01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 4

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Paweł Krawczak

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
724[05].E1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr Elżbieta Burlaga

mgr Stefan Sotomski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Barbara Kapruziak

Konsultacja:
dr inż.. Bożena Zając

Korekta:

mgr inż. Barbara Kapruziak

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 724[05].E1.01
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
elektromechanik 724[05].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów

10
10
11

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące

w procesach pracy

4.2.1. Materiał nauczania
4.2.2. Pytania sprawdzające
4.2.3. Ćwiczenia
4.2.4. Sprawdzian postępów

12
18
18
19

4.3. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska obowiązujące w pracy
elektromechanika

4.3.1. Materiał nauczania
4.3.2. Pytania sprawdzające
4.3.3. Ćwiczenia
4.3.4. Sprawdzian postępów

20
23
24
24

4.4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

4.4.1. Materiał nauczania
4.4.2. Pytania sprawdzające
4.4.3. Ćwiczenia
4.4.4. Sprawdzian postępów

25
28
28
28

4.5. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

4.5.1. Materiał nauczania
4.5.2. Pytania sprawdzające
4.5.3. Ćwiczenia
4.5.4. Sprawdzian postępów

29
31
31
31

4.6. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.6.1. Materiał nauczania
4.6.2. Pytania sprawdzające
4.6.3. Ćwiczenia
4.6.4. Sprawdzian postępów

32
35
36
36

4.7. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.7.1. Materiał nauczania
4.7.2. Pytania sprawdzające
4.7.3. Ćwiczenia
4.7.4. Sprawdzian postępów

37
40
40
41

4.8. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.1. Materiał nauczania
4.8.2. Pytania sprawdzające
4.8.3. Ćwiczenia
4.8.4. Sprawdzian postępów

42
44
44
45

4.9. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji zagrożenia

pożarem

4.9.1. Materiał nauczania
4.9.2. Pytania sprawdzające
4.9.3. Ćwiczenia
4.9.4. Sprawdzian postępów

46
49
49
49

4.10. Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy

4.10.1. Materiał nauczania
4.10.2. Pytania sprawdzające
4.10.3. Ćwiczenia
4.10.4. Sprawdzian postępów

50
54
54
55

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Drogi Uczniu!
„Poradnik”, który Ci przekazujemy będzie, pomocny w przyswajaniu wiedzy dotyczącej
pojęć z zakresu bhp, zasad kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz
ogólnych zasad bezpieczeństwa na stanowisku pracy a także w kształtowaniu umiejętności
dostrzegania zagrożeń dla zdrowia lub życia, występujących na stanowisku pracy i ich
skutecznego eliminowania lub ograniczania.

W „Poradniku” będziesz mógł znaleźć następujące informacje ogólne:

−

wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł bez

problemów rozpocząć pracę z poradnikiem,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia

w ramach tej jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści

jednostki modułowej,

−

zestaw pytań sprawdzających, czy opanowałeś już podane treści,

−

ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,
które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu

ćwiczeń,

−

sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie

Twoich wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

−

literaturę związaną z programem jednostki modułowej, umożliwiającą pogłębienie Twej

wiedzy z zakresu programu tej jednostki.

Życzę owocnego korzystania z tego „Poradnika”.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

724[05].E1.02

Rozpoznawanie materiałów

stosowanych w maszynach

i urządzeniach elektrycznych

724[05].E1.07

Obliczanie i pomiary parametrów

obwodów prądu stałego

Moduł 724[05].E1

Podstawy elektromechaniki

724[05].E1.01

Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony ppoż

oraz ochrony środowiska

724[05].E1.03

Posługiwanie się dokumentacją

techniczną

724[05].E1.08

Obliczanie i pomiary parametrów

obwodów prądu przemiennego

724[05].E1.04

Rozpoznawanie podzespołów

stosowanych w maszynach

i urządzeniach elektrycznych

724[05].E1.09

Dobieranie elementów i podzespołów
elektronicznych oraz sprawdzanie ich

parametrów

724[05].E1.05

Wykonywanie prac z zakresu obróbki

ręcznej metali i tworzyw sztucznych

724[05].E1.06

Wykonywanie prac z zakresu

obróbki mechanicznej metali

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

komunikować się i pracować w zespole,

−

dokonywać oceny swoich umiejętności,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

wyszukiwać, selekcjonować, porządkować, przetwarzać i przechowywać informacje

niezbędne do wykonywania zadań zawodowych,

−

analizować treść zadania, dobierać metody i plan rozwiązania,

−

uzasadniać działanie na podstawie określonej teorii, planować czynności,

−

interpretować wyniki doświadczeń i dokonywać uogólnień,

−

samodzielnie podejmować decyzje,

−

identyfikować podstawowe funkcje organizmu człowieka,

−

charakteryzować zjawiska biologiczne,

−

identyfikować elementy anatomii człowieka.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy

związane z bezpieczeństwem i higiena pracy,

−

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy,

−

przewidzieć konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bhp podczas wykonywania zadań

zawodowych,

−

rozpoznać szkodliwe i niebezpieczne czynniki występujące w pracy i zabezpieczyć się

przed nimi,

−

dostrzec zagrożenia zdrowia lub życia związane z wykonywaną pracą oraz zapobiec im,

−

zareagować zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w przypadku pożaru,

−

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami ochrony

przeciwpożarowej,

−

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz sprzęt ochrony osobistej w zależności od

prowadzonych prac,

−

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,

−

zastosować obowiązujące zasady ochrony środowiska,

−

zastosować zasady bezpiecznej pracy przy urządzeniach elektrycznych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy, zaś

najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie bezpieczeństwa
i higieny pracy jest Kodeks Pracy. Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli
przestrzegania prawa pracy oraz przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy a także
warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) oraz
Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Podstawowe zasady prawa pracy:

−

każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy,

−

minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę określa państwo,

−

nawiązanie stosunku pracy oraz ustalenie warunków pracy i płacy wymaga zgodnego

oświadczenia woli pracodawcy i pracownika,

−

pracodawca jest obowiązany szanować godność i inne dobra pracownika,

−

jakakolwiek dyskryminacja w zatrudnieniu jest niedopuszczalna.

Podstawowe prawa pracownika:

−

prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę,

−

prawo do wypoczynku,

−

prawo do tworzenia organizacji i przystępowania do nich,

−

prawo do powstrzymania się od wykonywanej pracy w przypadku, gdy warunki pracy nie

odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie
zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika bądź innych osób (zachowując przy tym
prawo do wynagrodzenia).

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy regulują przepisy zawarte w Kodeksie Pracy, a w szczególności dział
dziesiąty – Bezpieczeństwo i higiena pracy.

Podstawowe obowiązki pracodawcy:
1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy.

2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu
osiągnięć nauki i techniki. W szczególności pracodawca jest obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa

i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz
kontrolować wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez

organy nadzoru nad warunkami pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie pracy,
w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4. W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni

przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

−

współpracować ze sobą,

−

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy

wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,

−

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania w przypadku

wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

5. Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia

rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy
i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności.

Prawa i obowiązki pracownika
1. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, pracownik ma

prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia

pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

4. Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od

wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej w przypadku,
gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza
zagrożenie dla innych osób.

5. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym

obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu

i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom
sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń
i wskazówek przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład

w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony

indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom

lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku

albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także
inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

−

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
2. Jakie są podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?
3. Jakie są podstawowe prawa pracownika w zakresie bhp?
4. Do czego jest zobowiązana osoba kierująca pracownikami?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że jesteś zatrudniony w firmie usługowej na stanowisku

elektromechanika, który zajmuje się naprawą obrabiarek skrawających. W trakcie swojej
pracy odkrywasz rażące zaniedbania w przestrzeganiu przepisów bhp. Co możesz
i powinieneś zrobić w myśl przepisów o ochronie pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie musisz podjąć czynności organizacyjne i wpisać wszystkie pomysły

na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego z pomysłów Twoich
koleżanek/kolegów),

3) zgromadzić w podręcznej biblioteczce niezbędne akty prawne (byś mógł w razie potrzeby

powołać się na konkretne zapisy),

4) uporządkować zapisane pomysły (odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy),

5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Kodeks Pracy,

−

wybrane rozporządzenia,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

□

2) wymienić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

□

3) wymienić

prawa pracownika w zakresie bhp?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

występujące w procesach pracy

4.2.1. Materiał nauczania

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa, że 52% światowej populacji aż jedną

trzecią dorosłego życia przebywa w pracy, aktywnie uczestnicząc w wytwarzaniu dóbr dla
potrzeb ogółu społeczeństwa. Wykonywaniu pracy towarzyszą z reguły niebezpieczne,
szkodliwe i uciążliwe czynniki. Obowiązkiem pracodawcy jest podejmowanie działań,
zwłaszcza technicznych i organizacyjnych, likwidujących lub co na najmniej ograniczających
powodowane przez te czynniki zagrożenia zawodowe.

Umiejętność rozpoznawania i identyfikowania zagrożeń decyduje o tym, czy człowiek w

porę będzie mógł zareagować w określonych okolicznościach zagrażających życiu lub
zdrowiu a przez to uniknąć wypadku bądź ograniczyć jego skutki urazowe. Z punktu
widzenia zapewnienia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy rozpoznanie zagrożeń
stanowi jeden z najważniejszych elementów kształtowania warunków pracy.
Czynniki zagrożenia, w aspekcie ich natury i zgodnie z obowiązującą w normach klasyfikacją
dzieli się na:

−

czynniki fizyczne,

−

czynniki chemiczne,

−

czynniki biologiczne,

−

czynniki psychospołeczne (w tym organizacyjne).

Z punktu widzenia oddziaływania tych czynników na organizm człowieka dzieli się je na:

−

czynniki niebezpieczne (zagrażające życiu),

−

czynniki szkodliwe (zagrażające zdrowiu),

−

czynniki uciążliwe.

Praca w warunkach ekspozycji na oddziaływanie wymienionych czynników stwarza
możliwość wystąpienia niekorzystnych skutków dla zdrowia i życia człowieka.
Prawdopodobieństwo i zakres wystąpienia tych następstw określane jest jako ryzyko
zawodowe. Widać więc, że ryzyko zawodowe, związane z wykonywaną pracą wynika
z narażenia pracownika na działanie czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych
występujących na stanowisku pracy.
Czynniki niebezpieczne to czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do urazu lub
innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka bądź do zejścia
śmiertelnego.
Czynniki szkodliwe to czynniki, których oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia
stanu zdrowia człowieka.
Czynniki uciążliwe to czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia
człowieka, ale utrudniają pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia jego
zdolności do wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Zagrożenia na stanowiskach pracy [3]

Do grupy najłatwiej identyfikowalnych zagrożeń zaliczane są zagrożenia fizyczne. Ich
rozpoznanie uzależnione jest od ogólnej sprawności zmysłów człowieka, a ich identyfikacja
możliwa poprzez niezbyt skomplikowany pomiar odpowiednimi przyrządami - miernikami
obecnie zaopatrzonymi w wyświetlacz cyfrowy. Wśród tej grupy zagrożeń szczególną uwagę
ze względu na powszechność występowania należy zwrócić uwagę na:

−

hałas,

−

czynniki mechaniczne,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

drgania mechaniczne (wibracje),

−

elektryczność statyczną i energią elektryczną,

−

pola i promieniowanie elektromagnetyczne,

−

oświetlenie,

−

czynniki mikroklimatu.

Hałasem jest zbiór dźwięków nieprzyjemnych, dokuczliwych i niepożądanych w miejscu

pracy. Hałas emitują różne obiekty i maszyny a także pracujący ludzie. Źródłami hałasu są na
ogół zużywające się części maszyn, zbyt głośno zachowujący się ludzie, wadliwe instalacje,
wadliwie zaprojektowane i zbudowane maszyny. Hałas oddziaływuje przede wszystkim na
narządy słuchu ale również zakłóca procesy przemiany materii, pracę układu nerwowego
i układu krążenia. W zależności od częstotliwości drgań fali dźwiękowej rozróżnia się cztery
rodzaje hałasu:

−

hałas słyszalny o częstotliwości od 16 Hz (herców) do 16 000 Hz,

−

hałas infradźwiękowy o częstotliwości f < 16 Hz,

−

hałas ultradźwiękowy o częstotliwości od 16 000 Hz do 10

Hz,

−

hałas hiperdźwiękowy o częstotliwości f > 10

Hz.

Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych,
które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn,
narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych.
Niebezpieczne czynniki mechaniczne można podzielić na następujące grupy:

−

przemieszczające się maszyny oraz transportowane przedmioty,

−

elementy ruchome,

−

elementy ostre, wystające, chropowate,

−

elementy spadające,

−

płyny pod ciśnieniem,

−

śliskie, nierówne powierzchnie,

−

ograniczone przestrzenie (dojścia, przejścia, dostępy),

−

położenie stanowiska pracy w odniesieniu do podłoża (praca na wysokości oraz

w zagłębieniach),

−

inne, np. powierzchnie gorące lub zimne, żrące substancje, żywe zwierzęta.

Do podstawowych zagrożeń mechanicznych zalicza się zagrożenie:

−

zgniataniem (zgnieceniem, zmiażdżeniem),

−

ścinaniem,

−

cięciem (obcięciem, odcięciem),

−

wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem (zmiażdżeniem, złamaniem),

−

uderzeniem (obtarciem, uderzeniem, pęknięciem, złamaniem),

−

kłuciem (przekłuciem, przebiciem),

−

ścieraniem (starciem lub obtarciem),

−

wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem (uderzeniem, poparzeniem).

Na rysunku 1 przedstawiono, jakie przyczyny i skutki mogą powodować zagrożenia

mechaniczne. Zagrożenia te można dość łatwo identyfikować poprzez uważną obserwację
wszystkich elementów środowiska pracy. W celu zapewnienia bezpieczeństwa konieczne jest
przed wszystkim dostosowanie miejsca wykonywania pracy do wymagań określonych
w odpowiednich przepisach i normach oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Przyczyny i skutki zagrożeń mechanicznych

[3]

Drgania, czyli wibracje są zagrożeniem powszechnie występującym. Źródłem drgań są

ruchome elementy maszyn i urządzeń, silniki i generatory energii oraz wyposażenie
technologiczne. Drgania z miejsc ich powstawania przenoszone są przez podesty, podłogi,
pomosty, platformy oraz siedziska i podłogi na układ mięśniowo – kostny człowieka.
Charakterystycznymi parametrami drgań są ich częstotliwość i amplituda. Szczególnie groźne
dla człowieka są częstotliwości niskie od 0,7 do 90 Hz, gdyż mogą pokrywać się
z częstotliwością drgań własnych narządów wewnętrznych organizmu człowieka.
Przenoszone drogą bezpośredniego kontaktu z drgającym źródłem do organizmu człowieka
mogą też wywierać ujemny wpływ na zdrowie pracowników i doprowadzać niejednokrotnie
do trwałych zmian chorobowych.

Powszechne stosowanie urządzeń zasilanych energią elektryczną niesie ze sobą różnego

rodzaju zagrożenia zarówno dla człowieka jak i jego środowiska. Są to:

−

porażenia oraz oparzenia prądem i łukiem elektrycznym,

−

zagrożenia pożarowe,

−

zagrożenia wybuchem,

−

zagrożenia od elektryczności statycznej,

−

zjawiska związane z wyładowaniami atmosferycznymi.

Zagrożeń tych nie można uniknąć, ale można i trzeba zmniejszać zarówno ryzyko ich
występowania, jak i skutki wypadków elektrycznych. Prąd przemienny o częstotliwości 50
Hz i napięciu 400/230 V jest najbardziej rozpowszechnionym środkiem przenoszenia energii
elektrycznej. Z tego powodu większość porażeń i oparzeń ludzi prądem elektrycznym,
nazywanych wypadkami elektrycznymi, występuje przy styczności człowieka z urządzeniami
elektroenergetycznymi prądu przemiennego, przy czym najczęstsze są rażenia na drodze ręka
- nogi lub ręka - ręka. Ponadto prąd przemienny o częstotliwości od 15 do 100 Hz powoduje
najgroźniejsze dla życia reakcje organizmu. Działanie prądu elektrycznego na organizm
ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie, powstające bez przepływu
prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub

spowodowane dotknięciem do nagrzanych elementów,

−

groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry

spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−

uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,

−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia

trzymanego przedmiotu.

Działanie bezpośrednie - porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego przez
ciało ludzkie może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych
w organizmie (a nawet śmierć człowieka) poprzez oddziaływanie na układ nerwowy oraz
w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.
Porażenie elektryczne może objawiać się:

−

odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni

może uniemożliwić samouwolnienie się porażonego),

−

zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,

−

zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,

−

utratą przytomności,

−

migotaniem komór sercowych (fibrylacja) - bardzo groźnym dla życia człowieka,

gdyż zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,

−

oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.

Bezpośrednio po rażeniu prądem, tzn. po przerwaniu przepływu prądu, może wystąpić
wstrząs elektryczny, objawiający się przerażeniem, bladością, drżeniem ciała lub kończyn,
nadmiernym wydzielaniem potu, stanem apatii lub euforii. Może również wystąpić obrzęk
mózgu i utrata przytomności, połączona z zatrzymaniem krążenia krwi i brakiem oddechu.
Skutki te mogą się ujawnić także po pewnym czasie – od kilku minut do kilku miesięcy.

Sposób i skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych, zarówno bezpośrednio na

ciało człowieka jak i na materialne elementy środowiska pracy, zależą od ich częstotliwości
i natężenia. Pola elektromagnetyczne w przeciwieństwie do wielu fizycznych czynników
środowiska, jak np. hałas, nie są z reguły rejestrowane przez zmysły człowieka, dlatego
niemożliwe jest intuicyjne dostosowanie sposobu postępowania człowieka do stopnia
zagrożenia. Pola elektromagnetyczne o różnych częstotliwościach znajdują liczne
zastosowania praktyczne w przemyśle, służbie zdrowia, telekomunikacji i życiu codziennym.
Energia pól elektromagnetycznych absorbowana bezpośrednio w organizmie powoduje
powstawanie w nim elektrycznych prądów indukowanych oraz podgrzewanie tkanek. Może
to być przyczyną niepożądanych efektów biologicznych i w konsekwencji zmian stanu
zdrowia (czasowego i trwałego). Przykładowymi źródłami pola elektromagnetycznego mogą
być linie elektromagnetyczne wysokiego napięcia oraz anteny nadawcze telefonii
komórkowej.

Światło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość
i pewność widzenia oraz określa, w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę
i właściwości powierzchni przedmiotów tam występujących. Najkorzystniejszym dla wzroku
jest światło naturalne, słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego. Aby praca
wzrokowa była optymalna, stanowisko pracy oraz pomieszczenie, w którym się ono znajduje,
muszą być tak oświetlone, aby występowała wygoda widzenia. Występuje ona wtedy, gdy
spełnione są co najmniej trzy następujące warunki:

−

zdolność rozróżniania szczegółów jest pełna,

−

spostrzeganie jest sprawne, pozbawione ryzyka dla człowieka,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

spostrzeganie nie prowadzi do odczucia pewnej przykrości, niewygody, nadmiernego

zmęczenia, a przeciwnie - jest połączone z pewną przyjemnością.

Oświetlenie wnętrz powinno zapewniać:

−

bezpieczeństwo ludziom przebywającym we wnętrzu,

−

odpowiednie warunki do wykonywania zadań wzrokowych.

Ze względu na sposób rozmieszczania opraw oświetleniowych we wnętrzu wyróżnia się trzy
podstawowe rodzaje oświetlenia:

−

oświetlenie ogólne - równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia

szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części,

−

oświetlenie miejscowe - dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej,

z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia
natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itp., załączane niezależnie od
oświetlenia ogólnego,

−

oświetlenie złożone - oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia

miejscowego.

Złe oświetlenie prowadzi w dłuższym okresie do trwałego osłabienia wzroku. W innych
przypadkach jest zagrożeniem uciążliwym, powodującym nadmierne obciążenia narządu
wzroku, a w następstwie bóle głowy, pogorszenie samopoczucia, zmęczenie. Z kryterium
minimalnego poziomu natężenia oświetlenia wynika, że natężenie oświetlenia na poziomej
płaszczyźnie roboczej, które można zaakceptować w pomieszczeniach, w których ludzie
przebywają przez długi czas, niezależnie od tego, jakie jest wykonywane zadanie wzrokowe,
powinno wynosić minimum 200 lx.

Czynniki kształtujące mikroklimat to cechy powietrza:

−

temperatura powietrza,

−

prędkość ruchu powietrza,

−

wilgotność powietrza.

Odczucia termiczne człowieka w środowisku pracy warunkują ponadto:

−

wysiłek fizyczny przy czynnościach wykonywanych,

−

czas aklimatyzacji w pomieszczeniu,

−

cechy termiczne odzieży roboczej,

−

wiek.

Najkorzystniejszy jest taki układ czynników warunkujących odczucia cieplne, który
gwarantuje osiągnięcie komfortu termicznego organizmu, a więc stanu, w którym człowiek
czuje się najlepiej. Komfort termiczny to taki stan mikroklimatu, w którym osiągnięta jest
równowaga wymiany ciepła organizmu z otoczeniem.

O zagrożeniach występujących w procesie pracy bardzo często informują znaki

bezpieczeństwa i higieny pracy, które reguluje norma: PN-92/N-01256/03 Znaki
bezpieczeństwa.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Wybrane znaki z grupy znaków ostrzegawczych [6]

Ostrzeżenie przed silnym polem

magnetycznym

Ostrzeżenie przed

niebezpieczeństwem obcięcia

palców

Ostrzeżenie - butle z gazem

Ostrzeżenie przed porażeniem

prądem elektrycznym

Uruchamia się automatycznie

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podział zagrożeń występujących w środowisku pracy?
2. Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?
3. Od czego zależą skutki oddziaływania pól elektromagnetycznych?
4. Jakie mogą być skutki niewłaściwego oświetlenia?
5. Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?
6. Drgania o jakiej częstotliwości są najbardziej groźne dla człowieka?
7. Jakie znasz rodzaje znaków bezpieczeństwa i higieny pracy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy elektromechanika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) zastanowić się, jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy elektromechanika i wpisać

wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego z pomysłów
Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły w grupy według kryterium rodzaju zagrożenia (odrzuć

ewentualnie nierealne lub budzące wątpliwości członków grupy),

4) zapisać zagrożenia w formie mapy myśli,
5) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
6) brać udział w podsumowaniu odpowiadając na pytanie: jakiego rodzaju zagrożenie są

najbardziej niebezpieczne w pracy elektromechanika.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

Ćwiczenie 2

Sprawdź, czy w Twoich warsztatach szkolnych znajduje się odpowiednie oznakowanie

miejsc, maszyn i urządzeń informujące o istniejących zagrożeniach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać pracę samodzielnie,
2) sprawdzić teren warsztatów szkolnych, zwrócić uwagę na oznakowanie obrabiarek, tablic

rozdzielczych, pomieszczeń spawalni,

3) przedstawić nauczycielowi swoje spostrzeżenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

mazaki.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą?

□

2) określić skutki oddziaływania negatywnych czynników w środowisku

pracy?

□

3) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska obowiązujące
w pracy elektromechanika

4.3.1. Materiał nauczania

Przepisy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujące w pracy

elektromechanika są zawarte między innymi w:

−

obwieszczeniu

Ministra

Gospodarki,

Pracy

Polityki

Społecznej

z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (Dz. U. Nr 169, poz. 1650),

−

rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 30 października 2002 r. w sprawie
minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie
użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy,

−

rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 6 listopada 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek skrawających do metali.

Montaż, demontaż i eksploatacja maszyn, w tym ich obsługa, powinny odbywać się przy
zachowaniu wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii, uwzględniających
instrukcje zawarte w dokumentacji techniczno - ruchowej. Miejsce i sposób zainstalowania
oraz użytkowania maszyn powinny uwzględniać minimalizację ryzyka zawodowego,
w szczególności poprzez:

−

zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiędzy ruchomymi częściami maszyn

a ruchomymi lub stałymi elementami otoczenia,

−

zapewnienie, aby wszystkie używane lub produkowane materiały bądź energia były

w bezpieczny sposób dostarczane i odprowadzane ze stanowiska pracy.

