73
Od pewnego czasu wyniki w strzelectwie sportowym osiągnęły swoje bez-
względne maksimum i są one udziałem powiększającej się grupy mistrzów.
Znamienne, że zjawisko to odnosi się tylko do strzelań z karabinów i strzelb,
ale nie do strzelań z pistoletów. Te osiągnięcia strzelców, kobiet i mężczyzn,
są dowodem olbrzymich zdolności adaptacyjnych człowieka, poddawanego
niezwykle wymagającemu, długotrwałemu treningowi. Epoka dawnego modelu
treningu dobiega końca. Czym się będzie odznaczał nowoczesny trening strze-
lecki? Ukierunkowaniem bodz
ców treningowych przede wszystkim na mózg
strzelca  dowodzi Tadeusz Baranowski.
Tadeusz Baranowski
Nowoczesny trening strzelecki
Kształtowanie umiejętności celowania
ruchem palca położonego na języku
Wprowadzenie
spustowym, takim by pocisk, śruci-
Według B. Hickeya i A. Siever- na lub ładunek śrucin każdorazowo
sa strzelanie to  ustawienie lufy w li- trafiał w zamierzony cel bądz
obszar
nii z okiem, wskazanie niÄ… na obszar, tego celu z przestrzeganiem obowiÄ…-
w którym chcemy, aby umiejscowiła się zujących regulaminów i przepisów
przestrzelina i zrobienie płynnego ruchu organizacji sportowych dla strzelań
palcem położonym na spuście, by spo- z karabinów, pistoletów i strzelb.
wodować, aby ta przestrzelina ukazała Moje rozważania zawężam do strze-
siÄ™ (9). lania z pistoletu pneumatycznego
Według mnie strzelanie sportowe (ryc. 1), gdzie celem, w zależności od
jest powtarzanym dążeniem do od- etapu szkolenia, jest obszar ograniczony
powiedniego ukierunkowania lufy jednym z pierścieni tarczy o umownych
broni połączonego z płynnym, nie- wartościach 1-9, lub obszar koła, w któ-
naruszajÄ…cym tego ukierunkowania rym umiejscowione przestrzeliny otrzy-
 Sport Wyczynowy 2008, nr 7-9/523-525
Tadeusz Baranowski
74
mują wartość 10 (ryc. 2). Do strzelania
z takich pistoletów używane są śruciny
o kształcie przedstawionym na ryc. 3.
Ryc. 3. Przykładowa śrucina do strzelań z pi-
stoletów pneumatycznych (prod. firmy Haen-
dler&Natermann sport GmbH: Final Match
pellet). Średnica główki: 4,48-4,51 mm;
Ryc. 1. Morini CM162El. Dane techniczne:
ciężar: 0,49 g. y
ródło: www.hn-sport.de
kaliber  4,5 mm; ciężar  1020 g; linia musz-
ka-szczerbinka  310-350 mm; funkcjonowanie
 sprężone powietrze; urządzenie spustowe
W rundzie finałowej zawodów naj-
 elektroniczne; spust: ścieżka  0-1,5 mm;
wyższej rangi celuje się do czarnego
pierwsza faza ciężaru  30-300 g; druga faza
koła tarcz bez pierścieni, a zasadnicze
ciężaru  300-700 g; szerokość muszek w mm
pierścienie tarczy (1-9) i przestrzeliny
 4,0, 4,5, 5,0, 5,5, 6,0. Uwaga: ponieważ opór
pokazywane sÄ… jedynie na monitorze
języka spustowego (w zawodach musi być większy
niż 500 g) mierzony jest w pionowym ustawieniu elektronicznego systemu zliczającego
pistoletu obciążnikiem 500 g , przyjęło się używać
ich wartości. Celem jest obszar odpowia-
określenia  ciężar spustu.
dający wartościom przestrzelin od 10,0
do 10,9, a dla najlepszych zawodników
przede wszystkim obszar odpowiadajÄ…-
cy wartościom wewnętrznej dziesiątki,
tj. 10,5-10,9 (10,9 to centralny punkt
tarczy).
Umiejętność częstego trafiania w dzie-
siątkę wewnętrzną opanowali dotychczas
tylko nieliczni zawodnicy ścisłej czołów-
ki światowej strzelający z pistoletów.
Posiadanie właśnie tej umiejętności już
decyduje o medalowych pozycjach za-
wodników w zawodach rangi światowej.
Przykładem to potwierdzającym są war-
tości dziesiątek w finałach konkurencji
strzeleckiej  10 m pistolet pneumatycz-
ny w kategoriach kobiet i mężczyzn
podczas Igrzysk Olimpijskich w Pekinie,
Ryc. 2. Tarcza do strzelań z pistoletu pneuma-
tab. 1-2.
tycznego (najistotniejsze dane):  dziesiÄ…tka
wewnętrzna  5,0 mm (ą0,1 mm); koło  10
Zwycięzcy, na 10 oddanych strzałów
 11,5 mm (ą0,1 mm); pierścień  9  27,5 mm
w serii finałowej, 8 razy trafili w ob-
(ą0,2 mm); pierścień  8  43,5 mm (ą0,2 mm);
szar  10 (koło o średnicy 11,5 mm),
pierścień  7  59,5 mm (ą0,5 mm); pierścień
w tym 5 razy w obszar odpowiadajÄ…cy
 1  155,5 mm (Ä…0,5 mm); minimalny widoczny
wartościom przestrzelin 10,4 do 10,9.
rozmiar karty tarczy  170 x 170 mm. y
ródło:
www.krueger-targets.com Niewątpliwie wiele takich wartości
Nowoczesny trening strzelecki. Kształtowanie umiejętności celowania
75
Tabela 1
Wyniki Igrzysk Olimpijskich w Pekinie  10 m pistolet pneumatyczny, kobiety (40 strzałów).
