Farmakoterapia
Cukrzyca  ziołolecznictwo
Najstarszym dokumentem opisującym objawy i sposo- głe zmniejszenie stężenia insuliny we
krwi, w cukrzycy typu I  zmniejsze-
by leczenia cukrzycy jest papirus pochodzący z około
nie dobowego zapotrzebowania na
ten hormon. Zauważono, że wpływ
1555 r. p.n.e. W starożytności podstawowe znaczenie
hipoglikemiczny rozpuszczalnych wie-
lecznicze miały leki roślinne, których rola w kontekście locukrów obejmuje również posiłek
spożyty kilka godzin póz
niej. Zaleca
prowadzonych współcześnie badań naukowych jest
się stosowanie wielocukrów jako pro-
duktów oczyszczonych, dodawanych
nadal ogromna.
do posiłków lub poprzez dobór wa-
rzyw i innych składników pożywienia,
które zawierają ich dostateczną ilość.
Zioła łagodnie obniżają poziom cukru i powłoki nasiennej. Guar jest białym Do takich produktów zalicza się ziar-
we krwi, przede wszystkim jednak za- lub kremowobiałym proszkiem rozpusz- niste produkty zbożowe (otręby, płatki
pobiegajÄ… przykrym konsekwencjom czalnym w etanolu, dajÄ…cym wodne owsiane), orzechy, warzywa strÄ…czko-
cukrzycy, takim jak: roztwory o zmiennej gęstości. Oprócz we, inne jarzyny i owoce.
" miażdżyca, wpływu hipoglikemicznego wykazuje
" infekcje dróg moczowych i nerek, działanie obniżające stężenie chole- Syntetycznym wielocukrem stosowanym
" zaburzenia metaboliczne, sterolu we krwi, przy braku wpływu na w leczeniu cukrzycy jest akarboza (pre-
" otyłość. inne lipoproteiny i trójglicerydy. paraty: Glucobay 50, Glucobay 100).
Jest to pseudotetrasacharyd o masie
WymagajÄ… jednak regularnego stoso- Tragakanta jest to wydzielina uzyska- czÄ…steczkowej 645. W budowie akar-
wania. Wśród wielu surowców zielar- na z pni i gałęzi różnych gatunków bozy jedna cząsteczka cukru maltozy
skich stosowanych w leczeniu cukrzycy, rodzaju Astragalus, głównie Astraga- została zastąpiona przez pseudomal-
kilka zasługuje na szczególną uwagę. lus gummiferae z rodziny Fabaceae. tozę  akarwiozynę. y
ródłem tego
Tragakanta jest gumÄ… w postaci cien- zwiÄ…zku sÄ… drobnoustroje z rodzaju
Surowce zawierające wielocukry kich, spłaszczonych, przezroczystych Actinoplanes. Akarboza nie dopuszcza
Ta grupa związków stanowi ostatnio wstążek, wykorzystywaną w technice do rozkładu poli-, oligo- i niektórych
przedmiot wielu badań, szczególnie ze farmaceutycznej oraz w lecznictwie disacharydów (maltozy, sacharozy)
względu na swoje właściwości hamowa- jako środek przeczyszczający. w końcowym etapie enzymatycznego
nia jelitowego wchłaniania glukozy, co trawienia. Wynika to z jej większego
stwarza możliwość interwencji w zakresie Karaya jest wyschniętym sokiem wy- powinowactwa do tych enzymów, niż
żywienia chorych na cukrzycę w stopniu ciekającym z nacięć drzewa Sterculia powinowactwo naturalnych substratów
mającym znaczenie lecznicze. urens Roxb. z rodziny Sterculiaceae. węglowodanowych pożywienia. Nie
Karaya jest bezkształtną, półprzezro- wpływa natomiast na poziom cukru
Wielocukry dzieli się na rozpuszczalne czystą masą o zabarwieniu od różo- po spożyciu czystej glukozy, fruktozy
w wodzie, tworzące lepkie, galaretowa- wobiałego do brązowego i zapachu czy laktozy.
