„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Andrzej Pyszczek

Obsługiwanie

urządzeń

chłodniczych

i

aparatury

kontrolno-pomiarowej 827[01].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Tomasz Kacperski
mgr inż. Andrzej Kulka



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Andrzej Pyszczek



Konsultacja:
mgr Radosław Kacperczyk






Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 827[01].Z1.03
„Obsługiwanie urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu operator maszyn i urządzeń przemysłu
spożywczego.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1.

Chłodnictwo w przemyśle spożywczym – łańcuch chłodniczy. Budowa
typowych pomieszczeń chłodniczych

7

4.1.1.

Materiał nauczania

7

4.1.2.

Pytania sprawdzające

10

4.1.3.

Ćwiczenia

10

4.1.4.

Sprawdzian postępów

11

4.2.

Budowa i zasada działania sprężarkowego urządzenia chłodniczego

12

4.2.1.

Materiał nauczania

12

4.2.2.

Pytania sprawdzające

13

4.2.3.

Ćwiczenia

14

4.2.4.

Sprawdzian postępów

14

4.3.

Zamrażalnie tunelowe

15

4.3.1.

Materiał nauczania

15

4.3.2.

Pytania sprawdzające

18

4.3.3.

Ćwiczenia

18

4.4.4.

Sprawdzian postępów

19

4.4.

Materiały termoizolacyjne

20

4.4.1.

Materiał nauczania

20

4.4.2.

Pytania sprawdzające

21

4.4.3.

Ćwiczenia

22

4.4.4.

Sprawdzian postępów

22

4.5.

Jednostki miary podstawowych wielkości fizycznych. Zasada działania
aparatury kontrolno-pomiarowej

23

4.5.1.

Materiał nauczania

23

4.5.2.

Pytania sprawdzające

32

4.5.3.

Ćwiczenia

33

4.5.4.

Sprawdzian postępów

34

4.6.

Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas obsługi urządzeń chłodniczych
i aparatury kontrolno – pomiarowej

35

4.6.1.

Materiał nauczania

35

4.6.2.

Pytania sprawdzające

36

4.6.3.

Ćwiczenia

36

4.6.4.

Sprawdzian postępów

37

5. Sprawdzian osiągnięć

38

6. Literatura

43

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o użytkowaniu instalacji

technicznych stosowanych w przemyśle spożywczym.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

827[01].Z1

Eksploatacja maszyn i urządzeń stosowanych

w przetwórstwie spożywczym

827[01].Z1.01

Obsługiwanie maszyn i urządzeń stosowanych w przetwórstwie spożywczym

827[01].Z1.02

Użytkowanie instalacji

technicznych

827[01].Z1.03

Obsługiwanie urządzeń

chłodniczych i aparatury

kontrolno-pomiarowej

827[01].Z1.04

Stosowanie środków

transportu w przemyśle

spożywczym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyszukiwać podstawowe informacje o schładzaniu i przechowywaniu różnych
produktów,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować dokumentować i przechowywać informacje,

−

rozróżniać zagrożenia wywołane podczas obsługi urządzeń chłodniczych,

−

określać znaczenia łańcucha chłodniczego,

−

dokonywać oceny materiałów termoizolacyjnych,

−

dokonywać wyboru aparatury kontrolno-pomiarowej,

−

rozróżniać aparaturę kontrolno pomiarową,

−

dokonywać odczytów z aparatury kontrolno-pomiarowej,

−

określać jednostki wielkości fizycznych i ich nazywać,

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

analizować treść działania, dobierać metody i plan rozwiązania problemu,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

współpracować w grupie,

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przeciw pożarowych oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

rozróżnić pomieszczenia do schładzania i przechowywania różnych produktów,

–

określić cele stosowania urządzeń chłodniczych w zakładach przetwórstwa spożywczego,

–

wyjaśnić znaczenie zapewnienia ciągłości łańcucha chłodniczego,

–

rozróżnić elementy sprężarkowego urządzenia chłodniczego i objaśnić jego działanie,

–

określić zasadę działania i zastosowania urządzeń chłodniczych,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa podczas obsługi urządzeń chłodniczych,

–

rozróżnić i scharakteryzować materiały termoizolacyjne,

–

dobrać przyrządy pomiarowe do wykonania określonego pomiaru,

–

określić zasadę działania aparatury kontrolno-pomiarowej,

–

odczytać wskazania urządzeń kontrolno-pomiarowych,

–

rozpoznać zagrożenia jakie mogą powstać w przypadku złego odczytu lub jako skutek
awarii urządzenia kontrolno-pomiarowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Chłodnictwo w przemyśle spożywczym – łańcuch chłodniczy.

Budowa typowych pomieszczeń chłodniczych

4.1.1. Materiał nauczania

Chłodzeniem nazywamy proces wymiany ciepła między produktem spożywczym

i środkiem chłodzącym. Chłodzeniu towarzyszy również wymiana masy związana
z odparowaniem wody z powierzchni produktów i przenoszeniem ciepła przez cząstki wody
z głębszych warstw produktu na powierzchnie. Podczas chłodzenia niektóre procesy ulegają
zwolnieniu, np. rozwój mikroflory, aktywność enzymów oraz wszystkie istotne przemiany
produktu. Schłodzone produkty i wyroby gotowe przechowywane w warunkach chłodniczych
wykazują trwałość do roku. Zamrażanie polega na odprowadzeniu ciepła z produktu, aż do
uzyskania temperatury końcowej niższej od temperatury zamarzania soków komórkowych.
Zamrażaniu towarzyszy powstawanie lodu w tkankach i komórkach, które powoduje takie
uszkodzenie produktów, że nie można ich całkowicie usunąć. Zamrażanie jest często
traktowane jako proces nieodwracalny. Dla wielu produktów (mięso, ryby) opracowano
metody zamrażania, umożliwiające zachowanie ich naturalnych właściwości a inne produkty
(owoce, warzywa) wymagają zastosowanie specjalnej obróbki wstępnej, ale jednak ich jakość
ulega znacznym zmianom. Mimo to, zamrażanie w porównaniu z chłodzeniem znacznie
skuteczniej chroni produkty przed zepsuciem w czasie długotrwałego przechowywania, nawet
do 2 lat. Tak długie okresy przechowywania uzyskuje się dzięki obniżeniu temperatury
produktu od – 18 do – 30

0

C oraz związanym z jego odwodnieniem na skutek przemiany wody

w lód. W tych warunkach znika zdolność rozwojowa drobnoustrojów i aktywność większych
enzymów tkankowych. Aby uzyskać takie warunki przechowywania produktu spożywczego
niezbędna jest niska temperatura, która uzyskujemy w urządzeniach chłodniczych
wykorzystując następujące właściwości czynników chłodniczych:
–

ciśnienie skraplania nie powinno przekraczać 1,5 MPa ze względu na wytrzymałość
urządzenia,

–

ciepło parowania i przewodności cieplna powinny być możliwie duże,

–

temperatura krzepnięcia powinna być możliwie duża,

–

powinny być niepalne i nietoksyczne,

–

nie powinny powodować korozji metali,

–

powinny być możliwie tanie.
Prawidłowa obróbka chłodnicza żywności musi być ciągła. Aby zapewnić dobry stan

towarów łatwo psujących się muszą one stale znajdować się w obniżonych temperaturach tj.
podczas produkcji, transportu, w pomieszczeniach handlowych, w pomieszczeniach odbiorcy.
Takie powiązanie i wykorzystywanie urządzeń chłodniczych, zapewniające właściwe
temperatury przechowywania nazywa się łańcuchem chłodniczym. Najważniejszą częścią
łańcucha chłodniczego jest jego ciągłość. Przerwanie go w dowolnym punkcie powoduje
obniżenie jakości lub zepsucie produktu. Ogniwami łańcucha są chłodnie zakładowe,
składowe i rozdzielcze, chłodnie zakładów zbiorowego żywienia, punkty sprzedaży
detalicznej oraz chłodziarki domowe. Elementem łączącym poszczególne ogniwa łańcuch
chłodniczego jest transport chłodniczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Rys. 1. Schemat łańcucha chłodniczego; O – transport zwykły Ø – transport chłodniczy [6, s. 167]

Rys. 2. Samochód chłodnia
1

–

natrysk

ciekłego

azotu,

2 – termoelement, 3 – zawór
elektromagnetyczny, 4 – urządzenie
do napełniania ciekłym azotem,
5 – termometr do mierzenia
temperatury

w

komorze

chłodniczej, 6 – zbiornik ciekłego
azotu, 7 – pulpit regulacyjny
[6, s. 167]

W przechowalnictwie artykułów spożywczych stosujemy różnego rodzaju komory

i pomieszczenia chłodnicze. Komory chłodnicze mogą być stałe lub składane. Komory stałe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

są murowane i izolowane cieplnie. Komory składane są wykonywane jako tzw. zerowe
w zakresie temperatur od – 5

