasz, gdaÅ‚scy Niemcy odpowiedzieli swojemu proboszczowi: Hakenkreuz! ci´skich aliantów. Úaden legalny rzÄ…d Rzeczypospolitej Polskiej nie ma z tym nic rachunek porównawczy mi´dzy nazizmem i komunizmem nie zosta" dokonany teÅ» zgodziç si´ na zrównanie i w istocie zatarcie, zafa"szowanie róŻnic mi´dzy nie- 22 listopada 1939 r. ks. Johannes Paul Aeltermann zosta" zamordowany wspólnego! Na terenie Polski od roku 1944 do 1989 nie by"o suwerennej polskiej i wywo"uje nadal gwa"towne reakcje Mackiewicz w po"owie wojny doszed" mieckimi i sowieckimi deportacjami i wywózkami, które prowadzi"y szybciej lub przez Selbstschutz i pochowany we wspólnym grobie razem z szeĘçdziesi´- w"adzy. By"o sowieckie dominium. Wszystkie szczegó"owe decyzje dotyczÄ…ce lo- do wniosku, który nadal jest niepopularny, Å»e okupacja sowiecka i komunizm b´- wolniej do eksterminacji, a wysiedleniami czy przesiedleniami, które by"y skutkiem cioma Polakami w miejscowoĘci Nowy Wiec (dziĘ powiat KoĘcierzyna, woj. po- su Niemców podejmowali Sowieci. To oni równieÅ» zak"adali obozy pracy , w któ- dÄ… dla nas o wiele bardziej niebezpieczne i groÄ™ne w skutkach niÅ» okupacja nie- rozp´tania wojennej zbrodni, nie ostatnim, bo trwajÄ…cym i w komunizmie. morskie), na terenie majÄ…tku naleŻącego do rodziny b"ogos"awionej Marty rej jednakowo cierpieli Niemcy i Polacy sprzeciwiajÄ…cy si´ sowietyzacji kraju. Wieckiej (zmar"ej na Kresach w 1904 r. prekursorki ekumenizmu i pojednania Wyp´dzenia i ludobójstwo osiÄ…gn´"y w czasie II wojny Ęwiatowej swój kosz- Dr Zbigniew Palski polsko-ukraiÅ‚skiego). Cz´Ä˜ç rodziny siostry Marty zosta"a zamordowana, marny wymiar nie z powodu abstrakcyjnie rozumianego nacjonalizmu, rasizmu cz´Ä˜ç wyp´dzono do tzw. Generalnego Gubernatorstwa. i antysemityzmu, który dziĘ zr´cznie podrzuca si´ innym narodom, lecz przede Sprawa ksi´dza Aeltermanna pokazuje istot´ problemu, z którym Niemcy wszystkim z powodu wyboru, jakiego dokonali Niemcy. To jest punkt wyjĘcia Operacja Wis"a : od czasu wojny nie chcÄ… lub nie potrafiÄ… si´ zmierzyç: nie by"oby wyp´dzonych do dyskusji o wyp´dzeniach, a nie "zawe obrazki z utraconego Heimatu. komunistyczna akcja represyjna Dr Marek Klecel czy obrona konieczna Rzeczypospolitej? Józef Mackiewicz: Apogeum konfliktu mi´dzy Polakami a UkraiÅ‚cami na Kresach Wschodnich W okresie PRL ówczesne wydarzenia przedstawiano w licznych publikacjach1, przypad"o na lata 1943-1944. Kiedy ta cz´Ä˜ç Rzeczypospolitej znalaz"a si´ zw"aszcza popularnych. Ukszta"towa" si´ wówczas g"ównie za sprawÄ… powieĘci pod okupacjÄ… sowieckÄ…, a potem niemieckÄ…, nacjonaliĘci ukraiÅ‚scy w dÄ…Å»eniu Jana Gerharda ¸uny w Bieszczadach i filmu Ogniomistrz KaleÅ‚ obraz Ukra- do stworzenia w"asnego niepodleg"ego paÅ‚stwa, przeznaczonego