Surdopedagogika

Rewalidacja

- Rehabilitacja osób niesłyszących i slabosłyszących:

Przedmiotem

rewalidacja

rehabilitacji

niesłyszących

i

słabosłyszących

są osoby przejawiające zaburzenia w zakresie

percepcji słuchowej. Proces rehabili­tacji obejmuje optymalny,
wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w
społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.

Podział zaburzeń słuchu według Międzynarodowego Biura

Audiofonologicznego

Stopień

Norma

Miejsce nauki

-20-20 dB

Szkoła masowa

Lekki ubytek słuchu

20-40 dB

Szkoła masowa ze
wspomaganiem

Umiarkowany ubytek
słuchu

40-70 dB

Szkoła masowa możliwa z
aparatem słuchowym

Znaczny ubytek słuchu

70-90 dB

Szkoła dla niedosłyszących

Głęboki ubytek słuchu

powyżej 90 dB

Szkoła dla głuchych

Wrodzona, endogenna przyczyna wady słuchu:

Związana z chromosomem X, wrodzona, kiedy w okresie
prenatalnym rozwój dziecka narażony jest na takie czynniki, jak:

 przewlekłe choroby matki (na przykład zaburzenia hormonalne,
cukrzyca, choroby nerek itp.),

 czynniki toksyczne (na przykład promieniowanie RTG, związki
chemiczne - leki podawane podczas ciąży),

 choroby przebyte przez matkę w czasie ciąży (różyczka,
toksoplazmoza, cytomegalia, kiła wrodzona itd.).

Nabyta , egzogenna przyczyna wady słuchu:

Dzielimy ją na:

 okołoporodową (natalną - związaną z akcją porodową, w tym
niebezpieczeństwa związane z dysproporcją główki w stosunku do
kanału rodnego,

 wcześniactwo, choroby hemolityczne itd.,

 wczesnego dzieciństwa, nieprawidłowy przebiegu niektórych
chorób zakaźnych (na przykład zapalenie opon mózgowych, świnka,
odra, błonica itd.), kontaktu ze związkami toksycznymi (chinina,
arsen, metale ciężkie itd.), chorób ucha środkowego, chorób
przewlekłych (cukrzyca, zapalenie nerek, grasicy, tarczycy) i urazów
mechanicznych,

 czynnościową, występującą w wyniku urazów psychicznych.

Klasyfikacja ze względu na czas wystąpienia wady słuchu i rozwój
mowy ustnej:

 prelingwalna - przed na byciem mowy ustnej,

 interlingwalna - w czasie nabywania mowy,

 postlingwalna - czas po nabyciu umiejętności mowy.

Inne klasyfikacje wady sluchu:

 wrodzona lub nabyta,

 nasilenie zaburzenia (głuchota i niedosłyszenie),

 współwystępowanie z innymi zaburzeniami i chorobami (na
przykład z brakiem wzroku, upośledze­niem umysłowym, autyzmem
itp.),

 miejsca uszkodzenia (obwodowe i centralne).

Niekorzystny wpływ wady słuchu:

 na niektóre funkcje umysłowe, jak na przykład inteligencję
abstrakcyjną,

 trudności w kojarzeniu bodźców odbieranych różnymi zmysłami,

 liczne wady wymowy, problem z rozwojem mowy ustnej,

 trudności w uspołecznieniu.

Metody porozumiewania się osób z wadą słuchu:

 metoda ustna, jako metoda matczyno-słowna, polegająca na
oddziaływaniu na dziecko wszystkimi kanałami przekazu informacji,

 metoda audytywno-werbalna z wykorzystaniem przez dziecko
resztek słuchu,

 metoda migowa - pojęcia zostały przetransponowane w znaki
migowe,

 metoda daktylograficzna każdej lit­rze alfabetu odpowiada
odpowiedni znak ułożenia ręki,

 metoda fonogestów jako uzupełnienie mowy oralnej, odczytywanej
z ust poprzez wprowadzenie gestów rąk wspomagających przekaz
artykulacyjny,

 metoda kombinowana, wykorzystująca dwa lub więcej środków
przekazu (na przykład graficzny, dźwiękowy, mimiczny, palcowy,
migowy),

 metoda totalnej komunikacji, podobna do kombinowanej, jednak
wprowadzana jest w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Obszary wykorzystania mediów w zaspokajaniu potrzeb
językowych dzieci z wadą słuchu:

 multimedialne programy wspomagające umiejętność czytania
z ust,

 multimedialne programy do nauczania języka migowego,

 komputerowe programy dydaktyczne np. do nauczania czytania
i pisania,

 multimedialne programy logopedyczne,

 komputerowe urządzenia diagnozujące,

 komputerowe metody wizualizacji sygnału mowy.