0

C do +5

0

C, oraz jako mroźnicze, w zakresie temperatur od –

30

0

C do – 22

0

C. Rysunek nr 3 przedstawia komorę chłodniczą.

Rys. 3. Komora chłodnicza składana
[4, s. 275]

Rys. 4. Panelowa konstrukcja komory chłodniczej [4, s. 279]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Agregaty chłodnicze i mroźnicze są to zespoły montowane fabrycznie, składające się ze

sprężarki, z zaworem ssawnym, skraplacza z zaworem tłocznym, wentylatora osiowego
osadzonego na wspólnym wałku napędzającym go silnikiem elektrycznym, zbiornika
z zaworem kątowym, regulatora ciśnienia i niekiedy odwadniacza. Rozróżnia się agregaty
skraplające niskotemperaturowe (mroźnicze) o zakresie parowania czynnika chłodniczego od
– 40

0

C do – 10

0

C, oraz standardowego o zakresie parowania czynnika chłodniczego od –

33

0

C do – 10

0

C. Hermetyczne agregaty skraplające niskotemperaturowe są przeznaczone do

automatycznych urządzeń mroźniczych np. zamrażarek, komór mroźniczych. Komory
mroźnicze występują jako składane oraz stałe. Na rysunkach 5, 6, pokazano stałe komory
mroźnicze wykonane z płyt warstwowych przeznaczone dla przetwórstwa miesnego.

Rys. 5. Urządzenia chłodnicze komór mroźniczych

[www.thermolux.pl/html]

Rys. 6. Komora mroźnicza [www.thermolux.pl/html]

Komory mroźnicze są przeznaczone do przechowywania żywności w temperaturach

od – 15

0

C do – 33

0

C.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega chłodzenie?
2. Jaki jest cel chłodzenia w przemyśle spożywczym?
3. Co to jest zamrażanie?
4. Jakie powinny być właściwości czynników chłodniczych?
5. Jakie ma zadanie łańcuch chłodniczy?
6. Jaka jest najważniejsza część łańcucha chłodniczego?
7. Jakiego rodzaju są komory chłodnicze?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj schemat konstrukcji komory chłodniczej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w materiałach dydaktycznych informacji o komorach chłodniczych,
2) rozpoznać różne konstrukcje komór chłodniczych,
3) wskazać punkty newralgiczne komór tj. łączenia,
4) wykonać schemat komory na papierze A4.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schematy komór chłodniczych,

−

komputer z dostępem do internetu,

−

zdjęcia komór chłodniczych,

−

blok techniczny A4,

−

przybory kreślarskie,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca komor chłodniczych.

Ćwiczenie 2

Na podstawie uzyskanych informacji od nauczyciela zaprojektuj łańcuch chłodniczy dla

wyrobów mięsnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować materiał na temat łańcucha chłodniczego,
2) wymienić kolejne etapy łańcucha chłodniczego,
3) odnaleźć informacje na temat przetwórstwa mięsnego,
4) wskazać sposoby łączenia łańcucha chłodniczego,
5) zaprojektować łańcuch chłodniczy,
6) proponowany projekt przedstawić pozostałym kolegom.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca łańcuchów chłdniczych

−

przybory do pisania,

−

notatnik.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić cel chłodzenia?





2)

wyjaśnić cel zamrażania?





3)

wymienić właściwości czynników chłodniczych?





4)

wymienić elementy łańcucha chłodniczego?





5)

omówić cel stosowania łańcucha chłodniczego?





6)

wyjaśnić budowę samochodu chłodni?





7)

wymienić rodzaje komór chłodniczych?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Budowa i zasada działania sprężarkowego urządzenia

chłodniczego

4.2.1. Materiał nauczania

Urządzenia chłodnicze stosowane w przemyśle, magazynach artykułów spożywczych,

środkach transportu służących do przewozu tych artykułów oraz chłodziarkach domowych są
wykonane jako urządzenia sprężarkowe lub absorpcyjne. Bardziej wydajne i tańsze
w eksploatacji są urządzenia sprężarkowe, które mają szersze zastosowanie. Budowa
amoniakalnego urządzenia chłodniczego często stosowanego w przemyśle spożywczym
przedstawia rysunek nr 7.

Rys. 7. Sprężarkowe urządzenie chłodnicze:1 – komora chłodnicza, 2 – parownik, 3 – osuszacz,

4 – zawór bezpieczeństwa, 5 – skraplacz, 6 – zawór odpowietrzający, 7 – odolejacz,
8 – manometr czynnika chłodniczego, 9 – sprężarka, 10 – zawór odcinający, 11 – zawór
dławiący, 12 – zawór do napełniania układu czynnikiem chłodniczym. [6, s. 161]

Działanie urządzenia przedstawionego na rysunku 7. Obniżenie temperatury komory

chłodniczej (1) jest spowodowane pobraniem ciepła do odparowania amoniaku w parowniku
(2). Pary amoniaku, po przejściu przez osuszacz (3) są zasysane przez sprężarkę (9),
a następnie sprężone i przez odolejacz (7) wtłoczone do skraplacza (5), gdzie zamieniając się
w ciecz oddają ciepło do otoczenia. Amoniak ze skraplacza przez zawór dławiący (11) wraca
do obiegu. Zawór bezpieczeństwa (4) zapobiega nadmiernemu wzrostowi ciśnienia amoniaku
w skraplaczu. Ciśnienie to jest ponadto kontrolowane za pomocą manometru (8). Zawór (12)
umożliwia napełnienie urządzenia amoniakiem przy otwartym zaworze odpowietrzającym
(6). W opisanym urządzeniu chłodzone produkty są umieszczane bezpośrednio w izolowanej
komorze chłodniczej (1). Niekiedy parownik umieszcza się nie w komorze chłodniczej, lecz
w zbiorniku z chłodziwem, którym jest wodny roztwór chlorku wapnia, chlorku sodu (soli
kuchennej) lub chlorku magnezu. Ochłodzony roztwór zwany solanką jest doprowadzany do
przestrzeni chłodniczej urządzenia.

Najważniejszymi elementami sprężarkowego urządzenia chłodniczego jest sprężarka

i skraplacz.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 8. Zasada działania sprężarki nieprzelotowej:

1 – zawór ssawny, 2 – zawór tłoczny,
3 – tłok, 4 – karter [5, s. 171]

Zasadę działania sprężarki przedstawia rysunek 8. Sprężarka odsysa przez zawór

(1) z parownika powstającą parę czynnika chłodniczego i go spręża. Wykonana praca
sprężania zamienia się na ciepło i powoduje wzrost temperatury sprężonego czynnika
gazowego. Gorące pary czynnika o wysokim ciśnieniu są wypychane zaworem tłocznym (2)
do przewodu prowadzącego do skraplacza.

Skraplacz chłodzony powietrzem lub wodą przejmuje sprężone gorące pary czynnika

chłodniczego, które stykają się z zimnymi ścianami zostają ochłodzone do temperatury
skraplania i spływają do zbiornika ZB (rys 7) umieszczonego pod skraplaczem. Ze zbiornika
ciekły czynnik płynie pod ciśnieniem do zaworu rozprężnego. Zawór rozprężny ZR (rys 7)
reguluje dopływ ciekłego czynnika do parownika. W zaworze w wyniku rozprężenia
czynnika, jego ciśnienie i temperatura maleją. Parownik P (rys 7). Rozprężenie czynnika w
zaworze rozprężnym wywołuje gwałtowne parowanie czynnika (wrzenie), który pobiera
ciepło przez ścianki parownika z chłodzonego pomieszczenia PM (rys 7) izolowanego przed
stratami zimna.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z czego składa się urządzenie chłodnicze?
2. Jak zbudowane jest urządzenie sprężarkowe?
3. Jaki czynnik chłodniczy stosujemy w urządzeniu sprężarkowym?
4. Jak działa urządzenie sprężarkowe?
5. Na czym polega praca skraplacza?
6. Jak działa sprężarka?
7. Jakie są elementy urządzenia sprężarkowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie schematu sprężarkowego urządzenia chłodniczego przeanalizuj zasadę jego

działania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć informacje o urządzeniach sprężarkowych,
2) przeanalizować działanie sprężarki,
3) zanotować informacje w notatniku o działaniu sprężarki,
4) wskazać najważniejsze elementy urządzenia sprężarkowego,
5) przeanalizować zasadę działania urządzenia sprężarkowego i przedstawić informacje na

forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do internetu,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca sprężarek,

−

notatnik.

Ćwiczenie 2

Wykonaj schemat sprężarki na arkuszu A4.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć schematy sprężarek,
2) wykonać schemat na arkuszu A4,
3) wymienić poszczególne elementy sprężarki,
4) przedstawić na forum grupy wykonany schemat.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

materiały kreślarskie,

−

blok techniczny A4,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca sprężarek,

−

notatnik.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić zasadę działania urządzenia sprężarkowego?





2)

wymienić elementy urządzenia sprężarkowego?