1 Guo 96 98 99 97 390
Wenjun 10,0 10,5 10,4 10,4 10,1 10,3 9,4 10,7 10,8 9,7 102,3
CHN 492,3 FOR
2 Paderina 97 98 98 98 391 OR
Natalia 10,0 8,5 10,0 10,2 10,6 10,5 9,8 9,7 9,5 9,3 98,1
RUS 489,1
3 Salukvadze 97 96 96 97 386
Nino 9,8 10,3 10,0 9,5 10,2 10,7 10,4 10,6 9,1 10,8 101,4
GEO 487,4
Kolumny:  miejsce;  nazwisko, imię i Narodowy Komitet Olimpijski;  rezultat kolejnych serii i łączny;  niżej
rezultat każdego strzału i łączny serii finałowej;  łączny ostateczny rezultat strzelania;  uwagi.
Tabela 2
Wyniki Igrzysk Olimpijskich w Pekinie 10 m pistolet pneumatyczny, mężczyz
ni (60 strzałów).
1 Pang 97 98 100 96 97 98 586
Wei 9,3 10,3 10,5 10,3 10,4 10,3 10,7 10,4 10,7 9,3 102,2
CHN 688,2
2 Jin 99 96 99 99 94 97 584
Jong Oh 9,5 9,9 10,6 10,3 9,4 10,2 10,1 10,8 9,9 9,8 100,5
KOR 684,5
3 Turner 98 100 93 96 99 97 583
Jason 8,8 10,4 10,6 10,1 10,5 9,5 9,7 10,8 8,9 9,7 99,0
USA 682,0 s-off
10,5
5 Beaman 98 96 95 98 94 100 581
Brian 10,0 10,3 10,3 10,0 10,4 9,1 10,0 10,1 10,4 10,4 101,0
USA 682,0 s-off
10,3
Decyzją Rady Wykonawczej Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego zawodnik sklasyfikowany na 3. pozycji
został zdyskwalifikowany po wykryciu u niego substancji dopingującej i miejsce to zajął Jason Turner, reprezentant
USA, sklasyfikowany na 4. pozycji.
Kolumny:  miejsce;  nazwisko, imię i Narodowy Komitet Olimpijski;  rezultat kolejnych serii i łączny;  niżej
rezultat każdego strzału i łączny serii finałowej;  łączny ostateczny rezultat strzelania;  uwagi.
uzyskać musieli oni również w rundzie O umiejscowieniu przestrzeliny w za-
kwalifikacyjnej (w niej zliczane sÄ… tylko mierzonym obszarze tarczy decyduje
wartości całkowite). moment, w którym pocisk lub śrucina
Tadeusz Baranowski
76
opuszcza ukierunkowaną lufę broni celności trafiania ma moment opusz-
sportowej. Oczywiście, stosunkowo czania lufy przez pocisk, ładunek śrucin
najłatwiejszym jest przyswojenie sobie lub pojedynczą śrucinę. Cały wieloletni
umiejętności trafiania w obszar całej trening strzelecki sprowadza się bowiem
tarczy. Znacznie trudniej przychodzi opa- do stworzenia maksymalnego prawdopo-
nowanie umiejętności trafiania w obszar dobieństwa idealnego ukierunkowania
koła ograniczonego zewnętrzną krawę- broni w stosunku do środka wybranego
dzią pierścienia  dziewiątki (niektóre obszaru trafiania w momencie, gdy
z nich otrzymują wartość  dziesiątki ). pocisk lub śrucina opuszczają lufę tej
Najtrudniejszym zadaniem jest trafianie broni.
podczas rundy finałowej wiele razy W strzelaniu z karabinków i pisto-
w obszar tarczy odpowiadający warto- letów sportowych najważniejszymi ele-
ściom przestrzelin 10,4-10,9 (i dziesiątki mentami są dwa:
wewnętrznej), a to coraz częściej decy- 1) najdokładniejsze ukierunkowanie
duje o zdobyciu medalu w zawodach lufy broni w stosunku do zamie-
najważniejszych, kontynentalnej bądz
rzonego obszaru celowania,
światowej rangi. 2) płynne ściągnięcie języka spustowe-
Poświęcając ten artykuł kształtowa- go, nie naruszające tego ukierunko-
niu umiejętności celowania chciałbym wania.
uprzedzić Czytelnika, że nie znajdzie Wszystkie inne elementy, czasami
w nim kompletnego zestawu ćwiczeń wymieniane w liczbie kilkunastu, tylko
kształtujących umiejętność celowania. wspomagają te dwa zasadnicze.
Nie widzę potrzeby ich podawania, Lufa w momencie strzału musi być
ponieważ łatwo można do nich dotrzeć uniesiona pod odpowiednim kątem do
sięgając do  Strzelectwa sportowego poziomu. Wynika to z faktu, ze na pocisk
(Nowoczesne rozwiązania szkoleniowe, w locie oddziaływują: siła przyciągania
praca zbiorowa pod redakcją Kazimie- ziemskiego i siły oporu powietrza. Tra-
rza Kurzawskiego) albo do Internetu. fienie pocisku w tarczę zależy głównie
Najbardziej zależy mi na tym, aby Czy- od kąta uniesienia lufy, masy pocisku,
telnik, w oparciu o zdobytą wiedzę, sam prędkości początkowej, jaka zostanie mu
wybrał odpowiednie ćwiczenia i wzboga- nadana, kształtu pocisku i powierzchni
cił je o nowe, bardziej korzystne. jego oporu, umiejscowienia jego środka
ciężkości. Odchylenia w wyżej wymie-
nionych i nie wymienionych tu parame-
Uwarunkowania
trach skutkujÄ… rozrzutem przestrzelin na
celnego trafiania
tarczy (w warunkach laboratoryjnych
z broni sportowej
strzelania i tym bardziej w rzeczywi-
w wybrany obszar tarczy
stych).