wy"Ä…cznie iÅ‚ca jako rezuna i faszysty. wyp´dzenia inaczej dla UkraiÅ‚ców, dokonali eksterminacji najs"abszego z zaborców ludnoĘci Po 1989 r. ujawni"y si´ spory wokó" oceny operacji, trwajÄ…ce do chwili obecnej. polskiej, stanowiÄ…cej na tych terenach zdecydowanÄ… mniejszoĘç. Z rÄ…k OUN- Zasadniczo mamy do czynienia z dwoma stanowiskami. Cz´Ä˜ç badaczy (Grzegorz Zanim zosta" wybitnym pisarzem emigracyjnym, opisujÄ…cym okupacj´ sowiec- krótsze, koÅ‚czy"y si´ najcz´Ä˜ciej na wsi podwileÅ‚skiej, gdzie autor musia" si´ -UPA ponios"o Ęmierç ponad 100 tys. Polaków, kilkaset tysi´cy musia"o ratowaç Motyka, Eugeniusz Misi"o, Roman Drozd) uznaje operacj´ Wis"a , a przede wszyst- kÄ… na WileÅ‚szczyÄ™nie w takich ksiÄ…Å»kach jak Droga donikÄ…d czy Nie trzeba ukrywaç, by przewegetowaç wojn´, ale by"y jeszcze bardziej dramatyczne i dla si´ ucieczkÄ… do centralnej Polski. kim decyzj´ o przesiedleniu ludnoĘci, za nieuzasadnionÄ… represj´ w"adz komuni- g"oĘno mówiç , by" przed wojnÄ… reporterem i publicystÄ… w wileÅ‚skim S"owie . niego waÅ»ne. SkoÅ‚czy"y si´ przymusowÄ… wyprawÄ… na Zachód pod koniec woj- Po zakoÅ‚czeniu wojny partyzantka banderowska nadal dzia"a"a w Rzeszow- stycznych wobec UkraiÅ‚ców. Nie negujÄ… przy tym koniecznoĘci likwidacji partyzant- Zna" wschodnie tereny Polski, dziĘ zwane Kresami, jak ma"o kto. ZjeÄ™dzi" je ny. Ta by"a najwaÅ»niejsza, uratowa"a mu Å»ycie. Przymusowa emigracja jest rów- skiem i Lubelskiem, zwalczana przez jednostki Wojska Polskiego i Korpusu ki i podziemia ukraiÅ‚skiego. TwierdzÄ…, iÅ» zastosowana metoda, tzn. przesiedlenie, nie wzd"uÅ» i wszerz. W jednym z artyku"ów wylicza skrupulatnie kilometry tras, któ- nieÅ» wyp´dzeniem. BezpieczeÅ‚stwa Wewn´trznego. W koÅ‚cu kwietnia 1947 r. rozpoczÄ…" si´ ostat- by"a adekwatna do istniejÄ…cego zagroÅ»enia. Metod´ przesiedlenia wpisujÄ… przy tym re przeby" w ciÄ…gu jednego 1938 roku. Wysz"o mu dok"adnie 26 132 km, ponad Lektura takÅ»e tych dawnych artyku"ów i reportaÅ»y Mackiewicza bywa natr´t- ni etap konfliktu operacja (zwana potocznie akcjÄ… Wis"a ) przesiedlenia lud- w ogólny scenariusz reÅ»imu sowieckiego, stosujÄ…cego metod´ odpowiedzialnoĘci po"owa obwodu kuli ziemskiej: Tyle co na Syberi´ wzd"uÅ», do W"adywostoku nie aktualna. Oto opisuje on teÅ» wysiedlenia, które Ęmia"o moÅ»na nazwaç wyp´- noĘci ukraiÅ‚skiej z terenów Polski Po"udniowo-Wschodniej i osiedlenia jej zbiorowej i zwiÄ…zanych z niÄ… deportacji ca"ych grup narodowoĘciowych i etnicznych2. i z powrotem . Ale jeÄ™dzi" teÅ» po ca"ej Polsce. PodróŻe po 1939 roku by"y coraz dzeniami, tyle Å»e nie te powojenne, a jeszcze przedwojenne, z 1938 roku, o któ- w rozproszeniu na Ziemiach Odzyskanych. CiÄ…g dalszy na s. VI FOT. ARCH. ARCHIDIECEZJI GDAÄ„SKIEJ