3)

opisać budowę urządzenia sprężarkowego?





4)

określić

czynniki

chłodnicze

stosowane

w

urządzeniach

chłodniczych?





5)

wyjaśnić pracę skraplacza?





6)

wymienić elementy sprężarki?





7)

wyjaśnić zasadę pracy sprężarki?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

4.3. Zamrażalnie tunelowe

4.3.1. Materiał nauczania

Współczesne metody szybkiego zamrażania można podzielić na cztery grupy:

−

zamrażanie owiewowe w powietrzu w powietrzu lub innym czynniku gazowym przy
zastosowaniu intensywnego obiegu czynnika,

−

zamrażanie kontaktowe w aparatach wielkopłytowych, bębnowych i taśmowych,

−

zamrażanie immersyjne w cieczach nie wrzących przez zanurzenie oraz natrysk,

−

zamrażanie w cieczach wrzących kriogenicznych odparowujących np. w ciekłym
powietrzu, freonie, stałym dwutlenku węgla i dwutlenku węgla.

Rys. 9. Tunel zamrażający typu L

[http://www.linde-gaz.pl]

Rys.

10.

Zamrażarka

tunelowa

[http://www.linde-gaz.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Każda z metod i związane z nią urządzenia zamrażalnicze ma zastosowanie do

określonego rodzaju produktów.

Zamrażanie owiewowe można podzielić na tunelowe, taśmowe, fluidyzacyjne. Jeden ze

sposobów zamrażania tunelowego przedstawiono na rysunku 9. Zamrażalnie tunelowe
(rys. 11) są izolowanymi pomieszczeniami, o wydłużonym kształcie wyposażonymi
w parowniki i wentylatory, w których wychłodzone powietrze cyrkuluje między produktami
umieszczonymi na tacach przesuwających się wzdłuż tunelu na wózkach kołowych, lub
przesuwanych stojakach jeden za drugim. Tunele są również stosowane do zamrażania tusz
mięsnych, przesuwanych na podwieszonym przenośniku lub specjalnych wózkach.

Rys. 11. Schemat tunelu automatycznego przelotowego z poprzecznym obiegiem

powietrza:1 – podgrzewanie gruntu, 2 – chłodnice powietrza, 3 – przenośnik
taśmowy, 4 – pojemnik z produktem, 5 – stół wlotowy ruchomy, 6 – izolowana
obudowa, 7 – napęd przenośnika [6, s. 182]

Zamrażanie taśmowe są wyposażone w pojedynczy przenośnik lub w kilka przenośników

taśmowych umieszczonych jeden nad drugim, poruszających się w tym samym kierunku,
bądź w kierunkach przeciwnych. Innym typem zamrażania taśmowego jest spiralne
zamrażalnie obiegające wokół obracającego się bębna. Nowoczesne zamrażalnie taśmowe
mają taki obieg powietrza, że jest ono przetłaczane przez warstwę produktu. Przekrój
spiralnego zamrażalnika ciągłego działania przedstawiono na rysunku 12.

Rys. 12.

Przekrój spiralnego zamrażania ciągłego działania:1 – bęben z opadającym
przenośnikiem, 2 – bęben wznoszący przenośnik, 3 – chłodnica powietrza, 4 – odbiór
zamrożonego produktu, 5 – automatyczna myjnia taśmy, 6 – osuszacz taśmy,
7 – regulacja napięcia taśmy, 8 – zasilanie zamrażalnika w surowiec. [6, s. 182]

Zamrażanie fluidyzacyjne występuje wtedy, gdy produkty o dość jednolitych

wielkościach są unoszone przez strumień powietrza skierowany ku górze. Przy odpowiedniej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

prędkości powietrza i przy nachylonym korycie produkt jest zamrażany i jednocześnie
przenoszony przez powietrze bez pomocy przenośnika mechanicznego. Proces tego typu
zamrażania trwa zaledwie kilka minut.

Rys. 13.

Zamrażalnia fluidyzacyjna:1 – ładowanie produktu, 2 – unoszenie zamrożonego
produktu w strumieniu powietrza, 3 – wyładunek produktu, 4 – parownik,
5 – wentylator. [6, s. 182]

Zamrażalnie kontaktowe są urządzeniami, w których produkt jest umieszczany między

metalowymi płytami usytuowanymi poziomo lub pionowo, w których cyrkuluje czynnik
chłodniczy cyrkuluje pomiędzy dwoma taśmami lub po zewnętrznej stronie tych płyt.
Schemat i zasadę zamrażania kontaktowego przedstawia rys. 14.

Rys. 14.

Schemat zamrażarki kontaktowej: a) widok ogólny, b) położenie płyt przed i po
dociśnięciu produktu 6, s. 183]

Zamrażalnie immersyjne służą do zamrażania produktów o nieregularnych kształtach,

takich jak ryby, drób. Składają się one ze zbiornika wypełnionego zimnym chłodziwem, np.
solanką lub roztworem glikolu. Produkt jest zanurzany w roztworze lub nim zraszany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

i jednocześnie przesuwany wzdłuż zbiornika. Gdy chłodziwem są glikole to produkt musi być
chroniony przez specjalne opakowania.

Rys. 15. Zasada pracy w natryskowej zamrażalni na ciekły azot. 1 – wentylator wyciągowy zużytego N

2

,

2 – zasilanie ciekłym N

2

, 3 i 9 – wlot i wylot produktu, 4 – czujnik termostatu, 5 – zawór

termoregulacyjny, 6 – wentylatory odśrodkowe i osiowe, 7 – dysze natryskowe N

2

, 8 – przenośnik

taśmowy. [6, s. 184]

W przypadku zamrażania w ciekłym azocie lub freonie są to komory, tunele lub

zamrażalnie spiralne z dyszami natryskowymi. Ciekły azot jest produktem ubocznym przy
pozyskiwaniu ciekłego tlenu, a jego zużycie jest rzędu 1–1,5 kg na 1 kg zamrażanego
produktu. Niskie koszty i proste działanie czyni metodę zamrażania w ciekłym azocie
ekonomiczną dla produktów sezonowych w okresie ich pozyskiwania. Ponadto, ciekły azot
jest stosowany jako chłodziwo w niskotemperaturowym transporcie chłodniczym.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie można wyróżnić rodzaje zamrażania?
2. Jakie można wyróżnić rodzaje zamrażania owiewowego?
3. Na czym polega zamrażanie taśmowe?
4. Do jakich produktów stosujemy zamrażanie tunelowe?
5. Jakie produkty możemy zamrażać fluidyzacyjnie?
6. Jakie są elementy tunelu zamrażającego?
7. Do czego służą zamrażalnie immersyjne?
8. Gdzie stosujemy zamrażanie w ciekłym azocie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie informacji uzyskanych od nauczyciela, zaproponuj produkty do zamrażania

metodą tunelową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować metody zamrażania różnych produktów,
2) przeanalizować budowę i zasadę działania zamrażania tunelowego,
3) wymienić produkty możliwe do zamrażania metodą tunelową,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4) zaproponować produkty do zamrażania,
5) zapisać w notatniku proponowane produkty do zamrażania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schematy tuneli zamrażających,

−

instrukcje obsługi tuneli,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca zamrażalni,

−

przybory do pisania,

−

notatnik.

Ćwiczenie 2

Wykonaj schemat natryskowej zamrażalni ciekłym azotem na arkuszu A4.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać informacje na temat zamrażania natryskowego,
2) przeanalizować schematy zamrażalni natryskowych,
3) wymienić elementy zamrażalni natryskowej,
4) wykonać schemat zamrażalni natryskowej ciekłym azotem na arkuszu A4,
5) przedstawić pozostałym uczniom wykonany schemat.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

materiały piśmienne i kreślarskie,

–

notatnik,

–

kartka papieru A4,

–

literatura z rozdziału 6, dotycząca zamrażalni.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić cele zamrażania?





2)

wymienić rodzaje zamrażania?





3)

wyjaśnić zasadę zamrażania tunelowego?





4)

wyjaśnić cel stosowania zamrażania owiewowego?





5)

wymienić elementy zamrażalni tunelowych?





6)

wymienić elementy zamrażalni fluidyzacyjnych?





7)

wymienić rodzaje produktów zamrażanych w zamrażalniach

tunelowych?





8)

wyjaśnić zasadę pracy zamrażania kontaktowego?