Nieprzypadkowo w zaproponowanej W strzelaniu z pistoletów strzał odda-
wyżej definicji strzelania sportowego wany jest w postawie stojącej. Zawodnik
wyeksponowałem znaczenie, jakie dla ustawiony jest prawie bokiem do kierun-
Nowoczesny trening strzelecki. Kształtowanie umiejętności celowania
77
ku strzelania, ramiÄ™ z pistoletem wypro-
stowane, uniesione, głowa wyprostowana
skręcona w kierunku ramienia trzyma-
jÄ…cego pistolet, przyrzÄ…dy celownicze
pistoletu (muszka, szczerbinka) na wyso-
projekcja
kości oczu, stopy rozstawione zwykle na
stóp
szerokość barków, tułów kompensacyj-
nie odchylony w kierunku przeciwnym
Ryc. 4. Postawa strzelecka z pisto-
do trzymanego pistoletu (patrz ryc. 4).
letem  widok z góry (Yuriev A. A.,
linia
Żadne usztywnienia w celu ogranicze-
barków
Puliewaja sportiwnaja strielba, Mo-
12-20°
nia ruchu w stawach nie sÄ… w strzela-
skwa 1973, FiS)
niach z pistoletów dozwolone (są nato-
miast możliwe w strzelaniach z karabi- dają się tworzone w ośrodkowym ukła-
nów, co ułatwia osiągnięcie rezultatów dzie nerwowym  schematy ciała , z wy-
absolutnych). korzystaniem sygnałów z receptorów
Na każdą część ciała, na pistolet, mięśniowych, ścięgnowych, stawowych
oddziaływuje przyciąganie ziemskie (3), i skórnych. Receptory te przekazują infor-
którego siła musi zostać zrównoważo- macje o wzajemnym położeniu i o ruchach
na siłami przeciwnymi i momentami poszczególnych części ciała do mózgu,
tych sił, aby podczas celowania w tej skąd w postaci zwrotnych sygnałów do-
postawie strzeleckiej równowaga była cierają do mięśni utrzymujących równo-
utrzymana. Te siły wytwarzane są opo- wagę ciała. Oba te układy monitorują od-
rem podłoża i odruchowymi napięciami chylenia od stanu równowagi i wzajemnie
mięśni antygrawitacyjnych sterowanymi się uzupełniają.
przez układ nerwowy. Układ przedsionkowy kontroluje
System kontroli równowagi zapew- położenie głowy względem kierunku
niający stabilność postawy stojącej ma 3 działania siły ciężkości. Wspierany jest
podstawowe wejścia sterujące związane przez układ wzrokowy ustalający orien-
z sensorycznymi układami: przedsion- tację przestrzenną ciała na podstawie
kowym, wzrokowym i proprioceptyw- sygnałów płynących z wyspecjalizowa-
nym (ten dodatkowo wspierany jest in- nych zespołów neuronów wrażliwych na
formacjami z mechanoreceptorów skór- pionową i poziomą orientację bodz
ców.
nych). Położenie głowy steruje napięciem mię-
y
ródłem informacji o pozycji ciała śni tułowia i kończyn dolnych poprzez
oraz jego orientacji względem specyficz- odruchy szyjne. Wrażliwość na zmiany
nych układów odniesienia: zewnętrznego jej położenia jest największa, gdy usta-
i wewnętrznego są sygnały z wymienio- wiona jest pionowo.
nych wejść sensorycznych. Zewnętrzny Monitorowanie odchylenia postawy
układ tworzony jest na podstawie pola ciała od pionu odbywa się także w inny
grawitacyjnego i bodz
ców wzrokowych. sposób, tj. poprzez propriocepcję z ob-
Na wewnętrzny układ odniesienia skła- szaru stawu skokowego: zmiany napięcia
Tadeusz Baranowski
78
i długości mięśni, zmiany kątów stawo- dla różnych prędkości i kątów. Każda
wych i rozkładu nacisku na powierzchni komórka jest nastawiona na reagowanie
stóp. Oba te układy sterowania zapew- na odmienny rodzaj ruchu, przy czym
niają stabilną pionową postawę w czasie podobne ruchy wywołują bardzo zbli-
spokojnego stania. żoną reakcję, natomiast wszelkie ruchy
Podobnie przebiega sterowanie utrzy- o zupełnie innych kątach i prędkościach
maniem stabilnej postawy strzeleckiej nie wywołują żadnych reakcji. Rodzaj
przez strzelca z pistoletem w dłoni, z tą postrzeganego ruchu zależy od wzoru
różnicą, że sygnały płynące do mózgu z pobudzenia całego szeregu wrażliwych
receptorów mięśniowych, ścięgnowych, na ruch komórek .
stawowych i skórnych mają wpływ na Dopiero po latach treningu taki je-
wytworzenie ośrodkowych reprezentacji den, albo bardzo do niego przybliżony,
ciała wraz z bronią (pistoletem pneu- ruch będzie wyzwalać podświadome
matycznym). Reprezentacje te tworzą zakończenie płynnego ściągnięcia spustu
nowy wewnętrzny układ odniesienia, uwzględniające mające nastąpić naj-
który przez lata doskonalony służyć ma mniejsze odchylenie linii celowania od
coraz lepszemu utrzymywaniu postawy środka jego obszaru. Ponadto oczy bada-
strzeleckiej  zorientowanej na coraz jące kolejno różne części pola widzenia
mniejszy obszar celowania. poruszajÄ… siÄ™ nieustannie, skokowo,
Celowanie to doprowadzenie do 4-5 razy na sekundÄ™, tj. co 200-250 ms.
umiejscowienia na jednej prostej li- Te ruchy skokowe  sakkady  powodujÄ…
nii: oka, szczerbinki i muszki pisto- zewnętrzne mięśnie oka (13). Każdy
letu oraz punktu obszaru celowania. taki ruch przerywa dopływ informacji
Zakończenie tej linii przemieszcza się wzrokowej do mózgu. Tylko w czasie
po obszarze celowania, gdyż pistolet fiksacji tego ruchu, w ułamkach sekundy,
znajduje się w ciągłym ruchu wywo- patrzymy na elementy danej sceny i te
łanym działaniem mięśni włączonych informacje wykorzystujemy dla stworze-
do utrzymania najlepszej równowagi nia całościowego obrazu (24).
w postawie strzeleckiej z pistoletem. Celowanie z pistoletu wymaga se-
Przemieszczenia te, muszki w stosunku kwencji niżej wymienionych czynności
do szczerbinki i ich razem w stosunku związanych z muszką i szczerbinką, słu-
do czarnego koła tarczy, rejestruje układ żących nadaniu lufie jej ukierunkowania
wzrokowy. w stosunku do wybranego obszaru tarczy.