Maszyny i narzędzia oraz ich urządzenia ochronne powinny być utrzymywane w stanie

sprawności technicznej i czystości zapewniającej użytkowanie ich bez szkody dla
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do
których są przeznaczone. O dostrzeżonych wadach lub uszkodzeniach maszyny pracownik
powinien niezwłocznie zawiadomić przełożonego. Maszyny, których uszkodzenie
stwierdzono w czasie pracy, powinny być niezwłocznie zatrzymane i wyłączone z zasilania
energią. Wznowienie pracy maszyny bez usunięcia uszkodzenia jest niedopuszczalne.
Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny być wycofane
z użytkowania oraz wyraźnie oznakowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone
w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie. Maszyn będących w ruchu nie wolno
pozostawiać bez obsługi lub nadzoru, chyba że dokumentacja techniczno-ruchowa stanowi
inaczej. Maszyn będących w ruchu nie wolno naprawiać, czyścić i smarować, z wyjątkiem
smarowania

pomocą

specjalnych

urządzeń

określonych

dokumentacji

techniczno-ruchowej. Pracownicy zatrudnieni przy obsłudze maszyn z ruchomymi
elementami nie mogą pracować w odzieży z luźnymi (zwisającymi) częściami, jak np. luźno
zakończone rękawy, krawaty, szaliki, poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy.
Jeżeli obsługa, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powoduje zagrożenia dla
bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników - pracodawca powinien zapewnić, aby czynności te
wykonywane były przez pracowników upoważnionych i posiadających odpowiednie

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przygotowanie. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest ręczne zakładanie i zrzucanie
pasów pędnych, lin i taśm. Czynności te mogą być wykonywane wyłącznie przy użyciu
specjalnych urządzeń przeznaczonych do tego celu. Pasy pędne, liny i taśmy pędne mogą być
napinane, naprawiane, łączone, skracane i smarowane po unieruchomieniu napędu maszyny.
Pracodawca powinien zapewnić pracownikom dostęp do informacji, w tym pisemnych
instrukcji dotyczących użytkowania maszyn. Instrukcje powinny zawierać informacje
dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie:

−

warunków użytkowania maszyn,

−

występowania możliwych do przewidzenia sytuacji nietypowych,

−

praktyki użytkowania maszyn.

Podczas pracy na obrabiarkach skrawających należy przestrzegać przepisów bhp podanych
w instrukcjach, a w szczególności:

−

przy obsłudze maszyn z ruchomymi elementami nie można pracować w odzieży
z luźnymi (zwisającymi) częściami jak np. luźno zakończone rękawy, krawaty, szaliki
poły, oraz bez nakryć głowy okrywających włosy,

−

przygotować urządzenia pomocnicze do składowania materiałów, przyrządów, narzędzi
i odpadów,

−

dokładnie zapoznać się z dokumentacją wykonawczą i instrukcją obsługi urządzeń,

−

zaplanować kolejność wykonywania poszczególnych czynności,

−

przygotować materiał do przetworzenia (obróbki) ustawiając go w sposób zapewniający
maksymalne bezpieczeństwo przy zachowaniu granic stanowiska roboczego,

−

sprawdzić stan techniczny urządzeń mechanicznych i oświetlenia stanowiska,
a w szczególności stan instalacji elektrycznej,

−

próbnie uruchomić zmechanizowane urządzenia i sprawdzić jakość ich działania,

−

przygotować niezbędne pomoce warsztatowe, przyrządy pomiarowe, narzędzia pracy,
zmiotki, haczyki oraz konieczne ochrony osobiste, np. okulary, maski, ochronniki
słuchu itp.

−

zauważone usterki i uchybienia zgłosić natychmiast przełożonemu,

−

nie wolno naprawiać, czyścić, smarować (z wyjątkami przewidzianymi w DTR) maszyn
będących w ruchu,

−

nie wolno wznawiać pracy maszyny - urządzenia bez usunięcia uszkodzenia,

−

nie wolno zdejmować osłony i zabezpieczenia z obsługiwanych maszyn i narzędzi,

−

nie wolno w czasie mechanicznej obróbki sprawdzać dłonią dokładności obróbki,
sprawdzać wymiary przedmiotu obrabianego i dokonywać innych podobnych czynności,

−

nie wolno usuwać wiórów z obrabiarek i urządzeń pozostających w ruchu,

−

podczas wykonywania pracy zwracać uwagę tylko na wykonywane czynności,
uwzględniając warunki bezpiecznej pracy dla siebie i otoczenia,

−

zachowywać prawidłową pozycję ciała przy wykonywaniu pracy,

−

używać tylko sprawnych narzędzi i pomocy warsztatowych, nie uszkodzonych,
prawidłowo oprawionych jak: młotki, pilniki, przecinaki itp.,

−

przedmiot mocować mocno, ale tak, aby nie uległ uszkodzeniu,

−

przy wykonywaniu prac na wiertarce, szlifierce lub innym urządzeniu mechanicznym,
zapoznać się z instrukcją obsługi danego urządzenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podczas pracy z użyciem elektronarzędzi należy przestrzegać przepisów bhp podanych
w instrukcjach, a w szczególności:

−

dokładnie zapoznać się z dokumentacją wykonawczą i instrukcją obsługi urządzenia,

−

sprawdzić, czy nie ma widocznych uszkodzeń korpusu narzędzia, czy przewód zasilający
i wtyczka nie są uszkodzone,

−

sprawdzić, czy nie jest uszkodzone lub zanieczyszczone gniazdko przyłączeniowe,

−

sprawdzić, czy narzędzie skrawające (wiertło, frez, tarcza szlifierska itp.) jest
w dobrym stanie (tarcze szlifierskie nie mogą być popękane),

−

prawidłowo i mocno zamocować narzędzia skrawające w uchwycie,

−

próbnie uruchomić zmechanizowane urządzenia i sprawdzić jakość ich działania,

−

nie wolno zdejmować lub manipulować fabrycznymi osłonami ochronnymi,

−

nie wolno pracować w rękawicach wilgotnych,

−

nie wolno pracować narzędziami o napędzie elektrycznym na zewnątrz pomieszczenia
w czasie deszczu lub śnieżycy,

−

w trakcie wykonywania obróbki narzędzie skrawające dociskać do materiału ostrożnie
i bez nadmiernej siły,

−

przy obróbce, przy której występuje duże zapylenie stosować, okulary ochronne oraz
ochrony dróg oddechowych.

Każde stanowisko pracy pracodawca ma obowiązek wyposażyć w instrukcje bhp i ppoż.
Wyposażenie stanowisk w instrukcje podlega kontroli PIP, a ich brak może skutkować karą
pieniężną. Instrukcje są umieszczane przy maszynach i urządzeniach tak, aby były dostępne
i czytelne. Pracownik powinien się zapoznać z ich treścią i bezwzględnie przestrzegać.

Przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej regulują przepisy i rozporządzenia zawarte
między innymi w:

−

obwieszczeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 lipca 2002 r.
w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przeciwpożarowej.

−

rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych
i terenów,

−

instrukcjach bezpieczeństwa pożarowego.

Instrukcja Bezpieczeństwa Pożarowego jest specjalnym dokumentem opracowywanym

indywidualnie na potrzeby konkretnego obiektu w którym właściciel, zarządca lub
użytkownik zakładu produkcyjnego, magazynowego, obiektu użyteczności publicznej,
obiektu zamieszkania zbiorowego oraz innego mogącego pełnić podobną funkcję lub jego
części stanowiącej oddzielną strefę pożarową zobowiązany jest szczegółowo określić
obowiązujące w nim zasady ochrony przeciwpożarowej. W instrukcji powinny zostać
określone warunki ochrony przeciwpożarowej, wynikające z przeznaczenia obiektu, sposobu
użytkowania, prowadzonych w nim procesów technologicznych i ich warunków technicznych
– w tym zagrożenia wybuchem, sposoby poddawania przeglądom technicznym i czynnościom
konserwacyjnym stosowanych w obiekcie urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, sposoby
postępowania na wypadek pożaru i innego zagrożenia, sposoby wykonywania prac
niebezpiecznych pod względem pożarowym (jeżeli takie prace są przewidywane), sposoby
praktycznego sprawdzania organizacji i warunków ewakuacji ludzi (ćwiczeń ewakuacyjnych)
oraz sposoby zaznajamiania użytkowników obiektu z treścią przedmiotowej instrukcji oraz
z przepisami przeciwpożarowymi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ochrona środowiska jest stałym elementem rozwoju cywilizacji. Zasady ochrony

środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska.
Ustawa określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów,
z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju, a w szczególności:
1) zasady ustalania:

−

warunków ochrony zasobów środowiska,

−

warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska,

−

kosztów korzystania ze środowiska,

2) udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie,
3) udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie ochrony środowiska,
4) obowiązki organów administracji,
5) odpowiedzialność i sankcje.

Najczęściej, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, przyjmuje się, że środowisko

jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie z glebą,
kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się
zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.
Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury
i kultury, a według niektórych koncepcji także część środowiska pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla

środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska
fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie także, gdy są dokuczliwe
w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne
i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki akt prawny reguluje zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze obrabiarek

skrawających do metali?

2. Jaki akt prawny reguluje zasady użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy?
3. Jakie zasady bhp obowiązują podczas napraw maszyn?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest naprawa pompy cieczy chłodzącej

w obrabiarce do metali (tokarka). Jakie czynności związane z przestrzeganiem przepisów bhp
powinieneś podjąć podczas naprawy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie czynności związane z przestrzeganiem przepisów bhp powinieneś

podjąć podczas naprawy, wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie
krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły - odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić przepisy bhp obowiązujące w pracy elektromechanika?

□

2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej?

□

3) wymienić elementy środowiska?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy

4.4.1. Materiał nauczania

Bardzo ważnym elementem w procesie pracy jest dopasowywanie warunków pracy do

pracownika, bardziej niż pracownika do warunków pracy. Wszyscy pracownicy mają prawo
do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a pracodawca ma obowiązek zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.
W ramach swej odpowiedzialności pracodawca powinien podjąć niezbędne środki w celu
zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, włączając w to zapobieganie
ryzyku zawodowemu, informowanie, organizowanie szkolenia oraz zapewnienie koniecznych
środków i właściwej organizacji. Dla wszystkich pracowników wykonujących pracę na
stanowisku elektromechanika ważne jest zapoznanie się z koniecznymi do spełnienia
warunkami, aby praca powodowała możliwie najmniejsze szkody i komplikacje zdrowotne.

Słuch dla naszego zdrowia jest ważny jak każdy inny zmysł. Po kilku godzinach pracy

w nadmiernym hałasie, pracownik czuje się zmęczony, poirytowany i rozdrażniony, a jego
tolerancja na stres jest obniżona. Dlatego bardzo ważną sprawą jest zapewnienie
pracownikom odpowiedniej ochrony słuchu. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnić
ochronę pracowników przed zagrożeniami związanymi z narażeniem na hałas, w pierwszej
kolejności zastosować odpowiednie środki techniczne (np. wyciszyć hałaśliwe maszyny,
wykonać odpowiednią adaptację hali, zastosować ekrany) i organizacyjne (np. skrócić czas
pracy na hałaśliwych stanowiskach pracy). W sytuacji, gdy poziom hałasu nadal przekracza
dopuszczalne normy, należy bezwzględnie używać indywidualnych ochron słuchu.
Ochronniki słuchu - nauszniki i zatyczki - są najprostszym środkiem ochrony słuchu
pracowników narażonych na pracę w głośnym środowisku.

Jeśli istnieje ryzyko narażenia się na spadające przedmioty, należy zawsze używać kasku

ochronnego.

Przemysłowy

hełm

ochronny

jest

podstawowym

środkiem bhp

i stanowi główne zabezpieczenie głowy pracownika przed uderzeniem. Wszędzie tam, gdzie
istnieje ryzyko urazów głowy, należy używać odpowiednich ochron. Zadaniem hełmów jest
ochrona przed uderzeniami spadających przedmiotów oraz uderzeniami głową o wystające
elementy konstrukcji stanowiska pracy.
Hełmy mogą być przystosowane również do ochrony przed innymi zagrożeniami:

−

porażeniem prądem elektrycznym,

−

działaniem wysokiej temperatury,

−

odpryskami stopionego metalu,

−

poprzecznymi siłami ściskającymi o niewielkiej wartości,

−

opadami atmosferycznymi.

Urazy mechaniczne powstają najczęściej wskutek odprysków ciał stałych oraz uderzenia

o wystające przedmioty. Do ochrony oczu i twarzy przed czynnikami mechanicznymi należy
stosować okulary ochronne (z bocznymi osłonkami), gogle ochronne oraz osłony twarzy.
Środki ochrony wzroku i twarzy mają za zadanie zapobiec uszkodzeniom oczu oraz twarzy
przed zranieniami i uszkodzeniami mogącymi powstać m. in. przez:

−

uszkodzenia mechaniczne (kurze, odpryski, wióry itp.),

−

czynniki chemiczne i biologiczne,

−

szkodliwe promieniowanie i czynniki termiczne.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do jednych z najczęściej powtarzających się urazów mechanicznych stóp należy przekłucie
podeszwy (np. nadepnięcie na gwóźdź), przecięcie bądź otarcie. Aby uniknąć uszkodzenia
stóp, należy używać obuwia ochronnego, które jest produkowane w szerokim asortymencie
i najczęściej przeznaczone jest do ochrony przed kilkoma rodzajami zagrożeń jednocześnie.
Jego parametry ochronne zależą głównie od materiałów użytych do produkcji, a także
konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy (np. podnoski stalowe,
wkładki stalowe, ochrony śródstopia, ochrony kostki). Specyficznym rodzajem obuwia jest
obuwie chroniące przed prądem elektrycznym - buty elektroizolacyjne, przeznaczone do prac
przy urządzeniach elektrycznych o napięciu powyżej 250 V.