Problemy komunikacyjne dzieci niesłyszących:

 trudności z odbiorem bodźców akustycznych, w tym mowy
dźwiękowej,

 problemy w porozumiewaniu się ze słyszącym otoczeniem,
stanowią,

 trudności w uczeniu się tej grupy niepełnosprawnych i
poznawaniu przez nich świata za pomocą języka,

 niemożność gromadzenia wiedzy, w najbardziej efektywny dla
człowieka sposób, czyli drogą słuchową.

Wada słuchu a odbiór mowy:

 Percepcja dźwięków mowy stanowi pierwsze i najważniejsze
ogniwo w odbiorze mowy oraz jej budowaniu, gdzie pełni rolę
kontrolną.

 Nie ma osób całkowicie pozbawionych słuchu, a jego udział w
odbiorze i kontroli mowy może być znacząco większy, aniżeli
wynikałoby to ze zdiagnozowanej wady.

 Wymaga to podjęcia w odpowiednim czasie tzw. wzmożonej
wrażliwości działań rewalidacyjnch i takiego ich poprowadzenie,
które umożliwi korzystanie ze słuchu w aktach komunikacyjnych
podejmowanych przez niesłyszących z użyciem do tego celu języka
słownego.

Z punktu widzenia istnienia wady słuchu i jej wpływu na odbiór
mowy dźwiękowej można wyróżnić cztery grupy dzieci:

 funkcjonalnie słyszące,

 niedosłyszące,

 słabo słyszące,

 niesłyszące.

UWAGA OGÓLNA:

Większość dzieci z uszkodzonym słuchem odbiera niektóre dźwięki
zwłaszcza niskie i o dużym natężeniu. Oceniany audiometrycznie
stopień wrażliwości słuchowej jest przybliżony, nie można przy tym
stwierdzić, że podobne wyniki w tym zakresie gwarantują zbliżone
możliwości odbioru mowy.

Kontrola nad prawidłowym wytwarzaniem mowy:

naturalne pętle sprzężenia zwrotnego, tworzone podczas procesu
mówienia. Poprzez kilka kanałów zwrotnych informacja o mowie i jej
charakterze, powraca do mózgu:

 droga przewodnictwa kostnego, powietrznego, tkankowego,

 prawe, lewe kanały słuchowe.

Naturalna pętla sprzężenia zwrotnego powstała podczas aktu mowy

ośrodek percepcji mowy

sterowanie artykulacją

system artykulacji mowy

system s

łuchowy

środowisko (przewodnictwo powietrzne, kostne, tkankowe)

Działania rewalidacyjne dotyczące słuchu:

 prowadzone w dwóch niezależnych kierunkach, uwrażliwienia
uszkodzonego słuchu oraz wzmocnienia odbioru innych nie
uszkodzonych kanałów zwrotnych,

 branie pod uwagę faktu złożoności, w tym przesunięcia w czasie
procesów,

 natura zjawisk nie została jeszcze do końca poznana, sygnały ze
słuchowych sprzężeń zwrotnych z różnych kanałów do ośrodka
sterującego artykulacją mowy docierają przesunięte czasie,

 dla prawidłowego wytwarzania mowy musi mieć miejsce mechanizm
scalania sygnałów ze sprzężeń zwrotnych.

Nadawanie komunikatu słownego przez osoby z wadą słuchu:

Kompetencja komunikacyjna zbudowana z kilku sprawności
komunikacyjnych.

 sprawność językowa (systemowa), czyli umiejętność budowania
poprawnych gramatycznie zdań,

 sprawność społeczna, czyli umiejętność wyboru środków
językowych dostosowanych do możliwości odbiorcy oraz funkcji
jaką pełnią w grupie,

 sprawność sytuacyjna, czyli umiejętność wyboru środków
językowych dostosowanych do sytuacji,

 sprawność

pragmatyczna,

czyli

umiejętność

osiągnięcia

założonego przez nadawcę celu.

Uwagi ogólne:

1. Z punktu widzenia kontaktu dziecka niesłyszacego z
otoczeniem wszystkie z wymienionych sprawności są ważne,
najmniej najistotniejsza z nich wydaje się być sprawność
pragmatyczna. Jest ona umiejętnością osiągania celu założonego
przez nadawcę wypowiedzi.

2. Wysokim poziom sprawności językowej u dzieci niesłyszących
nie zawsze przekłada się na równie wysoki poziom komunikacyjny
i odwrotnie.

3. Jakość nadawanego komunikatu słownego przez dziecko z
wadą słuchu jest bezpośrednio powiązane z powstałymi u niego
zaburzeniami mowy. Ich mechanizmy u tej grupy dzieci
niepełnosprawnych wiążą się bezpośrednio z zaistniałym
uszkodzeniem słuchu i jego rozległością.

