IL​DE​FON​SO FAL​CO​NES

KA​TE​DRA

W BAR​CE​LO​NIE

Z hisz​pań​skie​go prze​ło​ży​ła:

MAG​DA​LE​NA PŁACH​TA

Ty​tuł ory​gi​na​łu:

LA CA​TE​DRAL DEL MAR

Dla Car​men

Bar​ce​lo​na, XIV wiek

CZĘŚĆ PIERW​SZA

SŁU​DZY ZIE​MI

1

Go​spo​dar​stwo Ber​na​ta Es​ta​ny​ola Na​varc​les,

Księ​stwo Ka​ta​lo​nii,

1320 rok

Kie​dy nikt nie zwra​cał na nie​go uwa​gi, Ber​nat spoj ​rzał na bez​chm ur​ne błę​kit​ne nie​bo. Bla​de

słoń​ce ostat​nich dni wrze​śnia pie​ści​ło twa​rze we​sel​ni​ków. Wło​ży ł ty ​le wy ​sił​ku i cza​su w zor​ga​ni​zo​-
wa​nie przy ​j ę​cia, że ty l​ko nie​ła​ska​wa po​go​da m o​gła​by j e po​psuć. Ber​nat prze​słał uśm iech j e​sien​-
ne​m u nie​bu, a po​tem spu​ścił wzrok i uśm iech​nął się j esz​cze sze​rzej , sły ​sząc rej ​wach na ka​m ien​-
ny m dzie​dziń​cu przed obo​ra​m i zaj ​m u​j ą​cy ​m i par​ter do​m u.

Je​go trzy ​dzie​stu go​ściom do​pi​sy ​wał hu​m or, bo te​go​rocz​ne wi​no​bra​nie by ​ło wy ​j ąt​ko​wo uda​ne.

Męż​czy ź​ni, ko​bie​ty i dzie​ci pra​co​wa​li od świ​tu do no​cy, naj ​pierw przy zbie​ra​niu gron, po​tem przy
ich udep​ty ​wa​niu, nie po​zwa​la​j ąc so​bie na choć​by j e​den dzień od​po​czy n​ku.

Do​pie​ro gdy wi​no zna​la​zło się w becz​kach, go​to​we do fer​m en​ta​cj i, a wy ​tło​czy ​ny odło​żo​no, by

w gnu​śne zi​m o​we dni de​sty ​lo​wać upę​dzo​ną z nich wód​kę, dla ka​ta​loń​skich chło​pów nad​cho​dzi​ła
po​ra wrze​śnio​wy ch świąt. Ber​nat Es​ta​ny ​ol wte​dy wła​śnie po​sta​no​wił wy ​pra​wić swe we​se​le.

Przy j ​rzał się go​ściom . Mu​sie​li wstać sko​ro świt, by prze​by ć pie​szo od​le​głość, czę​sto nie​m a​łą,

dzie​lą​cą ich go​spo​dar​stwa od m a​j ąt​ku ro​dzi​ny Es​ta​ny ​ol. Te​raz ga​wę​dzi​li z oży ​wie​niem , m o​że
o we​se​lu, m o​że o zbio​rach, m o​że o j ed​ny m i dru​gim . Kil​ku z nich — grup​ka two​rzo​na przez j e​go
ku​zy ​nów oraz ro​dzi​nę Pu​ig, krew​ny ch j e​go szwa​gra — wy ​bu​chło śm ie​chem , po​sy ​ła​j ąc m u fi​lu​-
ter​ne spoj ​rze​nia. Ber​nat po​czuł, że ob​le​wa go ru​m ie​niec, ale nie za​re​ago​wał na za​czep​kę, wo​lał
nie za​sta​na​wiać się nad przy ​czy ​ną ich roz​ba​wie​nia. W tłu​m ie roz​pro​szo​ny m na dzie​dziń​cu wy ​pa​-
trzy ł ro​dzi​ny Fon​ta​nies, Vi​la i Jo​ani​qu​et oraz, a j ak​że, ro​dzi​nę Es​te​ve — krew​ny ch pan​ny m ło​dej .

Zer​k​nął ką​tem oka na swe​go te​ścia. Pe​re Es​te​ve ob​no​sił m ię​dzy we​sel​ni​ka​m i swe wiel​kie brzu​-

szy ​sko, roz​sy ​ła​j ąc uśm ie​chy i co chwi​la do ko​goś za​ga​du​j ąc. Gdy Pe​re zwró​cił ku nie​m u swe
roz​ra​do​wa​ne ob​li​cze, Ber​nat, chcąc nie chcąc, m u​siał go po​zdro​wić, chy ​ba po raz set​ny w ty m

dniu. Na​stęp​nie po​szu​kał wzro​kiem i wy ​ło​wił z grup​ki go​ści swo​ich szwa​grów. Od po​cząt​ku trak​to​-
wa​li go dość nie​uf​nie, m i​m o że Ber​nat wy ​ła​ził ze skó​ry, że​by ich so​bie zj ed​nać.

Zno​wu spoj ​rzał w nie​bo. Uro​dzaj i po​go​da po​sta​no​wi​ły to​wa​rzy ​szy ć m u w ty m waż​ny m dniu.

Zer​k​nął na dom , po​tem zno​wu na go​ści, i wy ​krzy ​wił lek​ko war​gi. Mi​m o roz​gar​dia​szu po​czuł się
sa​m ot​ny. Je​go oj ​ciec um arł przed ro​kiem , a sio​stra Gu​ia​m o​na, któ​ra po wy j ​ściu za m ąż prze​nio​-
sła się do Bar​ce​lo​ny, nie od​po​wia​da​ła na j e​go wia​do​m o​ści, m i​m o że bar​dzo za nią tę​sk​nił. A prze​-
cież z bli​skich krew​ny ch po​zo​sta​ła m u ty l​ko ona…

Wła​śnie po śm ier​ci ich oj ​ca dom ro​dzi​ny Es​ta​ny ​ol zna​lazł się w cen​trum uwa​gi ca​łej oko​li​cy

i po​czę​ły ścią​gać do nie​go tłum ​nie swat​ki oraz oj ​co​wie pa​nien na wy ​da​niu. Jesz​cze do nie​daw​na
wie​śnia​cy trzy ​m a​li się z da​le​ka od go​spo​dar​stwa „sza​lo​ne​go Es​ta​ny ​ola” — j ak na​zy ​wa​no oj ​ca
Ber​na​ta ze wzglę​du na j e​go bun​tow​ni​czą na​tu​rę — ale śm ierć star​ca tchnę​ła na​dzie​j ę w ser​ca są​-
sia​dów pra​gną​cy ch wy ​dać cór​ki za naj ​bo​gat​sze​go rol​ni​ka w oko​li​cy.

— Naj ​wy ż​szy czas się że​nić — m ó​wio​no Ber​na​to​wi. — Ile m asz lat?
— Dwa​dzie​ścia sie​dem . Chy ​ba… — od​po​wia​dał.
— W ty m wie​ku m ógł​by ś m ieć na​wet wnu​ki — stro​fo​wa​li
— Jak so​bie po​ra​dzisz sam z ta​kim go​spo​dar​stwem ? Po​trze​bu​j esz żo​ny.
Ber​nat cier​pli​wie słu​chał rad, z gó​ry wie​dząc, że nie obej ​dzie się bez wzm ian​ki o kan​dy ​dat​ce,

któ​rej cno​ty prze​wy ż​szać bę​dą si​łę wo​łu oraz urok naj ​pięk​niej ​sze​go za​cho​du słoń​ca.

Zresz​tą nie by ​ło to dla nie​go no​wo​ścią. Już sza​lo​ny Es​ta​ny ​ol, któ​re​go żo​na um ar​ła, wy ​da​j ąc na

świat Gu​ia​m o​nę, pró​bo​wał go wy ​swa​tać, ale wszy ​scy oj ​co​wie pa​nien na wy ​da​niu opusz​cza​li j e​-
go dom , m io​ta​j ąc prze​kleń​stwa: nikt nie m ógł spro​stać żą​da​niom do​ty ​czą​cy m po​sa​gu. Za​in​te​re​so​-
wa​nie Ber​na​tem za​czę​ło więc po​wo​li słab​nąć. Dzi​wac​twa star​ca po​głę​bia​ły się z wie​kiem , a j e​go
bun​tow​ni​cze po​ry ​wy za​czę​ły się prze​ra​dzać w na​pa​dy de​li​rium . Ber​nat po​świę​cił się bez resz​ty
do​glą​da​niu oj ​ca oraz wło​ści i rap​tem , m a​j ąc dwa​dzie​ścia sie​dem lat, zo​stał zu​peł​nie sam na świe​-
cie, na do​da​tek osa​czo​ny przez na​trę​tów.

Jed​nak pierw​szy od​wie​dził go, j esz​cze za​nim Ber​nat zdą​ży ł po​grze​bać oj ​ca, za​rząd​ca pa​na Na​-

varc​les i wszy st​kich oko​licz​ny ch chło​pów. Mia​łeś świę​tą ra​cj ę, oj ​cze! — po​m y ​ślał Ber​nat na wi​-
dok za​rząd​cy i to​wa​rzy ​szą​cy ch m u żoł​nie​rzy na ko​niach.

— Gdy ty l​ko um rę — po​wta​rzał sta​rzec w prze​bły ​skach świa​do​m o​ści — zj a​wią się tu, a wte​-

dy po​ka​żesz im te​sta​m ent. — Wska​zy ​wał ka​m ień, pod któ​ry m le​ża​ła ostat​nia wo​la sza​lo​ne​go Es​ta​-
ny ​ola, owi​nię​ta w ka​wa​łek skó​ry.

— Ale dla​cze​go, oj ​cze? — spy ​tał Ber​nat za pierw​szy m ra​zem .
— Jak wiesz — od​parł sta​rzec — otrzy ​m a​li​śm y na​sze zie​m ie na pra​wie em ​fi​teu​zy, wie​czy ​stej

dzier​ża​wy, ale j e​stem wdow​cem i gdy ​by m nie spo​rzą​dził te​sta​m en​tu, po m o​j ej śm ier​ci pan
m iał​by pra​wo za​j ąć po​ło​wę na​sze​go ru​cho​m e​go m a​j ąt​ku i ży ​we​go in​wen​ta​rza. To przy ​wi​lej
zwa​ny in​te​stia, zresz​tą ist​nie​j e wie​le in​ny ch, po​dob​ny ch, m u​sisz j e wszy st​kie po​znać. Przy j ​dą,
Ber​na​cie, zo​ba​czy sz, że przy j ​dą za​brać na​szą wła​sność. Ale ten te​sta​m ent po​zwo​li ci się od nich
uwol​nić.

— A j e​śli po​sta​wią na swo​im ? — spy ​tał Ber​nat. — Prze​cież ich znasz…
— Mo​gą pró​bo​wać, ale wszy st​ko za​pi​sa​ne j est w księ​gach.
Gniew za​rząd​cy i pa​na feu​dal​ne​go po​niósł się po oko​li​cy i spra​wił, że sie​ro​ta, j e​dy ​ny spad​ko​-

bier​ca wszy st​kich wło​ści sta​re​go sza​leń​ca, stał się j esz​cze po​nęt​niej ​szą par​tią.

Ber​nat do​brze pa​m ię​tał wi​zy ​tę swe​go te​ścia, któ​ry zj a​wił się u nie​go tuż przed wi​no​bra​niem .

Pięć sol​dów, sien​nik i bia​ła lnia​na ka​m i​ze​la — tak wy ​glą​da​ło wia​no j e​go cór​ki Fran​ce​ski.

— Na co m i ka​m i​ze​la? — spy ​tał Ber​nat i da​lej prze​rzu​cał sło​m ę na par​te​rze do​m u.
— Sam się prze​ko​naj — od​parł Pe​re Es​te​ve.
Ber​nat wsparł się na wi​dłach i spoj ​rzał w kie​run​ku wska​za​ny m przez są​sia​da. Wi​dły wy ​su​nę​ły

m u się z rę​ki i upa​dły na sło​m ę. Na pro​gu obo​ry zo​ba​czy ł Fran​ce​scę w dłu​giej bia​łej ko​szu​li…
Dziew​czy ​na sta​ła pod świa​tło i Ber​nat m iał j ak na dło​ni ca​łe j ej cia​ło!

Ciar​ki prze​szły m u po ple​cach. Pe​re Es​te​ve się uśm iech​nął.
Ber​nat przy ​j ął j e​go pro​po​zy ​cj ę, i to na​ty ch​m iast, j esz​cze tam , w sto​do​le, nie pod​cho​dząc na​-

wet do wy ​bran​ki, ale i nie od​ry ​wa​j ąc od niej oczu.

Wie​dział, że pod​j ął de​cy ​zj ę po​chop​nie, ni​cze​go j ed​nak nie ża​ło​wał, bo oto stoi te​raz przed nim

Fran​ce​sca: m ło​da, pięk​na, sil​na… Za​czął szy b​ciej od​dy ​chać. To j uż dziś… Ale co ona m y ​śli? Czy
czu​j e to sa​m o? Dziew​czy ​na nie bra​ła udzia​łu w we​so​łej po​ga​węd​ce ko​biet, sta​ła w m il​cze​niu obok
m at​ki, nie uczest​ni​cząc w ogól​nej we​so​ło​ści, kwi​tu​j ąc ty l​ko żar​ty i chi​cho​ty to​wa​rzy ​szek wy ​m u​-
szo​ny m uśm ie​chem . Ich spoj ​rze​nia skrzy ​żo​wa​ły się na uła​m ek se​kun​dy. Fran​ce​sca za​ru​m ie​ni​ła
się i spu​ści​ła wzrok, Ber​nat zdą​ży ł j ed​nak do​strzec fa​lo​wa​nie j ej pier​si, zdra​dza​j ą​ce zde​ner​wo​wa​-
nie. Bia​ła lnia​na ko​szu​la i ty m ra​zem oka​za​ła się sprzy ​m ie​rzeń​cem j e​go wy ​obraź​ni i pra​gnień.

— Win​szu​j ę — usły ​szał za so​bą, a po​tem z ca​łej si​ły po​kle​pa​no go po ple​cach i sta​nął ko​ło nie​-

go Pe​re Es​te​ve. — Bądź dla niej do​bry. — Po​dą​ży ł za wzro​kiem Ber​na​ta i ski​nął na dziew​czę, któ​-
re w owej chwi​li naj ​chęt​niej scho​wa​ło​by się do m y ​siej dziu​ry. — Zresz​tą wy ​star​czy, że bę​dziesz
o nią dbał j ak o we​sel​ny ch go​ści… W ży ​ciu nie wi​dzia​łem przed​niej ​szej uczty. Sło​wo da​j ę, na​wet
pan Na​varc​les nie ra​czy się ta​ki​m i przy ​sm a​ka​m i. To pew​ne!

Ber​nat po​sta​no​wił pod​j ąć swy ch go​ści wy ​staw​nie, dla​te​go przy ​go​to​wał czter​dzie​ści sie​dem

boch​nów bia​łe​go chle​ba z pszen​nej m ą​ki, re​zy ​gnu​j ąc ty m ra​zem z j ęcz​m ie​nia, ży ​ta i or​ki​szu —
zbóż po​j a​wia​j ą​cy ch się naj ​czę​ściej na sto​łach ka​ta​loń​skich chło​pów. Czter​dzie​ści sie​dem boch​-
nów z czy ​stej pszen​nej m ą​ki, bia​łej j ak ko​szu​la pan​ny m ło​dej ! Udał się do zam ​ku w Na​varc​les,
aby upiec chleb z pań​skim pie​cu, prze​ko​na​ny, że j ak zwy ​kle za​pła​ci za usłu​gę dwa bo​chen​ki. Na
wi​dok pszen​ne​go chle​ba oczy pie​ka​rza prze​m ie​ni​ły się w spodki, a za​raz po​tem zwę​zi​ły w nie​prze​-
nik​nio​ne szpar​ki. Ty m ra​zem Ber​nat m u​siał zo​sta​wić na zam ​ku aż sie​dem bo​chen​ków. Wra​cał do
do​m u, prze​kli​na​j ąc pra​wo, za​ka​zu​j ą​ce chło​pom bu​do​wać we wła​sny ch go​spo​dar​stwach pie​ców
chle​bo​wy ch… A tak​że kuź​ni i ry ​m ar​ni…

— Na pew​no — zgo​dził się z te​ściem , od​pę​dza​j ąc przy ​kre m y ​śli.
Om ie​tli wzro​kiem fol​warcz​ny dzie​dzi​niec. Mo​że i skra​dzio​no Ber​na​to​wi chleb, ale nie ru​szo​no

wi​na, któ​ry m ra​czy ​li się te​raz we​sel​ni​cy — te​go naj ​lep​sze​go, roz​le​wa​ne​go j esz​cze przez j e​go oj ​-
ca i le​ża​ku​j ą​ce​go przez dłu​gie la​ta — ani so​lo​nej wie​przo​wi​ny czy po​traw​ki z dwóch kur w bu​kie​-
cie z j a​rzy n, ani też, m a się ro​zu​m ieć, czte​rech j a​gniąt, któ​re, przy ​wią​za​ne do ki​j a, ob​ra​ca​ły się
wol​no nad ża​rem , skwier​cząc i roz​ta​cza​j ąc sm a​ko​wi​tą woń.

W koń​cu po​traw​ka by ​ła j uż go​to​wa, więc ko​bie​ty za​czę​ły na​peł​niać m i​ski przy ​nie​sio​ne przez

go​ści. Pe​re i Ber​nat za​j ę​li m iej ​sca przy j e​dy ​ny m wy ​nie​sio​ny m na dzie​dzi​niec sto​le, a ko​bie​ty
ru​szy ​ły im po​słu​gi​wać. Nikt nie usiadł na po​zo​sta​ły ch czte​rech zy ​dlach. Roz​po​czę​ła się uczta: nie​-
któ​rzy we​sel​ni​cy j e​dli na sto​j ą​co, in​ni sie​dzie​li na pnia​kach lub na zie​m i, zer​ka​j ąc w stro​nę j a​gniąt
pie​ką​cy ch się pod czuj ​ny m okiem kil​ku ko​biet. Wszy ​scy po​pi​j a​li wi​no, ga​wę​dzi​li, po​krzy ​ki​wa​li
i raz po raz wy ​bu​cha​li śm ie​chem .

— We​se​li​sko j ak się pa​trzy, bez dwóch zdań — orzekł Pe​re Es​te​ve, wio​słu​j ąc ły ż​ką.

Ktoś wzniósł to​ast za no​wo​żeń​ców, wszy ​scy m u za​wtó​ro​wa​li.
— Fran​ce​sco! — krzy k​nął oj ​ciec pan​ny m ło​dej , sto​j ą​cej wśród ko​biet pil​nu​j ą​cy ch j a​gniąt,

i uniósł ku​bek w j ej stro​nę.

Ber​nat spoj ​rzał na dziew​czy ​nę, a ta zno​wu skry ​ła twarz.
— Jest zde​ner​wo​wa​na — uspra​wie​dli​wił j ą Pe​re, pusz​cza​j ąc do nie​go oko. — Fran​ce​sco, có​-

ruś! — krzy k​nął zno​wu. — Wznieś z na​m i to​ast! Ko​rzy ​staj z oka​zj i, bo nie​ba​wem zo​sta​niesz sa​-
m a… no, pra​wie sa​m a.

Sal​wy śm ie​chu j esz​cze bar​dziej spe​szy ​ły Fran​ce​scę. Unio​sła we​tknię​ty j ej w rę​kę ku​bek i nie

przy ​ty ​ka​j ąc go do ust, od​wró​ci​ła się ple​ca​m i do chi​cho​czą​cy ch we​sel​ni​ków. Po​now​nie sku​pi​ła ca​-
łą uwa​gę na j a​gnię​tach.

Pe​re Es​te​ve stuk​nął się kub​kiem z Ber​na​tem , roz​bry ​zgu​j ąc wi​no. Go​ście po​szli w ich śla​dy.
— Od​uczy sz j ą nie​śm ia​ło​ści — rzekł gło​śno Es​te​ve do zię​cia, tak by wszy ​scy go sły ​sze​li.
Znów roz​le​gły się sal​wy śm ie​chu, ty m ra​zem to​wa​rzy ​szy ​ły im nie​wy ​bred​ne uwa​gi, któ​re

Ber​nat wo​lał pu​ścić m i​m o uszu.

Wśród ogól​nej we​so​ło​ści ra​czo​no się do sy ​ta wi​nem , wie​przo​wi​ną i dro​bio​wą po​traw​ką. Ko​-

bie​ty za​czy ​na​ły wła​śnie ścią​gać j a​gnię​ta z roż​nów, gdy na​gle kil​ku go​ści za​m il​kło i skie​ro​wa​ło
wzrok ku gra​ni​cy grun​tów Ber​na​ta, na li​nię la​su za roz​le​gły ​m i po​la​m i upraw​ny ​m i i nie​wiel​kim
pa​gór​kiem ob​sa​dzo​ny m przez ro​dzi​nę Es​ta​ny ​ol wi​no​ro​ślą, z któ​rej po​cho​dził wy ​śm ie​ni​ty tru​nek
pi​ty przez we​sel​ni​ków.

Kil​ka se​kund póź​niej na po​dwó​rzu za​pa​no​wa​ła ci​sza.
Z la​su wy ​ło​ni​li się trzej j eźdź​cy. Za ni​m i po​dą​ża​ło wie​lu um un​du​ro​wa​ny ch pie​chu​rów.
— Cze​go tu szu​ka? — za​py ​tał ci​cho Pe​re Es​te​ve.
Ber​nat nie spusz​czał wzro​ku ze zbli​ża​j ą​ce​go się or​sza​ku, któ​ry okrą​żał wła​śnie po​la. Go​ście

szep​ta​li m ie​dzy so​bą.

— Nie ro​zu​m iem — rzu​cił w koń​cu Ber​nat rów​nież szep​tem . — Ni​g​dy tę​dy nie prze​j eż​dża. To

nie j est dro​ga na za​m ek.

— Nie po​do​ba m i się ta wi​zy ​ta — m ruk​nął Pe​re Es​te​ve.
Or​szak po​su​wał się po​wo​li. Śm ie​chy i uwa​gi j eźdź​ców za​czę​ły j uż do​cie​rać na po​dwó​rzec i za​-

stą​pi​ły gwar, pa​nu​j ą​cy do nie​daw​na wśród we​sel​ni​ków. Ber​nat spoj ​rzał na go​ści: nie​któ​rzy nie
pa​trzy ​li j uż przed sie​bie, ale w zie​m ię. Od​szu​kał wzro​kiem Fran​ce​scę sto​j ą​cą wśród ko​biet. Do​-
biegł ich tu​bal​ny głos pa​na z Na​varc​les. Ber​nat po​czuł wzbie​ra​j ą​cy gniew.

— Ber​nat! Ber​nat! — za​wo​łał Pe​re Es​te​ve, szar​piąc zię​cia za ra​m ię. — Za​m u​ro​wa​ło cię? Bie​-

gnij go przy ​wi​tać!

Ber​nat sko​czy ł na rów​ne no​gi i po​pę​dził do swe​go pa​na.
— Bądź​cie po​zdro​wie​ni, pa​nie. Gość w dom , Bóg w dom — po​wi​tał go, za​sa​pa​ny.
Llo​renc de Bel​le​ra, pan Na​varc​les, ścią​gnął wo​dze i za​trzy ​m ał ko​nia przed Ber​na​tem .
— To ty j e​steś Es​ta​ny ​ol, sy n te​go wa​ria​ta? — za​py ​tał oschle.
— Tak, pa​nie.
— By ​li​śm y wła​śnie na po​lo​wa​niu i wra​ca​j ąc na za​m ek, usły ​sze​li​śm y od​gło​sy za​ba​wy. Co

świę​tu​j e​cie?

Ber​nat wy ​pa​trzy ł m ię​dzy koń​m i wo​j ów z łu​pa​m i: kró​li​ka​m i, za​j ą​ca​m i i ba​żan​ta​m i. „To ra​czej

wa​sza wi​zy ​ta wy ​m a​ga wy ​tłu​m a​cze​nia — m iał ocho​tę po​wie​dzieć. — Czy ż​by zam ​ko​wy pie​karz
na​po​m knął wam o pszen​ny ch boch​nach?”.

Na​wet ko​nie, któ​re sta​ły nie​ru​cho​m o, świ​dru​j ąc Ber​na​ta wiel​ki​m i okrą​gły ​m i śle​pia​m i, zda​wa​-

ły się cze​kać na od​po​wiedź.

— Mo​j e we​se​le, pa​nie.
— A ko​góż to po​ślu​bi​łeś?
— Cór​kę Pe​re​go Es​te​ve’a, pa​nie.
Llo​renc de Bel​le​ra za​m ilkł, pa​trząc na Ber​na​ta po​nad gło​wą swe​go ru​m a​ka. Ko​nie gło​śno ry ​ły

zie​m ię ko​py ​ta​m i. I? — wark​nął pan Na​varc​les.

— Mo​j a żo​na i j a — rzekł Ber​nat, pró​bu​j ąc ukry ć nie​za​do​wo​le​nie — bę​dzie​m y za​szczy ​ce​ni,

j e​śli wa​sza wiel​m oż​ność i j e​go to​wa​rzy ​sze ze​chcą się do nas przy ​łą​czy ć.

— Pić nam się chce, Es​ta​ny ​ol — rzu​cił Llo​renc w od​po​wie​dzi.
Ko​nie ru​szy ​ły, j esz​cze za​nim j eźdź​cy spię​li j e ostro​ga​m i. Ber​nat spu​ścił gło​wę i po​pro​wa​dził

swe​go pa​na w stro​nę do​m u. Przed po​dwór​cem cze​ka​li j uż na nich wszy ​scy we​sel​ni​cy : ko​bie​ty ze
wzro​kiem wbi​ty m w zie​m ię, m ęż​czy ź​ni z od​kry ​ty ​m i gło​wa​m i. Nie​wy ​raź​ny szm er po​niósł się po
zgro​m a​dzo​ny ch, gdy Llo​renc de Bel​le​ra sta​nął przed ni​m i.

— No da​lej , da​lej — po​na​glał, zsia​da​j ąc z ko​nia — wra​caj ​cie do za​ba​wy.
Chło​pi po​słu​cha​li i w m il​cze​niu wró​ci​li na swo​j e m iej ​sca. Kil​ku żoł​nie​rzy przy ​sko​czy ​ło, by za​-

j ąć się koń​m i. Ber​nat po​pro​wa​dził nie​za​po​wie​dzia​ny ch go​ści do sto​łu, przy któ​ry m sie​dział wcze​-
śniej z te​ściem . Znik​nę​ły ich m i​sy i kub​ki.

Pan de Bel​le​ra i j e​go dwaj to​wa​rzy ​sze usie​dli. Ber​nat cof​nął się kil​ka kro​ków, a trzej sto​łow​ni​-

cy roz​po​czę​li po​ga​węd​kę. Ko​bie​ty po​spie​szy ​ły ku nim z dzba​na​m i wi​na, szkla​ni​ca​m i, boch​na​m i
chle​ba, m i​sa​m i z po​traw​ką dro​bio​wą, pół​m i​ska​m i so​lo​nej wie​przo​wi​ny i świe​żo upie​czo​ny m j a​-
gnię​ciem . Ber​nat na próż​no szu​kał wzro​kiem Fran​ce​ski, nie by ​ło j ej m ię​dzy ko​bie​ta​m i. Na​po​tkał
spoj ​rze​nie te​ścia, sto​j ą​ce​go po​śród go​ści, któ​ry wska​zał pod​bród​kiem nie​wia​sty, po czy m pra​wie
nie​do​strze​gal​nie po​krę​cił gło​wą i się od​wró​cił.

— Nie prze​ry ​waj ​cie we​se​li​ska! — wrza​snął Llo​renc, ści​ska​j ąc w gar​ści udziec j a​gnię​cy. —

No da​lej , baw​cie się!

Chło​pi ru​szy ​li w m il​cze​niu ku do​ga​sa​j ą​cy m ogni​skom , na któ​ry ch do​pie​ro co pie​kło się m ię​si​-

wo. Ty l​ko m a​ła grup​ka go​ści — Pe​re Es​te​ve, j e​go sy ​no​wie oraz kil​ku in​ny ch we​sel​ni​ków, sto​j ą​-
cy ch po​za za​się​giem wzro​ku pa​na z Na​varc​les i j e​go kam ​ra​tów — nie ru​szy ​ła się z m iej ​sca. Ber​-
na​to​wi m i​gnę​ła m ię​dzy ni​m i bia​ła lnia​na ko​szu​la, więc skie​ro​wał się w ich stro​nę.

— Odej dź, głup​cze — wark​nął teść.
Za​nim zdą​ży ł od​po​wie​dzieć, m at​ka Fran​ce​ski wło​ży ​ła m u do rąk pół​m i​sek j a​gnię​ci​ny i szep​nę​-

ła:

— Usłu​guj pa​nu i nie pod​chodź do m o​j ej cór​ki.
Chło​pi za​czę​li kosz​to​wać w m il​cze​niu pie​czy ​ste​go, zer​ka​j ąc ukrad​kiem na m oż​ny ch. Na po​-

dwó​rzu roz​brzm ie​wał ty l​ko re​chot i po​krzy ​ki​wa​nia pa​na z Na​varc​les oraz j e​go dwóch to​wa​rzy ​szy.
Żoł​nie​rze od​po​czy ​wa​li na ubo​czu.

— Przed chwi​lą za​śm ie​wa​li​ście się tak — za​grzm iał Llo​renc — że pło​szy ​li​ście nam zwie​rzy ​nę.

A te​raz co? Mo​wę wam od​j ę​ło? Śm iej ​cie się, u li​cha!

Nikt go nie po​słu​chał.
— Dur​ni wie​śnia​cy — m ruk​nął do swy ch to​wa​rzy ​szy, któ​rzy skwi​to​wa​li j e​go sło​wa re​cho​tem .
Wszy ​scy trzej na​j e​dli się do sy ​ta j a​gnię​ci​ny i pszen​ne​go chle​ba. So​lo​na wie​przo​wi​na i m i​sy

z po​traw​ką po​zo​sta​ły nie​tknię​te. Ber​nat j adł na sto​j ą​co, nie​co za ni​m i, ką​tem oka ob​ser​wu​j ąc

grup​kę ko​biet, wśród któ​ry ch skry ​wa​ła się Fran​ce​sca.

— Wi​na! — za​żą​dał pan Na​varc​les, pod​no​sząc ku​bek. — Es​ta​ny ​ol! — krzy k​nął znie​nac​ka, szu​-

ka​j ąc wzro​kiem pa​na m ło​de​go. — Od tej po​ry m asz m i pła​cić dzier​ża​wę ta​kim wi​nem , a nie ty ​-
m i si​ka​m i, któ​ry ​m i oszu​ki​wał m nie twój oj ​ciec. — Ber​nat wciąż stał za j e​go ple​ca​m i. Mat​ka Fran​-
ce​ski spie​szy ​ła j uż z dzba​nem . — Es​ta​ny ​ol, gdzie​żeś się po​dział?

Llo​renc de Bel​le​ra ude​rzy ł w stół aku​rat w chwi​li, gdy chłop​ka prze​chy ​la​ła dzban, by na​peł​nić

j e​go szkla​ni​cę. Kil​ka kro​pel wi​na pry ​snę​ło na sza​ty m oż​ne​go.

Ber​nat stał j uż przy nim . Po​zo​sta​ły ch dwóch sto​łow​ni​ków wy ​pa​dek z wi​nem wy ​raź​nie roz​ba​-

wił. Pe​re Es​te​ve skry ł twarz w dło​niach.

— Głu​pia sta​ru​cho! Jak śm iesz wy ​le​wać na m nie wi​no? — ko​bie​ci​na po​chy ​li​ła gło​wę w pod​-

dań​czy m ge​ście, a gdy pan za​m ach​nął się, by j ą spo​licz​ko​wać, od​su​nę​ła się i upa​dła.

Llo​renc de Bel​le​ra od​wró​cił się do swy ch kom ​pa​nów i wy ​buch​nął śm ie​chem na wi​dok ucie​ka​-

j ą​cej na czwo​ra​kach ba​bi​ny. Po chwi​li spo​waż​niał i zwró​cił się do Ber​na​ta: — No, na​resz​cie ra​-
czy ​łeś się po​j a​wić, Es​ta​ny ​ol! Po​patrz ty l​ko, co wy ​pra​wia​j ą te nie​zdar​ne sta​ru​chy ! Czy ż​by ś pró​-
bo​wał ob​ra​zić swe​go pa​na? Czy j e​steś na ty ​le głu​pi, by nie wie​dzieć, że go​ściom usłu​gi​wać po​-
win​na pa​ni do​m u? Gdzie pan​na m ło​da? — za​py ​tał, wo​dząc wzro​kiem po dzie​dziń​cu. — Gdzie j est
pan​na m ło​da?! — wrza​snął, nie do​cze​kaw​szy się od​po​wie​dzi.

Pe​re Es​te​ve zła​pał Fran​ce​scę za rę​kę i po​pro​wa​dził do Ber​na​ta. Dziew​czy ​na drża​ła.
— Wa​sza wiel​m oż​ność — po​wie​dział Ber​nat — przed​sta​wiam wam m o​j ą żo​nę Fran​ce​scę.
— To co in​ne​go — stwier​dził Llo​renc, bez​czel​nie oglą​da​j ąc dziew​czy ​nę od stóp do głów. —

Zu​peł​nie co in​ne​go. Te​raz ty bę​dziesz nam po​le​wa​ła wi​no.

Usiadł i pod​su​nął ku​bek pan​nie m ło​dej . Fran​ce​sca wzię​ła dzban drżą​cą rę​ką, by speł​nić j e​go

roz​kaz. Llo​renc de Bel​le​ra zła​pał j ą za nad​gar​stek i nie pu​ścił, do​pó​ki ku​bek nie by ł pe​łen. Po​tem
szarp​nął j ą za ra​m ię, zm u​sza​j ąc do ob​słu​że​nia swy ch to​wa​rzy ​szy. Pier​si dziew​czy ​ny m u​snę​ły j e​-
go twarz.

— Tak się po​le​wa wi​no! — za​re​cho​tał, pod​czas gdy sto​j ą​cy obok Ber​nat za​ci​snął zę​by i pię​ści.
Llo​renc de Bel​le​ra i j e​go dru​ho​wie ra​czy ​li się wi​nem , co rusz przy ​wo​łu​j ąc Fran​ce​scę. Za każ​-

dy m ra​zem po​wta​rza​ła się ta sa​m a sce​na.

Żoł​nie​rze wtó​ro​wa​li im śm ie​chem , gdy ty l​ko dziew​czy ​na na​chy ​la​ła się nad sto​łem . Pró​bo​wa​-

ła po​wstrzy ​m ać łzy. Ber​nat co​raz głę​biej wbi​j ał pa​znok​cie w dło​nie, ra​niąc j e do krwi. We​sel​ni​cy
od​wra​ca​li bez sło​wa wzrok za każ​dy m ra​zem , gdy dziew​czy ​na na​le​wa​ła wi​no.

— Es​ta​ny ​ol! — krzy k​nął Llo​renc de Bel​le​ra i wstał od sto​łu, nie pusz​cza​j ąc nad​garst​ka Fran​ce​-

ski. — Zgod​nie z przy ​słu​gu​j ą​cy m m i pra​wem pierw​szej no​cy, za​ba​wię się te​raz z two​j ą żon​ką.

Współ​bie​siad​ni​cy pa​na Na​varc​les na​gro​dzi​li j e​go po​m y sł bra​wa​m i. Ber​nat rzu​cił się ku nie​-

m u, ale po​zo​sta​li dwaj m oż​ni, pi​j a​ni, za​gro​dzi​li m u dro​gę, się​ga​j ąc po broń. Ber​nat za​trzy ​m ał się
w pół kro​ku. Llo​renc de Bel​le​ra po​pa​trzy ł na nie​go, uśm iech​nął się, a po​tem gło​śno za​re​cho​tał.
Fran​ce​sca wbi​ła w m ę​ża bła​gal​ny wzrok.

Ber​nat zro​bił krok do przo​du, ale po​czuł na brzu​chu czu​bek m ie​cza. Fran​ce​sca, wle​czo​na

w stro​nę scho​dów pro​wa​dzą​cy ch na pię​tro, nie prze​sta​wa​ła na nie​go spo​glą​dać. Gdy m oż​ny ob​-
j ął j ą w pa​sie i prze​rzu​cił so​bie przez ra​m ię, za​czę​ła krzy ​czeć.

Kam ​ra​ci pa​na Na​varc​les po​now​nie usie​dli za sto​łem , by na​dal za​śm ie​wać się i ra​czy ć wi​nem .

Straż​ni​cy pil​no​wa​li scho​dów, za​gra​dza​j ąc dro​gę Ber​na​to​wi.

Ber​nat, sto​j ąc pod do​m em , twa​rzą do żoł​nie​rzy, nie sły ​szał śm ie​chu m oż​ny ch ani szlo​chu ko​-

biet. Nie przy ​łą​czy ł się do m il​cze​nia we​sel​ni​ków, nie zwra​cał też uwa​gi na drwi​ny ry ​ce​rzy swe​go
pa​na, któ​rzy zer​ka​li na dom , po​zwa​la​j ąc so​bie na nie​wy ​bred​ne uwa​gi i ge​sty. Sły ​szał ty l​ko roz​-
pacz​li​we krzy ​ki do​bie​ga​j ą​ce z okna na pierw​szy m pię​trze.

Nie​bo cią​gle pro​m ie​nia​ło błę​ki​tem .
Po chwi​li, któ​ra Ber​na​to​wi wy ​da​ła się wiecz​no​ścią, spo​co​ny Llo​renc de Bel​le​ra sta​nął na

scho​dach, wią​żąc m y ​śliw​ski ka​sak.

— Es​ta​ny ​ol! — wrza​snął, m i​j a​j ąc Ber​na​ta i kie​ru​j ąc się do sto​łu. — Te​raz two​j a ko​lej . Do​nia

Ca​te​ri​na — po​in​for​m o​wał kom ​pa​nów, m a​j ąc na m y ​śli swą m ło​dą, świe​żo po​ślu​bio​ną m ał​żon​kę
— nie chce sły ​szeć o ko​lej ​ny ch bę​kar​tach, a i j a m am szcze​rze dość j ej szlo​chów. No, da​lej , po​-
każ, na co cię stać! — zwró​cił się roz​ka​zu​j ą​co do pa​na m ło​de​go.

Ber​nat z re​zy ​gna​cj ą spu​ścił gło​wę i za​czął wcho​dzić po bocz​ny ch scho​dach, od​pro​wa​dza​ny

wzro​kiem przez wszy st​kich ze​bra​ny ch na dzie​dziń​cu. Wszedł na pierw​sze pię​tro, do ob​szer​nej izby
słu​żą​cej za kuch​nię i j a​dal​nię. Do j ed​nej ze ścian przy ​le​ga​ło wiel​kie pa​le​ni​sko na​kry ​te po​tęż​ną
kon​struk​cj ą z ku​te​go że​la​za, peł​nią​cą ro​lę ko​m in​ka. Ber​nat, wsłu​cha​ny we wła​sne kro​ki roz​brzm ie​-
wa​j ą​ce na pod​ło​dze z de​sek, ru​szy ł ku ra​bi​nie pro​wa​dzą​cej na dru​gie pię​tro, gdzie znaj ​do​wa​ła się
sy ​pial​nia i spi​chlerz. Wy ​su​nął gło​wę przez otwór w de​skach i ro​zej ​rzał się po izbie, bo​j ąc się iść
da​lej . Pa​no​wa​ła cał​ko​wi​ta ci​sza.

Z pod​bród​kiem na wy ​so​ko​ści pod​ło​gi, wciąż sto​j ąc na dra​bi​nie, Ber​nat zo​ba​czy ł ubra​nie Fran​-

ce​ski roz​rzu​co​ne po izbie. Bia​ła lnia​na ko​szu​la — du​m a ca​łej ro​dzi​ny — by ​ła po​dar​ta ni​czy m
pierw​szy lep​szy łach​m an. W koń​cu zde​cy ​do​wał się wej ść.

Le​ża​ła sku​lo​na na no​wy m sien​ni​ku po​pla​m io​ny m krwią. Na​ga, pa​trzy ​ła przed sie​bie nie​obec​-

ny m wzro​kiem . By ​ła spo​co​na, po​dra​pa​na i po​obi​j a​na, nie ru​sza​ła się.

— Es​ta​ny ​ol! — z po​dwó​rza do​bie​gły po​krzy ​ki​wa​nia Llo​ren​ca de Bel​le​ra. — Twój pan się nie​-

cier​pli​wi.

Ber​na​ta chwy ​ci​ły tor​sj e i za​czął wy ​m io​to​wać na zm a​ga​zy ​no​wa​ne w izbie zbo​że. O m a​ło nie

wy ​pluł wnętrz​no​ści. Fran​ce​sca ani drgnę​ła. Wy ​biegł z izby. Po chwi​li wy ​padł bla​dy na po​dwó​rze,
w j e​go gło​wie kłę​bi​ły się naj ​okrop​niej ​sze m y ​śli i uczu​cia. Za​śle​pio​ny, om al nie zde​rzy ł się u stóp
scho​dów ze zwa​li​stą po​sta​cią Llo​ren​ca de Bel​le​ra.

— Coś m i się nie wy ​da​j e, że​by pan m ło​dy skon​su​m o​wał m ał​żeń​stwo — rzekł pan Na​varc​les

do swy ch to​wa​rzy ​szy.

Ber​nat m u​siał za​drzeć gło​wę, by spoj ​rzeć m u w twarz.
— Nie… nie m o​głem , wa​sza wiel​m oż​ność — wy ​j ą​kał. Llo​renc de Bel​le​ra nie od​zy ​wał się

przez chwi​lę.

— Je​śli ty nie m o​żesz, na pew​no któ​ry ś z m o​ich przy ​j a​ciół… lub wo​j a​ków chęt​nie cię za​stą​pi.

Już m ó​wi​łem , że nie ży ​czę so​bie ko​lej ​ny ch bę​kar​tów.

— Nie m a​cie pra​wa…!
Chło​pi za​drże​li na m y śl o skut​kach ta​kie​go zu​chwal​stwa. Pan z Na​varc​les j ed​ną rę​ką zła​pał

Ber​na​ta za szy ​j ę i za​czął go du​sić. Mło​dzie​niec otwie​rał roz​pacz​li​wie usta, pró​bu​j ąc ła​pać po​wie​-
trze.

— Jak śm iesz? A m o​że chcesz wy ​ko​rzy ​stać m o​j e pra​wo pierw​szej no​cy z żo​ną słu​gi, by przy ​-

biec po​tem na za​m ek z bę​kar​tem , do​m a​ga​j ąc się nie wia​do​m o cze​go? — Za​nim Llo​renc po​sta​wił
Ber​na​ta na zie​m i, po​trzą​snął nim j esz​cze. — O to ci cho​dzi? To j a sta​no​wię tu pra​wa, ty l​ko j a.
Zro​zu​m ia​no? Chy ​ba za​po​m nia​łeś, że m o​gę cię uka​rać, kie​dy i j ak ty l​ko ze​chcę?

Z ca​łej si​ły ude​rzy ł Ber​na​ta, po​wa​la​j ąc go na zie​m ię.
— Gdzie m ój bat?! — wrza​snął roz​wście​czo​ny.
Bat! Ber​nat by ł j esz​cze dziec​kiem , gdy wie​le ra​zy zm u​szo​no j e​go, j e​go ro​dzi​ców oraz wie​lu

in​ny ch chło​pów do oglą​da​nia pu​blicz​nej chło​sty wy ​m ie​rzo​nej przez pa​na Na​varc​les j a​kie​m uś
nie​szczę​śni​ko​wi, któ​re​go wi​ny nikt ni​g​dy do koń​ca nie po​znał. Trzask rze​m ie​nia o ple​cy wie​śnia​ka
za​dźwię​czał te​raz na no​wo w uszach Ber​na​ta, zu​peł​nie j ak owe​go dnia i j ak przez wie​le, wie​le no​-
cy j e​go dzie​ciń​stwa. Nikt z obec​ny ch nie śm iał wte​dy drgnąć, po​dob​nie j ak te​raz. Ber​nat za​czął
się czoł​gać, spo​glą​da​j ąc z do​łu na swe​go pa​na, któ​ry stał nad nim ni​czy m ska​ła i cze​kał z wy ​cią​-
gnię​tą rę​ką, aż ktoś po​da m u bat. Przy ​po​m niał so​bie roz​ora​ne rze​m ie​niem ple​cy tam ​te​go nie​-
szczę​śni​ka — krwa​wą m a​sę, na któ​rej na​wet bez​brzeż​na nie​na​wiść pa​na nie m o​gła j uż na​tra​fić na
skra​wek zdro​wej skó​ry. Po​wlókł się na czwo​ra​kach ku scho​dom z ocza​m i peł​ny ​m i łez, drżąc j ak
w dzie​ciń​stwie, gdy drę​czy ​ły go kosz​m a​ry. Nikt się nie po​ru​szy ł. Nikt się nie ode​zwał. A słoń​ce
na​dal świe​ci​ło pro​m ien​nie.

— Przy ​kro m i, Fran​ce​sco — wy ​j ą​kał, gdy wdra​pał się z tru​dem po dra​bi​nie, od​pro​wa​dza​ny

przez j ed​ne​go z żoł​nie​rzy, i zno​wu sta​nął w sy ​pial​ni.

Opu​ścił spodnie i ukląkł przy żo​nie. Ani drgnę​ła. Spoj ​rzał na swój zwiot​cza​ły czło​nek, za​sta​na​-

wia​j ąc się, j ak zdo​ła wy ​ko​nać roz​kaz pa​na. De​li​kat​nie m u​snął pal​cem na​gi bok Fran​ce​ski. Dziew​-
czy ​na nie za​re​ago​wa​ła.

— Mu​szę… m u​si​m y to zro​bić — szep​nął, bio​rąc żo​nę za Prze​gub rę​ki i pró​bu​j ąc od​wró​cić do

sie​bie.

— Nie do​ty ​kaj m nie! — krzy k​nę​ła, na​gle oprzy ​tom ​niaw​szy. Obe​drze m nie ze skó​ry ! — Ber​nat

si​łą od​wró​cił żo​nę, od​kry ​wa​j ąc j ej na​gie cia​ło.

— Puść!
Mo​co​wa​li się przez chwi​lę, ale w koń​cu Ber​nat chwy ​cił Fran​ce​scę za oba nad​garst​ki i przy ​cią​-

gnął do sie​bie. Mi​m o to na​dal się bro​ni​ła.

