Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości
lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione.
Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie
książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie
praw autorskich niniejszej publikacji.

Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi
bądź towarowymi ich właścicieli.

Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte
w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej
odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne
naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION
nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe
z wykorzystania informacji zawartych w książce.

Redaktor prowadzący: Ewelina Burska
Projekt okładki: Jan Paluch
Ilustracje wewnątrz książki: Agnieszka Wielobób
Materiały graficzne na okładce zostały wykorzystane za zgodą Shutterstock.

Wydawnictwo HELION
ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE
tel. [phone]
e-mail:

[e-mail]

WWW:

http://sensus.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)

Drogi Czytelniku!
Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres
http://sensus.pl/user/opinie/ajurpr
Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję.

ISBN: 978-83-246-8714-5

•

Kup książkę

•

Poleć książkę

•

Oceń książkę

•

Księgarnia internetowa

•

Lubię to! » Nasza społeczność

3

S

PIS TREŚCI

O

D AUTORÓW

................................................................ 5

CzöĈè I

Teoria

1. C

ZYM JEST AJURWEDA

? ................................................... 9

2. N

AJWAŻNIEJSZE KONCEPCJE AJURWEDY

........................... 17

CzöĈè II

Praktyka

3. D

IAGNOZA CHOROBY

.................................................... 71

4. L

ECZENIE I PROFILAKTYKA

.............................................. 79

Kup książkę

Poleć książkę

4

AJURWEDA W PRAKTYCE

CzöĈè III

Materiaäy dodatkowe

A K

WESTIONARIUSZ DIAGNOSTYCZNY

............................... 125

B K

ILKA PROSTYCH PRZEPISÓW

....................................... 133

C ................................................................................ 145

B

IBLIOGRAFIA

............................................................ 153

Kup książkę

Poleć książkę

9

Rozdział

1

C

ZYM JEST AJURWEDA

?

A

JURWEDA NA TLE INDYJSKIEJ HISTORII I TRADYCJI

Indyjska legenda gïosi, ĝe wiedza o ajurwedzie pochodzi od Bra-
hmy — stwórcy, pierwszej ĝywej istoty we wszechĂwiecie. Od niego
wiedza ta dotarïa do Atrei, pierwszej ludzkiej istoty, która zostaïa
uznana przez bogów za godnÈ poznania tej nauki. Atreja jest
jednym z riszych, staroĝytnych mÚdrców, którzy przez medyta-
cyjny wglÈd poznawali istotnÈ dla ludzkoĂci wiedzÚ. A zatem aju-
rweda jest metodÈ wglÈdowÈ, w przeciwieñstwie do wspóïczesnej
medycyny akademickiej nie opiera siÚ tylko na badaniach nauko-
wych, ale przede wszystkim na wykorzystaniu medytacyjnej uwaĝ-
noĂci w holistycznym diagnozowaniu i leczeniu pacjenta. Wiedza
ta poczÈtkowo byïa przekazywana ustnie, a dopiero póěniej zostaïa
spisana.

Kup książkę

Poleć książkę

10

AJURWEDA W PRAKTYCE

Ze wzglÚdu na powszechnie znanÈ nonszalancjÚ historycznÈ Hindu-
sów, którzy zupeïnie nie przywiÈzujÈ wagi do precyzyjnego datowa-
nia, trudno okreĂliÊ‚ kiedy dokïadnie pojawiïy siÚ pierwsze wzmianki
o ajurwedyjskich koncepcjach. Hindusi oczywiĂcie wierzÈ, ĝe kaĝdy
system wiedzy wywodzi siÚ z Wed, objawionych ksiÈg hinduizmu.
Dlatego teĝ starajÈ siÚ równieĝ ajurwedzie przypisaÊ wedyjski rodo-
wód. Wedy zaczÚïy powstawaÊ okoïo 1500 r. p.n.e., dlatego teĝ nie-
którzy twierdzÈ, ĝe ajurweda ma ponad 3000 lat. Pewne zaczÈtki
ajurwedyjskiego sposobu patrzenia na czïowieka odnajdziemy
w Upaniszadach, które sÈ najmïodszÈ czÚĂciÈ Wed. Przyjrzyjmy siÚ
poniĝszemu cytatowi z Czhandogji, jednej z Upaniszad:

VI.5.1.
Spoĝyty pokarm staje siÚ trójdzielny,
Jego najgrubsza czÚĂÊ przeksztaïca siÚ w kaï,
¥rodkowa w ciaïo, a najsubtelniejsza w umysï.
VI.5.2,
Wypite wody stajÈ siÚ trójdzielne,
Ich najgrubsza czÚĂÊ to mocz,
¥rodkowa — krew, a najsubtelniejsza to oddech.
VI.5.3.
Spoĝyty ĝar staje siÚ trójdzielny,
Jego najgrubsza czeĂÊ to koĂci,
¥rodkowa — szpik kostny, a najsubtelniejsza to mowa.