Przecięcia, przekłucia oraz otarcia rąk należą do urazów najczęściej występujących na
stanowiskach pracy. Zagrożenia te występują głównie na stanowiskach pracy związanych
m.in. z transportem przedmiotów oraz obróbką metali, szkła lub tworzyw sztucznych oraz
w budownictwie, a ochroną przed nimi są rękawice. W szerokiej ofercie rękawic ochronnych
możemy wyróżnić rękawice lateksowe izolowane dla elektryków chroniące przed porażeniem
prądem.

Rękawice

Rys. 3. R

ękawice

lateksowe izolowane dla elektryków

[11]

Praca na wysokości stanowi jedno z najbardziej groźnych niebezpieczeństw podczas pracy.
Każda praca wykonywana na wysokości powyżej 2 m wymaga stosowania sprzętu
chroniącego przed upadkiem z wysokości. Gdy brak jest możliwości wykorzystania
zbiorowych ochron (bariery, pomosty, podnośniki, windy, rusztowania, siatki ochronne),
pracownik wykonujący czynności na wysokości musi stosować indywidualne ochrony (liny,
szelki).

Zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy to również

stosowanie się do znaków bezpieczeństwa i higieny pracy, a w szczególności do znaków
zakazu i znaków nakazu oraz instrukcji stanowiskowych w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Wybrane znaki z grupy znaków zakazu [10]

Nieupoważnionym wstęp

wzbroniony

Zakaz uruchamiania maszyny

(urządzenia)

Nie dotykać

Zakaz smarowania urządzeń

w ruchu

Tabela 3. Wybrane znaki z grupy znaków nakazu [10]

Nakaz stosowania ochrony oczu

Nakaz stosowania osłony

Nakaz stosowania ochrony słuchu

Nakaz stosowania ochrony twarzy

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób powinieneś chronić słuch przed szkodliwymi czynnikami?
2. W jaki sposób powstają urazy mechaniczne?
3. W jaki sposób powinieneś chronić się przed upadkiem z wysokości?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie sytuację, że Twoim zadaniem jest wymiana wkładek bezpiecznikowych

w tablicy rozdzielczej znajdującej się na wysokości 3 m. Jakie czynności związane z Twoim
bezpieczeństwem powinieneś podjąć?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie czynności związane z przestrzeganiem przepisów bhp powinieneś

podjąć podczas naprawy, wpisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów – nie
krytykując żadnego z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

3) uporządkować zapisane pomysły – odrzucić ewentualnie nierealne lub budzące

wątpliwości członków grupy,

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) chronić słuch przed hałasem?

□

2) chronić swoje zdrowie przed urazami mechanicznymi?

□

3) w sposób bezpieczny i higieniczny kształtować warunki pracy?

□

4) rozpoznać znaki bezpieczeństwa i higieny pracy?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

4.5.1. Materiał nauczania

Prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy wykonywać po

wyłączeniu ich spod napięcia i zabezpieczeniu przed ich przypadkowym uruchomieniem
m.in. przez oznakowanie (przykłady oznaczeń w tabeli).

Tabela 4. Wybrane tablice urządzeń elektrycznych [10]

Nie dotykać! Urządzenie

elektryczne

Nie załączać

Nie załączać! Pracują ludzie

Urządzenie niesprawne

Maszyna w remoncie

Wyłączono

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bez wyłączania napięcia mogą być wykonywane następujące prace:

−

wymiana w obwodach o napięciu do 1 kV wkładek bezpiecznikowych i źródeł światła,
(np. żarówek, świetlówek) o nieuszkodzonej obudowie i oprawie,

−

pomiary i przeprowadzanie prób zgodnie z zakładowymi instrukcjami eksploatacji, inne
prace wyłącznie po zastosowaniu środków specjalnych zapewniających bezpieczeństwo
pracy, przewidzianych w instrukcjach eksploatacji.

Wyłączenie urządzeń i instalacji spod napięcia należy dokonać w sposób zapewniający
widoczną przerwę izolacyjną w obwodach zasilania, np. przez wyjęcie wkładek
bezpiecznikowych. W celu zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach
i instalacjach elektrycznych należy spełnić następujące warunki:

−

każde urządzenie i instalacja energetyczna przed dopuszczeniem do eksploatacji powinny

posiadać wymagany odrębnymi przepisami certyfikat na znak bezpieczeństwa lub
posiadać deklarację zgodności z Polskimi Normami,

−

obiekty z zainstalowanymi urządzeniami i instalacjami energetycznymi oraz same

urządzenia powinny być oznakowane zgodnie z odrębnymi przepisami,

−

miejsce pracy powinno być właściwie przygotowane, oznaczone i zabezpieczone

w sposób określony w ogólnych przepisach bhp,

−

pomieszczenia lub teren ruchu energetycznego powinny być dostępne tylko dla osób

upoważnionych,

−

urządzenia, instalacje energetyczne lub ich części, przy których będą prowadzone prace

konserwacyjne, remontowe lub modernizacyjne, powinny być wyłączone z ruchu
i zabezpieczone przed ich przypadkowym uruchomieniem oraz oznakowane,

−

prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego powinny być

wykonywane przez co najmniej dwie osoby,

−

prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych, w zależności od zastosowanych

metod i środków zapewniających bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane:

•

przy całkowicie wyłączonym napięciu,

•

w pobliżu napięcia,

•

pod napięciem (przy zastosowaniu wymaganych narzędzi i środków ochronnych

określonych w instrukcji wykonywania tych prac),

−

przed przystąpieniem do wykonywania prac przy urządzeniach i instalacjach

elektroenergetycznych wyłączonych spod napięcia należy:

•

zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia;

odpowiednim zabezpieczeniem przed przypadkowym załączeniem napięcia jest:

ü w urządzeniach o napięciu znamionowym do 1 kV – wyjęcie wkładek

bezpiecznikowych w obwodzie zasilającym lub zablokowanie napędu
otwartego łącznika,

ü w urządzeniach o napięciu znamionowym powyżej 1kV – unieruchomienie

i zablokowanie napędów łączników lub wstawienie przegród izolacyjnych
między otwarte styki łączników,

•

wywiesić tablicę ostrzegawczą w miejscu wyłączenia obwodu o treści: „Nie załączać”,

•

sprawdzić brak napięcia w wyłączonym obwodzie,

•

uziemić wyłączone urządzenia,

•

zabezpieczyć i oznaczyć miejsce pracy odpowiednimi znakami i tablicami

ostrzegawczymi,

−

zabronione jest wykonywanie prac na napowietrznych liniach energetycznych, stacjach

i rozdzielniach w czasie wyładowań atmosferycznych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynności możesz wykonać przy urządzeniach pod napięciem?
2. Jakie czynności należy wykonać przed przystąpieniem do pracy przy urządzeniu

wyłączonym spod napięcia?

3. W jaki sposób oznacza się miejsce pracy przy urządzeniu elektrycznym wyłączonym spod

napięcia?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W zakładzie pracy, w rozdzielni 15 kV wystąpiła awaria. Podaj czynności, jakie należy

wykonać, by odpowiednio zabezpieczyć oraz oznaczyć miejsce pracy ekipy naprawiającej
i móc przystąpić do usunięcia awarii.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zaproponować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym załączeniem napięcia

(zwróć uwagę na napięcie rozdzielni),

2) dobrać właściwe tablice ostrzegawcze, informacyjne i zaproponować ich rozmieszczenie

w pobliżu miejsca awarii,

3) zapisać kolejność czynności, które powinieneś wykonać przed przystąpieniem do pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przygotowane wcześniej papierowe atrapy tablic ostrzegawczych,

−

kartka papieru.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić przepisy bhp obowiązujące w pracy przy urządzeniach

elektrycznych?

□

2) zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym

załączeniem napięcia w urządzeniach wyłączonych spod napięcia?

□

3) zabezpieczyć i oznaczyć miejsce pracy odpowiednimi znakami

i tablicami ostrzegawczymi?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.6.1. Materiał nauczania

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia

bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą
liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy. Zgodnie
z obowiązującymi postanowieniami Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek zapewnić
pracownikom bezpieczeństwo i ochronę ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z pracą.
Pracodawca jest obowiązany dostarczać pracownikom nieodpłatnie:

−

środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych
i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy,

−

odzież i obuwie robocze spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

•

jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu

zabrudzeniu,

•

ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny

pracy.

Wydając pracownikowi środki ochrony indywidualnej, pracodawca jest równocześnie
obowiązany poinformować go o sposobach posługiwania się tymi środkami w celu
zapewnienia skutecznej ochrony przed zagrożeniami. Pracownik jest zobowiązany do
stosowania środków ochrony indywidualnej, dostarczonych przez pracodawcę.

Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można
uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony
zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy.
Środki ochrony indywidualnej powinny:

−

być odpowiednie do istniejącego zagrożenia,

−

uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,

−

uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,

−

być przeznaczone do osobistego użytku.

Według Polskiej Normy PN-Z-08053:1988 środki ochrony indywidualnej dzieli się, pod
względem ich ogólnego przeznaczenia, na dziewięć grup:

1. Odzież ochronna, np. fartuchy, kombinezony,
2. Środki ochrony głowy, np. hełmy ochronne,
3. Środki ochrony kończyn górnych, np. rękawice ochronne (gumowe, jednorazowe),
4. Środki ochrony kończyn dolnych, np. buty, trepy,
5. Środki ochrony twarzy i oczu, np. okulary, maseczki,
6. Środki ochrony słuchu, np. wkładki przeciwhałasowe,
7. Sprzęt ochrony układu oddechowego, np. maseczki,
8. Dermatologiczne środki ochrony skóry, np. kremy, maści,
9. Środki ochrony przed upadkiem z wysokości, np. liny bezpieczeństwa.

W tabeli poniżej przedstawiono przykładowe rodzaje prac, przy których wymagane jest
stosowanie środków ochrony indywidualnej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 5. Wybrane rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidualnej

Lp.

Rodzaje środków
ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

1 Odzież ochronna

Prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych,
pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej
temperatury - stwarzające ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa
pracowników, w tym w szczególności:

- prace na zewnątrz pomieszczeń w narażeniu na deszcz lub chłód,
- prace w pomieszczeniach o bardzo niskiej temperaturze,
- spawanie, kucie oraz odlewanie metali,
- prace stwarzające ryzyko zapalenia odzieży od płomienia, gorących

odprysków metali lub żużla.

Środki ochrony
głowy

Prace

narażające

pracowników

urazy

głowy,

tym

w szczególności:

- prace na konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach,
- prace na stacjach energetycznych,
- prace w kuźniach i odlewniach metali,
- prace w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów

i przenośników,

- prace, przy których włosy pracowników są narażone na wciągnięcie

przez ruchome części maszyn lub urządzeń mechanicznych.

Środki ochrony
kończyn dolnych

Prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym oparzenia),
ich zamoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami
toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi
być źródłem infekcji oraz wykonywane w warunkach niskiej lub
wysokiej temperatury, a w szczególności:

- prace przy wielkich piecach, w stalowniach, walcowniach,

stacjach energetycznych, dużych zbiornikach i rurociągach,

- oczyszczanie odlewów lub piaskowanie albo śrutowanie

jakichkolwiek przedmiotów,

- prace w kuźniach lub przy odlewaniu stopionych metali,
- prace remontowe i renowacyjne,
- transport i magazynowanie ciężkich elementów, których upadek

na stopę może spowodować jej zranienie,

- prace w narażeniu na zanieczyszczenie stóp substancjami

toksycznymi, żrącymi lub drażniącymi.

Środki ochrony
przed upadkiem
z wysokości

Prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości,
w tym w szczególności:

- prace na rusztowaniach,
- prace w kabinach wysokich dźwigów.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lp.

Rodzaje środków
ochrony
indywidualnej

Rodzaje prac, przy których wymagane jest stosowanie środków ochrony
indywidualnej

Środki ochrony
kończyn górnych

Prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również
z działaniem

wysokiej

temperatury,

wibracji

oraz

substancji

chemicznych), prace w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi,
żrącymi lub drażniącymi oraz prace w niskiej temperaturze, w tym
w szczególności:

prace z użyciem przedmiotów lub materiałów ostrych, tnących,
kłujących, parzących lub szczególnie chropowatych albo inne
narażające na uszkodzenia rąk, z wyłączeniem prac przy obsłudze
maszyn, przy których istnieje niebezpieczeństwo wciągnięcia
rękawicy,

spawanie lub cięcie metali przy pomocy łuku elektrycznego
i wszelkie inne czynności wymagające użycia lamp łukowych lub
też innych źródeł promieniowania ultrafioletowego.