— Przy j ​dzie in​ny ! — szep​nął j ej do ucha — przy j ​dzie in​ny i cię… znie​wo​li! — Oczy dziew​-

czy ​ny wbi​ły się w m ę​ża z wy ​rzu​tem . — On m nie obe​drze ze skó​ry, obe​drze ze skó​ry … — uspra​-
wie​dli​wiał się.

Fran​ce​sca na​dal się opie​ra​ła, ale Ber​nat rzu​cił się na nią gwał​tow​nie. Na​wet j ej łzy nie zdo​ła​ły

ostu​dzić po​żą​da​nia, któ​re opa​no​wa​ło go, gdy do​tknął j ej na​gie​go cia​ła. Wszedł w nią, a ona krzy ​-
cza​ła wnie​bo​gło​sy.

Sko​wy t Fran​ce​ski za​spo​ko​ił cie​ka​wość ry ​ce​rza, któ​ry bez cie​nia za​kło​po​ta​nia przy ​glą​dał się ca​-

łej sce​nie z dra​bi​ny.

Nim Ber​nat skoń​czy ł, opór Fran​ce​ski nie​spo​dzie​wa​nie osłabł. Jej krzy k prze​m ie​nił się w szloch.

Wła​śnie płacz żo​ny to​wa​rzy ​szy ł Ber​na​to​wi w chwi​li szczy ​to​wa​nia.

Pan Na​varc​les sły ​szał roz​pacz​li​we wy ​cie do​bie​ga​j ą​ce z okna na dru​gim pię​trze. Gdy ty l​ko j e​-

go szpieg po​twier​dził, że m ał​żeń​stwo zo​sta​ło skon​su​m o​wa​ne, ka​zał przy ​pro​wa​dzić ko​nie i od​da​lił
się wraz ze swą po​nu​rą kom ​pa​nią. Więk​szość przy ​gnę​bio​ny ch we​sel​ni​ków po​szła j e​go śla​dem .

W izbie pa​no​wa​ła ci​sza. Ber​nat le​żał na żo​nie, nie wie​dząc, co ro​bić. Do​pie​ro te​raz uświa​do​m ił

so​bie, że przy ​trzy ​m u​j e j ą z ca​łej si​ły za ra​m io​na. Zwol​nił uścisk, chcąc oprzeć dło​nie o sien​nik
przy j ej gło​wie, ale stra​cił rów​no​wa​gę i opadł na nią bez​wład​nie. Gdy się pod​niósł od​ru​cho​wo,
pod​pie​ra​j ąc ra​m io​na​m i, na​po​tkał błęd​ny wzrok żo​ny. W ta​kiej po​zy ​cj i przy każ​dy m ru​chu m u​siał
się otrzeć o j ej cia​ło. Za wszel​ką ce​nę chciał te​go unik​nąć, by nie spra​wiać j ej j esz​cze wię​cej bó​-

lu. Ża​ło​wał, że nie po​tra​fi le​wi​to​wać i nie m o​że od​su​nąć się, nie do​ty ​ka​j ąc j ej po​now​nie.

Wresz​cie, po dłu​gim wa​ha​niu, zsu​nął się z Fran​ce​ski i ukląkł obok. Wciąż nie wie​dział, co ro​bić

— wstać, po​ło​ży ć się przy niej , wy j ść, pró​bo​wać się uspra​wie​dli​wić? Uciekł wzro​kiem od pro​wo​-
ku​j ą​co wy ​cią​gnię​te​go cia​ła Fran​ce​ski. Nie m ógł doj ​rzeć j ej twa​rzy, znaj ​du​j ą​cej się o dwie pię​dzi
od j e​go gło​wy. Spu​ścił oczy, spoj ​rzał na swój na​gi czło​nek i na​gle ogar​nął go wsty d.

— Prze​prasz…
Nie​ocze​ki​wa​ny ruch Fran​ce​ski za​sko​czy ł go. Dziew​czy ​na zwró​ci​ła ku nie​m u twarz. Ber​nat szu​-

kał na tej twa​rzy zro​zu​m ie​nia, ale zna​lazł ty l​ko bez​brzeż​ną pust​kę.

— Prze​pra​szam — po​wtó​rzy ł. Fran​ce​sca na​dal pa​trzy ​ła na nie​go bez wy ​ra​zu. — Prze​pra​-

szam , prze​pra​szam . Ob​darł​by m nie, ob​darł​by m nie ze skó​ry … — wy ​bą​kał.

Przy ​wo​łał w m y ​ślach po​stać pa​na Na​varc​les, któ​ry stał nad nim z rę​ką wy ​cią​gnię​tą po bat.

Jesz​cze raz przej ​rzał się w spoj ​rze​niu Fran​ce​ski — zo​ba​czy ł w nim pust​kę. Zląkł się, po​pa​trzy w​szy
j ej w oczy w po​szu​ki​wa​niu od​po​wie​dzi: krzy ​cza​ły bez​gło​śnie, krzy ​cza​ły tak j ak ona przed chwi​lą.

Ber​nat chciał j ą po​cie​szy ć, gła​dząc dło​nią po po​licz​ku, j ak​by by ​ła m a​łą dziew​czy n​ką.
— Ja… — za​czął.
Nie do​koń​czy ł zda​nia. Na wi​dok j e​go wy ​cią​gnię​tej rę​ki ry ​sy Fran​ce​ski stę​ża​ły. Cof​nął dłoń, za​-

kry ł nią twarz i za​łkał.

Dziew​czy ​na le​ża​ła bez ru​chu z nie​obec​ny m spoj ​rze​niem .
Gdy Ber​nat prze​stał pła​kać, wstał, wcią​gnął spodnie i znik​nął w otwo​rze pro​wa​dzą​cy m na niż​-

sze pię​tro. Kie​dy j e​go kro​ki uci​chły, Fran​ce​sca zwle​kła się z łóż​ka, po​de​szła do skrzy ​ni sta​no​wią​cej
j e​dy ​ny m e​bel w izbie i wy ​j ę​ła ubra​nie. Odziaw​szy się, po​zbie​ra​ła pie​czo​ło​wi​cie z pod​ło​gi swój
we​sel​ny strój , m ię​dzy in​ny ​m i tak dro​gą j ej ser​cu bia​łą lnia​ną ko​szu​lę. Zło​ży ​ła j ą sta​ran​nie, pró​-
bu​j ąc do​pa​so​wać strzę​py, i scho​wa​ła do skrzy ​ni.

2

Fran​ce​sca snu​ła się po do​m u j ak du​sza po​ku​tu​j ą​ca. Choć nie za​nie​dby ​wa​ła swy ch obo​wiąz​ków,

wy ​peł​nia​ła j e w m il​cze​niu, bro​cząc sm ut​kiem , któ​ry nie​ba​wem za​gnieź​dził się w każ​dy m , na​wet
naj ​od​le​glej ​szy m za​ka​m ar​ku go​spo​dar​stwa.

Ber​nat wie​le ra​zy pro​sił j ą o wy ​ba​cze​nie. Gdy czas za​tarł po​twor​ne wspo​m nie​nie we​se​la,

m ógł przed​sta​wić ar​gu​m en​ty na swo​j ą obro​nę: strach przed okru​cień​stwem pa​na Na​varc​les, kon​-
se​kwen​cj e, j a​kie nie​speł​nie​nie j e​go roz​ka​zu m ia​ło​by dla nich oboj ​ga. Prze​pra​szał Fran​ce​scę po
ty ​siąc​kroć, ale ona pa​trzy ​ła ty l​ko na nie​go i słu​cha​ła w m il​cze​niu, j ak​by cze​ka​ła, aż j e​go wy ​wód
do​trze nie​za​wod​nie do te​go sa​m e​go, klu​czo​we​go ar​gu​m en​tu: „Gdy ​by m te​go nie zro​bił, przy ​szedł​-
by in​ny …”. Bo gdy Ber​nat do​cho​dził do te​go punk​tu, m ilkł, j e​go uspra​wie​dli​wie​nia tra​ci​ły na si​le
i do​ko​na​ny gwałt na po​wrót sta​wał m ię​dzy ni​m i j ak prze​szko​da nie do po​ko​na​nia. Prze​pro​si​ny
i uspra​wie​dli​wie​nia m ę​ża oraz m il​cze​nie, sta​no​wią​ce j e​dy ​ną od​po​wiedź żo​ny, po​wo​li za​bliź​nia​ły
ra​nę, któ​rą Ber​nat sta​rał się za​le​czy ć. Je​go wy ​rzu​ty su​m ie​nia za​czy ​na​ły nik​nąć po​śród co​dzien​-
ny ch obo​wiąz​ków. W koń​cu po​go​dził się z obo​j ęt​no​ścią Fran​ce​ski.

Każ​de​go dnia o świ​cie, przed roz​po​czę​ciem cięż​kiej pra​cy na ro​li, Ber​nat wy ​glą​dał przez okno

sy ​pial​ni. To sa​m o ro​bił kie​dy ś z oj ​cem , na​wet w ostat​nich la​tach ży ​cia star​ca: opar​ci o gru​by ka​-
m ien​ny pa​ra​pet spo​glą​da​li ra​zem w nie​bo, spraw​dza​j ąc, j a​ką przy ​nie​sie im po​go​dę. Na​stęp​nie
obej ​m o​wa​li wzro​kiem swe ży ​zne po​la, po​kry ​wa​j ą​ce roz​le​głą do​li​nę, któ​ra otwie​ra​ła się u stóp go​-
spo​dar​stwa. Przy ​glą​da​li się pta​kom i bacz​nie na​słu​chi​wa​li do​cho​dzą​cy ch z par​te​ru od​gło​sów
zwie​rząt ho​dow​la​ny ch. By ​ły to chwi​le du​cho​wej ko​m u​nii oj ​ca i sy ​na, ich ko​m u​nii z zie​m ią, j e​dy ​-
ny m o​m ent, gdy oj ​ciec zda​wał się od​zy ​ski​wać j a​sność um y ​słu. Ber​nat m a​rzy ł, by dzie​lić te
chwi​le z żo​ną, a nie prze​ży ​wać ich, j ak te​raz, w sa​m ot​no​ści, słu​cha​j ąc j ej krzą​ta​ni​ny w kuch​ni.
Ma​rzy ł, by opo​wie​dzieć Fran​ce​sce wszy st​ko, cze​go do​wie​dział się od oj ​ca, a cze​go j e​go oj ​ciec
do​wie​dział od swe​go dzia​da, i tak da​lej — przez wie​ki i po​ko​le​nia.

Ma​rzy ł, by po​wie​dzieć j ej , że te ży ​zne grun​ty sta​no​wi​ły przed trzy ​stu la​ty ro​do​wy m a​j ą​tek

ro​dzi​ny Es​ta​ny ​ol, że j e​go pra​dzia​do​wie upra​wia​li j e z m i​ło​ścią i od​da​niem oraz ko​rzy ​sta​li w peł​ni

z ich plo​nów, nie m u​sząc pła​cić da​nin i czy n​szów ani skła​dać hoł​dów wy ​nio​sły m i nie​spra​wie​dli​-
wy m pa​nom . Ma​rzy ł, by dzie​lić z nią, swą żo​ną i m at​ką przy ​szły ch spad​ko​bier​ców ty ch ziem ,
sm u​tek, j a​ki dzie​lił z nim j e​go oj ​ciec, i wy ​j a​śnić, dla​cze​go j ej dzie​ci uro​dzą się j a​ko chło​pi pańsz​-
czy ź​nia​ni. Chęt​nie opo​wie​dział​by j ej — z du​m ą po​brzm ie​wa​j ą​cą w po​dob​ny ch m o​m en​tach
w gło​sie j e​go oj ​ca — że przed trzy ​stu la​ty ród Es​ta​ny ​ol, j ak wie​le in​ny ch chłop​skich ro​dów, m iał
pra​wo prze​cho​wy ​wać w do​m u wła​sny oręż, j e​go przod​ko​wie by ​li bo​wiem ludź​m i wol​ny ​m i, któ​-
rzy pod do​wódz​twem hra​bie​go Ra​m o​na Bor​rel​la i j e​go bra​ta Er​m en​go​la d’Urgell bro​ni​li Sta​rej
Ka​ta​lo​nii przed na​j az​da​m i Sa​ra​ce​nów. Chęt​nie opo​wie​dział​by żo​nie, że nie​któ​rzy z j e​go przod​ków
wal​czy ​li w zwy ​cię​skich od​dzia​łach, któ​re pod roz​ka​za​m i hra​bie​go Ra​m o​na po​ko​na​ły Sa​ra​ce​nów
z ka​li​fa​tu kor​do​bań​skie​go w bi​twie pod Al​be​są, na rów​ni​nie Urgel, nie​da​le​ko m iej ​sco​wo​ści Ba​la​-
gu​er. W wol​ny ch chwi​lach oj ​ciec opo​wia​dał m u o ty m wszy st​kim z oży ​wie​niem , choć oży ​wie​nie
to prze​ra​dza​ło się w sm u​tek na wspo​m nie​nie śm ier​ci hra​bie​go Ra​m o​na Bor​rel​la w ro​ku 1017. Oj ​-
ciec Ber​na​ta uwa​żał, że to wła​śnie wte​dy zro​bio​no z nich chło​pów pańsz​czy ź​nia​ny ch. Gdy zm ar​-
łe​go hra​bie​go za​stą​pił j e​go pięt​na​sto​let​ni sy n, a re​gent​ką zo​sta​ła wdo​wa, hra​bi​na Er​m es​sen​da de
Car​cas​son​ne, ka​ta​loń​scy ba​ro​no​wie — któ​rzy do​pie​ro co wal​czy ​li ra​m ię w ra​m ię z wol​ny ​m i
chło​pa​m i prze​ciw​ko Sa​ra​ce​nom — wi​dząc, że gra​ni​ce księ​stwa są j uż bez​piecz​ne, po​sta​no​wi​li
wy ​ko​rzy ​stać bez​kró​le​wie. Za​stra​szy ​li chło​pów, za​bi​li ty ch, któ​rzy sta​wia​li opór, i przy ​własz​czy ​li
so​bie ich zie​m ie, po​zwa​la​j ąc im j e upra​wiać w za​m ian za pra​wo do czę​ści plo​nów. Wie​le ro​dzin
chłop​skich, wśród nich ród Es​ta​ny ​ol, ustą​pi​ło pod na​ci​skiem m oż​ny ch, j ed​nak in​ne zo​sta​ły be​stial​-
sko wy ​m or​do​wa​ne.

— My, ka​ta​loń​scy chło​pi — m a​wiał oj ​ciec Ber​na​ta — by ​li​śm y wol​ny ​m i ludź​m i i j a​ko pie​cho​-

ta wal​czy ​li​śm y u bo​ku ry ​ce​rzy prze​ciw​ko Mau​rom . Nie m o​gli​śm y j ed​nak sta​wać prze​ciw​ko ry ​-
ce​rzom . Gdy ko​lej ​ni hra​bio​wie Bar​ce​lo​ny pró​bo​wa​li za​pro​wa​dzić po​rzą​dek w Ka​ta​lo​nii, na​po​ty ​-
ka​li opór bo​ga​ty ch i wpły ​wo​wy ch m oż​no​wład​ców, m u​sie​li więc iść z ni​m i na ugo​dę, za​wsze na​-
szy m kosz​tem . Naj ​pierw ode​bra​no nam zie​m ię, grun​ty Sta​rej Ka​ta​lo​nii, po​tem wol​ność i… ho​-
nor, na ko​niec po​zwo​lo​no pa​nom de​cy ​do​wać o na​szy m ży ​ciu. Twoi dzia​do​wie — cią​gnął drżą​-
cy m gło​sem , nie od​ry ​wa​j ąc wzro​ku od pól — pierw​si utra​ci​li wol​ność. Za​bro​nio​no im po​rzu​cać
zie​m ię, prze​m ie​nio​no ich w chło​pów pańsz​czy ź​nia​ny ch, lu​dzi z po​ko​le​nia na po​ko​le​nie przy ​pi​sa​-
ny ch do m a​j ąt​ku. Od tej po​ry na​sze ży ​cie… two​j e ży ​cie spo​czy ​wa w rę​kach pa​na, któ​ry wy ​m ie​-
rza spra​wie​dli​wość i m a pra​wo nas drę​czy ć i po​ni​żać. Nie m o​że​m y się na​wet bro​nić! Bo j e​śli
ktoś cię skrzy w​dzi, m u​sisz pro​sić pa​na, by wy ​stą​pił w two​im im ie​niu o od​szko​do​wa​nie, z któ​re​go
po​ło​wa przy ​pad​nie wła​śnie j e​m u.

Na​stęp​nie sta​rzec wy ​m ie​niał nie​zli​czo​ne pra​wa pa​na. Za​pi​sa​ły się one na za​wsze w pa​m ię​ci

j e​go sy ​na, któ​ry ni​g​dy nie m iał od​wa​gi wej ść w sło​wo roz​sier​dzo​ne​m u ro​dzi​co​wi. Pan m ógł
w każ​dej chwi​li za​żą​dać od pod​da​ne​go od​no​wie​nia przy ​się​gi. Mógł przy ​własz​czy ć so​bie część
m a​j ąt​ku pod​da​ne​go, j e​śli ten um arł, nie zo​sta​wiw​szy te​sta​m en​tu, lub j e​śli dzie​dzi​czy ł po nim sy n,
a tak​że j e​śli pod​da​ny nie do​cze​kał się po​tom ​stwa, lub j e​śli j e​go żo​na do​pu​ści​ła się cu​dzo​łó​stwa,
j e​śli w go​spo​dar​stwie wy ​buchł po​żar, j e​śli go​spo​darz m u​siał j e za​sta​wić lub za​wie​rał m ał​żeń​stwo
z pod​da​ną in​ne​go pa​na i oczy ​wi​ście j e​że​li opusz​czał m a​j ą​tek. Pan m iał pra​wo spę​dzić noc po​ślub​-
ną z żo​ną chło​pa i uczy ​nić j ą m am ​ką swy ch dzie​ci, a j e​go cór​ki m u​sia​ły usłu​gi​wać na zam ​ku.
Pod​da​ni m u​sie​li upra​wiać pań​skie po​la, bro​nić zam ​ku, od​da​wać pa​nu część plo​nów, uży ​czać j e​-
m u oraz j e​go wy ​słan​ni​kom go​ści​ny i noc​le​gu, pła​cić m u za pra​wo do ko​rzy ​sta​nia z la​sów i pa​-
stwisk — a tak​że z zam ​ko​wej kuź​ni, pie​ca chle​bo​we​go i m ły ​na… — oraz da​wać m u pre​zen​ty

z oka​zj i Bo​że​go Na​ro​dze​nia i in​ny ch świąt.

A Ko​ściół? Przy ty m py ​ta​niu oj ​ciec Ber​na​ta j esz​cze bar​dziej się uno​sił.
— Mni​si, za​kon​ni​cy, księ​ża, dia​ko​ni, ar​chi​dia​ko​ni, ka​no​ni​cy, opa​ci, bi​sku​pi — wy ​li​czał. — Ni​-

czy m się oni nie róż​nią od pa​nów feu​dal​ny ch, któ​rzy nas uci​ska​j ą! Za​bro​nio​no na​wet chło​pom
skła​dać ślu​bów za​kon​ny ch, by utrwa​lić na​sze pod​dań​stwo i unie​m oż​li​wić nam po​rzu​ce​nie ro​li!
Sy ​nu — su​ro​wo prze​strze​gał Ber​na​ta oj ​ciec, gdy zwra​cał swój gniew prze​ciw​ko Ko​ścio​ło​wi —
ni​g​dy nie ufaj ty m , któ​rzy twier​dzą, że słu​żą Bo​gu. Lu​dzie ci prze​m a​wia​j ą ła​god​nie i tak ucze​nie,
że aż nie​zro​zu​m ia​le. Pa​m ię​taj , bę​dą cię zwo​dzi​li pięk​ny ​m i słów​ka​m i, któ​re są ich spe​cj al​no​ścią,
a wszy st​ko po to, by za​wład​nąć two​im um y ​słem i su​m ie​niem . Bę​dą cię prze​ko​ny ​wa​li, że przy ​-
cho​dzą w do​brej wie​rze, że chcą cię uchro​nić przed złem i po​ku​sa​m i, ale pa​trzą na nas po​przez
swe księ​gi. Wszy ​scy ci, któ​rzy zwą się ry ​ce​rza​m i Chry ​stu​sa, po​stę​pu​j ą zgod​nie ze swy ​m i pi​sm a​-
m i. Ich sło​wa to wy ​m ów​ki, ich ar​gu​m en​ty to ba​j ecz​ki dla grzecz​ny ch dzie​ci.

— Oj ​cze, co m ó​wią o nas, chło​pach, ich księ​gi? — za​py ​tał chło​pak pew​ne​go ra​zu.
Oj ​ciec po​wiódł wzro​kiem po po​lach, ale ty l​ko do li​nii, gdzie sty ​ka​ły się z nie​bem . Nie chciał

pa​trzeć na m iej ​sce, w któ​re​go im ie​niu prze​m a​wia​li lu​dzie w ha​bi​tach i su​tan​nach.

— Że j e​ste​śm y tę​pi ni​czy m by ​dlę​ta, że nie m a​m y po​j ę​cia o ogła​dzie. Że j e​ste​śm y wstręt​ni,

pod​li, plu​ga​wi, bez​wsty d​ni i ciem ​ni. Że j e​ste​śm y okrut​ni i upar​ci, że nie za​słu​gu​j e​m y na ła​skę, bo

nie po​tra​fi​m y j ej do​ce​nić, że prze​m a​wia do nas ty l​ko pięść i bat. Na​pi​sa​no tam , że…

1

.

— Ta​cy wła​śnie j e​ste​śm y, oj ​cze?
— Sy ​nu, to oni chcą nas ta​ki​m i wi​dzieć.
— Ale prze​cież wy, oj ​cze, m o​dli​cie się co​dzien​nie, a gdy m at​ka um ar​ła…
— Mo​dlę się do Naj ​święt​szej Pa​nien​ki, sy ​nu, do Naj ​święt​szej Pa​nien​ki. Ona nie m a nic wspól​-

ne​go z za​kon​ni​ka​m i i kle​cha​m i. Jej m o​że​m y za​ufać.

Ber​nat Es​ta​ny ​ol m a​rzy ł, by oprzeć się ran​kiem o pa​ra​pet i roz​m a​wiać z Fran​ce​scą, j ak kie​dy ś

z oj ​cem . By ra​zem z nią pa​trzeć na po​la i roz​m a​wiać o ty m , cze​go się od nie​go na​uczy ł.

Przez po​zo​sta​łe dni wrze​śnia i ca​ły paź​dzier​nik Ber​nat za​przę​gał wo​ły do płu​ga i orał po​la, roz​-

dra​pu​j ąc i zry ​wa​j ąc z nich stward​nia​łą sko​ru​pę, by słoń​ce, po​wie​trze i na​wóz tchnę​ły w nie no​we
ży ​cie. Na​stęp​nie ra​zem z żo​ną siał zbo​że: ona nio​sła ko​rzec i roz​rzu​ca​ła ziar​no, on pro​wa​dził za​-
przęg wo​łów, któ​ry orał, a po​tem ubi​j ał ob​sia​ną zie​m ię, prze​cią​ga​j ąc po niej cięż​ką że​la​zną pły ​tę.
Pra​co​wa​li w m il​cze​niu, za​kłó​ca​ny m ty l​ko od cza​su do cza​su przez Ber​na​ta po​krzy ​ku​j ą​ce​go na
wo​ły. Je​go głos niósł się po do​li​nie. Ber​nat li​czy ł, że wspól​na pra​ca ich zbli​ży, ale j e​go na​dzie​j e
oka​za​ły się płon​ne. Fran​ce​scą na​dal trak​to​wa​ła go j ak po​wie​trze. Się​ga​ła do kor​ca i roz​rzu​ca​ła na​-
sio​na, nie pa​trząc na​wet w stro​nę m ę​ża.

Nad​szedł li​sto​pad, a wraz z nim ko​lej ​ne obo​wiąz​ki w go​spo​dar​stwie. Ber​nat pasł świ​nie prze​-

zna​czo​ne do ubo​j u, rą​bał drwa na zi​m ą, na​wo​ził i przy ​go​to​wy ​wał do wio​sen​ne​go sie​wu po​la oraz
wa​rzy w​nik, przy ​ci​nał i szcze​pił wi​no​rośl. Gdy wcho​dził wie​czo​rem do kuch​ni, Fran​ce​sca, któ​ra
zdą​ży ​ła j uż za​koń​czy ć pra​cę w do​m u, w ogro​dzie, w kur​ni​ku i przy kró​li​kach, po​da​wa​ła m u bez
sło​wa ko​la​cj ę, po czy m szła spać. Wsta​wa​ła wcze​śniej od nie​go, więc co​dzien​nie ra​no na Ber​na​ta
cze​ka​ła w kuch​ni tor​ba z pro​wian​tem i śnia​da​nie. Jadł j e sa​m ot​nie, przy ​słu​chu​j ąc się krzą​ta​ni​nie
żo​ny w obo​rze.

Bo​że Na​ro​dze​nie m i​nę​ło w m gnie​niu oka i w sty cz​niu za​koń​czo​no zbiór oli​wek. Ber​nat m iał

nie​wiel​ki sad oliw​ny, któ​ry wy ​star​czał na za​spo​ko​j e​nie do​m o​wy ch po​trzeb oraz na spła​tę czy n​szu

na​leż​ne​go pa​nu.

Po​tem przy ​szedł czas na świ​nio​bi​cie. Choć za ży ​cia sta​re​go Es​ta​ny ​ola są​sie​dzi rzad​ko za​glą​da​li

do fol​war​ku, w świ​nio​bi​cie ni​g​dy nie za​wo​dzi​li. Ber​nat pa​m ię​tał tam ​te dni j a​ko praw​dzi​we świę​to:
po za​bi​ciu i ro​ze​bra​niu tucz​ni​ków m ęż​czy ź​ni ba​wi​li się, a ko​bie​ty przy ​go​to​wy ​wa​ły wę​dli​ny.

Oj ​ciec, m at​ka i dwaj bra​cia Fran​ce​ski przy ​szli z sa​m e​go ra​na. Ber​nat przy ​wi​tał ich na po​dwó​-

rzu, j e​go żo​na cze​ka​ła z ty ​łu.

— Jak się m asz, có​ruś? — za​gad​nę​ła j ą m at​ka. Fran​ce​sca nic nie od​rze​kła, po​zwo​li​ła się j ed​nak

ob​j ąć. Ber​nat ob​ser​wo​wał, j ak stę​sk​nio​na m at​ka tu​li cór​kę, cze​ka​j ąc, aż ta od​wza​j em ​ni j ej piesz​-
czo​tę. Na próż​no, dziew​czy ​na ani drgnę​ła. Ber​nat spoj ​rzał na te​ścia.

— Fran​ce​sco — rzu​cił ty l​ko Pe​re Es​te​ve, pa​trząc gdzieś za ple​ca​m i dziew​czy ​ny.
Bra​cia po​zdro​wi​li j ą ski​nie​niem rę​ki.
Fran​ce​sca po​szła do chle​wu po wie​prz​ka, po​zo​sta​li cze​ka​li na dzie​dziń​cu. Nikt się nie ode​zwał,

ci​szę prze​ry ​wał j e​dy ​nie zdła​wio​ny szloch m at​ki. Ber​nat chciał j ą po​cie​szy ć, po​wstrzy ​m ał się
j ed​nak, wi​dząc, że ani m ąż, ani sy ​no​wie nie re​agu​j ą na j ej płacz.

Fran​ce​sca przy ​pro​wa​dzi​ła wie​prz​ka, któ​ry za​pie​rał się, j ak​by czuł, co go cze​ka. Prze​ka​za​ła go

m ę​żo​wi, j ak zwy ​kle bez sło​wa. Ber​nat i j e​go dwaj szwa​gro​wie roz​cią​gnę​li zwie​rzę na zie​m i i usie​-
dli na nim . Prze​raź​li​wy kwik wy ​peł​nił do​li​nę. Pe​re Es​te​ve j ed​ny m zde​cy ​do​wa​ny m ru​chem po​-
de​rżnął wie​przo​wi gar​dło, a po​tem wszy ​scy cze​ka​li w m il​cze​niu, aż krew zwie​rzę​cia spły ​nie do
na​czy ń pod​su​wa​ny ch raz za ra​zem przez ko​bie​ty. Nikt na ni​ko​go nie pa​trzy ł.

Ty m ra​zem , kie​dy m at​ka i cór​ka przy ​stą​pi​ły do ob​ra​bia​nia po​ćwiar​to​wa​ne​go j uż wie​prz​ka,

m ęż​czy ź​ni nie się​gnę​li po wi​no.

O zm ro​ku, po za​koń​cze​niu świ​nio​bi​cia, m at​ka po​now​nie pró​bo​wa​ła przy ​tu​lić cór​kę. Ber​nat ob​-

ser​wo​wał tę sce​nę w na​dziei, że ty m ra​zem j e​go żo​na nie po​zo​sta​nie obo​j ęt​na na piesz​czo​tę m at​-
ki. My ​lił się. Oj ​ciec i bra​cia po​że​gna​li Fran​ce​scę ze wzro​kiem wbi​ty m w zie​m ię. Jej m at​ka po​de​-
szła do Ber​na​ta.

— Gdy zo​ba​czy sz, że zbli​ża się roz​wią​za​nie — po​wie​dzia​ła, od​cią​gnąw​szy go na bok — po​ślij

po m nie. Nie są​dzę, by Fran​ce​sca sa​m a cię o to po​pro​si​ła.

Ro​dzi​na Es​te​ve ru​szy ​ła w dro​gę po​wrot​ną. Tam ​te​go wie​czo​ru, kie​dy Fran​ce​sca wcho​dzi​ła po

dra​bi​nie do sy ​pial​ni, Ber​nat nie m ógł ode​rwać oczu od j ej na​pęcz​nia​łe​go brzu​cha.

Pod ko​niec m a​j a, pierw​sze​go dnia żniw, Ber​nat z sier​pem na ra​m ie​niu roz​glą​dał się po swy ch

po​lach. Jak zdo​ła sam ze​brać ca​łe zbo​że? Dwa ty ​go​dnie te​m u Fran​ce​sca dwa ra​zy za​sła​bła i za​-
bro​nił j ej się prze​m ę​czać. Po​słu​cha​ła go bez sło​wa. Co też go pod​ku​si​ło? Zno​wu po​to​czy ł wzro​-
kiem po cze​ka​j ą​cy ch na nie​go ła​nach. Prze​cież to m o​że na​wet nie j e​go dziec​ko, tłu​m a​czy ł so​bie.
Po​za ty m wszy st​kie chłop​ki ro​dzą w po​lu, przy pra​cy. A j ed​nak Ber​nat nie m ógł ukry ć nie​po​ko​j u,
wi​dząc, j ak Fran​ce​sca osu​wa się na zie​m ię.

Chwy ​cił m oc​no sierp i za​czął z roz​m a​chem żąć zbo​że. Kło​sy pry ​ska​ły na wszy st​kie stro​ny.

Słoń​ce sta​ło j uż w ze​ni​cie, ale Ber​nat nie zro​bił so​bie prze​rwy na obiad. Ła​ny cią​gnę​ły się w nie​-
skoń​czo​ność. Oj ​ciec za​wsze po​m a​gał m u przy żni​wach, na​wet w ostat​nich la​tach, gdy j uż nie​do​-
m a​gał. Zbo​że zda​wa​ło się do​da​wać m u sił. „Da​lej , sy ​nu, do ro​bo​ty — za​grze​wał go — za​nim bu​-
rza lub grad po​psu​j ą nam zbio​ry ”. I ko​si​li. Kie​dy j e​den słabł, dru​gi do​da​wał m u otu​chy. Ra​zem
j e​dli obiad w cie​niu, po​pi​j a​li do​bre wi​no (naj ​lep​sze, naj ​star​sze wi​no z oj ​cow​skich za​pa​sów), ga​-
wę​dzi​li i śm ia​li się. A te​raz… Te​raz Ber​nat sły ​szał ty l​ko gwizd sier​pa prze​ci​na​j ą​ce​go po​wie​trze,
by ude​rzy ć w kłos. Sierp, sierp, sierp — wszech​obec​ny znak za​py ​ta​nia, in​da​gu​j ą​cy o oj ​co​stwo

dziec​ka, któ​re m ia​ło się wkrót​ce uro​dzić.

Przez na​stęp​ne dni Ber​nat pra​co​wał aż do za​cho​du słoń​ca, nie​rzad​ko na​wet przy świe​tle księ​ży ​-

ca. W kuch​ni za​wsze cze​ka​ła na nie​go ko​la​cj a. My ł się w m ied​ni​cy i j adł bez ape​ty ​tu. Pew​ne​go
wie​czo​ru drgnę​ła ko​ły ​ska, któ​rą Ber​nat wy ​rzeź​bił zi​m ą, gdy cią​ża Fran​ce​ski by ​ła j uż wi​docz​na.
Ber​nat za​uwa​ży ł ruch ko​leb​ki ką​tem oka, m i​m o to da​lej j adł zu​pę. Fran​ce​sca spa​ła pię​tro wy ​żej .
Zno​wu zer​k​nął w stro​nę ko​ły ​ski. Jesz​cze j ed​na ły ż​ka zu​py, j esz​cze j ed​na i na​stęp​na. Ko​leb​ka zno​-
wu drgnę​ła. Ber​nat przy ​glą​dał się j ej z ły ż​ką za​sty ​głą w po​wie​trzu. Om iótł wzro​kiem izbę, szu​ka​-
j ąc śla​dów obec​no​ści te​ścio​wej … Fran​ce​sca uro​dzi​ła sa​m a… A po​tem po​szła spać.

Opu​ścił ły ż​kę, wstał, ale nim do​szedł do ko​ły ​ski, przy ​sta​nął, za​wró​cił i zno​wu usiadł. Wąt​pli​wo​-

ści opa​dły go ze zdwo​j o​ną si​łą. „Każ​dy Es​ta​ny ​ol m a ko​ło pra​we​go oka zna​m ię” — po​wie​dział m u
kie​dy ś oj ​ciec. Ber​nat m iał ten szcze​gól​ny znak, j e​go oj ​ciec rów​nież. „Po​dob​nie j ak twój dziad —
za​pew​nił go oj ​ciec — I pra​dziad…”.

Ber​nat by ł wy ​cień​czo​ny, przez ostat​nie dni pra​co​wał od świ​tu do no​cy. Zno​wu zer​k​nął na ko​ły ​-

skę.

Wstał i zbli​ży ł się do no​wo​rod​ka, któ​ry spał słod​ko z otwar​ty ​m i rącz​ka​m i, przy ​kry ​ty prze​ście​ra​-

dłem zro​bio​ny m ze strzę​pów bia​łej lnia​nej ko​szu​li. Ob​szedł ko​ły ​skę, by przy j ​rzeć się twa​rzy
dziec​ka.

3

Fran​ce​sca na​wet nie pa​trzy ​ła na swe​go sy n​ka. Przy ​sta​wia​j ąc do pier​si nie​m ow​lę, któ​re​m u da​li

na im ię Ar​nau, od​wra​ca​ła wzrok. Ber​nat czę​sto wi​dział wie​śniacz​ki kar​m ią​ce pier​sią. Wszy st​kie,
za​rów​no te naj ​uboż​sze, j ak i opły ​wa​j ą​ce w do​stat​ki wło​ścian​ki, uśm ie​cha​ły się wte​dy ła​god​nie,
przy ​m y ​ka​ły po​wie​ki lub tu​li​ły swe po​cie​chy. Fran​ce​sca co praw​da prze​wi​j a​ła i kar​m i​ła sy n​ka,
ale przez dwa m ie​sią​ce od j e​go na​ro​dzin Ber​nat nie sły ​szał ani nie wi​dział, by za​gad​nę​ła do nie​go
słod​ko, by się z nim ba​wi​ła, ła​sko​ta​ła, ca​ło​wa​ła czy cho​ciaż​by przy ​tu​li​ła. Fran​ce​sco, w czy m ​że on
za​wi​nił? — m y ​ślał Ber​nat, bio​rąc Ar​naua na rę​ce. A po​tem za​bie​rał go j ak naj ​da​lej od niej , prze​-
m a​wiał do nie​go i ob​sy ​py ​wał piesz​czo​ta​m i, by wy ​na​gro​dzić m u ozię​błość m at​ki.

Bo Ar​nau by ł j e​go sy ​nem . „Znak Es​ta​ny ​olów”, m ru​czał Ber​nat pod no​sem , ca​łu​j ąc zna​m ię

ko​ło pra​wej brwi dziec​ka. „Wszy ​scy j e m a​m y, oj ​cze”, do​da​wał, uno​sząc sy ​na ku nie​bu.

Zna​m ię sta​ło się nie​ba​wem czy m ś wię​cej niż ty l​ko gwa​ran​cj ą dla Ber​na​ta. Gdy Fran​ce​sca

szła do zam ​ku piec chleb, ku​m y uno​si​ły ko​cy k, zer​ka​ły na Ar​naua i uśm ie​cha​ły się do sie​bie po​ro​-
zu​m ie​waw​czo w obec​no​ści pie​ka​rza i żoł​nie​rzy. Tak​że kie​dy Ber​nat upra​wiał pań​skie zie​m ie, wie​-
śnia​cy gra​tu​lo​wa​li m u i kle​pa​li go po ple​cach na oczach pil​nu​j ą​ce​go ich za​rząd​cy.

Llo​renc de Bel​le​ra spło​dził spo​ro nie​ślub​ny ch dzie​ci, choć ni​ko​m u nie uda​ło się upo​m nieć o ich

pra​wa, bo sło​wo pa​na li​czy ​ło się bar​dziej niż skar​ga pierw​szej lep​szej wie​śniacz​ki. Nie prze​szka​-
dza​ło to j ed​nak Llo​ren​co​wi prze​chwa​lać się w gro​nie kam ​ra​tów swą j ur​no​ścią. Lecz by ​ło oczy ​-
wi​ste, że Ar​nau Es​ta​ny ​ol nie j est j e​go sy ​nem i pan Na​varc​les co​raz czę​ściej za​uwa​żał drwią​ce
uśm iesz​ki chło​pek od​wie​dza​j ą​cy ch za​m ek i wi​dział z okien zam ​ko​wy ch kom ​nat, j ak szep​czą m ię​-
dzy so​bą, a na​wet z j e​go żoł​nie​rza​m i na wi​dok żo​ny Es​ta​ny ​ola. Wieść roz​nio​sła się po oko​li​cy
i Llo​renc stał się ofia​rą do​cin​ków in​ny ch m oż​ny ch.

— Jedz, j edz, ko​cha​siu — rzekł z uśm ie​chem pe​wien ba​ron gosz​czą​cy na zam ​ku. — Do​szły

m nie słu​chy, że si​ły ci nie do​pi​su​j ą.

Bie​siad​ni​cy na​gro​dzi​li żart sal​wą śm ie​chu.
— W m o​ich wło​ściach — wtrą​cił in​ny gość — ni​g​dy nie po​zwo​lił​by m , by pierw​szy lep​szy

pa​ro​bek drwił z m o​j ej m ę​sko​ści.

— A co, za​bra​niasz no​sze​nia zna​m ion? — od​parł odu​rzo​ny wi​nem ba​ron, znów wy ​wo​łu​j ąc

zbio​ro​wy re​chot, na któ​ry go​spo​darz od​po​wie​dział wy ​m u​szo​ny m uśm ie​chem .

Pew​ne​go dnia, na po​cząt​ku sierp​nia, Ar​nau le​żał w ko​ły ​sce na fol​warcz​ny m dzie​dziń​cu, w cie​-

niu drze​wa fi​go​we​go. Je​go m at​ka krzą​ta​ła się w ogro​dzie wa​rzy w​ny m i w obór​kach, a oj ​ciec, ani
na chwi​lę nie spusz​cza​j ąc sy ​na z oka, zm u​szał wo​ły do dep​ta​nia po zbo​żu roz​rzu​co​ny m na kle​pi​-
sku. Pod ich ko​py ​ta​m i kło​sy wy ​plu​wa​ły dro​go​cen​ne ziar​no, któ​re m ia​ło wy ​ży ​wić ca​łą ro​dzi​nę aż
do przy ​szły ch zbio​rów.

Nie sły ​sze​li nad​j eż​dża​j ą​cy ch. Na po​dwó​rze wpa​dli ga​lo​pem trzej j eźdź​cy : za​rząd​ca w to​wa​-

rzy ​stwie dwóch żoł​nie​rzy. Wszy ​scy trzej by ​li uzbro​j e​ni i do​sia​da​li oka​za​ły ch ru​m a​ków stwo​rzo​-
ny ch do wo​j acz​ki. Ber​nat za​uwa​ży ł, że ko​nie nie są przy ​stro​j o​ne j ak pod​czas in​ny ch wy ​pa​dów
zbroj ​ny ch pa​na Na​varc​les. Naj ​wy ​raź​niej Llo​renc de Bel​le​ra uznał, że peł​ny ry nsz​tu​nek nie j est
ko​niecz​ny do za​stra​sze​nia pro​ste​go chło​pa. Za​rząd​ca zo​stał z ty ​łu, ale to​wa​rzy ​szą​cy m u żoł​nie​rze
nie ty l​ko nie zwol​ni​li, ale j esz​cze spię​li ko​nie i skie​ro​wa​li się wprost na go​spo​da​rza. Na​wy ​kłe do bi​-
tew​ny ch na​tarć ru​m a​ki ru​szy ​ły z ko​py ​ta. Ber​nat po​tknął się, co​fa​j ąc, i upadł tuż pod no​gi roz​pę​-
dzo​ny ch ko​ni. Do​pie​ro wte​dy j eźdź​cy ścią​gnę​li wo​dze.

— Pan Na​varc​les — krzy k​nął za​rząd​ca — przy ​sy ​ła nas po two​j ą żo​nę! Za​m iesz​ka na zam ​ku

j a​ko m am ​ka pa​ni​cza Jau​m e​go, sy ​na two​j ej pa​ni, do​nii Ca​te​ri​ny. — Ber​nat chciał się pod​nieść,
ale j e​den z j eźdź​ców po​now​nie spiął ko​nia ostro​ga​m i. Za​rząd​ca zwró​cił się do Fran​ce​ski: — Bierz
dzie​cia​ka i chodź! — roz​ka​zał.

Fran​ce​sca wy ​j ę​ła Ar​naua z ko​ły ​ski i ze spusz​czo​ną gło​wą ru​szy ​ła za ko​niem za​rząd​cy. Ber​nat

krzy k​nął i ze​rwał się z zie​m i, ale j e​den z ry ​ce​rzy zno​wu go po​wa​lił. Spró​bo​wał j esz​cze raz, j esz​-
cze wie​le ra​zy, ale na próż​no. Jeźdź​cy urzą​dzi​li so​bie za​ba​wę j e​go kosz​tem , go​ni​li go na ko​niach
i prze​wra​ca​li raz po raz. W koń​cu, zzia​j a​ny i obo​la​ły, legł na kle​pi​sku pod no​ga​m i ko​ni, któ​re gry ​-
zły ner​wo​wo wę​dzi​dła. Kie​dy za​rząd​ca znik​nął na ho​ry ​zon​cie, żoł​nie​rze spię​li ru​m a​ki i od​j e​cha​li.

Gdy na fol​war​ku zno​wu za​pa​no​wa​ła ci​sza, Ber​nat spoj ​rzał naj ​pierw na ob​łok ku​rzu wzbi​j a​ne​go

przez j eźdź​ców, a po​tem na dwa wo​ły prze​żu​wa​j ą​ce świe​żo po​de​pta​ne kło​sy.

Od tej po​ry Ber​nat zaj ​m o​wał się go​spo​dar​stwem , j ak​by by ł po​grą​żo​ny we śnie, nie m o​gąc

prze​stać m y ​śleć o sy ​nu. No​ca​m i snuł się po do​m u, wspo​m i​na​j ąc dzie​cię​ce ga​wo​rze​nie ozna​cza​-
j ą​ce ży ​cie i przy ​szłość, skrzy ​pie​nie drew​nia​nej ko​ły ​ski, roz​pacz​li​wy płacz, któ​ry m Ar​nau do​m a​-
gał się j e​dze​nia. Pró​bo​wał od​szu​kać w m u​rach do​m u, w każ​dy m za​kąt​ku obej ​ścia, za​pach nie​win​-
no​ści — za​pach dziec​ka. Gdzie te​raz sy ​pia m a​ły Ar​nau?

Prze​cież w ro​dzin​ny m do​m u po​zo​sta​ła ko​ły ​ska zro​bio​na przez j e​go oj ​ca. Jesz​cze do​brze nie za​-

snął, a za​raz bu​dzi​ła Ber​na​ta ci​sza. Wte​dy zwi​j ał się w kłę​bek na sien​ni​ku i ca​ły ​m i go​dzi​na​m i słu​-
chał od​gło​sów zwie​rząt do​cho​dzą​cy ch z par​te​ru — ty l​ko one do​trzy ​m y ​wa​ły m u to​wa​rzy ​stwa.

Re​gu​lar​nie cho​dził na za​m ek piec chleb, któ​re​go nie m o​gła m u przy ​no​sić Fran​ce​sca, od​cię​ta

od świa​ta i cał​ko​wi​cie uza​leż​nio​na od wi​dzi​m i​się do​nii Ca​te​ri​ny i zm ien​ne​go ape​ty ​tu j ej sy n​ka.
Ber​nat do​wie​dział się od oj ​ca — pod​czas j ed​nej ze wspól​ny ch wi​zy t na zam ​ku — że sie​dzi​ba pa​-
na Na​varc​les by ​ła nie​gdy ś zwy ​kłą basz​tą obron​ną sto​j ą​cą na szczy ​cie nie​wiel​kie​go pa​gór​ka.
Przod​ko​wie Llo​ren​ca wy ​ko​rzy ​sta​li za​m ie​sza​nie, j a​kie za​pa​no​wa​ło po śm ier​ci hra​bie​go Ra​m o​na
Bor​rel​la, i za​m ie​ni​li basz​tę w wa​row​ną twier​dzę dzię​ki pra​cy chło​pów ze swy ch co​raz roz​le​głej
szy ch wło​ści. Do wie​ży zam ​ko​wej do​kle​j o​no bez ła​du i skła​du piec chle​bo​wy, kuź​nię, no​we, więk​-
sze staj ​nie, spi​chle​rze, kuch​nie i sy ​pial​nie.