Wada słuchu:



zakłóca synchroniczność czynności językowych,



prowadzi do ograniczenia znajomości języka,



uaktywnia i napędza mechanizmy zaburzeń mowy,



utrudnia lub wręcz czyni niemożliwym proces samokontroli
podczas mowy,



zakłóca obiór bodźców akustycznych, tym samym percepcji
mowy innych osób, rozumienia treści ich wypowiedzi,



ogranicza możliwości komunikowania się,



zmniejszenia doświadczenia językowych,



utrudnia poznanie systemu językowego i opanowanie
sprawności językowych.

Elementy decydujące o mechanizmach powstawania zaburzeń
mowy i ich nasileniu:

 rodzaj, czas i stopień uszkodzenia słuchu,

 skuteczność protetycznego uwrażliwienia słuchowego,

 stosowane metody wychowania językowego, korekcji,

 sposoby komunikowania się z otoczeniem.

Cechy mowy osób niesłyszących:

 zaburzenie struktury wypowiedzi,

 zaburzenie treści,

 zubożenie języka na poziomie leksykalno-semantycznym,

 zubożenie języka na poziomie składniowo-fleksyjnym.

UWAGA OGÓLNA:

Przyczyny zaburzeń i ich skutki nakładają się na siebie, wzmacniając
mechanizm trudności w porozumieniu się słownym. Wspomagającym
elementem wydają się być pomocnicze lub zastępcze sposoby
komunikowania się zarówno językowego, jak i niejęzykowego.
Przykładowo: czynności ekspresyjne, symboliczne, język migowy, czy
fonogesty.

Kompetencja niewerbalnych środków nadawania komunikatu:

 gestykulacja,

 wyraz mimiczny twarzy,

 dotyk i kontakt fizyczny,

 wygląd fizyczny,

 dźwięki paralingwistyczne,

 kanał wokalny,

 spojrzenie,

 dystans fizyczny,

 pozycja ciała.

Sprawność ortofoniczna osób nies

ł

yszacych:

Klasyfikacja zaburzeń mowy:

 przyczynowa, czyli etiologiczna,

 objawowa, czyli symptomatologiczna,

 językoznawcza,

 foniatryczna,

 logopedyczna.

UWAGA OGÓLNA:

Mechanizm zaburzeń mowy, jeśli nie zostanie dostatecznie wcześnie
opanowany lub przynajmniej ograniczony, zwłaszcza w okresie
rozwojowym dziecka, może prowadzić do trwałych zmian
patologicznych w obrębie nieużywanego bądź źle używanego traktu
głosowego Zaburzenia sprawności ortofonicznej mają wtedy charakter
anatomiczno-fizjologiczny i współuczestniczą w pogłębianiu się
problemów dziecka niesłyszącego z uzyskaniem komunikatywnej
wypowiedzi słownej.

G

ł

os osoby z uszkodzonym słuchem:

 zaburzenie głosu zwane dysfonią audiogenną,

 utrwalania się wtórnie specyficznych warunków w obrębie
aparatu fonacyjnego, głównie krtani,

 zmianie ulega sposób emisji głosu, charakter, zakres, średnie
położenie, nastawienie, natężenie, czas fonacji,

 w mowie głośnej mają miejsce zmiany fonetyczne w postaci
zaburzeń siły artykulacji głosek, jej barwy, donośności, iloczasu
trwania głosek, akcentu i melodii.

Zaburzenia realizacji dźwiękowej mowy osób niesłyszących:

 tworzenie w różny sposób tej samej wypowiedzi, co wynika z
braku wzorca słuchowego,

 paralalie głoskowe, czyli zniekształcenia wzorca słuchowo-
ruchowego, polegające na zastępowaniu, czyli substytucji
trudnych artykulacyjnie części wypowiedzi (głosek) przez
łatwiejsze,

 wstawki, deformacje, opuszczenia, czyli elizje oraz rzadziej
metatezy odpowiadające zmianie kolejności głosek,

 zniekształcenia wynikające ze zjawiska koartykulacji bardzo
trudnego do kontrolowania kinestetyczno-dotykowego,

 opanowanie prawidłowej artykulacja poszczególnych głosek
zależy od stopnia możliwości ich wzrokowej obserwacji podczas
mowy oraz samokontroli dotykowej.

Cechy mowy osób niesłyszących:

 mowa tworzona jest z wysiłkiem,

 monotonna, zwolniona i skandowana,

 artykulacja na tyle nieprawidłowa, że utrudnia zrozumienie
wypowiedzi,

 zaburzone podstawowe kategorie fonologiczne, takie jak
miękkość, dźwięczność i nosowość,

brak lub ograniczenia samokontroli słuchowej wpływa na barwę
głosu, utrudnia uzyskanie właściwego natężenia, prawidłowej
prozodii, w tym intonacji i akcentu.

