S

wobodne nurkowanie jest prze˝y-
ciem, którego nie da si´ z niczym
porównaç. Majàc 14 lat, zdoby∏em

uprawnienia p∏etwonurka i wkrótce wy-
ruszy∏em na pierwszà podwodnà wypra-
w´ u wybrze˝y wyspy Santa Catalina, po-
∏o˝onej oko∏o 65 km na po∏udnie od Los
Angeles. Ju˝ podczas pierwszego nurko-
wania stwierdzi∏em, ˝e ocean jest cudow-
nym, niezwyk∏ym miejscem, ale jeszcze
wi´cej wra˝eƒ dostarczy∏o mi nurkowanie
w Pacyfiku nocà. By∏o to doÊwiadczenie
∏àczàce w sobie szacunek dla cudów na-
tury z psychicznym stresem wywo∏anym
otaczajàcà ciemnoÊcià. W oceanie bowiem
to nie my, ludzie, jesteÊmy drapie˝nika-
mi najwy˝szego rz´du.

Kiedy pierwszy raz odp∏ynà∏em no-

cà od ∏odzi i zanurzy∏em si´ w ciemnym
morzu, musia∏em przezwyci´˝yç ogar-
niajàcà mnie panik´. Âwiat∏o latarki prze-
nika∏o zaledwie kilka metrów w g∏àb
wody, ale stworzy∏o niesamowity na-
strój i st∏umi∏o strach przed otaczajàcym
mrokiem. Wkrótce uczucie ca∏kowitego
otulenia w ch∏odny at∏asowy koc mor-
skiej wody zacz´∏o dodawaç mi dziw-
nej otuchy, a nawet zach´caç do samot-
nego nurkowania. Dlatego z∏ama∏em
pierwszà zasad´ bezpieczeƒstwa i od-
dali∏em si´ od kolegów o jakieÊ 30 m.
Nast´pnie, zebrawszy si´ na odwag´,
wy∏àczy∏em latark´.

Nagle poczu∏em si´ tak, jakbym si´

znalaz∏ po ciemnej stronie Ksi´˝yca.
Walczàc z przyspieszonym oddechem,

s∏ysza∏em jedynie dêwi´ki wydawane
przez reduktor i ∏agodne ko∏ysanie fal
ponad mojà g∏owà. Gdy si´ ju˝ uspoko-
i∏em, moje cia∏o zdawa∏o si´ roztapiaç
w atramentowoczarnej wodzie. Jednak
po kilku minutach oczy przyzwyczai∏y
si´ do mroku i wówczas spostrzeg∏em,
˝e wokó∏ wcale nie panujà absolutne
ciemnoÊci. Nie oÊlepiany Êwiat∏em la-
tarki zobaczy∏em nad sobà grzbiety fal
s∏abo rozÊwietlone blaskiem ksi´˝yca.
CoÊ du˝ego przep∏yn´∏o obok, znaczàc
przebytà drog´ mglistà smugà Êwiat∏a
pochodzàcego z pobudzonych ruchem
bioluminescencyjnych bakterii. Chocia˝
zupe∏nie nie domyÊla∏em si´, co to za
stworzenie, mia∏em ca∏kowità pewnoÊç,
˝e nie by∏o zainteresowane zjedzeniem
mnie. Zrobi∏o wokó∏ p´tl´ niczym fos-
foryzujàce lasso i odp∏yn´∏o w ciemnoÊç.

Odnalaz∏szy moich towarzyszy, stwier-

dzi∏em, ˝e nawet nie zauwa˝yli mojego
znikni´cia. Byli zbyt poch∏oni´ci oÊwie-
tlaniem latarkami dna i zach´caniem cie-
kawskich homarów do wyjÊcia z kryjó-
wek, by zwróciç uwag´ na mojà nieobe-
cnoÊç. Zapewne nie powinienem by∏ ry-
zykowaç i oddalaç si´ tak daleko od gru-
py, nawet na krótkà chwil´. Pomimo ˝e
od tamtego czasu up∏yn´∏o niemal 25 lat,
owe magiczne kilka minut trwale zapi-
sa∏o si´ w mojej pami´ci.