Fol​wark Es​ta​ny ​olów dzie​li​ła od zam ​ku Llo​ren​ca po​nad m i​la. Z po​cząt​ku, ile​kroć Ber​nat pró​bo​-

wał do​wie​dzieć się cze​goś o sy ​nu, za​wsze otrzy ​m y ​wał tę sa​m ą od​po​wiedź: Fran​ce​sca i Ar​nau
prze​by ​wa​j ą w kom ​na​tach do​nii Ca​te​ri​ny. Jed​nak nie​któ​rzy m ó​wi​li to z cy ​nicz​ny m uśm ie​chem ,
in​ni spusz​cza​li wzrok, bo​j ąc się spoj ​rzeć m u w oczy. Ber​nat po​zwo​lił się tak zwo​dzić przez ca​ły
m ie​siąc, aż pew​ne​go dnia, opusz​cza​j ąc za​m ek z dwo​m a świe​żo upie​czo​ny ​m i boch​na​m i chle​ba
z bo​bo​wej m ą​ki, na​po​tkał ty cz​ko​wa​te​go cze​lad​ni​ka ko​wal​skie​go, któ​re​go j uż kil​ka​krot​nie wy ​py ​ty ​-
wał o m a​łe​go Ar​naua.

— Wiesz coś o m o​im sy ​nu? — za​gad​nął go i ty m ra​zem . Na zam ​ko​wy m dzie​dziń​cu nie by ​ło

aku​rat ni​ko​go oprócz nich. Cze​lad​nik udał, że nie sły ​szy py ​ta​nia, i pró​bo​wał wy ​m i​nąć Ber​na​ta,
j ed​nak ten zła​pał go za ra​m ię.

— Py ​tam , czy wiesz coś o m o​im sy ​nu.
— Two​j a żo​na i sy n prze​by ​wa​j ą w… — za​czął cze​lad​nik ze Wzro​kiem wbi​ty m w zie​m ię.
— To j uż wiem — prze​rwał m u Ber​nat. — Po​wiedz m i le​piej , czy Ar​nau m a się do​brze.
Chło​pak nie od​ry ​wał wzro​ku od sto​py, któ​rą roz​grze​by ​wał zie​m ię. Ber​nat po​trzą​snął nim z ca​łej

si​ły.

— No, m ów, m a się do​brze czy nie?
Cze​lad​nik stał ze wzro​kiem wbi​ty m w zie​m ię. Ber​nat szar​pał go co​raz gwał​tow​niej .
— Nie! — krzy k​nął wresz​cie chło​pak. Ber​nat po​lu​zo​wał uścisk i sta​nął na​prze​ciw​ko roz​m ów​cy.

— Nie — po​wtó​rzy ł cze​lad​nik. Ber​nat wpa​try ​wał się w nie​go py ​ta​j ą​co.

— Co się dzie​j e z m o​im sy ​nem ?
— Za​ka​za​no nam m ó​wić… Nie m o​gę… — głos cze​lad​ni​ka za​czął się ła​m ać.
Ber​nat zno​wu po​trzą​snął nim z ca​łej si​ły i za​po​m i​na​j ąc, że m o​że ścią​gnąć so​bie na gło​wę

straż​ni​ków, krzy k​nął:

— Co się dzie​j e z m o​im dziec​kiem ? No, m ów!
— Nie m o​gę. Za​ka​za​no nam …
— Mo​że to cię prze​ko​na. — Ber​nat po​dał chło​pa​ko​wi j e​den z boch​nów chle​ba.
Cze​lad​nik wy ​ba​łu​szy ł oczy i bez sło​wa rzu​cił się na chleb, j ak​by od wie​lu dni nic nie j adł. Ber​-

nat od​cią​gnął go na bok, j ak naj ​da​lej od cie​kaw​skich spoj ​rzeń.

— Co się dzie​j e z m o​im sy ​nem ? — za​py ​tał nie​spo​koj ​nie. Cze​lad​nik spoj ​rzał na nie​go z peł​ny ​-

m i usta​m i i dał m u znak, by szedł za nim . Ostroż​nie, prze​m y ​ka​j ąc pod m u​ra​m i, do​tar​li do kuź​ni.
Wśli​zgnę​li się do środ​ka i skie​ro​wa​li do przy ​le​ga​j ą​cej do kuź​ni ko​m ór​ki, gdzie skła​do​wa​no na​rzę​-
dzia i m a​te​ria​ły. Cze​lad​nik usiadł na kle​pi​sku i w m il​cze​niu po​chła​niał chleb. Ber​nat prze​cze​sał
wzro​kiem wnę​trze ko​m ór​ki, w któ​rej pa​no​wał skwar i du​cho​ta. Nie bar​dzo ro​zu​m iał, dla​cze​go cze​-
lad​nik przy ​pro​wa​dził go wła​śnie tu: w ko​m ór​ce nie by ​ło nic prócz na​rzę​dzi i sta​re​go że​la​stwa.

Ber​nat spoj ​rzał py ​ta​j ą​co na chło​pa​ka. Cze​lad​nik, któ​ry z naj ​więk​szą roz​ko​szą prze​żu​wał chleb,

wska​zał na kąt ko​m ór​ki, da​j ąc Ber​na​to​wi znak, by tam zaj ​rzał.

Na ster​cie de​sek le​żał w dziu​ra​wy m ko​szy ​ku m a​ły Ar​nau: po​rzu​co​ny, głod​ny, cze​ka​j ą​cy na

śm ierć. Przy ​kry ​ty by ł oneg​daj bia​łą, a te​raz brud​ną i złach​m a​nio​ną ko​szu​lą z lnu. Ber​nat nie po​-
tra​fił zdła​wić wy ​ry ​wa​j ą​ce​go się z pier​si krzy ​ku — nie​m e​go, pra​wie nie​ludz​kie​go szlo​chu. Pod​-
niósł Ar​naua i przy ​tu​lił do pier​si. Dziec​ko za​kwi​li​ło ci​chut​ko, bar​dzo ci​chut​ko, ale naj ​waż​niej ​sze, że
ży ​ło.

— Pan roz​ka​zał j e tu za​m knąć — do​biegł go głos cze​lad​ni​ka. — Z po​cząt​ku two​j a żo​na przy ​-

cho​dzi​ła kil​ka ra​zy dzien​nie j e kar​m ić. — Ber​nat ze łza​m i w oczach obej ​m o​wał m a​leń​kie ciał​ko,

pró​bu​j ąc pod​trzy ​m ać w nim ży ​cie. — Pierw​szy do​brał się do niej za​rząd​ca — cią​gnął cze​lad​nik.
— Two​j a żo​na opie​ra​ła się i krzy ​cza​ła… Ja by ​łem aku​rat w kuź​ni i wi​dzia​łem wszy st​ko przez dziu​-
rę w de​skach. Ale za​rząd​ca j est bar​dzo sil​ny … Gdy zro​bił swo​j e, wszedł pan z żoł​nie​rza​m i. Fran​-
ce​sca le​ża​ła na kle​pi​sku. Pan za​czął się śm iać, po​zo​sta​li rów​nież. Od tam ​tej po​ry, ile​kroć two​j a żo​-
na przy ​cho​dzi​ła kar​m ić dziec​ko, żoł​nie​rze czy ​ha​li j uż na nią za drzwia​m i. Bro​ni​ła się, lecz na próż​-
no… Od kil​ku dni przy ​cho​dzi rza​dziej . Żoł​nie​rze bio​rą j ą w ob​ro​ty … gdy ty l​ko opu​ści kom ​na​ty
do​nii Ca​te​ri​ny. No a po​tem ro​bi się póź​no i m u​si wra​cać do pa​ni​cza. Cza​sa​m i pan wszy st​ko wi​dzi,
ale ty l​ko się śm ie​j e.

Ber​nat, nie​wie​le m y ​śląc, ukry ł za pa​zu​chą m a​leń​kie ciał​ko, za​sła​nia​j ąc j e bo​chen​kiem chle​ba.

Dziec​ko na​wet nie drgnę​ło. Gdy Ber​nat ru​szy ł ku wy j ​ściu, cze​lad​nik sko​czy ł na rów​ne no​gi.

— Pan za​bro​nił. Nie wol​no!
— Pusz​czaj , chłop​cze!
Cze​lad​nik chciał za​stą​pić m u dro​gę. Ber​nat, bez chwi​li wa​ha​nia, przy ​trzy ​m u​j ąc j ed​ną rę​ką bo​-

chen chle​ba i dziec​ko, dru​gą ze​rwał ze ścia​ny że​la​zny pręt i od​wró​cił się, zde​spe​ro​wa​ny. Pręt do​-
się​gnął gło​wy chło​pa​ka do​kład​nie w chwi​li, gdy ten j uż, j uż m iał wy ​biec z ko​m ór​ki. Cze​lad​nik
zwa​lił się na zie​m ię, nie zdą​ży w​szy na​wet j ęk​nąć. Ber​nat ani spoj ​rzał na nie​go. Wy ​szedł, za​m y ​ka​-
j ąc za so​bą drzwi.

Bez prze​szkód opu​ścił za​m ek. Nikt nie po​dej ​rze​wał, że pod boch​nem świe​żo upie​czo​ne​go chle​-

ba Ber​nat nie​sie sy n​ka. Do​pie​ro za bra​m ą po​m y ​ślał o Fran​ce​sce i żoł​nier​zach. Obu​rzo​ny, wy ​rzu​-
cał j ej w du​chu, że nie pró​bo​wa​ła prze​słać m u wia​do​m o​ści i uprze​dzić go o nie​bez​pie​czeń​stwie
gro​żą​cy m ich dziec​ku, że po​go​dzi​ła się z lo​sem . Przy ​tu​lił m oc​niej za​wi​niąt​ko pod ko​szu​lą, m y ​śląc
o żo​nie gwał​co​nej przez żoł​nie​rzy i o nie​m ow​lę​ciu do​go​ry ​wa​j ą​cy m na ster​cie prze​gni​ły ch de​sek.

Ile cza​su upły ​nie, nim od​naj ​dą cze​lad​ni​ka? Czy go za​bił? Czy za​m knął drzwi ko​m ór​ki? Ta​kie

py ​ta​nia prze​bie​ga​ły przez gło​wę ucie​ka​j ą​ce​go Ber​na​ta. Tak, chy ​ba tak. Pa​m ię​tał j ak przez m głę,
że j e za​m y ​kał.

Gdy ty l​ko za​m ek znik​nął za za​krę​tem wi​j ą​ce​go się go​ściń​ca, Ber​nat wy ​do​by ł sy n​ka zza pa​zu​-

chy. Oczy nie​m ow​lę​cia by ​ły nie​przy ​tom ​ne. Ma​lec wa​ży ł m niej niż bo​che​nek chle​ba! A te rą​-
czy ​ny, te nóż​ki… Ber​nat po​czuł m ro​wie​nie w żo​łąd​ku, żal ści​snął go za gar​dło, a z oczu po​pły ​nę​ły
łzy. Wy ​tłu​m a​czy ł so​bie j ed​nak, że nie m a cza​su na płacz. Wie​dział, że pan Na​varc​les wy ​śle za
nim po​goń, spu​ści psy … Ale Ar​nau m u​si ży ć, ina​czej ca​ła uciecz​ka na nic. Ber​nat zszedł z dro​gi
i skry ł się w za​ro​ślach. Uklęk​nął, po​ło​ży ł chleb na tra​wie, wziął Ar​naua i pod​niósł go na wy ​so​kość
oczu. Dziec​ko się ru​szy ​ło, j e​go prze​chy ​lo​na głów​ka zwi​sa​ła bez​wład​nie. „Ar​nau” — szep​nął j e​go
oj ​ciec. Po​trzą​snął nim de​li​kat​nie raz, dru​gi… Ma​leń​kie oczka po​pa​trzy ​ły na nie​go. Ber​nat za​lał się
łza​m i, wi​dząc, że j e​go sy n nie m a si​ły na​wet pła​kać. Uło​ży ł go so​bie na ra​m ie​niu, a dru​gą rę​ką
po​kru​szy ł tro​chę chle​ba, wy ​m ie​szał go ze śli​ną i pod​su​nął m a​łe​m u. Ar​nau nie za​re​ago​wał, ale
Ber​nat pró​bo​wał tak dłu​go, aż w koń​cu wsu​nął chleb do ust dziec​ka. Od​cze​kał. „Prze​łknij , sy n​ku”,
bła​gał. War​gi Ber​na​ta za​drża​ły, gdy gar​dło dziec​ka po​ru​szy ​ło się nie​do​strze​gal​nie. Po​kru​szy ł j esz​-
cze tro​chę chle​ba i po​now​nie z na​dzie​j ą pod​su​nął okrusz​ki dziec​ku. Ar​nau i ty m ra​zem prze​łknął
chle​bo​wą pap​kę, a po​tem po​ły ​kał j ą j esz​cze sied​m io​krot​nie.

— Po​ra​dzi​m y so​bie — po​wie​dział Ber​nat. — Obie​cu​j ę. Wy ​szedł na dro​gę. By ​ło ci​cho i spo​-

koj ​nie. Naj ​wy ​raź​niej nie zna​le​zio​no j esz​cze cze​lad​ni​ka, w prze​ciw​ny m ra​zie na zam ​ku wsz​czę​to
by j uż alarm . Po​m y ​ślał o pa​nu Na​varc​les, czło​wie​ku okrut​ny m , pod​ły m , nie​ubła​ga​ny m . Z j a​ką
przy ​j em ​no​ścią Llo​renc de Bel​le​ra pu​ści się w po​goń za j ed​ny m z Es​ta​ny ​olów!

— Po​ra​dzi​m y so​bie, sy n​ku — po​wtó​rzy ł Ber​nat, bie​gnąc w stro​nę fol​war​ku.
Przez ca​łą dro​gę nie przy ​sta​nął ani nie spoj ​rzał za sie​bie. Na​wet w do​m u nie po​zwo​lił so​bie na

chwi​lę od​po​czy n​ku. Uło​ży ł Ar​naua w ko​ły ​sce i za​czął przy ​go​to​wy ​wać pro​wiant i ekwi​pu​nek na
dro​gę. Wziął wo​rek fa​so​li i zm ie​lo​nej psze​ni​cy, bu​kłak wo​dy, bu​kłak m le​ka, so​lo​ne m ię​so, m i​skę,
ły ż​kę, tro​chę ubrań i pie​nię​dzy, a do te​go nóż m y ​śliw​ski i ku​szę. To du​m a m o​j e​go oj ​ca! — po​m y ​-
ślał, prze​kła​da​j ąc ku​szę z rę​ki do rę​ki. Wal​czy ​ła pod roz​ka​za​m i Ra​m o​na Bor​rel​la, gdy Es​ta​ny ​olo​-
wie by ​li j esz​cze wol​ny ​m i ludź​m i, po​wta​rzał m u oj ​ciec, ucząc go strze​lać z ku​szy. Wol​ny ​m i ludź​-
m i! Ber​nat przy ​wią​zał so​bie dziec​ko do pier​si i wziął to​boł​ki. Na za​wsze po​zo​sta​nie​m y chło​pa​m i
pańsz​czy ź​nia​ny ​m i — po​m y ​ślał. Chy ​ba że…

— Na ra​zie j e​ste​śm y ucie​ki​nie​ra​m i — rzekł do sy ​na i ru​szy ł w las. — Nikt nie zna ty ch bo​rów

tak do​brze j ak Es​ta​ny ​olo​wie — za​pew​nił, za​nu​rza​j ąc się w gąszcz. — Bo na​sza ro​dzi​na po​lu​j e tu
od po​ko​leń. — Prze​dzie​rał się przez za​ro​śla. Do​tarł​szy do stru​m ie​nia, wszedł w sam j e​go śro​dek
i po​czął iść pod prąd po ko​la​na w wo​dzie. Ar​nau za​snął, m i​m o to Ber​nat na​dal do nie​go prze​m a​-
wiał. — Psy pa​na spry ​tem nie grze​szą, bo są czę​sto bi​te. Pój ​dzie​m y w gó​ry, gdzie las j est j esz​cze
gęst​szy i trud​no wj e​chać ko​niom . Pa​no​wie za​wsze po​lu​j ą kon​no i nie za​pusz​cza​j ą się w knie​j ę
w tro​sce o swe sza​ty. A żoł​nie​rze? Po co m a​j ą po​lo​wać, sko​ro m o​gą kraść j e​dze​nie nam , chło​-
pom ? Ukry ​j e​m y się. Nikt nas nie znaj ​dzie, obie​cu​j ę. — Ber​nat po​gła​skał głów​kę sy ​na i po​wę​dro​-
wał w gó​rę rze​ki.

Po po​łu​dniu przy ​sta​nął. Las ro​bił się co​raz gęst​szy, drze​wa nie​m al wcho​dzi​ły do stru​m y ​ka

i cał​ko​wi​cie prze​sła​nia​ły nie​bo. Przy ​siadł na ka​m ie​niu i spoj ​rzał na swe bia​łe, po​m arsz​czo​ne od
wo​dy no​gi. Do​pie​ro te​raz po​czuł, j ak bar​dzo go bo​lą. Nic so​bie z te​go nie ro​biąc, zrzu​cił z ra​m ion
to​boł​ki i od​wią​zał Ar​naua. Dziec​ko otwo​rzy ​ło oczy. Ber​nat zm ie​szał m le​ko z wo​dą oraz zm ie​lo​ną
psze​ni​cą i pod​su​nął m i​secz​kę sy n​ko​wi. Ten skrzy ​wił się i od​wró​cił gło​wę. Ber​nat ob​m y ł pa​lec
w stru​m y ​ku, za​nu​rzy ł go w pap​ce i do​tknął ust sy ​na. Po kil​ku pró​bach Ar​nau na​uczy ł się ssać pa​-
lec i po​zwo​lił się kar​m ić. Za​spo​ko​iw​szy głód, za​m knął oczy i usnął. Ber​nat zj adł tro​chę so​lo​ne​go
m ię​sa. Chęt​nie by od​po​czął, ale m ie​li przed so​bą dłu​gą dro​gę.

Do​pie​ro po zm ro​ku Ber​nat do​tarł do „Gro​ty Es​ta​ny ​olów”, j ak j e​go oj ​ciec lu​bił na​zy ​wać to

m iej ​sce. Po dro​dze raz j esz​cze za​trzy ​m ał się, by na​kar​m ić sy ​na. Do gro​ty wcho​dzi​ło się przez
wą​ską szcze​li​nę. Ber​nat, j e​go oj ​ciec oraz dziad, za​pusz​cza​j ą​cy się w te oko​li​ce na po​lo​wa​nia, za​-
sła​nia​li szcze​li​nę od środ​ka ga​łę​zia​m i, by prze​no​co​wać bez​piecz​nie w gro​cie z da​la od ka​pry ​sów
po​go​dy i od dzi​kiej zwie​rzy ​ny.

Ber​nat roz​pa​lił ogni​sko przed j a​ski​nią i wszedł do środ​ka z po​chod​nią, by spraw​dzić, czy nie za​-

do​m o​wił się w niej przy ​pad​kiem j a​kiś czwo​ro​noż​ny lo​ka​tor. Po​tem wy ​pchał wo​rek su​chy ​m i ga​-
łąz​ka​m i, uło​ży ł sy n​ka na ty m pro​wi​zo​ry cz​ny m po​sła​niu i go na​kar​m ił. Nie​m ow​lę zj a​dło i za​snę​ło,
a Ber​nat, zby t zm ę​czo​ny, by czuć głód, wziął przy ​kład z sy ​na, nie spró​bo​waw​szy na​wet so​lo​ne​go
m ię​sa. Pan z Na​varc​les nas tu nie znaj ​dzie, zdą​ży ł j esz​cze po​m y ​śleć, za​m y ​ka​j ąc oczy i do​pa​so​-
wu​j ąc od​dech do od​de​chu m a​łe​go Ar​naua.

Llo​renc de Bel​le​ra i j e​go żoł​nie​rze wy ​pa​dli ga​lo​pem z zam ​ku, gdy ty l​ko m aj ​ster ko​wal​ski zna​-

lazł m ar​twe​go cze​lad​ni​ka w ka​łu​ży krwi. Znik​nię​cie m a​łe​go Ar​naua i fakt, że do​pie​ro co wi​dzia​no
na zam ​ku j e​go oj ​ca, wska​zy ​wa​ło j ed​no​znacz​nie na Ber​na​ta. Pan Na​varc​les, cze​ka​j ą​cy na ko​niu
przed fol​war​kiem Es​ta​ny ​olów, uśm iech​nął się na wieść, że w do​m u pa​nu​j e ba​ła​gan i że Ber​nat
naj ​wy ​raź​niej zbiegł z sy ​nem .

— Po śm ier​ci oj ​czul​ka ci się upie​kło — sy k​nął przez zę​by. — Ale ty m ra​zem wszy st​ko bę​dzie

m o​j e. Szu​kaj ​cie go! — roz​ka​zał swy m lu​dziom , a po​tem zwró​cił się do za​rząd​cy : — Spisz ca​ły
do​by ​tek, sprzę​ty oraz ży ​wy in​wen​tarz i do​pil​nuj , by nie skra​dzio​no ani fun​ta zbo​ża. A po​tem przy ​-
pro​wadź m i te​go Es​ta​ny ​ola.

Po wie​lu dniach za​rząd​ca sta​nął przed swy m pa​nem .
— Prze​szu​ka​li​śm y oko​licz​ne fol​war​ki, la​sy i po​la, ale nie zna​leź​li​śm y ucie​ki​nie​ra. Pew​ni​kiem

ukry ​wa się w m ie​ście, m o​że w Man​re​sie al​bo…

Llo​renc na​ka​zał m u ge​stem m il​cze​nie.
— Znaj ​dzie​m y go. Za​wia​dom oko​licz​ny ch m oż​ny ch oraz na​szy ch szpie​gów w m ie​ście, że

zbiegł j e​den z m o​ich chło​pów. Niech go aresz​tu​j ą. — Do kom ​na​ty we​szła do​nia Ca​te​ri​na w to​wa​-
rzy ​stwie Fran​ce​ski, nio​są​cej na rę​kach pa​ni​cza Jau​m e​go. Llo​renc spoj ​rzał ze wzgar​dą na m am ​kę.
Już j ej nie po​trze​bo​wał. — Pa​ni — zwró​cił się do żo​ny — po​zwa​la​cie, by dziew​ka ulicz​na wy ​cho​-
wy ​wa​ła wa​sze​go sy ​na? — Do​nia Ca​te​ri​na wzdry ​gnę​ła się. — Czy ż​by ​ście nie wie​dzie​li, pa​ni, że
ta la​dacz​ni​ca pusz​cza się z m o​im i żoł​da​ka​m i?

Do​nia Ca​te​ri​na wy ​rwa​ła sy ​na z rąk m am ​ki.
Gdy Fran​ce​sca usły ​sza​ła, że Ber​nat uciekł z m a​ły m Ar​nau​em , za​czę​ła się za​sta​na​wiać nad

przy ​szło​ścią sy ​na i nad wła​sny m lo​sem . Zie​m ie i m a​j ą​tek Es​ta​ny ​olów prze​szły na wła​sność pa​na
Na​varc​les. Fran​ce​sca nie m ia​ła gdzie się po​dziać, na​dal by ​ła za​baw​ką żoł​nie​rzy. Ka​wa​łek czer​-
stwe​go chle​ba, zgni​łe j a​rzy ​ny lub nie do koń​ca ogry ​zio​na kość by ​ły za​pła​tą za j ej cia​ło.

Chło​pi za​glą​da​j ą​cy na za​m ek od​wra​ca​li od niej wzrok. Fran​ce​sca pró​bo​wa​ła za​gad​nąć daw​-

ny ch zna​j o​m y ch i są​sia​dów, ale wszy ​scy na j ej wi​dok ucie​ka​li. Mat​ka wy ​rze​kła się j ej pu​blicz​nie
przed pie​cem chle​bo​wy m , więc Fran​ce​sca ba​ła się wró​cić do do​m u. Chcąc nie chcąc, przy ​łą​-
czy ​ła się do że​bra​ków we​ge​tu​j ą​cy ch pod m u​ra​m i zam ​ku, ży ​wi​ła się od​pad​ka​m i i od​da​wa​ła się
żoł​nie​rzom w za​m ian za reszt​ki z ich sto​łu.

Ty m ​cza​sem nad​szedł wrze​sień. Ma​ły Ar​nau na​uczy ł się uśm ie​chać i racz​ko​wał po j a​ski​ni i le​-

śny ch po​la​nach. Jed​nak zi​m a by ​ła tuż-tuż, a ucie​ki​nie​rom koń​czy ​ły się za​pa​sy. Trze​ba by ​ło ru​szać
w dro​gę.

4

U stóp Ber​na​ta roz​cią​ga​ło się m ia​sto.
— Patrz, sy ​nu, to Bar​ce​lo​na — rzekł do Ar​naua, któ​ry spał słod​ko, wtu​lo​ny w j e​go pierś. — Tu

bę​dzie​m y wol​ni.

Od uciecz​ki z zam ​ku nie prze​sta​wał m y ​śleć o sto​li​cy — m ek​ce chło​pów pańsz​czy ź​nia​ny ch.

Nie​raz przy ​słu​chi​wał się roz​m o​wom to​wa​rzy ​szy, z któ​ry ​m i pra​co​wał na po​lach Llo​ren​ca, na​pra​-
wiał zam ​ko​we m u​ry lub wy ​peł​niał in​ne za​da​nia zle​co​ne przez pa​na. Roz​m o​wy te, za​wsze pro​wa​-
dzo​ne szep​tem , w ta​j em ​ni​cy przed za​rząd​cą i żoł​nie​rza​m i, bu​dzi​ły w Ber​na​cie wy ​łącz​nie cie​ka​-
wość. By ł szczę​śli​wy w ro​dzin​ny m fol​war​ku, po​za ty m za nic w świe​cie nie zo​sta​wił​by oj ​ca. Nie
m ógł​by też za​brać go ze so​bą. Jed​nak te​raz, gdy nie m iał j uż zie​m i ani m a​j ąt​ku, Ber​nat, czu​wa​j ąc
no​ca​m i nad snem sy ​na, wspo​m i​nał te roz​m o​wy, któ​re po​czę​ły oży ​wać w j e​go m y ​ślach, a na​wet
roz​brzm ie​wać echem w gro​cie.

„Je​śli spę​dzisz w Bar​ce​lo​nie rok i j e​den dzień i nie po​zwo​lisz się do​paść lu​dziom pa​na — przy ​-

po​m niał so​bie to, co kie​dy ś usły ​szał — na​by ​wasz pra​wa m iesz​kań​ca i zo​sta​j esz zwol​nio​ny z pod​-
dań​stwa”. Ber​nat pa​m ię​tał, że po ty ch sło​wach za​pa​dło m il​cze​nie, a on ob​rzu​cił spoj ​rze​niem
swy ch to​wa​rzy ​szy : j ed​ni przy ​m knę​li oczy i za​ci​snę​li usta, in​ni krę​ci​li z nie​do​wie​rza​niem gło​wą,
ale więk​szość uśm ie​cha​ła się, wpa​trzo​na w nie​bo.

— Mó​wisz, że trze​ba spę​dzić w m ie​ście ty l​ko rok? — ci​szę prze​rwał m ło​dy chłop, j e​den z wie​-

lu, któ​rzy spo​glą​da​li w nie​bo, m a​rząc za​pew​ne o ze​rwa​niu łań​cu​chów pod​dań​stwa. — Dla​cze​go
aku​rat w Bar​ce​lo​nie?

Naj ​star​szy z chło​pów za​czął nie​spiesz​nie opo​wia​dać:
— Tak, wy ​star​czy prze​sie​dzieć rok w Bar​ce​lo​nie, to j e​dy ​ny wa​ru​nek. — Py ​ta​j ą​ce​m u m ło​-

dzia​no​wi roz​bły ​sły oczy. Po​na​glił star​ca, by m ó​wił da​lej . — Bar​ce​lo​na j est bar​dzo bo​ga​ta. Przez
dłu​gie la​ta, od Ja​ku​ba Zdo​by w​cy po Pio​tra Wiel​kie​go, kró​lo​wie pro​si​li m ia​sto o pie​nią​dze na pro​-
wa​dze​nie wo​j en i utrzy ​m a​nie dwo​ru. Przy ​zna​wa​li m u w za​m ian spe​cj al​ne przy ​wi​le​j e, któ​re Piotr
Wiel​ki, pro​wa​dzą​cy wów​czas woj ​nę na Sy ​cy ​lii, ze​brał w ko​dek​sie… — sta​rzec się za​j ąk​nął —

na​zwa​ny m bo​daj ​że Re​co​gno​ve​runt pro​ce​res. Tam wła​śnie za​pi​sa​no, że m o​że​m y uzy ​skać wol​-
ność. Bar​ce​lo​na po​trze​bu​j e rąk do pra​cy i wol​ny ch pra​cow​ni​ków.

Na​za​j utrz chło​pak nie przy ​szedł na po​le, na​stęp​ne​go dnia rów​nież. Je​go oj ​ciec pra​co​wał

w m il​cze​niu. Trzy m ie​sią​ce póź​niej przy ​pro​wa​dzo​no go sku​te​go łań​cu​cha​m i. Mi​m o śm i​ga​j ą​ce​go
nad j e​go gło​wą ba​ta wszy st​kim wy ​da​ło się, że wi​dzą w j e​go oczach bły sk du​m y.

W gó​rach Col​l​se​ro​la i na prze​ci​na​j ą​cy m j e trak​cie, zbu​do​wa​ny m j esz​cze przez Rzy ​m ian, by

po​łą​czy ć Am ​pu​rias z Tar​ra​go​ną, Ber​nat cie​szy ł się wol​no​ścią oraz… m o​rzem ! Ni​g​dy wcze​śniej
nie wi​dział — na​wet ocza​m i wy ​obraź​ni — ta​kie​go ogro​m u cią​gną​cy ch się bez koń​ca wód. Wie​-
dział, że za m o​rzem le​żą ka​ta​loń​skie lą​dy — tak twier​dzi​li wę​drow​ni kup​cy. Po raz pierw​szy w ży ​-
ciu m iał przed so​bą coś, cze​go nie m ógł ob​j ąć wzro​kiem . „Za tam ​tą gó​rą. Na dru​gim brze​gu tej
rze​ki” — do tej po​ry za​wsze m ógł wska​zać py ​ta​j ą​ce​m u o dro​gę kon​kret​ne m iej ​sce lub punkt. Po​-
wiódł spoj ​rze​niem po li​nii ho​ry ​zon​tu sty ​ka​j ą​cej się z m o​rzem . Stał przez chwi​lę, za​pa​trzo​ny w si​-
ną dal, głasz​cząc głów​kę Ar​naua i j e​go nie​sfor​ne wło​ski, któ​re tak uro​sły pod​czas ich po​by ​tu w le​-
sie.

Na​stęp​nie skie​ro​wał wzrok tam , gdzie m o​rze łą​czy się z lą​dem . Tuż przy brze​gu, obok wy ​sep​ki

Ma​ians, doj ​rzał piąć stat​ków. Do​tąd wi​dy ​wał stat​ki ty l​ko na ob​raz​kach. Na pra​wo wno​sił się szczy t
Mon​tj u​ic, pod​m y ​wa​ny przez m or​skie fa​le. Pod nim roz​cią​ga​ły się po​la i rów​ni​ny, a za ni​m i —
Bar​ce​lo​na. Od środ​ka m ia​sta, wy ​zna​czo​ne​go przez nie​wiel​ki pa​gó​rek m ons Ta​ber, roz​cho​dzi​ły się
na wszy st​kie stro​ny do​m y i set​ki bu​dy n​ków: nie​któ​re by ​ły ni​ziut​kie, przy ​tu​lo​ne do znacz​nie wy ż​-
szy ch są​sia​dów, in​ne — pa​ła​ce, ko​ścio​ły, klasz​to​ry … — osza​ła​m ia​ły wiel​ko​ścią. Ber​nat pró​bo​wał
zgad​nąć, ile osób m iesz​ka w Bar​ce​lo​nie. Mia​sto m ia​ło wy ​raź​nie za​ry ​so​wa​ne gra​ni​ce, wy ​glą​da​ło
j ak ul otwar​ty ty l​ko od stro​ny m o​rza, z in​ny ch stron oto​czo​ny m u​ra​m i, za któ​ry ​m i wi​dać by ​ło po​-
la. Zna​j o​m i chło​pi twier​dzi​li, że ży ​j e tu czter​dzie​ści ty ​się​cy osób.

— Lu​dzie Llo​ren​ca nie znaj ​dą nas w ty m m ro​wi​sku — szep​nął Ber​nat i spoj ​rzał na Ar​naua. —

Bę​dziesz wol​ny m czło​wie​kiem , sy ​nu.

Ukry ​j ą się w Bar​ce​lo​nie. Ber​nat po​sta​no​wił od​szu​kać sio​strę, wie​dział j ed​nak, że naj ​pierw bę​-

dzie m u​siał przej ść przez m iej ​ską bra​m ę. A j e​śli pan Na​varc​les ro​ze​słał za nim li​sty goń​cze? No
i to zna​m ię… Roz​m y ​ślał o ty m przez trzy no​ce, po​ko​nu​j ąc m i​le dzie​lą​ce gro​tę Es​ta​ny ​olów od
m ia​sta. Te​raz przy ​siadł na tra​wie i się​gnął po za​j ą​ca, ustrze​lo​ne​go nie​daw​no z ku​szy. Po​de​rżnął
sza​ra​ko​wi gar​dło i po​zwo​lił, by krew kap​nę​ła m u na dłoń, do któ​rej na​brał tro​chę zie​m i. Po​cze​kał,
aż m ie​sza​ni​na za​cznie za​sy ​chać, po czy m roz​sm a​ro​wał j ą so​bie na pra​wy m oku. Na​stęp​nie scho​-
wał za​j ą​ca do sa​kwy.

Gdy m a​zi​dło prze​m ie​ni​ło się w strup, unie​m oż​li​wia​j ą​cy otwar​cie oka, Ber​nat skie​ro​wał się

w dół ku bra​m ie Świę​tej An​ny, na​le​żą​cej do naj ​bar​dziej na pół​noc wy ​su​nię​te​go od​cin​ka m u​rów
za​chod​nich. Do m ia​sta cią​gnął go​ściń​cem zbi​ty tłum . Ber​nat, po​włó​cząc no​ga​m i, usta​wił się
w ko​lej ​ce, sta​ra​j ąc się nie zwra​cać na sie​bie uwa​gi. Tu​lił dziec​ko, któ​re zdą​ży ​ło j uż się obu​dzić.
Bo​sy chłop zgię​ty wpół pod cię​ża​rem wiel​kie​go wo​ra rze​py od​wró​cił gło​wę w j e​go stro​nę. Ber​nat
się uśm iech​nął.

— Trąd! — wrza​snął wie​śniak, ci​ska​j ąc wór na dro​gę i od​ska​ku​j ąc na bok.
Tłum , aż po sa​m ą bra​m ę, roz​pierzchł się w m gnie​niu oka. Na opu​sto​sza​ły m go​ściń​cu zo​sta​ły

ty l​ko po​rzu​co​ne w pa​ni​ce sprzę​ty, to​boł​ki z j e​dze​niem , dwu​kół​ki i kil​ka m u​łów. Na środ​ku te​go po​-
bo​j o​wi​ska m io​ta​li się ślep​cy, że​brzą​cy zwy ​kle pod bra​m a​m i m ia​sta.

Ar​nau wy ​buch​nął pła​czem . Ber​nat zo​ba​czy ł, że straż​ni​cy się​ga​j ą po m ie​cze i po​spiesz​nie za​-

m y ​ka​j ą bra​m ę.

— Idź do le​pro​zo​rium ! — krzy k​nął ktoś w j e​go stro​nę.
— Nie j e​stem trę​do​wa​ty ! — za​pro​te​sto​wał Ber​nat. — Po pro​stu wbi​łem so​bie do oka ga​łąź.

Pa​trz​cie! — Uniósł rę​ce i po​ru​szy ł pal​ca​m i. Na​stęp​nie po​ło​ży ł Ar​naua na zie​m i i za​czął się roz​-
bie​rać. — No, pa​trz​cie! — po​wtó​rzy ł, po​ka​zu​j ąc um ię​śnio​ne, zdro​we, wol​ne od ran, wrzo​dów
i zna​m ion cia​ło. — Sa​m i wi​dzi​cie! Je​stem zwy ​kły m wie​śnia​kiem , szu​kam le​ka​rza, któ​ry wy ​le​czy
m i oko, by m m ógł wró​cić do pra​cy.

Pod​szedł do nie​go j e​den ze straż​ni​ków. Do​wód​ca m u​siał wy ​pchnąć go si​łą z bra​m y. Za​trzy ​m ał

się kil​ka kro​ków od po​dej ​rza​ne​go i za​czął uważ​nie m u się przy ​glą​dać.

— Ob​róć się — roz​ka​zał, za​ta​cza​j ąc pal​cem ko​ło. Ber​nat speł​nił po​le​ce​nie. Straż​nik od​wró​cił

się do do​wód​cy

i po​krę​cił gło​wą. Z bra​m y wska​za​no m ie​czem na za​wi​niąt​ko u stóp Ber​na​ta.
— A dziec​ko?
Ber​nat schy ​lił się i pod​niósł Ar​naua. Ro​ze​brał go, przy ​ci​ska​j ąc do pier​si j e​go pra​wy po​li​czek,

po czy m wy ​cią​gnął w stro​nę straż​ni​ka, trzy ​m a​j ąc głów​kę tak, by za​sło​nić pal​ca​m i zna​m ię nad
okiem .

Żoł​nierz zno​wu od​wró​cił się ku bra​m ie i po​krę​cił gło​wą.
— Za​kry j le​piej tę ra​nę, wie​śnia​ku — po​ra​dził. — W prze​ciw​ny m ra​zie nie​da​le​ko zaj ​dziesz.
Lu​dzie zno​wu wy ​sy ​pa​li się na dro​gę. Otwo​rzo​no bra​m y. Chłop z rze​pą po​zbie​rał swój do​by ​tek,

om i​j a​j ąc Ber​na​ta wzro​kiem .

Ber​nat prze​szedł przez bra​m ę z pra​wy m okiem prze​pa​sa​ny m ko​szul​ką Ar​naua. Straż​ni​cy od​-

pro​wa​dzi​li go spoj ​rze​niem . Jak​że m a nie zwra​cać na sie​bie uwa​gi w ta​kim prze​bra​niu? Po le​wej
stro​nie m i​nął ko​le​gia​tę Świę​tej An​ny i drep​tał da​lej z wle​wa​j ą​cą się do m ia​sta ciż​bą, po czy m
skrę​cił w pra​wo na plac o tej sa​m ej na​zwie. Szedł ze spusz​czo​ną gło​wą… W m ia​rę j ak wie​śnia​cy
roz​cho​dzi​li się po m ie​ście, sprzed j e​go oczu za​czę​ły zni​kać bo​se sto​py, łap​cie i espa​dry ​le. Je​go
wzrok na​po​tkał na​gle ły d​ki ob​cią​gnię​te ogni​ście czer​wo​ny ​m i poń​czo​cha​m i z j e​dwa​biu i obu​te
w zie​lo​ne trze​wi​ki z de​li​kat​nej m a​te​rii, bez po​de​szwy, do​pa​so​wa​ne do sto​py i za​koń​czo​ne dłu​gim
szpi​cem , przy ​wią​za​ny m do kost​ki zło​ty m łań​cusz​kiem .

Od​ru​cho​wo pod​niósł gło​wę i zo​ba​czy ł m ęż​czy ​znę w ka​pe​lu​szu, odzia​ne​go we wspa​nia​łe czar​ne

sza​ty ka​pią​ce zło​tem i sre​brem , z pa​sem ha​fto​wa​ny m zło​tą ni​cią oraz ze skó​rza​ny ​m i wy ​koń​cze​-
nia​m i ha​fto​wa​ny ​m i per​ła​m i i dro​gi​m i ka​m ie​nia​m i. Ber​nat wpa​try ​wał się w nie​go z otwar​ty ​m i
usta​m i. Stroj ​niś od​wró​cił się w j e​go stro​nę, ale zda​wał się go nie do​strze​gać, zu​peł​nie j ak​by by ł
po​wie​trzem .

Ber​nat za​wa​hał się, spu​ścił wzrok i ode​tchnął z ulgą, wi​dząc, że prze​cho​dzień nie zwró​cił na

nie​go uwa​gi. Ru​szy ł da​lej uli​cą w stro​nę wzno​szo​nej wła​śnie ka​te​dry. Pod​niósł ostroż​nie gło​wę.
Nikt na nie​go nie pa​trzy ł. Przez dłuż​szą chwi​lę przy ​glą​dał się ro​bot​ni​kom cio​sa​j ą​cy m ka​m ie​nie,
uwi​j a​j ą​cy m się na wy ​so​kich rusz​to​wa​niach wo​kół ka​te​dry, wcią​ga​j ą​cy m na krąż​kach wiel​kie ka​-
m ien​ne blo​ki… Z za​m y ​śle​nia wy ​rwał go do​pie​ro płacz Ar​naua.

— Do​bry czło​wie​ku — za​gad​nął prze​cho​dzą​ce​go obok ro​bot​ni​ka — któ​rę​dy do dziel​ni​cy garn​-

ca​rzy ? — Mąż j e​go sio​stry Gu​ia​m o​ny by ł garn​ca​rzem .

— Idź pro​sto — za​czął tłu​m a​czy ć m u po​spiesz​nie ro​bot​nik — aż do pla​cu Świę​te​go Ja​ku​ba, któ​-

ry po​znasz po stud​ni. Po​tem skrę​cisz w pra​wo i bę​dziesz szedł pro​sto do no​wy ch m u​rów i do bra​-
m y Bo​qu​eria. Nie wchodź do dziel​ni​cy Ra​val, ty l​ko idź wzdłuż m u​rów, kie​ru​j ąc się ku m o​rzu, aż

do bra​m y Tren​tac​laus. Tam wła​śnie za​czy ​na się dziel​ni​ca garn​ca​rzy.

Ber​nat na próż​no sta​rał się spa​m ię​tać wszy st​kie na​zwy. Gdy chciał po​now​nie za​gad​nąć ro​bot​-

ni​ka, ten znik​nął j uż w tłu​m ie.

— Pro​sto aż do pla​cu Świę​te​go Ja​ku​ba — po​wtó​rzy ł, zwra​ca​j ąc się do Ar​naua. — Ty ​le zdą​ży ​-

łem za​pa​m ię​tać. A po​tem m a​m y skrę​cić w pra​wo, praw​da, sy n​ku?

Głos oj ​ca dzia​łał na Ar​naua ko​j ą​co. Spra​wiał, że dziec​ko na​ty ch​m iast prze​sta​wa​ło pła​kać.
— I co te​raz? — spy ​tał gło​śno Ber​nat, wy ​szedł​szy na ko​lej ​ny plac, plac Świę​te​go Mi​cha​ła. —

Ro​bot​nik nie wspo​m niał o ty m m iej ​scu, ale nie​m oż​li​we, by ​śm y po​błą​dzi​li. — Pró​bo​wał py ​tać
o dro​gę prze​chod​niów, ale nikt nie przy ​sta​nął. — Wszy st​kim się tu bar​dzo spie​szy — in​for​m o​wał
wła​śnie sy n​ka, gdy do​strzegł m ęż​czy ​znę sto​j ą​ce​go do nie​go ty ​łem przed wej ​ściem do… Do zam ​-
ku? — Ten tu nie wy ​glą​da na za​bie​ga​ne​go, m o​że ty m ra​zem nam się uda…

— Do​bry czło​wie​ku… — za​gad​nął, do​ty ​ka​j ąc czar​nej pe​le​ry ​ny na ple​cach nie​zna​j o​m e​go.
Męż​czy ​zna się od​wró​cił. Ber​nat aż pod​sko​czy ł i Ar​nau, ucze​pio​ny pier​si oj ​ca, rów​nież się

wzdry ​gnął.

Sta​ry Ży d po​krę​cił z re​zy ​gna​cj ą gło​wą; oto sku​tek ogni​sty ch ka​zań chrze​ści​j ań​skich księ​ży.
— Tak? — za​py ​tał.
Ber​nat nie m ógł ode​rwać oczu od czer​wo​no-żół​te​go krąż​ka na ubra​niu star​ca. Zaj ​rzał do wnę​-

trza bu​dow​li, któ​rą do​pie​ro co wziął za ob​wa​ro​wa​ny za​m ek. Zo​ba​czy ł tam ty l​ko i wy ​łącz​nie Ży ​-
dów! Wszy ​scy m ie​li na pier​siach ta​ki sam znak. Moż​na z ni​m i roz​m a​wiać?

— W czy m m o​gę ci po​m óc? — za​py ​tał po​now​nie sta​rzec.
— Któ… któ​rę​dy do dziel​ni​cy garn​ca​rzy ?
— Ca​ły czas pro​sto. — Sta​rzec m ach​nął rę​ką. — Aż do bra​m y Bo​qu​eria. Po​tem pój ​dziesz

wzdłuż m u​rów w kie​run​ku wy ​brze​ża. Gdy doj ​dziesz do na​stęp​nej bra​m y, bę​dziesz j uż na m iej ​scu.

Bądź co bądź, Ko​ściół pięt​nu​j e ty l​ko sto​sun​ki cie​le​sne z Ży ​da​m i. Dla​te​go ka​że im no​sić ten znak

na pier​siach, by nikt nie tłu​m a​czy ł, że nie wie​dział, z kim m a do czy ​nie​nia. Księ​ża grzm ią na Ży ​-
dów, ty m ​cza​sem ten sta​rzec…

— Dzię​ku​j ę, do​bry czło​wie​ku — po​wie​dział Ber​nat z uśm ie​chem .
— Nie m a za co — usły ​szał w od​po​wie​dzi. — Jed​nak na przy ​szłość nie za​ga​duj nas na uli​cy,

a ty m bar​dziej nie uśm ie​chaj się do nas. To m o​że się dla cie​bie źle skoń​czy ć. — Ży d wy ​krzy ​wił
usta ze sm ut​kiem .

W bra​m ie Bo​qu​eria Ber​nat na​po​tkał licz​ną grup​kę ko​biet ku​pu​j ą​cy ch w j at​ce po​dro​by dro​bio​-

we i koź​lę​ci​nę. Przy ​glą​dał się przez chwi​lę, j ak wy ​brzy ​dza​j ą i tar​gu​j ą się z rzeź​ni​ka​m i. „Oto m ię​-
so, któ​re spę​dza sen z po​wiek na​sze​m u pa​nu”, m ruk​nął do sy ​na i za​śm iał się na wspo​m nie​nie Llo​-
ren​ca de Bel​le​ra. Nie​raz wi​dział, j ak pró​bu​j e za​stra​szy ć pa​ste​rzy i ho​dow​ców za​opa​tru​j ą​cy ch
sto​li​cę w m ię​so i na​sy ​ła na nich kon​ny ch! Za​wsze j ed​nak koń​czy ​ło się na po​gróż​kach. Do Bar​ce​-
lo​ny wpusz​cza​no ty l​ko ży ​we zwie​rzę​ta, dla​te​go do​staw​cy m ię​sa m ie​li pra​wo wy ​pa​sać sta​da na
te​re​nie ca​łe​go księ​stwa.

