matura focus 2 unit 1 test chomikuj

( matura_focus_2_unit_1_test_chomikuj.pdf )

http://www.dls.co.pl/dl/?id=matura_focus_2_unit_1_test_chomikuj#

Podobne: matura focus 2 unit 1 chomikuj, matura focus 2 unit 3 chomikuj, matura focus 2 unit 8 chomikuj,

matura focus 2 unit 6 chomikuj, matura focus 2 unit 4 chomikuj, matura focus 3 unit 6 chomikuj,

matura focus 2 mini matura chomikuj, matura focus 1 testy chomikuj, matura focus 2 testy chomikuj,

Idea: Omow rozmaite oblicza namietnosci i roznoraki sposob do niej prezentowania przy

wybranych utworach literackich.

Bibliografia

Literatura podmiotu

1. J. W. Goethe, Cierpienia mlodocianego Wertera, W krakowie 2004

2. A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Krakow 2002

3. B. Prus, Lalka, Warszawa 1985

4. B. Prus, Kamizelka, Warszawa 1971

Literatura przedmiotu

1. M. Piwinska, Uczucie romantyczna, Krakow-Wroclaw 1984

2. W. Kopalinski, Leksykon watkow milosnych, Stolica polski 2003

trzy. A. Sposrod. Makowski, Slownik postaci literackich, Warszawa 2000

4. H. Markiewicz, Lalka Boleslawa Prusa, Warszawa 1967

5. T. Milkowski, J. Termer, Leksykon lektur oswiatowych, Warszawa 1993

6. Przewodnik po lekturach, pod red. P. Kuncewicza, Boleslaw Prus Lalka,

opracowal B. Klukowski, Warszawa 1992

7. Przewodnik po lekturach, pod red. P. Kuncewicza, Boleslaw Prus

Nowele, opracowal W. Solecki, Warszawa 1991

8. Przewodnik po lekturach, pod red. P. Kuncewicza, Johann Wolfgang

Goethe Cierpienia mlodego Wertera, opracowal S. Tomala, Stolica polski

1991

Idea: Omow rozmaite oblicza namietnosci i roznoraki sposob do niej prezentowania przy

Wybranych utworach literackich.

Ramowy plan prezentacji

1. Okreslenie problemu.

Uczucie istnieje przy literaturze juz od samych jej poczatkow. Jest wiernym elementem egzystencji. Ukazywana okazuje sie byc w wszelkim utworze

literackim pod kazda postacia.

2. Kolejnosc prezentowanych tresci

1) Krotka definicja milosci.

2) Motyw namietnosci w literaturze romantyzmu a, takze pozytywizmu:

o Romantyzm – epoka w najwiekszym stopniu poswiecajaca sie milosci

o Pozytywizm – pomimo calkowicie odmiennej filozofii temat namietnosci byl terazniejszy w literaturze

3) Srodek przestawiania namietnosci w literaturze romantyzmu a, takze pozytywizmu:

o Romantyzm – najwazniejszym wrazeniem jest afekt, przewaznie prowadzaca do zguby, przyklad

o Pozytywizm – nawiazania w celu romantyzmu, wzory

4) Nieszczesliwa i niespelniona milosc Wertera do Lotty – Cierpienia mlodego Wertera:

o Powiesc epistolarna

o Werter a, takze Lotta

o Werteryzm

5) Tragiczne wrazenie milosci Konrada Wallenroda w celu ojczyzny a, takze ukochanej – Konrad Wallenrod:

o Przygoda Konrada Wallenroda

o Bitwa metoda lisa i lwa

6) Malzenska milosc osoby cichych skromnych i ubogich – Kamizelka:

o Malzenskie zycie dwojga prostych biednych ludzi

7) Kupiec zakochany w arystokratce - Lalka:

o Odrzucic odwzajemniona afekt

o Wszystkie poswiecenie Wokulskiego dla Izabeli

o Izabela typowa arystokratka – kaprysna i niestala

3.jednej. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie sluzace do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 2 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Odwrotnie mowiac: stan rzeczy, w ktorej powinno sie

bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda wola doprowadzi sluzace do katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych obie sa rownie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana sluzace do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego pozostanie pohanbione,

jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Poza tym Antygona odwiedzi w spor z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go zbyt zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, prawo boskie i

wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

na scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi podobienstwo

miedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako wyzwolenie fita od nich. Losy

bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce sluzace do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja jemu sie od momentu

nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, baczac na akcje tragedii. Ta (jezeli

przebywamy widzami) milosierdzie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest sluzace do nas

pokrewny.

Starozytni autora ukladali fabuly tragedii pamietajac o tychze celach.

Fatum – w inny sposob los czy tez przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze istota ludzka ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg

zdarzen w zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie musi spotkac jednostki i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz

nieszczescia. Przykladem beda dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka funkcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt miedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wybrania. Dzialania swoim prowadza sluzace do katastrofy. Staje sie on

zarazem ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i

wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka was, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala

sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali im w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie frakcji: osobno zlozyl

mieso i owinal je w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora czesc ludzie odgrywaja skladac bogom. Zeus

wybieral druga czesc, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa i

kazal przykuc Prometeusza sluzace do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, jaka wciaz odrastala. Prometeusz stal sie znakiem

czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego imienia powstalo ustalenie prometeizmu

a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie sluzace do Boga, przekonuje, ze dysponuje taka sile

jak Bog, jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to wielka, piesn robienie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog podarowal mu

potega wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to maz odwroci od momentu Niego osob. Konrad okazuje sie byc cierpiacym

patriota, dla ktorego ojczyzna okazuje sie byc najwazniejsza, pragnie sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl maz jednak dojsc do was cieni, albowiem zona nie zakopala swoim ciala zgodnie z jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o zanim. Zyl

czasochlonnie, az nareszcie przypomniano osobiscie o zanim i wyslano Tanatosa wedlug jego istote. Za kare Syzyf mial wniesc szeroki kamien na gore.

Syzyf wzial sie do roboty, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbyt drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf

ciagle wznosi kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest znakiem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach polskich do roboty Syzyfa. Procedura ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu

pozwolil wrocic do Cypru. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki sposob

mogl z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ten nie wzbijal sie zbyt wysoko, albowiem wosk ma mozliwosc sie stopic i zeby nie schodzil zbyt

nisko wody, albowiem piora maja mozliwosc nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on znakiem czlowieka tragicznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie wydaje sie byc zauwazona za

posrednictwem nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za posrednictwem Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na 3 miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie strategia starozytni Grecy

tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie sluzace do wybranych przykladow.

Antyk obok Biblii, to podstawowe zalazek, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan sluzace do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po osoby

konkretne jak rowniez kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i powodow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka okazuje sie byc bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy beda nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety sluzace do jednego wymiaru - beda archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej mysli w

tego typu wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy wspolczesna.

Mit okazuje sie byc opowiescia, jaka przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne

zostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily funkcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci niepodobna w pelni pojac

literatury kolejnych epok. Odwolania moga byc sluzace do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja sluzace do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota okazuje sie byc dobrem najlepszym. Slowacki przypomina

Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka okazuje sie byc wyrazem dazenia czlowieka sluzace do

nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze rzeczywistosc zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny nawadniania, powietrza, gleby, ognia i nasienia

boskiego). Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm.

Swiat i czlowiek wychodza w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w

pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci kultury

srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wzgledem dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta okazuje sie byc wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok,

gdyz uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob miedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami dotyczacymi zyjacych. W

taki obrot sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej jej surowej kary,

nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. gdyby pozostawila opoznienia

brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego wybrania. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z zonie na zaleta szczescia osobistego syna. Gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej selekcji, Antygona popelnia

samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz okazuje sie byc za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie wytrzymuje Hajmon i

rowniez popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym rowniez matka faceta, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, caly czas stawiany w wypadku

wyboru, musi rozwazyc, badz powinien dobrac dobro swojego ludu, badz dobro swojej rodziny. Tej nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera zgodnie z wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca sluzace do walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci was osoba Tyrteusza stala sie znakiem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym zagadnieniem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc okazuje sie byc zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie istota ludzka odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje sluzace do trwania na polu wojny i sluzace do gotowosci oddania zycia zbyt swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty wzorzec – odslania, co czeka tchorza, jednostki, ktory nie chce oddac zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta poprzez swa

tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie tego, ktory nie obcuje wraz ze sztuka, a przede

wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... pies z kulawa noga cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie wzruszysz, pies z kulawa noga nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie idzie o walke na sen wieczny i zycie; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka na piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro ma mozliwosc obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Zycie jest kaprysny, a

adaptuje sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie nielatwo jest sie nam nawet zorientowac, gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ow jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow i epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety okazuje sie byc okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze pod

zadnym pozorem nalezy lubowac sie rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy zgodnie z natura, zabierac od globu

tyle, jak duzo potrzeba, nie za duzo, ale i nie za niewiele. Taka wizerunek zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze redakcje wierszy

przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia osobiscie za istnienia poeta, okazuje sie byc jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym wyraz

swojej pewnosci, ze dysponuje juz zapewnione wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza okazuje sie byc przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy te wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki sluzace do czasow powstania powiesci. To rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

czy tez historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Zrodlem eposu beda mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie sluzace do muzy, bostwa z prosba o poparcie w

sporzadzaniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, jaka poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 2 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich uczuc – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia wylacznie w inwokacji, potem okazuje sie byc „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia beda opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane sluzace do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac wyraznie w

wariancie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny opis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze mozemy je bez trudnosci odtworzyc. To 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, 2 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* pojedynek Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon okazuje sie byc rozbudowany naprawde, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene,

np.: porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) sluzace do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc dzialaniu. Epizod to odstepstwo od momentu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego,

pobocznego, nie zwiazanego z glowna fabula, np.: dokladny opis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa zachodniej

Swiata - dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ten jest odzwierciedleniem zycia powszedniego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore falszywie oceniamy jako cos cudownego, a ow

kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten mozemy uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, po odniesieniu sluzace do dorastajacych osob.