Ka˝dy p∏etwonurek przypomina sobie

podobnie wzruszajàce chwile. Mam na-
dziej´, ˝e wielu z Was podziela mojà pa-
sj´ do nauki i podwodnego Êwiata. W∏a-

Ênie dlatego w Mi´dzynarodowym Ro-
ku Oceanu z przyjemnoÊcià donosz´, i˝
zajmujàcy si´ morzami biologowie na ca-
∏ym Êwiecie wreszcie zdali sobie spraw´,
˝e p∏etwonurkowie amatorzy mogà byç
ich cennymi sprzymierzeƒcami. Powsta-
jà nowe interesujàce programy badaw-
cze, których realizacja by∏aby niemo˝li-
wa bez pomocy amatorów.

Do najambitniejszych projektów w tej

nowej dziedzinie dzia∏alnoÊci nale˝y
Reef Check. W ciàgu roku sta∏ si´ jed-
nym z najwi´kszych mi´dzynarodo-
wych programów badania mórz, jaki
kiedykolwiek utworzono. Prowadzony
jest w Hong Kong University of Science
and Technology, skàd organizacja o ta-
kiej samej nazwie jak program koordy-
nuje prac´ 100 zespo∏ów ochotników.
W minionym roku dokonali oni prze-
glàdu ponad 300 raf koralowych roz-
sianych na wodach terytorialnych 31
paƒstw. Poszczególnymi zespo∏ami kie-
rujà zawodowi biolodzy. Uczà oni p∏e-
twonurków wszelkich technik, które sà
konieczne do w∏aÊciwej oceny stanu raf
koralowych – ekosystemów ust´pujà-
cych zró˝nicowaniem gatunkowym je-
dynie tropikalnym lasom deszczowym.

Do rozpocz´cia prac przez Reef Check

nikt nie podejmowa∏ na podobnà skal´
systematycznych badaƒ tak wa˝nych dla
biosfery ekosystemów. Wydanie pierw-
szego raportu Reef Check ujawni∏o wiele
faktów Êwiadczàcych o niszczeniu deli-
katnych struktur raf koralowych. Dal-
sze badania powinny dostarczyç szcze-
gó∏owych danych o zachodzàcych w
nich zmianach, a tak˝e wykazaç, czy

NAUKOWIEC AMATOR

Shawn Carlson

Rok Oceanu

HETEROCONGER LUTEOLUS

po raz pierwszy rozpoznany

w swoim naturalnym Êrodowisku

przez p∏etwonurka amatora.

92 Â

WIAT

N

AUKI

Wrzesieƒ 1998

RICK JONES

Â

WIAT

N

AUKI

Wrzesieƒ 1998 93

wysi∏ki zmierzajàce do ich ochrony da-
jà spodziewane efekty. Aby uzyskaç
wi´cej informacji o projekcie, wystarczy
odwiedziç internetowà stron´ Reef Check
pod adresem www.ust.hk/~webrc/
ReefCheck/reef.html.

Kolejnà organizacjà, do której wst´-

pujà obecnie p∏etwonurkowie amato-
rzy, jest Reef Environmental Education
Foundation (REEF). Centrala REEF,
zrzeszajàcej ponad 10 tys. cz∏onków,
znajduje si´ w Key Largo (Floryda) (tel.
305-451-0312 lub www.reef.org w Inter-
necie). Nie nale˝y jednak myliç REEF
z Reef Check. Zainteresowanie Reef
Check skupia si´ wy∏àcznie na ekosys-
temach raf koralowych, REEF natomiast
zajmuje si´ badaniem populacji ryb ˝y-
jàcych w ro˝nych siedliskach.