Ber​nat ob​szedł tar​go​wi​sko i ru​szy ł ku bra​m ie Tren​tac​laus. Uli​ce by ​ły tu szer​sze, co​raz wię​cej

by ​ło na nich gli​nia​ny ch wy ​ro​bów: ta​le​rzy, m is, sa​ga​nów, dzba​nów i ce​gieł su​szą​cy ch się na słoń​-
cu.

— Szu​kam do​m u Graua Pu​iga — rzekł do j ed​ne​go z war​tow​ni​ków strze​gą​cy ch bra​m y.
Pu​igo​wie by ​li są​sia​da​m i Es​ta​ny ​olów. Ber​nat przy ​po​m niał so​bie Graua, czwar​te​go z ośm ior​ga

wiecz​nie głod​ny ch dzie​cia​ków, któ​re nie m o​gły się wy ​ży ​wić z po​le​tek upra​wia​ny ch przez ro​dzi​nę.

Mat​ka Ber​na​ta ce​ni​ła sta​rą Pu​igo​wą, któ​ra po​m o​gła Ber​na​to​wi i Gu​ia​m o​nie przy j ść na świat.
Grau by ł naj ​by ​strzej ​szy i naj ​pra​co​wit​szy z ca​łe​go ro​dzeń​stwa, dla​te​go gdy Jo​sep Pu​ig upro​sił
krew​ne​go garn​ca​rza z Bar​ce​lo​ny, by po​zwo​lił j ed​ne​m u z j e​go sy ​nów ter​m i​no​wać w swo​im
warsz​ta​cie, wy ​bór padł na dzie​się​cio​let​nie​go Graua.

Ale sko​ro sta​ry Pu​ig nie po​tra​fił wy ​ży ​wić ro​dzi​ny, ty m bar​dziej nie stać go by ​ło na da​nie kor​-

ca bia​łej psze​ni​cy i dzie​się​ciu sol​dów na utrzy ​m a​nie Graua pod​czas pię​cio​let​niej na​uki rze​m io​sła.
Do te​go do​cho​dzi​ły dwa sol​dy dla Llo​ren​ca za uwol​nie​nie pod​da​ne​go oraz ubra​nie dla Graua, bo
we​dług um o​wy, m aj ​ster za​pew​niał ucznio​wi przy ​odzie​wek ty l​ko przez trzy ostat​nie la​ta.

Dla​te​go sta​ry Pu​ig za​wi​tał na fol​wark Es​ta​ny ​olów w to​wa​rzy ​stwie Graua, nie​co star​sze​go od

Ber​na​ta i j e​go sio​stry. Sza​lo​ny Es​ta​ny ​ol wy ​słu​chał z uwa​gą pro​po​zy ​cj i Jo​se​pa Pu​iga: j e​śli prze​ka​-
że cór​ce w po​sa​gu po​trzeb​ną su​m ę i wy ​pła​ci j ą Grau​owi j uż te​raz, ten, gdy ty l​ko skoń​czy osiem ​-
na​ście lat i zo​sta​nie cze​lad​ni​kiem garn​car​skim , oże​ni się z Gu​ia​m o​ną. Sza​lo​ny Es​ta​ny ​ol przy j ​rzał
się wy ​rost​ko​wi. Gdy Pu​igo​wie nie m o​gli zwią​zać koń​ca z koń​cem , przy ​sy ​ła​li m u go do po​m o​cy
w po​lu. Chło​pak ni​g​dy nie żą​dał za​pła​ty, ale i tak za​wsze wra​cał do do​m u z pęcz​kiem j a​rzy n czy
garn​cem zbo​ża. Es​ta​ny ​ol m iał do nie​go za​ufa​nie. Dla​te​go przy ​stał na pro​po​zy ​cj ę są​sia​da.

Po pię​ciu cięż​kich la​tach ter​m i​no​wa​nia Grau zdo​by ł sto​pień cze​lad​ni​ka. Na​dal pra​co​wał pod

kie​run​kiem daw​ne​go m aj ​stra, któ​ry, za​do​wo​lo​ny z pod​wład​ne​go, za​czął m u wy ​pła​cać pen​sj ę.
Grau do​trzy ​m ał obiet​ni​cy i skoń​czy w​szy osiem ​na​ście lat, oże​nił się z Gu​ia​m o​ną.

— Sy ​nu — zwró​cił się pew​ne​go dnia sza​lo​ny Es​ta​ny ​ol do Ber​na​ta — po​sta​no​wi​łem dać Gu​ia​-

m o​nie no​wy po​sag. Nas j est ty l​ko dwóch i m a​m y naj ​ży ź​niej ​sze i naj ​bar​dziej roz​le​głe zie​m ie
w oko​li​cy. A two​j a sio​stra po​trze​bu​j e za​pew​ne pie​nię​dzy.

— Oj ​cze — prze​rwał m u Ber​nat — nie m u​si​cie py ​tać m nie o zda​nie.
— Gu​ia​m o​na j uż raz do​sta​ła po​sag. Je​steś m o​im j e​dy ​ny m spad​ko​bier​cą i m a​j ą​tek na​le​ży do

cie​bie.

— Czy ń​cie, co uwa​ża​cie za sto​sow​ne.
Czte​ry la​ta póź​niej dwu​dzie​sto​dwu​let​ni Grau zło​ży ł eg​za​m in m i​strzow​ski przed czte​ro​oso​bo​-

wy m try ​bu​na​łem ce​cho​wy m . Pod bacz​ny m okiem cech​m i​strzów wy ​ko​nał pierw​sze sa​m o​dziel​ne
pra​ce — dzban, dwa ta​le​rze oraz m i​sę — i otrzy ​m ał sto​pień m aj ​stra, któ​ry po​zwo​lił m u otwo​rzy ć
warsz​tat w Bar​ce​lo​nie i po​słu​gi​wać się wła​sną pie​czę​cią, przy ​bi​j a​ną od tej po​ry, na wy ​pa​dek
ewen​tu​al​ny ch re​kla​m a​cj i, na wszy st​kich j e​go wy ​ro​bach. Zgod​nie z ka​ta​loń​skim zna​cze​niem sło​-
wa pu​ig, Grau um ie​ścił na swo​im zna​ku fir​m o​wy m gó​rę.

Grau i ocze​ku​j ą​ca dziec​ka Gu​ia​m o​na za​m iesz​ka​li w j ed​no​pię​tro​wy m dom ​ku w dziel​ni​cy garn​-

ca​rzy, zlo​ka​li​zo​wa​nej kró​lew​skim de​kre​tem na za​chod​nich obrze​żach Bar​ce​lo​ny, m ię​dzy sta​ry ​m i
m u​ra​m i m iej ​ski​m i i now​szy ​m i for​ty ​fi​ka​cj a​m i wznie​sio​ny ​m i przez Ja​ku​ba I. Dom ku​pi​li z po​sa​gu
Gu​ia​m o​ny, od​kła​da​ne​go spe​cj al​nie na ten upra​gnio​ny cel.

W ty m dom ​ku — bę​dą​cy m j ed​no​cze​śnie warsz​ta​tem i m iesz​ka​niem , gdzie łóż​ka sta​ły obok

pie​ca do wy ​pa​la​nia gli​ny — Grau roz​po​czął pra​cę w chwi​li, gdy pręż​ny roz​wój ka​ta​loń​skie​go
han​dlu re​wo​lu​cj o​ni​zo​wał garn​car​ski fach, skła​nia​j ąc do spe​cj a​li​za​cj i, któ​rej opie​ra​ło się wie​lu
przy ​wią​za​ny ch do tra​dy ​cj i rze​m ieśl​ni​ków.

— Bę​dzie​m y ro​bi​li dzba​ny i am ​fo​ry — oznaj ​m ił Grau. — Wy ​łącz​nie dzba​ny i am ​fo​ry. —

Wzrok Gu​ia​m o​ny spo​czął na czte​rech wy ​ro​bach, któ​re za​pew​ni​ły j ej m ę​żo​wi ty ​tuł m i​strza garn​-
car​stwa. — Na​pa​trzy ​łem się na kup​ców, któ​rzy bła​ga​li m o​ich ko​le​gów z ce​chu o am ​fo​ry na oli​-
wę, m iód czy wi​no, a ci od​pra​wia​li ich z kwit​kiem , bo m ie​li pie​ce za​wa​lo​ne wy ​m y śl​ny ​m i ka​fla​-

m i, po​li​chro​m o​wa​ny ​m i za​sta​wa​m i sto​ło​wy ​m i dla m oż​ny ch i fla​ko​na​m i dla ap​te​ka​rzy.

Gu​ia​m o​na m u​snę​ła pal​ca​m i czte​ry na​czy ​nia. Ja​kie gład​kie! Gdy uszczę​śli​wio​ny Grau po​da​ro​-

wał j ej po eg​za​m i​nie te cac​ka, m y ​śla​ła, że j ej dom bę​dzie od tej po​ry pe​łen ta​kich wła​śnie cu​de​-
niek. Za​chwy ​ca​li się ni​m i na​wet sa​m i cech​m i​strzo​wie. Ty ​m i czte​re​m a przed​m io​ta​m i Grau do​-
wiódł, że po​siadł taj ​ni​ki garn​car​skie​go rze​m io​sła. Dzban, dwa ta​le​rze i m i​sa, po​wle​czo​ne bia​łą
war​stwą cy ​ny i ozdo​bio​ne zy g​za​ka​m i, ga​łąz​ka​m i pal​m o​wy ​m i, ro​ze​ta​m i i li​lij ​ka​m i, m ie​ni​ły się ko​-
lo​ra​m i tę​czy : cha​rak​te​ry ​sty cz​ną m ie​dzia​ną zie​le​nią, nie​odzow​ną w pra​cy każ​de​go sza​nu​j ą​ce​go
się garn​ca​rza z Bar​ce​lo​ny, pur​pu​rą i fio​le​tem m an​ga​nu, czer​nią że​la​za, błę​ki​tem ko​bal​tu i żół​cią
an​ty ​m o​nu. Każ​da kre​ska, każ​dy za​wi​j as m ia​ły in​ny ko​lor. Gu​ia​m o​na z drże​niem cze​ka​ła, aż zo​sta​-
ną wy ​j ę​te z pie​ca, bo​j ąc się, że po​pę​ka​j ą w wy ​so​kiej tem ​pe​ra​tu​rze. Na za​koń​cze​nie Grau po​wlekł
j e prze​zro​czy ​stą war​stew​ką wo​do​od​por​ne​go la​kie​ru z ze​szklo​ne​go oło​wiu. Gu​ia​m o​na j esz​cze raz
m u​snę​ła opusz​ka​m i pal​ców ich gład​ką po​wierzch​nię. A te​raz… m iał ro​bić ty l​ko i wy ​łącz​nie am ​-
fo​ry.

Grau pod​szedł do żo​ny.
— Nie m artw się — pró​bo​wał j ą po​cie​szy ć. — Dla cie​bie na​dal bę​dę ro​bił ta​kie cu​deń​ka.
De​cy ​zj a Graua oka​za​ła się strza​łem w dzie​siąt​kę. Na​peł​nił przy ​do​m o​wą su​szar​nię dzba​na​m i

i am ​fo​ra​m i, a kup​cy szy b​ko zwie​dzie​li się, że w j e​go nie​wiel​kim warsz​ta​cie za​spo​ko​j ą swe garn​-
car​skie po​trze​by i nie bę​dą j uż m u​sie​li nad​ska​ki​wać za​du​fa​ny m m aj ​strom .

Nic więc dziw​ne​go, że dom , przed któ​ry m stał te​raz Ber​nat — trzy ​m a​j ąc na rę​kach Ar​naua,

znów się do​m a​ga​j ą​ce​go j e​dze​nia — w ni​czy m nie przy ​po​m i​nał pierw​sze​go dom ​ku-warsz​ta​tu
Graua i Gu​ia​m o​ny. By ł to wiel​ki trzy ​pię​tro​wy bu​dy ​nek. Na wy ​cho​dzą​cy m na uli​cę par​te​rze
znaj ​do​wał się warsz​tat, na pierw​szy m i dru​gim pię​trze m iesz​ka​nie m aj ​stra. Do do​m u przy ​le​gał
ogród i wa​rzy w​nik, ko​m ór​ki są​sia​du​j ą​ce z pie​ca​m i garn​car​ski​m i oraz wiel​kie, nie​za​da​szo​ne po​-
dwó​rze, za​sta​wio​ne nie​prze​bra​ną ilo​ścią dzba​nów i am ​for wszy st​kich ro​dza​j ów, roz​m ia​rów i ko​lo​-
rów. Za do​m em , zgod​nie z za​rzą​dze​niem władz m iej ​skich, skła​do​wa​no gli​nę i in​ne su​row​ce. Gro​-
m a​dzo​no tam rów​nież po​piół oraz od​pa​dy, któ​ry ch pra​wo za​bra​nia​ło garn​ca​rzom wy ​rzu​cać na
uli​cę.

W warsz​ta​cie uwi​j a​ło się j ak w ukro​pie dzie​się​ciu pra​cow​ni​ków. Ber​nat nie do​strzegł wśród

nich Graua, zwró​cił na​to​m iast uwa​gę na dwóch m ęż​czy zn, któ​rzy że​gna​li się wła​śnie przy bra​-
m ie, obok za​ła​do​wa​nej no​wiut​ki​m i am ​fo​ra​m i fu​ry za​przę​żo​nej w wo​ły. Je​den z nich wsko​czy ł na
wóz i od​j e​chał, dru​gi, ele​ganc​ko ubra​ny, skie​ro​wał się do warsz​ta​tu.

— Po​cze​kaj ​cie! — krzy k​nął za nim Ber​nat. — Szu​kam Graua Pu​iga — wy ​j a​śnił, zbli​ża​j ąc się.
Męż​czy ​zna zm ie​rzy ł go wzro​kiem od stóp do głów.
— Je​śli chcesz pro​sić go o pra​cę, m ar​nu​j esz czas. Czas m aj ​stra — burk​nął nie​ży cz​li​wie —

a przy oka​zj i i m ój — do​dał i ru​szy ł przed sie​bie.

— Je​stem krew​ny m m aj ​stra.
Męż​czy ​zna za​m arł, a po​tem od​wró​cił się gwał​tow​nie.
— Dość j uż pie​nię​dzy od nie​go wy ​łu​dzi​łeś! Daj m u wresz​cie świę​ty spo​kój ! — rzu​cił przez za​-

ci​śnię​te zę​by i ode​pchnął Ber​na​ta. Ar​nau wy ​buch​nął pła​czem . — Prze​cież cię ostrze​ga​no, że j e​śli
na​dal bę​dziesz na​cho​dził m aj ​stra, zaj ​m ą się to​bą wła​dze. Chy ​ba wiesz, że Grau Pu​ig j est wpły ​-
wo​wą oso​bi​sto​ścią…

Męż​czy ​zna od​py ​chał Ber​na​ta, któ​ry co​fał się, nic nie ro​zu​m ie​j ąc.
— Ale po​słu​chaj ​cie — pró​bo​wał tłu​m a​czy ć — j a… Ar​nau darł się wnie​bo​gło​sy.

— Nie ro​zu​m iesz po do​bro​ci? — m ęż​czy ​zna pró​bo​wał prze​krzy ​czeć pła​czą​ce nie​m ow​lę.
Na​gle z ostat​nie​go pię​tra do​m u do​bie​gły j esz​cze gło​śniej ​sze krzy ​ki.
— Ber​nat! Ber​nat!
Spoj ​rze​li na ko​bie​tę, któ​ra wy ​chy ​la​ła się z okna, m a​cha​j ąc w ich stro​nę.
— Gu​ia​m o​na! — krzy k​nął Ber​nat, od​po​wia​da​j ąc na j ej po​zdro​wie​nie.
Gdy ko​bie​ta zni​kła w głę​bi do​m u, Ber​nat zm ru​ży ł oczy i spoj ​rzał na swe​go prze​śla​dow​cę.
— To pa​ni Gu​ia​m o​na cię zna? — zdzi​wił się tam ​ten.
— Je​stem j ej bra​tem — oznaj ​m ił chłod​no Ber​nat. — I wiedz, że ni​cze​go od ni​ko​go nie wy ​łu​-

dzam .

— Prze​pra​szam . — Męż​czy ​zna by ł wy ​raź​nie zm ie​sza​ny. — Wzią​łem cię za bra​ta m aj ​stra.

Na​cho​dzą go na zm ia​nę i bez koń​ca do​m a​ga​j ą się pie​nię​dzy …

Na wi​dok bie​gną​cej sio​stry Ber​nat prze​rwał m u w pół sło​wa i rzu​cił się, by j ą uści​skać.
— A Grau? — za​py ​tał Ber​nat, ob​m y w​szy oko z krwi i od​daw​szy Ar​naua arab​skiej nie​wol​ni​cy,

któ​ra opie​ko​wa​ła się naj ​m łod​szy ​m i dzieć​m i Gu​ia​m o​ny. Przez chwi​lę przy ​glą​dał się, j ak m a​lec
po​chła​nia kasz​kę na m le​ku. — Chciał​by m się z nim przy ​wi​tać.

Gu​ia​m o​na spo​waż​nia​ła.
— Coś się sta​ło? — zdzi​wił się Ber​nat.
— Grau bar​dzo się zm ie​nił. Te​raz j est bo​ga​ty i wpły ​wo​wy. — Gu​ia​m o​na wska​za​ła ku​fry sto​j ą​-

ce rzę​dem pod ścia​ną, sza​fę oraz za​sta​wio​ny książ​ka​m i i wy ​ro​ba​m i ce​ra​m icz​ny ​m i m e​bel, j a​kie​-
go Ber​nat ni​g​dy wcze​śniej nie wi​dział, na za​sła​ną dy ​wa​na​m i pod​ło​gę oraz na ko​bier​ce i ko​ta​ry
wi​szą​ce na ścia​nach i w oknach. — Już się pra​wie nie zaj ​m u​j e warsz​ta​tem . Za​stę​pu​j e go Jau​m e,
pod​m aj ​strzy, z któ​ry m przed chwi​lą roz​m a​wia​łeś. Grau po​świę​cił się han​dlo​wi. No, wiesz, wi​no,
oli​wa, stat​ki… Te​raz na​le​ży do star​szy ch ce​chu, więc we​dle Usat​ges, ka​ta​loń​skie​go ko​dek​su praw,
j est pa​try ​cj u​szem i pro​m i​nen​tem m iej ​skim , la​da dzień m a​j ą go m ia​no​wać człon​kiem Ra​dy Stu.
— Gu​ia​m o​na om io​tła izbę nie​obec​ny m spoj ​rze​niem . — To j uż nie ten sam Grau.

— Ty też bar​dzo się zm ie​ni​łaś — za​uwa​ży ł Ber​nat. Gu​ia​m o​na po​pa​trzy ​ła na swą fi​gu​rę m a​tro​-

ny i przy ​tak​nę​ła z uśm ie​chem . — Ten Jau​m e — Ber​nat zm ie​nił te​m at — na​po​m knął coś o krew​-
ny ch Graua. Co m iał na m y ​śli?

Gu​ia​m o​na po​krę​ci​ła gło​wą i za​czę​ła opo​wia​dać:
— Gdy ro​ze​szła się wieść, że Grau​owi świet​nie się po​wo​dzi, wszy ​scy j e​go bra​cia, ku​zy ​ni, sio​-

strzeń​cy i bra​tan​ko​wie po​czę​li ścią​gać do Bar​ce​lo​ny. Po​rzu​ca​li wieś i przy ​cho​dzi​li pro​sić Graua
o po​m oc. — Gu​ia​m o​na za​uwa​ży ​ła zm ie​sza​nie na twa​rzy bra​ta. — Ty też? — Ber​nat przy ​tak​nął.
— Ale… Prze​cież m ie​li​śm y wspa​nia​łe go​spo​dar​stwo!

Gu​ia​m o​na za​la​ła się łza​m i, słu​cha​j ąc opo​wie​ści bra​ta. Gdy do​wie​dzia​ła się o chło​pa​ku z zam ​-

ko​wej kuź​ni, wsta​ła i uklę​kła obok Ber​na​ta.

— Nie m ów o ty m ni​ko​m u — po​ra​dzi​ła, po czy m po​ło​ży ​ła gło​wę na j e​go ko​la​nach. — Nie

m artw się — za​łka​ła, gdy Ber​nat skoń​czy ł. — Po​m o​że​m y ci.

— Sio​strzy cz​ko — rzekł Ber​nat, gła​dząc Gu​ia​m o​nę po wło​sach — prze​cież Grau nie po​m ógł

na​wet ro​dzo​ny m bra​ciom …

— Bo Ber​nat to co in​ne​go! — krzy k​nę​ła Gu​ia​m o​na z ta​ką fu​rią, że Grau aż się cof​nął.
Wró​cił do do​m u do​pie​ro po zm ro​ku. Ten drob​ny czło​wie​czek wbiegł po scho​dach roz​j u​szo​ny,

m am ​ro​cząc pod no​sem prze​kleń​stwa. Gu​ia​m o​na cze​ka​ła na nie​go. Jau​m e po​wie​dział m u
o wszy st​kim j esz​cze na po​dwó​rzu: „Wasz szwa​gier śpi z ter​m i​na​to​ra​m i, a j e​go sy n… z wa​szy ​m i

dzieć​m i”.

Grau ru​szy ł czy m prę​dzej do żo​ny.
— Jak m o​głaś?! — wrza​snął, wy ​słu​chaw​szy j ej wy ​j a​śnień. — To zbie​gły chłop pańsz​czy ź​nia​-

ny ! Wiesz, co się sta​nie, j e​śli ktoś się do​wie? To bę​dzie ko​niec m o​j ej ka​rie​ry ! Ro​zu​m iesz? Ko​niec!

Gu​ia​m o​na pa​trzy ​ła w m il​cze​niu na pie​klą​ce​go się i wy ​m a​chu​j ą​ce​go rę​ka​m i m ę​ża. Prze​ra​sta​ła

go o gło​wę.

— Ro​zum ci od​j ę​ło?! Wła​sny ch bra​ci wpa​ko​wa​łem na sta​tek i wy ​sła​łem za gra​ni​cę. Krew​-

niacz​kom na wy ​da​niu da​łem po​sag, że​by wy ​szły za cu​dzo​ziem ​ców i nikt nie wy ​cie​rał so​bie gę​by
m o​j ą ro​dzi​ną, a ty … Dla​cze​go m iał​by m da​rzy ć szcze​gól​ny ​m i wzglę​da​m i two​j e​go bra​ta?

— Bo Ber​nat to co in​ne​go! — krzy k​nę​ła Gu​ia​m o​na ku zdu​m ie​niu m ę​ża.
Grau się za​wa​hał.
— Co…? Co m asz na m y ​śli?
— Do​brze wiesz, co m am na m y ​śli. Chy ​ba nie m u​szę ci przy ​po​m i​nać…
Grau spu​ścił wzrok.
— Aku​rat dzi​siaj — m ruk​nął — na​m a​wia​łem j ed​ne​go z pię​ciu raj ​ców m iej ​skich, by wy ​bra​no

m nie j a​ko cech​m i​strza garn​ca​rzy na człon​ka Ra​dy Stu. Zj ed​na​łem j uż so​bie trzech z nich, m u​szę
j esz​cze ty l​ko prze​ko​nać bur​m i​strza i na​czel​ni​ka m ia​sta. Wy ​obraź so​bie ra​dość m o​ich wro​gów, j e​-
śli się wy ​da, że ukry ​wam zbie​głe​go chło​pa…

— Wszy st​ko, co m a​m y, za​wdzię​cza​m y wła​śnie j e​m u — prze​m ó​wi​ła słod​ko Gu​ia​m o​na.
— Je​stem ty l​ko rze​m ieśl​ni​kiem , Gu​ia​m o​no. Zwy ​kły m , choć bo​ga​ty m rze​m ieśl​ni​kiem . Moż​ni

m ną gar​dzą, kup​cy m nie nie​na​wi​dzą, choć chcąc nie chcąc, m u​szą ze m ną trzy ​m ać. Je​śli wy j ​-
dzie na j aw, że udzie​lam schro​nie​nia zbie​go​wi… Po​m y śl ty l​ko, co po​wie​dzą m oż​ni zie​m ia​nie.

— Wszy st​ko, co m a​m y, za​wdzię​cza​m y m o​j e​m u bra​tu — po​wtó​rzy ​ła Gu​ia​m o​na.
— Do​brze, daj ​m y m u więc pie​nią​dze i niech so​bie idzie.
— Ber​nat chce by ć wol​ny. Mu​si prze​cze​kać rok i j e​den dzień…
Grau cho​dził ner​wo​wo po po​ko​j u. Uniósł rę​ce do twa​rzy.
— Nie m o​że​m y — po​wie​dział przez pal​ce. — Nie m o​że​m y, Gu​ia​m o​no — po​wtó​rzy ł, zer​ka​j ąc

na żo​nę. — No, po​m y śl ty l​ko…

— Po​m y śl ty l​ko! Po​m y śl ty l​ko! — prze​rwa​ła m u zi​ry ​to​wa​na Gu​ia​m o​na. — A ty po​m y ​śla​łeś,

co bę​dzie, j e​śli go wy ​pę​dzi​m y i wpad​nie w rę​ce pa​na Na​varc​les czy cho​ciaż​by two​ich wro​gów?
Wszy ​scy się do​wie​dzą, że za​wdzię​czasz ka​rie​rę zbie​głe​m u chło​pu pańsz​czy ź​nia​ne​m u i po​sa​go​wi,
któ​ry wca​le m i się nie na​le​żał.

— Gro​zisz m i?
— Nie, by ​naj ​m niej , ale do​ku​m en​ty wszy st​ko po​twier​dzą. Wszy st​ko zo​sta​ło za​pi​sa​ne, Grau.

Po​wi​nie​neś po​m óc m o​j e​m u bra​tu, j e​śli nie z wdzięcz​no​ści, to przy ​naj ​m niej kie​ru​j ąc się zdro​-
wy m roz​sąd​kiem . Le​piej m ieć go na oku. Chce by ć wol​ny m czło​wie​kiem , więc i tak nie opu​ści
Bar​ce​lo​ny. Je​śli go wy ​gnasz, bę​dzie błą​kał się po m ie​ście, a j e​go zna​m ię nad pra​wy m okiem , do​-
kład​nie ta​kie j ak m o​j e, m o​że zwró​cić uwa​gę twy ch wro​gów, któ​ry ch tak się lę​kasz.

Grau Pu​ig spoj ​rzał prze​ni​kli​wie na żo​nę. Chciał coś po​wie​dzieć, ale m ach​nął ty l​ko rę​ką i wy ​-

padł z po​ko​j u. Gu​ia​m o​na sły ​sza​ła, j ak wcho​dzi po scho​dach do sy ​pial​ni.

5

— Twój sy n zo​sta​nie u pań​stwa, do​nia Gu​ia​m o​na weź​m ie go na wy ​cho​wa​nie. Gdy pod​ro​śnie,

bę​dzie się uczy ł na garn​ca​rza.

Ber​nat nie słu​chał j uż pod​m aj ​strze​go. Jau​m e wszedł o świ​cie do izby sy ​pial​nej . Nie​wol​ni​cy

i ter​m i​na​to​rzy sko​czy ​li na rów​ne no​gi, j ak​by uka​zał im się sam bies, i wy ​pa​dli z izby, po​trą​ca​j ąc
się na​wza​j em . Ber​nat po​m y ​ślał, że Ar​nau bę​dzie pod do​brą opie​ką, a z cza​sem zo​sta​nie ter​m i​na​-
to​rem garn​car​stwa i wol​ny m rze​m ieśl​ni​kiem .

— Sły ​szy sz, co się do cie​bie m ó​wi? — nie​cier​pli​wił się Jau​m e. Za​klął, nie m o​gąc do​cze​kać się

od​po​wie​dzi: — Cho​ler​ni wie​śnia​cy !

Ber​nat j uż, j uż m iał się na nie​go rzu​cić, ale po​wstrzy ​m ał go uśm ie​szek na j e​go twa​rzy.
— Ty l​ko spró​buj m nie do​tknąć — sy k​nął Jau​m e — a wy ​le​cisz na zbi​ty py sk. Nie po​m o​że ci

na​wet pro​tek​cj a sio​stry. Po​wta​rzam ci, wie​śnia​ku, za​sa​dy : bę​dziesz pra​co​wał od świ​tu do no​cy,
j ak wszy ​scy, za dach nad gło​wą przy ​odzie​wek i stra​wę. I za to, że do​nia Gu​ia​m o​na za​opie​ku​j e się
two​im sy ​nem . Nie m o​żesz wcho​dzić do do​m u m aj ​stra. Nie wol​no ci też wy ​ściu​biać no​sa z warsz​-
ta​tu, za​nim upły ​nie rok i uzy ​skasz pra​wa wol​ne​go oby ​wa​te​la. Bę​dziesz m u​siał się cho​wać, ile​kroć
przy j ​dzie ktoś nie​zna​j o​m y, i nie m o​żesz opo​wia​dać o so​bie ni​ko​m u, na​wet po​zo​sta​ły m ro​bot​ni​-
kom . Cho​ciaż z ty m zna​m ie​niem … — Jau​m e po​krę​cił gło​wą. — Tak za​rzą​dzi​li m aj ​ster i do​nia
Gu​ia​m o​na. Co ty na to?

— Kie​dy bę​dę m ógł zo​ba​czy ć sy ​na? — za​py ​tał Ber​nat.
— To j uż nie m o​j a spra​wa.
Ber​nat przy ​m knął oczy. Gdy po raz pierw​szy zo​ba​czy ł Bar​ce​lo​nę, obie​cał Ar​nau​owi wol​ność.

Je​go sy n nie bę​dzie m iał pa​na.

— Co m am ro​bić? — spy ​tał w koń​cu.
No​sił chrust. Dźwi​gał drwa, set​ki, ty ​sią​ce drew, i pod​trzy ​m y ​wał ogień w pie​cach. No​sił gli​nę

i czy ​ścił warsz​tat z bło​ta i gli​nia​ne​go py ​łu, wy ​m ia​tał po​piół z pie​ców. Zla​ny po​tem pu​co​wał
warsz​tat i wy ​no​sił po​piół za dom . Gdy wra​cał, um o​ru​sa​ny sa​dzą i py ​łem , warsz​tat zno​wu to​nął

w bru​dzie i m u​siał za​czy ​nać od no​wa. Ra​zem z nie​wol​ni​ka​m i wy ​no​sił świe​żo ule​pio​ne na​czy ​nia
na słoń​ce, za​wsze pod bacz​ny m okiem pod​m aj ​strze​go, któ​ry do​glą​da​j ąc warsz​ta​tu, prze​cha​dzał
się wśród pra​cow​ni​ków i po​krzy ​ki​wał, po​licz​ko​wał ter​m i​na​to​rów i z by ​le po​wo​du okła​dał ba​tem
nie​wol​ni​ków.

Kie​dy ś, gdy Ber​nat niósł z nie​wol​ni​ka​m i do su​szar​ni wiel​ką am ​fo​rę, na​czy ​nie wy ​śli​zgnę​ło im

się z rąk i po​to​czy ​ło po zie​m i. Jau​m e rzu​cił się z ba​tem na wi​no​waj ​ców. Am ​fo​ra na​wet się nie
wy ​szczer​bi​ła, ale pod​m aj ​strzy, wrzesz​cząc j ak opę​ta​ny, za​czął okła​dać bez​li​to​śnie nie​wol​ni​ków.
W pew​nej chwi​li pod​niósł bat rów​nież na Ber​na​ta.

— Uderz, a za​bi​j ę — za​gro​ził Es​ta​ny ​ol, spo​glą​da​j ąc na nie​go har​do.
Jau​m e za​wa​hał się, spą​so​wiał i strze​lił z ba​ta w kie​run​ku to​wa​rzy ​szy Ber​na​ta, któ​rzy zdą​ży ​li j uż

od​su​nąć się na bez​piecz​ną od​le​głość. Pod​m aj ​strzy pu​ścił się za ni​m i w po​goń. Ber​nat ode​tchnął
głę​bo​ko, od​pro​wa​dza​j ąc go wzro​kiem .

Pra​co​wał bar​dzo cięż​ko i nie trze​ba by ​ło stać nad nim z ba​tem . Nie wy ​brzy ​dzał przy po​sił​kach,

choć m iał cza​sa​m i ocho​tę po​wie​dzieć usłu​gu​j ą​cej im opa​słej ko​bie​cie, że j e​go psy j a​da​ły le​piej .
Jed​nak na wi​dok ter​m i​na​to​rów i nie​wol​ni​ków rzu​ca​j ą​cy ch się łap​czy ​wie na stra​wę wo​lał trzy ​m ać
j ę​zy k za zę​ba​m i. Spał we wspól​nej izbie na sien​ni​ku, pod któ​ry m prze​cho​wy ​wał swój li​chy do​by ​-
tek i sa​kiew​kę za​bra​ną z Na​varc​les. Od​kąd po​sta​wił się pod​m aj ​strze​m u, nie​wol​ni​cy, ter​m i​na​to​rzy
i cze​lad​ni​cy da​rzy ​li go sza​cun​kiem , m ógł więc spać spo​koj ​nie m i​m o pcheł, od​gło​sów chra​pa​nia
i sm ro​du spo​co​ny ch ciał.

Zno​sił to wszy st​ko z m y ​ślą o dwóch dniach w ty ​go​dniu, gdy arab​ska nie​wol​ni​ca przy ​no​si​ła m u,

za zgo​dą Gu​ia​m o​ny, sy ​na. Ar​nau za​zwy ​czaj spał. Ber​nat brał go na rę​ce i roz​ko​szo​wał się za​pa​-
chem j e​go czy ​stej bie​li​zny i dzie​cię​cy ch pach​ni​deł. De​li​kat​nie, nie chcąc obu​dzić sy n​ka, roz​su​-
wał ubran​ka i po​dzi​wiał j e​go pulch​ne nóż​ki, rącz​ki, peł​ny brzu​szek. Ar​nau rósł i przy ​bie​rał na wa​-
dze. Ber​nat tu​lił go i spo​glą​dał bła​gal​nie na Ha​bi​bę, m ło​dą nie​wol​ni​cę, pro​sząc o do​dat​ko​wą
chwil​kę. Cza​sa​m i chciał po​gła​skać sy n​ka, ale j e​go szorst​kie rę​ce ra​ni​ły de​li​kat​ną skó​rę dziec​ka
i wte​dy Ha​bi​ba za​bie​ra​ła m u m al​ca. Z cza​sem za​warł z niań​ką ci​chą um o​wę (Arab​ka ni​g​dy się
do nie​go nie od​zy ​wa​ła) i gła​dził za​ru​m ie​nio​ne po​licz​ki sy ​na od​wrot​ną stro​ną dło​ni. Do​ty k j e​go
skó​ry przy ​pra​wiał go o drże​nie. Gdy słu​żą​ca da​wa​ła znak, że czas się że​gnać, Ber​nat ca​ło​wał sy ​-
na w czo​ło.

Po kil​ku m ie​sią​cach Jau​m e stwier​dził, że Ber​nat m o​że wy ​ko​ny ​wać bar​dziej od​po​wie​dzial​ne

za​da​nia. Na​uczy ​li się wza​j em ​nie sza​no​wać.

— Nie​wol​ni​cy to ban​da ga​m o​ni — po​wie​dział kie​dy ś Grau​owi. — Pra​cu​j ą ty l​ko ze stra​chu

przed ba​tem , nic ich nie ob​cho​dzi sam fach. Ale wasz szwa​gier…

— Nie na​zy ​waj go m o​im szwa​grem ! — zru​gał go, zresz​tą nie po raz pierw​szy, Pu​ig. Jau​m e lu​-

bił wy ​po​m i​nać m u po​kre​wień​stwo z Ber​na​tem .

— Prze​pra​szam , wie​śniak… — po​pra​wił się star​szy cze​lad​nik, uda​j ąc za​kło​po​ta​nie. — Ten

wie​śniak m a zu​peł​nie in​ne po​dej ​ście, przy ​kła​da się na​wet do naj ​bar​dziej bła​hy ch prac. Czy ​ści
pie​ce tak sta​ran​nie, że ni​g​dy do​tąd…

— Co w związ​ku z ty m pro​po​nu​j esz? — prze​rwał m u Grau, za​to​pio​ny w do​ku​m en​tach.
— Moż​na m u po​wie​rzy ć bar​dziej od​po​wie​dzial​ne za​da​nia. Sko​ro kosz​tu​j e nas tak nie​wie​le…
Grau spio​ru​no​wał pod​wład​ne​go wzro​kiem .
— My ​lisz się — po​wie​dział — nie ku​pi​łem go j ak nie​wol​ni​ka, nie pod​pi​sa​łem z nim um o​wy

ter​m i​na​tor​skiej i nie pła​cę m u j ak cze​lad​ni​ko​wi, ale to m ój naj ​droż​szy ro​bot​nik.

— Mia​łem na m y ​śli…
— Wiem , co m ia​łeś na m y ​śli. — Grau zno​wu za​czął prze​glą​dać pa​pie​ry. — Rób, co chcesz,

pod j ed​ny m wa​run​kiem : ten wie​śniak m u​si pa​m ię​tać, gdzie j est j e​go m iej ​sce. W prze​ciw​ny m
ra​zie stra​cisz pra​cę i ni​g​dy nie zo​sta​niesz m aj ​strem . Zro​zu​m ia​no?

Jau​m e ski​nął gło​wą. Od tej po​ry Ber​nat pra​co​wał ra​m ię w ra​m ię z cze​lad​ni​ka​m i. Zle​ca​no m u

na​wet za​da​nia, któ​ry ch nie po​wie​rza​no m ło​dy m ter​m i​na​to​rom , zby t sła​by m , by udźwi​gnąć nie​-
po​ręcz​ne i cięż​kie for​m y z ognio​od​por​nej gli​ny. For​m y te, w któ​ry ch wy ​pa​la​no fa​j ans i ce​ra​m i​-
kę, słu​ży ​ły do wy ​ro​bu wiel​kich, pę​ka​ty ch am ​for o wą​skiej i krót​kiej szy j ​ce oraz pła​skiej , zwę​ża​j ą​-

cej się pod​sta​wie, m o​gą​cy ch po​m ie​ścić na​wet dwie​ście osiem ​dzie​siąt li​trów

2

ziar​na lub wi​na.

Do​ty ch​czas przy wy ​ro​bie ta​kich na​czy ń asy ​sto​wa​ło co naj ​m niej dwóch cze​lad​ni​ków, ale dzię​ki
po​m o​cy Ber​na​ta j e​den do​świad​czo​ny rze​m ieśl​nik wy ​star​czał do ca​łe​go pro​ce​su, któ​ry po​le​gał na
ule​pie​niu i wy ​pa​le​niu for​m y, po​kry ​ciu na​czy ​nia war​stwą top​ni​ka z tlen​ku cy ​ny i oło​wiu, po​now​-
ny m wy ​pa​le​niu go w niż​szej tem ​pe​ra​tu​rze, tak by cy ​na i ołów sto​pi​ły się i ob​la​ły na​czy ​nie, two​-
rząc na j e​go po​wierzch​ni bia​łe, wo​do​od​por​ne szkli​wo.

Jau​m e śle​dził efek​ty wpro​wa​dzo​ny ch zm ian i gra​tu​lo​wał so​bie po​m y ​słu. Wy ​daj ​ność warsz​ta​tu

wy ​raź​nie wzro​sła, a Ber​nat na​dal przy ​kła​dał się do pra​cy. Bar​dziej niż nie​j e​den ty ​tu​ło​wa​ny rze​-
m ieśl​nik! — m u​siał przy ​znać, pod​cho​dząc do Ber​na​ta i cze​lad​ni​ka, by od​bić znak m i​strza pod
prze​wę​że​niem no​wej am ​fo​ry.

Jau​m e pró​bo​wał wy ​czy ​tać z oczu wie​śnia​ka, o czy m m y ​śli. W j e​go spoj ​rze​niu nie by ​ło nie​na​-

wi​ści ani ura​zy. Za​sta​na​wiał się, co spra​wi​ło, że zna​lazł się w ta​kim po​ło​że​niu. Nie przy ​po​m i​nał
in​ny ch krew​ny ch m aj ​stra, któ​ry m cho​dzi​ło wy ​łącz​nie o pie​nią​dze. Ty m ​cza​sem Ber​nat… Jak on
tu​lił swe​go sy ​na! Ma​rzy ł o wol​no​ści i po​tra​fił na nią cięż​ko za​pra​co​wać, cię​żej niż kto​kol​wiek in​ny.

Od​wza​j em ​nio​na sy m ​pa​tia pod​m aj ​strze​go do Ber​na​ta za​owo​co​wa​ła nie ty l​ko zwięk​sze​niem

wy ​daj ​no​ści warsz​ta​tu. Pew​ne​go ra​zu, gdy Jau​m e j uż, j uż m iał od​bić stem ​pel na no​wy m na​czy ​-
niu, Ber​nat zm ru​ży ł oczy i wbił wzrok w pod​sta​wę am ​fo​ry.

„Ni​g​dy nie zo​sta​niesz m aj ​strem !”, za​gro​ził Grau. Sło​wa te roz​brzm ie​wa​ły w gło​wie pod​m aj ​-

strze​go, ile​kroć chciał po​trak​to​wać Ber​na​ta nie​co ser​decz​niej .

Udał na​pad kasz​lu. Od​su​nął się od am ​fo​ry i spoj ​rzał w kie​run​ku wska​za​ny m przez wie​śnia​ka.

Zo​ba​czy ł m a​łe pęk​nię​cie, któ​re spo​wo​do​wa​ło​by znisz​cze​nie na​czy ​nia pod​czas wy ​pa​la​nia. Wpadł
w gniew, któ​ry wy ​ła​do​wał na cze​lad​ni​ku i na… Ber​na​cie.

Upły ​nął rok i j e​den dzień. Ber​nat i j e​go sy n by ​li j uż wol​ny ​m i oby ​wa​te​la​m i Bar​ce​lo​ny,

a uszczę​śli​wio​ny Grau Pu​ig zo​stał na​resz​cie człon​kiem Ra​dy Stu. Pod​m aj ​strze​m u zda​wa​ło się, że
Ber​nat obo​j ęt​nie przy ​j ął swój no​wy sta​tus. Każ​dy in​ny wy ​stą​pił​by na​ty ch​m iast o glej t oby ​wa​-
tel​ski i ru​szy ł na uli​ce Bar​ce​lo​ny w po​go​ni za roz​ry w​ka​m i i ko​bie​ta​m i. Każ​dy, ale nie Ber​nat. Co
gry ​zie te​go wie​śnia​ka?

Ber​nat nie m ógł za​po​m nieć o chłop​cu z zam ​ko​wej kuź​ni. Nie m iał wy ​rzu​tów su​m ie​nia — nie​-

szczę​sny cze​lad​nik za​gra​żał j e​go sy ​no​wi. Ale j e​śli go za​bił… By ł j uż wol​ny, ale rok i j e​den dzień
nie wy ​star​czą, by unik​nąć ka​ry za m or​der​stwo. Idąc za ra​dą sio​stry, nie po​wie​dział ni​ko​m u o tam ​-
ty m wy ​da​rze​niu. Nie m ógł ry ​zy ​ko​wać, na wy ​pa​dek gdy ​by Llo​renc de Bel​le​ra ści​gał go nie ty l​ko
za po​rzu​ce​nie fol​war​ku, ale rów​nież za za​bój ​stwo. A j e​śli zo​sta​nie poj ​m a​ny, co sta​nie się z j e​go
sy ​nem ? Mor​der​cę cze​ka ka​ra śm ier​ci.

Ar​nau rósł zdro​wy i sil​ny. Jesz​cze nie m ó​wił, ale racz​ko​wał i ga​wo​rzy ł tak, że j e​go oj ​ciec ze

wzru​sze​nia do​sta​wał gę​siej skór​ki. Choć Jau​m e na​dal nie spo​ufa​lał się z Ber​na​tem , j e​go no​wa po​-
zy ​cj a w warsz​ta​cie — o któ​rej Grau, po​chło​nię​ty in​te​re​sa​m i i obo​wiąz​ka​m i w ra​dzie m iej ​skiej ,
nie m iał po​j ę​cia — spra​wia​ła, że sza​no​wa​no go j esz​cze bar​dziej . Rów​nież Gu​ia​m o​na, bar​dzo za​-
j ę​ta w związ​ku z no​wy m sta​no​wi​skiem m ę​ża, po​zwo​li​ła niań​ce przy ​no​sić m u czę​ściej dziec​ko,
któ​re te​raz j uż nie spa​ło pod​czas ich spo​tkań.

Jed​nak dla do​bra sy ​na Ber​nat na​dal m u​siał się ukry ​wać.

CZĘŚĆ DRU​GA

SŁU​DZY MOŻ​NYCH

6

Bar​ce​lo​na,

Bo​że Na​ro​dze​nie 1329 ro​ku

Ar​nau m iał j uż osiem lat. Wy ​rósł na grzecz​ne​go i roz​trop​ne​go chłop​ca. Kę​dzie​rza​we kasz​ta​no​-

we wło​sy spły ​wa​ły m u na ra​m io​na, oka​la​j ąc ład​ną bu​zię, w któ​rej zwra​ca​ły uwa​gę du​że, bły sz​-
czą​ce oczy bar​wy m io​du.

Dom Graua Pu​iga by ł ude​ko​ro​wa​ny na Bo​że Na​ro​dze​nie. Pu​igo​wi, któ​ry dzię​ki po​m o​cy hoj ​-

ne​go są​sia​da opu​ścił dom ro​dzin​ny j a​ko dzie​się​cio​la​tek, po​szczę​ści​ło się w Bar​ce​lo​nie. Te​raz cze​-
kał z żo​ną na go​ści.

— Chcą wkraść się w m o​j e ła​ski — rzekł do Gu​ia​m o​ny. — Pro​szę, pro​szę, m oż​ni i kup​cy wie​-

cze​rza​j ą pod da​chem rze​m ieśl​ni​ka…

Gu​ia​m o​na słu​cha​ła go w m il​cze​niu.
— Na​wet król m nie po​pie​ra. Ro​zu​m iesz, co to zna​czy ? Król we wła​snej oso​bie! Sam król Al​-

fons.