Środki ochrony
twarzy i oczu

Prace, przy których twarz lub oczy pracowników są narażone na urazy
albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych
i szkodliwych dla zdrowia, w tym w szczególności:

- spawanie lub cięcie metali przy pomocy palnika lub łuku

elektrycznego,

- obserwowanie intensywnych punktów świetlnych lub substancji

silnie rozżarzonych, takich jak roztopiona stal albo szkło,

- szlifowanie na sucho, oczyszczanie oraz inne prace powodujące

rozpryskiwanie mogących przedostać się do oczu ostrych
cząsteczek, stopionych metali lub żrących płynów,

- prace przy maszynach do obróbki skrawaniem materiału, podczas

której powstają wióry odpryskowe.

Środki ochrony
układu
oddechowego

Prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenie
powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu
w powietrzu, w tym w szczególności:

- prace w zbiornikach i w gazowych piecach przemysłowych, gdzie

może występować szkodliwy gaz lub niedobór tlenu,

- prace w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par

lub dymu.

Środki ochrony
słuchu

Prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe
dopuszczalne natężenie, w tym w szczególności:

- prace przy obsłudze pras do metalu,
- prace przy użyciu narzędzi pneumatycznych.

Dermatologiczne
środki ochrony
indywidualnej

Prace narażające na podrażnienia skóry, w tym w szczególności:

- garbowanie skóry,
- prace w narażeniu na wdychanie chromianów, dwuchromianów

alkalicznych, kwasu chromowego lub innych substancji żrących
lub drażniących, wpływających na owrzodzenia lub perforację
przegrody nosowej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Środki ochrony zbiorowej to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi,
w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

Środki ochrony zbiorowej możemy podzielić na:

−

środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej,

−

środki chroniące przed działaniem zbyt wysokich lub niskich temperatur powierzchni
urządzeń, maszyn, wyrobów i półwyrobów,

−

środki chroniące przed hałasem,

−

środki chroniące przed wilgocią,

−

środki chroniące przed ultradźwiękami,

−

środki chroniące przed infradźwiękami,

−

środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym,

−

środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym,

−

środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym,

−

środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych,

−

środki chroniące przed polem elektromagnetycznym,

−

środki chroniące przed polem elektrostatycznym,

−

środki chroniące przed elektrycznością statyczną,

−

środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym;

−

środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych,

−

środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych,

−

środki chroniące przed działaniem płynów,

−

środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach
przemysłowych i na stanowiskach pracy,

−

środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na
stanowiskach pracy

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiemy pod pojęciem: środki ochrony indywidualnej?
2. Kiedy powinniśmy stosować środki ochrony indywidualnej?
3. Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?
4. Jakie znasz rodzaje środków ochrony indywidualnej?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż, jakie środki ochrony indywidualnej powinien stosować elektromechanik.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się i wskazać, jakie są zagrożenia w pracy elektromechanika,
3) wskazać, jakie środki ochrony indywidualnej powinny być zastosowane w obliczu tych

zagrożeń,

4) wyniki pracy grupy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum klasy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać środki ochrony głowy?

□

2) dobrać środki ochrony twarzy, oczu i słuchu?

□

3) dobrać środki ochrony kończyn dolnych?

□

4) dobrać środki ochrony kończyn górnych?

□

5) dobrać środki ochrony przed upadkiem z wysokości?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Zagrożenia pożarowe, zasady ochrony przeciwpożarowej

4.7.1. Materiał nauczania

Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów

palnych. Wszędzie tam, gdzie w sposób niekontrolowany przekształca się energia
mechaniczna lub elektryczna w cieplną lub jest niekontrolowany płomień, żar lub iskry,
występuje niebezpieczeństwo pożaru

Tabela 6. Grupy pożarów [8]

Zagrożenie pożarowe występuje wszędzie tam, gdzie:
− jest duże nagromadzenie materiałów łatwopalnych,
− stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,
− stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,
− występuje proces samonagrzewania się materiałów,
− używane są narzędzia iskrzące,
− istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,
− wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,
− nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia

(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki itp.),

− występują reakcje egzotermiczne,
− nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia i instalacje elektryczne,
− pozostawione są bez nadzoru odpady łatwopalne,
− oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, nierzadko

granicząca z bezmyślnością. Objawia się ona drastycznym lekceważeniem podstawowych
zasad bezpieczeństwa oraz świadomym łamaniem przepisów przeciwpożarowych.
Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach
niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo
oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem
częstotliwości przyczyną występowania pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja
urządzeń elektrycznych, objawiająca się nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających,

Grupa

pożaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób jego spalania

Pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok
innych zjawisk powstaje zjawisko żarzenia. Na przykład: drewno, papier,
węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma

Pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła
wytwarzającego się przy pożarze. Na przykład: benzyna, alkohole, aceton,
eter, oleje, lakiery, tłuszcze, parafina, stearyna, pak, smoła, naftalen

Pożary gazów. Na przykład: metan, acetylen, propan, wodór, gaz miejski

Pożary metali. Na przykład: magnez, sód, uran

Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych, pojazdów samochodowych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie, zwłaszcza z uszkodzonymi
przewodami i wtykami zasilającymi oraz używanie elektrycznych, przenośnych urządzeń
grzewczych w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi przez producenta zasadami
użytkowania. Najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych to:
− zły stan zestyków lub niewłaściwy dobór aparatów łączeniowych,
− zły stan lub niewłaściwy dobór zabezpieczeń przetężeniowych (nadprądowych),
− zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej,
− nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych podczas ich pracy,
− błędne połączenia lub zwarcia w instalacjach,
− występowanie łuku elektrycznego,
− brak ostrożności przy pracach spawalniczych,
− niewłaściwe użytkowanie urządzeń grzejnych,
− wewnętrzne zwarcia w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny,
− występowanie przepięć pochodzenia atmosferycznego i łączeniowego.

Ochrona przeciwpożarowa polega głównie na zapobieganiu pożarom i ich

rozprzestrzenianiu się, zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań
ratowniczych. Zapobieganie pożarom to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów
profilaktycznych mających na celu ochronę życia, zdrowia i mienia przed pożarem. Metody
i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy ustawy o ochronie
przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-
budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także instrukcje bezpieczeństwa pożarowego,
opracowywane indywidualnie na potrzeby konkretnego obiektu, zakładu produkcyjnego,
magazynowego, w którym są szczegółowo określone obowiązujące zasady ochrony
przeciwpożarowej.

Dla ochrony zdrowia i życia szczególne znaczenie ma zabezpieczenie przeciwpożarowe

budynków. W obiektach oraz na terenach przyległych do nich jest zabronione wykonywanie
czynności, które mogą spowodować pożar, jego rozprzestrzenianie się, utrudnienie
prowadzenia działania ratowniczego lub ewakuacji, a w szczególności:

−

używanie otwartego ognia, palenie tytoniu i stosowanie innych czynników mogących

zainicjować zapłon występujących materiałów:

•

strefie

zagrożenia

wybuchem,

wyjątkiem

wypadków

określonych

w odrębnych przepisach,

•

w miejscach występowania materiałów niebezpiecznych pożarowo,

•

w miejscach występowania innych materiałów palnych, określonych przez właściciela

lub użytkownika i oznakowanych zgodnie z Polskimi Normami,

−

garażowanie pojazdów silnikowych w obiektach i pomieszczeniach nie przeznaczonych

do tego celu, jeżeli nie opróżniono zbiornika paliwa pojazdu i nie odłączono na stałe
zasilania akumulatorowego pojazdu,

−

rozgrzewanie za pomocą otwartego ognia smoły i innych materiałów w odległości

mniejszej niż 5 m od obiektu, przyległego do niego składowiska lub placu składowego
z materiałami palnymi, przy czym jest dopuszczalne wykonywanie tych czynności na
dachach o konstrukcji i pokryciu niepalnym w budowanych obiektach, a w pozostałych,
jeżeli zostaną zastosowane odpowiednie, przeznaczone do tego celu podgrzewacze,

−

wysypywanie gorącego popiołu i żużla lub spalanie śmieci i odpadków w miejscu

umożliwiającym zapalenie się sąsiednich obiektów lub materiałów palnych,

−

przechowywanie materiałów palnych w odległości mniejszej niż 0,5 m od:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

•

urządzeń i instalacji, których powierzchnie zewnętrzne mogą nagrzewać się do

temperatury przekraczającej 100°C,

•

linii kablowych o napięciu powyżej 1 kV, przewodów uziemiających oraz

przewodów odprowadzających,

•

instalacji odgromowej, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej,

−

użytkowanie elektrycznych urządzeń ogrzewczych ustawionych bezpośrednio na podłożu

palnym, z wyjątkiem urządzeń eksploatowanych zgodnie z warunkami określonymi przez
producenta,

−

stosowanie na osłony punktów świetlnych materiałów palnych, z wyjątkiem materiałów

trudno zapalnych, jeżeli zostaną umieszczone w odległości co najmniej 0,05 m od
żarówki,

−

instalowanie opraw oświetleniowych oraz osprzętu instalacji elektrycznych, jak:

wyłączniki, przełączniki, gniazda wtyczkowe, bezpośrednio na podłożu palnym, jeżeli ich
konstrukcja nie zabezpiecza podłoża przed zapaleniem,

−

składowanie materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,

−

ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających

ewakuację,

−

zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

−

uniemożliwianie lub ograniczanie dostępu do:

•

urządzeń przeciwpożarowych, takich jak stałe i półstałe urządzenia gaśnicze

i zabezpieczające, urządzenia odciążające, instalacje sygnalizacyjno - alarmowe,
hydranty, zawory hydrantowe, suche piony, przeciwpożarowe zbiorniki wodne,
klapy przeciwpożarowe, urządzenia do usuwania dymów i gazów pożarowych,

•

urządzeń uruchamiających instalacje gaśnicze i sterujących takimi instalacjami

oraz innymi instalacjami wpływającymi na stan bezpieczeństwa pożarowego
obiektu,

•

wyjść ewakuacyjnych,

•

wyłączników i tablic rozdzielczych prądu elektrycznego oraz głównych zaworów

gazu.

Zapobieganie pożarom od urządzeń elektrycznych polega na eliminacji i ograniczeniu
zagrożenia pożarowego w sposób następujący:

−

wszędzie tam, gdzie jest to wskazane, stosuje się wyłączniki różnicowoprądowe
o znamionowym prądzie wyzwalającym do 500 mA, dobrze spełniające zadanie środka
ochrony przeciwpożarowej,

−

wykonuje się instalację i urządzenia tak, aby nie podtrzymywały i nie rozprzestrzeniały
pożaru,

niezależnie

tego,

czy

powstał

nich

samych,

czy

w ich pobliżu,

−

elementy instalacji i urządzeń elektrycznych stykające się z materiałami palnymi
odpowiednio się dobiera lub umieszcza się w bezpiecznej odległości albo z użyciem
niepalnych podkładek,

−

instaluje się przewody i kable z izolacją wykonaną z materiałów niepalnych i nie
wydzielających chloru ani chlorowodoru w przypadku ich przegrzania; chlorowodór
z wodą tworzy kwas solny, szkodliwy dla człowieka oraz powodujący bardzo duże
szkody wynikające z korozji obiektów budowlanych i urządzeń,

−

przy długich wiązkach przewodów i kabli zapewnia się ich zwiększoną odporność na
działanie ognia, przez zastosowanie odpowiedniej izolacji lub pomalowanie specjalną
farbą bądź przez natryskiwanie spienionego tworzywa,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykonuje się ognioodporne przejścia przewodów przez przeciwpożarowe ściany
i stropy,

−

w obiektach, w których łatwo jest wzniecić pożar (np. w lakierniach, stolarniach itp.),
stosowane są tylko niezbędne urządzenia elektryczne i w odpowiednich osłonach,

−

w obiektach, w których pożar zagraża życiu wielu osób lub mieniu o dużej wartości (np.
hotele i inne budynki użyteczności publicznej, kopalnie itp.), instalacje i urządzenia
elektryczne wykonuje się z materiałów, które podczas pożaru wydzielają jak najmniej
dymu i toksycznych gazów,

−

obiekty budowlane wyposaża się w instalacje piorunochronne,

−

instaluje się ochronniki przeciwprzepięciowe w instalacjach elektrycznych obiektów,

−

opraw lamp w „ciągach świetlnych” nie wykonuje się z materiałów łatwopalnych.