OczywiĂcie trudno powyĝszy cytat uznaÊ za tekst stricte ajurwe-
dyjski. Pierwszym istotnym i caïoĂciowym dzieïem o ajurwedzie jest
Caraka sanhita, przez wiÚkszoĂÊ praktyków i badaczy uznawana teĝ
za najwaĝniejsze dzieïo o medycynie indyjskiej. Wedïug legendy tekst
poczÈtkowo spisywany byï przez AtrejÚ oraz jego ucznia AgniweĂÚ.
NastÚpnie Caraka zebraï i skompilowaï fragmenty ich pracy w jednÈ
caïoĂÊ.

Caraka sanhita omawia medycynÚ chorób wewnÚtrznych.

Kup książkę

Poleć książkę

CZYM JEST AJURWEDA?

11

Drugim istotnym tekstem na temat ajurwedy jest

SuĂruta sanhita,

która jest najwaĝniejszym ěródïem wiedzy zawierajÈcym opis prak-
tyk chirurgicznych wykorzystywanych w medycynie staroĝytnych
Indii. SuĂruta opisuje nie tylko choroby, ale równieĝ narzÚdzia chi-
rurgiczne, które ksztaïtem przypominajÈ te uĝywane w dzisiejszych
czasach. Wymienia równieĝ grupy zabiegów chirurgicznych‚ jak
naciÚcie lub wyciÚcie tkanki, punkcja, sonda, nacinanie lub nakïu-
wanie skóry, ekstrakcja (usuwanie przez operacjÚ), oraz opróĝnianie
i szycie. Poruszana jest tematyka operacji plastycznych, przeszcze-
pów czy teĝ amputacji koñczyn, anestezjologii.

Powyĝej opisane teksty moĝna uznaÊ za pierwszy namacalny dowód
istnienia ajurwedy jako w peïni juĝ samodzielnej dziedziny wiedzy.
Caraka sanhita prawdopodobnie pochodzi z czasu pomiÚdzy III a VI
wiekiem n.e., a

SuĂruta sanhita — z VI wieku. Moĝemy w zwiÈzku

z tym podejrzewaÊ, ĝe poczÈtki ksztaïtowania siÚ systemu diagnozy
i leczenia przypadajÈ na okolice przeïomu okresu przed naszÈ erÈ
i naszej ery, natomiast w okolicach VI wieku n.e. system byï juĝ na
tyle dojrzaïy, ĝe mogïy powstaÊ tak caïoĂciowe i uporzÈdkowane
dzieïa‚ jak wymienione powyĝej traktaty. Dlatego teĝ nie jest pewne
to, co podaje wielu autorów, a mianowicie ĝe ajurweda wpïynÚïa na
medycynÚ greckÈ — byÊ moĝe byïo odwrotnie, to znaczy tak‚ ĝe
to wïaĂnie koncepcje Hipokratesa (np. koncepcja trzech humorów),
ĝyjÈcego na przeïomie V i IV wieku p.n.e.‚ wpïynÚïy na rozwój indyj-
skiej filozofii leczenia.

Caraka sanhitÚ i ¥uĂruta sanhitÚ zalicza siÚ do tzw. wielkiej trylogii,
czyli trzech najwaĝniejszych dzieï ajurwedy. Ostatnim traktatem
wchodzÈcym w skïad „wielkiej trylogii” jest

Astanga Sangraha, napi-

sana przez buddyjskiego mnicha WagbhatÚ. Rozszerza ona naszÈ
wiedzÚ m.in. o kwestie astrologii medycznej, wedïug której te same
choroby mogÈ mieÊ inny przebieg w zaleĝnoĂci od konstelacji gwiazd.
Istnieje równieĝ skrócona wersja

Astanga Sangrahy znana jako Astanga

Kup książkę

Poleć książkę

12

AJURWEDA W PRAKTYCE

Hridaya. Poza trzema najwaĝniejszymi dzieïami, istnieje jeszcze kilka
pomniejszych, ale nadal bardzo istotnych, traktatów o ajurwedzie,
takich jak:

Madhava nidana, Sarangadhara sanhita czy Bhava prakasa.