T. Stafford i M. Webb (24) zwracają Są nimi kolejno czynności, zwykle roz-
uwagę, że  Różne komórki mózgu we poczynane ponad tarczą, rzadziej poniżej
wrażliwych na ruch obszarach układu tarczy, w układzie ciała zorientowanym
wzrokowego reagujÄ… (wzbudzajÄ…c poten- na jej obszar (tab. 3).
cjał czynnościowy) na odmienne rodzaje Strzał powinien paść przy najmniej-
ruchu. Niektóre reagują na szybki ruch szych przemieszczeniach linii celowania
w poziomie, inne  na wolny ruch w (oko  szczerbinka  muszka  punkt
dół, w lewo pod kÄ…tem 27°, i tak dalej obszaru celowania) wewnÄ…trz obszaru
Nowoczesny trening strzelecki. Kształtowanie umiejętności celowania
79
Tabela 3
1
ó ó
Nawykowy skręt głowy w kierunku ramienia z pistoletem.
Uniesienie go nad tarczÄ™ (ramiÄ™ w Å‚okciu wyprostowane)
z usytuowaniem muszki w szczerbince tak, by prześwity
pomiędzy bocznymi krawędziami muszki i wewnętrz-
nymi pionowymi krawędziami szczerbinki były jed-
nakowe. Równocześnie z uniesieniem pistoletu następuje
odruchowe kompensacyjne odchylenie tułowia w kierunku
przeciwnym do ramienia z pistoletem. Zakończeniem tych
ruchów winno być pionowe ustawienie głowy a muszka
winna wystawać lekko ze szczerbinki. Symetralna widoku
przyrządów celowniczych winna być umiejscowiona w
pobliżu pionowej symetralnej tarczy. Pierwszy opór języka
spustowego zwykle tutaj jest już pokonany.
2
ðï nieruchomo, umieszczenie obrazu muszki
GÅ‚owa
i szczerbinki jw. na pionowej symetralnej tarczy (do-
świadczeni zawodnicy mogą przyjąć inne miejsce, skąd
dotrÄ… do obszaru celowania). Usztywnienie nadgarstka,
palec na języku spustowym. Rozpoczęcie opuszczania
ramienia z pistoletem w dół, podczas którego stopniowo
górna krawędz
muszki zmierza do zrównania się z górny-
mi krawędziami szczerbinki.*
3 ô
W końcowej fazie zwalnianego ruchu w kierunku wybrane-
go obszaru celowania, wprowadzenie wyrównanej już musz-
ki w obszar celowania z ustaleniem dystansu pomiędzy
wyrównaną muszką a dolną krawędzią czarnego koła
tarczy. Wraz z ustalaniem dystansu rozpoczęcie płynnego
pokonywania drugiego oporu języka spustowego.
4
ð ï
Patrząc już tylko na muszkę, dążąc do maksymalnego
ograniczenia ruchów wokół środka ustalonego obsza-
ru celowania jako układu odniesienia dla percepcji ru-
chów, szczególnie wychwiań przód  tył (w płaszczyz
-
nie strzałkowej, prostopadłej do osi barków), zakończenie
płynnego ściągania języka spustowego, z nastawieniem
na utrzymanie takiego maksymalnego ograniczenia ruchów
nadal w trakcie strzału i bezpośrednio po nim.
* Z uwagi na umiejscowienie osi obrotu ramienia z pistoletem poniżej oka, przy opuszczaniu ramienia w dół,
z ustabilizowanym już wcześniej pionowym ustawieniem głowy, muszka będzie przemieszczała się w dół. Do pełne-
go wyrównania muszki winno dojść w środku przyjętego rejonu celowania. Na ile muszka winna być wystawiona
w czynności 1, należy wykonać czynność odwrotną  z rejonu celowania, z usztywnionym nadgarstkiem, unieść
ramię z pistoletem w górę do miejsca rozpoczynania czynności 1 (jeżeli nad tarczą wyrównać muszkę ze szczerbinką,
a głowa została ustawiona pionowo (powiązanie głowa  szyja zostało ustalone), wtedy przy opuszczaniu ramienia
z pistoletem będzie musiał następować ruch stopniowego unoszenia muszki mięśniami nadgarstka do wyrównania
jej ze szczerbinką w środku rejonu celowania).
Tadeusz Baranowski
80
celowania i bez zakłócenia tych prze- W wyniku różnorodnych oddziały-
mieszczeń ruchem palca na języku spu- wań zakłócających równowagę postawy
stowym dla wywołania tego strzału. strzeleckiej następują jej wychwiania,
W końcowej fazie celowania wzrok których kierunek i szybkość ma charak-
powinien być skierowany wyłącznie na ter zmian chaotycznych. Korygowanie
muszce pistoletu. Ta sekwencja czynno- ich przez układ nerwowy następuje do-
ści może być rozpoczynana w różnych piero wtedy, gdy przekroczą one pewną
miejscach tarczy, lecz, moim zdaniem, wartość progową, zależną od sprawności
dopiero po bardzo dobrym przyswojeniu działania układów sensorycznych uczest-
tej podstawowej, jako wyjściowej. niczących w stabilizacji postawy, ich
Co powoduje trudność w utrzymaniu progów czułości, opóz
nień w transmisji
linii celowania w wyznaczonym małym sygnałów nerwowych.
obszarze tarczy w czasie potrzebnym do Na ruchy przywracające równowa-
oddania celnego strzału? gę postawy strzeleckiej nakładają się
Wspomniany już J. W. Błaszczyk ciągłe ruchy w stawie nadgarstkowym,
podaje, że prędkość sygnałów przewod- ramiennym i innych dalej leżących,
nictwa nerwowego jest ograniczona, co wywołane siłami mięśni mających za
wywiera bardzo duży wpływ na jakość zadanie usztywnienie połączeń kostnych
dynamicznej kontroli postawy. Reakcja w tych stawach, a także ruchy wywo-
ruchowa na bodziec zakłócający rów- łane pracą serca (tętnem). Te wszystkie
nowagę jest opóz
niona. PodstawowÄ… ruchy korygujÄ…ce powodujÄ… w efekcie
akcją przywracającą równowagę postawy ciągłe przemieszczanie się zakończe-
stojącej jest odpowiednie napięcie mię- nia linii celowania w obszarze celo-
śni, w najprostszym przypadku mięśni wania.
