Mikroekonomia

Teoria produkcji i koszty produkcji

Proces produkcji to proces transformacji czynników wytwórczych w produkty gotowe lub usługi, 
przy czym uzyskane efekty mogą być finalnym dobrem konsumpcyjnym lub dobrem 
produkcyjnym, które może zostać użyte w następnym etapie procesu produkcyjnego.

Czynniki wytwórcze (produkcji) to zasoby używane w procesie produkcji.

Teoria produkcji nie uwzględnia ceny wyrobu gotowego ani wartości czynników wytwórczych. 
Bada ile jednostek dobra finalnego można wytworzyć za pomocą określonej ilości zatrudnionych 
czynników wytwórczych (określonej metody produkcji).
Produkcję i koszty  można analizować w krótkim i długim okresie. Przez krótki czas należy 
rozumieć czas, w jakim przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować  do nowych 
warunków wykorzystywany czynnik produkcji w efekcie czego, w krótkim okresie,  rozróżniamy 
koszty stałe i zmienne.
Długi okres to czas, w którym przedsiębiorstwo jest w stanie dopasować do nowych warunków 
wszystkie rodzaje wykorzystywanych czynników produkcji. W długim okresie wszystkie koszty są 
kosztami zmiennymi.

Zakładamy, że w krótkim okresie przedsiębiorstwo zatrudnia potrzebne czynniki stałe, ich ilość jest 
ustalana i nie jest zależne od rozmiarów produkcji, oraz jeden zmienny czynnik produkcji, którego 
zmiana zatrudnienia powoduje zmianę rozmiaru produkcji. Zależność pokazuje jednoczynnikowa 
funkcja produkcji:

TP = f(L) ceteris paribus

gdzie: TP to wielkość produkcji

L (praca) jedyny zmienny czynnik produkcji

Produkt całkowity (TP) – wielkość produkcji, którą może wytworzyć producent w oparciu o różne 
ilości zatrudnionego zmiennego czynnika produkcji przy danej ilości czynników stałych.

Produkt krańcowy (MP) – zmiana w produkcie całkowitym wywołana zmianą zatrudnienia 
czynnika zmiennego (pracy) o jednostkę

Produkt przeciętny (AP) – ilość produkcji przypadająca na jedną  zatrudnioną jednostkę czynnika 
zmiennego (pracy):

Jeżeli zatrudnienie czynnika L będzie rosło, a pozostałe czynniki pozostaną stałe, to produkcja 
przyrastać będzie do pewnego poziomu (dla zatrudnienia czynnika na poziomie 0L1 przyrosty będą 
rosnące, dla poziomu zatrudnienia L

1

L

3

 przyrosty produkcji będą malejące), a po osiągnięciu 

maksimum znacznie się obniżać. W obszarze produkcji AP i MP maleje. Przedsiębiorstwo działa w 
warunkach prawa malejącej  produktywności  krańcowej.

1

Mikroekonomia

Teoria produkcji i koszty produkcji

W długim okresie wszystkie czynniki wytwórcze można uznać za czynniki zmienne. 
Przedsiębiorstwo może dowolnie zwiększać i ograniczać zatrudnienie wszystkich czynników 
produkcji. 
W długim okresie  wielkość produkcji można przedstawić za pomocą dwuczynnikowej funkcji 
produkcji:

TP = f (L, K) ceteris paribus

gdzie:

TP to wielkość produkcji
L (praca) i K (kapitał) to jedyne zmienne czynniki produkcji

Izokwanta (krzywa jednakowego produktu) to zbiór kombinacji czynników wytwórczych 
pozwalających  wytworzyć taką samą  wielkość produkcji.

Izokoszta (linia jednakowego kosztu) przedstawia kombinacje czynników wytwórczych, które 
można nabyć  przy danym poziomie kosztu i określonych cenach tych czynników.  Izokoszta to 
krzywa pokazująca na całej długości taki sam koszt całkowity.