Ogolnie materia biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma po sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje pociechy. Bogini nie

zniosla tak zaawansowanej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku. Nieszczesliwa Niobe

powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien.

Jednak i wtedy smutek srodku przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ten przedstawia istote macierzynstwa i wielkie

zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, jaka musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony i glod rozpoczal zagladac sluzace do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych sluzace do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na

dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na 3 miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W ten wlasnie strategia starozytni Grecy

tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. byly wielokrotnie stosowane w sztuce

5. mozemy je przyrownac do wydarzen majacych obszar w wspolczesnosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one meritum religijny i duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to lecz, ze

mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich urok i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Na rzecz Grekow mity mialy ogromne znaczenie. Byly one dla nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano sluzace do nich ogromna role. Ujawnia to okolicznosc, ze obszar kulturowy i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom odkrywamy jakie dysponowali poglady na dane kwestii, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osob opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza problem winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni dysponowali podobny punkt widzenia

na fakty sprawy, jakim sposobem my teraz.

Wrocmy lecz do okresow obecnych. Jak wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm mitow greckich dostrzega sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni stuleci

mity byly i beda obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, kreatorow i szeregu innych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest obraz slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone na wstepie wzory ludzkich postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal rzeczywistosc

i istota ludzka, jaka okazuje sie byc jego przyroda i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

ceny przeciwstawnych jednak jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa z gory skazane na niepowodzenie a sam swiadectwo wyboru, niezaleznie od

tego, ktore z wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic sluzace do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka ma mozliwosc ja

poznac za strony wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Dobor

jednego wytwarza kolizje kluczowego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - sen wieczny. Obie siostry sa absolutnie

rozne. Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Okazuje sie byc odwazna i energiczna. Zechce uczcic sen wieczny brata,

chowajac go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena okazuje sie byc inna. Leka sie o swoje zycie i nie chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Okazuje sie byc oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

nad losem swoim i wlasnych bliskich. Godzi sie na smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wtedy slaba i przecietna osobowoscia.

2. Kreon

Takze okazuje sie byc bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal prawo boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly swoj autorytet a to potrafilo doprowadzic sluzace do anarchii i zguby Teb.

Kreon okazuje sie byc prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc sprawiedliwy i nielitosciwy

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako lek zapobiegawczy. Modelem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny

dla wrogow i zdrajcow. Okazuje sie byc tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Okazuje sie byc konsekwentny. Podczas konfrontacji z

synem Hajmon pokazuje jemu jego defekty i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec zobaczyl

prawdziwy obraz sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla prywatnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore beda

wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie sluzace do jego ludzkich uczuc. Zechce by spojrzal na to jakim sposobem zwykly istota ludzka, a nie krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie demokracji po

panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon mniema sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza na wskazowki syna, ktory okazuje sie byc mlodszy

od momentu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― okazuje sie byc najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci

okazuje sie byc wartoscia po „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez beda obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest sen wieczny Polinejkesa. Okazuje sie byc on znany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

panstwowej. Jest maz wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug zonie jest 1 i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Jej osoba jednak

mniema, ze nie powinna postapic w inny sposob. Role ktora narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma sluzace do wyboru dwie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona ma mozliwosc uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia.

Swiadomosc, ze zdolala by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz sen wieczny. Kreon rowniez uwaza, iz racja okazuje sie byc

po jej stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Okazuje sie byc pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od momentu siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza sluzace do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde z nich okazuje sie byc przekonane o swojej racji. Nie ma miedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Czytajac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Okazuje sie byc dla nas wzorcem postawy, jaka daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Okazuje sie byc symbolem i personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest niesubordynowany i walczy z wdrozeniem.

Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny wystarczy. Nic nie moglo uratowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej kwestii, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze mozemy odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka opowiadajaca

sie po jednej ze stron ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl samo

wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, sam na wlasnej osoby

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie typy literackie, popularne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia nie sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci. Wlasciwa

rozumienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do sensu ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie znakiem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest sluzace do Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to stanowic takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej czy tez religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana sluzace do osoby czy tez instytucji. Na rzecz Biblii list gra funkcje szczegolna. Zwazywszy na duze

odstepie miedzy miastami, a takze na trudy wycieczek, list stawal sie postacia przekazu Slowa Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana okazuje sie byc Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to przekaz, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo sluzace do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez

mozemy tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren okazuje sie byc gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ten jest z reguly wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

chwatow na tle zdarzen waznych dla danej wspolnoty. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu okazuje sie byc jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, natury, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez okreslonej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub przedsiebiorstw. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej ow firma

obiektywna jak rowniez tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie ogranicza sie sluzace do jednego drutu fabularnego. Wyrazne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej dzialaniu (w jakiej czesto wychodza epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasnosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie sluzace do trzech internautow. Aktorami zdolali byc wylacznie mezczyzni, grali wiec takze i

role kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo sluzace do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii i nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie bohatera prowadzi fita do katastrofy, czyli kleski. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne beda

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i potrzeby, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z tego wzgledu, iz

racje obu stron beda rownorzedne, spor tragiczny okazuje sie byc nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie sluzace do kleski chwatow. Antygona, zbyt

przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na sen wieczny; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a

osobistego syna a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm okazuje sie byc

wywolany fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od moce charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie sen wieczny

lub kleske. Nalezy dodac, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest

wedlug stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi

jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie

powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z ktorych pierwsza okazuje sie byc obrazem istnienia

codziennego, pozostala zas, okazuje sie byc nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzy. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne beda osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na obreb by zasiac ziarna. 1 upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone za

posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, a gleba wszyscy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego 2 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja czesc majatku i wyruszyl po swiat. Dobrobyt roztrwonil

lecz szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla zamoznego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony synek wrocil sluzace do ojca ten sie bardzo

ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, a teraz

raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich

niedoborow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego i obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie.

Wczesniej podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem okazuje sie byc niesc poparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

internautom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wypadki nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako wzorzec

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula okazuje sie byc tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem siewce

padlo na rozmaite podloze. Jednego razu padlo na droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo na kamiennym ziemi, ani miedzy cierniami. Dopiero gdy

ziarno trafilo na zyzna glebe, wydalo plon bogaty. Swobodnie odczytac istotnosc uniwersalne tejze przypowiesci, odszukac jej meritum, ktory dotyczy

ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym

sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda ma wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej i odszedl

od momentu wiary, jednakze powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do bliskich traktuje

naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ow posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie to typy

ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem sluzace do ciaglego powracania,

dostrzegania wlasnych bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje fason prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob sam walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob

swiadczy symbol religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- istota ludzka powinien ubostwiac tajemnicze projekty Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie sluzace do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie sluzace do

uksztaltowania literackich wzorcow stosownych nasladowania. Przylegaja do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie sluzace do Boga

ï€-umartwia swoja istote i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie sluzace do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Modelem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw. Franciszka.

To dodatkowo wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest

to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Wielki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Wielki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa okazuje sie byc meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi funkcje namiestnika

tworcy. Kieruje sie w zyciu przezornoscia i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

odwaga, odwage i mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola zostala przedstawiona z wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najwyzsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie jak rowniez swieta walke w obronie chrzescijanstwa. Najbardziej wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca konkretnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza wartosc stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia

okazuje sie byc walka po obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej zbyt swe ziemskie czyny zdobywa wieczna slawe i nagrode w raju. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na jej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. Przy swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci ktore

nadawaly sens swoim zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostawac ascetami wielokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza zamieszczenie Boga po centrum kultury, literatury, sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji okazuje sie byc nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje rzetelne zasady prezentowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i niebawem zostanie zebrane i wyszuka sie na biesiadnym stole. Udziela

rad kobietom i mezczyznom. Na koniec zacheca sluzace do przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci na wszystkich osob. Nazywany okazuje sie byc takze naczelnym savoir-vivrem naszym, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak ma

obowiazek zachowac sie przy stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten odslania smierc, jaka zaprasza sluzace do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych,

zawiera pomysl, ze sen wieczny zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje relacje

spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal podmiot poetycki. Chlopi

wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden plan parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

modne i uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych na Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre maksymy zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie podpory Bozej a mianowicie apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym , ktorzy rosnie na polu i

niedlugo pozostanie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad paniom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci na wszelkich ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem

polskim, albowiem zawiera komplet nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien ochronic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem okazuje sie byc: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana okazuje sie byc jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza ludzie interesowali

sie smiercia. Jej istota i cechami. Sprawa smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje sen wieczny jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje sen wieczny, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych

stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie sluzace do tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje relacje

spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak aby tego pragnal podmiot poetycki. Chlopi

wykrecaja sie i unikaja roboty. Wiersz ten ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem okazuje sie byc takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny miedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Wywoluje sie wsrod nich pycha.

Jest jeszcze duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana sluzace do dzis dnia, polska piesnia religijna okazuje sie byc „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej

powstania:

• piesn stanela w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo ten tekst sluzace do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila funkcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. To hymn sluzace do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc sluzace do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem,

po XVI po., doprowadzilo sluzace do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez

powtarzalnosc formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―).