D

EFINICJA AJURWEDY

Termin ajurweda jest zïoĝeniem dwóch sanskryckich sïów:
ajur‚ czyli ĝycie‚ oraz veda‚ czyli wiedza, nauka. Tak wiÚc sïowo
„ajurweda” przetïumaczyÊ moĝemy jako: „nauka o ĝyciu czïowieka”,
„znajomoĂÊ ĝycia” bÈdě „nauka o dïugowiecznoĂci”. Wszystkie tïu-
maczenia majÈ swoje uzasadnienia. Nauka o ĝyciu czïowieka —
nauka o tym‚ jak wspóïgraÊ z otaczajÈcym nas Ăwiatem, jak zatrzy-
maÊ siÚ na chwilÚ i poznaÊ potrzeby swojego organizmu, czym
kierowaÊ siÚ podczas dokonywania wyborów, by byïo to najbardziej
optymalnym dla nas rozwiÈzaniem. A dlaczego „nauka o dïugo-
wiecznoĂci”? Poniewaĝ reagujÈc na potrzeby organizmu (nie myliÊ
z zachciankami)‚ podÈĝamy za tym‚ co zdrowe, zrównowaĝone.
DbajÈc o swojÈ dietÚ, kondycjÚ fizycznÈ oraz psychicznÈ, utrzymu-
jemy wewnÚtrznÈ równowagÚ, której zachowanie niezbÚdne jest do
dïugiego i zdrowego ĝycia.

Ajurweda, jak kaĝda nauka, ma swój specyficzny jÚzyk, którego
uĝywa do opisania mikro- i makrokosmosu oraz zaleĝnoĂci miÚdzy
nimi. Makrokosmos to w tym przypadku wszechĂwiat, natomiast
mikrokosmosem jest wszystko to‚ co znajduje siÚ na ziemi: roĂliny,
zwierzÚta, skaïy, wszelkie mikroorganizmy oraz czïowiek. Caïa nauka
ajurwedy opiera siÚ na zaïoĝeniu, ĝe wszechĂwiat i wszystko‚ co
siÚ w nim znajduje‚ jest ze sobÈ wzajemnie powiÈzane. Dzieje siÚ
tak‚ poniewaĝ Ăwiat i jego „zawartoĂÊ” powstaïy z tych samych
elementów: eteru (

sanskr.: akaĂa), powietrza (vayu), ognia (tejas),

wody (

ap) oraz ziemi (prithvi). Z powyĝszego zaïoĝenia wynika

kolejna prawda ʊ ĝe wnÚtrze naszego organizmu jest odzwier-

Kup książkę

Poleć książkę

CZYM JEST AJURWEDA?

13

ciedleniem otaczajÈcego nas wszechĂwiata. RozumieÊ to moĝemy
w ten sposób, ĝe wszelkie zmiany w naszym otoczeniu majÈ bez-
poĂredni wpïyw na nasz organizm. WïaĂciwoĂci piÚciu elementów
wystÚpujÈce w otaczajÈcym nas Ăwiecie (powietrze, przestrzeñ, woda,
ogieñ, ziemia) stymulujÈ dokïadnie te same wïaĂciwoĂci piÚciu ele-
mentów wystÚpujÈcych w naszym organizmie. W kolejnych rozdzia-
ïach bÚdziemy bliĝej jeszcze przyglÈdaÊ siÚ tym zaleĝnoĂciom.