Te​go dnia nie pra​co​wa​no w warsz​ta​cie, więc Ber​nat i Ar​nau m ar​z​li na dzie​dziń​cu za​sta​wio​-

ny m gli​nia​ny ​m i na​czy ​nia​m i, pa​trząc, j ak nie​wol​ni​cy, cze​lad​ni​cy i ter​m i​na​to​rzy po​j a​wia​j ą się
i zni​ka​j ą w sie​ni Pu​igów. Przez osiem lat Ber​nat nie prze​kro​czy ł Pro​gu do​m u. I co z te​go? — m y ​-
ślał, m ierz​wiąc Ar​nau​owi czu​pry ​nę. Naj ​waż​niej ​sze, że m am przy so​bie sy ​na, że m o​gę go przy ​-
tu​lać. Cze​góż chcieć wię​cej ? Ar​nau m iesz​kał i j a​dał w do​m u Gu​ia​m o​ny, a na​wet po​bie​rał na​uki
pod okiem pre​cep​to​ra j ej dzie​ci. Ra​zem z ni​m i na​uczy ł się czy ​tać, pi​sać i ra​cho​wać. Gu​ia​m o​na
do​pil​no​wa​ła, by pa​m ię​tał, kto j est j e​go oj ​cem . Z ko​lei Grau trak​to​wał m a​łe​go krew​nia​ka obo​j ęt​-
nie.

Ar​nau nie stro​nił od psot, Ber​nat cią​gle m u przy ​po​m i​nał, by by ł grzecz​ny. Gdy wpa​dał ro​ze​-

śm ia​ny do warsz​ta​tu, twarz j e​go oj ​ca pro​m ie​nia​ła. Nie​wol​ni​cy i cze​lad​ni​cy, na​wet sam Jau​m e,
uśm ie​cha​li się do chłop​ca, któ​ry wy ​bie​gał na po​dwó​rze i cze​kał, aż Ber​nat bę​dzie m iał dla nie​go

chwil​kę. Rzu​cał m u się w ra​m io​na, a po​tem zno​wu sia​dał na ubo​czu, przy ​glą​dał się oj ​cu i uśm ie​-
chał do wszy st​kich, któ​rzy go za​ga​dy ​wa​li. Wie​czo​rem , gdy koń​czo​no pra​cę w warsz​ta​cie, Ar​nau
wy ​m y ​kał się z do​m u za zgo​dą Ha​bi​by. Wte​dy oj ​ciec i sy n m o​gli ga​wę​dzić i śm iać się do wo​li.

Sy ​tu​acj a w warsz​ta​cie ule​gła zm ia​nie, choć Jau​m e wciąż od​gry ​wał ro​lę na​rzu​co​ną m u przez

cią​gle ak​tu​al​ną groź​bę m aj ​stra. Grau nie za​przą​tał so​bie gło​wy do​cho​da​m i z warsz​ta​tu ani żad​ny ​-
m i in​ny ​m i kwe​stia​m i z nim zwią​za​ny ​m i. Warsz​tat by ł m u po​trzeb​ny, by zdo​by ć i utrzy ​m ać ty ​tuł
cech​m i​strza, pa​try ​cj u​sza i człon​ka Ra​dy Stu, po​zwa​lał m u rzu​cić się w wir po​li​ty ​ki i fi​nan​sów, co
dla pa​try ​cj u​sza ta​kie​go m ia​sta j ak Bar​ce​lo​na wca​le nie by ​ło rze​czą trud​ną.

Od po​cząt​ku swe​go pa​no​wa​nia Ja​kub II, któ​ry ob​j ął wła​dzę w ro​ku 1291, pró​bo​wał zm niej ​szy ć

wpły ​wy ka​ta​loń​skiej oli​gar​chii feu​dal​nej , w czy m po​m óc m u m ie​li m iesz​kań​cy wol​ny ch m iast,
na cze​le z Bar​ce​lo​ną. Sy ​cy ​lię przy ​łą​czy ł do ko​ro​ny j esz​cze Piotr Wiel​ki, a gdy pa​pież ze​zwo​lił Ja​-
ku​bo​wi II na pod​bój Sar​dy ​nii, Bar​ce​lo​na i j ej oby ​wa​te​le sfi​nan​so​wa​li kró​lew​ską wy ​pra​wę wo​-
j en​ną.

Przy ​łą​cze​nie do ko​ro​ny dwóch wy sp na Mo​rzu Śród​ziem ​ny m opła​ca​ło się za​rów​no wład​cy,

j ak i m ia​stu: gwa​ran​to​wa​ło do​sta​wy zbo​ża do Ka​ta​lo​nii oraz um ac​nia​ło j ej po​zy ​cj ę w za​chod​niej
czę​ści Mo​rza Śród​ziem ​ne​go, a ty m sa​m y m kon​tro​lę m or​skich szla​ków han​dlo​wy ch. Z ko​lei król
za​strze​gał so​bie pra​wa do ko​pal​ni sre​bra i żup sol​ny ch na Sar​dy ​nii.

Grau Pu​ig nie uczest​ni​czy ł w owy ch wy ​da​rze​niach. Po​czą​tek j e​go po​li​ty cz​nej ka​rie​ry zbiegł

się ze śm ier​cią Ja​ku​ba II i ko​ro​na​cj ą Al​fon​sa III. Wte​dy wła​śnie, w ro​ku 1329, wy ​bu​chło po​wsta​-
nie w sar​dy ń​skim m ie​ście Sas​sa​ri. Jed​no​cze​śnie Ge​nu​eń​czy ​cy, nie​za​do​wo​le​ni z ro​sną​cy ch wpły ​-
wów Ka​ta​lo​nii, wy ​po​wie​dzie​li j ej woj ​ną i za​ata​ko​wa​li stat​ki han​dlo​we pły ​wa​j ą​ce pod ka​ta​loń​ską
ban​de​rą. Król i kup​cy uzna​li, że stłu​m ie​nie bun​tu na Sar​dy ​nii i woj ​na prze​ciw Ge​nui po​win​ny zo​-
stać sfi​nan​so​wa​ne przez bo​ga​ty ch bar​ce​loń​skich m iesz​czan. Tak też się sta​ło, przede wszy st​kim
dzię​ki sta​ra​niom j ed​ne​go z głów​ny ch pa​try ​cj u​szy, Graua Pu​iga, któ​ry nie ty l​ko sam wy ​ło​ży ł spo​-
rą su​m ę na po​trze​by woj ​ny, ale pło​m ien​ny ​m i prze​m ó​wie​nia​m i za​chę​cił na​wet naj ​bar​dziej opor​-
ny ch m iesz​czan do pój ​ścia w j e​go śla​dy.

Sam król pu​blicz​nie po​dzię​ko​wał m u za po​m oc.
Grau co rusz pod​cho​dził do okna, wy ​pa​tru​j ąc go​ści. Ber​nat na po​że​gna​nie po​ca​ło​wał Ar​naua

w po​li​czek.

— Zro​bi​ło się zim ​no, sy n​ku. Bie​gnij le​piej do do​m u. — Chło​piec chciał za​pro​te​sto​wać. — No,

j uż! Na pew​no cze​ka na cie​bie py sz​na ko​la​cj a.

— Ko​gut, nu​gat i wa​fel​ki — wy ​re​cy ​to​wał m a​lec. Ber​nat klep​nął go w pu​pę.
— No, ucie​kaj . Póź​niej po​roz​m a​wia​m y.
Gdy Ar​nau wszedł do do​m u, za​sia​da​no j uż do ko​la​cj i. Miał j eść w kuch​ni ra​zem z m łod​szy ​m i

ku​zy ​na​m i: j e​go ró​wie​śni​kiem Gu​ia​m o​nem i pół​to​ra ro​ku star​szą Mar​ga​ri​dą. Dwóm star​szy m ku​-
zy ​nom , Jo​se​po​wi i Ge​ni​so​wi, po​zwo​lo​no j eść na gó​rze z ro​dzi​ca​m i.

Grau by ł bar​dzo prze​j ę​ty zj a​wie​niem się go​ści.
— Sam wszy st​kie​go do​pil​nu​j ę — oznaj ​m ił Gu​ia​m o​nie pod​czas przy ​go​to​wań do uro​czy ​sto​ści.

— Ty bę​dziesz po​dej ​m o​wać da​m y.

— Jak to ty do​pil​nu​j esz? — pró​bo​wa​ła opo​no​wać Gu​ia​m o​na, ale Grau za​brał się ocho​czo do

wy ​da​wa​nia po​le​ceń ku​char​ce: tę​giej , nie​po​zba​wio​nej tu​pe​tu Mu​lat​ce, któ​ra słu​cha​ła go​spo​da​rza,
ze​zu​j ąc na swą pa​nią.

A cze​go się spo​dzie​wa​łeś? — zży ​m a​ła się w du​chu Gu​ia​m o​na. — Prze​cież nie prze​m a​wiasz do

swe​go se​kre​ta​rza, nie j e​ste​śm y też w sie​dzi​bie ce​chu ani Ra​dy Stu. Nie wie​rzy sz, że po​tra​fię ob​-
słu​ży ć two​ich go​ści, bo​isz się, że nie sta​nę na wy ​so​ko​ści za​da​nia? O to ci cho​dzi?

Za ple​ca​m i m ę​ża pró​bo​wa​ła za​pro​wa​dzić po​rzą​dek w sze​re​gach służ​by i j ak naj ​le​piej przy ​go​-

to​wać bo​żo​na​ro​dze​nio​we przy ​j ę​cie. Jed​nak gdy nad​szedł ocze​ki​wa​ny m o​m ent i wszy st​ko by ​ło j uż
go​to​we — łącz​nie z wy ​kwint​ny ​m i szkla​ni​ca​m i dla go​ści — Gu​ia​m o​na m u​sia​ła wy ​co​fać się na
m iej ​sce wy ​zna​czo​ne j ej przez m ę​ża i uśm ie​chać się do za​pro​szo​ny ch dam , któ​re spo​glą​da​ły na
nią z gó​ry. Grau na​to​m iast przy ​po​m i​nał ge​ne​ra​ła na po​lu bi​twy : ga​wę​dził z go​ść​m i, po​ka​zu​j ąc
j ed​no​cze​śnie nie​wol​ni​kom , co m a​j ą ro​bić i ko​go ob​słu​ży ć. Jed​nak im ży ​wiej ge​sty ​ku​lo​wał, ty m
więk​sza pa​ni​ka ogar​nia​ła służ​bę. Na ko​niec wszy ​scy nie​wol​ni​cy — z wy ​j ąt​kiem ku​char​ki, któ​ra
przy ​go​to​wy ​wa​ła ko​la​cj ę — cho​dzi​li krok w krok za go​spo​da​rzem w ocze​ki​wa​niu na roz​ka​zy.

Mar​ga​ri​da, Gu​ia​m on i Ar​nau, spusz​cze​ni z oka przez ku​char​kę, któ​ra wraz z po​m oc​ni​ka​m i uwi​-

j a​ła się przy garn​kach, wy ​m ie​sza​li pie​czo​ne​go ko​gu​ta z nu​ga​tem oraz wa​fel​ka​m i i roz​po​czę​li wła​-
sną ucztę wi​gi​lij ​ną, śm ie​j ąc się i żar​tu​j ąc. W pew​nej chwi​li Mar​ga​ri​da się​gnę​ła po dzban nie​roz​-
wod​nio​ne​go wi​na i wy ​pi​ła du​ży ły k. Krew ude​rzy ​ła j ej do twa​rzy, a po​licz​ki za​pło​nę​ły, ale dziew​-
czy n​ka znio​sła tę pró​bę i nie wy ​plu​ła trun​ku. Skło​ni​ła bra​ta i ku​zy ​na, by wzię​li z niej przy ​kład. Ar​-
nau i Gu​ia​m on prze​łknę​li wi​no, ro​biąc do​brą m i​nę do złej gry, ale łzy na​pły ​nę​ły im do oczu, za​-
czę​li się krztu​sić i wy ​cią​gać rę​ce po wo​dę. Po chwi​li ca​ła trój ​ka za​czę​ła chi​cho​tać z by ​le po​wo​du,
pa​trząc po so​bie, na dzba​nek wi​na czy choć​by na ty ​łek ku​char​ki.

— Wy ​no​cha! — wrza​snę​ła Es​tra​ny a, m a​j ąc dość ich do​cin​ków. Dzie​ciar​nia wy ​pa​dła z kuch​ni

z krzy ​kiem i śm ie​chem .

— Psss! — zga​nił ich przy scho​dach nie​wol​nik. — Pan nie chce was tu wi​dzieć.
— Ale… — za​czę​ła Mar​ga​ri​da.
— Żad​ny ch „ale” — uciął m ęż​czy ​zna.
Ha​bi​ba ze​szła aku​rat po wi​no. Pan do​pie​ro co spio​ru​no​wał j ą wzro​kiem , wi​dząc, j ak j e​den

z go​ści się​ga po pu​sty dzban.

— Pil​nuj dzie​ci — rzu​ci​ła do nie​wol​ni​ka na scho​dach. — Po​lej ​cie wi​na! — za​wo​ła​ła, wcho​-

dząc do kuch​ni.

Grau wy ​biegł za nią w oba​wie, że Arab​ka przy ​nie​sie zwy ​kłe wi​no, a nie to trzy ​m a​ne na spe​-

cj al​ne oka​zj e.

Dzie​ci prze​sta​ły się śm iać i ob​ser​wo​wa​ły te​raz ner​wo​wą krzą​ta​ni​nę, do któ​rej do​łą​czy ł nie​spo​-

dzie​wa​nie sam pan do​m u.

— Co wy tu ro​bi​cie? — zga​nił m al​ców. — A ty ? — zwró​cił się do nie​wol​ni​ka. — Co tak sto​isz?

Pędź po​wie​dzieć Ha​bi​bie, że m a za​czerp​nąć wi​na ze sta​ry ch na​czy ń. Ty l​ko cze​goś nie po​kręć, bo
obe​drę cię ży w​cem ze skó​ry. Dzie​ci, do łó​żek!

Nie​wol​nik po​biegł do kuch​ni. Dzie​ci spoj ​rza​ły po so​bie roz​ba​wio​ne, z ocza​m i bły sz​czą​cy ​m i od

wi​na. Gdy Grau zno​wu wbiegł po scho​dach, wy ​bu​chły śm ie​chem . Do łó​żek? Mar​ga​ri​da zer​k​nę​ła
na otwar​te drzwi na po​dwó​rze, wy ​krzy ​wi​ła war​gi i unio​sła brwi.

— A dzie​ci? — za​py ​ta​ła Ha​bi​ba na wi​dok wcho​dzą​ce​go nie​wol​ni​ka.
— Wi​no ze sta​ry ch na​czy ń… — beł​ko​tał nie​wol​nik.
— A dzie​ci?
— Ze sta​ry ch… z ty ch sta​ry ch…
— A dzie​ci? — nie ustę​po​wa​ła Ha​bi​ba.
— U cie​bie w łóż​ku. Pan po​wie​dział: do łó​żek! Są ra​zem z nim . Ze sta​ry ch na​czy ń, sły ​szy sz?

Bo obe​drze nas ze skó​ry …

W noc wi​gi​lij ​ną Bar​ce​lo​na opu​sto​sza​ła. Wszy ​scy cze​ka​li na pa​ster​kę, by za​nieść do ko​ścio​ła

ko​gu​ta za​bi​te​go spe​cj al​nie na tę oka​zj ę. Księ​ży c od​bi​j ał się w m o​rzu, j ak​by uli​ca cią​gnę​ła się aż
po wid​no​krąg. Tro​j e dzie​ci wpa​try ​wa​ło się w sre​brzy ​sty od​blask na wo​dzie.

— Na pla​ży nie m a na pew​no ży ​we​go du​cha — szep​nę​ła Mar​ga​ri​da.
— Nikt nie wy ​pły ​wa w m o​rze w Wi​gi​lię — po​twier​dził Gu​ia​m on.
Od​wró​ci​li się w stro​nę Ar​naua, któ​ry po​krę​cił gło​wą.
— Nikt się nie do​wie — prze​ko​ny ​wa​ła Mar​ga​ri​da. — Pój ​dzie​m y na chwil​kę i za​raz wró​ci​m y.

Prze​cież to bli​ziut​ko.

— Tchórz — za​drwił z ku​zy ​na Gu​ia​m on.
Po​bie​gli do Fra​m e​nors — po​ło​żo​ne​go nad sa​m y m m o​rzem klasz​to​ru fran​cisz​ka​nów, przy ​le​ga​-

j ą​ce​go do naj ​bar​dziej wy ​su​nię​tej na wschód czę​ści m u​rów m iej ​skich. Stam ​tąd po​pa​trzy ​li na pla​-
żę, któ​ra cią​gnę​ła się po za​chod​nie krań​ce Bar​ce​lo​ny, aż do klasz​to​ru Świę​tej Kla​ry.

— Oj ej ​ku! — wy ​krzy k​nął Gu​ia​m on. — Ile stat​ków!
— Jesz​cze ni​g​dy nie wi​dzia​łam ty ​lu na​raz — do​da​ła Mar​ga​ri​da.
Ar​nau, z ocza​m i wiel​ki​m i j ak spodki, ty l​ko ki​wał gło​wą.
Ca​ła pla​ża, od Fra​m e​nors po klasz​tor kla​ry ​sek, za​peł​nio​na by ​ła stat​ka​m i wszel​kich roz​m ia​rów.

Brak na​brzeż​ny ch za​bu​do​wań uła​twiał po​dzi​wia​nie te​go nie​co​dzien​ne​go wi​do​ku. Kie​dy ś, gdy
dzie​ci po​szły z pre​cep​to​rem po​pa​trzeć na wy ​ła​du​nek j ed​ne​go z oj ​cow​skich stat​ków, Grau opo​wie​-
dział im , że pra​wie sto lat te​m u król Ja​kub Zdo​by w​ca za​ka​zał wzno​sze​nia bu​dow​li na pla​ży Bar​ce​-
lo​ny. Ale dzie​ci nie bar​dzo ro​zu​m ia​ły, co oj ​ciec m iał na m y ​śli. Prze​cież to j a​sne, że stat​ki sto​j ą na
pla​ży. To ich m iej ​sce, za​wsze tu sta​ły. Grau i pre​cep​tor spoj ​rze​li po so​bie.

— W por​tach na​szy ch nie​przy ​j a​ciół i ry ​wa​li han​dlo​wy ch nikt nie wy ​cią​ga stat​ków na brzeg —

wy ​j a​śnił pre​cep​tor.

Czwo​ro dzie​ci Graua j ak na ko​m en​dę od​wró​ci​ło się do na​uczy ​cie​la. Nie​przy ​j a​cie​le! To za​czy ​-

na​ło brzm ieć in​te​re​su​j ą​co.

— Świę​ta praw​da — wtrą​cił się Grau, wzbu​dza​j ąc za​in​te​re​so​wa​nie dzie​ci, a pre​cep​tor się

uśm iech​nął. — Na​si wro​go​wie z Ge​nui m a​j ą wspa​nia​ły, na​tu​ral​nie osło​nię​ty port i nie m u​szą wy ​-
cią​gać ło​dzi na pla​żę. We​ne​cj a, nasz sprzy ​m ie​rze​niec, po​sia​da la​gu​nę, do któ​rej wpły ​wa się przez
sieć wą​skich ka​na​łów. Nie prze​do​sta​j ą się tam wy ​so​kie fa​le i stat​ki m o​gą bez​piecz​nie cu​m o​wać
na​wet pod​czas naj ​więk​szy ch sztor​m ów. Port w Pi​zie łą​czy z m o​rzem rze​ka Ar​no i na​wet w Mar​-
sy ​lii j est na​tu​ral​ny port, któ​ry chro​ni j ą przed ka​pry ​sa​m i po​go​dy.

— Już sta​ro​ży t​ni Gre​cy ko​rzy ​sta​li z por​tu w Mar​sy ​lii — za​zna​czy ł pre​cep​tor.
— Na​si nie​przy ​j a​cie​le m a​j ą do​god​niej ​sze por​ty ? — za​py ​tał Jo​sep, naj ​star​szy z ro​dzeń​stwa. —

Ale prze​cież m y j e​ste​śm y od nich lep​si, pa​nu​j e​m y na Mo​rzu Śród​ziem ​ny m ! — po​wtó​rzy ł sło​wa
za​sły ​sza​ne od oj ​ca. Je​go ro​dzeń​stwo przy ​tak​nę​ło. — Jak to m oż​li​we?

Grau spoj ​rzał py ​ta​j ą​co na pre​cep​to​ra.
— Bar​ce​lo​na za​wsze m ia​ła naj ​lep​szy ch m a​ry ​na​rzy. I choć nie m a​m y j uż por​tu…
— Jak to nie m a​m y por​tu? — wszedł m u w sło​wo Ge​nis. — A to? — Wska​zał pla​żę.
— To nie j est port. Port j est m iej ​scem za​cisz​ny m , osło​nię​ty m , a to… — Pre​cep​tor wy ​cią​gnął

rę​kę ku otwar​te​m u m o​rzu, któ​re ob​m y ​wa​ło pla​żę. — Coś wam po​wiem . Bar​ce​lo​na od za​wsze by ​-
ła m ia​stem że​gla​rzy. Kie​dy ś, wie​le, wie​le lat te​m u m ie​li​śm y wła​sny port, j ak wszy st​kie m ia​sta,
o któ​ry ch wspo​m niał wasz oj ​ciec. Za Rzy ​m ian stat​ki cu​m o​wa​ły u stóp gó​ry Ta​ber, m niej wię​cej

w ty m m iej ​scu. — Wska​zał w głąb m ia​sta. — Jed​nak ląd za​czął po​su​wać się w stro​nę m o​rza
i port znikł. Po​tem m ie​li​śm y j esz​cze port Com ​tal, rów​nież po​chło​nię​ty z cza​sem przez ląd, oraz
port Ja​ku​ba Pierw​sze​go w za​tocz​ce u pod​nó​ża nie​wiel​kiej gó​ry Pu​ig de les Fal​sies. Wie​cie, gdzie
j est te​raz Pu​ig de les Fal​sies?

Dzie​ci spoj ​rza​ły po so​bie, a po​tem na oj ​ca, któ​ry z fi​glar​ny m uśm iesz​kiem wska​zał pal​cem

pod no​gi tak, by pre​cep​tor go nie za​uwa​ży ł.

— Tu​taj ? — za​py ​ta​ły chó​rem dzie​ci.
— Ow​szem — od​parł wy ​cho​waw​ca. — Wła​śnie tu, gdzie te​raz sto​im y. Daw​na za​tocz​ka rów​-

nież zo​sta​ła po​chło​nię​ta przez ląd i Bar​ce​lo​na zo​sta​ła bez por​tu. Ale przez ten czas zdą​ży ​li​śm y się
wy ​szko​lić na do​sko​na​ły ch, naj ​lep​szy ch na świe​cie że​gla​rzy. Mi​m o że nie m a​m y por​tu…

— W ta​kim ra​zie, po co ko​m u port? — za​py ​ta​ła Mar​ga​ri​da.
— O ty m opo​wie ci twój oj ​ciec — po​wie​dział pre​cep​tor, a Grau ski​nął gło​wą.
— Port j est waż​ny, có​recz​ko, bar​dzo waż​ny. Wi​dzisz tam ​ten okręt? — Wska​zał ga​le​rę oto​czo​ną

przez m a​łe łód​ki. — Gdy ​by ​śm y m ie​li port, wy ​ła​du​nek od​by ​wał​by się bez​po​śred​nio przy brze​gu,
obe​szło​by się bez prze​woź​ni​ków, któ​rzy trans​por​tu​j ą ła​du​nek na pla​żę. Po​za ty m , gdy ​by ze​rwał się
te​raz sztorm , okrę​to​wi gro​zi​ło​by wiel​kie nie​bez​pie​czeń​stwo, bo stoi za​ko​twi​czo​ny bli​sko pla​ży. Mu​-
siał​by um y ​kać z Bar​ce​lo​ny.

— Dla​cze​go? — do​py ​ty ​wa​ła się dziew​czy n​ka.
— Bo na tak pły t​kich wo​dach nie m ógł​by wal​czy ć ze sztor​m em i nie​chy b​nie za​to​nął​by. Na​wet

Ko​deks Mor​ski Bar​ce​lo​ny na​ka​zu​j e, by okrę​ty chro​ni​ły się przed bu​rzą w por​cie w Sa​lou lub
w Tar​ra​go​nie.

— Nie m a​m y por​tu — wes​tchnął Gu​ia​m on, j ak​by wła​śnie stra​cił coś bar​dzo cen​ne​go.
— Ano nie — ro​ze​śm iał się Grau i przy ​tu​lił sy ​na. — Ale i tak j e​ste​śm y do​sko​na​ły ​m i m a​ry ​na​-

rza​m i, Gu​ia​m o​nie. Pa​nu​j e​m y na Mo​rzu Śród​ziem ​ny m ! I m a​m y pla​żę, na któ​rej trzy ​m a​m y stat​ki
po se​zo​nie, gdzie bu​du​j e​m y no​we ło​dzie i re​pe​ru​j e​m y uszko​dzo​ne. Wi​dzisz do​ki — tam , na pla​ży,
na​prze​ciw​ko ar​kad?

— Mo​że​m y po​ba​wić się na ło​dziach? — za​py ​tał Gu​ia​m on.
— Nie — od​parł z po​wa​gą oj ​ciec. — Sta​tek to rzecz świę​ta, sy ​nu.
Ar​nau ni​g​dy nie cho​dził na spa​ce​ry z Grau​em i m a​ły ​m i krew​nia​ka​m i, a ty m bar​dziej z Gu​ia​-

m o​ną. Zo​sta​wał w do​m u pod opie​ką Ha​bi​by, ale ku​zy ​ni po po​wro​cie opo​wia​da​li m u o ty m , co wi​-
dzie​li i sły ​sze​li. Po​wtó​rzy ​li m u też wy ​kład oj ​ca o por​tach i stat​kach.

A te​raz, wła​śnie w noc wi​gi​lij ​ną, Ar​nau zo​ba​czy ł stat​ki na wła​sne oczy. Wszy st​kie, wszy ​ściu​-

teń​kie! Ma​łe: fe​lu​ki, czół​na i gon​do​le, śred​nie: bar​ki, tra​twy, bar​ka​sy, ka​ra​we​le, bry ​gi, ga​le​asy
i ba​rqu​ants, a na​wet kil​ka więk​szy ch: ka​ra​ki, na​ve​tes, co​cas i ga​le​ry, któ​ry m król za​ka​zy ​wał że​glu​gi
od paź​dzier​ni​ka do kwiet​nia, m i​m o ich wiel​kich roz​m ia​rów.

— Oj ej ​ku! — za​wo​łał zno​wu Gu​ia​m on.
W do​kach na​prze​ciw​ko Re​go​m ir pło​nę​ły ogni​ska, przy któ​ry ch grza​li się straż​ni​cy. Ską​pa​ne

w bla​sku księ​ży ​ca stat​ki wy ​peł​nia​ły po​grą​żo​ną w ci​szy pla​żę od uli​cy Re​go​m ir aż po klasz​tor Fra​-
m e​nors.

— Za m ną, m a​ry ​na​rze! — roz​ka​za​ła Mar​ga​ri​da, uno​sząc pra​wą rę​kę.
Mi​m o sztor​m ów, pi​ra​tów, abor​da​ży i m or​skich bi​tew ka​pi​tan Mar​ga​ri​da pro​wa​dzi​ła swój od​-

dział od stat​ku do stat​ku, ska​cząc z po​kła​du na po​kład, wy ​cho​dząc obron​ną rę​ką ze starć z woj ​ska​m i
Ge​nu​eń​czy ​ków i Mau​rów oraz zdo​by ​wa​j ąc Sar​dy ​nię po​śród wi​wa​tów na cześć kró​la Al​fon​sa.

— Stać! Kto idzie?
Tro​j e dzie​ci przy ​lgnę​ło do po​kła​du j ed​nej z fe​luk.
— Kto idzie?
Mar​ga​ri​da wy j ​rza​ła zza bur​ty. Mię​dzy ło​dzia​m i zbli​ża​ły się ku nim trzy po​chod​nie.
— Ucie​kaj ​m y — szep​nął Gu​ia​m on, cią​gnąc sio​strę za su​kien​kę.
— Nie m o​że​m y — od​par​ła Mar​ga​ri​da. — Od​cię​li nam dro​gę…
— Mo​że w stro​nę do​ków? — za​pro​po​no​wał Ar​nau. Mar​ga​ri​da spoj ​rza​ła ku Re​go​m ir. W ich kie​-

run​ku su​nę​ły ko​lej ​ne dwie po​chod​nie.

— Nic z te​go — wy ​m am ​ro​ta​ła.
Sta​tek to rzecz świę​ta! Dzie​ci przy ​po​m nia​ły so​bie prze​stro​gę Graua. Gu​ia​m on za​czął po​pła​ki​-

wać, ale Mar​ga​ri​da go uci​szy ​ła. Księ​ży c skry ł się za chm u​ra​m i.

Do m o​rza! — rzu​ci​ła pa​ni ka​pi​tan.
Wy ​sko​czy ​li przez bur​tę i we​szli do wo​dy. Mar​ga​ri​da i Ar​nau sku​li​li się, Gu​ia​m on stał wy ​pro​sto​-

wa​ny. Ca​ła trój ​ka nie spusz​cza​ła z oka klu​czą​cy ch m ię​dzy ło​dzia​m i świa​teł. Gdy war​tow​ni​cy po​-
de​szli do brze​gu, dzie​ci cof​nę​ły się głę​biej w m o​rze. Mar​ga​ri​da zer​k​nę​ła na księ​ży c, za​kli​na​j ąc go
w du​chu, by j ak naj ​dłu​żej po​zo​stał za chm u​ra​m i.

War​tow​ni​cy nie​pręd​ko da​li za wy ​gra​ną. Ża​den z nich nie spoj ​rzał na m o​rze, a na​wet j e​śli…

Prze​cież to Bo​że Na​ro​dze​nie i tro​j e wy ​stra​szo​ny ch, prze​m o​czo​ny ch do su​chej nit​ki dzie​cia​ków.
Ziąb by ł nie do znie​sie​nia.

Gu​ia​m on nie m ógł wró​cić do do​m u o wła​sny ch si​łach. Szczę​kał zę​ba​m i, ko​la​na m u drża​ły,

trząsł się j ak ga​la​re​ta. Mar​ga​ri​da i Ar​nau wzię​li go pod pa​chy i nie​śli. Na szczę​ście do do​m u by ​ło
bli​sko.

Gdy do​tar​li na m iej ​sce, go​ście j uż od​j e​cha​li. Za​uwa​żo​no znik​nię​cie dzie​ci i Grau wraz z nie​-

wol​ni​ka​m i wy ​bie​rał się wła​śnie na ich po​szu​ki​wa​nie.

— To przez Ar​naua — Mar​ga​ri​da zrzu​ci​ła wi​nę na ku​zy ​na. Gu​ia​m o​na i arab​ska nie​wol​ni​ca

wsa​dzi​ły j ej m łod​sze​go bra​ta do ba​lii z go​rą​cą wo​dą. — Na​m ó​wił nas, by ​śm y szli na pla​żę. Ja nie
chcia​łam … — Dziew​czy n​ka ubar​wi​ła opo​wieść łza​m i, na któ​ry ch wi​dok j ej oj ​cu za​wsze m ię​kło
ser​ce.

Gu​ia​m o​no​wi nie po​m o​gła ani go​rą​ca ką​piel, ani ple​dy i ko​ce, ani na​wet cie​plut​ki ro​sół. Gdy

tem ​pe​ra​tu​ra pod​sko​czy ​ła, Grau we​zwał le​ka​rza, ale i on by ł bez​rad​ny. Go​rącz​ka ro​sła z każ​dą
chwi​lą, Gu​ia​m on za​czął kasz​leć, a j e​go od​dech prze​m ie​nił się w ża​ło​sny świst.

— Nie m o​gę m u po​m óc — przy ​znał sm ut​no trze​cie​go wie​czo​ru le​karz, Se​ba​stia Font.
Gu​ia​m o​na skry ​ła bla​dą, po​sta​rza​łą twarz w dło​niach i za​łka​ła.
— To nie​praw​da! — krzy k​nął Grau. — Mu​si by ć j a​kiś spo​sób.
— Mo​że j est, ale… — Se​ba​stia Font znał nie​chęć swe​go klien​ta do Ży ​dów… Jed​nak sy ​tu​acj a

by ​ła na​praw​dę dra​m a​ty cz​na. — Ra​dzę po​słać po Ja​fii​da Bon​se​ny ​ora.

Grau onie​m iał.
— We​zwij go! — po​na​gla​ła m ę​ża Gu​ia​m o​na, za​no​sząc się pła​czem .
Ży ​da?! — prze​m knę​ło przez gło​wę Grau​owi. W m ło​do​ści wpo​j o​no m u, że kto bi​j e Ży ​da, bi​j e

wcie​lo​ne​go dia​bła. W dzie​ciń​stwie Grau ga​niał z ko​le​ga​m i z warsz​ta​tu Ży ​dów​ki, któ​re cho​dzi​ły po
wo​dę do m iej ​skich stud​ni, i tłukł im dzba​ny. Prze​stał prze​śla​do​wać sta​ro​za​kon​ny ch, do​pie​ro gdy
na proś​bę ży ​dow​skiej spo​łecz​no​ści osia​dłej w Bar​ce​lo​nie król za​ka​zał te​go ro​dza​j u szy ​kan. Jed​nak
na​dal ich nie​na​wi​dził. Ca​łe ży ​cie drę​czy ł i pluł na prze​chod​niów z żół​to-czer​wo​ny m zna​kiem na

pier​siach. Prze​cież to he​re​ty ​cy, ukrzy ​żo​wa​li Chry ​stu​sa… Jak​że m iał te​raz wpu​ścić j ed​ne​go z nich
do do​m u?

— We​zwij go! — krzy k​nę​ła Gu​ia​m o​na, a j ej krzy k po​niósł się echem po oko​li​cy.
Sły ​sząc go, Ber​nat i po​zo​sta​li ro​bot​ni​cy sku​li​li się na sien​ni​kach. Ber​nat nie roz​m a​wiał z Ar​nau​-

em ani z Ha​bi​bą od trzech dni, ale wie​dział o wszy st​kim od pod​m aj ​strze​go.

— Two​j e​m u sy ​no​wi nic się nie sta​ło — szep​nął Jau​m e, gdy nikt nie pa​trzy ł w ich stro​nę.
Je​fu​da Bon​se​ny ​or zj a​wił się nie​zwłocz​nie. Miał na so​bie zwy ​kłą czar​ną sza​tę z kap​tu​rem i nie​-

odzow​ną na​szy w​ką na pier​si. Grau za​szy ł się w j a​dal​ni i ty l​ko od​pro​wa​dził wzro​kiem zgar​bio​ne​go
star​ca z dłu​gą si​wą bro​dą, któ​ry sto​j ąc obok Gu​ia​m o​ny, słu​chał wy ​j a​śnień Se​ba​stia. „Ra​tuj m e​go
sy ​na, Ży ​dzie!” — m ruk​nął pod no​sem , gdy ich spoj ​rze​nia się spo​tka​ły. Je​fu​da Bon​se​ny ​or ukło​nił
m u się. By ł m ę​dr​cem , po​świę​cił ca​łe ży ​cie stu​dio​wa​niu świę​ty ch pism i zgłę​bia​niu na​uk fi​lo​zo​-

ficz​ny ch. Na​pi​sał Lli​bre de pa​rau​les de sa​vis yji​lo​sofs

3

, ale znał się rów​nież na m e​dy ​cy ​nie, by ł

naj ​bar​dziej ce​nio​ny m w Bar​ce​lo​nie le​ka​rzem ży ​dow​skim . Te​raz j ed​nak spoj ​rzał na Gu​ia​m o​na
i po​krę​cił ty l​ko sm ut​no gło​wą.

Usły ​szaw​szy krzy k żo​ny, Grau rzu​cił się bie​giem ku scho​dom . Gu​ia​m o​na wy ​szła z sy ​pial​ni

dzie​ci w to​wa​rzy ​stwie Se​ba​stia. Za ni​m i po​dą​żał Je​fu​da.

— Ty Ży ​dzie! — krzy k​nął Grau i splu​nął m u pod no​gi.
Gu​ia​m on um arł dwa dni póź​niej .
Za​raz po po​wro​cie z po​grze​bu sy ​na Grau przy ​wo​łał pod​m aj ​strze​go.
— Za​bierz stąd Ar​naua i do​pil​nuj , by ni​g​dy wię​cej nie prze​kro​czy ł pro​gu te​go do​m u.
Gu​ia​m o​na nie za​re​ago​wa​ła na sło​wa m ę​ża.
Grau po​wtó​rzy ł żo​nie za​pew​nie​nia cór​ki, że to wła​śnie Ar​nau za​cią​gnął j ą oraz j ej bra​ta nad

m o​rze. Je​go sy n​ko​wi i m a​łej dziew​czy n​ce ni​g​dy nie przy ​szło​by to do gło​wy. Gu​ia​m o​na słu​cha​ła
wy ​rzu​tów m ę​ża, że przy ​j ę​ła pod dach bra​ta i bra​tan​ka. I choć w głę​bi ser​ca wie​dzia​ła, że wszy st​-
kie​m u win​na j est dzie​cię​ca lek​ko​m y śl​ność, któ​ra za​owo​co​wa​ła tra​ge​dią, śm ierć naj ​m łod​sze​go
dziec​ka po​zba​wi​ła j ą sił i wo​li, by sprze​ci​wić się m ę​żo​wi. Oskar​że​nie Mar​ga​ri​dy spra​wi​ło, że nie
m o​gła się na​wet do Ar​naua ode​zwać. By ł sy ​nem j ej ro​dzo​ne​go bra​ta, ży ​czy ​ła m u j ak naj ​le​piej ,
ale nie chcia​ła go wi​dzieć.

— Przy ​wiąż Arab​kę do bel​ki — rzu​cił Grau do pod​m aj ​strze​go idą​ce​go po Ar​naua. — I zgro​-

m adź w warsz​ta​cie ca​łą służ​bę, te​go m a​łe​go ga​gat​ka rów​nież.

Pod​czas uro​czy ​sto​ści po​grze​bo​wy ch Grau do​szedł do wnio​sku, że głów​ną wi​nę za tra​ge​dię po​-

no​si niań​ka, któ​ra nie do​pil​no​wa​ła dzie​ci. Pod​czas gdy Gu​ia​m o​na szlo​cha​ła, a ksiądz od​m a​wiał ża​-
łob​ne m o​dli​twy, Grau przy ​m knął oczy i za​czął ob​m y ​ślać ze​m stę. Pra​wo za​bra​nia​ło m u za​bić czy
trwa​le oka​le​czy ć nie​wol​ni​ka, ale nikt nic m u nie po​wie, j e​śli Arab​ka um rze od ran. Grau nie m iał
j esz​cze do czy ​nie​nia z tak po​waż​ny m prze​wi​nie​niem . Przy ​po​m niał so​bie tor​tu​ry, o j a​kich sły ​szał.
Mo​że po​wi​nien ob​lać nie​wol​ni​cę wrzą​cy m sa​dłem ? (Ale czy Es​tra​ny a znaj ​dzie w kuch​ni dość sa​-
dła?). A m o​że ra​czej za​kuć j ą w kaj ​da​ny i wrzu​cić do lo​chu? (Nie, zby t ła​god​ne). Po​bić? Za​truć
w dy ​by ? Wy ​chło​stać?

„Uży ​waj go ostroż​nie — ostrzegł go ka​pi​tan j ed​ne​go z j e​go okrę​tów, wrę​cza​j ąc m u bicz —

j ed​ny m ude​rze​niem m o​żesz ze​drzeć z czło​wie​ka skó​rę”. Od tam ​tej po​ry pre​zent ka​pi​ta​na — pięk​-
ny orien​tal​ny bicz z ple​cio​ny ch rze​m ie​ni, gru​by, ale zgrab​ny i po​ręcz​ny, za​koń​czo​ny frędz​la​m i
na​bi​j a​ny ​m i ostry ​m i ka​wał​ka​m i m e​ta​lu — spo​czy ​wał na dnie ku​fra

Ka​płan za​m ilkł i m i​ni​stran​ci obe​szli ka​ta​falk, ko​ły ​sząc ka​dziel​ni​cą. Gu​ia​m o​na za​kasz​la​ła, Grau

wziął głę​bo​ki od​dech.

Arab​ka, przy ​wią​za​na za nad​garst​ki do bel​ki, do​ty ​ka​ła kle​pi​ska ty l​ko czub​ka​m i pal​ców.
— Nie chcę, by m ój sy n na to pa​trzy ł — po​wie​dział Ber​nat pod​m aj ​strze​m u.
— To nie j est naj ​lep​szy m o​m ent, Ber​na​cie — ostrzegł go Jau​m e. — Na​py ​tasz so​bie bie​dy …
Ber​nat nie ustę​po​wał.
— Pra​co​wa​łeś bar​dzo cięż​ko. Le​piej siedź ci​cho, zrób to dla sy ​na.
Odzia​ny w czerń Grau wy ​szedł na śro​dek krę​gu utwo​rzo​ne​go wo​kół Ha​bi​by przez nie​wol​ni​ków,

ter​m i​na​to​rów i cze​lad​ni​ków.

— Roz​bierz j ą — roz​ka​zał pod​m aj ​strze​m u.
Czu​j ąc, j ak Jau​m e zry ​wa z niej ubra​nie, Arab​ka pró​bo​wa​ła pod​cią​gnąć wsty ​dli​wie no​gi. Jej

na​gie, śnia​de, lśnią​ce od po​tu cia​ło m ia​ło zo​stać wy ​sta​wio​ne na pa​stwę ga​piów zgro​m a​dzo​ny ch tu
wbrew ich wo​li, oraz… bi​cza le​żą​ce​go na kle​pi​sku. Ber​nat ści​snął Ar​naua za ra​m io​na. Chło​piec
wy ​buch​nął pła​czem .

Grau od​rzu​cił rę​kę do ty ​łu i za​m ie​rzy ł się. Rze​m ie​nie ude​rzy ​ły o ple​cy nie​wol​ni​cy i na​bi​j a​ne

m e​ta​lem frędz​le, opló​tł​szy j ej cia​ło, wbi​ły się w pier​si. Cien​ka struż​ka krwi po​pły ​nę​ła Po śnia​-
dy ch ple​cach, m e​tal zry ​wał pła​ty skó​ry. Ból prze​szy ł Ha​bi​bę od stóp do głów. Unio​sła gło​wę
i krzy k​nę​ła roz​dzie​ra​j ą​co. Ar​nau za​czął się trząść, bła​ga​j ąc Graua, by prze​stał.

Grau za​m ach​nął się po​now​nie.
— Nie do​pil​no​wa​łaś dzie​ci!
Przy ko​lej ​ny m trza​sku rze​m ie​nia Ber​nat od​wró​cił i przy ​cią​gnął do sie​bie sy ​na. Nie​wol​ni​ca

zno​wu za​wy ​ła. Ubra​nie Ber​na​ta zdu​si​ło krzy ​ki chłop​ca. Grau chło​stał Arab​kę, pó​ki j ej ple​cy, ra​-
m io​na, pier​si, po​ślad​ki i no​gi nie za​m ie​ni​ły się w krwa​wą m a​sę.

— Prze​każ m aj ​stro​wi, że od​cho​dzę.
Jau​m e za​gry zł war​gi. Miał ocho​tę uści​skać Ber​na​ta, ale w ich stro​nę zer​ka​ło kil​ku ter​m i​na​to​-

rów.

Ber​nat od​pro​wa​dził wzro​kiem pod​m aj ​strze​go, któ​ry skie​ro​wał się do do​m u Pu​igów. Kil​ka​krot​-

nie roz​m a​wiał z sio​strą, by ​ła j ed​nak głu​cha na j e​go wy ​j a​śnie​nia i proś​by. Od j a​kie​goś cza​su Ar​-
nau nie ru​szał się z sien​ni​ka, któ​ry dzie​lił te​raz z oj ​cem . Wpa​try ​wał się w po​sła​nie, na któ​ry m po​-
ło​żo​no j e​go do​go​ry ​wa​j ą​cą niań​kę.

Gdy Grau wy ​szedł z warsz​ta​tu, od​wią​za​no j ą, nie wie​dzia​no j ed​nak, j ak j ej po​m óc. Ku​char​ka

Es​tra​ny a przy ​bie​gła z ole​j a​m i i m a​ścia​m i, ale spoj ​rzaw​szy na krwa​wą m a​sę, w j a​ką za​m ie​ni​ło
się cia​ło Arab​ki, po​krę​ci​ła ty l​ko gło​wą. Ar​nau śle​dził z bo​ku, ze łza​m i w oczach, roz​pacz​li​we wy ​-
sił​ki służ​by. Ber​nat na​m a​wiał go, by opu​ścił izbę, ale chło​piec nie po​słu​chał. Jesz​cze tej sa​m ej no​-
cy usta​ło kwi​le​nie — po​dob​ne do pła​czu no​wo​rod​ka — któ​re przez ca​ły dzień roz​dzie​ra​ło wszy st​-
kim ser​ca. Ha​bi​ba um ar​ła.

Jau​m e prze​ka​zał Grau​owi wia​do​m ość od Ber​na​ta. Te​go ty l​ko bra​ko​wa​ło: dwaj Es​ta​ny ​olo​wie

ze zna​m ie​niem nad okiem szwen​da​j ą​cy się po Bar​ce​lo​nie w po​szu​ki​wa​niu pra​cy, plot​ku​j ą​cy
z każ​dy m , kto ty l​ko ze​chce na​sta​wić ucha. A chęt​ny ch nie za​brak​nie, bo Grau by ł j uż pra​wie
u szczy ​tu wła​dzy. Po​czuł ucisk w żo​łąd​ku i su​chość w gar​dle. Grau Pu​ig, pa​try ​cj usz, star​szy ce​chu
garn​ca​rzy, czło​nek Ra​dy Stu, udzie​la schro​nie​nia zbie​gły m chło​pom . Miał na pień​ku z m oż​ny ​m i.
Im bar​dziej Bar​ce​lo​na wspie​ra​ła kró​la, ty m m niej by t on uza​leż​nio​ny od pa​nów feu​dal​ny ch, m a​-
la​ły więc ko​rzy ​ści i przy ​wi​le​j e, na któ​re m o​gli li​czy ć. A kto naj ​bar​dziej za​bie​gał o po​m oc dla kró​-

la? On, Grau Pu​ig. A ko​m u naj ​bar​dziej za​szko​dzi uciecz​ka chło​pów ze wsi? Moż​ny m zie​m ia​nom .
Grau po​krę​cił gło​wą i wes​tchnął. Co też, u dia​bła, go pod​ku​si​ło, że​by przy ​j ąć te​go wie​śnia​ka pod
swój dach!