stabilizujących staw skokowy. Po 30 ms Jeżeli dodać do tego, że z opóz
nieniem
pojawia się pierwsza zmiana aktywności docierają do naszej świadomości ruchy
mięśnia trójgłowego łydki i mięśnia przemieszczania się opisanego obrazu
piszczelowego przedniego, a efekt me- muszki w szczerbince na tle wyobrażane-
chaniczny tej aktywności przychodzi po go obszaru celowania na tarczy, to staje
45-50 ms od zadziałania bodz
ca. To jest się zrozumiałe, że widziany przez uła-
reakcja zgrubna. Dopiero po 100-120 ms mek sekundy prawie idealny obraz musz-
pojawiają się pierwsze efektywne zmiany ki i szczerbinki na tle środka obszaru
aktywności elektromiograficznej mięśnia celowania nie jest już tym, który realnie
trójgłowego łydki. Jeszcze póz
niej, po istnieje.
180 ms, następuje wzrost aktywności Dla przemieszczenia się po strza-
mięśni nóg w odpowiedzi na bodz
ce le pocisku lub śruciny z początku do
przedsionkowe wynikające z zakłóceń tej końca lufy, a ten właśnie moment decy-
równowagi. Pierwsze zaś zmiany aktyw- duje o nadaniu pociskowi lub śrucinie
ności elektromiograficznej mięśni nóg ostatecznego toru lotu, także potrzebny
pod wpływem bodz
ców wzrokowych jest czas kilku milisekund. To czas nie-
następują po ok. 0,5 sekundy. znaczny, ale wystarczający na zmianę
Nowoczesny trening strzelecki. Kształtowanie umiejętności celowania
81
ukierunkowania lufy spowodowanÄ… nie-
Kształtowanienie
właściwym co do kierunku ściągnięciem
umiejętności celowania
języka spustowego, innym oporem, na
jaki napotyka cofający się pistolet w cza- Na możliwości kształtowania umie-
sie przesuwania się w lufie pocisku lub jętności celowania wskazują wybiórczo
śruciny. rejestrowane urządzeniem SCATT
Każdy obraz muszki i szczerbinki przemieszczenia linii celowania wy-
rejestrowany świadomie na tle tarczy bitnych zawodników podczas treningu
jest zawsze obrazem opóz
nionym w z pistoletem (niżej, pobrane ze strony
stosunku do istniejącego wcześniej, www.scatt.com) (ryc. 5-8).
a świadoma decyzja na jego podstawie Różnice pomiędzy doskonałymi za-
podjęta, w warunkach ciągłych, cha- wodnikami a początkującymi są łatwo
otycznych ruchów układu ciało-broń, widoczne. Doskonali strzelcy potrafią
nawet bardzo małych, musi być obar- na przez sekundę lub dłużej nieprze-
czona błędem. rwanie celować w obszar dziesiątki
Ryc. 5. Rekordzista świata w strzelaniu z pistoletu pneumatycznego. Wartość przestrzeliny: 10,7.
Wprowadzenie pistoletu do obszaru celowania: z dołu.
Ryc. 6. Medalistka Igrzysk Olimpijskich. Wartość przestrzeliny: 10,8. Wprowadzenie pistoletu do
obszaru celowania: z góry, po skosie z lewej strony.
Tadeusz Baranowski
82
Ryc. 7. Medalista Igrzysk Olimpijskich. Wartość przestrzeliny: 10,8.
Ryc. 8. Początkujący, uprawiający wcześniej kulturystykę. Wartość przestrzeliny: 9,4.
Objaśnienia do ryc. 5-8. Tarcza: niebieska linia  przemieszczenia końca linii celowania w czasie
200 ms przed strzałem ( na sucho , tj. bez użycia śruciny); zółta linia  rozpoczęcie zaznaczenia
przemieszczenia na 1 s przed strzałem; zielona linia  ślady przemieszczeń wcześniejszych, czerwona
linia  przemieszczenia po strzale. Wykresy: niebieska linia  pionowe przemieszczenia w trakcie
celowania; czerwona linia  przemieszczenia poziome.
(żółta + niebieska linia), początkujący wykorzystują sprzężenie wyprzedzające
stara się wycelować w ten obszar (linia (feedforward), podczas gdy początkujący
żółta). U doskonałych strzelców moment bazuje jeszcze na sprzężeniu nadążają-
strzału zbiega się z bardzo małą amplitu- cym (feedback). Tu widoczne jest także
dą przemieszczeń, początkujący jeszcze staranie się początkującego o utrzymanie
tej umiejętności nie nabył, stąd stosuje przemieszczeń linii celowania w obrębie
strategię zakończenia ściągania spustu obszaru  dziewiątki po strzale (linia
podczas ruchu widzianej wyrównanej czerwona).
muszki w kierunku środka obszaru celo- U doskonałych strzelców, w końco-
wania (linia żółta). Doskonali zawodnicy wym okresie celowania, występuje mała
Nowoczesny trening strzelecki. Kształtowanie umiejętności celowania
83
amplituda przemieszczeń zakończenia na śrucinę i równocześnie na pistolet
linii celowania, ich częstotliwość wynosi do czasu, gdy opuści ona koniec lufy
14-16 Hz, u początkujących amplituda (inaczej już ukierunkowanej przez te
tych przemieszczeń jest duża, a często- oddziaływania, niż w momencie zakoń-
tliwość zmiany ich kierunków mniejsza, czenia celowania).