Rymy te, ogarniajace niekiedy po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc

klauzul wersowych wynika skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub

jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez

opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla na ogol muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw na jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na obrebie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. Przy XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem wielozadaniowym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba,

pelniacy role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki,

matematyczna precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore jej cechy. Wolno powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie

dopracowane od strony formalnej oczekiwac bedziemy sluzace do czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tejze piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla

znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi z 1407r., lecz juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc i wymowa

Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza jej zwrotka wycelowana jest sluzace do Matki Boskiej, druga sluzace do

Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: sluzace do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego o wysluchanie

modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim i wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, sluzace do ktorej wielokrotnie

nawiazywali ludzie sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje

nominativus (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz

zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane beda

rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Okazuje sie byc niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do odmiennych matek,

internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst

Lamentu z konca XV wieku okazuje sie byc zabytkiem tekstow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, a bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy ten jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, beda rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Narasta w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior swiadczy psalterz., byly bardzo znane w sredniowieczu,

opiewaja skale i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Przyjaznosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Natomiast. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub obszar np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

okazuje sie byc glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on jedyny, wiec

tym wiecej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska odslania losy swojego Syna od czasu biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej korony,

bicie go za posrednictwem Zydow, wedlug przybicie sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim, stara sie czuc w podobny sposob On, mniemac

podobnie. Ale przede wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. jaka zwraca sie do

odmiennych matek, internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza

odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii,

postrzegana za posrednictwem ludzi jako szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca 2 barw: czarnej i

srebrnej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie na czarno, ma mozliwosc dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila zdrow kolor,

srebrny - bowiem jej wlosy sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor

powieszonych utracila jedno z podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu straty

swoich pociechy, ale dodatkowo z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w pewnym stopniu. W moim odczuciu Matka z wiersza Rozewicza Jest

kobieta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa koniecznosci niesienia jej

pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz dodatkowo przyjmuje na swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, ktorzy walczyli po obronie polskiej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja sluzace do szalenstwa. Jakkolwiek

Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi,

jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz okazuje sie byc przepelniona nadzieja, ze ow jedna sen wieczny,

smierc jej dziecka zapobiegnie smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze obecnie zadna oryginal nie bedzie musiala naprawde cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasnosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana zostala za cacko naszej sredniowiecznej

poezji. Utwor ten okazuje sie byc nie tylko hymnem, ale rowniez modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane sluzace do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora

mielibysmy szanse nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o

wysluchanie modlitwy, oraz w wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone beda taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten odgrywa wielorakie funkcje. Przede wszystkim okazuje sie byc

refrenem, a wiec podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala umyslnie. Dwie

strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• system rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie wieksza od czolowej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, oraz na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + trzy;

* trzy. wers a mianowicie 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily funkcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu okazuje sie byc niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasnosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, jaka obejmuje ciag wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podwyzszaja artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z minionej

ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy―

co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca po tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl rzeczywistosc, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci uwazali wyzszosc

dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia beda centralne: Bog i istota ludzka. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, okazuje sie byc osoba. Jakkolwiek to istota ludzka zostal

zbudowany na obraz i podobienstwo Boga i dzieki temu bystry jest odszukac w osobiscie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona fundamentalne

wartosci jednostki, jego tytul zdolnosc sluzace do samopoznania, sluzace do dokonywania niezaplanowanego wyboru, sluzace do zdobywania informacji,

do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; istota ludzka jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo sluzace do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i istota ludzka znacza coraz mniej. Ogol gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac na filozofow z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Trzeba przystanac na

chwile i zastanowic sie o polskiej sytuacji. Modelem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej istniejacy w dzisiejszym swieci.

Glownymi zrebami swoim nauki byly: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne takie jak: milosc, sen wieczny, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w podaniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jak jest to obecne w otaczajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze

zycie. Zapominamy jakze jest ono ulotne i kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce po sredniowieczu. Modelem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelakiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci okazuje sie byc

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga jak rowniez tym ktora wage dysponuje dla niego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil na swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa w dalszym ciagu aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. W polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do Francji

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Wiersz odwolywala sie

zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska poezja milosna. Ekspansja

chrzescijanstwa wiedzie do progresu hagiografii, branzy pismiennictwa zajmujacej sie prezentowaniem zywotow swietych, opartych na legendach i

dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Konstruowanie sie nowych panstw i

dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka,

Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np.

zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy i zakonnikow po kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na

zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna okazuje sie byc misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica.

Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano

zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek jednostki, odkupienie i

sad zasadniczy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow

polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko

mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wypadki z istnienia Maryi. Pochodzace z czasow

odbywajacego sie w przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku,

ktory za posrednictwem grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie jednostki na odpowiednia droge.

Pierwszym bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy

wewnetrzna walke miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Ci utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej sluzace do glosu dla przykladu

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca sluzace do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

jednostki. W sredniowieczu w centrum swiata jednostki stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy

postrzegali Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl podarowac spokojne,

pobozne zycie i miejsce po raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie

swiadczy jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy z cialem. Bog stwarza wiare wygrania tejze walki. Przy

utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O

nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" hhg dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie podarowac

czlowiekowi rzeczywistego szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci i

piekna po Bogu. Wartoscia trwala okazuje sie byc cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do

"wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne ma niewatpliwe ceny, ktorych nie nalezy lekcewazyc, poniewaz pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania sluzace do pesymizmu

W zwiazku z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku kreuje sie typ czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jakim sposobem wiemy

to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas jej

powstania sluzace do dzis pobudza zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu

polaczone sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana okazuje sie byc na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. sam wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mamusi

Boskiej z prosba o wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana okazuje sie byc do Syna Bozego,

wlacza blagania o "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn okazuje sie byc zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. W poblizu slowa "Bogurodzica" wystepuja pozostale archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odwrotnie tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy,

spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownoczesnie stanowila w

dalszym ciagu nieodlaczna czesc wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla slownika polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - na wstepie polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane beda w tonie podnioslym, adresatem tych kazan

sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy przekaz napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu funkcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz sluzace do kazdego psalmu

“Apokryty―

przedstawiaja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i jedyny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek pelnoletni skazal sie

dobrowolnie na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie sluzace do Boga

•umartwia swoja istote i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc i odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje po zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i wierny

damie swojego serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal dobrego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie

po sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy was Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z regula, ze jakikolwiek rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, beda one poniekad wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a opis uczuc

rycerza - raczej stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne okazuje sie byc chwilowym, tresciwym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne wtedy powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala sluzace do tzw.

spraw ostatecznych obok sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal sen wieczny czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przygotowanie sie na spotkanie wraz ze smiercia.

Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Okazy motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, blada, zolte oczy i trup, bez ukonczenia nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, z kosa po reku itp. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika skutkiem tego, ze im czlowiek przejdzie przez zycie skromniej, ow jego

zebranie ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 2 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie bliska ludziom. Okazuje sie

byc ich oredowniczka, posredniczy miedzy Bogiem a ludzmi

Glowna zwrotka okazuje sie byc apostrofa sluzace do Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych pod jej adresem. „Bogurodzica,

Bogiem slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza sluzace do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w zonie prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca

w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie nad soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, pragnie z

zanim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest ono twe wesele

Co zes mi sluzace do obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy przekaz, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje sluzace do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria okazuje sie byc matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest glownym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna,

albowiem jest maz jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy wlasnego syna od czasu biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej korony, bicie go

za posrednictwem zydow wedlug przybyciu sluzace do krzyza. Caly czas wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec w podobny sposob on, odczuwac. Wie, iz to obecnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki kawalek poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zartobliwy i na blahy sprawa, dotyczy pewnego zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter glownie

sytuacyjny, wspolczesna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czesc “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, prosta skladnia, system stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub maksymy

budowy). Koloryt piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; uprzystepnia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok

zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, polaczone z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a sluzace do poezji krajowej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej branzy wiedzy. Narasta czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich nie w kazdym przypadku pelniace funkcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy czy tez wiesniakow. Gatunek ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal wtedy wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej ogolnie pasterza, z przewazajacym udzialem

elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej ten gatunek wprowadzil Kochanowski. W poblizu sielanki narracyjne wystepowal rowniez

sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny czy tez

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Na rzecz sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci sluzace do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu sluzace do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedstawienie tylko konkretnego watku, skupienie sie na jednym wylacznie problemie, pewien punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem wprowadzenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ten gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie sluzace do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow wymownych, ze o ojczyzne

powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie sluzace do poprawy, postepuje we wszelkich nastepnych epokach literackich

i jest polaczone z zleceniami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret dobrego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z

„Odprawy poslow greckich―. Jest to istota ludzka, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia przeszlo wlasnpe,

osobiste sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i ofiaruje sposoby reperacji, nie liczac sie z przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca nawet

przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde nawet ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest dla niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, nawet osobiste ambicje i wlasne dobro. Potencjalow dodaje

jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania i mysl, iz zasluguje osobiscie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

sluzace do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i czynienie

jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej godzi w

ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Okazuje sie byc jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

tatusiek ksiedza, a nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla". Przy "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania o zyciu szlachcica od narodzin az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany

i spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

jednostki na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i roboty na wioski, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo rodzinie

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora sluzace do pracy na wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz odmiennych

plodow rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi zysk i przynosi

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w

odmiennych okolicach.

Akt milosny Reja sluzace do spraw publicznych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu malolata

szlachcica, to upatrywal w powyzszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

cechujaca je zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, bowiem oprocz informacji praktycznej reprezentant tego wysokiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii akt milosny szlachcica sluzace do obowiazku

sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im rozum i mowe,

Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma podarunek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Kto jest mezny - borykac sie w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz sen wieczny w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu

Podola", po klesce Polski z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje

oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, wylacznie z powodu zarobku. Ksieza nie chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad,

atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze

(Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stulecia widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow sluzace do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak zaawansowanej hanby. Okazuje sie byc oburzony

obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Sugeruje im walke, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly

narod. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupi przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie staraja sie oni

zreperowac bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie umieja

ustrzec sie przed analogiczna sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem okazuje sie byc aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu:

czy oddac Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to wielozadaniowym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad kwestii kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny).