Właściwe obchodzenie się z materiałami niebezpiecznymi pożarowo jest jednym

z podstawowych warunków bezpieczeństwa pożarowego w każdym obiekcie. Pracownicy
powinni też wiedzieć, w jakie urządzenia przeciwpożarowe wyposażony jest obiekt, w którym
są zatrudnieni, i umieć je uruchomić w razie konieczności. W obiektach i pomieszczeniach
pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa pożarowego oraz instrukcja
postępowania na wypadek pożaru.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiemy pod pojęciem: pożar?
2. Gdzie występuje zagrożenie pożarowe?
3. Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów od urządzeń elektrycznych?
4. Jakie znasz grupy pożarów?
5. Na czym polega ochrona przeciwpożarowa?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w pomieszczeniu spawalni w Twoim

warsztacie szkolnym i jakie należy stosować środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się i wskazać, co w pomieszczeniu spawalni może stanowić zagrożenie

pożarowe,

3) podać, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagrożeń

pożarowych,

4) wyniki pracy grupy zapisać na dużym arkuszu papieru i zaprezentować na forum klasy,
5) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip-chart.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać przyczyny pożarów?

□

2) wymienić ogólne zasady ochrony przeciwpożarowej?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.8.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska jest dziedziną wiedzy o kompleksowych zmianach zachodzących

w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza pod wpływem czynników postępu technicznego,
oraz o sposobach zapobiegania lub łagodzenia ujemnych skutków ich działania. Ochrona
środowiska jest pojmowana również jako zespół idei, środków i działań zmierzających do
utrzymania środowiska w stanie zapewniającym optymalne warunki bytowania człowieka
i gwarantującym ciągłość najważniejszych procesów w biosferze jako podstawy produkcyjnej
działalności.

Zasady ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony

środowiska. Najczęściej, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, przyjmuje się, że
środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi,
łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz,
znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku
działalności człowieka Często również jako element środowiska traktowane są dobra
materialne, zabytki architektury i kultury, a według niektórych koncepcji także część
środowiska pracy.

Działalność ludzi, głównie gospodarcza, powoduje większe lub mniejsze uciążliwości

dla środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są
zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska,
zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp.

Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla

środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe
w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.
Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne
i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować
technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska
oraz stosować urządzenia ochronne.

Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi)

substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim
składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę,
wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy
przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska
lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń.

Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (CO

), tlenek

węgla (CO), dwutlenek siarki (SO

), dwutlenek azotu (NO

), fosfor (P), rtęć (Hg), ołów (Pb),

ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące
i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.

Zagrożenie spowodowane gwałtownym zdarzeniem nie będącym klęską żywiołową,

które może wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu, stwarzające
powszechne niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska, nazywamy nadzwyczajnym
zagrożeniem środowiska. Nadzwyczajne zagrożenie może być następstwem np. pęknięcia
rurociągu lub zbiornika i wylewu ropy naftowej na powierzchnię ziemi lub wód, awarii
w zakładzie produkcyjnym i wydostania się do powietrza znacznych ilości substancji
niebezpiecznych, katastrofy cysterny przewożącej materiały niebezpieczne oraz skażenia
terenu. W razie nadzwyczajnego zagrożenia środowiska, działania zmierzające do usunięcia
zagrożenia i jego skutków, podejmują terenowe organy administracji rządowej albo Minister

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

właściwy dla środowiska, jeśli zagrożenie przekracza granice jednego województwa lub może
spowodować szczególnie poważne skutki dla ludzi lub środowiska.

Według ustawy Prawo ochrony środowiska, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak
najlepszej jego jakości, w szczególności przez:

−

utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich

poziomów lub co najmniej na tych poziomach,

−

zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy

nie są one dotrzymane.

Ochrona wód polega na zapewnieniu ich jak najlepszej jakości, w tym utrzymywanie ilości
wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, w szczególności przez:

−

utrzymywanie jakości wód powyżej albo co najmniej na poziomie wymaganym

w przepisach,

−

doprowadzanie jakości wód co najmniej do wymaganego przepisami poziomu, gdy

nie jest on osiągnięty,

−

poziom jakości wód jest określany z uwzględnieniem ilości substancji i energii

w wodach oraz stopnia zdolności funkcjonowania ekosystemów wodnych.

Wody

podziemne

obszary

ich

zasilania

podlegają

ochronie

polegającej

w szczególności na:

−

zmniejszaniu ryzyka zanieczyszczenia tych wód poprzez ograniczenie oddziaływania

na obszary ich zasilania,

−

utrzymywaniu równowagi zasobów tych wód.

Ochrona powierzchni ziemi polega na zapewnieniu jak najlepszej jej jakości,
w szczególności poprzez:

−

racjonalne gospodarowanie,

−

zachowanie wartości przyrodniczych,

−

zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania,

−

ograniczanie zmian naturalnego ukształtowania,

−

utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej na poziomie wymaganych

standardów,

−

doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie

są one dotrzymane,

−

zachowanie wartości kulturowych, z uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury.

Człowiek jest jednym z elementów środowiska. Również człowiek oddziałuje na

miejsce, w którym żyje - niestety, często destrukcyjnie. Znaczną część tych niewłaściwych
działań możemy jednak wyeliminować, przyjmując postawę przyjazną środowisku. Bardzo
często nie mamy osobistego wpływu na zanieczyszczenie środowiska wynikające
np. z działalności gospodarki. Możemy jednak, zmieniając własne zachowania, wytworzyć
w sobie nawyki takiego postępowania, które przyczyni się do ograniczenia zanieczyszczenia
środowiska w naszym otoczeniu. Często są to bardzo proste działania, niewymagające od nas
ani dodatkowych nakładów finansowych, ani dodatkowego czasu. Pierwszym, najbardziej
oczywistym krokiem w tym kierunku jest ograniczenie ilości odpadów oraz ich segregacja.
Rozdzielanie śmieci umożliwia często ich ponowne wykorzystanie, czyli recycling. Dotyczy
to np. szkła, wyrobów metalowych (puszek), makulatury itp. Starajmy się segregować śmieci,
zamiast - co się często zdarza - wyrzucać je w jednym worku do wspólnego kontenera.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na osiedlach mieszkaniowych są często rozstawione specjalne, osobne pojemniki na szkło,
plastik, metal i papier. Nie powinniśmy więc wrzucać śmieci do jednego worka, lecz
podzielić je, a następnie wrzucić do odpowiednich pojemników. Umożliwi to ich ponowne
przetworzenie i wykorzystanie.

Kolejnym krokiem jest poszanowanie energii i wody. Po pierwsze nie należy z nich

korzystać, jeśli nie jest to niezbędne. Na przykład ważne jest, abyśmy maksymalnie korzystali
ze światła dziennego. Możemy to robić chociażby poprzez odpowiednie ustawienie
stanowiska pracy (np. przy oknie). Są też inne proste sposoby oszczędzania energii, np.: jeśli
wychodzimy z pomieszczenia, zgaśmy światło, wyłączmy telewizor czy urządzenia, których
w danej chwili nie używamy.

Trzeba wspomnieć również o odpadach elektronicznych i elektrycznych, czyli

komputerach,

monitorach,

drukarkach,

klawiaturach,

szafach

sterowniczych,

transformatorach, kondensatorach, rozdzielnicach energetycznych, dławikach, izolatorach,
kablach energetycznych, bateriach, akumulatorach itp. Odpady elektryczne i elektroniczne
powstają najczęściej w miejscach ich użytkowania, dlatego powinniśmy pamiętać
o zapewnieniu zgodnego z zasadami ochrony środowiska odzysku sprzętu elektrycznego
i elektronicznego, powierzając odbiór zużytego sprzętu wyspecjalizowanym firmom.

Akumulatory elektryczne i baterie galwaniczne należą do produktów, które po zużyciu

stają się odpadami o charakterze niebezpiecznym dla środowiska i zdrowia ludzi. Zbudowane
z materiałów wysoko przetworzonych, zawierają substancje szkodliwe, takie jak ołów, kadm
i rtęć. Gospodarka odpadowymi akumulatorami i bateriami jest szczególnie trudna ze
względu na fakt występowania ich jako różnorodnych źródeł prądu w bardzo szerokim
asortymencie urządzeń, używanych w bardzo wielu dziedzinach życia. Należy pamiętać, aby
nie wyrzucać baterii do odpadów komunalnych, a wyrzucać je do specjalnych pojemników.
Baterie poddane procesom odzysku stanowią znaczne zasoby ochraniające naturalne złoża
surowcowe.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co rozumiesz pod pojęciem środowiska?
2. Co rozumiesz pod pojęciem zanieczyszczenia środowiska?
3. Jak należy postępować ze zużytymi akumulatorami i bateriami galwanicznymi?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1.

Wyobraź sobie, że pracujesz w dużej firmie branży elektrycznej i zajmujesz się

konserwacją urządzeń elektrycznych. Zastanów się, w jaki sposób możesz zadbać
o środowisko, pracując na swoim stanowisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać partnerów do pracy w grupie,
2) zastanowić się, jakie zagrożenia środowiska są związane ze sprzętem elektrycznym,

zapisać wszystkie pomysły na kartce (burza mózgów - nie krytykując żadnego
z pomysłów Twoich koleżanek/kolegów),

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) uporządkować zapisane pomysły. Ustalić, co można zrobić ze zużytymi elementami

urządzeń elektrycznych i jakie metody wypracować na stanowiskach pracy, by
doprowadzić do zmniejszenia zużycia energii elektrycznej,

4) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.8.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić najgroźniejsze rodzaje zanieczyszczeń środowiska?

□

2) podać sposoby oszczędzania energii elektrycznej?

□

3) podać sposoby postępowania ze zużytym sprzętem elektrycznym?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady postępowania w razie wypadku, awarii i w sytuacji

zagrożenia pożarem

4.9.1. Materiał nauczania

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych,

−

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia,

−

w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą
pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Celem postępowania ratowniczego w zakładzie pracy jest udzielenie pomocy i zapewnienie
opieki poszkodowanemu do czasu przybycia wykwalifikowanych ratowników medycznych
lub lekarza oraz zawiadomienie przełożonego oraz pracownika służby bezpieczeństwa
i higieny pracy. Poważny stan poszkodowanego oznacza konieczność jak najszybszego
wezwania służb medycznych (tel. 999 lub 112 z telefonu komórkowego) lub powiadomienia
o zaistniałym wypadku, bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób. Z punktu widzenia
zasad udzielania pierwszej pomocy, należy wzywać pomoc tak, aby poszkodowany nie
pozostał bez opieki. Jeśli ratownik jest sam z poszkodowanym, musi głośno wołać o pomoc,
zwracając jednocześnie uwagę na stan poszkodowanego. Istotne jest też, aby meldunek
o zaistniałym wypadku zawierał zwięzłą i dokładną informację na temat:

−

miejsca zdarzenia,

−

rodzaju uszkodzeń,

−

przebiegu wydarzeń,

−

liczby poszkodowanych,

−

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

−

wzywającego pomoc.

O tym, że wypadek miał miejsce, poszkodowany – jeżeli stan zdrowia na to pozwala –
powinien niezwłocznie poinformować swojego przełożonego. Obowiązek ten nie dotyczy
tylko poszkodowanego, każdy pracownik jest zobowiązany zawiadomić przełożonego
o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo o zagrożeniu zdrowia lub życia ludzkiego.
Szczegółowe sposoby organizacji pierwszej pomocy zostały opisanej w kolejnym rozdziale
poradnika.

Awaria technologiczna jest to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja

powstała w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których
występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego
powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego
zagrożenia z opóźnieniem. Każdy, kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany
niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę
organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo Policji, wójta, burmistrza lub prezydenta
miasta. Podmioty te mogą wprowadzić obowiązek świadczeń osobistych i rzeczowych w celu
prowadzenia akcji na rzecz ochrony życia i zdrowia ludzi oraz środowiska przed skutkami
awarii.

W przypadku zauważenia pożaru należy niezwłocznie zaalarmować osoby przebywające

w strefie zagrożenia oraz wezwać straż pożarną. Telefoniczne alarmowanie należy wykonać

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w następujący sposób: po wybraniu numeru alarmowego straży pożarnej 998 lub 112
i zgłoszeniu się dyżurnego spokojnie i wyraźnie podaje się:

−

swoje imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadawana jest informacja
o zdarzeniu,

−

adres i nazwę obiektu,

−

co się pali, na którym piętrze,

−

czy jest zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego.