te żele, i na nierozpuszczalne w wodzie, kwasu octowego. Guma ta jest słabo
m.in. błonnik. rozpuszczalna, ale silnie pęczniejąca Inulina  polimer beta-D-fruktofuranozy
w wodzie i tworzy z nią zawiesinę z niewielkim udziałem D-glukozy, jest
Do wielocukrów rozpuszczalnych za- o dużej lepkości. Z uwagi na tę wła- polisacharydem zapasowym zbu-
licza się: ściwość jest stosowana jako środek dowanym z około 30 cząsteczek
" homo- i heteropolisacharydy określa- przeczyszczający (substancje resztko- monocukrów połączonych w nie-
ne mianem hemicelulozy; we, nierozpuszczalne w wodzie, nie rozgałęziony łańcuch. Należy do
" pektyny; wywierają wpływu metabolicznego, fruktanów inulinowych, jest prebioty-
" kleje i żele roślinne, z których najczę- zwiększając jedynie masę kału), a tak- kiem. W roślinach, które ją wytwa-
ściej stosowane są guar, tragakanta że w technice farmaceutycznej. rzają, służy jako zapas energii (ma-
i karaya. gazyn węglowodanów) gromadzonej
Korzystny wpływ substancji balasto- w postaci łańcuchów fruktozy liczących
Guar otrzymuje się z bielma nasion Cy- wych w cukrzycy dotyczy obniżenia ok. 60 jednostek. Inulina i oligofrukto-
amopsis tetragonolobus (L.) Taub. z ro- hiperglikemii, zwłaszcza poposiłkowej. za występują w takich warzywach,
dziny Fabaceae, po usunięciu zarodka W cukrzycy typu II następuje równole- jak karczochy, szparagi, por, cebula
8
Farmakoterapia
i ziarna zbóż. W dużych ilościach inu- ka bulwiastego zawierają koncentrat dłem witaminy C, prowitaminy A, fos-
lina występuje w korzeniach cykorii i z topinambura. Wywierają korzystny foru i żelaza.
bulwach słonecznika. Pozyskiwana wpływ na przemianę węglowodano-
jest z korzeni omanu wielkiego, da- wą i lipidową, wspomagają proces Działanie hipoglikemiczne przypisuje
lii i topinambura. Jest rozpuszczalna odchudzania organizmu, zmniejsza- się dwóm biologicznie czynnym sub-
w ciepłej wodzie. Nie jest trawiona jąc dzięki błonnikowi wchłanianie stancjom:
przez enzymy endogenne. Jako roz- tłuszczów i cukrów z jelit, przyspie- " frakcji krystalicznej wyciągu alkoho-
puszczalny błonnik pokarmowy ulega szają proces trawienia, zapobiegają lowego z owoców, zwanej charan-
fermentacji mikrobiologicznej do krót- zaparciom, wzmacniają system immu- tyną,
kołańcuchowych kwasów tłuszczo- nologiczny. " polipeptydowi otrzymywanemu
wych, a następnie jest resorbowana z owoców i nasion, zwanemu poli-
w okrężnicy. W rezultacie zwiększa Azjatyckie surowce roślinne peptydem P lub insuliną P (bądz
V
się masa kałowa i skraca czas trans- Przepękla ogórkowata (syn. balsamka z ang. vegetable  warzywo), który
feru. Ze względu na rosnący procent ogórkowa, gorzki melon, Balsam pear, jest podobny do insuliny wołu.