Troja to alegoria Naszego kraju, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej,

podobienstwo Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to

pociaga ukonczone odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i

madroscia. Solidnosc i potega panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego okazuje sie byc nastepujace: Nie ma nic przeszlo ojczyzne, istota ludzka powinien nawet z

radoscia umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie wydaje sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia i podziw dla urokow natury. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy czas po temu",

"Chcemy stanowic sobie radzi" nawiazuje sluzace do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, rozkosz duchowa i

intelektualna. Kochanowski wzywa zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole sluzace do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, naprawde ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci jednostki. Czestym motywem jego skladow jest wianek, ktora uznaje za najwyzsza wartosc

a mianowicie "Piesn o cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie sluzace do koncepcji jednostki wyrazanej

za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe".

Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o

unikalnosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia sie

po piesni "Niezwyklym i nie lada piorem opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje

tez sluzace do mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a

mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego

epitafium. Przechowuje w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy

panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne motywy w

okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, lecz przedstawiony w tamtym miejscu problem

dotyczyl aktualnej sytuacji. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze bez trudu odnalezc fragmenty, w

ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki beda wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym sposrod

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie

zaakceptowac wolno im myslec o prywatnych romansach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tejze

wypowiedzi choru umieszczone okazuje sie byc ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast,

nawet lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte beda takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla

Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic

mlodzi rycerska sluzace do grozacej obecnie wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne detale, ktore pomimo

umiejscowienia dzialaniu w Troi nadaja jej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy lokalny

balagan). Rozumuja przewodnia pelnego utworu okazuje sie byc stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny

musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest rodzajem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta. Pierwszym

tworca piesni i wzorem dla Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego beda przekladami rzymskiego poety.

Znajduja sie one w dominujacej ilosci powazne, cechujaca je tematyka okazuje sie byc zas bogata. Wystarczy dokonac przegladu roznorodnych rodzajow

piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda

swiata, natury i istnienia, milosci. Zapatrywania filozoficzne zazwyczaj stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( dziewczyny i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie sluzace do tych, ktorzy czuja jeszcze milosc sluzace do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu,

przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ten rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Ale jesli mam racje i z tego naszej firmy zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego stanowiska dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i ludzie, bo dysponuje czyste

serduszko i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Dziewczyny za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali

dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie

stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z noca swietojanska. To proba

stworzenia pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zycie na wioski. Obraz okazuje sie byc wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i

klopotach codziennych, nawet praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna cnot,

gdzie dojrzewa sie uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek natomiast jest

procesem do dumy. Po roboty mozna wypoczac wesolo spedzajac czas na tancach i spiewach. Czlowiek zyje na wsi po harmonii z przyroda. Na rzecz

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna okazuje sie byc podziwu, bowiem to wlasnie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie

jak znalezc spokoj, lad i melodie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to komplet 20 skladow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

stulecia jest skutkiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o negatywnych cechach ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten obraz mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciwko

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Rozkoszy plynace z zycia jednostki na wioski mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie nieskomplikowane i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej

namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji i

jezyk mozemy podzielic na dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa albo przykladami, badz przerobkami idylli

antycznej, albo tez zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod

maska pasterzy i pasterek hhg Szymonowic osob i relacje dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie

przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie beda prawdziwe

jednakze sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe na pewno sa uczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza prawie kazdy, jak wiele i

herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub w wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci

realistycznej, wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i marki zycia, tak zaawansowanej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy obraz zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie dziewczyny, narzekajace na swoj los. Uderzajacy okazuje sie byc realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego

ludu wszakze okazuje sie byc przepych urodziny i zasobne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja spor miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory wystepuje za kazdym razem z nieodlacznym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem

bezwzglednie pedzonym sluzace do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie. Takze

nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to wielokrotnie. Pan obawia sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu wszyscy wraz z ksiedzem nie

wynajda sie na lewicy, to znaczy czy nie zostane potepieni. Wojt okazuje sie byc oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje jeszcze ksiedza, gada tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan w dalszym ciagu podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

praktycznie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie sluzace do rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze na stu urzednikow, jeden okazuje

sie byc sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Rozne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan Ksiedza, a nam

nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Ponizej

przymusem zrobic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

lepszych kop snopkow. Zwozka takze jest klopotliwa, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec

niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi rowniez o stratach, jakie szlachta ponosi z racji zycia przeszlo stan. Zbytki powoduja

niedobor rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop okazuje sie byc zadowolony wraz ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu zywota.

Ksiadz i Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor okazuje sie byc obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego jej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka mozemy sie

wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc prywatnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians

malzenski powinno sie zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Sluzace do urzedow nie nalezy pretendowac. W ciagu roku przewidzial rowniez Rej

zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy na dzialce, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami itp. Latem mozemy z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac owoce i pozytek.

Znajduja sie juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka

swieze, beda tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i

ludzie zle odrabiaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W mieszkaniu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Jednak i podczas

zimy nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez mozemy z towarami, albo takze u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy tanio

sprzedac, po innej okolicy drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie zajmuje sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow

zachowuje humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. Sa

to wartosci, ktore drzewo przynosi czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania.

Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny.

Jest to kawalek oparty na tradycjach uroczystosci poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Okazuje sie byc mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

wyrazne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter opisywanej uroczystosci. Piesn panny innej mowi o tancu i radosci. Naklania wszystkich sluzace do

pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop podtrzymuje ze swojej

pracy wlasnej osoby i rodzine, a zawod jego okazuje sie byc znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza

nastepnie wszelakie przyjemnosci roboty, chwali wieczorowe spiewy i tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem

radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw na uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

2 glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji znajdziemy echa ideologii epoki.

Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego wplywu przyrody na ludzka psychike.

Zawiera dodatkowo pochwale i zachete sluzace do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez zawisci

wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola jednostki w swiecie, zastanawiaja nad

nim samym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze

wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o samym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo stworzenia globu oraz jednostki, a takze melodie miedzy nimi panujaca. To wyraz

filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy charakterystyczne dla renesansu:

stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze okazuje sie byc miec czyste sumienie, radzi,

aby uzywac z szansie do rozrywki, ale racjonalnie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala pochwala

ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej po sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem

okazuje sie byc tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz ze swiatem zewnetrznym,

odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty okazuje sie byc obowiazkiem kazdego czlowieka, a najwyzsza cnota

okazuje sie byc sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez olbrzymia wage sluzace do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez sam proces

tworczy. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie slawe i

dobre imie. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i samym

artysta, ktory z racji na posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o

tym, ze swoim dziela sa tez popularne nie tylko rodakom, ale i hen poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez sluzace do antyku. Slowa z

piesni „Milo szalec, kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu i

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w powyzszych wczesniej utworach zaczerpnieta zostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe

diem―.

Wyobrazenie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII mozemy odnalezc dodatkowo topos

arkadii – „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna w dalszym ciagu pozostala innowacyjna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje fason poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac dobytku, rozkoszujac sie

darami natury o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Pokrewny model ziemianina

pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek ten proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: istota ludzka

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych za

posrednictwem literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swoich dobr nawet lepiej zycia. Tego typu ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal jeszcze jeden wzorzec – typ

renesansowego autora, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma rozlegla wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz –

Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne z natura. Dobry ozenek, zadania

gospodarskie i obywatelskie definiuja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie,

prace na roli i w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako

bogatego ziemianina, ktory okazuje sie byc dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, dobrego ojca i

troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na

wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza

wartoscia jest wianek ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie,

iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego powodzenia i porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Specjalne

znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z kluczowych wartosci, wobec

ktorej pozostale dobra gubia swe istotnosc. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w zgodzie z przyroda i nie szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych ceny w poniektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia powinno sie zyc zgodnie z natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w

pelni tu korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac zmienne koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego beda nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski okazuje sie byc uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem okazuje sie

byc wydany po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju

swietnym uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru niesamowitego obywatela Rzeczypospolitej

oraz nad obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu rowniez postulat

rownosci wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej dla roznych osob jest rozmaite prawo. Dla

przykladu prawo karania smiercia okazuje sie byc zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan.

Rozmyslam ze, ten problem okazuje sie byc nadal istniejacy. Tak obecnie bylo i jest, iz ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja niekoniecznie tym

samym prawom co typowy obywatel, jednakze zazwyczaj beda traktowani znacznie lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie

na wysokich stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie po ich kwestii jest o wiele przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski

jest znaczenie nauki i wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc moce panstwa i jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe szkoly i poprawic sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia

instruktorow sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i pracuje nadal z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest

reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci niejednokrotnie musza chodzic do tychze odleglych

znacznie kilometrow. Poza tym szkoly odgrywaja zazwyczaj zbyt male srodki pieniezne na rozwoj pracowni i zakup podpory naukowych, nieraz nawet na

utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie z kolei mowi, ze kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je

wywoluja. Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie sluzace do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec okazuje sie byc

obywatelem i panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek ma obowiazek

byc prawnie przygotowany sluzace do pracy, a ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy

nadzorujace wszystkie branzy zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej facio byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy kodeks prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci z wojny nie sa naprawde wielkie, zeby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski ofiaruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych i szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbyteczne, takie jak zachwycajace domy jak rowniez sute biesiady.