— We​zwij Es​ta​ny ​ola — roz​ka​zał pod​m aj ​strze​m u.
— Jau​m e po​wia​do​m ił m nie, że za​m ie​rzasz nas opu​ścić — rzekł do szwa​gra.
Ber​nat po​twier​dził ski​nie​niem gło​wy.
— I co za​m ie​rzasz ro​bić?
— Po​szu​kam pra​cy, by za​ro​bić na utrzy ​m a​nie sy ​na.
— Nie znasz żad​ne​go fa​chu. Bar​ce​lo​na peł​na j est bie​da​ków ta​kich j ak ty : chło​pów, któ​rzy po​-

rzu​ci​li ro​lę, któ​rzy nie m a​j ą pra​cy i przy ​m ie​ra​j ą gło​dem . Po​za ty m — do​dał Grau — spę​dzi​łeś
j uż dość cza​su w Bar​ce​lo​nie, ale nie po​sta​ra​łeś się na​wet o glej t m iesz​kań​ca.

— Ja​ki glej t? — zdzi​wił się Ber​nat.
— Do​ku​m ent po​twier​dza​j ą​cy, że m iesz​kasz w Bar​ce​lo​nie od po​nad ro​ku i j e​steś zwol​nio​ny

z obo​wiąz​ków feu​dal​ny ch.

— Gdzie m oż​na go do​stać?
— Wy ​sta​wia​j ą go raj ​cy m iej ​scy.
— Zdo​bę​dę ten glej t.
Grau spoj ​rzał na Ber​na​ta. By ł brud​ny, m iał na so​bie zno​szo​ną ka​m i​ze​lę i espa​dry ​le. Ocza​m i

wy ​obraź​ni zo​ba​czy ł, j ak sta​j e przed raj ​ca​m i, opo​wie​dziaw​szy wszy st​kim pi​sa​rzom z m a​gi​stra​tu,
że j est szwa​grem Graua Pu​iga, pa​try ​cj u​sza Bar​ce​lo​ny, i przez la​ta ukry ​wał się wraz z sy ​nem
w j e​go warsz​ta​cie. Wieść roz​nio​sła​by się po m ie​ście lo​tem bły ​ska​wi​cy. Grau nie​raz Po​słu​ży ł się
po​dob​ny ​m i in​for​m a​cj a​m i, by znisz​czy ć swy ch wro​gów.

— Sia​daj . — Wska​zał szwa​gro​wi krze​sło. — Gdy ty l​ko Jau​m e po​wie​dział m i o two​ich za​m ia​-

rach, od​by ​łem roz​m o​wę z Gu​ia​m o​ną. — Skła​m ał, by uspra​wie​dli​wić zm ia​nę de​cy ​zj i. — bła​ga​ła,
by m się nad to​bą uli​to​wał.

— Nie po​trze​bu​j ę li​to​ści — prze​rwał m u Ber​nat, m y ​śląc o sy ​nu sie​dzą​cy m na po​sła​niu i pa​-

trzą​cy m za​gu​bio​ny m wzro​kiem . — Od wie​lu lat cięż​ko pra​cu​j ę w za​m ian za…

— Bo ta​ka by ​ła um o​wa — uciął Grau. — Przy ​sta​łeś na m o​j e wa​run​ki. Wte​dy by ​ły ci na rę​kę.
— By ć m o​że. Ale nie sprze​da​łem się j ak nie​wol​nik i te​raz na​sza um o​wa j uż m nie nie in​te​re​su​-

j e.

— Do​brze, za​po​m nij ​m y o li​to​ści. Nie są​dzę, by kto​kol​wiek w Bar​ce​lo​nie ze​chciał cię za​trud​nić,

j e​śli nie po​tra​fisz do​wieść, że j e​steś wol​ny m m iesz​kań​cem . Bez glej ​tu cze​ka cię wy ​zy sk. Wiesz,
ilu chło​pów pańsz​czy ź​nia​ny ch błą​ka się po m ie​ście

1 pra​cu​j e bez za​pła​ty, ty l​ko i wy ​łącz​nie po to, by prze​m iesz​kać w Bar​ce​lo​nie rok i j e​den dzień?

Nie m o​żesz z ni​m i kon​ku​ro​wać. Um rzesz z gło​du w ocze​ki​wa​niu na glej t, ty al​bo… twój sy n. Mi​-
m o wszy st​ko nie m o​że​m y po​zwo​lić, by m a​ły Ar​nau po​dzie​lił los na​sze​go Gu​ia​m o​na. Jed​na tra​ge​-
dia to i tak za du​żo. Two​j a sio​stra by te​go nie prze​ży ​ła. — Ber​nat m il​czał, cze​ka​j ąc, aż szwa​gier
skoń​czy wy ​wód. — Je​śli chcesz, m o​żesz na​dal pra​co​wać u m nie na do​ty ch​cza​so​wy ch wa​run​-
kach, za pen​sj ę przy ​słu​gu​j ą​cą nie​wy ​kwa​li​fi​ko​wa​ne​m u ro​bot​ni​ko​wi, z któ​rej od​li​czy ​m y ci za po​-
sła​nie i stra​wę, two​j ą i twe​go sy ​na.

— A Ar​nau?
— Co m asz na m y ​śli?
— Obie​ca​łeś, że bę​dzie u cie​bie ter​m i​no​wał.

— I obiet​ni​cy do​trzy ​m am , ale Ar​nau m u​si j esz​cze pod​ro​snąć.
— Chcę to na pi​śm ie.
— Zgo​da — przy ​stał Grau.
— A glej t?
Grau ski​nął gło​wą. Zdo​bę​dzie sto​sow​ny do​ku​m ent tak, by nikt się nie do​wie​dział.

7

Usta​na​wia​m y wol​ny ​m i m iesz​kań​ca​m i Bar​ce​lo​ny Ber​na​ta Es​ta​ny ​ola i j e​go sy ​na Ar​naua…

Na​resz​cie! Nie​pew​ne sło​wa m ęż​czy ​zny, któ​ry od​czy ​tał gło​śno do​ku​m ent, przy ​pra​wi​ły Ber​na​ta
o dreszcz. Na​tknął się na nie​go w do​kach, gdzie roz​py ​ty ​wał o ko​goś, kto po​tra​fi czy ​tać. Za​pła​tą za
przy ​słu​gę m ia​ła by ć m a​ła gli​nia​na m i​ska. Ber​na​to​wi, słu​cha​j ą​ce​m u te​raz tre​ści dru​gie​go do​ku​-
m en​tu, to​wa​rzy ​szy ł ha​łas j ak zwy ​kle pa​nu​j ą​cy w do​kach, za​pach dzieg​ciu oraz m or​ska bry ​za, któ​-
ra m u​ska​ła m u twarz. Grau zo​bo​wią​zy ​wał się przy ​j ąć j e​go sy ​na na ter​m i​na​to​ra, gdy chło​piec
skoń​czy dzie​sięć lat, i na​uczy ć go sztu​ki garn​car​skiej . Ar​nau nie ty l​ko j est wol​ny m czło​wie​kiem ,
ale w przy ​szło​ści zo​sta​nie rze​m ieśl​ni​kiem i bę​dzie m ógł utrzy ​m ać się w Bar​ce​lo​nie.

Ber​nat uśm iech​nął się, wrę​czy ł nie​zna​j o​m e​m u obie​ca​ną m i​skę i ru​szy ł w dro​gę po​wrot​ną do

warsz​ta​tu. Sko​ro przy ​zna​no im glej t m iej ​ski, naj ​wi​docz​niej Llo​renc de Bel​le​ra nie ści​ga go za
m or​der​stwo. Czy ż​by m ło​dy cze​lad​nik prze​ży ł? A j e​śli na​wet… „Za​trzy ​m aj so​bie na​sze zie​m ie,
m y wo​li​m y wol​ność” — m ruk​nął Ber​nat har​do, prze​m a​wia​j ąc w m y ​ślach do pa​na Na​varc​les.
Nie​wol​ni​cy Graua, a na​wet sam Jau​m e prze​rwa​li pra​cę na wi​dok pro​m ie​nie​j ą​ce​go szczę​ściem
Ber​na​ta. Na kle​pi​sku wciąż wi​dać by ​ło krew Ha​bi​by, bo Grau nie po​zwo​lił j ej zm y ć. Ber​nat spo​-
waż​niał i om i​nął krwa​we pla​m y.

— Ar​nau — szep​nął w no​cy do sy ​na.
— Słu​cham , oj ​cze?
— Od dzi​siaj j e​ste​śm y wol​ny ​m i m iesz​kań​ca​m i Bar​ce​lo​ny. Chło​piec nie od​po​wie​dział. Ber​nat

od​na​lazł w ciem ​no​ści j e​go gło​wę i po​gła​skał go. Wie​dział, j ak nie​wie​le zna​czy wol​ność dla dziec​-
ka, któ​re utra​ci​ło ra​dość ży ​cia. Nie prze​sta​j ąc go do sie​bie tu​lić, wsłu​chał się w od​dech śpią​cy ch
nie​wol​ni​ków. Jed​na m y śl nie da​wa​ła m u spo​ko​j u: czy Ar​nau kie​dy ​kol​wiek ze​chce pra​co​wać dla
Graua? Jesz​cze dłu​go nie m ógł za​snąć.

Co​dzien​nie, gdy ro​bot​ni​cy ru​sza​li sko​ro świt do pra​cy, Ar​nau opusz​czał warsz​tat. Ber​nat pró​bo​-

wał z nim roz​m a​wiać i pod​nieść go na du​chu. Po​wi​nie​neś zna​leźć so​bie przy ​j a​ciół, m iał m u kie​-
dy ś po​wie​dzieć, ale nie zdą​ży ł, bo chło​piec od​wró​cił się na pię​cie i po​wlókł ku wy j ​ściu. Ciesz się

wol​no​ścią, sy ​nu, chciał do​dać in​ny m ra​zem , a chło​piec, wi​dząc, że oj ​ciec chce m u coś po​wie​-
dzieć, po​pa​trzy ł na nie​go py ​ta​j ą​co. Ber​nat j uż m iał się ode​zwać, ale wte​dy po po​licz​ku dziec​ka
spły ​nę​ła łza. Ber​nat uklęk​nął i przy ​tu​lił sy ​na, a po​tem pa​trzy ł, j ak idzie przez po​dwó​rze, po​włó​cząc
no​ga​m i. Gdy po raz ko​lej ​ny Ar​nau om i​j ał krwa​we pla​m y na kle​pi​sku, w gło​wie Ber​na​ta roz​legł
się trzask bi​cza Graua. Obie​cał so​bie, że ni​g​dy wię​cej nie ustą​pi przed ba​tem : zro​bił to ty l​ko raz,
wy ​star​czy.

Ber​nat pod​biegł do sy ​na, któ​ry od​wró​cił się na od​głos j e​go kro​ków. Do​go​niw​szy go, po​czął ry ć

sto​pą zie​m ię prze​siąk​nię​tą krwią Ha​bi​by. Twarz Ar​naua po​j a​śnia​ła, więc Ber​nat ko​pał z j esz​cze
więk​szy m za​pa​łem .

— Co ty wy ​pra​wiasz?! — krzy k​nął Jau​m e z dru​gie​go koń​ca po​dwó​rza.
Py ​ta​nie zm ro​zi​ło Ber​na​ta. Zno​wu usły ​szał trzask bi​cza…
— Oj ​cze…
Czub​kiem espa​dry ​la Ar​nau wol​no od​gar​niał po​czer​nia​łą zie​m ię, do​pie​ro co sko​pa​ną przez Ber​-

na​ta.

— Co ro​bisz? — spy ​tał po​now​nie Jau​m e.
Ber​nat nie od​po​wie​dział. Jau​m e ro​zej ​rzał się i zo​ba​czy ł, że nie​wol​ni​cy tkwią bez ru​chu wpa​-

trze​ni w… nie​go.

— Przy ​nieś wo​dy, sy ​nu — rzu​cił Ber​nat do Ar​naua, wy ​ko​rzy ​stu​j ąc wa​ha​nie pod​m aj ​strze​go.
Chło​pak wy ​padł z warsz​ta​tu j ak strza​ła. Pierw​szy raz od wie​lu m ie​się​cy Ber​nat wi​dział, j ak

bie​gnie. Jau​m e ski​nął przy ​zwa​la​j ą​co gło​wą.

Na ko​la​nach, oj ​ciec i sy n ry ​li zie​m ię, pó​ki nie zm y ​li śla​dów nie​spra​wie​dli​wo​ści.
— Idź się ba​wić, sy ​nu — po​wie​dział Ber​nat, gdy skoń​czy ​li. Ar​nau spu​ścił wzrok. Miał ocho​tę

spy ​tać, z kim m a się ba​wić. Oj ​ciec zm ierz​wił m u czu​pry ​nę i po​pchnął ku wy j ​ściu. Ar​nau j ak co
dzień ob​szedł dom i wdra​pał się na roz​ło​ży ​ste drze​wo ro​sną​ce przy ogro​do​wy m m u​rze. Z tej zie​-
lo​nej kry ​j ów​ki pod​glą​dał ku​zy ​nów, któ​rzy zwy ​kle o tej po​rze wy ​cho​dzi​li z Gu​ia​m o​ną do ogro​du.

— Dla​cze​go j uż m nie nie ko​chasz? — szep​nął na wi​dok ciot​ki. — Prze​cież to nie m o​j a wi​na…
Ku​zy ​ni wy ​glą​da​li na szczę​śli​wy ch. Czas za​cie​rał po​wo​li wspo​m nie​nie ich m łod​sze​go bra​cisz​-

ka, ty l​ko na twa​rzy m at​ki wciąż m a​lo​wa​ło się cier​pie​nie. Jo​sep i Ge​nis to​czy ​li po​j e​dy ​nek na ni​by,
Mar​ga​ri​da przy ​glą​da​ła się bra​ciom , sie​dząc obok m at​ki, któ​ra nie od​stę​po​wa​ła j ej na krok. Ukry ​-
te​m u w li​sto​wiu Ar​nau​owi ser​ce ści​snę​ło się na m y śl o piesz​czo​tach ciot​ki.

Ar​nau przy ​cho​dził tu każ​de​go ran​ka.
— Już cię nie ko​cha​j ą? — usły ​szał pew​ne​go ra​zu. Prze​stra​szy ł się nie na żar​ty, stra​cił rów​no​-

wa​gę i o m a​ły włos nie spadł z drze​wa. Ro​zej ​rzał się, ale ni​ko​go nie do​strzegł.

— Tu​taj — usły ​szał zno​wu.
Spoj ​rzał w głąb drze​wa, skąd do​cho​dził głos, ale i ty m ra​zem ni​cze​go nie zo​ba​czy ł. Wresz​cie

li​ście za​sze​le​ści​ły i wy j ​rzał z nich m a​ły chło​piec, któ​ry sie​dział okra​kiem u na​sa​dy ga​łę​zi i z po​-
waż​ną m i​ną po​zdro​wił Ar​naua ru​chem rę​ki.

— Co tu ro​bisz? Skąd się wzią​łeś na m o​im drze​wie? — za​py ​tał oschle Ar​nau.
Um o​ru​sa​ny dzie​ciak za​cho​wał sto​ic​ki spo​kój .
— To sa​m o co ty — od​parł — pa​trzę.
— To​bie nie wol​no — stwier​dził Ar​nau.
— Ni​by dla​cze​go? Od daw​na tu przy ​cho​dzę. Przed​tem pod​glą​da​łem rów​nież cie​bie. — Ma​ły

bru​das za​m ilkł na chwi​lę. — Już cię nie ko​cha​j ą? Dla​te​go tak czę​sto pła​czesz?

Ar​nau po​czuł, że łza spły ​wa m u po po​licz​ku, i roz​zło​ścił się. Ten m a​ły go szpie​go​wał!
— Złaź — roz​ka​zał i sam zsu​nął się z drze​wa. Chło​piec ze​sko​czy ł zwin​nie i sta​nął przed Ar​nau​-

em . By ł od

nie​go niż​szy o gło​wę, ale nie wy ​glą​dał na wy ​stra​szo​ne​go.
— Szpie​go​wa​łeś! — oskar​ży ł go Ar​nau.
— Po​dob​nie j ak ty — bro​nił się m a​lec.
— Tak, ale to m oi ku​zy ​ni, m nie wol​no.
— W ta​kim ra​zie dla​cze​go j uż się z ni​m i nie ba​wisz? Ar​nau nie m ógł zdu​sić szlo​chu, któ​ry na​-

gle wy ​rwał m u się z pier​si. Głos m u drżał, gdy pró​bo​wał od​po​wie​dzieć na py ​ta​nie.

— Nie wsty dź się. Ja też czę​sto pła​czę — po​cie​szał go m a​lec.
— Dla​cze​go? — wy ​du​sił Ar​nau przez łzy.
— Sam nie wiem … Cza​sem pła​czę, gdy m y ​ślę o m a​m ie.
— Masz m a​m ę?
— Mam , ale…
— Więc co tu ro​bisz? Cze​m u się z nią nie ba​wisz?
— Bo nie m o​gę.
— Dla​cze​go? Nie m iesz​ka z to​bą?
— Nie o to cho​dzi… — od​parł nie​pew​nie chło​piec. — Miesz​kać, m iesz​ka…
— W ta​kim ra​zie, dla​cze​go nie spę​dzasz z nią cza​su? Ma​ły bru​das nie od​po​wia​dał.
— Jest cho​ra? Po​krę​cił gło​wą.
— Nie — bąk​nął.
— W ta​kim ra​zie? — do​py ​ty ​wał się Ar​nau.
Ma​luch spoj ​rzał na nie​go ża​ło​śnie. Kil​ka​krot​nie przy ​gry zł dol​ną war​gę, w koń​cu rzu​cił:
— Chodź — po​cią​gnął Ar​naua za rę​kaw. — Coś ci po​ka​żę.
Pu​ścił się bie​giem z szy b​ko​ścią za​dzi​wia​j ą​cą u ta​kie​go szkra​ba. Ar​nau pę​dził za nim , sta​ra​j ąc

się nie stra​cić go z oczu. W z rzad​ka za​bu​do​wa​nej dziel​ni​cy garn​ca​rzy nie by ​ło to trud​ne, ale
spra​wa za​czę​ła się kom ​pli​ko​wać, w m ia​rę j ak za​pusz​cza​li się w głąb Bar​ce​lo​ny. Za​tło​czo​ne i za​-
sta​wio​ne kra​m a​m i ulicz​ki by ​ły tak wą​skie, że cięż​ko się by ​ło prze​ci​snąć.

Ar​nau nie wie​dział, gdzie j est, ale by ​ło m u wszy st​ko j ed​no. Mar​twił się ty l​ko o to, by nie stra​-

cić z oczu zwin​nej sy l​wet​ki no​we​go ko​le​gi, któ​ry prze​py ​chał się m ię​dzy stra​ga​na​m i, roz​trą​ca​j ąc
prze​chod​niów i wzbu​dza​j ąc ogól​ne obu​rze​nie. Gniew tłu​m u, po​trak​to​wa​ne​go bez par​do​nu przez
bez​czel​ne​go m al​ca, skru​pił się na star​szy m chłop​cu, m niej na​wy ​kły m do m a​new​ro​wa​nia w ciż​-
bie. Po​sy ​pa​ły się na Ar​naua prze​kleń​stwa i zło​rze​cze​nia. Obe​rwał na​wet po gło​wie i pró​bo​wa​no
go zła​pać za ko​szu​lę, na szczę​ście uda​ło m u się wy ​rwać. Jed​nak na​wał prze​szkód spra​wił, że stra​cił
z oczu swe​go prze​wod​ni​ka, i rap​tem zna​lazł się sam na wiel​kim pla​cu, wy ​peł​nio​ny m ludź​m i.

Wie​dział, gdzie j est, by ł tu kie​dy ś z oj ​cem . „To plac Blat — po​wie​dział m u wte​dy Ber​nat. —

Ser​ce Bar​ce​lo​ny. Wi​dzisz ten ka​m ień na środ​ku?”. Ar​nau spoj ​rzał we wska​za​ny m kie​run​ku. „Dzie​li
on m ia​sto na kwar​ta​ły : Mar, Fra​m e​nors, Pi oraz Sa​la​da, zwa​ny rów​nież Sant Pe​re”. Ar​nau tra​fił
na ten plac, bie​gnąc uli​cą za​m iesz​ka​ną przez han​dla​rzy j e​dwa​biu, i sta​nąw​szy w bra​m ie pa​ła​cu
na​czel​ni​kow​skie​go, wy ​pa​try ​wał m a​łe​go bru​da​sa, j ed​nak kłę​bią​cy się tłum za​sła​niał m u wi​dok.
Za​raz przy bra​m ie znaj ​do​wa​ła się głów​na j at​ka m iej ​ska, po dru​giej stro​nie sta​ły kra​m y pie​ka​rzy.
Ar​nau szu​kał ko​le​gi po​śród ka​m ien​ny ch ław po obu stro​nach pla​cu, gdzie prze​le​wał się te​raz zbi​ty
tłum . „Tu han​dlu​j e się psze​ni​cą — wy ​j a​śnił m u kie​dy ś oj ​ciec. — Na ty ch ła​wach ubi​j a​j ą in​te​re​-

sy po​śred​ni​cy i kup​cy m iej ​scy, po dru​giej stro​nie han​dlu​j ą wie​śnia​cy, któ​rzy przy ​wo​żą do m ia​sta
plo​ny ”. Ar​nau ni​g​dzie nie wi​dział m a​łe​go bru​da​sa, któ​ry przy ​pro​wa​dził go aż tu​taj : ani wśród kup​-
ców, ani wśród chło​pów, ani wśród tar​gu​j ą​cy ch się i ro​bią​cy ch za​ku​py prze​chod​niów.

Na​gle, gdy stał w bra​m ie, roz​glą​da​j ąc się na wszy st​kie stro​ny, po​rwał go tłum wle​wa​j ą​cy się

na plac. Chcąc się od​su​nąć, pod​szedł do kra​m ów z pie​czy ​wem , ale gdy ty l​ko do​tknął ple​ca​m i j ed​-
ne​go ze sto​łów, obe​rwał — i to po​rząd​nie — po kar​ku.

— Zm y ​kaj stąd, sm ar​ka​czu! — wrza​snął pie​karz. Zno​wu po​rwał go tłum , zno​wu ogłu​szy ł zgiełk

i tar​go​wa wrza​wa. Ar​nau nie wie​dział, co ro​bić. Znacz​nie od nie​go wy ​żsi, zgię​ci pod cię​ża​rem
wor​ków zbo​ża lu​dzie spy ​cha​li go to na j e​den, to na dru​gi ko​niec pla​cu, na​wet go nie do​strze​ga​j ąc.

Ar​nau​owi za​czy ​na​ło krę​cić się w gło​wie. Na​gle, j ak spod zie​m i, wy ​rósł przed nim m a​ły szel​-

m a z um o​ru​sa​ną bu​zią, za któ​ry m gnał przez pół Bar​ce​lo​ny.

— Co tak sto​isz j ak cie​lę?! — Ma​lec pró​bo​wał prze​krzy ​czeć tar​go​wy gwar.
Ar​nau nie od​po​wie​dział. Zła​pał się ko​szu​li chłop​ca i dał m u się prze​pro​wa​dzić przez plac i przez

uli​cę Bó​ria. Za​pu​ści​li się w dziel​ni​cę ko​tla​rzy, w krę​te ulicz​ki, wi​bru​j ą​ce w takt m łot​ków kle​pią​-
cy ch m iedź i że​la​zo. Już nie bie​gli, le​d​wo ży ​wy ze zm ę​cze​nia Ar​nau uwie​sił się rę​ka​wa to​wa​rzy ​-
sza, zm u​sza​j ąc nie​cier​pli​we​go i lek​ko​m y śl​ne​go prze​wod​ni​ka do zwol​nie​nia kro​ku.

— To m ój dom — oznaj ​m ił wresz​cie chło​piec, wska​zu​j ąc na m a​ły j ed​no​pię​tro​wy bu​dy ​nek.

Przy usta​wio​ny m przed wej ​ściem sto​le, za​wa​lo​ny m m ie​dzia​ny ​m i ko​cioł​ka​m i i sa​ga​na​m i roz​m a​-
ity ch roz​m ia​rów, pra​co​wał tę​gi m ęż​czy ​zna, któ​ry na​wet na nich nie spoj ​rzał. — To m ój oj ​ciec —
do​dał m a​lec, gdy m i​nę​li dom .

— Dla​cze​go nie… — za​czął py ​tać Ar​nau, oglą​da​j ąc się.
— Po​cze​kaj — prze​rwał m u m a​ły bru​das.
Do​szli do koń​ca ulicz​ki i za​pu​ści​li się w la​bi​ry nt przy ​do​m o​wy ch ogród​ków. Gdy do​tar​li na ty ​ły

do​m u m a​łe​go bru​da​sa, ten wspiął się na m ur ota​cza​j ą​cy ogród i dał znak Ar​nau​owi, by zro​bił to
sa​m o.

— Dla​cze​go…
— No, wchodź! — po​na​glił go m a​lec, sie​dząc okra​kiem na m u​rze.
Ze​sko​czy ​li do m a​łe​go ogród​ka. Chło​piec za​m arł, utkwiw​szy wzrok w przy ​kle​j o​nej do do​m u

przy ​bu​dów​ce — nie​wiel​kiej ko​m ór​ce z m a​lut​kim , wy ​bi​ty m dość wy ​so​ko i wy ​cho​dzą​cy m na
ogród otwo​rem w kształ​cie okna. Ar​nau od​cze​kał kil​ka se​kund, ale j e​go to​wa​rzy sz ani drgnął.

— Co te​raz? — za​py ​tał w koń​cu. Ma​lec od​wró​cił się.
— I co…?
Ma​ły szel​m a nie zwra​cał na nie​go uwa​gi. Ar​nau stał bez ru​chu i pa​trzy ł, j ak cią​gnie drew​nia​ną

skrzy n​kę, usta​wia j ą pod oknem i wdra​pu​j e się na nią, nie od​ry ​wa​j ąc oczu od okien​ka.

— Ma​m o — szep​nął, sta​nąw​szy na skrzy ​ni.
Przez otwór z tru​dem prze​ci​snę​ła się bla​da ko​bie​ca rę​ka. Ło​kieć za​trzy ​m ał się na wy ​so​ko​ści

pa​ra​pe​tu, dłoń szy b​ko na​m a​ca​ła gło​wę dziec​ka i za​czę​ła j ą gła​skać.

— Jo​anet. — Ar​nau usły ​szał słod​ki głos do​bie​ga​j ą​cy z okna. — Przy ​sze​dłeś wcze​śniej niż zwy ​-

kle, j esz​cze nie m a po​łu​dnia.

Jo​anet ski​nął ty l​ko gło​wą.
— Coś się sta​ło? — py ​tał głos.
Jo​anet od​cze​kał kil​ka se​kund, po czy m po​cią​gnął no​sem i po​wie​dział:
— Przy ​pro​wa​dzi​łem ko​le​gę.

— Cie​szę się, że m asz ko​le​gów. Jak m a na im ię?
— Ar​nau.
Skąd on wie? No, tak! Prze​cież m nie śle​dził, po​m y ​ślał Ar​nau.
— Przy ​szedł z to​bą? — Tak, m a​m o.
— Dzień do​bry, Ar​nau.
Ar​nau zer​k​nął na okno. Jo​anet od​wró​cił się do nie​go.
— Dzień do​bry … psze pa​ni — wy ​bą​kał, nie wie​dząc, j ak Zwra​cać się do gło​su pły ​ną​ce​go

z okna.

— Ile m asz lat? — za​py ​ta​ła ko​bie​ta.
— Osiem , psze pa​ni.
— Je​steś dwa la​ta star​szy od m o​j e​go Jo​ane​ta, ale m am na​dzie​j ę, że ład​nie się ra​zem ba​wi​cie

i że bę​dzie​cie dba​li o wa​szą przy ​j aźń. Do​bry przy ​j a​ciel to naj ​waż​niej ​sza rzecz na świe​cie, ni​g​dy
o ty m nie za​po​m i​naj ​cie.

Głos za​m ilkł, ale rę​ka nie prze​sta​wa​ła gła​dzić gło​wy Jo​ane​ta. Ar​nau pa​trzy ł, j ak m a​luch, sie​-

dzą​cy bez ru​chu ze zwie​szo​ny ​m i no​ga​m i na drew​nia​nej skrzy ​ni opar​tej o ścia​nę, pod​da​j e się
m at​czy ​nej piesz​czo​cie.

— Idź​cie się ba​wić — po​wie​dzia​ła na​gle ko​bie​ta, co​fa​j ąc rę​kę. — Do wi​dze​nia, Ar​nau. Opie​-

kuj się m o​im sy n​kiem , j e​steś od nie​go star​szy. — Ar​nau chciał się po​że​gnać, ale sło​wa uwię​zły
m u w gar​dle. — Do wi​dze​nia, sy n​ku — do​dał głos. — Przy j ​dziesz j esz​cze?

— Oczy ​wi​ście, m a​m o.
— No, idź​cie j uż.
Chłop​cy znów za​pu​ści​li się w gwar​ne uli​ce Bar​ce​lo​ny i po​czę​li prze​m ie​rzać j e bez ce​lu. Ar​nau

cze​kał na wy ​j a​śnie​nia Jo​ane​ta, ale wi​dząc, że j e​go kom ​pan m il​czy j ak za​klę​ty, ze​brał się na od​-
wa​gę i za​py ​tał:

— Dla​cze​go two​j a m a​m a nie wy ​szła do ogro​du?
— Bo j est za​m knię​ta — od​parł Jo​anet.
— Cze​m u?
— Nie wiem . Wiem , że j est za​m knię​ta, i j uż.
— To dla​cze​go nie wej ​dziesz do niej przez okno?
— Nie m o​gę. Po​ne m i nie po​zwa​la.
— Kto to j est Po​ne?
— Mój ta​ta.
— Dla​cze​go ci nie po​zwa​la?
— Nie wiem .
— A dla​cze​go nie na​zy ​wasz go ta​tą?
— Też m i nie po​zwa​la.
Ar​nau za​trzy ​m ał się i szarp​nął Jo​ane​ta tak, że ich twa​rze pra​wie się ze​tknę​ły.
— I też nie wiem dla​cze​go — m a​lec ubiegł py ​ta​nie star​sze​go ko​le​gi.
Wę​dro​wa​li da​lej uli​ca​m i Bar​ce​lo​ny. Ar​nau pró​bo​wał zro​zu​m ieć ca​ły ten ga​li​m a​tias, a Jo​anet

cze​kał na ko​lej ​ne py ​ta​nie.

— Jak wy ​glą​da two​j a m a​m a? — zde​cy ​do​wał się w koń​cu ode​zwać Ar​nau.
— Ni​g​dy j ej nie wi​dzia​łem — wy ​znał Jo​anet, si​ląc się na uśm iech. — Kie​dy ś, gdy Po​ne wy ​-

j e​chał, chcia​łem wej ść przez okno, ale m i nie po​zwo​li​ła. Nie chce, że​by m j ą oglą​dał.

— Dla​cze​go się uśm ie​chasz?
Jo​anet prze​szedł kil​ka kro​ków, nim zde​cy ​do​wał się na od​po​wiedź.
— Bo m a​m a m i ka​że.
Przez resz​tę przed​po​łu​dnia Ar​nau włó​czy ł się po Bar​ce​lo​nie z po​chy ​lo​ną gło​wą, w ślad za

um o​ru​sa​ny m chłop​cem , któ​ry ni​g​dy nie wi​dział wła​snej m at​ki.

— Ma​m a głasz​cze go przez okno ko​m ór​ki, w któ​rej j ą za​m knię​to — zwie​rzy ł się Ar​nau oj ​cu

j esz​cze tej sa​m ej no​cy, gdy le​że​li obok sie​bie. — Jo​anet ni​g​dy j ej nie wi​dział. Oj ​ciec m u nie po​-
zwa​la, zresz​tą ona też nie chce, że​by j ą oglą​dał.

Ber​nat gła​skał sy ​na po gło​wie, zu​peł​nie j ak m a​m a j e​go no​we​go ko​le​gi. Ty l​ko chra​pa​nie nie​-

wol​ni​ków i ter​m i​na​to​rów prze​ry ​wa​ło ci​szę, któ​ra za​pa​no​wa​ła na​gle w izbie. Ber​nat za​sta​na​wiał
się, czy m nie​szczę​sna ko​bie​ta za​słu​ży ​ła so​bie na tak strasz​ny los.

„Cu​dzo​łó​stwem !” od​po​wie​dział​by m u bez wa​ha​nia ko​tlarz Po​ne. Mó​wił o ty m każ​de​m u, kto się

ty l​ko na​pa​to​czy ł.

— Na​kry ​łem j ą z ko​chan​kiem , m ło​ko​sem w j ej wie​ku. Za​ba​wia​li się, gdy j a pra​co​wa​łem

w kuź​ni. Po​sze​dłem , rzecz Ja​sna, do na​czel​ni​ka m ia​sta, upo​m nieć się o przy ​kład​ną ka​rę. — Na​-
stęp​nie osił​ko​wa​ty ko​tlarz roz​pły ​wał się w za​chwy ​tach nad Pra​wem , dzię​ki któ​re​m u spra​wie​dli​-
wo​ści sta​ło się za​dość: — Na​si ksią​żę​ta to lu​dzie ucze​ni, wie​dzą, że ko​bie​ty są isto​ta​m i do grun​tu
ze​psu​ty ​m i. Ty l​ko nie​wia​sty szla​chet​nie uro​dzo​ne m o​gą uwol​nić się po​przez przy ​się​gę od za​rzu​tu
cu​dzo​łó​stwa, po​zo​sta​łe, ta​kie j ak m o​j a Jo​ana, m u​szą zdać się na po​j e​dy ​nek i wy ​rok opatrz​no​ści.

Świad​ko​wie pa​m ię​ta​j ą, że Po​ne roz​niósł na strzę​py m ło​de​go ko​chan​ka Jo​any. Na​wet opatrz​-

ność nie m o​gła wy ​ba​wić wą​tłe​go m ło​dzi​ka, ży ​j ą​ce​go ty l​ko m i​ło​ścią, od śm ier​ci z rąk ko​tla​rza za​-
har​to​wa​ne​go pra​cą w kuź​ni.

Wy ​rok kró​lew​ski by ł zgod​ny z ko​dek​sem Usat​ges: Je​śli po​j e​dy ​nek zo​sta​nie roz​strzy ​gnię​ty na

ko​rzy ść nie​wia​sty, za​cho​wa ona cześć i zo​sta​nie przy m ę​żu, któ​ry po​kry ​j e kosz​ty pro​ce​su i po​j e​-
dy n​ku, po​nie​sio​ne przez nią i j ej stron​ni​ków, oraz wy ​na​gro​dzi szko​dy ry ​wa​lo​wi. Je​śli ko​bie​ta nie
obro​ni swe​go ho​no​ru w po​j e​dy n​ku, zda​na bę​dzie na ła​skę m ę​ża, któ​re​m u przy ​pad​nie ca​ły j ej m a​-
j ą​tek. Po​ne nie po​tra​fił czy ​tać, ale re​cy ​to​wał z pa​m ię​ci orze​cze​nie try ​bu​na​łu, pod​su​wa​j ąc
wszy st​kim pi​sm o pod nos:

Za​są​dza​m y, że ko​tlarz Po​ne po​czy ​nić m u​si, za​nim wy ​da​na m u zo​sta​nie żo​na Jo​ana, sto​sow​ną

po​rę​kę tu​dzież gwa​ran​cj ę, że za​pew​ni j ej m iesz​ka​nie we wła​sny m do​m u, w izbie m ie​rzą​cej dwa​-

na​ście pię​dzi dłu​go​ści, sześć sze​ro​ko​ści i wy ​so​kiej na dwie ka​ny

4

. Po​nad​to za​pew​ni j ej do​sta​tecz​-

nie gru​by sien​nik i der​kę do spa​nia, otwór do za​ła​twia​nia na​tu​ral​ny ch po​trzeb, tu​dzież otwór okien​-
ny, przez któ​ry po​da​wać j ej bę​dzie po​ży ​wie​nie. Ty m sa​m y m ko​tlarz Po​ne zo​bo​wią​za​ny j est do​-
star​czać żo​nie co​dzien​nie osiem ​na​ście un​cj i upie​czo​ne​go chle​ba i wo​dę po​dług po​trzeb, przy
czy m nie m o​że j ej po​dać ani po​le​cić po​dać ni​cze​go, co przy ​spie​szy j ej zgon lub śm ierć j ej za​da.
Co do wszy st​kich ni​niej ​szy ch kwe​stii ko​tlarz Po​ne po​czy ​ni po​rę​kę i gwa​ran​cj ę, za​nim prze​ka​za​na
m u zo​sta​nie rze​czo​na Jo​ana.

Ko​tlarz Po​ne przed​sta​wił po​rę​kę za​są​dzo​ną przez na​czel​ni​ka, a ten wy ​dał m u żo​nę. Zdra​dzo​ny

m ąż wy ​bu​do​wał w ogro​dzie przy ​bu​dów​kę m ie​rzą​cą dwa i pół m e​tra na m etr dwa​dzie​ścia, wy ​ko​-
pał dziu​rę peł​nią​cą ro​lę klo​aki, wy ​bił okno i za​m u​ro​wał ży w​cem swą m ło​dą żo​nę. Wła​śnie przez
otwór w ścia​nie Jo​ana m o​gła gła​skać sy ​na, któ​ry przy ​szedł na świat dzie​więć m ie​się​cy po pro​ce​-
sie i do któ​re​go ko​tlarz się nie przy ​zna​wał.

— Oj ​cze — szep​nął Ar​nau — opo​wiedz m i o m a​m ie. Dla​cze​go ni​g​dy o niej nie wspo​m i​nasz?
Co m am ci po​wie​dzieć? Że dzie​wic​two ode​brał j ej pi​j a​ny m oż​no​wład​ca? Że skoń​czy ​ła j a​ko

la​dacz​ni​ca na zam ​ku pa​na Na​varc​les? — po​m y ​ślał Ber​nat.

— Two​j a m a​m a… — za​czął — nie m ia​ła w ży ​ciu szczę​ścia. Du​żo wy ​cier​pia​ła.
Ar​nau po​cią​gnął no​sem .
— A ko​cha​ła m nie? — za​py ​tał po chwi​li zm ie​nio​ny m gło​sem .
— Nie zdą​ży ​ła. Um ar​ła przy po​ro​dzie.
— Ha​bi​ba m nie ko​cha​ła.
— Ja też cię ko​cham .
— Ale wy, oj ​cze, nie j e​ste​ście m o​j ą m at​ką. Na​wet Jo​anet m a m a​m ę, któ​ra głasz​cze go po gło​-

wie.

— Nie wszy st​kie dzie​ci m a​j ą… — za​czął tłu​m a​czy ć Ber​nat. Mat​ka wszy st​kich chrze​ści​j an…

Ber​nat przy ​po​m niał so​bie ty ​le​kroć sły ​sza​ne sło​wa księ​ży.

— Co m ó​wi​li​ście, oj ​cze?
— Masz m at​kę. Oczy ​wi​ście, że m asz m at​kę. — Ber​nat po​czuł, że Ar​nau nie​ru​cho​m ie​j e. —

Wszy st​kim osie​ro​co​ny m dzie​ciom Pan Bóg zsy ​ła in​ną, wspól​ną m at​kę, Mat​kę Bo​ską.

— A gdzie j est ta Bo​ska?
— Mat​ka Bo​ska — po​pra​wił sy ​na Ber​nat. — Czy ​li Ma​don​na. Miesz​ka w nie​bie.
Ar​nau m il​czał przez chwi​lę, a po​tem po​wie​dział:
— Na co ko​m u m at​ka, któ​ra m iesz​ka w nie​bie? Ta​ka m at​ka nie m o​że m nie przy ​tu​lić ani po​ca​ło​-

wać, ani się ze m ną ba​wić, ani…

— Oczy ​wi​ście, że m o​że. — Ber​nat pa​m ię​tał sło​wa swe​go oj ​ca, gdy za​dał m u kie​dy ś to sa​m o

py ​ta​nie. — Mat​ka Bo​ska roz​m a​wia ze swy ​m i dzieć​m i za po​śred​nic​twem pta​ków. Gdy zo​ba​czy sz
pta​ka, prze​każ m u wia​do​m ość dla Ma​don​ny, a on za​nie​sie j ą do nie​ba. Po​tem pta​ki opo​wie​dzą so​-
bie o wszy st​kim i bę​dą cię od​wie​dzać, po​ćwier​ki​wać i fru​wać ra​do​śnie nad two​j ą gło​wą.

— Ale j a nie ro​zu​m iem m o​wy pta​ków.
— Na​uczy sz się.
— Ni​g​dy nie zo​ba​czę tej m at​ki…
— Zo​ba​czy sz… Wła​śnie, że zo​ba​czy sz. Spo​tkasz j ą w ko​ścio​łach, bę​dziesz m ógł z nią na​wet

roz​m a​wiać.

— W ko​ście​le?
— Tak sy n​ku, wła​śnie tam . Mat​ka Bo​ska m iesz​ka w nie​bie oraz w nie​któ​ry ch świą​ty ​niach. Dla​-

te​go m o​żesz z nią roz​m a​wiać za po​śred​nic​twem pta​ków i w ko​ście​le. Od​po​wie ci pta​sim gło​sem
lub no​cą, we śnie, a ko​chać cię bę​dzie i ho​łu​bić bar​dziej niż j a​ka​kol​wiek ziem ​ska m at​ka.

— Bar​dziej niż Ha​bi​ba?
— Du​żo bar​dziej .
— Tej no​cy rów​nież? — za​py ​tał Ar​nau. — Bo dzi​siaj j esz​cze z nią nie roz​m a​wia​łem .
— Nie m artw się, zro​bi​łem to za cie​bie. Za​śnij , a sam się prze​ko​nasz.

8

Dwaj przy ​j a​cie​le wi​dy ​wa​li się co​dzien​nie, bie​ga​li ra​zem na pla​żę oglą​dać stat​ki, do​ka​zy ​wa​li

na uli​cach Bar​ce​lo​ny lub po pro​stu włó​czy ​li się po m ie​ście. Gdy ba​wi​li się pod m u​rem do​m u Pu​-
igów i z ogro​du do​cho​dzi​ły śm ie​chy Jo​se​pa, Ge​ni​sa i Mar​ga​ri​dy, Ar​nau spo​glą​dał w nie​bo, j ak​by
szu​kał cze​goś w ob​ło​kach.

— Na co pa​trzy sz? — za​py ​tał go kie​dy ś Jo​anet.
— Na nic — usły ​szał w od​po​wie​dzi.
Gdy od​gło​sy zza m u​ru przy ​bra​ły na si​le, Ar​nau zno​wu spoj ​rzał w nie​bo.
— Chcesz wej ść na drze​wo? — za​py ​tał Jo​anet, m y ​śląc, że przy ​j a​ciel przy ​glą​da się ko​na​rom

nad ich gło​wa​m i.

— Nie — od​po​wie​dział Ar​nau, roz​glą​da​j ąc się za pta​kiem , któ​ry prze​ka​zał​by wia​do​m ość j e​go

no​wej m at​ce.

— Dla​cze​go nie? Z gó​ry by ​ło​by wi​dać…
Co m a po​wie​dzieć Mat​ce Bo​skiej ? Co m ó​wi się m at​ce? Jo​anet pra​wie nie od​zy ​wał się do swo​-

j ej m a​m y, po pro​stu słu​chał i po​ta​ki​wał lub… za​prze​czał. No tak, ale sły ​szał j ej głos i czuł na gło​-
wie do​ty k j ej dło​ni, po​m y ​ślał Ar​nau.

— To co, wła​zi​m y ?
— Nie! — krzy k​nął Ar​nau, zdm u​chu​j ąc uśm iech z warg Przy ​j a​cie​la. — Prze​cież m asz m a​-

m ę, któ​ra cię ko​cha, nie m u​sisz pod​glą​dać in​ny ch.

— Ale ty nie m asz — przy ​po​m niał Jo​anet. — Je​śli wej ​dzie​m y na drze​wo…
Po​wie, że j ą ko​cha! To wła​śnie m ó​wi​li cio​ci Gu​ia​m o​nie j e​go ku​zy ​ni.
„Tak j ej wła​śnie po​wiedz, ptasz​ku. — Ar​nau pa​trzy ł w ślad za ula​tu​j ą​cy m ku nie​bu pta​kiem . —

Po​wiedz, że j ą ko​cham ”.

— No więc j ak? Wcho​dzisz czy nie? — na​le​gał Jo​anet, huś​ta​j ąc się na naj ​niż​szej ga​łę​zi.
— Nie, j uż nie m u​szę… — Jo​anet ze​sko​czy ł z drze​wa i wle​pił z przy ​j a​cie​la py ​ta​j ą​ce spoj ​rze​-

nie. — Ja też m am m a​m ę.

— No​wą m a​m ę? Ar​nau za​wa​hał się.
— Sam nie wiem . Na​zy ​wa się Ma​don​na.
— Ma​don​na? Kto to ta​ki?
— Moż​na j ą spo​tkać w nie​któ​ry ch ko​ścio​łach. Oni — Ar​nau wska​zał ogród za m u​rem — cho​-

dzi​li do ko​ścio​ła, ale ni​g​dy nie bra​li m nie ze so​bą.

— Znam kil​ka ko​ścio​łów. — Ar​nau wy ​trzesz​czy ł oczy na przy ​j a​cie​la. — Mo​gę cię za​pro​wa​-

dzić. Po​ka​żę ci naj ​więk​szy ko​ściół w Bar​ce​lo​nie!

Jo​anet ru​szy ł pę​dem w głąb m ia​sta, nie cze​ka​j ąc na​wet na od​po​wiedź, ale Ar​nau, na​wy ​kły do

te​go, że przy ​j a​ciel szy b​ko bie​ga, wnet go do​go​nił.

Prze​bie​gli uli​cę Bo​qu​eria i uli​cę Bis​be, oka​la​j ą​cą dziel​ni​cę ży ​dow​ską, i sta​nę​li pod ka​te​drą.
— My ​ślisz, że spo​tkam tu Ma​don​nę? — za​py ​tał Ar​nau, wska​zu​j ąc la​bi​ry nt rusz​to​wań ob​le​pia​-

j ą​cy ch nie​do​koń​czo​ne m u​ry. Za​ga​pił się na wiel​ki ka​m ień, któ​ry po​szy ​bo​wał w gó​rę dzię​ki wy ​sił​-
ko​wi kil​ku ro​bot​ni​ków cią​gną​cy ch za li​nę.

— Pew​nie — rzu​cił Jo​anet z prze​ko​na​niem . — Prze​cież to ko​ściół.
— To nie ko​ściół! — usły ​sze​li za ple​ca​m i. Od​wró​ci​li się i zo​ba​czy ​li zwa​li​ste​go m ęż​czy ​znę

z m łot​kiem i dłu​tem w rę​ce. — Ma​cie przed so​bą ka​te​drę — po​uczy ł ich dum ​ny po​m oc​nik ka​m ie​-
nia​rza. — Nie m y l​cie j ej z ko​ścio​łem .