10-12 Hz (korekta kierunku ruchów Z przemieszczeń linii celowania na
opóz
niona). przykładowych tarczach doskonałych
Interesujące jest to, jakie ruchy mają zawodników wynika, że mózg potrafi
miejsce w wybranym przedziale 200 ms sprostać zadaniu celowania złączone-
określonym jako tzw. próg świadomości go czasowo z płynnym ściągnięciem
(uważa się, że wszystkie bodz
ce trwa- spustu, jeżeli ćwiczyć go w tym celu,
jące krócej niż 200 ms nie przedostają najlepiej w oparciu o stale poszerzaną
się do świadomości). Przemieszczenie wiedzę o jego funkcjonowaniu. Aby
linii celowania w okresie 200 ms przed nauczyć się celowania z bardzo dużą
strzałem (niebieska linia) u doskonałych dokładnością, musi być ono ćwiczone
strzelców jest nieznaczne; przy próbie stopniowo i zawsze będzie ono podlegać
wyjścia jej poza obszar celowania (koło kontroli świadomej, najpierw większej,
 dziesiÄ…tki ) w tym przedziale czasu na- potem mniejszej
stępuje u nich podświadomie sterowany Można natomiast wykształcić, po-
szybki jej powrót do wnętrza tego ob- przez lata ćwiczeń, tak zgrane w czasie
szaru (podświadoma korekta celowania). zakończenie ściągania języka spustowe-
U poczÄ…tkujÄ…cego przemieszczenia tej go z okresem najmniejszych przemiesz-
linii są znaczne, a taka korekta jeszcze czeń linii celowania, by stało się ono
nie funkcjonuje. automatyczne.
Obrazy przemieszczeń zakończenia Wtedy mózg zajmie się najważniej-
linii celowania na tarczy i w postaci szym działaniem  doprowadzeniem
wykresów w funkcji czasu do momentu do niezwykle małych przemieszczeń
strzału są podobne tak dla warunków linii celowania w obszarze  dziesiątki
strzelania na  sucho jak i z użyciem w czasie wystarczającym na płynne,
śrucin w wykonaniu doświadczonego automatyczne dokończenie w nim ścią-
zawodnika. gania języka spustowego (równoczesna
Zmieni się natomiast zapis prze- świadoma kontrola kilku działań nie jest,
mieszczeń tych linii po strzale, a także z zasady, wykonywana doskonale).
umiejscowienie przestrzeliny, gdyby Z czasem nieświadomie odbierane,
użyć śruciny i gazu (powietrza) do jej charakterystyczne dla danego strzelca,
wyrzucenia z lufy, nie zmieniając po- podobne co do kierunku i szybkości,
łożenia szczerbinki w jej obsadzie na ruchy przemieszczania się zrównanej
pistolecie. To sÄ… zagadnienia balistyki muszki i szczerbinki w obszarze celo-
wewnętrznej, istotne do wzięcia pod wania, w określonym przedziale czasu,
uwagę dla czasu od rozpoczęcia oddzia- wyzwalać będą płynny końcowy ruch
ływania rozprężającego się gazu w lufie palca na języku spustowym.
Tadeusz Baranowski
84
Wyniki badań wskazują, że mózg gają wielokrotnie powtarzanych ćwiczeń
bardzo dobrego strzelca potrafi nawet tak oraz znacznej czynnościowej integracji
pokierować zakończeniem ściągania palca odrębnych i odległych obszarów mózgu
na języku spustowym, by nastąpiło ono ...  Nabyte sprawności możemy wykorzy-
pomiędzy uderzeniami tętna (w strze- stać na wiele sposobów, ale nikt z nas
laniach do tarczy nieruchomej) (7). nie zostanie światowej klasy pianistą,
Aby osiągnąć mistrzowski poziom tej szachista lub tenisistą, chyba że zaczął
umiejętności, strzelcy potrzebują śred- trenować w dzieciństwie .
nio kilkanaście lat ćwiczeń i podobnie Po zakończeniu mielinizacji dalsze
jak zawodowy muzyk muszą rozpo- uczenie się też ma miejsce, ale już
cząć wcześnie. Konieczność wczesnego poprzez bezpośrednie zaangażowanie
praktykowania w nabywaniu takich synaps. D. G. Amen (1) uważa, że
umiejętności potwierdzają coraz dobit- wiek około 11 lat jest jednym z waż-
niej ostatnie lata badań poświęconych nych okresów krytycznych w rozwoju
funkcjonowaniu mózgu. Wyniki jed- dziecka. W tym wieku następuje szybkie
nych z nich, poświęconych istocie białej zmniejszanie się nadmiernej liczby ok.
w mózgu złożonej z aksonów komórek biliarda połączeń nerwowych wytwo-
nerwowych pokrytych mieliną, udostęp- rzonych przed trzecim rokiem życia. Po-
nił R. D. Fields (5). łączenia wykorzystywane wielokrotnie
Aksony pokryte osłonkami z mieliny we wczesnych okresach życia stają się
przewodzą impulsy nerwowe do kilku- połączeniami trwałymi, zaś nieużywane
dziesięciu razy szybciej niż nie pokryte zostają wyeliminowane.
nimi. Te osłonki mielinowe u noworod- Uwzględniając to co wyżej oraz wy-
ków są częściowo uformowane, a ich niki badań bezpośrednio dotyczących
dalszy rozwój odbywa się stopniowo strzelań z pistoletów i karabinów spor-
i skokowo w różnych obszarach mózgu towych (4, 10, 11, 15, 19) i innych (2, 6,
przez kolejne 20-30 lat. 12, 14, 16-18, 21, 22, 25, 26) pośrednio
Proces uczenia się wymaga, by in- dotyczących kształtowania umiejętno-
formacje kursowały tam i z powrotem ści celowania, wyróżnić można grupy
między wieloma obszarami. Częstym ćwiczeń mających największy wpływ na
wymogiem jest, by docierały równocze- stopień przyswojenia tej umiejętności.