.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

4.4. Materiały termoizolacyjne

4.4.1. Materiał nauczania

Najważniejszym zadaniem izolacji cieplnych jest ochrona obiektów przed niepożądanymi

zyskami ciepła (w przypadku urządzeń chłodniczych). Wymianie ciepła towarzyszy przepływ
wilgoci przez izolację i do izolacji. W obiektach chłodniczych przepływ i akumulacja wilgoci
w przegrodach stanowi bardzo poważny problem. Siłą napędową przenikania wilgoci przez
izolację jest różnica ciśnień cząstkowych pary wodnej w powietrzu wewnątrz i na zewnątrz
pomieszczenia. Ciśnienie cząstkowe pary wodnej jest zależne od temperatury w ten sposób,
że im wyższa temperatura, tym wyższe ciśnienie cząstkowe przy tej samej wilgotności
względnej. Dlatego zatem w przypadku obiektów chłodniczych przepływ wilgoci jest przez
większą część roku od otoczenia do zimniejszego wnętrza. Miarą strat cieplnych przegrody
jest współczynnik przenikania ciepła oznaczany literą k wyrażany w W/(m

2

•K) gdzie:

W – Wat,
m – metr,
K – Kalwin.

Wartości współczynników przenikania k dla różnych przegród budowlanych nie mogą

przekraczać wielkości określonych w normach. Aktualnie w chłodnictwie stosuje się
najczęściej jako izolację piankę poliuretanową i styropian. Dla typowych przegród
stosowanych w obiektach chłodniczych wartości tego współczynnika wynoszącą różne,
a wartości przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Obliczeniowy współczynnik przenikania ciepła k W/(m

2

•K) płyt warstwowych. [4. s. 273]

Grubość płyty [mm]

Płyta z rdzeniem styropianowym

Płyta z rdzeniem

poliuretanowym

80

100
150
180
200
250

-

0,39
0,27

-

0,20
0,16

0,25
0,20
0,13
0,11

-
-

W ustalonym stanie wymiany ciepła moce cieplne przejmowane z obu stron przegrody

i moc cieplna przewodzona przez przegrodę są równe. Współczynnik przewodzenia ciepła
jest miarą zdolności izolacyjnej materiału. Im jest mniejszy współczynnik przewodzenia
ciepła, tym izolacja jest lepsza. Szeroko stosowana w budownictwie pianka poliuretanowa
twarda, której porowate przestrzenie są wypełnione gazem cięższym od powietrza, może mieć
ten współczynnik poniżej wartości 0,02 W/(m•K). Oznacza to, że dla podobnej ochrony
zimnochronnej, przegroda z cegły musiałaby być aż 25 razy grubsza (0,5/0,02) od przegrody
poliuretanowej (w komorach mroźni grubości pianki poliuretanowej sięgają 15cm). Materiały
stosowane do budowy ścian i stropów obiektów przechowalniczych musza charakteryzować
się przede wszystkim: dużym oporem cieplnym (zabezpieczającym przed wykraplaniem się
wilgoci na powierzchni i wewnątrz przegrody), wytrzymałością mechaniczną, odpornością na
działanie czynników chemicznych i biologicznych, niepalnością. Wymagania takie spełniają
płyty warstwowe.

Płyty warstwowe składają się z dwóch okładzin zewnętrznych oraz rdzenia

o właściwościach termoizolacyjnych. Okładziny płyt są wykonane z blach stalowych grubości
0,5-0,55mm, obustronnie ocynkowanych i pokrytych zazwyczaj lakierem. W Polsce,
w chłodnictwie są stosowane płyty warstwowe z rdzeniem poliuretanowym oraz styropianem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Właściwości termoizolacyjne płyt warstwowych ocenia się na podstawie wartości
współczynnika infiltracji powietrza, który charakteryzuje szczelność styków i połączeń.

Rys. 16.

Chłodnicza płyta warstwowa 1 – płyta warstwowa, 2 – uszczelka poliuretanowa
impregnowana samoprzylepna, 3 – masa uszczelniająca [4, s. 274]

Widok płyty warstwowej

Rys. 17. Płyta warstwowa z rdzeniem poliuretanowym

[www.kokos. net.pl]

Rys. 18. Płyta warstwowa z rdzeniem styropianowym

[www.kokos. net.pl]

TWOWE ZPŁYTY WARSTWOWE Z RDZENIEM POLIURETANOWYM

Inne materiały stosowane jako izolacje zimnochronne

Foamglas zakres temperatury, w jakich może być stosowany – 260°C do +430°C

wykorzystywany do kształtek i płyt wykonanych ze spienionego szkła, dopuszczony do
stosowania w przemyśle i budownictwie. Stosowany jako izolacja w urządzeniach
chłodniczych.

K-Flex al Clad zakres temperatury stosowania: otuliny – 45°C +105°C płyty – 45°C

+80°C. Otuliny i płyty z kauczuku syntetycznego pokryte potrójnym płaszczem zewnętrznym
(polipropylen, aluminium, warstwa odporna na UV) stosowane zarówno w wewnętrznych jak
i zewnętrznych instalacjach: chłodniczych, klimatyzacyjnych, wentylacyjnych.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zadanie ma izolacja?
2. Jak określamy współczynnik przenikania ciepła?
3. Jakie materiały stosujemy termoizolacyjne?
4. Jakie zadanie ma płyta warstwowa?
5. Jak zbudowana jest płyta warstwowa?
6. Gdzie stosujemy płyty warstwowe?
7. Gdzie stosujemy Foamglas?
8. W jakim przedziale temperatur ma zastosowanie płyta warstwowa?
9. Jaki jest zakres stosowania materiałów typu K-Flex al. Clad?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij metody łączenia płyt warstwowych, zaproponuj materiał łączeniowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać informacje o płytach warstwowych,
2) odnaleźć sposoby łączenia płyt warstwowych,
3) odnaleźć informacje o materiałach uszcelniajacych,
4) zanotować pozyskane informacje w notatniku,
5) zaproponuj połączenie i uszczelnienie płyty warstwowej,
6) przedstawić pozostałym kolegom proponowane połączenie i jego uszczelnienie.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

schematy łączenia płyt warstwowych,

−

komputer z dostępem do internetu,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca materiałów termoizolacyjnych,

−

notatnik.

Ćwiczenie 2

Wykonaj model płyty warstwowej stosowanej w chłodnictwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć informacje o płytach warstwowych,
2) wymienić elementy płyt warstwowych,
3) odnaleźć informacje o materiałach stosowanych do budowy płyt warstwowych,
4) wykonać model płyty warstwowej,
5) przedstawić pozostałym kolegom wykonany model, wymienić używane materiały do

wykonania modelu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

notatnik,

−

narzędzia niezbędne do wykonania modelu:młotek, nożyce,

−

materiały styropian, pianka poliuretanowa.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić cel stosowania materiałów termoizolacyjnych?





2) wyjaśnić, co to jest współczynnik przenikania ciepła?





3) wyjaśnić budowę płyty warstwowej?





4) dokonać podziału materiałów termoizolacyjnych?





5) wymienić główne materiały zimnochronne?





6) wymienić miejsca stosowania płyt warstwowych?





7) dobrać rodzaj izolacji zimnochronnej





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

4.5 Jednostki miary podstawowych wielkości fizycznych. Zasada

działania aparatury kontrolno-pomiarowej

4.5.1. Materiał nauczania

Jednostką miary nazywa się wartość danej wielkości, której wartość liczbową umownie

przyjęto równą jedności. Służy ona do porównywania różnych wartości tej samej wielkości.
Pomiar, w którym odbywa się bezpośrednie porównanie wielkości mierzonej z jednostką tej
wielkości nazywa się pomiarem metodą bezpośrednią. Jeśli przedmiotem pomiaru nie jest
wielkość, która ma być zmierzona, lecz inna wielkość z nią związana, to taka metoda pomiaru
nosi nazwę pośredniej. Jednostki miar kilku wybranych wielkości fizycznych noszą nazwę
jednostek podstawowych, oraz odnoszące się do miar kąta jednostki uzupełniające. Jednostki
podstawowe i uzupełniające są podstawą tworzenia wszystkich wielkości mierzalnych. Tak
utworzone jednostki noszą nazwę jednostek pochodnych. Uporządkowany zbiór jednostek
miary tworzy układ jednostek miar. W Polsce obowiązuje ogólnie przyjęty Międzynarodowy
Układ Jednostek Miar zwany w skrócie Układem SI. W tabeli nr 2 zamieszczone niektóre
jednostki podstawowe i pochodne układu SI.