Ar​nau spio​ru​no​wał przy ​j a​cie​la wzro​kiem .
— A gdzie j est j a​kiś ko​ściół? — za​py ​tał Jo​anet nie​zna​j o​m e​go, gdy ten j uż m iał się od​da​lić.
— Choć​by tam — od​parł ro​bot​nik i ku zdu​m ie​niu chłop​ców wska​zał dłu​tem uli​cę, któ​rą tra​fi​li

pod ka​te​drę. — Na pla​cu Świę​te​go Ja​ku​ba.

Ar​nau i Jo​anet po​pę​dzi​li z po​wro​tem uli​cą Bis​be i wbie​gli na plac Świę​te​go Ja​ku​ba. Ich uwa​gę

zwró​cił nie​wiel​ki, róż​nią​cy się od są​sied​nich do​m ów bu​dy ​nek z nie​zli​czo​ny ​m i fi​gu​ra​m i wy ​ku​ty ​m i
nad wej ​ściem , od​dzie​lo​ny m od uli​cy kil​ko​m a schod​ka​m i. Chłop​cy bez chwi​li na​m y ​słu wbie​gli do
środ​ka. We​wnątrz pa​no​wał m rok i chłód. Za​nim ich wzrok przy ​zwy ​cza​ił się do ciem ​no​ści, m oc​ne
dło​nie zła​pa​ły dwóch cie​kaw​skich za ra​m io​na i wy ​rzu​ci​ły na ze​wnątrz, spy ​cha​j ąc ze scho​dów.

— Ile ra​zy m am po​wta​rzać, że​by ​ście nie ga​nia​li po ko​ście​le Świę​te​go Ja​ku​ba!
Ar​nau i Jo​anet spoj ​rze​li po so​bie, nie przej ​m u​j ąc się zło​rze​cze​nia​m i księ​dza. Ko​ściół Świę​te​go

Ja​ku​ba! A więc to też nie j est dom Mat​ki Bo​skiej , zda​wał się m ó​wić ich wzrok.

Gdy po odej ​ściu księ​dza zbie​ra​li się z zie​m i, oto​czy ​ło ich na​gle sze​ściu wy ​rost​ków, bo​sy ch

i brud​ny ch ob​dar​tu​sów po​dob​ny ch do Jo​ane​ta.

— Strasz​ny z nie​go pie​kiel​nik — stwier​dził j e​den z nich, pa​trząc na zni​ka​j ą​ce​go w drzwiach ka​-

pła​na.

— Mo​że​m y wam po​ka​zać dru​gie wej ​ście — za​pro​po​no​wał in​ny — ale w środ​ku bę​dzie​cie

m u​sie​li ra​dzić so​bie sa​m i. Je​śli was do​pad​nie…

— Nie, nie m a​m y tu cze​go szu​kać — od​parł Ar​nau. — Mo​że wie​cie, gdzie j est j a​kiś in​ny ko​-

ściół?

— Wie​m y, ale tam też was nie wpusz​czą — uprze​dził ich trze​ci czło​nek ban​dy.
— To j uż nie wa​sza spra​wa — uciął Jo​anet.
— Co ty po​wiesz, sm ar​ka​czu — za​śm iał się naj ​star​szy chło​pak, pod​cho​dząc do Jo​ane​ta. By ł od

nie​go dwa ra​zy wy ż​szy. Ar​nau po​m y ​ślał z nie​po​ko​j em , że m o​że się to źle skoń​czy ć dla j e​go przy ​-
j a​cie​la. — Wszy st​ko, co dzie​j e się na ty m pla​cu, to na​sza spra​wa, ro​zu​m iesz? — do​dał, od​py ​cha​-
j ąc m al​ca.

Jo​anet j uż, j uż m iał się rzu​cić na dry ​bla​sa, gdy na​gle coś przy ​cią​gnę​ło uwa​gę ban​dy.
— Ży ​dziak! — krzy k​nął j e​den z nich.
Po​pę​dzi​li co tchu na dru​gi ko​niec pla​cu do chłop​ca z żół​to-czer​wo​ną na​szy w​ką na pier​siach.

Ma​ły Ży d dał dra​pa​ka, gdy ty l​ko zo​ba​czy ł, co się świę​ci. Zdą​ży ł ukry ć się w dziel​ni​cy ży ​dow​-
skiej . Je​go prze​śla​dow​cy wy ​ha​m o​wa​li tuż przed bra​m ą pro​wa​dzą​cą do get​ta. Ty l​ko naj ​m łod​szy
czło​nek szaj ​ki, m niej ​szy na​wet od Jo​ane​ta, zo​stał pod ko​ścio​łem i ga​pił się na chłop​ca, któ​ry nie
prze​stra​szy ł się hersz​ta j e​go ban​dy.

— Tam , za​raz za Świę​ty m Ja​ku​bem , j est j esz​cze j e​den ko​ściół. Ale le​piej ucie​kaj ​cie, bo Pau

— ski​nął na swy ch kam ​ra​tów, któ​rzy j uż ku nim zm ie​rza​li — wró​ci wście​kły i bę​dzie pró​bo​wał od​-
bić so​bie na was nie​uda​ny po​ścig. Za​wsze wpa​da w złość, gdy wy ​m knie m u się Ży d.

Ar​nau po​cią​gnął Jo​ane​ta, któ​ry zro​bił j ed​nak groź​ną m i​nę, go​to​wy zm ie​rzy ć się z Pau​em . Jed​-

nak na wi​dok pę​dzą​cy ch na nie​go wy ​rost​ków po​szedł po ro​zum do gło​wy i usłu​chał przy ​j a​cie​la.

Po​bie​gli w stro​nę m o​rza i zwol​ni​li do​pie​ro, gdy prze​ko​na​li się, że Pau i spół​ka j uż ich nie go​nią.

Ich no​wi zna​j o​m i wo​le​li naj ​wy ​raź​niej wró​cić na plac, by da​lej po​lo​wać na Ży ​dów.

Za​raz za pla​cem Ar​nau i Jo​anet zo​ba​czy ​li j esz​cze j e​den ko​ściół. Sta​nę​li przed nim i spoj ​rze​li

na sie​bie. Jo​anet wska​zał gło​wą na drzwi.

— Le​piej za​cze​kaj ​m y — po​sta​no​wił Ar​nau.
Jak na za​wo​ła​nie, z ko​ścio​ła wy ​ło​ni​ła się sta​rusz​ka i za​czę​ła scho​dzić po scho​dach. Ar​nau nie

za​sta​na​wiał się dłu​go.

— Do​bra ko​bie​to — za​gad​nął j ą, gdy ba​bi​na ze​szła na uli​cę — j a​ki to ko​ściół?
— Świę​te​go Mi​cha​ła — od​par​ła, nie za​trzy ​m u​j ąc się. Ar​nau wes​tchnął. Masz ba​bo pla​cek!

Naj ​pierw świę​ty Ja​kub, te​raz świę​ty Mi​chał…

— A gdzie j est j a​kiś in​ny ? — prze​j ął ini​cj a​ty ​wę Jo​anet, wi​dząc nie​tę​gą m i​nę przy ​j a​cie​la.
— Na koń​cu tej uli​cy.
— A j a​ki? — do​py ​ty ​wał się m a​lec, wzbu​dza​j ąc po​dej rz​li​wość sta​rusz​ki.
— Świę​ty ch Ju​sta i Pa​sto​ra. Dla​cze​go py ​ta​cie? Chłop​cy nie od​po​wie​dzie​li, spu​ści​li gło​wy i ru​-

szy ​li przed sie​bie. Sta​rusz​ka od​pro​wa​dzi​ła ich wzro​kiem .

— Sa​m i m ęż​czy ź​ni! — m ruk​nął Ar​nau. — Mu​si​m y zna​leźć j a​kiś ko​bie​cy ko​ściół, da​j ę gło​wę,

że tam wła​śnie znaj ​dzie​m y Mat​kę Bo​ską.

Jo​anet po​padł w za​du​m ę.
— Znam ta​kie m iej ​sce… — po​wie​dział w koń​cu. — Tam m iesz​ka​j ą sa​m e ko​bie​ty. Le​ży nad

m o​rzem , na koń​cu m iej ​skich m u​rów. Na​zy ​wa się… — Jo​anet wy ​tę​ży ł pa​m ięć. — Na​zy ​wa się
Świę​ta Kla​ra.

— A co m a świę​ta Kla​ra do Ma​don​ny ?
— To też ko​bie​ta. Za​ło​żą się, że two​j a m at​ka j est u niej . Prze​cież nie m o​że by ć u m ęż​czy ​zny

in​ne​go niż twój oj ​ciec.

Uli​cą Ciu​tat do​szli do bra​m y Mar, obok zam ​ku Re​go​m ir, na​le​żą​cej do daw​ny ch m u​rów obron​-

ny ch zbu​do​wa​ny ch przez Rzy ​m ian. Stąd dro​ga wio​dła do klasz​to​ru Świę​tej Kla​ry, któ​ry, po​ło​żo​ny
nad sa​m y m m o​rzem , wień​czy ł​by od wscho​du no​we m u​ry obron​ne. Mi​nę​li za​m ek, od​bi​li w le​wo
i do​szli do uli​cy Mar — cią​gną​cej się od pla​cu Blat po ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar — gdzie roz​-
ga​łę​zia​ła się ona na sieć rów​no​le​gły ch uli​czek pro​wa​dzą​cy ch na pla​żę. Stam ​tąd, m i​nąw​szy plac
Born, do​cho​dzi​ło się uli​cą Świę​tej Kla​ry do klasz​to​ru.

Choć m a​li po​szu​ki​wa​cze bar​dzo chcie​li uj ​rzeć upra​gnio​ny ko​ściół, nie opar​li się po​ku​sie i przy ​-

sta​nę​li przy kra​m ach srebr​ni​ków na uli​cy Mar. Bar​ce​lo​na by ​ła opły ​wa​j ą​cy m w do​stat​ki m ia​stem ,
świad​czy ​ły o ty m dro​go​cen​ne cac​ka pię​trzą​ce się na stra​ga​nach: srebr​ne na​czy ​nia sto​ło​we, dzba​-
ny i kub​ki ze szla​chet​ny ch krusz​ców wy ​sa​dza​ne dro​gi​m i ka​m ie​nia​m i, na​szy j ​ni​ki, bran​so​le​ty, pier​-
ście​nie, klam ​ry … Ar​nau i Jo​anet po​chła​nia​li wzro​kiem te wspa​nia​ło​ści m ie​nią​ce się w let​nim
słoń​cu. Kra​m a​rze prze​ga​nia​li ich krzy ​ka​m i lub sztur​chań​ca​m i.

Zm y ​ka​j ąc przed po​m oc​ni​kiem j ed​ne​go z rze​m ieśl​ni​ków, dwaj przy ​j a​cie​le do​tar​li na plac San​-

ta Ma​ria. Po pra​wej stro​nie zo​ba​czy ​li m a​ły cm en​tarz, po le​wej ko​ściół.

— Klasz​tor Świę​tej Kla​ry j est… — za​czął tłu​m a​czy ć Jo​anet, lecz urwał w pół sło​wa. Coś…

coś ta​kie​go! — po​m y ​ślał.

— Co to? — wy ​beł​ko​tał Ar​nau i roz​dzia​wił bu​zię ze zdu​m ie​nia.
Sta​li przed ko​lej ​ny m ko​ścio​łem : po​tęż​ny m , do​stoj ​ny m , po​sęp​ny m i przy ​sa​dzi​sty m , o wy ​j ąt​ko​-

wo gru​by ch m u​rach bez okien. Ze świe​żo uprząt​nię​te​go i wy ​rów​na​ne​go te​re​nu wo​kół świą​ty ​ni
wy ​sta​wa​ło m nó​stwo po​wią​za​ny ch koł​ków, two​rzą​cy ch wo​kół bu​dy n​ku fi​gu​ry geo​m e​try cz​ne.

Ap​sy ​dę m a​łe​go ko​ściół​ka ota​cza​ło dzie​sięć wy ​sm u​kły ch, szes​na​sto​m e​tro​wy ch ko​lum n z ka​-

m ie​nia, któ​ry ch biel prze​świ​ty ​wa​ła przez de​ski rusz​to​wań.

Drew​nia​ne rusz​to​wa​nia, opar​te o ty l​ną część ko​ścio​ła, pię​ły się wy ​so​ko ni​czy m scho​dy do nie​-

ba. Choć Ar​nau stał w pew​nej od​le​gło​ści od pla​cu bu​do​wy, m u​siał za​drzeć gło​wę, by doj ​rzeć
punkt, znacz​nie po​wy ​żej ko​lum n, w któ​ry m rusz​to​wa​nia się koń​czy ​ły.

— No, chodź — po​na​glił go Jo​anet. Ma​lec do​stał gę​siej skór​ki na wi​dok ro​bot​ni​ków uwi​j a​j ą​-

cy ch się na pod​nieb​nej kon​struk​cj i. — To na pew​no ko​lej ​na ka​te​dra.

— To nie ka​te​dra — po​wie​dział ktoś za ich ple​ca​m i. Ar​nau i Jo​anet uśm iech​nę​li się do sie​bie.

Obej ​rze​li się i zo​ba​czy ​li spo​co​ne​go osił​ka tasz​czą​ce​go wiel​ki głaz. W ta​kim ra​zie co? — zda​wał się
py ​tać uśm iech​nię​ty Jo​anet. — Ka​te​dry po​wsta​j ą z pie​nię​dzy m oż​ny ch i raj ​ców, a ten ko​ściół,
któ​ry nie​ba​wem bę​dzie pięk​niej ​szy i wspa​nial​szy od ka​te​dry, bu​du​j ą wszy ​scy m iesz​kań​cy Bar​ce​-
lo​ny.

Męż​czy ​zna na​wet nie przy ​sta​nął, zdą​ży ł się ty l​ko do m al​ców uśm iech​nąć. Cię​żar zda​wał się

pchać go do przo​du.

Chłop​cy ru​szy ​li za nim w stro​nę ko​ścio​ła. Sta​nę​li przy m u​rze przy ​le​ga​j ą​cy m do dru​gie​go,

m niej ​sze​go cm en​ta​rza.

— Po​m óc wam , pa​nie? — za​py ​tał Ar​nau.
— Dzię​ku​j ę, chłop​cze, le​piej nie.
Schy ​lił się i zrzu​cił cię​żar z ple​ców. Chłop​cy zer​k​nę​li na wiel​ki ka​m ień, Jo​anet spró​bo​wał go po​-

ru​szy ć. Głaz ani drgnął. Ro​bot​nik za​re​cho​tał, Jo​anet się uśm iech​nął.

— Je​śli to nie ka​te​dra… — ode​zwał się Ar​nau, wska​zu​j ąc na wy ​so​kie ośm io​bocz​ne ko​lum ​ny

— to co?

— No​wy ko​ściół bu​do​wa​ny przez m iesz​kań​ców dziel​ni​cy Ri​be​ra w po​dzię​ce i hoł​dzie Mat​ce

Bo​skiej …

Ar​nau aż pod​sko​czy ł.
— Mat​ce Bo​skiej ? — za​py ​tał, wy ​trzesz​cza​j ąc oczy.
— A ow​szem , m ój chłop​cze — od​parł m ęż​czy ​zna, m ierz​wiąc Ar​nau​owi czu​pry ​nę. — To ko​-

ściół San​ta Ma​ria de la Mar, po​świę​co​ny Mat​ce Bo​skiej , pa​tron​ce m o​rza.

— Ale… gdzie j est Ma​don​na? — spy ​tał Ar​nau ze wzro​kiem utkwio​ny m w ko​ście​le.
— Na ra​zie tam , w ty m m a​ły m ko​ściół​ku. Ale gdy skoń​czy ​m y bu​do​wę, bę​dzie m ia​ła naj ​-

wspa​nial​szą świą​ty ​nię na świe​cie.

Tam w środ​ku! Ar​nau nie sły ​szał dal​szy ch wy ​j a​śnień ro​bot​ni​ka. Tam w środ​ku m iesz​ka Mat​ka

Bo​ska! Usły ​szał ło​pot skrzy ​deł i za​darł gło​wę: ze szczy ​tu rusz​to​wań po​de​rwa​ło się w nie​bo sta​do
pta​ków.

9

Ri​be​ra de Mar, dziel​ni​ca Bar​ce​lo​ny, gdzie bu​do​wa​no te​raz ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar,

w cza​sach ka​ro​liń​skich znaj ​do​wa​ła się po​za gra​ni​ca​m i m ia​sta, szczel​nie oto​czo​ne​go m u​ra​m i
obron​ny ​m i wznie​sio​ny ​m i przez Rzy ​m ian. Z po​cząt​ku za​m iesz​ki​wa​li j ą j e​dy ​nie ry ​ba​cy, tra​ga​rze
por​to​wi i pro​ści lu​dzie trud​nią​cy się naj ​po​spo​lit​szy ​m i za​j ę​cia​m i. Już wte​dy stał tam m a​leń​ki ko​-
śció​łek pod we​zwa​niem Mat​ki Bo​skiej od Pia​sków — San​ta Ma​ria de las Are​nas — zbu​do​wa​ny
w m iej ​scu, gdzie w 303 ro​ku po​nio​sła m ę​czeń​ską śm ierć świę​ta Eu​la​lia. Jed​nak na​no​szo​ne przez
m o​rze osa​dy, te sa​m e, któ​re nisz​czy ​ły ko​lej ​ne por​ty, od​dzie​li​ły ko​ściół od piasz​czy ​ste​go wy ​brze​ża
i za​de​cy ​do​wa​ły o zm ia​nie na​zwy świą​ty ​ni. Pa​tron​kę ko​ściół​ka prze​m ia​no​wa​no na Mat​kę Bo​ską od
Mo​rza — San​ta Ma​ria de la Mar — bo choć świą​ty ​nia le​ża​ła te​raz znacz​nie da​lej od wy ​brze​ża,
na​dal od​wie​dza​li j ą lu​dzie m o​rza.

Gdy czas oczy ​ścił z pia​sku oko​li​ce skrom ​ne​go ko​ściół​ka i stwo​rzy ł no​wą kla​sę spo​łecz​ną —

m iesz​czań​stwo — Bar​ce​lo​na po​czę​ła wy ​le​wać się po​za swe na​zby t te​raz cia​sne gra​ni​ce wy ​zna​-
czo​ne j esz​cze przez Rzy ​m ian. Za​czę​to szu​kać no​wy ch grun​tów za m u​ra​m i m ia​sta. Spo​śród trzech
m oż​li​wy ch kie​run​ków m iesz​cza​nie wy ​bra​li przed​m ie​ścia przy ​le​ga​j ą​ce do wschod​nie​go od​cin​ka
m u​rów, łą​czą​ce wy ​brze​że z cen​trum m ia​sta. Tam wła​śnie, na uli​cy Mar, osie​dli​li się srebr​ni​cy,
a tuż obok ban​kie​rzy, rzeź​ni​cy, pie​ka​rze, wi​nia​rze i se​ro​wa​rzy, ka​pe​lusz​ni​cy, płat​ne​rze oraz in​ni rze​-
m ieśl​ni​cy, któ​rzy nada​li na​zwy no​wy m uli​com . Po​nad​to po​wsta​ło tam m ia​stecz​ko ku​piec​kie, gdzie
za​trzy ​m y ​wa​li się kup​cy za​gra​nicz​ni, a na ty ​łach ko​ścio​ła San​ta Ma​ria zbu​do​wa​no plac Born, na
któ​ry m od​by ​wa​ły się tur​nie​j e ry ​cer​skie. Lecz no​wa dziel​ni​ca Ri​be​ra przy ​cią​gnę​ła nie ty l​ko bo​ga​-
ty ch rze​m ieśl​ni​ków. W ślad za se​ne​sza​lem Gu​il​le​m em Ra​m o​nem de Mont​ca​da, któ​re​m u hra​bia
Bar​ce​lo​ny, Ra​m on Be​ren​gu​er IV, prze​ka​zał grun​ty — na​zwa​ne póź​niej na cześć dar​czy ń​cy —
za​m iesz​ka​ło tam rów​nież wie​lu m oż​ny ch. Nie​ba​wem na uli​cy Mont​ca​da, prze​cho​dzą​cej w plac
Born, któ​ry przy ​le​gał do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar, wy ​ro​sły wspa​nia​łe pa​ła​ce.

Z chwi​lą gdy Ri​be​ra de Mar prze​m ie​ni​ła się w bo​ga​tą, do​sko​na​le pro​spe​ru​j ą​cą dziel​ni​cę, sta​ry

ko​śció​łek ro​m ań​ski, od​wie​dza​ny do​ty ch​czas przez ry ​ba​ków i in​ny ch lu​dzi m o​rza, oka​zał się zby t

m a​ły i zby t ubo​gi dla tak wy ​kwint​ny ch i za​m oż​ny ch pa​ra​fian. Jed​nak wła​dze ko​ściel​ne i ro​dzi​na
kró​lew​ska kie​ro​wa​li ca​łą swą uwa​gę i środ​ki na roz​bu​do​wę ka​te​dry w Bar​ce​lo​nie.

Miesz​kań​ców pa​ra​fii San​ta Ma​ria de la Mar, bo​ga​ty ch i bied​ny ch, zj ed​no​czo​ny ch m i​ło​ścią do

swej pa​tron​ki, brak wspar​cia by ​naj ​m niej nie znie​chę​cił. Za po​śred​nic​twem Ber​na​ta Llul​la, świe​-
żo no​m i​no​wa​ne​go ar​chi​dia​ko​na, wy ​stą​pi​li do władz du​chow​ny ch o zgo​dę na bu​do​wę no​we​go ko​-
ścio​ła. Ma​rzy ​li 0 wznie​sie​niu naj ​więk​szej i naj ​wspa​nial​szej świą​ty ​ni ku czci Ma​rii. Zgo​dę otrzy ​-
m a​li.

Ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar by ł więc bu​do​wa​ny i fi​nan​so​wa​ny przez m iesz​kań​ców Bar​ce​-

lo​ny, co uwiecz​nio​no na ka​m ie​niu wę​giel​ny m um iesz​czo​ny m do​kład​nie pod głów​ny m oł​ta​rzem .
W prze​ci​wień​stwie do bu​dy n​ków wzno​szo​ny ch przez wła​dze m iej ​skie, na ka​m ie​niu wy ​ry ​to ty l​ko
herb pa​ra​fii. Ozna​cza​ło to, że ko​ściół j est dzie​łem pa​ra​fian: ty ch za​m oż​ny ch, ło​żą​cy ch na bu​do​-
wę, oraz bied​niej ​szy ch, pra​cu​j ą​cy ch na niej . Od wm u​ro​wa​nia ka​m ie​nia wę​giel​ne​go re​pre​zen​-
tan​ci pa​ra​fian i pa​try ​cj u​szy — wy ​stę​pu​j ą​cy pod na​zwą „Vi​ge​si​m o​qu​in​ta” — spo​ty ​ka​li się co ro​-
ku, by w obec​no​ści re​j en​ta prze​ka​zać kie​row​ni​ko​wi bu​do​wy klu​cze do świą​ty ​ni.

Ar​nau przy j ​rzał się ro​bot​ni​ko​wi, któ​ry przy ​dźwi​gał wiel​ki głaz. By ł za​sa​pa​ny i spo​co​ny, ale

uśm ie​chał się, pa​trząc na po​wsta​j ą​cy ko​ściół.

— Moż​na j ą od​wie​dzić? — za​py ​tał Ar​nau.
— Ko​go? Mat​kę Bo​ską? — Ro​bot​nik uśm iech​nął się do chłop​ca.
A j e​śli dzie​ci nie m o​gą wcho​dzić sa​m e do ko​ścio​ła? — po​m y ​ślał Ar​nau. A j e​śli wpusz​cza​ne są

ty l​ko z ro​dzi​ca​m i? Czy nie to wła​śnie m iał na m y ​śli ksiądz z ko​ścio​ła Świę​te​go Ja​ku​ba?

— Oczy ​wi​ście, że m oż​na. Ma​don​na na pew​no przy j ​m ie was z ra​do​ścią.
Ar​nau za​chi​cho​tał ner​wo​wo i zer​k​nął na Jo​ane​ta. — Idzie​m y — po​wie​dział.
— Ej , ej ! Chwi​lecz​kę! — od​rzekł ro​bot​nik. — Ja m u​szę wra​cać do pra​cy. — Spoj ​rzał na rze​-

m ieśl​ni​ków ob​ra​bia​j ą​cy ch ka​m ien​ne blo​ki. — An​gel! — przy ​wo​łał m niej wię​cej dwu​na​sto​let​nie​-
go chłop​ca. — Za​pro​wadź ich do ko​ścio​ła. Po​wiedz pro​bosz​czo​wi, że przy ​szli do Ma​don​ny.

Ro​bot​nik j esz​cze raz zm ierz​wił Ar​nau​owi wło​sy i od​szedł w stro​nę m o​rza. Chłop​cy zo​sta​li sa​m i

z An​ge​lem . Gdy ten ob​rzu​cił ich spoj ​rze​niem , spu​ści​li wzrok.

— Chce​cie zo​ba​czy ć Ma​don​nę? — spy ​tał ser​decz​nie. Ar​nau przy ​tak​nął i za​py ​tał:
— To ty … j ą znasz?
— Pew​nie — za​śm iał się An​gel. — To m o​j a pa​tron​ka. Mój oj ​ciec j est prze​woź​ni​kiem por​to​-

wy m , pły ​wa na ło​dzi! — do​dał z du​m ą. — Chodź​cie.

Po​drep​ta​li za nim . Jo​anet roz​glą​dał się sze​ro​ko roz​war​ty ​m i ocza​m i, Ar​nau szedł ze spusz​czo​ną

gło​wą.

— Masz m a​m ę? — za​py ​tał ni z te​go, ni z owe​go.
— Oczy ​wi​ście — od​parł An​gel, nie od​wra​ca​j ąc się.
Ar​nau uśm iech​nął się do Jo​ane​ta. Przy ​sta​nę​li w pro​gu świą​ty ​ni, cze​ka​j ąc, aż ich wzrok przy ​-

wy k​nie do m ro​ku. Pach​nia​ło wo​skiem i ka​dzi​dłem . Ar​nau po​rów​nał dłu​gie, wy ​sm u​kłe ko​lum ​ny
przed ko​ścio​łem z ty ​m i we​wnątrz: ni​ski​m i, kwa​dra​to​wy ​m i, przy ​sa​dzi​sty ​m i. Mdłe świa​tło są​czy ​ło
się do środ​ka przez wą​skie, po​dłuż​ne, za​to​pio​ne w gru​by ch m u​rach okna, m a​lu​j ąc na po​sadz​ce
żół​te pro​sto​ką​ty. Wszę​dzie — pod su​fi​tem , na ścia​nach — wi​sia​ły m a​łe łód​ki. Nie​któ​re wy ​glą​da​ły
zu​peł​nie zwy ​czaj ​nie, in​ne by ​ły praw​dzi​wy ​m i dzie​ła​m i sztu​ki.

— Chodź​cie — szep​nął An​gel.
W dro​dze do oł​ta​rza m i​nę​li wie​le klę​czą​cy ch po​sta​ci. Zwró​ci​li na nie uwa​gę do​pie​ro te​raz, gdy

usły ​sze​li szm er m o​dlitw. Jo​anet szep​nął Ar​nau​owi do ucha:

— Co oni ro​bią?
— Mo​dlą się.
Gdy ciot​ka Gu​ia​m o​na wra​ca​ła z j e​go ku​zy ​na​m i z ko​ścio​ła, ka​za​ła m u klę​kać pod krzy ​żem

w sy ​pial​ni i od​m a​wiać pa​cierz.

Jo​anet ukry ł się za Ar​nau​em na wi​dok chu​de​go księ​dza zm ie​rza​j ą​ce​go ku nim od oł​ta​rza.
— Co cię tu spro​wa​dza? — za​py ​tał ka​płan An​ge​la, zer​ka​j ąc na j e​go to​wa​rzy ​szy.
An​gel schy ​lił się do dło​ni wy ​cią​gnię​tej przez ka​pła​na.
— Ci dwaj , oj ​cze. Przy ​szli zo​ba​czy ć Ma​don​nę.
Oczy księ​dza lśni​ły w pół​m ro​ku, gdy wska​zu​j ąc oł​tarz, po​wie​dział:
— Oto ona.
Ar​nau po​dą​ży ł wzro​kiem za j e​go dło​nią i zo​ba​czy ł skrom ​ną ka​m ien​ną fi​gur​kę ko​bie​ty z dziec​-

kiem na pra​wej rę​ce i drew​nia​ny m stat​kiem u stóp. Przy ​m knął oczy. Ta ko​bie​ta o ła​god​ny ch ry ​-
sach j est j e​go m at​ką!

— Jak się na​zy ​wa​cie? — za​gad​nął ka​płan.
— Ar​nau Es​ta​ny ​ol.
— A j a Jo​an, ale wszy ​scy wo​ła​j ą na m nie Jo​anet.
— A na dru​gie?
Jo​anet prze​stał się uśm ie​chać. Nie po​tra​fił od​po​wie​dzieć na py ​ta​nie księ​dza. Je​go m at​ka nie

chcia​ła, by przed​sta​wiał się j j a​ko Jo​an Po​ne, bo to m o​gło​by roz​zło​ścić ko​tla​rza, nie po​zwo​li​ła m u
j ed​nak uży ​wać j ej na​zwi​ska. Nikt wcze​śniej go o to nie py ​tał. Do​pie​ro ten ksiądz… Co go ob​cho​-
dzi j e​go na​zwi​sko? Jed​nak du​chow​ny naj ​wy ​raź​niej cze​kał na od​po​wiedź.

— Na​zy ​wam się tak j ak on — rzu​cił w koń​cu Jo​anet. — Es​ta​ny ​ol.
Ar​nau od​wró​cił się do przy ​j a​cie​la i na​po​tkał j e​go bła​gal​ny wzrok.
— A, j e​ste​ście brać​m i.
— T… tak — bąk​nął Jo​anet wo​bec przy ​zwa​la​j ą​ce​go m il​cze​nia Ar​naua.
— Um ie​cie się m o​dlić?
— Tak — od​parł Ar​nau.
— Ja nie… Jesz​cze nie — wy ​znał Jo​anet.
— Brat cię na​uczy — po​wie​dział ksiądz. — Po​m ó​dl​cie się te​raz do Mat​ki Bo​skiej . An​gel, chodź

na chwil​kę. Prze​każ ode m nie m aj ​stro​wi, że te ka​m ie​nie…

Głos księ​dza cichł, w m ia​rę j ak się od​da​lał. Chłop​cy zo​sta​li sa​m i przed oł​ta​rzem .
— Po​win​ni​śm y uklęk​nąć? — szep​nął Jo​anet do Ar​naua. Ar​nau zer​k​nął na wska​za​ne przez nie​go

cie​nie. Po​wstrzy ​m ał przy ​j a​cie​la, któ​ry j uż ru​szy ł ku obi​ty m czer​wo​ny m j e​dwa​biem klęcz​ni​kom
sto​j ą​cy m przed głów​ny m oł​ta​rzem .

— Wszy ​scy klę​czą na po​sadz​ce — od​po​wie​dział m u rów​nież szep​tem i ski​nął na obec​ny ch

w ko​ście​le wier​ny ch. — Po​za ty m oni się m o​dlą.

— A ty ni​by co chcesz ro​bić?
— Po​roz​m a​wiać z no​wą m at​ką. Prze​cież nie bę​dę się do niej m o​dlił. Ty nie klę​kasz przed swo​-

j ą m a​m ą, praw​da?

Jo​anet spoj ​rzał na Ar​naua. Nie, nie klę​kał.
— Ale ksiądz po​wie​dział, że m a​m y się m o​dlić, nie roz​m a​wiać.
— Więc le​piej m u o ni​czy m nie m ów. Chy ​ba nie chcesz, że​by się do​wie​dział, że go okła​m a​łeś

i wca​le nie j e​steś m o​im bra​tem ?

Jo​anet sta​nął obok Ar​naua i za​czął się przy ​glą​dać łód​kom zdo​bią​cy m ko​ściół. Bar​dzo chciał

m ieć któ​rąś z nich. By ł cie​kaw, czy uno​szą się na wo​dzie. Na pew​no, bo po co by j e rzeź​bio​no?
Po​sta​wił​by j ed​ną na brze​gu m o​rza i…

Ar​nau wpa​try ​wał się w ka​m ien​ną fi​gur​kę. Co m a po​wie​dzieć Mat​ce Bo​skiej ? Czy pta​ki prze​ka​-

za​ły j e​go wia​do​m ość? Mia​ły j ej po​wie​dzieć, że j ą ko​cha, po​wta​rzał im to wie​le, wie​le ra​zy.

Ta​ta twier​dzi, że Ha​bi​ba j est te​raz z to​bą. Mi​m o że by ​ła Arab​ką. Nie m o​gę ty l​ko o ty m ni​ko​m u

m ó​wić, bo wszy ​scy m y ​ślą, że Ara​bo​wie nie idą do nie​ba. Ha​bi​ba by ​ła bar​dzo do​bra. To nie ona
za​wi​ni​ła. To Mar​ga​ri​da…

Ar​nau nie od​ry ​wał oczu od ka​m ien​nej fi​gur​ki, oto​czo​nej dzie​siąt​ka​m i pło​ną​cy ch świec, któ​re

wpra​wia​ły w drże​nie po​wie​trze.

Czy Ha​bi​ba na​praw​dę j est u cie​bie? Je​śli tak, prze​każ j ej , że j ą rów​nież ko​cham . Nie m asz m i

te​go za złe, praw​da? Nie m asz m i za złe, że ko​cham Arab​kę?

W m ro​ku, wśród drga​j ą​ce​go po​wie​trza i m i​go​ta​nia świec, ką​ci​ki warg Ma​don​ny zda​wa​ły się

uno​sić w uśm ie​chu.

— Jo​anet! — szep​nął Ar​nau.
— Co?
Wska​zał na fi​gur​kę, ale j ej war​gi… Mo​że Ma​don​na uśm ie​cha się ty l​ko do nie​go? Mo​że to ich

słod​ka ta​j em ​ni​ca… — No, co? — do​py ​ty ​wał się Jo​anet.

— Nic, j uż nic…
— Po​m o​dli​li​ście się?
Nie za​uwa​ży ​li na​dej ​ścia księ​dza i An​ge​la.
— Tak — od​parł Ar​nau.
— Ja nie… — za​czął się uspra​wie​dli​wiać Jo​anet.
— Tak, wiem … — wszedł m u w sło​wo ka​płan, głasz​cząc go czu​le po gło​wie. — No, a ty, j a​ką

m o​dli​twę zm ó​wi​łeś? — zwró​cił się do Ar​naua.

— Ave Ma​ria.
— Tak, to pięk​na m o​dli​twa. Chodź​m y j uż — rzu​cił ksiądz, pro​wa​dząc ich do wy j ​ścia.
— Oj ​cze — ode​zwał się Ar​nau, gdy zna​leź​li się przed ko​ścio​łem — bę​dzie​m y m o​gli tu j esz​cze

kie​dy ś przy j ść?

Ksiądz się uśm iech​nął.
— Oczy ​wi​ście. Ale m am na​dzie​j ę, że przed na​stęp​ną wi​zy ​tą na​uczy sz bra​ta się m o​dlić. —

Po​kle​pał Jo​ane​ta po j po​licz​ku. Chło​piec przy ​j ął piesz​czo​tę z peł​ną po​wa​gą. — i Przy ​chodź​cie,
kie​dy chce​cie — do​dał ka​płan. — Je​ste​ście tu m i​le wi​dzia​ni.

An​gel skie​ro​wał się ku gó​rze ka​m ie​ni. Ar​nau i Jo​anet ru​szy ​li za nim .
— A wy do​kąd? — za​py ​tał m ło​dy ro​bot​nik. Chłop​cy spoj ​rze​li po so​bie i wzru​szy ​li ra​m io​na​m i.

— Nie m o​że​cie pę​tać się po bu​do​wie. Je​śli m aj ​ster…

— Masz na m y ​śli te​go si​ła​cza z ka​m ie​niem ? — wszedł m u w sło​wo Ar​nau.
— Ależ skąd! — za​śm iał się An​gel. — Tam ​ten to ba​sta​ix i m a na im ię Ra​m on. — Jo​anet i Ar​-

nau spoj ​rze​li na nie​go py ​ta​j ą​co. — Ba​sta​ixos to tra​ga​rze, ta​cy m ul​ni​cy, ty ​le że pra​cu​j ą w por​cie.
Prze​no​szą to​wa​ry z pla​ży do skła​dów ku​piec​kich i z po​wro​tem . Za​ła​do​wu​j ą i roz​ła​do​wu​j ą łód​ki
prze​woź​ni​ków, któ​rzy od​bie​ra​j ą ła​du​nek z okrę​tów i do​star​cza​j ą go na brzeg.

— To oni nie pra​cu​j ą w ko​ście​le San​ta Ma​ria? — za​py ​tał Ar​nau.

— Oj , pra​cu​j ą, pra​cu​j ą, i to cię​żej od nas wszy st​kich. — An​gel ro​ze​śm iał się na wi​dok m in

chłop​ców. — To pro​ści ro​bot​ni​cy, ale bar​dzo ko​cha​j ą swo​j ą Ma​don​nę. Są bied​ni i nie m o​gą ło​ży ć
na bu​do​wę ko​ścio​ła, za to przy ​no​szą nam za dar​m o ka​m ie​nie. Tasz​czą j e na ple​cach aż z ka​m ie​-
nio​ło​m u Mon​tj u​ic. — An​gel za​pa​trzy ł się w si​ną dal. — Po​ko​nu​j ą ca​łe m i​le, dźwi​ga​j ąc gła​zy, któ​-
ry ch m y nie m o​że​m y na​wet ru​szy ć — Ar​nau przy ​po​m niał so​bie głaz, do​pie​ro co przy ​nie​sio​ny
przez Ra​m o​na.

— Oj , pra​cu​j ą dla swo​j ej Ma​don​ny, pra​cu​j ą — po​wtó​rzy ł An​gel. — Cię​żej od nas wszy st​kich.

No, idź​cie j uż się ba​wić — do​dał i ru​szy ł do swo​ich za​j ęć.

10

— Dla​cze​go te rusz​to​wa​nia są ta​kie wy ​so​kie?
Ar​nau wska​zał na ty ​ły ro​m ań​skie​go ko​ściół​ka. An​gel, któ​ry j adł wła​śnie chleb z se​rem , za​darł

gło​wę i coś wy ​beł​ko​tał. Jo​anet ro​ze​śm iał się, Ar​nau m u za​wtó​ro​wał. An​gel nie wy ​trzy ​m ał i rów​-
nież par​sk​nął śm ie​chem , ale się za​krztu​sił i za​czął kasz​leć.

Ar​nau i Jo​anet co​dzien​nie wstę​po​wa​li do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria i klę​ka​li przed oł​ta​rzem . Jo​anet,

za​chę​co​ny przez m at​kę, po​sta​no​wił na​uczy ć się m o​dlić i na okrą​gło kle​pał pa​cie​rze, na​śla​du​j ąc
Ar​naua. Gdy się roz​sta​wa​li, m a​lec biegł do ogro​du i opo​wia​dał m at​ce o swy ch po​stę​pach. Ar​nau
nie m o​dlił się, ty l​ko roz​m a​wiał ze swą no​wą m at​ką. Je​dy ​nie gdy pod​cho​dził do nich oj ​ciec Al​bert
— bo tak na​zy ​wał się zna​j o​m y ksiądz — I przy ​łą​czał się do m am ​ro​ta​nia przy ​j a​cie​la.

Po wy j ​ściu z ko​ścio​ła przy ​glą​da​li się z pew​nej od​le​gło​ści po​stę​po​wi ro​bót oraz pra​cy cie​śli, ka​-

m ie​nia​rzy i m u​ra​rzy. Po​tem sia​da​li na pla​cu i cze​ka​li na An​ge​la, któ​ry lu​bił j eść w ich to​wa​rzy ​-
stwie dru​gie śnia​da​nie. Za​skar​bi​li so​bie sy m ​pa​tię oj ​ca Al​ber​ta, ro​bot​ni​cy uśm ie​cha​li się do nich,
na​wet ba​sta​ixos, zgię​ci pod cię​ża​rem ogrom ​ny ch ka​m ie​ni, zer​ka​li przy ​j aź​nie na dwóch chłop​ców
prze​sia​du​j ą​cy ch pod ko​ścio​łem San​ta Ma​ria.

— Dla​cze​go rusz​to​wa​nia się​ga​j ą tak wy ​so​ko? — za​py ​tał znów Ar​nau.
Wszy ​scy trzej spoj ​rze​li na ty ​ły ko​ścio​ła, gdzie sta​ło dzie​sięć ko​lum n: osiem w pół​ko​lu, dwie

z bo​ku. Za ko​lum ​na​m i za​czę​to j uż bu​do​wać przy ​po​ry oraz m u​ry przy ​szłej ap​sy ​dy. Ko​lum ​ny gó​-
ro​wa​ły nad ko​ściół​kiem , j ed​nak rusz​to​wa​nia wzno​si​ły się, nie wia​do​m o dla​cze​go, j esz​cze wy ​żej .
Moż​na by po​m y ​śleć, że ro​bot​ni​cy osza​le​li i bu​du​j ą scho​dy do nie​ba.

— Nie wiem — od​parł An​gel.
— Prze​cież te rusz​to​wa​nia ni​cze​go nie przy ​trzy ​m u​j ą — za​uwa​ży ł Jo​anet.
— Ale bę​dą przy ​trzy ​m y ​wać — roz​legł się na​gle sta​now​czy m ę​ski głos.
Trzej chłop​cy spoj ​rze​li za sie​bie. Chi​cho​cząc i kasz​ląc, na​wet nie za​uwa​ży ​li, że za ich ple​ca​m i

ze​bra​ła się grup​ka m ęż​czy zn. Nie​któ​rzy by ​li wy ​twor​nie ubra​ni, in​ni no​si​li su​tan​ny, na szy i zło​te,
wy ​sa​dza​ne dro​gi​m i ka​m ie​nia​m i krzy ​że, a do te​go wiel​kie pier​ście​nie i pa​sy ha​fto​wa​ne zło​tem

i sre​brem .

Oj ​ciec Al​bert do​pie​ro co do​strzegł go​ści i po​spie​szy ł ich przy ​wi​tać. An​gel sko​czy ł na rów​ne

no​gi i zno​wu się za​krztu​sił. Znał m ęż​czy ​znę, któ​ry ich za​gad​nął, nie​czę​sto j ed​nak wi​dy ​wał go w tak
do​bo​ro​wy m to​wa​rzy ​stwie. By ł to Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut, m istrz bu​dow​la​ny kie​ru​j ą​cy ro​bo​ta​m i
w ko​ście​le San​ta Ma​ria de la Mar.

Ar​nau i Jo​anet rów​nież wsta​li. Oj ​ciec Al​bert do​łą​czy ł do ze​bra​ny ch i za​czął ca​ło​wać bi​sku​pie

pier​ście​nie.

— A co bę​dą przy ​trzy ​m y ​wać?
Py ​ta​nie Jo​ane​ta za​sko​czy ​ło oj ​ca Al​ber​ta, po​chy ​la​j ą​ce​go się wła​śnie nad dło​nią ko​lej ​ne​go bi​-

sku​pa. Zgię​ty wpół spio​ru​no​wał chłop​ca wzro​kiem , j ak​by chciał m u po​wie​dzieć: nie od​zy ​waj się
nie​py ​ta​ny. Je​den z do​stoj ​ni​ków j uż za​m ie​rzał ru​szy ć w stro​nę ko​ścio​ła, ale Be​ren​gu​er de Mon​ta​-
gut po​ło​ży ł rę​kę na ra​m ie​niu do​cie​kli​we​go m al​ca i po​chy ​lił się nad nim .

— Dzie​ci czę​sto wi​dzą to, cze​go nie do​strze​ga​j ą do​ro​śli — rzekł gło​śno do ota​cza​j ą​cy ch go

oso​bi​sto​ści. — Nie zdzi​wił​by m się, gdy ​by te pę​dra​ki za​uwa​ży ​ły coś, co m y ​śm y prze​oczy ​li.
Chcesz wie​dzieć, dla​cze​go rusz​to​wa​nia się​ga​j ą tak wy ​so​ko? — Jo​anet ski​nął gło​wą, zer​k​nąw​szy
j ed​nak uprzed​nio na oj ​ca Al​ber​ta. — Wi​dzisz, gdzie koń​czą się ko​lum ​ny ? No więc tam , na gó​rze,
ze szczy ​tu ty ch ko​lum n od​cho​dzić bę​dzie sześć łu​ków, a na naj ​waż​niej ​szy m z nich spo​cznie ap​sy ​-
da no​we​go ko​ścio​ła.

— Co to j est ap​sy ​da? — spy ​tał Ar​nau.
Be​ren​gu​er uśm iech​nął się i zer​k​nął za sie​bie. Nie​któ​rzy z to​wa​rzy ​szą​cy ch m u do​stoj ​ni​ków słu​-

cha​li go nie m niej uważ​nie niż dzie​ci.

— Ap​sy ​da to coś ta​kie​go — m istrz złą​czy ł koń​ce dło​ni i roz​sta​wił pal​ce. Dzie​ci z za​par​ty m

tchem ob​ser​wo​wa​ły ten j m a​gicz​ny po​kaz. Kil​ka osób sto​j ą​cy ch za m i​strzem , m ię​dzy in​ny ​m i
sam oj ​ciec Al​bert, zer​k​nę​ło m u z za​cie​ka​wie​niem przez ra​m ię. — No więc na sa​m ej gó​rze —
cią​gnął Be​ren​gu​er, od​su​wa​j ąc j ed​ną rę​kę i do​ty ​ka​j ąc ko​niusz​ka pal​ca wska​zu​j ą​ce​go — um iesz​cza
się du​ży ka​m ień, zwa​ny klu​czem skle​pie​nia lub zwor​ni​kiem . Naj ​pierw na​le​ży wcią​gnąć ka​m ień
na sam szczy t rusz​to​wań. Wła​śnie tam , wi​dzi​cie? — Wszy ​scy za​dar​li gło​wy. — Gdy ka​m ień
znaj ​dzie się j uż na gó​rze, bę​dzie m oż​na roz​po​cząć bu​do​wę że​ber skle​pie​nia, któ​re pod​trzy ​m a​j ą
zwor​nik. Do te​go wła​śnie po​trzeb​ne są tak wy ​so​kie rusz​to​wa​nia.