śnie w jedno miejsce, z różnie odległych Pierwsza ukierunkowana jest na
ośrodków. Mielinizacja aksonów i pozo- utrzymanie bardzo dobrej równowagi
stawienie aksonów niezmielinizowanych w postawie strzeleckiej.
pozwalają na koordynację szybkości W decydującym momencie dla odda-
przepływu nimi sygnałów nerwowych do nia strzału to bardzo dobra równowaga,
jednego miejsca równocześnie, a poprzez utrzymywana już bez udziału świadomej
zwiększenie siły sygnału, na umocnienie kontroli wzrokowej, decyduje o celno-
połączenia między neuronami. ści strzału. Zdolność do utrzymywania
Jak podaje R. D. Fields:  Z pewno- równowagi w zawężonym przedziale
ścią istota biała odgrywa ważną rolę w odchyleń trzeba kształtować od najwcze-
tych rodzajach uczenia się, które wyma- śniejszych lat poprzez: jazdę na rowerze,
Nowoczesny trening strzelecki. Kształtowanie umiejętności celowania
85
na rolkach, nartach, łyżwach, pływanie na postrzegany obiekt. Czujność doty-
na desce surfingowej, tenis stołowy, cho- czy aktywacji mózgu w ogóle; uwaga
dzenie trudnymi górskimi szlakami i inne selektywna odnosi się do aktywacji
formy ruchu, które poprawiają sprawność dokładnie tych obszarów mózgu, które
mięśni stabilizujących staw skokowy, od- przetwarzają informacje skupiające naszą
biór sygnałów nerwowych z jego obszaru uwagę (23). Jeśli skupimy się na prze-
i ich przetwarzanie w mózgu, zwiększają mieszczeniach muszki ze szczerbinką na
wrażliwość układu przedsionkowego na tle tarczy, obszar mózgu odpowiadający
zmiany pozycji głowy, szybkość i dokład- za przetwarzanie ruchu będzie bardziej
ność sterowania przez nią mięśniami tuło- aktywny niż wtedy, gdy na ten ruch nie
wia, kończyny dolnej i górnej w ruchach zwracamy uwagi (np. patrząc na nieru-
przywracania i utrzymywania równowagi chomą tarczę).
ciała. Wskutek tych ćwiczeń rozwijane są W nauce celowania należy rozpo-
i zwiększają swoją odporność na zmęcze- czynać od wykorzystania pistoletów
nie główne mięśnie antygrawitacyjne. z krótką linią celowania, dużą szero-
Niektóre z nich, szczególnie te najsłabsze kością muszki, dużym oporem języka
jak np. mięśnie brzucha (ok. 20% udziału spustowego, długim jego przesuwem,
w utrzymywaniu równowagi) trzeba ćwi- prostą rękojeścią, a gdy trzeba nawet bez
czyć codziennie w domu. W ćwiczeniach niej. Nieodzowne jest wykorzystywanie
tych należy uwzględniać częste utrzymy- najpierw podpór dla pistoletu, potem dla
wania równowagi z wyłączeniem kontroli ramienia z nim, ze stopniową redukcją
wzrokowej. siły równoważącej ich ciężar, aż do za-
Kolejna grupa ćwiczeń ma na celu niechania ich stosowania  to w celu bar-
osiągnięcie i utrzymanie bardzo do- dzo dobrego przyswojenia nieruchomego
brej sprawności i wytrzymałości mię- obrazu muszki i szczerbinki (tzw. równej
śni, wiążących części ciała i pistolet muszki), póz
niej z dopuszczeniem do ich
przynajmniej na okres kilkunastu se- ograniczonych ruchów widzianych na
kund, prawie sztywno. Stosownie do różnorodnym tle (od jednolitego, poprzez
wieku rozwojowego, poza ćwiczeniami tarcze ćwiczebne do normalnej tarczy).
mięśni antygrawitacyjnych, szczególnie Należy umiejętnie różnicować czas wy-
należy dbać o siłę i wytrzymałość mię- korzystywania takich zmian w środkach
śni nadgarstka, mięśnia naramiennego, szkolenia.
mięśni obręczy barkowej. Przy braku Nauka płynnego ściągania języka
niezbędnej siły i wytrzymałości tych spustowego względnie szybko powinna
mięśni, amplituda i częstość drgań być dołączona do nauki celowania. Póz
-
pistoletu w postawie strzeleckiej będą niej już prawie zawsze płynne ściąganie
niezadowalające. spustu winno towarzyszyć celowaniu
Następna grupa to ćwiczenia ogól- z bronią w ręku.
nej wysokiej czujności, tj. całkowite- Ćwiczyć trzeba jedną ustaloną przez
go pobudzenia i uwagi selektywnej, trenera postawÄ™ strzeleckÄ…, najpierw
czyli takiej, która skierowana jest tylko znaczoną obrysem stóp na podkładce
w jedno miejsce wzrokowej sceny albo ukierunkowanej zawsze jednakowo do
Tadeusz Baranowski
86
ściany lub tarczy, pamiętając już póz
niej od poziomu funkcjonowania mózgu
o dopasowaniu profilowanej rękojeści pi- strzelca i możliwości adaptacyjnych
stoletu do tej wyćwiczonej już postawy mięśni do wysiłków wyznaczonych
w stosunku do tarczy. kryteriami tego celowania. Musi temu
Rejestrować należy mierzalne re- towarzyszyć wysoka sprawność korzy-
zultaty tych ćwiczeń, zapoznając z nimi stania z zasobów energetycznych.
ćwiczącego. Także sam ćwiczący powi- Szkolenie strzelca jest przede wszyst-
nien rejestrować niektóre informacje, we- kim szkoleniem jego mózgu, nauczaniem
dług wskazań trenera. Wykorzystać nale- go jak ma i może z jego olbrzymich
ży wszelkie dostępne środki służące temu możliwości korzystać, jak go odżywiać
(np. wideokamery, wskaz
niki laserowe), i trenować, by był sprawny i skuteczny
a w przypadku bardzo utalentowanych w decydujących sytuacjach życiowych
juniorów i dorosłych strzelców sprzężo- i sportowych.Każdemu działaniu w tym
ne systemy rejestrujące przemieszczenia zakresie muszą towarzyszyć pytania  co,
linii celowania na tarczy, przemieszcze- jak, gdzie, kiedy, w jakim celu?
nia rzutu środka ciężkości na platformie Mielinizacja aksonów następuje powo-
posturograficznej, przemieszczenia pi- li, etapowo, w dostosowaniu do potrzeb
stoletu, części ramienia i obręczy barko- organizmu i form aktywności mu wy-
wej w stosunku do siebie, dla ustalenia znaczanej. Synapsy także uczą się po-
najkorzystniejszej postawy strzeleckiej, woli (23).