Objawy zaburzeń mowy osób niesłyszących dzielone w
zależności od rodzaju zakłóconych czynności językowych:

 trudności w odbiorze i rozumieniu przekazu słownego,

 zaburzenia realizacyjne dźwięków mowy,

 zaburzenia formalno-gramatycznej struktury wypowiedzi, przez
to jej treści,

 deficyt kompetencji kulturowej i jego wpływ na wypowiadana
treść wypowiedzi.

UWAGA OGÓLNA:

Najtrudniejsze do usunięcia są trudności związane z
niedostateczną znajomością języka, wpływające na przyswojeniem
wiedzy zakodowanej w języku i przekazywanej za jego
pośrednictwem.

Jednym

ze

sposobów

przezwyciężenia

wymienionych barier i trudności jest dobór odpowiednich metod
pracy z dzieckiem.

Problemy psychologiczno-społeczne osób niesłyszących w
nawiązywaniu aktu komunikacyjnego:

1. Wada słuchu znacząco ogranicza ilość sytuacji społecznych
w których mają miejsce działania językowe.

2. Zdiagnozowanie wady słuch ogranicza ilość nawiązywanych
aktów komunikacyjnych już we wczesnym dzieciństwie w
rodzinie. Dzieci słyszących rodziców rozwijają się gorzej,
aniżeli gdy rodzice również nie słyszą.

3. Brak jest tolerancji dla zaburzeń mowy.

4. Dziecko niesłyszące nie jest spontaniczne i kreatywne w
nawiązywaniu aktów komunikacji.

W odniesieniu do środowiska nies

ł

yszących należy:

 aktywizować do działania,

 wszelkimi środkami pobudzać do samodzielnego wysiłku
związanego z aktami komunikacyjnymi,

 dowartościować w tym działaniu,

 pokazywać dobre strony,

 motywować do wysiłku,

 dynamizować rozwój,

 odchodzić od problemów i niedoborów, nieudanych czynności
rehabilitacyjnych,

 dowartościowywać

nowoczesnymi

metodami

technologii

informacyjnej,

 prowadzić prostą drogą do sukcesu.

Kryteria uznawania dziecka za głuchoniewidome:

 kryteria medyczne - równoczesne, poważne uszkodzenie
zmys

ł

u wzroku i słuchu,

 kryteria psychologiczno-pedagogiczne – skutki uszkodzenia
dla rozwoju i nauki szkolnej dziecka.

Dziecko głuchoniewidome ma:

 trudności w rozumieniu mowy ustnej bez aparatu słuchowego,

 utrudnione posługiwanie się zwykłym drukiem.

Metody komunikowania się dzieci g

ł

uchoniewidomych:

 język migowy odbierany dotykowo – znaki przekazywane do ręki,

 alfabet punktowy do d

ł

oni,

 kreślenie drukowanych liter na d

ł

oni,

 metody oparte na piśmie brajla,

 próby nauczenia języka dźwiękowego przy resztach słuchu,

Kierunki wykorzystania techniki multimedialnej w surdopedagogice:

 wspomaganie procesu dydaktycznego w nauczaniu przedmiotowym,

 naukę podstaw informatyki,

 naukę zawodu komputer jako narzędzie pracy,

 wychowanie i trening słuchowy,

 naukę mowy dźwiękowej,

 naukę języka migowego,

 kształcenie ogólne przez rozrywkę i gry komputerowe.

Strony WWW dostępne dla osób z wadą słuchu:



Internet „uchem na świat”, poczucie sprawności,



korzystanie z„chatów” zamieszczonych na stronach WWW,
najpopularniejsze chat na stronie www.onsi.pl. Organizacji
Niesłyszących i Słabosłyszących Internatów,



poczta elektroniczna (e-mail) jako wsparcie dla osób z wadą
słuchu (możliwość korespondowania z dowolną osobą),



listy dyskusyjne, wyspecjalizowany serwer listy (listserver),



serwer newsowy (np.

news.nask.org.pl

,

news.onet.pl

),

grupy tematyczne, od 1997 roku polska grupa newsowa

pl.soc.inwalidzi

,



strony internetowe zawierają komponenty umożliwiające
komunikację, brak specjalnych wytycznych co do kodu
projektowania HTML.

Przedstawiciele zajmujący się problematyką surdopedagogiki:

Urszula Eckert,
Tadeusz Gałkowski,
Kazimierz Kirejczyk,
Aniela Korzon,
Stanisław Kowalik,
Kazimiera Krakowiak,
Eugeniusz Nurowski,
Włodzimierz Pietrzak,
Irena Stawowy-Wojnarowska,
Bogdan Szczepankowski,
Wacław Tułodziecki.