Tabela 2. Jednostki układu SI [4, s. 17]

Wielkość

Nazwa

Symbol

Definicja

Jednostki podstawowe

Długość

metr

m

Metr jest to długość drogi przebytej przez światło w czasie
1/2999792458 s

Masa

kilogram

kg

Masa

wzorca

międzynarodowego

przechowywanego

w

Międzynarodowym Biurze Miar i Wag w Sevres pod Paryżem

Czas

sekunda

s

Czas

równy

9 192 631 770

okresów

promieniowania

odpowiadającego przejściu między dwoma nadsubtelnymi
poziomami stanu podstawowego atomu 133

Prąd
elektryczny

amper

A

Prąd elektryczny, który występuje w dwóch równoległych,
nieskończenie długich, cienkich przewodach oddalonych od
siebie o 1 metr w próżni i wywołuje między tymi przewodami
siłę równą 2•10

-7

niutona na każdy metr długości

Temperatura kelwin

K

1/273,16 część temperatury termodynamicznego punktu
potrójnego wody

Jednostki pochodne

Pole
powierzchni

metr
kwadratowy

m

2

Powierzchnia kwadratu o boku 1m

Objętość

metr
sześcienny

m

3

Objętość sześcianu o boku 1m; 1m

3

=1000 litrów

Częstotliwoś
ć

herc

Hz

Liczba pełnych cykli na sekundę

Siła

niuton

N

Siła, jaka masie 1kg nada przyśpieszenie 1m/s

2

Ciśnienie

paskal

Pa

Praca wykonana przez siłę 1N na drodze 1m

Wszystkie jednostki podstawowe jak i pochodne możemy przeliczać na inne jednostki

pochodne np.:
1m=10dm=10

2

cm=10

3

mm,

1m

2

=10

2

dm

2

=10

4

cm

2

,

1m

3

=10

3

dm

3

=10

6

cm

3

,

1N=10

-

3

kN,

1Pa=10

-

5

bar.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Pomiary te i wiele innych wykonuje się narzędziami pomiarowymi. Narzędzia

pomiarowe dzielą się na wzorce miar oraz przyrządy pomiarowe. Właściwy przebieg
większości procesów technologicznych w przemyśle spożywczym zależy od utrzymania na
określonym poziomie takich parametrów fizycznych jak:

−

temperatura, w jakiej musza przebiegać procesy technologiczne związane z niszczeniem
szkodliwych drobnoustrojów w produktach,

−

ciśnienie w zbiornikach z substancjami gazowymi,

−

strumień masy i objętości cieczy i gazów w rurociągach,

−

masa substancji będących półfabrykatami lub produktem końcowym,

−

stężenie roztworów,

−

poziom cieczy w zbiornikach,

−

wilgotność powietrza w pomieszczeniach produkcyjnych, magazynach żywności.
Pomiar wymienionych wielkości z odpowiednią dokładnością jest sprawą bardzo ważną,

a służąca temu celowi aparatura stanowi często podstawowe wyposażenie zakładów
przemysłu spożywczego.

Ciśnienie jest istotnym składnikiem wielu procesów technologicznych, a do pomiarów

używa się manometrów. Według zasady działania manometry można podzielić na:

−

hydrostatyczne,

−

prężne (przeponowe, rurką Bourdona, mieszkowe),

−

elektryczne.
W zależności od charakteru mierzonego ciśnienia rozróżnia się manometry:

−

podciśnienia,

−

podciśnienia i nadciśnienia,

−

małych ciśnień,

−

różnicy ciśnień,

−

ciśnienia bezwzględnego (barometry),

−

wielkich ciśnień.
W zależności od sposobu wskazania manometry rozróżnia się:

−

z odczytem położenia słupa cieczy,

−

z odczytem wskazówkowym w miejscu pomiaru,

−

z odczytem wskazówkowym zdalnym,

−

z odczytem wskazówkowym i rejestracją danych,

−

z odczytem wskazówkowym i sygnalizacją optyczna lub akustyczną przekroczenia
określonej wartości.

Manometry

Działanie manometrów hydrostatycznych polega na wykorzystaniu zjawiska rządzącego

cieczą pozostającą w stanie spoczynku, w stanie równowagi. W naczyniach połączonych
w rurce o kształcie litery U, tzw. U-rurce, powierzchnie cieczy w obu gałęziach będą na
jednakowym poziomie, gdy ciśnienia na niedziałające będą miały tę samą wartość.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 19. Schemat manometru U-rurkowego. a) w stanie

równowagi b) przy różnicy ciśnień [1, s. 105]

Rys.

20.

Schemat

manometru

U-rurkowego

– menisk wklęsły i wypukły [1, s. 105]

Jeżeli ciśnienie p

1

działające na ciecz w lewym ramieniu będzie większe, poziom cieczy

w tym ramieniu obniży się i ustali w nowym położeniu równowagi. Różnica ciśnień
zewnętrznych działających na powierzchnię cieczy jest równoważona przez słup cieczy
o wysokości h. Dokładność pomiaru manometrem U-rurkowym zależy od dokładności
położenia powierzchni cieczy w ramieniu manometru. Dokładny odczyt jest zadaniem
trudnym. Powierzchnia cieczy nie jest bowiem płaszczyzną, lecz na skutek napięcia
powierzchniowego tworzy menisk: wklęsły – w przypadku cieczy zwilżającej ścianki rurki,
jak np. wody, lub wypukły – gdy cieczą jest rtęć i nie zwilża ścianek rurki.

Inną zasadę działania posiadają manometry prężne, w których wykorzystuje się zjawisko

odkształcenia elementów sprężystych pod wpływem różnicy ciśnień. Zasadę pomiaru
wysokich ciśnień dokonujemy manometrem prężnym wyposażonym w przeponę. Budowa
manometru pokazana jest na rysunku 21.

Rys. 21. Manometr przeponowy: 1 – sektor

zębaty, 2 – łącznik, 3 – przepona
(membrana),

4

–

końcówka

gwintowana, 5, 6 – obudowa przepony,
7 – popychacz, 8 – sprężyna spiralna,
9 – wskazówka. [1, s. 107]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Przepona (3) znajduje się wewnątrz obudowy złożonej z dwóch skręconych ze sobą

części (5), (6). Dolna część obudowy tworzy wraz z przeponą komorę, w której panuje
mierzone ciśnienie. Ze źródłem tego ciśnienia manometr jest połączony za pomocą
gwintowanej końcówki (4). Nad przeponą panuje ciśnienie atmosferyczne. Odkształcenie
przepony spowodowane działaniem różnicy ciśnień wywołuje przemieszczanie popychacza
i łącznika (2) poruszającego sektor zębaty (1) obracający wskazówkę (9). Sprężyna spiralna
(8) umieszczona na osi wskazówki służy do kasowania luzów mechanicznych i zmniejszenia
błędów wskazań. Manometry tego typu umożliwiają pomiar ciśnień do wartości 200MPa.
Obudowy komór manometrów wykonuje się jako grubościenne odlewy lub odkuwki
z mosiądzu, przepony zaś z brązu berylowego lub stali nierdzewnej.

Przepływomierze

Prawidłowy przebieg wielu procesów technologicznych w przemyśle spożywczym zależy

od intensywności przepływu płynu w rurociągu zwanej natężeniem przepływu. Może być ono
określane strumieniem objętości lub strumieniem masy. Jednym z najprostszych
przepływomierzy mechanicznych jest przepływomierz śrubowy.

Rys. 22. Przepływomierz śrubowy, a)przekrój, b)podzielnia. 1 – urządzenie zliczające,

2 – wirnik [1, s. 108]

Jest on przeznaczony do pomiaru natężenia przepływu cieczy w bardzo szerokim

zakresie. W zależności od średnicy wirnika (od 80–500 mm) zakres pomiarowy wynosi
10

-

5

–1m

3

/s. zasadniczym elementem przepływomierza jest wirnik (2) o osi poziomej lub

pionowej. Ukośnie osadzone względem osi wirnika skrzydełka są poruszane przez ciecz
płynącą przewodem. Ruch jest tym intensywniejszy im szybciej przepływa ciecz. Ruch
obrotowy wirnika jest przekazywany za pomocą wielostopniowej przekładni zębatej do
urządzenia zliczającego (1). Liczba obrotów odpowiada ilości cieczy, jaka przepłynęła przez
przyrząd. Wirnik może być połączony z miernikiem prędkości kątowej tzw. tachometrem.

Termometry

Pomiar temperatury ciała fizycznego polega na określeniu energii kinetycznej ruchu

cząstek lub atomów tego ciała. Pomiar odbywa się przez porównanie temperatury ciała

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

badanego z pewną określoną temperaturą, przyjętą jako punkt stały skali do pomiaru
temperatury. Punkty stałe są określane na podstawie zjawisk termodynamicznych i dzięki
temu łatwo je odtworzyć w celu sprawdzenia lub skalowania przyrządów do pomiaru
temperatury, zwanych termometrami. Przekrój typowego termometru, w którego budowie
wykorzystano zjawisko ciał stałych przedstawia rysunek 23.

Rys. 23. Termometr wykorzystujący rozszczelność

ciał stałych. 1 – pręt inwarowy, 2 – rurka
metalowa (mosiężna), 3 – dźwignia,
4 – wskazówka, 5 – sprężyna, 6 – wkręt
regulacyjny [1, s. 118]

Wewnątrz mosiężnej rurki (2) umieszczonej w środowisku, którego temperatura ma być

zmierzona, znajduje się pręt (1) wykonany z inwaru. Pręt opiera się jednym końcem o śrubę
regulacyjną (6), drugim zaś o dźwignię (3) połączoną ze wskazówką (4). Sprężyna (5)
powoduje stałe dociskanie dźwigni do pręta. Wzrost temperatury ośrodka spowoduje
wydłużenie się rurki (2). Przyrost długości pręta inwarowego będzie znacznie mniejszy na
skutek prawie zerowej wartości współczynnika rozszerzalności cieplnej inwaru. Koniec
wskazówki (4) przesunie się, zatem o odcinek proporcjonalny do przyrostu temperatury.
Opisany termometr jest trwały i niezawodny w działaniu, stosowany może być w zakresie
temperatur – 60

0

C ÷ +200

0

C. Najbardziej popularnymi urządzeniami do pomiaru temperatury

są termometry, w których wykorzystano zjawisko rozszerzalności cieczy. Budowę
termometru obrazuje rysunek 24.