Proponuje srodki pieniezne przeznaczone na ten plan wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie na dotowanie

szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie informacji i roboty nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski

ofiaruje przejecie opieki nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie zapewnia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po

raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat sluzace do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej sluzace do chorob. Dzieki temu pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny okazuje sie byc

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winowajca sie laczyc w wybrana calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek, moce, zdrowie, fart, a nawet

zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna stac sie zgoda, bowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga spowodowac niezgodni obywatele - znaczny

sejmowe, walki domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej sluzace do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem

powinien rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow was i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie beda spojni, nie

tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej okazuje sie byc jednosc i zgoda, jakiej podstawa okazuje sie byc wiara katolicka. Latwo okazuje sie byc naprawic niezgode u katolikow,

ale obok heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i

gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie maja

mozliwosc nawet odpierac panstwa zanim poganami, poniewaz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest odpowiednie do wygrania

wojny. Skarga wzywa zatem krola sluzace do obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz sluzace do

przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony prawnej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza tworzone, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione

dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan (istnialo wtedy wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze na problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia norm ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. biezace sadzenie i

bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne sluzace do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego

okretu, ktory wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie maja obszar w kraju jak rowniez proponuje

reperacje istniejacego formy rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob zaprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek sluzace do ojczyzny wyrazal

zarowno po piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy

dla dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sytuacji panujacej po Rzeczypospolitej okazuje sie byc "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie sluzace do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic maja mozliwosc jedynie sluzace do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna rozne analogie sluzace do wydarzen politycznych

tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Zauwazyc mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie,

ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie jednostki poczciwego" odszukac mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor okazuje sie byc napisany z pozycji kalwina i po

duzej frakcji stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, , ktorzy jest w szczegolnosci widoczne po krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w przepychu i

nienaturalne zawyzanie liczby swietych, na ktorych bezustannie pobierane beda daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―,

ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednak takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi pojac istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad zwyklych ludzi.

Aczkolwiek mnich tenze jest w rzeczywistosci glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbyt swietych, ochoczo ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal okazuje sie

byc anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego psa na cmentarzu obok grobow oddanych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad

religii. Inny epigramat, „Baba, , ktorzy w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie sluzace do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu

odprawiania nabozenstw po zrozumialych dla wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii,

nie wzruszaja cechujaca je spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo po odprawianej mszy swietej okazuje

sie byc jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal sluzace do filozofii stoickiej - sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest intymny osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero sen wieczny ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, sen wieczny malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie samemu, rownoczesnie stara sie

dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak okazuje sie byc na nie odpowiedzi wraz ze strony

kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, sluzace do miejsc gdzie

przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek okazuje sie byc,

jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to po ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta co najmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka

okazuje sie byc szczesliwa. Postura ojca adaptuje sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy sluzace do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zycie Jana na wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna okazuje sie byc do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, jaka pomylkowo 'zostala scieta

za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka

po odejsciu coreczki, jaka dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana zostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to sluzace do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej

w odcinku kulminacyjnym sluzace do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje po watpliwosc meritum calego istnienia i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka bedzie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu.

W obliczu zgonu corki ten poglad sie zalamuje. Zwracajac sie sluzace do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja istota ludzka, ktorym czasy swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I miedzy insze, pewien z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Dopiero w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej selekcji - Urszula poprzez sen wieczny w

stulecia dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami beda pasterze czy tez rolnicy.

Sielanke umiejscowic mozemy na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, sluzace do epiki – fabula i narracja, sluzace do dramatu natomiast - dialogowe partie

tekstu, wypowiedzi i rozmowy pojedynczych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem dla

prezentowania zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy obraz wsi krajowej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i tuz przy gospodarstwie powoduje radosc mieszkancom wsi i jest dla nich

procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze wspomniec za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec sluzace do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie

pochwala kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po

literaturze krajowej siegnal wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

okazuje sie byc nietypowa, hhg bowiem robote panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje zatem nie sprawa, ale strategia, w ktory zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na

motywach ludowych i narzeka razem z Oluchna na ciezka robote oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki

zonie sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stulecia jest, podlug Szymonowica, miejscem

wyzysku: miejscem, gdzie wielokrotnie dochodzi sluzace do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony

istnienia na wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji globu i tworzac utwor zblizony raczej sluzace do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

przyrody, a jej przedmiotem beda cierpienia, rozterk i radosci, jakie niesie ze soba milosc. Gdy Laura przybywa na spotkanie z ukochanym pod

umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Wywoluje to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z odrebna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie atakiem

rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. W takim przypadku zza osciennych zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial wylacznie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne dla sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi na swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw obraz czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, okazuje sie byc uwazany zbyt tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy jeszcze do odrodzenia, jednak charakter jego

wierszy wykracza hen poza czysto renesansowe zaciekawienia. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, , ktorzy powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie sluzace do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia rowniez lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z

drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i zostala wydana posmiertnie w tomiku

„Rytmy, abo wiersze polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w 2 sonetach – IV

i V.

Sonet IV: Na temat wojnie polskiej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, okazuje sie byc wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki,

ktora kazdy istota ludzka musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami

ciemnosci istota ludzka jest samotny, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego

kazdy istota ludzka powinien polegac, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, rzeczywistosc i odepchnac pokusy osobistego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta stwierdza,

ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza wartoscia

duchowa jest milosc do Boga. Bog okazuje sie byc wielki i dokonaly, istota ludzka maly i pelen grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od momentu

Boga, zawadza mu droge do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla przez kazdego znana internautom XVI stulecia. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne terazniejsze problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest intensywne, a gdy slabe. Tresc rozwazan pisarza

ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego was w kazdym czasie), lecz najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Polska XVI stulecia, wowczas jeszcze

silna i znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz

niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, jak wiele Troje. Przy tekscie beda fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") okazuje sie byc skierowana sluzace do rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie,

jakim sposobem maja sprawowac powierzona im wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie

poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Spis narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski strategia glosowania za posrednictwem rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbyt losy was. Przewazaja poslowie podobni sluzace do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna sluzace do pijanstwa i obzarstwa, a niezdolna sluzace do zadnego wysilku, a szczegolnie do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie

osoby beda zdolali w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku was rzadzonego jak wiele w Troi.

5. Przy kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec spraw

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem was, realizowania prywatnych celow wydatkiem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca sluzace do wojny, choc sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, okazuje

sie byc w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by za posrednictwem atak zaskoczyc wroga, naruszyc go i

nie pozwolic do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza albowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, obecne i

zagmatwane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten problem; za zabicie szlachcica sen wieczny,

wiezienie, albo wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie was od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci , ktorzy sa na jego czele

powinni podarowac przyklad,

dwie. "O namietnosci ku ojczyznie" - liczy 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. W dalszym ciagu mowi, iz milosc sluzace do ojczyzny glownym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt ten moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol zgodnie z radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

okazuje sie byc wykorzystywana za posrednictwem magnaterie sluzace do osiagniecia prywatnych celow, , ktorzy prowadzi sluzace do anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza nieusprawiedliwione prawa (w tym prawo o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, strach o

losy Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste sluzace do nieba to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za

posrednictwem zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli jej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

gruncie niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla wszelkich stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej sluzace do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czesc "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem

pociechy szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Mowiac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej wielbi dobre wychowanie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i spiew). Docenia

sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez prywatnych

zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego, przynosza duzo

pozytku, oraz dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego za posrednictwem caly rok

kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do roboty na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw

jak rowniez innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w blogim towarzystwie druhow i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co przynosi pozytek i daje rozkosz. Dbajacy o

fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je oszczedniej i wyprzedawac drozej po innych strefach.

Stosunek Reja do spraw publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze ma mozliwosc on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy uzytkowej

przedstawiciel tego wysokiego formy spolecznego ma obowiazek posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek

szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod wplywem napasci Tatarow na Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swe przemyslenia odnosnie tego wydarzenia oraz propozycje, jak pozniej wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow na Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski ofiaruje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i niesmiertelnej a

mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad rzeczywistosc, siegajacy niebios i nie znajacy barier. Piesn ow

przekazuje intencjonalnosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" okazuje sie byc cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien, gloszacych chwale

zycia na wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia po jednosci z natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W

piesni Panny XII zawarta okazuje sie byc pochwala istnienia na wioski w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina na roli przeciwstawiona jest odmiennym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny wplyw na tworczosc

poety mialo takze spotkanie z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone okazuje sie byc z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Ale nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

okazuje sie byc nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli

wlasnej ceny Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po swoim smierci sa czytane i podziwiane za

posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z istnienia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII jak rowniez

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da sie schowac

zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego przemyslenia na

ten temat sa zawarte dla przykladu w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia, jaka pielegnowana po sercu jednostki

moze byc dla niego jednoczesnie "nagroda i placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Bezposrednio z cnota zwiazana okazuje sie byc tak okreslana

dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy po "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swe przemyslenia i sugestie, jakim sposobem w

przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Odmiennym jeszcze utworem

ukazujacym patriotyzm poety okazuje sie byc Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie zalety stanowiace cnote beda cenne, jednak

najbardziej wielbi on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta sciezka do nieba, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym sezonie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, zeby tam konstruowac i

dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina.

Liryk opowiada o poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Na rzecz porownania przypomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po

poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej okazuje sie byc zyc na roli, bowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, a nastepnie wszystko znosi sluzace do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za

kazdym razem znajdzie czas na rozmowy i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i idzie lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla,

dzieki czemu w mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze o

wychowaniu malolata pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby swoim wnuki byly dobrze wychowane i by

posiadaly te zalety.