populacji bifidobakterii regularne Bitter cucumber, Bitter gourd, Foo gwa,
zażywanie inuliny polepsza florę Karela, La-kwa) Momordica charantia Z owoców wyizolowano również inne
jelitową. Inulina redukuje wartość z rodziny dyniowatych Cucurbitaceae. polipeptydy zmniejszające stężenie
energetyczną pożywienia. Jest stoso- Owoc przepękli ogórkowatej spoży- glukozy we krwi. Aktywność przeciw-
wana do wzbogacenia pożywienia wa się powszechnie w Indiach jako wa- cukrzycową wykazały też kwas ole-
w błonnik dietetyczny lub do zastępo- rzywo. W lecznictwie ludowym gorzki anolowy i 3-o-monodesmozyd. Dalsze
wania cukru i tłuszczu. Stanowi część melon stosowany był w leczeniu cu- badania dokładniej wyjaśniły mecha-
produktów dietetycznych służących krzycy, trudno gojących się ran, malarii, nizm obniżania poziomu cukru we krwi
obniżeniu zawartości tłuszczów, m.in. zaparć, a także
czekolady i lodów niskokalorycznych. jako środek po-
Jej korzystne właściwości potwierdza ronny. Stosowa-
produkcja chlebów i ciast przeznaczo- no go do lecze-
nych dla diabetyków. Powoduje acido- nia bolesnych
zę i hamuje hiperglikemię wywołaną miesiączek, eg-
przez glikozę. Stosuje się ją także jako zemy, kamieni
surowiec do otrzymywania fruktozy nerkowych, trÄ…-
 słodzika dla chorych na cukrzycę, du, artretyzmu,
a ponadto w diagnostyce chorób żółtaczki, hemo-
nerek (określanie szybkości filtracji roidów, bielac-
w kłębuszkach nerkowych). twa, zapalenia
płuc i świerzbu.
SÅ‚onecznik bulwiasty, bulwa Bulbus Taka wszech -
Helianthi tuberosi, inaczej topinambur stronność dzia-
 Helianthus tuberosus L. Zanim został łania i zastoso-
wyparty przez ziemniaki, uprawiano wań gorzkiego
go jako roślinę warzywną i pastew- melona musiała
ną. Do Polski został sprowadzony zwrócić uwagę
w drugiej połowie XIX wieku jako rośli- naukowców.
na uprawna. Wysoka zawartość pre-
biotycznej, naturalnej substancji ba- Roślina ta zawie-
lastowej inuliny i oligofruktozy (FOS) ra w swym skła-
oraz kompleks składników mineralnych dzie: saponiny,
o doskonałej dostępności biologicz- glikozydy, trój-
nej zapewniają zdrowe pożywienie, terpeny, prote-
powodujÄ… zahamowanie  wilczego iny, sterole oraz
apetytu i wydłużenie okresu sytości, olej tłusty. Nie-
co nie jest bez znaczenia w hiperglike- dojrzałe owoce
mii cukrzyków. Preparaty ze słoneczni- są dobrym z
ró-
9
Farmakoterapia
wy słodkie tracą swój słodki smak.
Ważną substancją czynną zawartą
w gurmarze jest kwas organiczny,
zwany kwasem gymnemicznym. Bu-
dowa tego zwiÄ…zku przypomina czÄ…-
steczkę glukozy. Wypełnia on miejsca
receptorów w kubkach smakowych na
1 2 godziny, zapobiegajÄ…c ich akty-
wacji przez czÄ…steczki cukru obecne
w pokarmie.
Gurmar stosuje siÄ™ obecnie w terapii cu-
krzycy na całym obszarze Indii. W ce-
lu zmniejszenia objawów cukromoczu,
suszone liście zażywa się w dawkach
3 4 gramów dziennie przez 3 miesią-
ce lub dłużej. Analogicznie cząsteczki
podobne do glukozy, znajdujÄ…ce siÄ™
w kwasie gymnemicznym, wypełniają
miejsca receptorów w zewnętrznych
warstwach wchłaniających jelita, dzięki
czemu zapobiegają wchłanianiu czą-
steczek cukru. Zapobiegając wchła-
nianiu czÄ…steczek cukru przez jelita
podczas procesu trawienia, gurmar
znacznie zmniejsza jego metaboliczne
działanie.