Po podaniu informacji nie odkładać słuchawki do chwili potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia.
Po zgłoszeniu zdarzenia należy przystąpić niezwłocznie do likwidacji pożaru za pomocą
podręcznego sprzętu gaśniczego i nieść pomoc osobom zagrożonym, a w przypadku
koniecznym przystąpić do ewakuacji ludzi i mienia. Należy czynności te wykonać w taki
sposób, aby nie doszło do powstania paniki, jaka może ogarnąć ludzi będących w zagrożeniu,
które wywołuje u ludzi ogień i dym. Panika może być przyczyną niepotrzebnych
i tragicznych w skutkach wypadków w trakcie prowadzenia działań ratowniczo - gaśniczych.

Środki gaśnicze stosuje się zależnie od rodzaju pożaru, to znaczy, że nie każdy środek jest

przydatny do gaszenia każdego pożaru. Stosując nieodpowiedni środek, zamiast ugasić ogień,
można go podsycić, spowodować większe straty, odnieść ciężkie obrażenia. Podręcznym
sprzętem gaśniczym są gaśnice i agregaty – pianowe, halonowe, śniegowe i proszkowe oraz
koce gaśnicze, piasek i woda. Gaśnicą jest urządzenie, w którym ciśnienie wewnętrzne
umożliwia wyrzucenie środka gaśniczego i jego skierowanie na ognisko pożaru. Mają one na
swojej obudowie wyraźne i duże oznaczenia literowe informujące o tym, do gaszenia jakiego
rodzaju pożaru są przeznaczone:
A - ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko żarzenia

(drewno, papier itp.),

B - ciecze palne i substancje stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki,

smoła, topiące się tworzywa sztuczne),

C - gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan-butan),
D - metale lekkie np. aluminium, magnez, sód,
E - pożary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Powszechnie stosowane są gaśnice wodne, halonowe, pianowe, proszkowe i śniegowe.
W pomieszczeniach zamkniętych można stosować gaśnice halonowe przy korzystaniu
z masek gazowych. Gaśnicami obecnie najpowszechniej stosowanymi są gaśnice proszkowe.
Oznakowanie gaśnicy proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP-6z ABC
oznacza, że jest to gaśnica proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik), którą
można gasić pożary typu A, B i C.

Kolejnym środkiem gaśniczych jest woda oraz wodne roztwory środków zwilżających.

Te ostatnie charakteryzują się większymi zdolnościami penetracyjnymi materiałów
o szczególnie rozwiniętej powierzchni, na przykład słomy, siana, pyłu drzewnego lub
węglowego. Woda jest całkowicie niepalna, pobiera z palącego się ciała ogromne ilości
ciepła, oziębiając palące się ciało do temperatury uniemożliwiającej dalsze palenie się.
W zetknięciu się z ogniem zamienia się w parę wodną, która wypiera z ogniska pożaru
powietrze (tlen), hamując proces palenia się. Wodą nie można gasić płynów łatwo palnych
lżejszych od wody, ponieważ opada ona na dno, powodując przelanie lub rozbryzgi palącej
się substancji. Wodą nie wolno gasić instalacji elektrycznych pod napięciem. Również
niekorzystne jest oziębianie wodą nagrzanych maszyn lub żelaznych konstrukcji, które mogą
ulec deformacji, powodując m.in. zawalenie się stropów.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 7. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze [9]

Grupa pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy
spalaniu których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier, tworzywa sztuczne itp.)

woda, piana, dwutlenek
węgla, proszki gaśnicze,

Ciecze palne i substancje stałe topiące się
wskutek wytworzonego przy pożarze ciepła
(benzyna, nafta, parafina, pak, naftalen itp.)

piana, dwutlenek węgla,
halony, proszki gaśnicze,

Gazy (metan, aceton, propan, butan itp.)

proszki gaśnicze, halony,

Metale (magnez, sód, uran itp.)

specjalne proszki
gaśnicze,

Pożary grupy A - D występujące w obrębie
urządzeń elektrycznych pod napięciem

dwutlenek węgla, halony,
proszki gaśnicze

Łatwo dostępnym środkiem gaśniczym jest piasek, którego właściwości polegają na

odcinaniu dostępu powietrza od ogniska pożaru, zmniejszeniu promieniowania ciepła oraz
zapobieganiu rozpryskom. Nadaje się on głównie do gaszenia niewielkich zarzewi ognia
i małych bomb zapalających. Nie należy go stosować do gaszenia płynów łatwo palnych
w zbiornikach, maszyn, aparatury precyzyjnej. Powszechnie stosowanym środkiem
gaśniczym jest piana gaśnicza. Właściwości gaśnicze polegają na działaniu tłumiącym
i izolującym palące się ciało od powietrza oraz działaniu chłodzącym, ponieważ piana
zawiera dość duży procent wody. Bardzo skutecznym środkiem gaśniczym jest dwutlenek
węgla. Właściwości gaśnicze tego środka polegają na oziębianiu palącego się ciała
i odizolowaniu go od powietrza. Dwutlenek węgla nadaje się do gaszenia wielu rodzajów
pożaru, szczególnie cieczy palnych (farb, lakierów, rozpuszczalników) i gazów, ponieważ nie
zwilża gaszonych materiałów. Dwutlenek węgla nie przewodzi prądu elektrycznego, może
więc być użyty do gaszenia instalacji elektrycznych pod napięciem.

Tabela 8. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [5]

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek do miejsca

rozmieszczenia sprzętu

pożarowego lub urządzenia

ostrzegawczego

Zestaw sprzętu pożarowego

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kogo i w jaki sposób zawiadomisz o wypadku przy pracy?
2. Jaki jest numer telefonu do straży pożarnej?
3. Co powinieneś zrobić, gdy zauważysz pożar?
4. Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą służyć?
5. Jakie czynności należy podjąć w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W czasie wykonywania ćwiczeń laboratoryjnych w pracowni elektrycznej zauważyłeś

ogień wydobywający się z podłączonego do układu transformatora. Jak się zachowasz
w takiej sytuacji?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać na arkuszu papieru czynności, jakie należy po kolei wykonać,
2) dokonać wyboru właściwego sprzętu gaśniczego,
3) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy i porównać z opracowaniami kolegów,
4) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flip – chart.

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z instrukcją

ochrony przeciwpożarowej?

□

2) scharakteryzować środki gaśnicze?

□

3) zareagować w przypadku pożaru instalacji elektrycznej?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10. Organizacja pierwszej pomocy w wypadkach przy pracy

4.10.1. Materiał nauczania

Pierwsza pomoc – to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby

znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia
wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych przez osoby nie posiadające uprawnień do
podejmowania medycznych działań ratowniczych. Znajomość postępowania w sytuacjach
zagrożenia życia i zdrowia i udzielenie w przypadku potrzeby pierwszej pomocy pozwala na
zwiększenie szans osoby poszkodowanej na przeżycie lub uniknięcie kalectwa.
Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy
podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:

−

przytomności (świadomości),

−

drożności dróg oddechowych,

−

obecności lub braku oddychania,

−

akcji serca i wydolności krążenia,

−

obrażeń ciała poszkodowanego.

Jeśli poszkodowany nie reaguje na głos i bardzo delikatne potrząsanie lub pociąganie płatka
ucha, należy uznać, że jest nieprzytomny. Gdy reaguje na głos, należy wydawać mu proste
polecenia, np. nakłonić, by spróbował ścisnąć rękę lub zmrużył oczy. W czasie udzielania
pomocy należy tak postępować, aby drogi oddechowe były drożne, a więc:

−

rozpiąć uciskające ubranie,

−

sprawdzić jamę ustną i usunąć z niej ciała obce (cukierki, gumę do żucia, resztki
pokarmu, wybite zęby, nie przymocowaną protezę zębową),

−

odgiąć głowę,

−

podciągnąć żuchwę.

Oceniając drożność dróg oddechowych, należy przez 10 sekund obserwować oznaki
oddychania, wsłuchiwać się w nie i starać się je wyczuć oraz:

−

obserwować ruchy klatki piersiowej,

−

nasłuchiwać przy ustach odgłosów wydawanych przy oddychaniu,

−

starać się wyczuć wydychane powietrze własnym policzkiem.

Tętno, zarówno u osoby przytomnej, jak i nieprzytomnej, jest najlepiej wyczuwalne na tętnicy
szyjnej, gdyż jest ona większa od tętnicy promieniowej na wysokości nadgarstka. Oceny akcji
serca i krążenia dokonuje się przez bezpośrednie osłuchanie uchem okolicy sercowej na
klatce piersiowej oraz ocenę tętna na tętnicy szyjnej lub, w uzasadnionych przypadkach, gdy
jest to jedyne miejsce dostępne, na tętnicy promieniowej. Kolejnym elementem oceny jest
zbadanie całego ciała poszkodowanego (od czubka głowy do małego palca u nogi), głównie
w poszukiwaniu takich urazów, jak rany, złamania i zwichnięcia. Poszkodowany przytomny
jest w stanie powiedzieć, co go boli. Wówczas zadanie jest ułatwione i ocena szczegółowa
trwa krótko. Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około
1 minuty. Ma ona na celu wykrycie podstawowych przyczyn ewentualnego zagrożenia życia
i daje możliwość dokonania selekcji poszkodowanych na osoby wymagające pomocy
natychmiast oraz te, którym pomoc może być udzielona nieco później. Ocenę można
przerwać tylko w celu zapewnienia drożności dróg oddechowych lub podjęcia czynności
ratujących życie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kolejnym

krokiem

jest

podjęcie

podstawowych

czynności

związanych

z podtrzymywaniem życia (resuscytacja). Podstawowe czynności resuscytacyjne polegają na
utrzymaniu drożności dróg oddechowych oraz wspomaganiu oddychania i krążenia bez
użycia specjalistycznego sprzętu. Połączenie wentylacji własnym powietrzem wydechowym
(sztuczne oddychanie) i uciskania klatki piersiowej (pośredni masaż serca) to tak zwana
resuscytacja krążeniowo-oddechowa.

Podstawowe czynności resuscytacyjne:
1. Ocena sytuacji

−

ocena zagrożeń dla ratowanego i ratownika,

−

ocena stanu osoby ratowanej.

2. Wentylacja płuc (sztuczne oddychanie)

−

rozluźnij odzież wokół szyi ratowanego,

−

odchyl jego głowę do tyłu,

−

obserwuj ruchy klatki piersiowej,

−

jeżeli poszkodowany oddycha, ale jest nieprzytomny, ułóż go w pozycji bocznej

ustalonej,

−

jeżeli poszkodowany nie oddycha – wezwij telefonicznie fachową pomoc lub poproś,

aby zrobił to ktoś trzeci,

−

usuń widoczne przedmioty z jamy ustnej,

−

załóż maseczkę do sztucznego oddychania lub ułóż na ustach poszkodowanego

płócienną chusteczkę,

−

palcami dłoni ułożonej na czole zaciśnij nozdrza,

−

nabierz powietrza, szczelnie ułóż wargi wokół ust ratowanego, wdmuchnij powoli

własne powietrze wydechowe aż do wyraźnego uniesienia się klatki piersiowej
poszkodowanego,

−

unieś głowę poszkodowanego i obserwuj, czy klatka piersiowa opada,

−

przed każdym kolejnym wdmuchnięciem wykonaj głęboki wdech,

−

po dwóch sztucznych oddechach sprawdź tętno,

−

gdy krążenie jest zachowane, kontynuuj sztuczne oddychanie, kontrolując tętno co

10 oddechów lub co 1 minutę.

3. Przywrócenie krążenia krwi (masaż serca)

−

ułóż poszkodowanego na twardym podłożu,

−

oznacz miejsce ucisku (u osoby dorosłej – 3 palce nad wyrostkiem mieczykowatym

mostka, u niemowlęcia – 1 palec poniżej linii łączącej oba sutki, u noworodka – linia
łącząca brodawki piersi na mostku),

−

ułóż dłonie jedna na drugiej w miejscu ucisku,

−

rozpocznij uciskanie (u osoby dorosłej siła ucisku – 4,5 - 5,5 cm w głąb klatki

piersiowej, u dzieci 2,5 - 3,8 cm, u noworodka 1,5 - 2 cm),

−

uciskaj klatkę piersiową z częstotliwością 80 – 100 razy na minutę (noworodki

i niemowlęta 100 – 120),

−

po każdych 15 uciśnięciach wykonaj dwa sztuczne oddechy – stosunek liczby uciśnięć
i oddechów ma wynosić 15:2 – 15 uciśnięć, 2 oddechy (u niemowląt i małych dzieci
5:1).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krwotok jest to wylanie się krwi z naczynia krwionośnego lub serca wskutek

urazowego lub chorobowego uszkodzenia ich ściany. W przypadku uszkodzenia ciągłości
skóry, czyli ran, opanowanie go jest związane z zaopatrzeniem zranionego miejsca.
Przyczyny krwotoków:

−

rany cięte spowodowane ostrymi przedmiotami lub narzędziami tnącymi,

−

złamania miednicy,

−

uszkodzenia narządów miąższowych (wątroba, śledziona, nerki).