Czytajac utwory Jana Kochanowskiego na pewno kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i humanista,

ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, i

stoickie, aby przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― znalazla charakter

horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie sluzace do zalozen 2 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia jednostki jest fart, rozumiane jako zycie zgodne z regulami cnoty, gwarantuje czyste

etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie sluzace do korzystania z uciechy

zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania chwili, cieszenia sie z zabawy

– echa slawnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac po Piesniach

II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej,

jaka byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki byly tak odmienne. Sprzyjala im recepcja antyku, ktory slowami Horacego, Cycerona

czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz

na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do

powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore mogly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski rowniez niejednokrotnie przypomina bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta chce

boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, czyste sumienie,

humanistyczna zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tego swiata nie zapewniaja

rzeczywistego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i

przekonan. Specjalne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z

przyroda odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na rzeczywistosc renesansowego poety – humanisty, ktory dostrzega dwoistosc globu:

jego przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, bowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

stoickim spokojem sledzic otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie jednostki w harmonijnym zyciu, po korzystaniu z

rozumu, ale rowniez w uciechy „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako wielkiego

Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga, jednak tez wizja czlowieka

nalezytego, umiejacego wykorzystac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia jak rowniez

obawy zanim smiercia. Naszym dramatyczniejsze okazuje sie byc wiec zwatpienie poety po ustalone za posrednictwem myslicieli ceny – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie odnosnie madrosci, jaka powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie z problemami, podarowac sile duchowa i trwale szczescie jak rowniez czynic solidnym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie

po swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odszukac w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego autora po zgonu Orszulki. Recesja, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa „Iliade―. Kochanowski

z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow wedlug porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla

sie kleska i stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i bylo pretekstem sluzace do rozwazan natury ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, jakkolwiek w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w tragedii greckiej,

nastepuje podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta okazuje sie byc jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z wiodoacych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja sluzace do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem

wzbudzenie litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory przynosi zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie

ujemna. Przeciez Helene dostal po nagrode zbyt wyrok po sporze bogin, wine zatem ponosi laleczka, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tej okolicy takze nadrzednego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno okazuje sie byc tu zdefiniowac glownego bohatera, bowiem postepuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes na rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly okazuje sie byc rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 2 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin badz ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna skladow z tego okresu okazuje sie byc epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym po zlote

gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek globalny, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to istota ludzka zainteresowany rowniez sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta

o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego okazuje sie byc fraszka Sluzace do gor i lasow, zredagowana w

momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z pewnym niepokojem: „dalej

co bedzie? ―

dwie. Czarnolas.

Panuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne beda tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje urok natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej sa zamieszczane tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na

pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, bowiem wlasne zycie bylo dla Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim zyciu

zasadnicza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych gatunkow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien z zycia jednostki, porusza kwestii jednostki, oraz calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze okazuje sie byc ono osiagalne poprzez przedstawienie w zycie prostego

systemu wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najwyzsza.

Analizujac tworczosc poetycka tego pisarza po, odniesieniu sluzace do w/w tematu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow dotyczy

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie beda odczytywane jako wskazowka dla jednostki, jednakze

dla wszelkich, bowiem aplikowac sie ma mozliwosc do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilkunastu wersach po lapidarny strategia przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor planuje odejsc sluzace do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie maja zamiar sie z nim rozstac. Wywazaja wrota komnaty doktora i

prowokuja go sluzace do kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego bohatera: „Trudny (... )

nalezacy do mnie rzad z tymi pany: szedlem drzemac trzezwo, a wstane wciety. ― Fraszka ta dysponuje na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa.

Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem bedzie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy istota ludzka powinien

wspominac o tym, iz cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie zabiegac, aby zostawic po osobiscie dobre

retrospekcja. Nie jest dobrym czlowiekiem ten, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog odroznil

jednostki od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy powinien uczyc swych

konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzeczywistej wolnosci. Jakkolwiek ludzie

majacy odpowiednia sile i odwage powinni z bronia po reku borykac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce oddac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac sluzace do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku hhg

tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie sluzace

do niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze wowczas gdy Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie ma mozliwosc ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i zanim

szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to pokazac potrzeba czynow, a konkretnie

– zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to wlasnie odroznia polski narod od

momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Czyni to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, poniewaz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal na strazy porzadku juz od momentu

poczatku istnienia naszego was, ale badz takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni doglebnie sie

zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. O ile zawiedzie pewien

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – kraju – mozemy tu

nawiazac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana zostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z

powodow upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach starozytnych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

kiepskie spoleczenstwo. Sprawa „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z

antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas na scenie, a wiec brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) okazuje sie byc zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje sluzace do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza konkretnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – materia dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do konkretnego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy ludzkie

nie wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na kwestii narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Modelem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o kwestii ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Okazuje sie byc wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami

wszelakiego czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z mitologii

i hhg jeden z epizodow walki trojanskiej. Przy utworze ow latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow jak rowniez zle ludnosc. Temat

„Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie wykracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona sluzace do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie sluzace do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co ludzkie nie

jest mnie obce―. Przy odniesieniu sluzace do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg postaw postaci, cechujaca je zachowan; od

momentu patriotow poczawszy, a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, oddany sprawom was, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

z losami was

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze okazuje sie byc wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, poniewaz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale pelnego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w tejze epoce produkuje sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety potem przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, milosc i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wioski

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, jaka wszystkim przynosi radosc i rozrywke,

jaka tez przynosi zadowolenie. Tego typu obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na gmach

w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czesc sielanek Szymonowica.

Lecz okazuje sie byc jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies beda skloceni,

mysla egoistycznie, beda chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facet musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Natomiast. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin was, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela jawi sie dzis ksiega II „O prawach―- a w zonie mysl, ze „bez norm nie moze stanowic prawdziwej

wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska na cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna prawdopodobnie jak wykrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a

plebejusz traci zycie. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze istota ludzka ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez opieke wszystkim, poniewaz przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, poniewaz a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, wowczas gdy zadnego oracza nie bedzie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Pochodzace z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski okazuje sie byc, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z

Rotterdamu, wyznawca irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), a zwolennikiem zgody i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe walki obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage sluzace do

edukacji malolata obywatela i do wagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan okazuje sie byc najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― –

i wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore wazniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na pozostale rozmaitosci. Postulat ten okazuje sie

byc bardzo bez trudu zapamietac, albowiem dzis okazuje sie byc on rowniez aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― zajmuje sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie uczciwy obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci. Sugestie

te zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin dojrzewa spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie darami

natury w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc,

oraz smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug intelektu i po bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ten propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to istota

ludzka rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty okazuje sie byc obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec was, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro przeszlo prywate, nie zaluje

jej swoich dobr, a takze i zycia a mianowicie taki wzor ukazany okazuje sie byc w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje jeszcze wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko sluzace do tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal ten wlasna biografia realizuja autora tacy jakim sposobem

Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca porzadne.

Przykladem tak zaawansowanej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem―

Metrow. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski kreatorow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten okazuje sie byc prowadzony miedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych dla polskiego systemu

spolecznego stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan gada o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Natomiast. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat

prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym stosownego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie tylko dobrem narodu i interesem

panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal

koniecznosc respektowania prawa sluzace do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie

uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu

Kosciola, rozpad ceny moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow na ten plan.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci sluzace do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu po 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Okazuje sie byc nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor ten niesie po sobie zawartosci uniwersalne, hhg sytuacje was w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i

zlego obywatela. Dobry okazuje sie byc Antenor, okazuje sie byc on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja kiedy

chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie sluzace do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych ci wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten hhg niebezpieczenstwa grozace panstwu

wraz ze strony negatywnych wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej was tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal wszyscy

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o swoim spoleczny ksztalt,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Dlatego Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie

prostym ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― po pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna funkcje

przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej jeszcze przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc chorob spolecznych

a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko

Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym kraju. Wowczas, po XVI stulecia, przedwczesne proroctwo nabralo

mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony religii katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia sluzace do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: milosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic odgrywaja fundament was.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

okazuje sie byc tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest na

pewno najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme

uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to

szkola wyzsza zadecydowaly o erudycji poety. Nie byly mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna

– jej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu byly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania sluzace do antyku

po dorobku Kochanowskiego widac choc w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to

widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej

– takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego przeszlo tlumem.

Ow wybitny istota ludzka zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko jako poeta i dramaturg, jednakze takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu swiadcza takze filozoficzne poglady autora, ktory uznaje swiat zbyt wielka

melodie, znajduje wielkie wartosci natury i wioski, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto tego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia

okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za

posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo stanowic poczatkiem ery nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ow

wywarla duzo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z pelna swiadomoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu lecz

odrodzenia antyku lecz okres swietnosci sztuki wloskiej, jaka wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama doszla do

szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach kultury trwajaca we Wloszech od momentu XIV sluzace do poczatkow XVI wieku, a w panstwach Europy

polnocnej od ukonczenia XV do konca XVI stulecia. Jest maz rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego stylu zycia, na plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na rzeczywistosc; czlowiek okazuje w centrum

badan i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do progresu osobowosci

uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl humanizmu

czlowiek okazuje sie byc wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, urok, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w centrum swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co ludzkie nie

jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest

mniejszosci luteranskiej po Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne okazuje sie byc podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze mozemy ja interpretowac indywidualnie, iz

nalezy tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie powinna dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany

po gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo czy tez pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal roboty i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zasluga, a bezwlad to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch ten powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych rowniez hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni na sprawy was i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem beda wydane po

1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one sluzace do literatury duchowej, lecz beda doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa

polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz zdjecie krzywd spolecznych

i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej sluzace do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje

choroby, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu okazuje sie byc warunkiem powodzenia i potegi

panstwa. Tak wiec najbardziej normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc chorob Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody

politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, nieusprawiedliwione prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca

pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", jaka plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob wyrazny i

wzruszajacy mowi Skarga o swojej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci sluzace do ojczyzny, namietnosci dla zonie samej. Najscie skierowany okazuje sie byc w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje

bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, bowiem laczy

cechujaca je jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, ten sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej zgody szczegolnie

na sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V a mianowicie "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - okazuje sie byc prawdziwa kleska dla Naszego kraju,

poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot sluzace do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do zgody i sluzace do

potegi was.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu okazuje sie byc jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni beda

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Jakkolwiek "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co okazuje sie byc jednoznaczne z upadkiem was.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

nieusprawiedliwione, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

sluzace do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie

majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc zwiazana

okazuje sie byc z poczatkowym, pelnym jeszcze nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech glownych stanow:

Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) prowadza bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy nurtujace

owczesne ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup ozonatorow wody, czy niedobor stalego systemu obronnego

kraju. Wiele dodatkowo uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego Rzeczypospolitej.

Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie zasobna i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk wyznaniowych (koleda).

Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie sluzace do rodakow z prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac sluzace do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest fachowym czlowiekiem ten, kto myslitylko o

jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden plan - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy; sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, jednak w strategia bohaterski

zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy po wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly sluzace do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa natury

c) pojmowanie zycia jako wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzy. maksymalny obiektywizm, bez prywatnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, cienkie bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Okazuje sie byc on pelny podziwu dla prostoty i kontaktu z

natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce wazne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu zyjacych.

Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni sluzace do szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje

przywiazanie do wioski, tamtego istnienia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora wedlug stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z roboty rak, a kiedy okazuje sie byc stara to umiera.

XIX Sonet

Pan, ktory byl zdrowy, silny, wzor roboty na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy okazuje sie byc

starsza dziewczyna (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory sluzace do szarosci istnienia. Mlodosc,

swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem okazuje sie byc brzydota, nedza, szokowanie odbiorcy

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, uciazliwa wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, obraz, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Wizerunek Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 czesciowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaciekawienia Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

inny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia funkcje symboli. Glowny z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie sluzace do zimnej tuli

sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przechowuje sie zatem jak istota ludzka (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), okazuje sie byc wiec znakiem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie),

krzak ten probuje sie jednak odpierac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem

burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie

calkowity harmonogram. Podobnie okazuje sie byc z czlowiekiem, ktory na starosc okazuje sie byc chorowity, w mniejszym stopniu przydatny sluzace do

zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym zostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania sluzace do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn ten wzorowany okazuje sie byc na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem okazuje sie byc sad zasadniczy i koniec swiata. Szereg czulych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ten ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. Na tle dekadenckich pogladow innych poetow

wiersz Staffa jest sliczny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego charakter skazony okazuje sie byc niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl sluzace do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. 4 opisy konkretnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Won: ziola

trzy. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dojrzewa i okazuje sie byc piekna, szczedzi sie, okazuje sie byc delikatna, wypatruje

wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy zanim jej dynamicznoscia, ale dazy do przetrwania. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza

kurczowo trzyma sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi

przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzy. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi autora byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly gawede starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal maz o artyzm jezyka, ksztalt swojego stylu i forme uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Tej obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzy. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), poniewaz wszystko

mija,

b) stoicka - ochronic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie rozrywac, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten tatusiek zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa ceny materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie dysponuje.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu okazuje sie byc czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - mozemy sie pod zadnym pozorem bawic, jednak mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- rozne nawiazania sluzace do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na sporym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl wielokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji, jawnie

tworzyl wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny wklad

w zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych skladow

naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Polska stoi― – utwor ten ukazuje obraz panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Utwor

jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy na wojsko.

trzy. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, jaka przedstawia tak jak szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace relacje w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor okazuje sie byc epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami po bitwie pod

Chicimiem po 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc

sluzace do ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 frakcji dosc precyzyjnie opisujacych najpierw obustronne preparowania, a potem

bardzo dokladnie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Poeta wyraza uczuciowy

stosunek sluzace do opisywanych spraw: nad pelnym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych

przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na kwestii

naprawde wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – komplet fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w nich

zywy obraz owczesnego istnienia szlacheckiego. Komplet ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym kraju XVII stulecia.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika

ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Glowna czesc miesci 1656-1666 r i wlacza opis zdarzen wojennych, oznacza to taki okres jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

sluzace do Danii, wojna z Moskwa.

Druga czesc 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu beda niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i napastliwoscia.

„Pamietniki― beda dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce i

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi ewidentna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie rzeczy nie dostrzega przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

okazuje sie byc dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore beda

przeciwienstwem dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

pozniej sarmatyzm ewoluowal w kierunku sensu ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie sluzace do zycia przeszlo stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem podniecajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele sluzace do zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania postawa,

jaka doprowadzila sluzace do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT GENTLEMENSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Na rzecz poezji barokowej charakterystyczne beda dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, wyrafinowane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, zloto, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi obraz stanowi ostry kontrast z pierwszym a mianowicie jest

dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Proponuje to gre z

czuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czesc zawiera probe identyfikacji podmiotu

lirycznego z sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa z cierpieniami zakochanego.

Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj obraz szlachty krajowej XVII stulecia w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji jak rowniez

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska okazuje sie byc przywiazanie sluzace do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, przekonanie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad pozostalymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow okazuje sie byc takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich

refleksji na tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do

wlasnych przywilejow, a zaniedbujacych zadania. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow sluzace do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasnosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasnosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz okazuje sie byc mysl, iz kobiety beda niestale po uczuciach. Myslenie ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore okazuje sie byc porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sytuacji niemozliwych i stwierdzono, iz predzej mozemy je zrobic (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz dostrzec

stalosc po uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga stac sie tematem dla artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwym

trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – wielbi sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa fachowym zywiolem specjalisty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez beda w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas gatunku wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sytuacji. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna reprezentowana jest jako piekna i zmyslowa dziewczyna. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku i ich dzialanie na zycie umyslowe ery.

W pewnym uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy sie na

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – specyficzny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych

prywatnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza innowacyjna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, panowac mistrzostwa

pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich, im

skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie sluzace do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany okazuje sie byc takze swojskim, bo ow wlasnie literatura, odmiennie

anizeli nurt gentlemenski, przykladala olbrzymia wage sluzace do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tego nurtu beda: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie dodatkowo sarmackim od momentu

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej na pozniejsze ery.

Podzial tekstow na 2 nurty okazuje sie byc wygodny, jednakze nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec

gentlemenski i byly siedziby szlacheckie – zatem ziemianski. Ale byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym

bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn i Naborowski beda poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna

zatem mowic przynajmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stulecia. Szlachta nasz kraj w dobie swojej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa sensu - na wstepie oznacza styl zycia szlachty po XV i XVI stulecia, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie szlachecka.

Poczatkowo sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu znaczeniowego

o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla

poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze chrzescijanstwa - musi stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej na wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno

a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci krajowej - o szczegolnej pozycji jaka

odgrywa Matka Boza. Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zycie na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce

goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne byly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj

szlachecki, bron, ubior konia.

Akt milosny do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje sluzace do laski, czego swiadectwem okazuje

sie byc najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow,

wyprawial sie sluzace do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, w ktorym miejscu sady skazaly go na infamie i banicje. Tej pamietniki mieszcza okres

ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z

nich obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i

milosci natury - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym po mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 -

1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi sluzace do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie respektuje. Pisarz zwraca atencje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne nastawienie szlachty sluzace do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ten krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie dbaja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor stanal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Podkresla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok

Potockiego bliskoznacznik rycerskosci, oddania, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego okazuje sie byc regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory postaw: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa miedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, a mysli zaledwie i profitu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic nadal formy obronnej kraju, bowiem szlachta po wojsku

wykazuje chec sluzace do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestii ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach Przy. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Wielokrotnie poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa polskiego, ktore chyli

sie ku upadkowi, pies z kulawa noga nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze maja mozliwosc sluzyc pociechom do rozrywki. Wszyscy dbaja o

wlasne dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje sama dla siebie i

nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ten lepszy" Potocki porusza problem nietolerancji

duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt

bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje ugrupowanie wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie,

albowiem jest zbyt wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i

rokowan. Calosc przepojona okazuje sie byc duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc po zwyciestwie nad poganami. Umilowanie

ojczyzny widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie sluzace do czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie obraz XVII wiecznej Polski. Wiele jest po nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska beda zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stulecia.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

raczej znaczna lokalizacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow beda znakomitym podlozem poznania

osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czesc zawiera opis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji sluzace do walki dostarcza mu gotowosc zdobycia lupow, a

nie milosc sluzace do ojczyzny. Pas mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore byly wynikiem swoim zainteresowan i ciekawosci. Pas

opisuje takze msze swieta, do jakiej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

pozostalymi. Przykladem okazuje sie byc uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo sluzace do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas,

ktory nie chcial borykac sie w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke

swoim bratu. Jednak taki modus zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej

czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca rozmowe z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow

szlacheckich. Autor mniema ucisk chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja wlasna klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie prywatne

szlachty obudowane jest troska o posiadanie i przewagi wlasne. Pochodzace z "Pamietnikow" wylania sie obraz typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy,

pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja obraz ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry rowniez za powodu na sposob przedstawiania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwie. Monolog zwrocony do kogos, wziety po cudzyslow ( autor okazuje sie byc zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac osobiscie sprawe z ich wplywu na zycie polityczne po

owczesnej Naszym kraju oraz bedac swiadomym argumentu, do ktorych konfliktow i klesk maja mozliwosc one spowodowac, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Sluzace do walki z nimi sluzyly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie zreszta jak klechdy, ukazuja obraz zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki

obnazal i osmieszal po nich najwieksze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc

sluzace do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i dorazny, rownie wielokrotnie sa lecz uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak

sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko moralizatorem, lecz jednoczesnie

autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ten jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz

po tytule, a przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak niewlasciwe pochodzenie, zbyt mlody

ilosc lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie mozemy, ze w taki sposob Krasicki odslania zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta w rzeczywistosci stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie okazuje sie byc

atakiem na sarmacje, na jej wady i kiepskie przyzwyczajenia..