przez Momordica charantia, polega- i wÄ…trobie dehydrogenazy glukozo-6-
jÄ…cy na zwiÄ™kszeniu liczby komórek ß fosfatazy. Stwierdzono szereg innych Mieszanki zioÅ‚owe
w trzustce, zwiększeniu zużycia glu- korzystnych właściwości rośliny, takich Terapia ziołowa w cukrzycy
kozy w wątrobie i mięśniach, inhibicję jak obniżanie poziomu trójglicerydów wg Tomasza Mrozowskiego
enzymów glukozo-6-fosfatazy, 6-bi- we krwi, działanie przeciwzapalne Ziele rutwicy 100,0
fosfatazy w wątrobie oraz stymulację i przeciwwirusowe, w tym anty-HIV, Liść pokrzywy 100,0
obecnej w czerwonych krwinkach zmniejszenie częstości powikłań cu- Korzeń omanu 50,0
krzycy w postaci KÅ‚Ä…cze perzu 50,0
zaćmy. Korzeń cykorii 50,0
CUKIERKI SZAA
WIOWE
Korzeń lukrecji 50,0
R E U T T E R Gurmar (Gymnea Kłącze pięciornika 50,0
sylvestre) jest rośli- Szyszka chmielu 50,0
Cukierki szałwiowe to naturalny
ną podobną do wi- Owoc jałowca 25,0
sposób na gardłowy problem dla
całej rodziny! Poprawiają funkcjo-
norośli, która pnie Kłącze turzycy piaskowej 5,0
nowanie gardła i krtani, odświe-
się po drzewach Liść borówki czernicy 25,0
żają śluzówkę jamy ustnej, gardła,
i krzewach w połu- Przygotowanie: zakupić w aptece lub
górnych dróg oddechowych. Już
dniowych Indiach. sklepie zielarskim 4 5 butelek, czyli
5 cukierków pokrywa normę za-
Surowcem leczni- 500 gramów soku z brzozy Succus
lecanego dziennego spożycia
witaminy C. W cukierkach szał-
czym jest liść i ko- Betulae. Jest to preparat stabilizowany
wiowych firmy Reutter, dzięki od-
rzeń. Roślina zy- etanolem, tzw. alkoholatura. Następnie
powiedniej metodzie produkcji,
skała nazwę  nisz- przygotować odwar z mieszanki, tak
szałwia zachowuje swoje silne
czyciela cukru , po- jak w załączonym przepisie: w naczy-
działanie lecznicze.
nieważ przeżucie niu emaliowanym zalać 3 kopiaste
kilku liści gurmaru stołowe łyżki ziół 3,5 szklanki wody
sprawia, że potra- o temperaturze pokojowej. Starannie
10
Farmakoterapia
wymieszać i pod przykryciem, przy Korzeń kozłka 50,0 Rośliny z innych stref klimatycznych
słabym ogrzewaniu, doprowadzić do Kwiat bzu czarnego 50,0 bogate w substancje słodzące to:
wrzenia, które należy utrzymać przez Przygotowanie: łyżkę mieszanki zalać " gwinejska Dioscoreophyllum cummin-
2 4 minuty. Po zakończeniu ogrzewa- szklanką wrzącej wody i odstawić pod si, której nasiona zawierają monelinę
nia odczekać 5 minut, następnie odwar przykryciem na 3 godziny. Pić 3 razy 300 razy słodszą od sacharozy,
dokładnie wymieszać i przecedzić do dziennie na 20 min. przed posiłkami. " afrykańska Pentadiplandra brazeana
termosu. Pozostałe zioła po odcedze- ze związkiem pentadyną 300 razy
niu odwaru w naczyniu emaliowanym Mieszanka wg O. Grzegorza Sroki słodszym od sacharozy,
zalać sokiem z brzozy, tak aby cał- Liść borówki czernicy 150,0 " występująca w Malezji i Wietna-
kowicie pokryły macerat i wytrawiać Koszyczek rumianku 50,0 mie Curculigo latifolia, zawierająca
przez dobę. Składniki czynne mieszan- Strąk fasoli 50,0 w owocach kurkulinę 900 razy słod-
ki, które są trudno rozpuszczalne w wo- Ziele rutwicy 50,0 szą od sacharozy,
dzie, przejdą do soku z brzozy, który Kłącze perzu 50,0 " Capparis masakai, z chińskiej prowin-
produkowany jest na bazie alkoholu. Korzeń mniszka 50,0 cji Yunan, zawierająca w owocach
Po upływie doby przecedzić macerat Liść szałwii 50,0 mabilinę, słodsza 375 razy od sacha-
do ciemnej butelki. Należy podawać Ziele dziurawca 50,0 rozy,
szklankÄ™ odwaru 3 razy dziennie oraz ZnamiÄ™ kukurydzy 50,0 " Stevia rebaudiana (syn. Caa-che
łyżkę stołową maceratu wytrawione- Korzeń kozłka 65,0 i Azuca-caa) z rodziny Asteraceae,
go sokiem z brzozy 4 razy dziennie. Kwiat jasnoty białej 20,0 pochodząca z Brazylii i Paragwaju.