Temperatura w tym wypadku jest wskazywana poprzez wysokość poziomu cieczy

zamkniętej w naczyniu. Aby przyrost poziomu cieczy był możliwie duży jej ilość
w termometrze powinna być znaczna, a powierzchnia przekroju naczynia możliwie mała. Te
dwa pozornie sprzeczne warunki rozwiązano w ten sposób, że naczynie, w którym zamknięto
ciecz, składa się ze zbiornika (1) o znacznej objętości oraz rurki (2) o małej średnicy. W rurce
(2) zmienia się położenie powierzchni cieczy w zależności od temperatury. Nad powierzchnią
cieczy jest próżnia. Obok rurki termometru znajduje się podzielnia (3), wyskalowana
w jednostkach temperatury. Podzielnia z rurką pomiarową znajduje się wewnątrz szklanej
osłony (4), zakończonej uchem (5) do zawieszania termometru podczas pomiaru. Termometry
cieczowe wypełniane są najczęściej alkoholem, który jest stosowany w termometrach do
pomiaru niskich temperatur, oraz rtęcią do pomiaru w wysokich temperaturach. Termometry
cieczowe umożliwiają pomiar z dokładnością do 0,02

0

C.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Rys. 24. Cieczowy termometr rozszerzalnościowy:

1 – zbiorniczek z cieczą termometryczną,
2 – rurka kapilarna, 3 – podzielnia,
4 – osłonka szklana, 5 – ucho do
zawieszania termometru. [1. s. 119]

Wagi

Pomiar masy ma w przemyśle spożywczym podstawowe znaczenie. Wynika to z faktu,

że masa w przypadku artykułów żywnościowych jest, poza walorami smakowymi, bardzo
ważnym parametrem wyrobu. Przyrządy do pomiaru masy zwane wagami działają na
zasadzie porównywania siły, z jaką Ziemia przyciąga ważone ciało, z siłą równoważącą
wytworzoną w układzie pomiarowym wagi. Odczytana w ten sposób bezpośredni lub
pośredni wartość tej siły określa badaną masę. Wagi ze względu na sposób wytwarzania siły
równoważącej dzieli się na:

−

odważnikowe,

−

uchylne,

−

przesuwnikowe,

−

sprężynowe,

−

elektromagnetyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Rysunek nr 25 przedstawia wagę dziesiętna.

Rys. 25. Waga dziesiętna. 1 – przesuwnik,

2 – belka główna, 3 i 6 – dźwignie
nośne, 4 – ważony ładunek,
5 – platforma, 7 – szalka
odważnikowi [1, s. 128]

Ważony przedmiot (4) znajduje się na platformie (5) związanej z belką (2) za

pośrednictwem dźwigni (3) i (6). Dzięki temu miejsce położenia ładunku na platformie nie
ma wpływu na wynik pomiaru. Długość dźwigni i miejsce ich zawieszenia na belce są tak
dobrane, że równowaga zostaje osiągnięta wówczas, gdy na szalce jest odważnik o masie
dziesięciokrotnie mniejszej od znajdującej się na platformie. W celu dokładnego
zrównoważenia belki (3) jest umieszczony ruchomy obciążnik 1 zwany przesuwnikiem.
Wynikiem pomiaru na wadze dziesiętnej jest suma masy odważnika umieszczonego na szalce
(7) pomnożona przez dziesięć i wartości odpowiadającej położeniu przesuwnika.
Rozpowszechnienie się elektronicznych układów cyfrowych spowodowało intensywny
rozwój różnego rodzaju urządzeń do pomiaru masy wykorzystujących zależność parametrów
elektrycznych od siły przyłożonej do czujnika. Wagi te znalazły szerokie zastosowanie
w przemyśle spożywczym np. do porcjowania produktów masowych, ziarnistych lub
ciekłych. Schemat wagi porcjującej przedstawia rysunek 26.

Rys. 26. Waga porcjująca substancję sypką.:

1 – system sterujący, 2 – czujnik ciężaru,
3 – zawór porcjowania, 4 – zbiornik
produktu, 5 – pojemnik porcjujący,
6 – opakowania produktu porcjowanego,
7 – zawór wysypowy. [1. s. 131]

Produkt porcjowany znajduje się w zbiorniku (4), skąd przez zawór porcjowania (3)

zsypuje się pod wpływem własnego ciężaru do pojemnika (5) wagi. Po osiągnięciu określonej
wartości masy czujnik ciężaru (2) za pośrednictwem urządzenia sterującego (1), zamyka
zawór porcjowania (3), a otwiera zawór (7) umożliwiający przesypanie się substancji do
opakowania (6). Po opróżnieniu się pojemnika (5) cykl rozpoczyna się od nowa. Urządzenie
sterujące może być ustawione do odmierzania porcji o jednakowej masie lub o masie
zmieniającej się według określonego pomiaru. Waga porcjująca bywa połączona
z automatycznym urządzeniem paczkującym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Przyrządy do pomiaru stężenia roztworów

Pomiar składu procentowego substancji ciekłych ma charakter pośredni, wykorzystujący

najczęściej zależność między stężeniem roztwory a gęstością lub współczynnikiem załamania
światła. Najprostszym przyrządem do pomiaru np. zawartości tłuszczu w mleku, alkoholu
w napojach jest aerometr.

Rys. 27. Aerometr: 1 – rurka z podziałką, 2 – zbiornik

wypornościowy, 3 – obciążnik [1, s. 132]

Typowy aerometr składa się ze szklanej rurki (1) z podziałką wyskalowaną w % oraz

zbiorniczka (3) wypełnionego śrutem ołowianym. Nad zbiorniczkiem umieszczona jest
komora (2) zapewniająca odpowiednią wyporność. Jeżeli aerometr pływający w cieczy
o ciężarze właściwym x

1

zostanie umieszczony w cieczy o ciężarze właściwym x

2

zanurzy się

głębiej. Wynika stad zależność między głębokością zanurzenia aerometru a ciężarem
właściwym cieczy tym większa, im mniejsza średnica rurki (1) z naniesioną podziałką.
Zbiornik wypornościowy (3) o znacznie większej średnicy umożliwia skrócenie aerometru
przy zachowaniu odpowiednich parametrów meteorologicznych.

Poziomowskazy

Poziomowskazami nazywamy urządzenia do pomiaru wysokości słupa cieczy. Celem

pomiaru jest określenie ilości cieczy zawartej w zbiorniku. Działanie poziomowskazów oparte
jest najczęściej na zjawiskach:

−

naczyń połączonych,

−

wyporze hydrostatycznym (pływakowe, nurnikowe),

−

ciśnienia słupa cieczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Schemat poziomowskazu wykorzystującego zasadę naczyń połączonych przedstawia

rysunek 28.

Rys. 28. Poziomowskaz rurkowy: 1 i 3 – zawory

odcinające, 2 – rurka szklana z podziałką,
4 – zbiornik [1,s. 133]

W ścianie zbiornika (4) osadzone są zawory (1) i (3), połączone szklaną rurką (2).

Powierzchnia cieczy w rurce znajduje się na tym samym poziomie, co powierzchnia cieczy
w zbiorniku. Średnica rurki powinna być na tyle duża, aby nie dawał się zauważyć wpływ
napięcia powierzchniowego. Długość rurki jest nieco większa niż różnica między
najwyższym a najniższym przewidywanym poziomem cieczy. Podziałka znajdująca się przy
rurce umożliwia określenie wysokości słupa oraz ilości cieczy w zbiorniku. Poziomowskazy
rurkowe mogą być używane w przypadkach, gdy ciśnienie w zbiorniku nie przekracza 1 MPa.
Ograniczenie to jest spowodowane wytrzymałością rurki szklanej na rozerwanie. Zawory (1)
i (3) służą do odcięcia połączenia zbiornika z rurka poziomowskazu. Dzięki temu można
uniknąć wypłynięcia cieczy w przypadku uszkodzenia rurki. Możliwa jest również wymiana
rurki przy zamkniętych zaworach, bez konieczności opróżniania zbiornika.

Pomiaru substancji półpłynnych, sypkich gdzie nie ma kontaktu z układem pomiarowym

jest poziomowskaz izotopowy, w którym wykorzystano zjawisko osłabienia wiązki
promieniowania radioaktywnego po przejściu jej przez warstwę cieczy w zbiorniku.