Pozostala satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zbudowana na regule dialogu, rozmowy prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Wymowa satyry okazuje sie byc

pesymistyczna a mianowicie wymeczony alkoholem szlachcic ucieka, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania rowniez zwykle

cechy Mlodych polakow, ktorzy tuz przy alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie widza sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja dyskutowac i

pod lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" przynosi porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz gorzej. Wartosci, ktorymi kierowano sie dawniej, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

typu brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla po sposob niekwestionowany i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana sluzace do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od szczerej perswazji widac najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasnosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje

dosiegaja V. po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny okazuje sie byc parodia poematu bohaterskiego. Spaja w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety zostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem

przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu okazuje sie byc wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow.

Zakonnicy walcza przy uzyciu sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mogl pomiescic

i na pejzaz ktorego to naczynia wszyscy walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, jaka wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego przedstawiaja wiele kontekstow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt

tamtych okresow. Swoistym komentarzem do pelnego zbioru okazuje sie byc „Wstep sluzace do bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia

rozne ludzkie wady, zapewniajac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale to tak rzadkie postawy, iz mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur i kot― okazuje sie byc atakiem na jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta beda konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek niemily. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem wszechstronny, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej:

zainteresowanie wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie

obecnie w niewoli i nie zna zapachu wolnosci, nie rozumie jej. Akceptuje swe zycie po klatce i uwaza, iz jest to nieco normalnego. Jednak stary czyzyk

nie zgadza sie z twierdzeniem malolata. On niegdys byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie sluzace do niewoli, za

kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Wielokrotnie interpretujac te bajke, pokazuje sie na fakt, iz powstala pani po naczelnym rozbiorze Naszego kraju,

moze zatem Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem dobrym,

jednakze zyl po nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne,

danymi, jakimi beda, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ow ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej

powiadamiac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje prawo silniejszego, ze racja okazuje sie byc po witrynie tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest opowiedziana

historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem moce, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak pyta, jakim

prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i po lesie", a nastepnie zostaje pozarte.

Historia „Filozof― odslania uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca nawet wiare po Boga i smieje sie ze

wszelkich swietych. Jednak gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale rowniez w „upiory―.

Utwor wskazuje jak bardzo ludzie sa chwiejni we prywatnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze wielokrotnie teoretyczne madrosci

nie asystuja w zyciu.

Natomiast zatem rzeczywistosc w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w stosowne scenki i

zaprezentowane odbiorcy.

79. Ocen role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 2 dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z mocnej troski o kraj, z leku zanim utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamyslem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz fart

spoleczenstwa wynika z uzytecznosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna uzytecznosc

obywatela. Podkresla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl stanowczo program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow okazuje sie byc dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie

za tronem dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia nieustannej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach frapuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini zbyt upadek kraju. Pisal: Pochodzace z samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal aplikacja reform uwienczony Konstytucja trzy maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― okazuje sie byc satyra na owczesne

ludnosc.

Do listy utworow nalezy jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i popularna poezje polityczna, powstaly wtedy wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i sluzace do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz aplikacja reform spolecznych zmierzajacych

sluzace do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ten powstal w trakcie kilkunastu dzionki, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter

wspanialy – zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedobor jest rowniez scen zbiorowych, calosc natomiast utrzymana

okazuje sie byc w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na

renome publiczna jak rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian ustrojowych

Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak multum zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia dialogow prezentujacych indywidualne poglady jak rowniez

racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni honoru

dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony).

Nastepnie ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza sluzace do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swojego zycia silna i

wyzwolona z pod obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele gada, ale na ogol bez sensu; zdumiewa sie, iz

Starosta pozwala na wszelakie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koniec okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny:

uwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery okazuje sie byc natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim beda przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

partner, aby wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor

zainteresowania zasobem wiadomosci, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete prawo szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zapracowac; Szarmancki okazuje sie byc

czlowiekiem, ktory roztrwonil wlasnosc rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie

dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zajecia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna kondycje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz cywilizacja

nie sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka sluzace do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla to milosc,

a takze melancholie, zadume, zal. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie natura i

przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo rozumienie piekna jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z wytworami sztuki. Poza literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce, lekkosci i

dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana

Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od momentu 1730 sluzace do 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas

Stanislaw Konarski, ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam swieze metody ksztalcenia. Byl maz pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz slownika polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia slownika, zwalczal XVII wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania maksymy liberum veto,

sposobu elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano sluzace do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum mysli naukowej

kraju. Na sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Naszego kraju zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez

dawala gruntowna i wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor―

wzorowane na angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany po pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec obecne i odmienne tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, artykul, felieton, reportaz,

listy sluzace do redakcji i odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy fason osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan i chlopow, pisza o klopotach gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany za posrednictwem 21 lat. Z inicjatywy krola po

1765 roku kalendarzowego zalozono w Warszawie pierwszy po dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach zwany

Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766

roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze na starym

kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal fita na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska

i Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w

szkolach miala odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia stosownego poziomu nauki potrzebne beda dobre

lektury dlatego po 1775 roku kalendarzowego powolana Obecnosc do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie i wydanie nowych

podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza. Brali

po nich wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) pod redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― okazuje sie byc poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze

jego dzieje siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Rezultat komiczny osiagniety

zostaje za posrednictwem celowe wykorzystanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, jaka wybucha miedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi

walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, , ktorzy wiele trunku mogl

zmiescic, na pejzaz ktorego wszyscy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamyslem

utworu okazuje sie byc osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn na czesc poezji.

Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra na gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest milosc, ogarniajaca

pelny narod. Przy imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu. Tej pragnienie

wladzy bliskie okazuje sie byc tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego rzetelna. Pycha popycha go

sluzace do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo panujace

na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad jest zatem

indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo okazuje sie byc sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci czlowieka w

imie szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego indywidualizmu, potem

chodzi on po pyche i megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego kleski. Nalezy

podkreslic, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam w Warszawie, potem udal sie sluzace do Paryza, w ktorym miejscu uczestniczyl po

wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki pragnal dac replika na zapytanie dlaczego powstanie

listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za

posrednictwem zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela,

Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady

tychze ludzi byly jedna z przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Zamyslem spisku okazuje sie byc zamach na cara. Spoleczenstwo jest po tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler okazuje sie byc zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Lud,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi za to grupe, jaka nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje

liderow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada

kleske. Wolno zatem po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy atak ( zamach Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Umilowanie ojczyzny mlodych, cechujaca je pragnienie

wolnosci jest w tej okolicy oceniane jako bardzo pozyteczne i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki euforia zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Naszego kraju. Krytykowal ludnosc, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uchronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie byly zatem

rozumiane i doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Dopiero po zgonu toczono boje o slawe po nich lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, okazuje sie byc takze to, ze opowiada o nich w momencie cechujaca je smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

cechujaca je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi sluzace do grobu, po ktory nie sklada cialka bohatera. To symbol przetrwania

idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―. Przebiega

cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem okazuje sie byc mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze

maz do odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo sen wieczny

Browne’a okazuje sie byc zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka

egzekucja. Pojawia sie motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi porzadnych,

prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc idzie - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn zanim dojrzy, istota ludzka nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze przezyc historie i budzic sluzace do walki narody. Ale nim wielka idea Browna pozostanie przez

odmiennych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina okazuje sie byc

przedstawiona za posrednictwem Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci sluzace do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny absolut. Idealu tego nie mozna zdobyc ale mozemy don starac sie. Muzyka robi z osob istoty doskonale. Miara tejze doskonalosci okazuje

sie byc porownanie sluzace do hostii. Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a

zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi sluzace do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie materialu nie jest rownowazne

z zaglada wartosci. Okazuje sie byc tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku stanal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety sluzace do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil

refleksje Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl po cieniu obszernych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka cene musi pokryc koszta kazda indywidualnosc za

swa odmiennosc, oryginalnosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasnosci dramatu romantycznego.

Dramat romantyczny jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – uklad otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. okazuje sie byc wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: wielkie

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legend

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek niewiasta Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, anizeli ocalic fita ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia po niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki

Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta okazuje sie byc „anielska dusza narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz gawede

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od wlasnej osoby, dzieki czemu dzieje

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Pochodzace z tej powierzchni wywodza sie

bohaterowie i zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je zatem autor po wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie sluzace do panstwa i

monarchy. Na rzecz Sienkiewicza swoim bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez

gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka zasadniczych typow cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe beda najlepiej widoczne w

charakterystyce Zagloby, nadrzednego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia dla przykladu funkcje rozbrojenia patosu i grozy, a

wiec posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym

najezdzca przez pelny narod lokalny oraz poswiadczenie grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz ze Szwedami jako

ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Uwypuklajac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez mistrza, brak odwagi,

by siegnac po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc liderow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna batalia

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia

Kordianowi doktor, pod kto¬rego postacia skrywa sie szatan. Glowna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne moce i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac

szeroko okolicznosci kleski patrzyl z duzym niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc jak

rowniez brak religii narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera duzo aluzji i

mozna uwazac go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie pod Termopilami, w

ktorym miejscu Grecy walczyli z Persami. Bitwa ow to znak najwiekszego mestwa i oddania dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tego brak. Poeta nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac

szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral

udzialu po powstaniu, a wiec identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu byly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec powstania

i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje popowstancze ( wydarzenia z

1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z relacji

naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wychodza takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego

za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest problem winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, a Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Drobne zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie uprawnia sluzace do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec

obojetnie na czyjes cierpienie. Na rzecz widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac sluzace do ludzkiej, ziemskiej milosci. Trzeba rozumiec uczucia innych, nie

kpic z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu okazuje sie byc postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, podlug niego, beda

przeznaczone niezwyklego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych i nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia jak rowniez szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej

wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia zazna maz szczescia ziemskiego,

bo ten fakt takze opoznia i utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Natomiast. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, poparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator okazuje sie byc wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie dzialaniu - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater okazuje sie byc zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( beda nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie rowniez

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu czy tez klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona na Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc dzialaniu - globu bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie