1

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Juliusz Słowacki

Testament mój

Oto najsłynniejszy polski testament poetycki. Ze względu na przesłanie patrio-
tyczne i obrazy w nim zawarte – godny matury.

JULIUSZ SŁOWACKI

Testament mój

Żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami,
Nigdy mi, kto szlachetny, nie był obojętny,
Dziś was rzucam i dalej idę w cień – z duchami –
A jak gdyby tu szczęście było – idę smętny.
Nie zostawiłem tutaj żadnego dziedzica
Ani dla mojej lutni, ani dla imienia –
Imię moje tak przeszło jako błyskawica
I będzie jak dźwięk pusty trwać przez pokolenia.
Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie,
Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode;
A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…
Ale kiedyś – o smętnych losach zadumany
Mojej biednej ojczyzny – przyzna, kto szlachetny,
Że płaszcz na moim duchu był nie wyżebrany,
Lecz świetnościami dawnych moich przodków świetny.
Niech przyjaciele moi w nocy się zgromadzą
I biedne serce moje spalą w aloesie,
I tej, która mi dała to serce, oddadzą –
Tak się matkom wypłaca świat, gdy proch odniesie...
Niech przyjaciele moi siądą przy pucharze
I zapiją mój pogrzeb – oraz własną biedę:
Jeżeli będę duchem, to się im pokażę,
Jeżeli Bóg (mię) uwolni od męki – nie przyjdę…
Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…
Co do mnie – ja zostawiam maleńką tu drużbę
Tych, co mogli pokochać serce moje dumne;
Znać, że srogą spełniłem, twardą bożą służbę
I zgodziłem się tu mieć – niepłakaną trumnę.
Kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi
Iść… taką obojętność, jak ja, mieć dla świata?
Być sternikiem duchami napełnionej łodzi,
I tak cicho odlecieć, jak duch, gdy odlata?
Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,
Co mi żywemu na nic… tylko czoło zdobi;
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna
Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi.

Kiedy i w jakich okolicznościach powstał tekst?

Kiedy i w jakich okolicznościach powstał tekst?

Kiedy i w jakich okolicznościach powstał tekst?

Kiedy i w jakich okolicznościach powstał tekst?

Kiedy i w jakich okolicznościach powstał tekst?

Po kilku latach podróżowania po Europie (dłuższych pobytach we Włoszech i Szwajcarii)
oraz długiej wycieczce na Wschód (przez Grecję, Egipt, Syrię do Palestyny) Juliusz Sło-
wacki powrócił do Paryża z ponowną nadzieją na zdobycie sławy poetyckiej. Pierwszy
„podbój” Paryża, który miał miejsce niedługo po wyjeździe poety z Polski w 1831 r., nie
udał się: twórczość młodego artysty nie została przyjęta ze szczególnym zainteresowa-
niem, a gorycz jego porażki wzmocniła niechęć, jaką okazywał mu Adam Mickiewicz.

2

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Doświadczenia zdobyte podczas podróży i zebrane wrażenia przyczyniły się do

powstania kilku dzieł, z których poeta czuł się dumny (W Szwajcarii, Balladyna, An-
helli), ale ich wydanie wcale nie przysporzyło mu uznania czytelników. Wśród emi-
grantów – uchodźców polskich po powstaniu listopadowym – panowało przekonanie,
że poezja powinna zajmować się tylko najbardziej aktualnymi treściami narodowy-
mi, a twórczości Słowackiego zarzucano brak takich odniesień, choć nie odmawiano
jej pewnej zręczności artystycznej. Poeta czuł się rozgoryczony taką oceną. Uważał
ją za niesprawiedliwą. Sądził, że u jej podłoża leży panujący wśród emigracyjnych
czytelników brak zrozumienia, iż sprawy narodowe jego twórczość także porusza,
tyle że w inny sposób.

Uważa się na ogół, że osobiste życie Juliusza Słowackiego w tym okresie także

przyczyniało się do jego frustracji, a przede wszystkim fakt, iż nie znalazł on sobie
towarzyszki życia. Pogląd taki nie musi być jednak prawdziwy – biografowie spierają
się o rzeczywiste powody smutku i melancholii wyraźne w twórczości poety i dochodzą
do wniosku, że głównym ich powodem było poczucie niezrozumienia ze strony czy-
telników, niekiedy wręcz atakujących jego twórczość w artykułach czy innych wypo-
wiedziach prasowych. A także rodzaj ówczesnej mody, która, rzec można, nie po-
zwalała romantycznemu artyście na poczucie radości życia, zadowolenie i szczęście.

Faktem jest, że ogólnie autor Testamentu… nie czuł się szczęśliwy. Z dala od

osób życzliwych, pozbawiony prawdziwych przyjaciół, chorując, będąc obiektem po-
lemik i ataków prasowych, miał wrażenie, że może już dokonać rozrachunku z ży-
ciem i przelać na papier całe swoje poczucie zniechęcenia i skrzywdzenia, mimo że
w chwili, kiedy to czynił w Testamencie moim, miał zaledwie lat trzydzieści.

Jaki gatunek literacki reprezentuje utwór?

Jaki gatunek literacki reprezentuje utwór?

Jaki gatunek literacki reprezentuje utwór?

Jaki gatunek literacki reprezentuje utwór?

Jaki gatunek literacki reprezentuje utwór?

To liryk reprezentujący osobny gatunek literacki: testament poetycki. Jest to utwór
stylizowany na testament, czyli zawierający pożegnanie artysty ze światem żyjących,
wyrażający jego uczucia i życzenia skierowane do współczesnych i potomnych, for-
mułujący jego ostatnią wolę. Najbardziej rozwijał się w średniowieczu (Wielki testa-
ment Franços Villona), ale popularny był i w innych epokach – jeden z pierwszych
tego typu utworów w literaturze polskiej to Żegnanie się ze światem Mikołaja Reja.
Za testamenty uważa się także częste w literaturze polskiej i światowej utwory re-
alizujące motyw exegi monumentum (Horacjańskie „wybudowałem pomnik”). Te-
stament mój stał się wzorcem i inspiracją dla wielu późniejszych polskich autorów
dokonujących podobnego jak Słowacki rozrachunku ze światem, utrzymanego w ro-
mantycznym stylu; należą do nich na przykład Prośba Teofila Lenartowicza i Za
moją trumną Wiktora Gomulickiego.

Jakie znaczenie ma tytuł wiersza?

Jakie znaczenie ma tytuł wiersza?

Jakie znaczenie ma tytuł wiersza?

Jakie znaczenie ma tytuł wiersza?

Jakie znaczenie ma tytuł wiersza?

Tytuł liryku odczytuje się raczej jednoznacznie, choć oczywiste jest, że autorowi
chodzi bardziej o wyrażenie stosunku do twórczości poetyckiej i swej roli jako poety
niż rzeczywistej, zagwarantowanej prawem „ostatniej woli” w sprawie dóbr mate-
rialnych. Osobisty charakter wiersza – podkreślony w tytule zaimkiem „mój” – spra-
wia, że wyraża on także pewne myśli, wskazówki czy postulaty, które mogą być za
prawdziwą „ostatnią wolę” uznawane:

Niech przyjaciele moi w nocy się zgromadzą
I biedne serce moje spalą w aloesie,
I tej, która mi dała to serce, oddadzą
(…)
Niech przyjaciele moi siądą przy pucharze
I zapiją mój pogrzeb – oraz własną biedę.

Ostatnia wola wyrażona tu przez poetę dotyczy przede wszystkim roli, jaką grał on w spo-
łeczeństwie – a pojmował ją jako rodzaj służby na rzecz narodu – oraz uczuć owej roli
towarzyszących: poczucia smutku, zniechęcenia i zawodu, lecz także wiary i nadziei, że
trud ów przyniesie rezultaty.

Z kim można
utożsamiać podmiot
liryczny?

Podmiotem lirycznym utworu jest
wygnaniec – oddalony od ojczy-
zny, ale głęboko zaangażowany
w jej sprawy i problemy swego
narodu. To zarazem poeta wieszcz,
boleśnie odczuwający niewolę
i tragiczny los Polaków, pragną-
cy ich wspierać i wieść ku lepszej
przyszłości.

Mamy tu do czynienia z – nie tak
rzadkim w utworach romantycz-
nych – zjawiskiem, jakim jest
możliwość utożsamienia pod-
miotu lirycznego z autorem.
W wypadku Testamentu mojego
wolno nam takiego utożsamienia
dokonać: autor wyraźnie mówi
o sobie, o swoich osobistych
uczuciach i przeżyciach, wspomi-
na także o pewnych faktach bio-
graficznych: o ogromnej roli, jaką
w jego życiu odgrywała matka;
o tym, że nie spłodził dzieci („nie
zostawiłem tutaj żadnego dziedzi-
ca […] dla imienia”). Konse-
kwentnie stosowana tu pierwsza
osoba liczby pojedynczej potwier-
dza tę tezę. Taki typ wiersza okre-
śla się mianem liryki bezpośred-
niej, a zawarta w nim wypowiedź
to monolog liryczny.

3

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Co stanowi główny problem utworu?

Co stanowi główny problem utworu?

Co stanowi główny problem utworu?

Co stanowi główny problem utworu?

Co stanowi główny problem utworu?

Wiersz jest wyznaniem na temat roli, jaką wyznacza sobie poeta jako przywódca narodu,
oraz zadań, jakie stawia przed tą zbiorowością.

Mimo że widzi siebie jako kogoś wyjątkowego, podkreśla, iż się nie wywyższa. Prze-

ciwnie: „Żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami” – mówi. Przedstawia siebie jako
człowieka bardzo wrażliwego, przejętego losem innych ludzi, współodczuwającego ich
cierpienia, szczególnie niezawinione, dotykające dobrych i niewinnych („Nigdy mi, kto
szlachetny, nie był obojętny”). Mimo że nie zaznał wśród bliźnich szczęścia, kiedy nad-
chodzi czas odejścia od nich, czuje się zasmucony i rozgoryczony („A jak gdyby tu szczę-
ście było – idę smętny”).

Co jest powodem takiego nastroju podmiotu lirycznego? Przede wszystkim czuje się

on osamotniony i nierozumiany. Uważa, że jego ogromne zaangażowanie emocjonalne
w życie narodu nie zostało właściwie odebrane („Imię moje tak przeszło jako błyskawi-
ca/ I będzie jak dźwięk pusty trwać przez pokolenia”) i że nikt nie będzie kontynuował
tego, co zapoczątkował („Nie zostawiłem tutaj żadnego dziedzica […] dla mojej lutni”).
Mimo tak przykrych uczuć poeta czuje jednak dumę z powodu swego postępowania: nie
ma sobie wiele do zarzucenia, uważa, że dobrze wywiązał się z obowiązków wobec oj-
czyzny, dla której poświęcił („sterał”) „lata młode”, próbując towarzyszyć swemu naro-
dowi i kultywując najlepsze jego tradycje. Nie otrzymał za to żadnego zadośćuczynie-
nia, działał „bez świata oklasków”, ale wie, że czynił słusznie. Może dlatego ma nadzie-
ję, iż zasiane przez niego ziarno kiedyś jednak przyniesie plon. Wprawdzie jemu współ-
cześni, ci, dla których poświęcił swoje życie, nie doceniają jego działań, ale ich następcy
dostrzegą słuszność postawy i drogi życiowej przez niego propagowanej i zaakceptują
ją, doskonaląc się dzięki temu. Myśl poety, zawarta w jego spuściźnie poetyckiej, zwy-
kłych ludzi („zjadaczy chleba”) uczyni lepszymi („w aniołów przerobi”). Jaka to myśl
i działalność ma tak dużą moc?

Podmiot liryczny podkreśla to, czemu Słowacki wielokrotnie dawał wyraz w różnych

swych dziełach – że najważniejszą sprawą jest wolność. Zwycięstwo będzie miało swoją
cenę, ale społeczeństwo musi być na jej zapłacenie przygotowane, a jednostki muszą
mieć świadomość swej służebności wobec tej wielkiej idei – i podporządkowywać się jej,
nawet narażając życie. Zadaniem poety jest stałe uświadamianie tego narodowi, propa-
gowanie odrodzenia moralnego i duchowego, które doprowadzi do zdobycia wolności.

Środki stylistyczne zastosowane w utworze

Środki stylistyczne zastosowane w utworze

Środki stylistyczne zastosowane w utworze

Środki stylistyczne zastosowane w utworze

Środki stylistyczne zastosowane w utworze

Wiersz składa się z dziesięciu zwrotek czterowersowych o rymach krzyżowych i wersach
trzynastozgłoskowych. Ważną rolę grają w nim formy gramatyczne czasowników, zaim-
ków i przymiotników podkreślające osobisty charakter utworu – pierwsza osoba liczby
pojedynczej. Używanie czasu przeszłego wskazuje na „rozrachunkowy” charakter utworu
– poeta rozlicza się i żegna z życiem i sobie współczesnymi ludźmi. Z kolei pojawiający
się w zakończeniu utworu czas przyszły wskazuje potomnych jako adresatów wypowiedzi.