Rys. 29. Poziomowskaz izotopowy: 1 – czujnik promieniowania, 2 – podzielnia, 3, 6 – śruby,

4 – zbiornik, 5 – źródło promieniowania, 7 – urządzenie sterujące, 8 – silnik, 9 – wałek
napędowy [1, s. 136]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Po obu stronach zbiornika (rys. 29) znajdują się pionowe śruby (3) i (6) napędzane

silnikiem (8). dzięki połączeniu śrub wałkiem 9 i układem kół stożkowych ich prędkości
obrotowe są różne. Śruba (6) porusza źródło promieniowania (5), którym jest pojemnik
zawierający izotop promieniotwórczy. Znajdujący się na tym samym poziomie czujnik
promieniowania (1) jest poruszany przez śrubę (3). Jeżeli wiązka promieni ze źródła biegnie
do czujnika przez substancję wypełniającą zbiornik, natężenie promieniowania ulega
osłabieniu. Układ sterujący (7) połączony z czujnikiem uruchamia silnik, a czujnik oraz
źródło promieniowania przesuwają się do góry. Ruch trwa tak długo, aż do czujnika dotrze
silniejsze promieniowanie, gdy źródło i czujnik znajdują się nad poziomem substancji
w zbiorniku. Pod wpływem sterownika silnik zmienia kierunek obrotów. W ten sposób
położenie czujnika naśladuje zmiany położenia poziomu substancji a połączony z czujnikiem
wskaźnik umożliwia odczytanie na podzielni (2) jej poziomu.

Wilgotnościomierze

Najprostszymi urządzeniami do pomiaru wilgotności powietrza są higrometry włosowe.

Rys. 30. Higrometr włosowy. 1 – włos, 2 – sprężyna,

3 – cięgno, 4 – wskazówka, 5 – szybka.
[1. s. 137]

Wykorzystano w nich zjawisko zmiany długości włosa pod wpływem wilgoci. Można

nim dokonywać ciągłego pomiaru wilgotności w zakresie 0–100%, z dokładnością
nieprzekraczającą 3%. Pod wpływem zmian wilgotności otaczającego powietrza włos 1 ulega
wydłużeniu lub skróceniu. Powoduje to obrót związanej z nim wskazówki 4 umożliwiając
odczyt wilgotności na tarczy 6.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki stosujemy układ jednostek miar?
2. Jakie są jednostki podstawowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

3. Jaki jest podział narzędzi pomiarowych?
4. Jaki pomiar wykonujemy manometrem U-rurkowym?
5. Jak działa przepływomierz śrubowy?
6. Jakie są rodzaje wag?
7. Jak działa waga elektroniczna porcjująca?
8. Jakie pomiary wykonujemy aerometrami?
9. Jak działają poziomowskazy?
10. Jakie przyrządy służą do pomiaru wilgotności?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj ważenia, dobierz wagę do rodzaju ważonego materiału.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć informacje o metodach ważenia różnych materiałów,
2) odnaleźć informacje o typach wag używanych w przemyśle spożywczym,
3) dokonać zważenia,
4) zanotować w notatniku informacje o ilości zważonych materiałów,
5) rozróżnić rodzaje ważonych materiałów,
6) przedstawić wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

komputer z dostępem do internetu,

−

waga elektroniczna i dziesiętna,

−

instrukcje obsługi wag,

−

katalogi materiałów sypkich,

−

literatura z rozdziału 6, dotycząca aparatury kontrolno-pomiarowej.

Ćwiczenie 2

Wykonaj pomiar temperatury w dwu różnych pomieszczeniach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć informacje o metodach mierzenia temperatury,
2) odnaleźć informacje o budowie termometru i zasadzie działania,
3) odczytać zmierzoną temperaturę w dwu różnych pomieszczeniach,
4) zanotować w notatniku wykonane pomiary,
5) przedstawić na forum grupy wykonane pomiary

Wyposażenie stanowiska pracy

−

instrukcje obsługi termometrów,

−

różne rodzaje termometrów,

−

komputer z dostępem do internetu,

−

literatura z rozdziału 6,

−

notatnik.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Ćwiczenie 3

Wskaż zagrożenia spowodowane wadliwie działającym manometrem w urządzeniu

chłodniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odnaleźć informacje o zasadzie działania manometru,
2) odnaleźć informacje o wskazaniach manometrów,
3) wskazać zagrożenia wywołane wadliwym działaniem manometru,
4) wskazać zagrożenie dla środowiska i ludzi pracujących w chłodniach,
5) zanotować w notatniku objawy złego działania manometru i jego konsekwencje

Wyposażenie stanowiska pracy

−

literatura z rozdziału 6, dotyczącą urządzeń chłodniczych,

−

komputer z dostępem do internetu,

−

notatnik.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić cel stosowania jednostek układu SI?





2)

wymienić podstawowe jednostki układu SI?





3)

dokonać podziału manometrów?





4)

wyjaśnić zasadę działania manometru przeponowego?





5)

wyjaśnić zasadę działania przepływomierzy?





6)

wymienić rodzaje wag?





7)

wyjaśnić działanie wagi dziesiętnej?





8)

wyjaśnić zasadę działania poziomowskazu izotopowego?





9)

wyjaśnić zasadę działania higrometru włosowego?





10) wyjaśnić budowę aerometru?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

4.6. Bezpieczeństwo i higiena pracy podczas obsługi urządzeń

chłodniczych i aparatury kontrolno-pomiarowej

4.6.1. Materiał nauczania

Przystępując do omawiania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas obsługi urządzeń

chłodniczych należy zwrócić uwagę, że są to urządzenia elektryczne. Rozpowszechnienie
urządzeń elektrycznych oraz wzrost liczby ludzi obsługujące te urządzenia i korzystających
z odbiorników energii elektrycznej zwiększa zagrożenie porażeniem prądem elektrycznym.
Konieczne jest skuteczne zabezpieczenie urządzeń przed możliwością porażenia. Wymagają
one odpowiednich kwalifikacji od pracowników dopuszczonych do obsługi urządzeń
elektrycznych znajdujących się pod napięciem. Niewątpliwie takimi urządzeniami jest sprzęt
chłodniczy. Wszystkie urządzenia w zakładzie powinny mieć opracowane szczegółowe
instrukcje obsługi i konserwacji. Podczas obsługi tych urządzeń należy zwrócić szczególną
uwagę na:

−

włączanie i wyłączanie, oszranianie parowników oraz czynności obsługi codziennej
należy wykonywać ściśle według dokumentacji techniczno ruchowej danego typu
urządzenia,

−

produkty przechowywane w urządzeniach chłodniczych należy umieszczać równomiernie
na półkach lub wieszakach, aby zachować wolne przestrzenie zabezpieczające właściwą
cyrkulację powietrza,

−

grubość warstwy szronu na parownikach nie powinna przekraczać 6 mm,

−

urządzenia chłodnicze powinny być myte i czyszczone, co najmniej raz na tydzień,

−

w przypadku nieprawidłowości w pracy urządzenia chłodniczego w postaci ulatniania się
czynnika chłodniczego (tłuste plamy na złączach śrubowych), grzania się lub głośnej
i nierównomiernej pracy silnika, stuków w sprężarce, iskrzenia, nierównomiernego
szronienia parownika, braku skutku chłodniczego, należy wyłączyć urządzenie i wezwać
odpowiednio przygotowanego montera,

−

na uszkodzonym urządzeniu należy wywiesić tabliczkę z napisem „Urządzenie
w naprawie nie włączać”,

−

dokonywać napraw, przeróbek i regulacji agregatu oraz instalacji chłodniczej
i elektrycznej.
Innym zagadnieniem jest obsługa dużych urządzeń chłodniczych np. komór

chłodniczych. Komory chłodnicze należy użytkować i obsługiwać zgodnie z przeznaczeniem.
Przebywanie w takich komorach jest dozwolone tylko w odpowiednim ubraniu (kamizelka
ocieplana, obuwie zimowe), nie stosowanie tego wymogu może spowodować odmrożenie
części ciała. Urządzenia chłodnicze niestacjonarne (pojazdy samochodowe, pociągi) należy
obsługiwać zgodnie z instrukcją obsługi. Urządzeń tych nie należy samodzielnie obsługiwać.
Podczas obsługi urządzeń chłodniczych należy szczególną uwagę zwracać na uszkodzenia
instalacji chłodniczej. Uszkodzona instalacja chłodnicza może spowodować wyciek czynnika
chłodniczego do atmosfery i tym samym zubożyć warstwę ozonu. Przed przystąpieniem do
obsługi urządzenia chłodniczego należy dokładnie zapoznać się z instrukcją obsługi i ściśle
jej przestrzegać, co pozwoli na unikniecie nieprzyjemnych w konsekwencji zdarzeń lub
wypadków.