z najmniejszymi w niej przemieszczenia- Umiejętności celowania związanej
mi wycelowanego pistoletu. przede wszystkim z usprawnianiem funk-
Po okresie dorastania strzelec powi- cjonowania układu nerwowego, uczymy
nien bardzo dbać o utrzymanie ciężaru się powoli, poprzez praktykowanie.
ciała odpowiadającego takiemu, jaki Czerpiąc z dostępnej wiedzy uczenie to
posiadał w okresie swoich wysokich możemy uczynić dokładniejszym i nieco
osiągnięć sportowych. Przyrost ciężaru szybszym, jeżeli będzie ono trafniejsze.
ciała, zmiana proporcji masy tkanki mię-  Naszego mózgu nie obchodzi, co mu
śniowej do masy tkanki tłuszczowej na przesyłamy, zatem jeśli jest dla nas waż-
niekorzyść tej pierwszej, to prosta droga ne, czy wykonujemy coś dobrze czy z
le,
do zburzenia latami budowanej najko- musimy być pewni, że poddajemy mózg
rzystniejszej ośrodkowej reprezentacji prawidłowemu treningowi (1), z czego
postawy strzeleckiej, latami budowanego wynika, że tylko doskonała praktyka
układu odniesienia dla bardzo dobrze czyni mistrza.
opanowanej umiejętności celowania i
Piśmiennictwo
płynnego ściągania spustu, ze wszystki-
mi tego konsekwencjami sportowymi. 1. Amen D. G.: Zadbaj o mózg. Poznań 2007,
REBIS.
2. Berencsi A., Ishihara M., Imanaka K.:
Warte wzięcia pod uwagę
The functional role of central and peri-
Kształtując umiejętność celowania
pheral vision in the control of posture.
trzeba pamiętać, że każdy poziom jej
 Human Movement Science 2005, 24,
opanowania pozostaje w zależności s. 689-709.
Nowoczesny trening strzelecki. Kształtowanie umiejętności celowania
87
3. BÅ‚aszczyk J. W.: Biomechanika kliniczna. and shooting accuracy among novice
Warzawa 2004, PZWL. rifle shooters.  Scandinavian Journal of
4. Era P. et al.: Postural stability and skilled Medicine & Science of Sports 2007, 17,
performance  a study on top level and s. 180-185.
naive rifle shooters,  Journal of Biome- 16. Morrison S., Newell K. M.: Postural and
chanics 1996, nr 3 (29), s. 301-306. resting tremor in the upper limb.  Clinical
5. Fields R. D.: Biała eminencja,  Świat Neurophysiology 2000, 111, s. 651-663.
Nauki 2008, nr 4, s. 28-35. 17. Todorov E., Jordan M. I.: Optimal feed-
6. Forner-Cordero A. at al.: Posture Control back control as a theory of motor coordi-
and Complex Arm Coordination: Analysis nation. Published online 28 October 2002;
of Multijoint Coordinative Movements doi:10.1038/963.
and Stability of Stance.  Journal of Motor 18. Tudorov E.: Optimality principles in sen-
Behavior 2007, nr 3 (39), s. 215-226. sorimotor control.  Nature Neuroscience
7. Helin N. P., Sihvinen T., Hanninen O.: Ti- 2004, September, 7 (9), s. 907-915.
ming of the Triggering Action of Shooting 19. Tremayne P., Barry R. J.: Elite pistol
in Relation to the Cardiac Cycle.  British shooters: physiological patterning of best
Journal of Sports Medicine 1987, nr 1 vs. worst shots.  International Journal of
(21), s. 33-36, Psychophysiology 2001, 41, s. 19-29.
8. Hempel L.: CzÅ‚owiek i maszyna. Warszawa 20. Tseng Y., Scholz J. P., Schöner G.: Goal-
1984. Wydawnictwa Komunikacji i A
Ä…czno- Equivalent Joint Coordination in Pointing:
ści. Affect of Vision and Arm Dominance.
9. Hickey B., Sievers A.: Successful Pistol  Motor Control 2002, 6, s. 183-207.
Shooting. 1996, STP Books, 21. Seidler R. D., Noll D. C., Thiers G.:
10. Kevin A. at al.: Inter- and Intra-Individual Feedforward and feedback processes in
Analysis in Elite Sport: Pistol Shooting. motor control.  NeuroImage 2004 (22),
 Journal of Apllied Biomechanics 2003, s. 1775-1783.
19, s. 28-38. 22. Soto-Faraco S., Ronald A., Spence Ch.:
11. Konttinen D., Landers M., Lyytinen H.: Tactile selective attention and body po-
Aiming routines and their electrocortical sture: Assessing the multisensory con-
concomitants among competitive rifle sho- tributions of vision and proprioception,
oters.  Scandinavian Journal of Medicine &  Perception & Psychophysics 2004, 66
Science of Sports 2000, 10, s. 169-177. (7), s. 1077-1094.
12. Lenhard A., Hoffmann J.: Constant er- 23. Spitzer M.: Jak uczy się mózg. Warszawa
ror in aiming movements without visual 2008, PWN.
feedback is higher in the preferred hand. 24. Stafford T., Webb M.: 100 sposobów na
 Laterality 2007, 12 (3), s. 227-238. zgłębienie tajemnic umysłu. Gliwice 2006,
13. Lindsay P. H., Norman D. A.: Procesy Helion.
przetwarzania informacji u człowieka. 25. Stroeve S.: Analysis of the Role of Pro-
Warszawa 1984, PWN. prioceptive Information During Arm Move-
14. Lhuisset L., Proteau L.: Visual Control of ments Using a Model of the Human Arm.
Manual Aiming Movements in 6- to 10-Year-  Motor Control 1999, 3, s. 158-185.
Old Children and Adults.  Journal of Motor 26. Suminski A. J. et al.: Neural and Elec-
Behavior 2004, nr 2 (36), s. 161-172. tromyographic Correlates of Wrist Posture
15. K. Mononen K. et al.: Relationships Control.  Journal of Neurophysiology
between postural balance, rifle stability 2007, 97, s. 1527-1545.