Monolog sformułowany jest językiem stosunkowo prostym, ale zawiera kilka kunsz-

townych metafor.

A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…

Obraz ojczyzny jako okrętu wprowadził do kultury polskiej Piotr Skarga w Kazaniach
sejmowych i zapewne Słowacki świadomie nawiązał do zapoczątkowanej przez niego
tradycji. Polska to okręt walczący z falami, burzą, żywiołem morskim, potrzebujący
mądrego kapitana, którego działania wspierane są solidarnością całej załogi – czyli
narodu. Poeta identyfikuje się z losem swoich rodaków: nie uchylał się od duchowego
przywództwa, kiedy było to potrzebne, a kiedy naród poniósł klęskę – dzieli ją z nim.

Ale kiedyś – o smętnych losach zadumany
Mojej biednej ojczyzny – przyzna, kto szlachetny,
Że płaszcz na moim duchu był nie wyżebrany,
Lecz świetnościami dawnych moich przodków świetny.

Mianem „płaszcza na duchu” określono tu wartości narodowe, cnoty i zalety przodków,
których poeta czuje się prawowitym spadkobiercą. Prawowitym, bo w całym swoim do-

Zwróć uwagę
na obrazy:

•

ojczyzny jako tonącego statku

•

samotnego poety wieszcza

•

cierpiącej matki

•

nieśmiertelności poezji

4

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Wiersze obowiązkowe na maturze

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

Ucz się z

tychczasowym życiu stara się o świadome kultywowanie tych cnót i życie zgodne z naka-
zami narodowego etosu. Świadomie także nawiązuje do polskiej tradycji literackiej,
choćby konstruując przywołaną alegorię ojczyzny jako okrętu.

Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…

To jeden z najsłynniejszych cytatów z tego wiersza. „Kaganiec oświaty” symbolizuje
oświecenie narodu, które nastąpi dzięki wytrwałej pracy ludzi światłych i świadomych,
niezniechęcających się przeciwnościami losu, lecz stale pełniących swą służbę na rzecz
narodu. A „kamienie przez Boga rzucane na szaniec” to ofiara, nawet z własnego życia,
jaką niejednokrotnie trzeba ponieść, wcielając w życie ideał wolności. Trzeba mieć
bowiem świadomość, że nie liczą się indywidualne interesy – że jednostka jest wyko-
nawcą woli Bożej. Przytoczone słowa stały się tytułem książki Aleksandra Kamińskiego
o dziejach harcerzy z Szarych Szeregów podczas drugiej wojny światowej. Wspomnie-
nie tragicznego losu ich i całego pokolenia najlepiej uzmysławia sens metafory.

Kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi
Iść… taką obojętność, jak ja, mieć dla świata?
Być sternikiem duchami napełnionej łodzi,
I tak cicho odlecieć, jak duch, gdy odlata?

Oba te pytania retoryczne wskazują wyjątkowość samotnej drogi poety, otoczonego nie-
chęcią i niezrozumieniem współczesnych, oraz skromność, z jaką pełni on swą misję.
„Łódź napełniona duchami” – to metafora narodu, który nie bardzo już wierzy w możli-
wość odzyskania niepodległości, traci wiarę w odrodzeńczy sens tradycji i tym bardziej
potrzebuje mądrego przywództwa i duchowego wsparcia.

Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,
Co mi żywemu na nic… tylko czoło zdobi;
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,
Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi.

Ta metafora definiuje rolę poezji jako wyjątkowej siły zdolnej do przemiany świata
i mentalności ludzi. Poeta wyraża pewność, że jego działanie ma sens i, choć w odległej
przyszłości, przyniesie jednak spodziewane rezultaty.

Przemyśl temat:

Przemyśl temat:

Przemyśl temat:

Przemyśl temat:

Przemyśl temat:

Jakie przesłanie przekazuje współczesnym i potomnym Juliusz Słowacki w utworze Te-
stament mój?