Aparatura kontrolno pomiarowa stosowana w chłodnictwie w większości wypadków nie

stwarza istotnego zagrożenia. Pomimo to, podczas obsługi aparatury należy zwracać
szczególną uwagę na prawidłowe odczyty wskazań danego urządzenia. Podczas obsługi
termometru rtęciowego należy zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo zatrucia rtęcią w razie
uszkodzenia np. pęknięcia czy stłuczenia szklanej rurki. Podczas obsługi wag należy zwracać

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

szczególną uwagę na ważone towary, aby były dobrze ułożone na wadzę, w innym przypadku
mogą zsunąć się z wagi i przygnieść pracownika. Podczas mierzenia stężenia roztworów
należy szczególną uwagę zwrócić na obsługę areometrów. Nie przestrzeganie zasad pracy
z areometrem może doprowadzić do poparzenia pracownika. Poważnym zagrożeniem jest
obsługa urządzeń posiadających poziomowskazy rurkowe może tu nastąpić uszkodzenie rurki
a w wyniku tego w zależności od rodzaju cieczy może nastąpić poparzenie organizmu
pracownika. Praca ze wszystkimi aparatami kontrolno pomiarowymi może być bezpieczną,
pod warunkiem przeanalizowania instrukcji obsługi i jej przestrzegania.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas obsługi urządzeń chłodniczych?
2. Jakie są niebezpieczeństwa wywołane ze strony sprzętu chłodniczego?
3. Jakich należy używać zabezpieczeń pracując w chłodni?
4. Jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas obsługi aparatury kontrolno pomiarowej?
5. Jakich środków należy używać podczas badania stężeń różnych substancji?
6. Jakie zagrożenia może spowodować rozszczelnienie układu chłodniczego?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ czynniki szkodliwe najczęściej występujące w zakładzie chłodniczym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania,
2) przygotować się do ćwiczeń ustalając rodzaje zagrożeń występujących w chłodnictwie,
3) na podstawie danych z zakładu chłodniczego określić, w grupach czynniki szkodliwe,
4) przedstawić wnioski z oceny przeprowadzonej przez grupę na forum grupy,
5) porównać wyniki i zapisać końcowe wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– przybory do pisania,

– notatnik,

– literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząca obsługi urządzeń chłodniczych.

Ćwiczenie 2

Dobierz odzież roboczą i/lub środki ochrony indywidualnej dla pracownika pracującego

w chłodni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić opisy stanowisk pracy w chłodni,
2) dobrać pracownikowi na określonych stanowiskach pracy środki ochrony indywidualnej

i odzież roboczą,

3) ocenić wykonane ćwiczenie,
4) zapisać wnioski.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Wyposażenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,

– wykaz środków ochrony indywidualnej.

Ćwiczenie 3

Określ zasady obsługi urządzeń chłodniczych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania,
2) określić zasady obsługi urządzeń chłodniczych,
3) zanotować proponowane zasady obsługi,
4) przedstawić zasady obsługi urządzeń chłodniczych na forum klasy,
5) porównać propozycje i zapisać końcowe wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– komputer z dostępem do Internetu,

– przybory do pisania,

– literatura z rozdziału 6 poradnika, dotycząca obsługi urządzeń chłodniczych.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić cel stosowania przepisów BHP?





2)

wymienić środki ochrony osobistej?





3)

dokonać analizy skażenia dokonanego przez czynnik chłodniczy?





4)

wyjaśnić zasadę posługiwania się aerometrami?





5)

wyjaśnić zagrożenie wywołane źle działającą aparaturą kontrolno
pomiarową?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W urządzeniach chłodniczych wykorzystywane są czynniki chłodnicze, które

a) powinny powodować korozję metali.
b) powinny być jak najdroższe.
c) powinny być niepalne i nietoksyczne.
d) ciepło parowania powinno być jak najmniejsze.

2. Zamrażanie to

a) doprowadzenie ciepła do produktu.
b) odprowadzenie ciepła z produktu.
c) wymiana ciepła.
d) zwolnienie niektórych procesów produktu.

3. Elementy łańcucha chłodniczego to

a) przetwórnia, gleba, powietrze.
b) fabryka mrożonek, lód, chlewnia.
c) chłodnia zakładowa, rozdzielcza, chłodziarki.
d) chłodnia składowa, samochody, motocykle.

4. Komory chłodnicze budowane są jako

a) stałe, składane.
b) podwieszane, rozkładane.
c) składane, przewożone.
d) przewozowe, samochodowe.

5. Urządzenia chłodnicze stosowane w przemyśle to

a) zamrażarko chłodziarki domowe.
b) sprężarkowe urządzenia chłodnicze.
c) wytwornice pary.
d) chłodnice powietrza.

6. Najważniejszymi elementami urządzenia sprężarkowego są

a) manometr, zawór odcinający.
b) osuszacz, skraplacz.
c) komora chłodnicza, zawór bezpieczeństwa.
d) sprężarka, skraplacz.

7. Zamrażanie owiewowe stosowane jest przy zamrażaniu

a) bębnowym, wielkogabarytowym.
b) tunelowym, taśmowym.
c) tusz, owoców.
d) jest to schładzanie, rozmrażanie.

8. Zamrażanie fluidyzacyjne polega na

a) zamrażaniu ciężkich tusz wieprzowych.
b) zamrażaniu tusz wołowych.
c) unoszeniu produktu przez strumień powietrza.
d) osuszaniu produktów z nadmiaru wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

9. Zamrażanie tunelowe stosowane jest głównie do

a) lekkich owoców.
b) warzyw.
c) tusz mięsnych.
d) schładzania mleka.

10. Najważniejszym zadaniem izolacji cieplnych stosowanych w chłodnictwie jest

a) ochrona obiektów przed opadami.
b) ochrona obiektów przed wiatrem.
c) zabezpieczenie obiektu przed dużym wychłodzeniem.
d) ochrona obiektów przed niepożądanymi zyskami ciepła.

11. Materiały do budowy obiektów przechowalniczych powinny się charakteryzować

a) małym oporem cieplnym.
b) wytrzymałością mechaniczną.
c) dużą palnością.
d) dużym współczynnikiem przenikania ciepła.

12. Płyta warstwowa stosowana w chłodnictwie składa się z

a) cegły i pustaka.
b) pustaka i izolacji termoizolacyjnej.
c) blachy i cegły.
d) dwóch okładzin zewnętrznych oraz rdzenia o właściwościach termoizolacyjnych.

13. W Polsce obowiązuje układ jednostek

a) CGS.
b) MKS.
c) SI.
d) MkGS.

14. Podstawowe jednostki układu SI to

a) długość, kąt płaski.
b) światłość, kąt płaski.
c) prąd elektryczny, siła.
d) masa, czas.

15. Symbol temeperatury w układzie SI to

a)

0

C.

b) K.
c)

0

F.

d) W.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

16. Manometr U-rurkowy przedstawiony na rysunku znajduje się

a) a. w stanie równowagi, b. menisk wklęsły.
b) a. menisk wypukły, b. wloty cieczy.
c) a. w stanie równowagi, b. przy różnicy ciśnień.
d) a. część wlotową manometru, b. część wylotową manometru.

17. W przepływomierzu śrubowym cyfry 1 i 2 oznaczają

a) 1-łącznik, 2-popychacz.
b) 1-sektor zębaty, 2-sprężyna.
c) 1-.wkręt regulacyjny, 2-wirnik.
d) 1-urządzenie zliczające, 2-wirnik.

18. W termometrze cieczowym czynnikiem wskazującym stan temperatury jest

a) woda.
b) rtęć.
c) bimetal.
d) glikol.

19. Waga dziesiętna działa na zasadzie

a) układów scalonych.
b) rozciągania sprężyn.
c) układania odważników na szalce.
d) przyciągania ziemskiego.

20. Zbiorniczek aerometru jest wypełniony

a) piachem.
b) metalem.
c) śrutem ołowianym.
d) powietrzem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko...............................................................................

Obsługa urządzeń chłodniczych i aparatury kontrolno pomiarowej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

6. LITERATURA

1. Dąbrowski A.: Podstawy techniki w przemyśle spożywczym. WSiP Warszawa 1999
2. Dąbrowski A.: Aparatura i Urządzenia techniczne w przemyśle spożywczym. Wsi,.

Warszawa 1994

3. Dłużewski M.: Technologia Żywienia. WSiP, Warszawa 2001
4. Fodemski T. Domowe i handlowe urządzeni chłodnicze. WNT Warszawa 2000
5. Hoszek W. Urządzanie zakładów gastronomicznych i gospodarstw domowych. Format

AB, Warszawa 1998

6. Jastrzębski W. Wyposażenie techniczne zakładów gastronomicznych. WSiP Warszawa

1999

7. Krygier K.: Ogrzewalnictwo wentylacja klimatyzacja. WSiP Warszawa 2005
8. Leszczyński H.: Aparatura i urządzenia chłodnicze. WSiP Warszawa 2000
9. Podstawy przetwórstwa spożywczego. Format AB, Warszawa 1998