Sok z brzozy usuwa składniki toksycz- Przygotowanie: łyżeczkę mieszanki Surowcem bogatym w związki sło-
ne, oczyszcza organizm. Dodatkowo zalać szklanką wrzącej wody i odsta- dzące są liście zawierające stewio-
wzbogacony w związki czynne otrzy- wić pod przykryciem na 30 minut. Pić zyd, glikozydy diterpenowe, a wśród
mane wskutek maceracji wywiera peł- gorące 2 3 razy dziennie po jedzeniu nich rebaudozyd A o najsłodszym
niejsze działanie lecznicze. (nie słodzić). smaku. W liściach zidentyfikowano
ponadto sterole, taniny, olejki ete-
Mieszanka ziołowa Liść pokrzywy 50,0 ryczne zawierające m.in. limonen,
wg O.O. Bonifratrów Liść borówki czernicy 50,0 geraniol, pinen i terpen. Stosowanie
Liść borówki czernicy 150,0 Ziele rutwicy 50,0 stewiozydów oraz ekstraktów z liści
Kwiat rumianku 100,0 Liść brzozy 50,0 jako substancji słodzących było od
Strąk fasoli 50,0 Korzeń mniszka 50,0 dawna praktykowane w Paragwaju.
Ziele rutwicy 50,0 Owocnia fasoli 50,0 Stosuje się go po dziś dzień, parząc
Kłącze perzu 50,0 Ziele jemioły 50,0 w wodzie sproszkowany surowiec
Korzeń mniszka 50,0 Liść mącznicy lekarskiej 50,0 przez kilkanaście minut. Inną formą jest
Liść szałwii 50,0 Znamię kukurydzy 50,0 koncentrat w postaci syropu używa-
Ziele dziurawca 50,0 Kwiatostan lipy 50,0 ny jako słodzik. Stewiozydy i czyste
Znamię kukurydzy 50,0 Przygotowanie: łyżkę mieszanki zalać ekstrakty z liści Stevia rebaudiana są
Kwiat jasnoty białej 50,0 szklanką wrzącej wody i odstawić pod szczególnie popularne i chętnie wy-
Przygotowanie: łyżkę mieszanki za- przykryciem na 3 godziny. Pić 3 razy korzystywane w przemyśle spożyw-
lać szklanką wrzątku, zaparzać pod dziennie na 20 min. przed posiłkami. czym Japonii. Dosładza się nimi kon-
przykryciem 30 minut. Pić gorące po serwy w zalewie octowej, pasztety
jedzeniu 2 3 razy dziennie. Zastępcze środki słodzące mięsne i rybne, sos sojowy,  pastę fa-
pochodzenia naturalnego solowÄ…, napoje owocowe, lody, gumy
Mieszanka ziołowa wg O. Cz. Klimuszki W poszukiwaniu zastępczych środ- do żucia. Stewiozydy charakteryzują
Liść borówki czernicy 50,0 ków słodzących dużą uwagę zwra- się dużą stabilnością w odniesieniu
Liść pokrzywy 50,0 ca się na pozyskiwanie ich ze świata do pH i temperatury. Organoleptycz-
Liść brzozy 50,0 roślinnego. Do znanych roślin zawie- ne porównanie wykazało, że czysty
Ziele bratka 50,0 rających związki słodzące należy stewiozyd jest 300 razy słodszy od
Owoc jałowca 50,0 lukrecja gładka Glycyrrhiza glabra. sacharozy w stężeniu 0,4%, 150 razy
Owocnia fasoli 50,0 Zawarta w jej korzeniu glicyryzyna od sacharozy 4% i 100 razy od sa-
Ziele rutwicy 50,0 (12%) należąca do saponin trójter- charozy 10%.
Korzeń mniszka 50,0 penowych jest 50 100 razy słodsza
Liść szałwii 50,0 od sacharozy. mgr farm. Tomasz Mrozowski
11