2

Mikroekonomia

Teoria produkcji i koszty produkcji

Równanie izokoszty:

IC = P

L

K + P

K

K

gdzie:

IC – koszt całkowity
L i K – wielkość zaangażowania pracy i kapitału w procesie

produkcji

P

L

 i P

K

 – ceny pracy i kapitału

Krańcowa stopa technicznej substytucji czynników produkcji (MRTS) – określa ilość jednostek 
czynnika produkcji L, niezbędną do zastąpienia jednostki czynnika produkcji K, tak aby poziom 
produkcji  nie uległ zmianie.

W punkcie styczności izokwanty z izokosztą wyznacza się kombinacje czynników L i K, 
pozwalających osiągnąć wielkość produkcji TP2 po najniższym koszcie. W punkcie styczności 
nachylenia obu krzywych są sobie równie i MPL/PL = MPK/PK – spełniony jest warunek 
najniższego kosztu produkcji.  W oparciu o jednoczynnikową  funkcję produkcji wyznacza się 
funkcje  kosztów krótkookresowych.

3

Mikroekonomia

Teoria produkcji i koszty produkcji

 
W związku z różnicami w zakresie całkowitych kosztów księgowych i ekonomicznych rozróżnia 
się następujące  wyniki działalności przedsiębiorstwa:
Zysk ekonomiczny (Iie) – nadwyżka przychodu ze sprzedaży nad kosztem ekonomicznym.
Zysk normalny – występuje, jeżeli przychód przedsiębiorstwa zrówna się z kosztem 
ekonomicznym.
Zysk księgowy – jest dodatnią różnicą między przychodem przedsiębiorstwa a kosztem jawnym.
Strata ekonomiczna (Le) – nadwyżka kosztu ekonomicznego nad przychodem przedsiębiorstwa.
Strata księgowa – występuje, jeżeli koszt jawny przewyższa przychód przedsiębiorstwa.

Klasyfikacja kosztów
Koszty całkowite
TC = TVC + TFC

TC – koszt całkowity 

TVC = TC – TFC

TVC – całkowity koszt zmienny

TFC = TC – TVC

TFC – całkowity koszt stały

4

Mikroekonomia

Teoria produkcji i koszty produkcji

Koszty przeciętne
ATC – przeciętny koszt całkowity 

AVC – przeciętny koszt zmienny

Dla takiej wielkości produkcji dobra X, dla której produkt przeciętny pracy (APL) jest maksymalny, 
przeciętny koszt zmienny (AVC) jest minimalny
AVC – przeciętny koszt stały

Zależność występująca między kosztami przeciętnymi

ATC = AVC + AFC

Koszt krańcowy 
MC – koszt krańcowy 

Koszt krańcowy pokazuje, o ile zmienia się koszt całkowity (TC) w przedsiębiorstwie, jeżeli 
zwiększy ono produkcję dobra X o jednostkę. Ponieważ w krótkim okresie zmieniają się tylko 
koszty zmienne, to w rezultacie koszt krańcowy wiąże się ze zmianą kosztu zmiennego pod 
wpływem zmiany produkcji i jednostkę. 
Dla takiej wielkości produkcji dobra X, dla której produkt krańcowy pracy (MP

L

) jest maksymalny 

koszt krańcowy (MC) jest minimalny.

WAŻNE:
maksimum krzywej AP  wypada w punkcie przecięcia  z krzywą MP. Ponieważ 
APmax=AVCmin, to minimum krzywej przeciętnego kosztu zmiennego oraz minimum 
krzywej przeciętnego kosztu całkowitego leżeć będzie na przecięciu z krzywą kosztu 
krańcowego (AVCmin=MC, ATCmin=MC), patrz rysunek poniżej.

5

Mikroekonomia

Teoria produkcji i koszty produkcji

Dla wielkości produkcji X

0

 występuje punkt przegięcia krzywej TVC, który wyznacza położenie 

minimum krzywej kosztu krańcowego.
n, n' – styczne do krzywych TVC i TC wychodzące z początku  układu współrzędnych wyznaczają 
zrównanie AVC z MC (dla wielkości produkcji X

1

) i ATC z MC  (dla wielkości produkcji X

2

).

Dla wybranego poziomu  produkcji dobra X przeciętny koszt stały (AFC) jest równy różnicy 
między przeciętnym kosztem całkowitym (ATC) i przeciętnym kosztem  zmiennym (AVC).

6