Krwotok zewnętrzny:

−

krwawienie tętnicze – krew o barwie jasnoczerwonej, wypływa z rany falami,

−

krwawienie żylne – krew o barwie ciemnowiśniowej wypływa jednostajnym
strumieniem,

−

krwawienie z naczyń włosowatych – krew sączy się powoli, a krwawienie nie jest groźne
i łatwo je opanować.

Postępowanie w przypadku krwotoku zewnętrznego:

−

krwawiącego trzeba koniecznie położyć,

−

krwawiącą kończynę unieść nad poziom serca,

−

jeżeli występuje silne krwawienie można ranę wytamponować jałową gazą, następnie
zamknąć opatrunkiem przylepcowym, po czym nałożyć opatrunek uciskowy.

Krwotok wewnętrzny
Przy braku doświadczenia ocena krwotoku z jam ciała jest właściwie niemożliwa. Trzeba jak
najszybciej wezwać lekarza (karetkę pogotowia).

Złamanie kości jest to całkowite lub częściowe przerwanie jej ciągłości po urazie

przekraczającym granicę elastyczności tkanki. Odłamki złamanej kości mogą ulec
przemieszczeniu. Jeśli dochodzi do przerwania ciągłości skóry nad złamaniem, a w ranie
widoczne są odłamki kości, mamy do czynienia ze złamaniem otwartym. Objawy złamania:

−

ból zaraz po złamaniu (nasila się przy próbach ruchu lub ucisku),

−

utrata lub ograniczenie czynności kończyny lub jej części,

−

zniekształcenie, obrzęk oraz ruchy patologiczne,

−

przymusowe ułożenie kończyny.

Postępowanie w przypadku złamania:

1. Wezwać pogotowie jeżeli jest to możliwe i konieczne.
2. Poszkodowanego pozostawić w miejscu wypadku do czasu unieruchomienia złamania.
3. W razie złamania otwartego ranę przykryć jałowym opatrunkiem.
4. Unieruchamianie prowizoryczne zawsze wykonywać u chorego w pozycji leżącej. Przy

złamaniu kończyny górnej unieruchamiać należy w pozycji siedzącej.

5. Unieruchamiać zawsze przy złamanej kości sąsiadujące stawy.
6. Ograniczać narastanie obrzęku w miejscu złamania poprzez stosowanie worka

z lodem i układanie kończyny nieco wyżej nad poziom serca.

7. Obserwować stan ogólny poszkodowanego jak również złamaną kończynę (ból,

zasinienie, temperatura, ruchy palców itp.).

8. Pomóc wstać poszkodowanemu, gdyż najczęściej leży bezwładnie.
9. Poszkodowanego przewieźć do szpitala.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oparzenie – to uszkodzenie tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury, żrących

środków chemicznych, energii elektrycznej lub promieniowania jonizującego. Oparzenie
może wywołać zmiany miejscowe lub wpływać na czynności całego organizmu; jest to tak
zwana choroba oparzeniowa. O ciężkości oparzenia decyduje jego rozległość (jaki procent
powierzchni ciała uległ poparzeniu). Podział oparzeń:

−

I stopień - piekący rumień na skórze,

−

II stopień - pęcherze wypełnione płynem surowiczym, tkanki otaczające oparzoną
powierzchnie są obrzęknięte,

−

III stopień - martwica tkanek aż do zwęglenia włącznie.

Postępowanie w przypadku oparzeń:

1. Usunąć poszkodowanego z zasięgu ognia lub innego czynnika parzącego.
2. Przy zapaleniu odzieży nakryć poszkodowanego kocem, położyć i turlać wyduszając

w ten sposób tlen spod okrycia.

3. Nie zdejmować koca ani odzieży, zapewnić spokój, ewentualnie podać tabletkę

przeciwbólową.

4. Miejsce oparzone schładzać strumieniem zimnej wody lub za pomocą worka

z lodem przez około 20 minut (ochładzanie jest celowe nawet po kilu godzinach od
oparzenia).

5. Ranę oparzeniową zabezpieczyć jałową gazą (oparzeń twarzy nie nakrywać).
6. Wezwać pogotowie (każdego oparzonego powinien obejrzeć lekarz, poza drobnymi

oparzeniami domowymi).

Porażenie prądem elektrycznym jest bardzo niebezpieczne. Kontakt ze źródłem prądu
elektrycznego może spowodować oparzenie skóry, utratę przytomności, zatrzymanie pracy
serca, a nawet śmierć. Zazwyczaj krótkotrwała ekspozycja na prąd elektryczny o napięciu do
1 kV nie jest niebezpieczna dla życia. Przedłużająca się ekspozycja może stać się przyczyną
zgonu. Bardzo istotne w przypadku porażenia prądem elektrycznym jest natychmiastowe
uwolnienie porażonego spod jego działania. Pamiętać przy tym należy, że osoba porażona
prądem jest dla ratownika równie niebezpieczna jak samo źródło prądu. Objawy miejscowe:
oparzenie, martwica, zwęglenie. Objawy ogólne: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia
krwi, zaburzenia w oddychaniu, drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna.

Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem elektrycznym:

1. Wyłączenie prądu (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego od źródła prądu).
2. Gdy wyłączenie prądu nie jest możliwe, odciągnąć porażonego od urządzenia pod

napięciem odpowiednimi narzędziami lub dostępnymi przedmiotami z suchego drewna
albo z tworzywa sztucznego.

3. Sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego.
4. Sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu.
5. Ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna

rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych.

6. Schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym

czystym materiałem.

7. Okrycie ciała poszkodowanego.
8. Wezwanie pogotowia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.10.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jakim celu i w jakich przypadkach udzielana powinna być pierwsza pomoc?
2. W jaki sposób można zdiagnozować ogólny stan poszkodowanego?
3. Jaki powinien być stosunek liczby ucisków do liczby oddechów w przypadku resuscytacji

wykonywanej dorosłemu poszkodowanemu?

4. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie, która została porażona prądem?

4.10.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj na fantomie sztuczną wentylację metodą „usta – usta”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

fantom,

−

materac,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

płócienna chusteczka.

Ćwiczenie 2

W sytuacji symulowanej udziel pierwszej pomocy koledze, który został porażony

prądem, jest nieprzytomny, stwierdzasz brak podstawowych czynności życiowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przyjąć rolę ratownika, poszkodowanego lub obserwatora,
2) jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,
3) jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,
4) ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

5) zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,
6) ćwiczenie powtarzać aż do nabycia biegłości w wykonywaniu zadania.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materac,

−

fantom,

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka.

4.10.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) udzielić pierwszej pomocy w sytuacjach zagrożenia życia i zdrowia?

□

2) wykonać sztuczne oddychanie i masaż serca?

□

3) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem?

□

4) zatamować krwotok i opatrzyć ranę?

□

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj dokładnie instrukcję. Masz na tę czynność 5 minut.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5. Test zawiera 20 zadań.
6. Do każdego zadania podane są trzy odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7. Zaznacz prawidłową według Ciebie odpowiedź wstawiając literę X w odpowiednim

miejscu na karcie odpowiedzi.

8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz

odpowiedź prawidłową.

9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.

10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi -

otrzymujesz zero punktów.

11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia; jeśli któreś z zadań sprawi Ci trudność – przejdź do

następnego. Do zadań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi możesz wrócić później.

13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia !

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym m.in. kwestie prawa pracy oraz

bezpieczeństwa i higieny pracy jest:

a) Kodeks Pracy,
b) instrukcja Bhp,
c) rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagań dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy.

2. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia:

a) pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia,
b) pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia,
c) pracownik ma prawo do częściowego wynagrodzenia.

3. Czynniki, które nie stanowią zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale utrudniają

pracę lub przyczyniają się w inny istotny sposób do obniżenia jego zdolności do
wykonywania pracy bądź też wpływają na zmniejszenie wydajności nazywamy:

a) czynnikami szkodliwymi,
b) czynnikami uciążliwymi,
c) czynnikami niebezpiecznymi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Zagrożenia mechaniczne to wszelkie oddziaływania na człowieka czynników fizycznych,

które mogą być przyczyną urazów powodowanych:

a) mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub

wyrzucanych materiałów stałych bądź płynnych,

b) wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem przez maszynę (zmiażdżeniem,

złamaniem),

c) przemieszczającymi się maszynami oraz transportowanymi przedmiotami.

5. Korzystanie z wadliwego lub niesprawnego sprzętu elektronicznego jest zagrożeniem:

a) szkodliwym,
b) obojętnym,
c) niebezpiecznym.

6. Najkorzystniejsze dla ludzkiego oka oświetlenie to:

a) sztuczne ogólne,
b) sztuczne miejscowe,
c) naturalne słoneczne.

7. Minimalny poziom natężenia oświetlenia na płaszczyźnie roboczej powinien wynosić:

a) 100 lx
b) 200 lx,
c) 700 lx.

8. Znak zakaz uruchamiania maszyny (urządzenia) to znak:

9. Zakaz smarowania urządzeń w ruchu to znak:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Prace przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy wykonywać:

a) po wyłączeniu ich spod napięcia,
b) po wyłączeniu ich spod napięcia za wyjątkiem wymiany w obwodach o napięciu do

1 kV wkładek bezpiecznikowych i źródeł światła oraz przeprowadzania prób zgodnie
z zakładowymi instrukcjami eksploatacji,

c) bez wyłączania napięcia.

11. Maszyny będące w ruchu:

a) nie wolno naprawiać, czyścić, smarować,
b) nie wolno naprawiać, czyścić, smarować z wyjątkami przewidzianymi w DTR,
c) wolno naprawiać, czyścić, smarować.

12. Wznowienie pracy maszyny bez usunięcia uszkodzenia jest:

a) dopuszczalne,
b) dopuszczalne po wyraźnym oznakowaniu tablicami informacyjnymi,
c) niedopuszczalne.

13. Środki ochrony indywidualnej to:

a) środki

przeznaczone

jednoczesnej

ochrony

grupy

ludzi,

w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy,

b) urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez

pracownika w celu ochrony przed jednym zagrożeniem lub większą liczbą zagrożeń,
które mogą mieć wpływ na jego zdrowie lub bezpieczeństwo pracy,

c) środki zapewniające prawidłowe warunki w pomieszczeniach przemysłowych

i na stanowiskach pracy.

14. Pożarem nazywamy:

a) każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów palnych,
b) spalanie ciał stałych pochodzenia organicznego, przy którym powstaje zjawisko

żarzenia,

c) spalanie cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła.

15. Do gaszenia pożaru instalacji elektrycznej użyjesz:

a) gaśnicy wodnej,
b) gaśnicy typu A,
c) gaśnicy typu AE.

16. Udzielający pierwszej pomocy ma za zadanie:

a) przenieść poszkodowanego w bezpieczne miejsce i czekać na przyjazd pogotowia,
b) utrzymać przy życiu poszkodowanego,
c) szukać pomocy wśród ludzi zebranych wokół poszkodowanego i jej udzielić.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17. W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy

i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, pracownik:

a) ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym

niezwłocznie przełożonego,

b) musi wykonywać pracę,
c) zawiadamia na piśmie inspektora pracy.

18. Prowadzący sztuczną wentylację po wykonaniu wdechu obserwuje:

a) poszkodowanego i jego wygląd,
b) poszkodowanego i jego zachowanie,
c) spogląda na klatkę piersiową kontrolując jej ruchy.

19. Tętno u poszkodowanego w wypadku sprawdzamy:

a) na tętnicach małych,
b) na tętnicach średnich,
c) na tętnicy szyjnej.

20. W przypadku porażenia prądem pierwszą czynnością ratownika jest:

a) natychmiastowe uwolnienie porażonego spod działania prądu,
b) wezwanie lekarza,
c) powiadomienie pracodawcy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ..................................................................................................

Przestrzeganie przepisów bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji

bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

2. Gil D.: Sprzęt gaśniczy. Szkoła Podoficerska PSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 20

3. Jurczyk W., Łakomy W.: Stany zagrożenia życia. FHW – Słomczyński G., Kraków 2002

4. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 sierpnia

2003 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

5. Polska Norma PN-92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja
6. Polska Norma PN-92/N-01256/03 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy
7. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska Dz. U. Nr 62, p. 627
8. Ustawa – Kodeks pracy
9. www.gaśnice.waw.pl
10. www.bhpwfirmie.pl
11. www.mikrofirmabhp.pl