REEF kieruje zespo∏ami badawczymi,

w których sk∏ad wchodzà zarówno ama-
torzy, jak i profesjonaliÊci, zlecajàc im
badania biologiczne w obr´bie Morza
Karaibskiego, Zatoki Meksykaƒskiej oraz
u wybrze˝y Florydy i Kalifornii. Poczàw-
szy od tego roku, niektóre zespo∏y REEF
b´dà pracowa∏y tak˝e wzd∏u˝ wybrze˝y
stanów Oregon i Waszyngton oraz Ko-
lumbii Brytyjskiej. W nast´pnej kolejno-
Êci REEF obejmie badaniami wody przy-
brze˝ne Karoliny Pó∏nocnej. Cz∏onko-
stwo w REEF jest bezp∏atne, lecz udzia∏
w wyprawach badawczych nieco kosz-
tuje. Op∏ata dla p∏etwonurków amato-
rów za prac´ wakacyjnà ze Êwiatowej
klasy biologami morskimi wynosi od
600 do 1700 dolarów.

Ochotnicy uczà si´ identyfikowaç ga-

tunki ryb w specjalnych, nieformalnych
„szko∏ach rozpoznawania”, w których
wyk∏adowcami sà naukowcy. REEF wy-
posa˝a tak˝e ochotników w specjalne
karty identyfikacji ryb, które zabierajà
ze sobà pod wod´. Wszystkie informa-
cje zebrane przez amatorów trafiajà do
stale powi´kszajàcej si´ bazy danych.
Aby uczestniczyç w inwentaryzacji ryb,
nie trzeba wcale przy∏àczyç si´ do zor-
ganizowanej ekspedycji. P∏etwonurko-
wie amatorzy, stanowiàcy obecnie ma-
∏à armi´, wsz´dzie ju˝ nurkujà z kartami
identyfikacji ryb wydanymi przez REEF.
W znacznym stopniu w∏aÊnie dzi´ki ich
wysi∏kom baza danych REEF, zawiera-
jàca ponad 13 tys. rekordów, jest jed-
nym z najpe∏niejszych zbiorów dotych-
czas zgromadzonych informacji o roz-
mieszczeniu populacji ryb.

Ochotnicy z REEF tak˝e w inny spo-

sób przyczyniajà si´ do ochrony wra˝-
liwych ekosystemów morskich. Na przy-
k∏ad podczas ostatniej wyprawy do Dry
Tortugas u po∏udniowych wybrze˝y Flo-
rydy ochotnicy REEF odkryli obszar, na
którym na g∏´bokoÊci oko∏o 40 m roz-
maite gatunki koralowców tworzà ˝y-

wy dywan pokrywajàcy w tym miejscu
po∏ow´ powierzchni dna. MnogoÊç kry-
jówek, zakamarków i wn´k stworzy∏a
nadzwyczajne siedlisko wielu gatunków
ryb i innych morskich stworzeƒ. Odkry-
cie to spowodowa∏o, ˝e National Mari-
ne Fisheries Service wyda∏a zakaz ko-
twiczenia statków w tym akwenie (aby
nie dopuÊciç do niszczenia dna) oraz roz-
pocz´∏a w∏asne badania nieznanej do tej
pory g∏´bokiej rafy koralowej.

Kilku wyszkolonych przez REEF

ochotników dokona∏o tak˝e innych wa˝-
nych odkryç. Pewien gatunek ryb, Hete-
roconger luteolus*, by∏ znany biologom
tylko w postaci szczàtków wy∏owionych
z dna Zatoki Meksykaƒskiej kilkadzie-
siàt lat temu. W 1996 roku cz∏onek
REEF, Ken Marks, zauwa˝y∏ ˝ó∏tawe
w´gorzokszta∏tne ryby w popularnym
wÊród amatorów miejscu nurkowaƒ bli-
sko Deerfield Beach na Florydzie. Gdy
zrobione przez niego fotografie tych
dziwnych ryb dotar∏y do Smithsonian
Institution, specjaliÊci potwierdzili przy-
puszczenia Marksa. Pierwszy sfotogra-
fowa∏ on nieuchwytnà ryb´ w jej natu-
ralnym Êrodowisku. Amatorzy, tacy jak
Marks, mieli dotàd pewne problemy
z przekonaniem profesjonalnych biolo-
gów o wartoÊci swoich odkryç.

Obecnie nawet rzàd federalny USA

zda∏ sobie spraw´ z potencja∏u badaw-
czego drzemiàcego w naukowcach ama-
torach. Od 1994 roku National Oceanic
and Atmospheric Administration
(NOAA) propaguje program Great
American Fish Count (GAFC), b´dàcy
corocznà akcjà liczenia ryb morskich.
Podczas dwu pierwszych tygodni lip-
ca p∏etwonurkowie bioràcy udzia∏ w

projekcie rejestrujà stan populacji ryb
oceanicznych. Podobnie jak w wyniku
akcji corocznego Bo˝onarodzeniowego
Liczenia Ptaków, organizowanego przez
Audubon Society [patrz: „RadoÊci ka-
napowej ornitologii”,

NAUKOWIEC

AMATOR

; Âwiat Nauki, czerwiec 1997],

biolodzy mogà oceniç zmiany, którym
podlegajà populacje ryb z roku na rok.

NOAA wysy∏a swoich ochotników

g∏ównie do narodowych rezerwatów fau-
ny morskiej po∏o˝onych wokó∏ Channel
Islands u po∏udniowego wybrze˝a Kali-
fornii, w zatoce Monterey (Kalifornia),
Flower Garden National Marine Sanctu-
ary na po∏udniowy wschód od Galveston
(Teksas) oraz do Florida Keys National
Marine Sanctuary. Szczegó∏owe informa-
cje dotyczàce przystàpienia do progra-
mu mo˝na znaleêç w Internecie pod ad-
resem www.fishcount.org lub otrzymaç
je od Christy Pattengill (tel. [phone]).
Wspólny wysi∏ek wszystkich ochotników
mo˝e pomóc w zachowaniu naturalne-
go pi´kna oceanu, które i ja odkry∏em,
gdy nurkowa∏em po raz pierwszy.

T∏umaczy∏

Leszek Myszkowski

Wi´cej o projektach badawczych na stro-

nie internetowej Society for Amateur Scien-
tists w sekcji Forum: http://web2.thesphe-
re.com/SAS/ WebX.cgi, a tak˝e pod adresem
pocztowym 4735 Clairemont Square, Suite
179, San Diego, CA 92117, lub numerem
telefonicznym 619-239-8807.

* Heteroconger luteolus nie ma polskiej nazwy ga-

tunkowej, nie figuruje ani w zbiorach Smithsonian

Institution, ani w doÊç nowych atlasach ryb; brak go

równie˝ w bazie danych REEF (sic!). Nazw´ ∏aciƒ-

skà poda∏ mi wymieniony w artykule Ken Marks,

który owà ryb´ w 1996 roku widzia∏ i sfotografowa∏

(przyp. t∏um.).

DANE uzyskane przez amatorów z REEF pozwoli∏y stwierdziç, ˝e w 1997 roku

rozszerzy∏ si´ zasi´g wyst´powania chryzora, Ocyurus chrysurus, na rafy koralowe

w pó∏nocnej cz´Êci Zatoki Meksykaƒskiej. Chryzory, ˝yjàce zwykle w pobli˝u raf koralowych,

mogà u˝ywaç licznych w tym rejonie platform wiertniczych jako miejsc chwilowego postoju.

RAFY KORALOWE
POJEDYNCZE RYBY
NIELICZNE RYBY
DU˚O RYB

KIERUNEK
ROZSZERZANIA SI¢
ZASI¢GU

RICK JONES