CzÚsto przeczytaÊ moĝemy, ĝe ajurweda to system medyczny. Jed-
nak bliĝsze jest mi stwierdzenie Roberta Svobody, który w ksiÈĝce
Prakriti. Odkryj swojÈ pierwotnÈ naturÚ pisze: Ajurweda to przede
wszystkim sposób ĝycia, sposób uczenia siÚ, jak wspóïpracowaÊ
z naturÈ i ĝyÊ z niÈ w harmonii, a nie system medyczny

1

. Ajurweda

pokazuje, ĝe dziÚki prostym zaleceniom i zasadom, które rozbudzajÈ
ĂwiadomoĂÊ naszego ciaïa, rozbudzajÈ naszÈ uwaĝnoĂÊ, bÚdziemy
w stanie dokonaÊ konkretnych, Ăwiadomych wyborów, wspomaga-
jÈc prawidïowe funkcjonowanie naszego organizmu. Pojawia siÚ tutaj
kolejne waĝne zaïoĝenie, ĝe zgodnie z naukami ajurwedy najwaĝ-
niejsza jest profilaktyka, a zatem edukacja i budowanie uwaĝ-
noĂci i samoĂwiadomoĂci, a nie leczenie.

Dieta, aktywnoĂÊ fizyczna i umysïowa czy praca to nierozïÈczne
aspekty naszego codziennego ĝycia. Niestety nie zawsze wychodzÈ
nam one na zdrowie. Ajurweda pokazuje‚ jak nie rezygnujÈc z na-
szego dotychczasowego ĝycia, a jedynie wprowadzajÈc pewne mody-
fikacje, poprawiÊ jego stan. Zdrowa, dopasowana do naszej indywi-
dualnoĂci dieta, odpowiednio dobrana praca z ciaïem oraz umysïem,
masaĝe, zioïa to tylko niektóre z licznych elementów, które mogÈ
przyczyniaÊ siÚ do poprawy jakoĂci naszego ĝycia. Robert Svoboda
decyduje siÚ nawet na nieco radykalne, ale chyba bliskie wielu

1

R.E. Svoboda,

Prakriti. Odkryj swojÈ pierwotnÈ naturÚ, Wydawnictwo

a-ajurweda.pl, Kraków 2013, s. 15.

Kup książkę

Poleć książkę

14

AJURWEDA W PRAKTYCE

z nas, stanowisko:

Ajurweda pozwala czïowiekowi cieszyÊ siÚ przyjem-

noĂciami do takiego stopnia, by nie stawaïy one zdrowiu na przeszkodzie

2

.

Ciaïo i umysï sÈ ze sobÈ nierozerwalnie poïÈczone. Poszukiwanie
równowagi miÚdzy ciaïem i umysïem to kolejny waĝny aspekt
tej dziedziny. Stan fizyczny naszego ciaïa ma bezpoĂredni wpïyw na
umysï i na odwrót. Wielu wybitnych lekarzy ajurwedy podkreĂla,
ĝe najmocniejszym Ărodkiem leczniczym jest zmiana nastawienia
umysïowego, której moĝna dokonaÊ na przykïad przez odpowiednio
dobrane praktyki medytacji i znane z psychologii jogi praktyki
zmiany postaw i zachowañ. Podobne stanowisko zajmuje Deepak
Chopra, popularny autor, lekarz endokrynolog:

(...) umysï wywiera

najgïÚbszy wpïyw na ciaïo, a uwolnienie od chorób zaleĝy od zmiany Ăwia-
domoĂci, zrównowaĝenia jej i przekazania tej równowagi ciaïu

3

.

C

ZY AJURWEDA JEST UŻYTECZNA

DLA

WSPÓŁCZESNEGO

CZŁOWIEKA

Z

ACHODU

?

Niektórzy byÊ moĝe zastanawiajÈ siÚ‚ czy staroĝytna indyjska nauka
moĝe im coĂ zaoferowaÊ. Czy to, ĝe powstawaïa ponad 2000 lat
temu, nie stanowi przeszkody w stosowaniu jej wspóïczeĂnie? Czy
nie bÚdzie nam obca kulturowo?

Otóĝ

ʊ

nawet po stosunkowo pobieĝnym przestudiowaniu tego

tematu

ʊ

okazuje siÚ‚ ĝe ajurweda jest zaskakujÈco uniwersalnÈ

dziedzinÈ. Jest to zwiÈzane z faktem, ĝe tak naprawdÚ nic nam nie
narzuca, a jedynie pokazuje pewne prawidïowoĂci, zwiÈzki pomiÚ-
dzy róĝnymi uwarunkowaniami, jak równieĝ narzÚdzia do zmiany,
ale to my decydujemy‚ czy i jakie Ărodki stosujemy.

2

Tamĝe, s. 20.

3

D. Chopra,

Zdrowie doskonaïe. O harmonii ciaïa i umysïu, Wydawnictwo

W.A.B., Warszawa 2007 s. 23.

Kup książkę

Poleć książkę

CZYM JEST AJURWEDA?

15

Wiele osób narzeka, ĝe ĝyje w poĂpiechu. Zapewne dlatego wiÚk-
szoĂÊ ludzi, w wypadku zïego samopoczucia, poszukuje piguïki,
która szybko usunie jego objawy. Okazuje siÚ zazwyczaj, ĝe nie ma
takich uniwersalnych recept, ĝe nie ma prostych, a zarazem dïugo-
trwaïych rozwiÈzañ. W ajurwedzie, jako specyficznej filozofii ĝycia,
podkreĂla siÚ rolÚ uwaĝnoĂci, obserwacji, ksztaïtowania odpowied-
nich postaw i zachowañ. Nie wynika z niej‚ ĝe istnieje uniwersalne
rozwiÈzanie danego problemu, ale jej stosowanie pozwala spojrzeÊ
na to, jakie wïaĂciwoĂci zostaïy zaburzone, gdzie powstaïa nierów-
nowaga i uczy‚ jak jÈ usuwaÊ. Nie wymaga stosowania skompliko-
wanych zabiegów, tajnych indyjskich zióï, a zamiast tego pozwala
nam dokonywaÊ prostych zmian w ĝyciu codziennym.

PodstawowÈ zasadÈ ajurwedy jest niejako uproszczenie sobie ĝycia.
Einstein ponoÊ mawiaï, ĝe wszystko trzeba robiÊ tak prosto, jak to
jest moĝliwe, ale nie proĂciej. Niech nauka ajurwedy stanie siÚ dla
Was inspiracjÈ do poszukiwañ, do poznania wïasnych potrzeb
i nauczenia siÚ siebie. I z tej samowiedzy niech wynika stosowanie
prostych rozwiÈzañ. JeĂli w Waszym ĝyciu przyszedï czas na zmianÚ,
ale czujecie, ĝe nie ma na niÈ miejsca, to spoĂród wszystkich zale-
ceñ, jakie ajurweda ma do zaoferowania, wybierzcie te, na które
moĝecie sobie pozwoliÊ w danym momencie Waszego ĝycia. Niech
Wasze decyzje nie wywrócÈ dotychczasowego ĝycia do góry nogami.
W wielu wypadkach takie rewolucyjne podejĂcie wcale nie jest
zdrowe. Na wszystko przychodzi wïaĂciwy czas, dlatego trzeba zaczy-
naÊ od maïych zmian, a gdy pojawi siÚ odpowiednia przestrzeñ‚
wprowadzaÊ kolejne. Kaĝdy z Was ma swój rytm i naleĝy do niego
dobraÊ tempo i rodzaj zmiany. IstotnÈ sprawÈ jednakĝe jest
systematycznoĂÊ, regularnoĂÊ i niezmiennoĂÊ w podejmowanych
decyzjach.

W kolejnych rozdziaïach pojawiÈ siÚ informacje, co jest dobre dla
zrównowaĝenia poszczególnych dosz —

vata, pitta bÈdě kapha, a co

Kup książkę

Poleć książkę

16

AJURWEDA W PRAKTYCE

moĝe wpïywaÊ na nie destabilizujÈco. Jednakĝe pamiÚtajmy, ĝe pro-
ces zmian musimy dostosowaÊ do swojego ĝycia. JeĂli ktoĂ wraca
z pracy o 22‚ to trudno mu bÚdzie trzymaÊ siÚ tego, by jeĂÊ stosun-
kowo wczesne kolacje. W procesie budowania swojej ĂwiadomoĂci
i ajurwedyjskiego leczenia musimy wykazywaÊ siÚ elastycznoĂciÈ,
byle tylko nie byïa ona pretekstem do usprawiedliwiania przed sobÈ
rozmaitych aktów pobïaĝania swoim zïym nawykom. Niektórzy zale-
cajÈ, aby spoĂród wielu rzeczy, które naleĝy zmieniÊ, wybraÊ dwie –
– trzy proste, od których ïatwo Wam bÚdzie zaczÈÊ. Gdy stosuje siÚ
je przez jakiĂ czas, dostrzega siÚ, ĝe nie wymagajÈ juĝ wysiïku. Wów-
czas moĝna przystÈpiÊ do wprowadzenia kolejnych przeobraĝeñ.

Kup książkę

Poleć książkę