— Po co ty ​le za​cho​du? — wy ​pa​lił Ar​nau. Ksiądz aż pod​sko​czy ł, sły ​sząc py ​ta​nie swe​go pu​pi​la,

m i​m o że za​czy ​nał się j uż przy ​zwy ​cza​j ać do j e​go uwag. — Prze​cież od do​łu nic nie bę​dzie wi​dać.
Skle​pie​nie ko​ścio​ła wszy st​ko za​sło​ni.

Be​ren​gu​er ro​ze​śm iał się po​dob​nie j ak kil​ku in​ny ch do​stoj ​ni​ków. Oj ​ciec Al​bert ode​tchnął.
— My ​lisz się, chłop​cze. Skle​pie​nie sta​rej świą​ty ​ni bę​dzie roz​bie​ra​ne w m ia​rę po​wsta​wa​nia no​-

wej kon​struk​cj i. To tak j ak​by sta​ry ko​ściół prze​ista​czał się z wol​na w no​wy, więk​szy, bar​dziej …

Sm u​tek na twa​rzy Jo​ane​ta za​sko​czy ł m i​strza. Ma​lec przy ​zwy ​cza​ił się do przy ​tul​ne​go m a​łe​go

ko​ściół​ka, do j e​go za​pa​chu, pół​m ro​ku, at​m os​fe​ry za​cisz​no​ści, któ​rą roz​ko​szo​wał się pod​czas m o​dli​-
twy.

— Ko​chasz Mat​kę Bo​ską od Mo​rza? — za​py ​tał Be​ren​gu​er. Jo​anet zer​k​nął na Ar​naua. Obaj

przy ​tak​nę​li.

— Mat​ka Bo​ska, któ​rą tak ko​cha​cie, bę​dzie m ia​ła w no​wy m ko​ście​le wię​cej świa​tła niż j a​ka​kol​-

wiek in​na Ma​don​na na świe​cie. Nie bę​dzie j uż m u​sia​ła stać w m ro​ku, stwo​rzy ​m y dla niej naj ​-
pięk​niej ​szą świą​ty ​nię, świą​ty ​nię, o j a​kiej nikt ni​g​dy nie m a​rzy ł. Nie bę​dzie j uż za​m knię​ta w gru​-

by ch m u​rach, po​da​ru​j e​m y j ej no​wy dom : wy ​so​ki, wy ​sm u​kły, strze​li​sty, z ko​lum ​na​m i i ap​sy ​da​m i
się​ga​j ą​cy ​m i nie​bios.

Wszy ​scy znów za​dar​li gło​wy.
— Tak, tak — cią​gnął Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut — no​wy ko​ściół na​szej Mat​ki Bo​skiej się​gać bę​-

dzie aż do nie​ba. — Ru​szy ł w kie​run​ku świą​ty ​ni, za nim po​szli to​wa​rzy ​szą​cy m u do​stoj ​ni​cy. Trzej
chłop​cy i oj ​ciec Al​bert po​zo​sta​li na pla​cu i od​pro​wa​dzi​li ich wzro​kiem .

— Oj ​cze, co sta​nie się z Mat​ką Bo​ską, gdy za​cznie się roz​biór​ka sta​re​go ko​ścio​ła, a no​wy nie

bę​dzie j esz​cze go​to​wy ? — za​py ​tał Ar​nau, upew​niw​szy się, że od​cho​dzą​cy j uż go nie usły ​szą.

— Wi​dzisz tam ​te przy ​po​ry ? — Ksiądz ski​nął na po​dwój ​ną kon​struk​cj ę, któ​ra prze​gro​dzić m ia​ła

am ​bit

5

za głów​ny m oł​ta​rzem . — Tam wła​śnie sta​nie pierw​sza ka​pli​ca no​wej świą​ty ​ni, ka​pli​ca

Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, gdzie wraz z cia​łem Chry ​stu​sa i re​li​kwia​rzem świę​tej Eu​la​lii prze​-
nie​sio​na zo​sta​nie na czas bu​do​wy fi​gur​ka Ma​don​ny.

— A kto bę​dzie j ej strzegł?
— O to nie m u​sisz się m ar​twić — uspo​ko​ił chłop​ca du​chow​ny, uśm ie​cha​j ąc się od ucha do

ucha. — Mat​ka Bo​ska bę​dzie w do​bry ch rę​kach. Pie​czę nad ka​pli​cą Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​-
tu spra​wu​j e brac​two ba​sta​ixos. Po​wie​rzo​ny im zo​sta​nie klucz do kra​ty ka​pli​cy, by czu​wa​li nad
two​j ą Ma​don​ną.

Ar​nau i Jo​anet zna​li j uż im io​na por​to​wy ch tra​ga​rzy. Pew​ne​go dnia An​gel przed​sta​wił im

wszy st​kich ba​sta​ixos idą​cy ch gę​sie​go, każ​dy z wiel​kim ka​m ie​niem na ple​cach. By ł wśród nich
Ra​m on, któ​re​go po​zna​li pierw​sze​go dnia na bu​do​wie; Gu​il​lem , nie​prze​nik​nio​ny ni​czy m gła​zy, któ​-
re dźwi​gał, ale do​bry i ser​decz​ny, ogo​rza​ły od słoń​ca, z twa​rzą po​twor​nie znie​kształ​co​ną po nie​-
szczę​śli​wy m wy ​pad​ku; dru​gi Ra​m on, na​zy ​wa​ny „Mniej ​szy m ”, krę​py i niż​szy od swe​go im ien​ni​-
ka; ży ​la​sty Mi​qu​el, któ​ry — wy ​da​wa​ło​by się — nie m o​że udźwi​gnąć cię​ża​ru, ale któ​ry na​pi​nał
wszy st​kie m ię​śnie i ścię​gna, j ak​by m iał za chwi​lę pęk​nąć; Se​ba​stia, naj ​bar​dziej an​ty ​pa​ty cz​ny
i po​sęp​ny ze wszy st​kich, oraz j e​go sy n Ba​stia​net; Pe​re, Jau​m e i wie​lu, wie​lu in​ny ch tra​ga​rzy
z dziel​ni​cy Ri​be​ra, któ​rzy za​ofia​ro​wa​li się do​star​czy ć z kró​lew​skich ka​m ie​nio​ło​m ów La Ro​ca ty ​-
sią​ce blo​ków skal​ny ch na bu​do​wę ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar.

Ar​nau po​m y ​ślał o nich: o spoj ​rze​niu, j a​kim ob​rzu​ca​li ko​ściół, gdy zgię​ci wpół wcho​dzi​li na

plac, o uśm ie​chu roz​j a​śnia​j ą​cy m ich twa​rze, kie​dy po​zby ​wa​li się ła​dun​ku, o ich że​la​zny ch ple​-
cach. Wie​dział, że pod ich opie​ką Mat​ka Bo​ska bę​dzie bez​piecz​na.

Za​po​wiedź Be​ren​gu​era de Mon​ta​gut speł​ni​ła się sie​dem dni póź​niej .
— Ju​tro przy j dź​cie sko​ro świt — po​ra​dził im An​gel. — Bę​dzie​m y wcią​ga​li klucz skle​pie​nia.
Na​za​j utrz chłop​cy od sa​m iut​kie​go ra​na krę​ci​li się w po​nad-stu​oso​bo​wy m tłu​m ie zgro​m a​dzo​-

ny m pod rusz​to​wa​nia​m i, w któ​ry m nie za​bra​kło tra​ga​rzy por​to​wy ch, a na​wet księ​ży. Oj ​ciec Al​-
bert ty m ra​zem zre​zy ​gno​wał z su​tan​ny i wdział pro​sty strój ro​bot​ni​ka, prze​wią​za​ny w pa​sie gru​-
by m ka​wał​kiem czer​wo​ne​go suk​na.

Ar​nau i Jo​anet la​wi​ro​wa​li w tłu​m ie, wi​ta​j ąc się ze zna​j o​m y ​m i i uśm ie​cha​j ąc się do wszy st​-

kich.

— Chłop​cy — zwró​cił się do nich j e​den z m aj ​strów m u​rar​skich — gdy za​cznie​m y wcią​gać

zwor​nik, nie chcę was tu wi​dzieć.

Ski​nę​li gło​wa​m i.
— A klucz skle​pie​nia? — za​py ​tał Jo​anet, zer​ka​j ąc na m aj ​stra.

Po​pę​dzi​li we wska​za​ny m kie​run​ku, pod pierw​sze, naj ​niż​sze rusz​to​wa​nie.
— Wiel​kie nie​ba! — za​krzy k​nę​li j ak na ko​m en​dę, sta​nąw​szy przed okrą​gły m gła​zem .
Spo​ra grup​ka ro​bot​ni​ków rów​nież się przy ​glą​da​ła ka​m ie​nio​wi, ty ​le że w m il​cze​niu. Wszy ​scy

czu​li, że cze​ka ich do​nio​sła chwi​la.

— Wa​ży po​nad sześć ton — rzu​cił ktoś.
Jo​anet wy ​trzesz​czy ł oczy na sto​j ą​ce​go tuż obok tra​ga​rza Ra​nio​na.
— Nie, nie — po​wie​dział tra​garz, od​ga​du​j ąc m y ​śli m al​ca — to nie m y go tu przy ​tasz​czy ​li​-

śm y.

Kil​ka osób skwi​to​wa​ło j e​go sło​wa ner​wo​wy m chi​cho​tem , któ​ry bar​dzo szy b​ko ucichł. Ar​nau

i Jo​anet pa​trzy ​li, j ak ro​bot​ni​cy zer​ka​j ą na głaz, a po​tem prze​no​szą wzrok na szczy t rusz​to​wa​nia.
Mie​li wcią​gnąć na li​nach sze​ścio​to​no​wy głaz na wy ​so​kość trzy ​dzie​stu m e​trów!

— Je​śli coś pój ​dzie nie tak… — po​wie​dział ktoś, że​gna​j ąc się.
— To nas zm iaż​dży — do​koń​czy ł ktoś in​ny, wy ​krzy ​wia​j ąc war​gi.
Nikt nie stał w m iej ​scu, na​wet oj ​ciec Al​bert w swy m nie​co​dzien​ny m stro​j u krę​cił się ner​wo​-

wo wśród zgro​m a​dzo​ny ch, do​da​j ąc im otu​chy, po​kle​pu​j ąc po ple​cach i za​ga​du​j ąc. Ten i ów zer​-
kał w stro​nę sta​re​go ko​ściół​ka sto​j ą​ce​go m ię​dzy ro​bot​ni​ka​m i i rusz​to​wa​nia​m i. Miesz​kań​cy Bar​ce​-
lo​ny za​czę​li gro​m a​dzić się w pew​nej od​le​gło​ści od pla​cu bu​do​wy.

W koń​cu zj a​wił się Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut. Nie tra​cąc cza​su na po​wi​ta​nia i po​ga​węd​ki, wstą​pił

na naj ​niż​sze rusz​to​wa​nie i prze​m ó​wił do ze​bra​ny ch. Ty m ​cza​sem kil​ku m u​ra​rzy za​czę​ło przy ​wią​-
zy ​wać do zwor​ni​ka wiel​ki blok pod​cią​go​wy.

— Jak za​uwa​ży ​li​ście — wy ​j a​śniał m istrz Be​ren​gu​er — na szczy ​cie rusz​to​wa​nia za​m o​co​wa​no

licz​ne wie​lo​krąż​ki, któ​re po​m o​gą nam wcią​gać zwor​nik. Blo​ki, za​rów​no te na gó​rze, j ak i ten przy ​-
wią​zy ​wa​ny wła​śnie do klu​cza skle​pie​nia, po​sia​da​j ą po​trój ​ny układ krąż​ków, z któ​ry ch każ​dy skła​da
się z trzech osob​ny ch blocz​ków. Jak j uż za​pew​ne wie​cie, nie po​słu​ży ​m y się ko​ło​wro​ta​m i ani ko​ła​-
m i, po​nie​waż bę​dzie​m y prze​su​wa​li zwor​nik w po​przek. Przez blo​ki prze​rzu​co​no trzy li​ny, któ​re
pro​wa​dzą w gó​rę i w dół. — Sto głów po​ru​sza​ło się w ślad za pal​cem m i​strza wska​zu​j ą​cy m po​-
wro​zy. — Po​dziel​cie się na trzy gru​py.

Maj ​stro​wie za​czę​li usta​wiać ro​bot​ni​ków. Ar​nau i Jo​anet po​bie​gli na ty ​ły ko​ścio​ła i stam ​tąd,

opar​ci o m ur świą​ty ​ni, śle​dzi​li przy ​go​to​wa​nia. Gdy trzy gru​py by ​ły j uż wy ​dzie​lo​ne, Be​ren​gu​er
po​wie​dział:

— Każ​da z dru​ży n bę​dzie cią​gnąć za j ed​ną li​nę. Wy — zwró​cił się do pierw​szej gru​py — j e​-

ste​ście dru​ży ​ną Ma​don​ny. Po​wtórz​cie ze m ną: Ma-don-na! — Ro​bot​ni​cy po​wtó​rzy ​li okrzy k m i​-
strza. — Wy, dru​ży ​ną świę​tej Kla​ry. — Dru​ga gru​pa rów​nież wy ​skan​do​wa​ła swą na​zwę. — Na​-
to​m iast wy, dru​ży ​ną świę​tej Eu​la​lii. Bę​dę się do was zwra​cał im io​na​m i wa​szy ch pa​tro​nek. Gdy
po​wiem : „Ra​zem !”, bę​dę m iał na m y ​śli wszy st​kie trzy gru​py. Sta​nie​cie gę​sie​go i bę​dzie​cie cią​-
gnę​li w li​nii pro​stej . Mu​si​cie m ieć przed so​bą ple​cy oso​by przed wa​m i i słu​chać roz​ka​zów m aj ​-
stra kie​ru​j ą​ce​go gru​pą. Pa​m ię​taj ​cie: m u​si​cie stać rów​no! Ustaw​cie się!

Każ​dej gru​pie przy ​dzie​lo​no m aj ​stra m u​rar​skie​go, któ​ry usta​wił swy ch pod​ko​m end​ny ch. Ro​-

bot​ni​cy chwy ​ci​li li​ny. Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut nie dał im cza​su do na​m y ​słu.

— Ra​zem ! Na roz​kaz „Już!” za​czy ​na​cie cią​gnąć, z po​cząt​ku po​wo​li, aż po​czu​j e​cie, że li​ny się

na​pi​na​j ą. Już!

Sze​re​gi za​fa​lo​wa​ły. Li​ny za​czę​ły się na​prę​żać.
— Ra​zem ! Z ca​łej si​ły !

Ar​nau i Jo​anet wstrzy ​m a​li od​dech. Ro​bot​ni​cy wbi​li pię​ty w zie​m ię i za​czę​li cią​gnąć, na​pi​na​j ąc

m ię​śnie ra​m ion i ple​ców, wy ​krzy ​wia​j ąc twa​rze. Ar​nau i Jo​anet utkwi​li wzrok w wiel​kim ka​m ie​niu.
Ani drgnął.

— Ra​zem ! Moc​niej !
Roz​kaz m i​strza po​niósł się po pla​cu, a gry ​m as na po​bla​dły ch z wy ​sił​ku twa​rzach ro​bot​ni​ków

stał się j esz​cze bar​dziej wy ​ra​zi​sty. Drew​nia​ne rusz​to​wa​nia za​trzesz​cza​ły, zwor​nik uniósł się piędź
nad zie​m ię. Sze​ścio​to​no​wa ska​ła!

— Moc​niej ! — ry k​nął Be​ren​gu​er, nie od​ry ​wa​j ąc wzro​ku od ka​m ie​nia.
Dwie pię​dzi. Ar​nau i Jo​anet wstrzy ​m a​li z wra​że​nia od​dech.
— Ma​don​na! Moc​niej ! Jesz​cze m oc​niej !
Ar​nau i Jo​anet spoj ​rze​li na dru​ży ​nę Ma​don​ny. Na​le​żał do niej oj ​ciec Al​bert, któ​ry zm ru​ży ł

oczy i szarp​nął za li​nę.

— Do​brze, wła​śnie tak! A te​raz wszy ​scy ra​zem ! Moc​niej !
De​ski na​dal trzesz​cza​ły. Ar​nau i Jo​anet po​pa​trzy ​li na rusz​to​wa​nia, po​tem prze​nie​śli wzrok na

Be​ren​gu​era de Mon​ta​gut. Ca​ła j e​go uwa​ga sku​pio​na by ​ła na ka​m ie​niu, któ​ry uno​sił się po​wo​li,
bar​dzo po​wo​li…

— Jesz​cze! Moc​niej ! Jesz​cze m oc​niej ! Wszy ​scy ra​zem ! Z ca​łej si​ły !
Gdy zwor​nik zna​lazł się na wy ​so​ko​ści pierw​sze​go rusz​to​wa​nia, Be​ren​gu​er ka​zał prze​stać cią​-

gnąć i utrzy ​m ać ka​m ień w po​wie​trzu.

— Ma​don​na, Świę​ta Eu​la​lia, trzy ​m aj ​cie! — za​wo​łał po chwi​li. — Świę​ta Kla​ra, cią​gnij ​cie! —

Ka​m ień za​wisł nad rusz​to​wa​niem , z któ​re​go Be​ren​gu​er wy ​da​wał roz​ka​zy. — A te​raz ra​zem !
Opusz​czaj ​cie po​wo​li.

Wszy ​scy, na​wet oso​by cią​gną​ce za li​ny, wstrzy ​m a​li od​dech, Gdy głaz spo​czął u stóp Be​ren​gu​-

era.

— Po​wo​li! — po​wtó​rzy ł m istrz bu​do​wy. Rusz​to​wa​nie wy ​gię​ło się pod cię​ża​rem zwor​ni​ka.
— A j e​śli się za​rwie? — szep​nął Ar​nau do Jo​ane​ta.
Je​śli się za​rwie, Be​ren​gu​er…
Nie za​rwa​ło się. Jed​nak dol​ne rusz​to​wa​nie nie utrzy ​m a​ło​by dłu​go sze​ścio​to​no​we​go zwor​ni​ka.

Trze​ba by ​ło wcią​gnąć ka​m ień na sa​m ą gó​rę, gdzie we​dle ob​li​czeń Be​ren​gu​era de​ski m o​gły wy ​-
trzy ​m ać więk​sze ob​cią​że​nie. Mu​ra​rze prze​ło​ży ​li li​ny na wy ż​sze blo​ki i ro​bot​ni​cy znów chwy ​ci​li za
li​ny. W ten spo​sób, z rusz​to​wa​nia na rusz​to​wa​nie, sze​ścio​to​no​wy ka​m ień zbli​żał się do punk​tu,
gdzie w przy ​szło​ści m iał po​łą​czy ć że​bra skle​pie​nia — po​nad gło​wa​m i ro​bot​ni​ków i ga​piów, hen,
wy ​so​ko, pod sa​m y m nie​bem .

Ro​bot​ni​cy by ​li m o​krzy od po​tu, drę​twia​ły im m ię​śnie. Cza​sa​m i któ​ry ś osu​wał się na zie​m ię,

a wte​dy m aj ​ster ka​zał po​spiesz​nie wy ​cią​gnąć go spod nóg to​wa​rzy ​szy. Sil​niej ​si ga​pie rwa​li się do
po​m o​cy i m aj ​ster po​zwa​lał im za​stę​po​wać zm ę​czo​ny ch ro​bot​ni​ków.

Be​ren​gu​er kie​ro​wał te​raz ak​cj ą ze szczy ​tu rusz​to​wa​nia, a sto​j ą​cy ni​żej m aj ​ster po​wta​rzał j e​go

roz​ka​zy. Gdy klucz skle​pie​nia zna​lazł się na naj ​wy ż​szy m po​zio​m ie, na za​gry ​zio​ny ch war​gach nie​-
któ​ry ch ro​bot​ni​ków po​j a​wił się uśm iech. Jed​nak naj ​trud​niej ​szy m o​m ent wciąż by ł przed ni​m i.
Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut sta​ran​nie do​li​czy ł punkt, w któ​ry m zwor​nik znaj ​dzie się do​kład​nie w środ​-
ku łu​ków skle​pie​nia. Przez wie​le dni, za po​m o​cą sznur​ków i koł​ków, do​ko​ny ​wał trian​gu​la​cj i po​m ię​-
dzy dzie​się​cio​m a ko​lum ​na​m i, spraw​dzał pion i kre​ślił nie​zli​czo​ne li​nie prze​bie​ga​j ą​ce od dol​ny ch
koł​ków po sam szczy t kon​struk​cj i. Na​stęp​nie prze​no​sił ob​li​cze​nia na per​ga​m in, skre​ślał, wy ​m a​zy ​-

wał, po​pra​wiał szki​ce, ry ​so​wał od no​wa. Klucz skle​pie​nia, um iesz​czo​ny w nie​wła​ści​wy m m iej ​-
scu, nie wy ​trzy ​m ał​by na​po​ru łu​ków i ap​sy ​da by się za​wa​li​ła.

W koń​cu, po ty ​sią​cach ob​li​czeń i szki​ców, za​zna​czy ł na de​skach gór​ne​go rusz​to​wa​nia punkt,

w któ​ry m na​le​ża​ło um ie​ścić klucz skle​pie​nia — do​kład​nie tu, ani pię​dzi w j ed​ną czy dru​gą stro​nę.
Ro​bot​ni​cy nie​cier​pli​wi​li się, nie wie​dząc, dla​cze​go nie m o​gą j esz​cze opu​ścić ka​m ie​nia na rusz​to​-
wa​nie. Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut za​rzą​dzał:

— Ma​don​na, j esz​cze tro​chę. Nie! Świę​ta Kla​ra, cią​gnij ​cie.
A te​raz trzy ​m aj ​cie. Świę​ta Eu​la​lia! Świę​ta Kla​ra! Ma​don​na! W dół! Do gó​ry ! Te​raz! — krzy k​-

nął na​gle. — Wszy ​scy ra​zem , trzy ​m aj ​cie! W dół! Po​wo​li, po​wo​li… Ostroż​nie!

Na​gle li​ny prze​sta​ły cią​ży ć. Za​pa​no​wa​ła ci​sza i wszy ​scy spoj ​rze​li w gó​rę. Be​ren​gu​er de Mon​-

ta​gut kuc​nął, by spraw​dzić po​ło​że​nie zwor​ni​ka. Okrą​ży w​szy dwu​m e​tro​wej śred​ni​cy ka​m ień, wstał
i uniósł rę​ce, po​zdra​wia​j ąc zgro​m a​dzo​ny na do​le tłum .

Ar​naua i Jo​ane​ta, opar​ty ch o m u​ry sta​re​go ko​ścio​ła, prze​szły ciar​ki na od​głos po​m ru​ku wy ​do​-

by ​wa​j ą​ce​go się z gar​deł ro​bot​ni​ków, któ​rzy przez kil​ka go​dzin cią​gnę​li za li​ny. Wie​lu osu​nę​ło się na
zie​m ię. Ty l​ko kil​ku m ia​ło j esz​cze si​łę ska​kać z ra​do​ści i pa​dać so​bie w ra​m io​na. Set​ki śle​dzą​cy ch
ca​łą ope​ra​cj ę ga​piów wi​wa​to​wa​ły i bi​ły bra​wo. Ar​nau po​czuł ucisk w gar​dle i do​stał gę​siej skór​ki.

— Chciał​by m j uż by ć du​ży — szep​nął tej no​cy do oj ​ca, gdy le​że​li ra​zem na sien​ni​ku. Jak

zwy ​kle to​wa​rzy ​szy ​ło im chra​pa​nie i po​ka​sły ​wa​nie nie​wol​ni​ków i ter​m i​na​to​rów.

Ber​nat pró​bo​wał od​gad​nąć, skąd u sy ​na to oso​bli​we pra​gnie​nie. Kil​ka go​dzin wcze​śniej Ar​nau

wpadł do warsz​ta​tu roz​ra​do​wa​ny i za​czął opo​wia​dać, j ak wcią​ga​no zwor​nik ap​sy ​dy na wierz​cho​-
łek ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Na​wet Jau​m e słu​chał z za​in​te​re​so​wa​niem .

— Dla​cze​go, sy n​ku?
Wszy ​scy coś ro​bią. W San​ta Ma​ria du​żo dzie​ci po​m a​ga ro​dzi​com lub m aj ​strom na bu​do​wie,

ty m ​cza​sem j a i Jo​anet… Ber​nat przy ​tu​lił sy ​na do ser​ca. Rze​czy ​wi​ście, z wy ​j ąt​kiem rzad​kich zle​-
ceń i drob​ny ch za​j ęć Ar​nau spę​dzał ca​łe dnie, włó​cząc się po m ie​ście. Co po​ży ​tecz​ne​go m ógł​by
ro​bić? — Lu​bisz ba​sta​ixos, praw​da?

Ber​nat pa​m ię​tał oży ​wie​nie, z j a​kim Ar​nau opo​wia​dał o tra​ga​rzach por​to​wy ch zno​szą​cy ch ka​-

m ie​nie na bu​do​wę. Chłop​cy od​pro​wa​dza​li ich aż do bram m ia​sta, gdzie cze​ka​li na ich po​wrót z ka​-
m ie​nio​ło​m u, a po​tem szli za ni​m i wzdłuż pla​ży, od klasz​to​ru Fra​m e​nors aż do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria.

— Bar​dzo lu​bię — przy ​tak​nął Ar​nau. Ber​nat wsu​nął wol​ną rę​kę pod sien​nik, pró​bu​j ąc coś na​-

m a​cać.

— Pro​szę — po​wie​dział w koń​cu, wrę​cza​j ąc sy ​no​wi sta​ry bu​kłak, któ​ry to​wa​rzy ​szy ł im pod​-

czas uciecz​ki z Na​varc​les. Ar​nau chwy ​cił bu​kłak po om ac​ku. — Mo​żesz czę​sto​wać pra​cu​j ą​cy ch
ba​sta​ixos świe​żą wo​dą. Zo​ba​czy sz, nie ty l​ko nie od​m ó​wią, ale bę​dą ci bar​dzo wdzięcz​ni.

Na​za​j utrz o świ​cie Jo​anet j ak zwy ​kle cze​kał na przy ​j a​cie​la pod warsz​ta​tem Graua. Ar​nau po​-

ka​zał m u bu​kłak, któ​ry za​wie​sił so​bie na szy i, i po​bie​gli nad m o​rze, do po​ło​żo​nej obok tar​go​wi​ska
En​can​tes stud​ni Pod Anio​łem , j e​dy ​nej na szla​ku ba​sta​ixos. Na​stęp​na stud​nia by ​ła do​pie​ro przy
ko​ście​le San​ta Ma​ria.

Gdy chłop​cy zo​ba​czy ​li nad​cią​ga​j ą​cy ch z wol​na tra​ga​rzy, zgię​ty ch pod cię​ża​rem ka​m ie​ni,

wsko​czy ​li na j ed​ną z łó​dek wy ​cią​gnię​ty ch na pla​żę. Ar​nau pod​su​nął bu​kłak pierw​sze​m u z nich.
Ba​sta​ix uśm iech​nął się, przy ​sta​nął obok łód​ki i po​zwo​lił na​lać so​bie wo​dy wprost do ust. Je​go to​-
wa​rzy ​sze cze​ka​li z ty ​łu na swo​j ą ko​lej . W dro​dze po​wrot​nej do ka​m ie​nio​ło​m u przy ​sta​wa​li i dzię​-
ko​wa​li chłop​com za przy ​słu​gę.

I tak Ar​nau i Jo​anet zo​sta​li ofi​cj al​ny ​m i „po​icie​la​m i” por​to​wy ch tra​ga​rzy. Cze​ka​li na nich przy

stud​ni Pod Anio​łem , a kie​dy ba​sta​ixos nie no​si​li ka​m ie​ni, ty l​ko roz​ła​do​wy ​wa​li stat​ki, szli za ni​m i
przez m ia​sto i wle​wa​li im orzeź​wia​j ą​cą wo​dę wprost do ust, by nie m u​sie​li zrzu​cać z ple​ców cięż​-
kich pa​kun​ków.

Nie prze​sta​li za​glą​dać na plac bu​do​wy. Spraw​dza​li po​stęp prac, roz​m a​wia​li z oj ​cem Al​ber​tem

lub po pro​stu sia​da​li na zie​m i i pa​trzy ​li na An​ge​la po​chła​nia​j ą​ce​go dru​gie śnia​da​nie. Gdy zer​ka​li
na ko​ściół, ich oczy lśni​ły ina​czej niż do​ty ch​czas, go te​raz oni rów​nież bra​li udział w bu​do​wie! Tak
im po​wie​dzie​li tra​ga​rze oraz sam oj ​ciec Al​bert.

Chłop​cy m o​gli ob​ser​wo​wać, j ak z czub​ka ośm iu ko​lum n przy ​szłej ap​sy ​dy za​czy ​na​j ą wy ​ra​stać

ku zwor​ni​ko​wi że​bra no​we​go skle​pie​nia. Mu​ra​rze zbi​li z de​sek krą​ży ​ny, na któ​ry ch opie​ra​li te​raz
ka​m ien​ne blo​ki, wzno​szą​ce się łu​kiem aż do zwor​ni​ka. Za ośm io​m a pierw​szy ​m i ko​lum ​na​m i po​-
wsta​ły j uż m u​ry am ​bi​tu wzm oc​nio​ne we​wnętrz​ny ​m i przy ​po​ra​m i. Mię​dzy ty ​m i przy ​po​ra​m i, po​-
wie​dział oj ​ciec Al​bert, wska​zu​j ąc dwie z nich, po​wsta​nie do​glą​da​na przed ba​sta​ixos ka​pli​ca Prze​-
naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, do któ​rej prze​nie​sie​m y Mat​kę Bo​ską.

W m ia​rę bu​do​wy am ​bi​tu i dzie​wię​ciu ko​le​bek skle​pien​ny ch, wspar​ty ch na że​brach od​cho​dzą​-

cy ch od ko​lum n, za​czę​to bo​wiem roz​bie​rać sta​ry ko​ściół.

— Ap​sy ​da — opo​wia​dał ksiądz, a An​gel ki​wał gło​wą — przy ​kry ​ta zo​sta​nie da​chem . A wie​cie,

z cze​go bę​dzie dach? — Chłop​cy po​krę​ci​li gło​wa​m i. — Z wy ​bra​ko​wa​ny ch na​czy ń gli​nia​ny ch ze​-
bra​ny ch na m ie​ście. Naj ​pierw po​wsta​nie skle​pie​nie z ka​m ie​nia, na nich uło​żo​ne zo​sta​ną w rzę​-
dach na​czy ​nia, a do​pie​ro na koń​cu wła​ści​we za​da​sze​nie.

Ar​nau zwró​cił j uż uwa​gę na gó​rę gli​nia​ny ch na​czy ń zm a​ga​zy ​no​wa​ny ch na pla​cu, obok ka​-

m ie​ni. Na​wet za​py ​tał o nie oj ​ca, ale Ber​nat nie po​tra​fił za​spo​ko​ić j e​go cie​ka​wo​ści.

— Wiem ty l​ko — po​wie​dział — że po​le​co​no nam od​kła​dać wszy st​kie wy ​bra​ko​wa​ne na​czy ​nia,

bo ktoś m a się po nie zgło​sić. Nie m ia​łem po​j ę​cia, że tra​fią aku​rat do two​j e​go ko​ścio​ła.

Za ap​sy ​dą sta​rej świą​ty ​ni — któ​rą za​czę​to roz​bie​rać ostroż​nie, by wy ​ko​rzy ​stać bu​du​lec — po​-

wsta​wał więc po​wo​li no​wy ko​ściół. Miesz​kań​cy dziel​ni​cy Ri​be​ra chcie​li od​wie​dzać ulu​bio​ne
m iej ​sce kul​tu na​wet pod​czas bu​do​wy oka​zal​szej świą​ty ​ni Ma​ry j ​nej , dla​te​go nie od​wo​ła​no na​bo​-
żeństw, m i​m o trwa​j ą​cy ch prac. Jed​nak wier​ni czu​li się tu dziw​nie. Ar​nau na​dal wcho​dził, po​dob​-
nie j ak wszy ​scy, przez zwę​ża​j ą​cy się ro​m ań​ski por​ty k, ale m rok, któ​ry spo​wi​j ał go do​tąd pod​czas
roz​m o​wy z Ma​don​ną, roz​pra​sza​ło te​raz świa​tło wle​wa​j ą​ce się przez okna no​wej ap​sy ​dy. Sta​ry ko​-
śció​łek przy ​po​m i​nał szka​tuł​kę w szka​tu​le, j ska​za​ną na znisz​cze​nie w m ia​rę po​wsta​wa​nia tej więk​-
szej ( i wspa​nial​szej — szka​tuł​kę, nad któ​rą otwie​ra​ła się nie​zwy ​kle wy ​so​ka i za​da​szo​na j uż ap​sy ​-
da.

11

Jed​nak ży ​cie Ar​naua nie ogra​ni​cza​ło się wy ​łącz​nie do wi​zy t w ko​ście​le San​ta Ma​ria i po​j e​nia

ba​sta​ixos. Aby za​pra​co​wać na stra​wę i po​sła​nie, m u​siał m ię​dzy in​ny ​m i cho​dzić z ku​char​ką na za​-
ku​py.

Co dwa, trzy dni Ar​nau opusz​czał bla​dy m świ​tem warsz​tat i ru​szał do m ia​sta z nie​wol​ni​cą Es​-

tra​ny ą, Mu​lat​ką, któ​ra drep​ta​ła nie​pew​nie na sze​ro​ko roz​sta​wio​ny ch no​gach, a j ej buj ​ne cia​ło ko​-
ły ​sa​ło się nie​bez​piecz​nie. Gdy ty l​ko Ar​nau sta​wał w drzwiach kuch​ni, nie​wol​ni​ca wrę​cza​ła m u
bez sło​wa pierw​sze pa​kun​ki: dwa ko​sze z cia​stem chle​bo​wy m , któ​re m ie​li za​nieść na uli​cę Ol​lers
Blancs, by tam upie​czo​no chleb. Je​den kosz za​wie​rał cia​sto na chleb dla ro​dzi​ny Graua, za​czy ​nio​-
ne z czy ​stej pszen​nej m ą​ki, m a​j ą​ce się nie​ba​wem prze​m ie​nić w py sz​ne bia​łe bo​chen​ki. W dru​-
gim ko​szy ​ku znaj ​do​wa​ło się cia​sto na chleb dla służ​by i ro​bot​ni​ków: z j ęcz​m ie​nia, pro​sa, cza​sem
na​wet z bo​bu lub gro​chu. Po​wsta​wał z nie​go ciem ​ny, zbi​ty i twar​dy chleb.

Prze​ka​zaw​szy pie​ka​rzo​wi cia​sto, Es​tra​ny a i Ar​nau opusz​cza​li dziel​ni​cę garn​ca​rzy i przez bra​-

m ę w m u​rach m iej ​skich uda​wa​li się do cen​trum Bar​ce​lo​ny. Z po​cząt​ku Ar​nau na​dą​żał za nie​wol​-
ni​cą bez kło​po​tu, na​śm ie​wa​j ąc się z j ej ka​cze​go cho​du i fa​lu​j ą​cy ch fał​dów ciem ​nej skó​ry.

— Z cze​go rży sz? — py ​ta​ła go nie​raz Mu​lat​ka.
Ar​nau zer​kał na j ej okrą​głą, spłasz​czo​ną twarz, pró​bu​j ąc ukry ć roz​ba​wie​nie.
— Tak ci we​so​ło? Zo​ba​czy ​m y, czy te​raz też ci bę​dzie do śm ie​chu — oznaj ​m ia​ła ku​char​ka na

pla​cu Blat, obar​cza​j ąc m a​łe​go po​m oc​ni​ka wo​rem psze​ni​cy. — No co, dla​cze​go j uż się nie śm ie​-
j esz? — py ​ta​ła go na stro​m ej ulicz​ce La Llet, do​da​j ąc do wo​ra psze​ni​cy m le​ko dla j e​go ku​zy ​nów.
Po​wta​rza​ła to sa​m o py ​ta​nie na skwe​rze Les Cols, gdzie ku​po​wa​li ka​pu​stę, j a​rzy ​ny i wa​rzy ​wa
strącz​ko​we, oraz na pla​cu L'Oli, gdy wrę​cza​ła m uł oli​wę, dzi​czy ​znę i drób.

Ale to by ł do​pie​ro po​czą​tek. Po​tem Ar​nau ze spusz​czo​ną gło​wą prze​m ie​rzał w ślad za Mu​lat​ką

ca​łą Bar​ce​lo​nę. W dni po​st​ne, przy ​pa​da​j ą​ce na sto sześć​dzie​siąt — pra​wie po​ło​wę — dni w ro​ku,
ta tłu​sta ko​bie​ta zm ie​rza​ła ka​czy m kro​kiem na wy ​brze​że, nie​da​le​ko ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, gdzie na
j ed​ny m z dwóch m iej ​skich tar​gów ry b​ny ch — sta​ry m lub no​wy m — wy ​kłó​ca​ła się o naj ​do​rod​-

niej ​sze del​fi​ny, tuń​czy ​ki, j e​sio​try, am ie, gra​ni​ki, scj e​ny lub dru​m y.

— A te​raz idzie​m y po ry b​ki dla cie​bie — ob​wiesz​cza​ła ra​do​śnie Ar​nau​owi, gdy zdo​by ​ła j uż

dla swo​ich pań​stwa naj ​do​rod​niej ​sze oka​zy.

Szli na ty ​ły kra​m ów, gdzie Mu​lat​ka ku​po​wa​ła ry ​bie reszt​ki. Rów​nież tam kłę​bił się tłum , ale Es​-

tra​ny a ty m ra​zem bra​ła co po​pad​nie, nie wy ​brzy ​dza​j ąc.

Mi​m o wszy st​ko Ar​nau wo​lał dni po​st​ne od ty ch, kie​dy Es​tra​ny a ku​po​wa​ła m ię​so, bo ry ​bie od​-

pad​ki cze​ka​ły na nich na za​ple​czu, a po m ię​sne ochła​py m u​sie​li iść na dru​gi ko​niec Bar​ce​lo​ny.
W dro​dze po​wrot​nej Ar​nau aż się ugi​nał pod cię​ża​rem wo​rów i pa​ku​nów.

W j at​kach przy ​le​ga​j ą​cy ch do m iej ​skich rzeź​ni ku​po​wa​li m ię​so dla Graua i j e​go ro​dzi​ny —

m ię​so naj ​lep​sze​go ga​tun​ku, j ak każ​de sprze​da​wa​ne w Bar​ce​lo​nie. Zwie​rzę​ta ho​dow​la​ne prze​kra​-
cza​ły bra​m y m iej ​skie o wła​sny ch si​łach i pro​wa​dzo​ne by ​ły wprost do rzeź​ni, pra​wo za​bra​nia​ło
bo​wiem wno​sze​nia do Bar​ce​lo​ny m ię​sa.

Dla​te​go aby ku​pić ochła​py, któ​ry ​m i ży ​wio​no służ​bę i nie​wol​ni​ków, na​le​ża​ło udać się bra​m ą

Por​ta​fer​ri​sa na pod​m iej ​ski targ, gdzie tra​fia​ło m ię​so nie​wia​do​m e​go po​cho​dze​nia. Es​tra​ny a
uśm ie​cha​ła się do Ar​naua, ku​pu​j ąc ochła​py i ob​ła​do​wu​j ąc go ko​lej ​ny ​m i pa​ku​na​m i. Na ko​niec
od​bie​ra​li upie​czo​ne boch​ny i wra​ca​li do do​m u: Es​tra​ny a, ko​ły ​sząc się j ak zwy ​kle, Ar​nau, po​włó​-
cząc no​ga​m i.

Pew​ne​go ran​ka, gdy Es​tra​ny a i Ar​nau ro​bi​li za​ku​py w głów​nej rzeź​ni m iej ​skiej przy pla​cu

Blat, w ko​ście​le Świę​te​go Ja​ku​ba za​bi​ły dzwo​ny, choć nie by ​ła to nie​dzie​la ani żad​ne świę​to. Zwa​-
li​sta Es​tra​ny a za​m ar​ła w po​ciesz​ny m roz​kro​ku. Ktoś krzy k​nął coś, cze​go Ar​nau nie zro​zu​m iał.
Wie​le gło​sów pod​chwy ​ci​ło ten okrzy k i lu​dzie roz​bie​gli się na wszy st​kie stro​ny. Ar​nau spoj ​rzał py ​-
ta​j ą​co na Es​tra​ny ę, nie m o​gąc wy ​du​sić sło​wa. Upu​ścił pa​kun​ki. Kup​cy zbo​żo​wi po​spiesz​nie zwi​-
j a​li kra​m y. Lu​dzie bie​ga​li po uli​cach, po​krzy ​ku​j ąc, dzwo​ny ko​ścio​ła Świę​te​go Ja​ku​ba nie prze​sta​-
wa​ły bić. Ar​nau j uż chciał ru​szy ć na plac Świę​te​go Ja​ku​ba, ale… Czy ż​by dzwo​nio​no rów​nież
u kla​ry ​sek? Skie​ro​wał ucho ku klasz​tor​nej wie​ży, a tu na​gle ode​zwa​ły się rów​nież dzwo​ny u Świę​-
te​go Pio​tra, u fran​cisz​ka​nów i u Świę​te​go Ju​sta. Bi​to we wszy st​kie dzwo​ny w Bar​ce​lo​nie! Ar​nau,
ogłu​szo​ny, za​sty gł z otwar​ty ​m i usta​m i, wo​dząc wzro​kiem za m i​j a​j ą​cy ​m i go bie​giem prze​chod​-
nia​m i.

Na​gle zo​ba​czy ł przed so​bą bu​zię Jo​ane​ta. Je​go przy ​j a​ciel, roz​e​m o​cj o​no​wa​ny, nie m ógł ustać

w m iej ​scu.

— ¡Via fo​ra! ¡Via fo​ra! — krzy ​czał.
— Co?
— ¡Via fo​ra! — wrza​snął m u do ucha Jo​anet. Co to zna​czy ?
Jo​anet uci​szy ł go ru​chem rę​ki i wska​zał na daw​ną bra​m ę m iej ​ską pod pa​ła​cem na​czel​ni​ka.
Wła​śnie wy ​szedł z niej he​rold w stro​j u bo​j o​wy m : sre​brzy ​stej i z wiel​kim m ie​czem u pa​sa.

W pra​wej rę​ce trzy ​m ał zło​te drzew​ce z cho​rą​gwią świę​te​go Je​rze​go, pa​tro​na Ka​ta​lo​nii; czer​wo​-
ny krzy ż na bia​ły m po​lu. Za nim kro​czy ł dru​gi he​rold rów​nież w stro​j u bo​j o​wy m , nio​sąc cho​rą​-
giew m ia​sta. Obaj skie​ro​wa​li się na śro​dek pla​cu, ku ka​m ie​nio​wi wy ​zna​cza​j ą​ce​m u dziel​ni​ce m ia​-
sta. Sta​nąw​szy przy nim , unie​śli cho​rą​gwie i krzy k​nę​li j ed​no​cze​śnie:

— ¡Via fo​ra! ¡Via fo​ra!

Dzwo​ny nie prze​sta​wa​ły bić, a ¡Via fo​ra!, po​wta​rza​ne przez set​ki ust, wy ​peł​nia​ło uli​ce Bar​ce​lo​-

ny.

Jo​anet, któ​ry do​tąd z prze​j ę​ciem ob​ser​wo​wał he​rol​dów, za​czął krzy ​czeć bez opa​m ię​ta​nia.
Es​tra​ny a oprzy ​tom ​nia​ła i po​pchnę​ła Ar​naua. Chło​piec ocią​gał się, nie m o​gąc ode​rwać oczu

od he​rol​dów w lśnią​cy ch zbro​j ach, któ​rzy prę​ży ​li się na środ​ku pla​cu pod barw​ny ​m i cho​rą​gwia​-
m i.

— Do do​m u — roz​ka​za​ła Es​tra​ny a.
— Nie — zbun​to​wał się Ar​nau, pod​bu​rzo​ny przez Jo​ane​ta. Mu​lat​ka zła​pa​ła go za ra​m ię i po​-

trzą​snę​ła.

— Idzie​m y. Nas to nie do​ty ​czy.
— Coś ty po​wie​dzia​ła, nie​wol​ni​co? — rzu​ci​ła j ed​na z ko​biet, któ​re przy ​glą​da​ły się, ocza​ro​wa​-

ne, wy ​da​rze​niom na pla​cu i by ​ły świad​kiem szar​pa​ni​ny Ar​naua i Mu​lat​ki. — Chło​piec j est nie​-
wol​ni​kiem ? — Es​tra​ny a za​prze​czy ​ła ru​chem gło​wy. — Jest oby ​wa​te​lem Bar​ce​lo​ny ? — Ar​nau
po​twier​dził. — W ta​kim ra​zie dla​cze​go m ó​wisz, że Via fo​ra go nie do​ty ​czy ? — Es​tra​ny a za​wa​ha​ła
się, a j ej sto​py po​ru​szy ​ły się j ak u roz​le​ni​wio​nej kacz​ki.

— Jak śm iesz, nie​wol​ni​co — do​da​ła in​na ko​bie​ta — od​m a​wiać chłop​cu za​szczy ​tu obro​ny na​-

szy ch praw, praw Bar​ce​lo​ny ?

Es​tra​ny a spu​ści​ła gło​wę. Co po​wie j ej pan, kie​dy się do​wie? Prze​cież tak za​bie​ga o m iej ​skie

za​szczy ​ty. Dzwo​ny nie m il​kły. Jo​anet pod​szedł do grup​ki ko​biet i pró​bo​wał na​kło​nić Ar​naua, by
zro​bił to sa​m o.

— Nie​wia​sty nie bio​rą udzia​łu w po​spo​li​ty m ru​sze​niu — przy ​po​m nia​ła ko​bie​ta, któ​ra pierw​sza

zbesz​ta​ła Es​tra​ny ę.

— Ty m bar​dziej nie​wol​ni​cy — do​da​ła in​na.
— Jak m y ​ślisz, Mu​lat​ko, kto po​m a​gał​by na​szy m m ę​żom w wo​j acz​ce, j e​śli nie ta​cy wła​śnie

chłop​cy ?

Es​tra​ny a ba​ła się pod​nieść wzrok.
— Kto przy ​rzą​dzał​by im stra​wę, bie​gał na po​sy ł​ki, roz​zu​wał, czy ​ścił ku​sze?
— Wra​caj do swy ch za​j ęć — roz​ka​za​ły Mu​lat​ce. — To nie m iej ​sce dla nie​wol​ni​ków.
Es​tra​ny a wzię​ła wor​ki, któ​re do tej po​ry dźwi​gał Ar​nau, i ru​szy ​ła przed sie​bie, ko​ły ​sząc wiel​-

kim ciel​skiem . Jo​anet pro​m ie​niał szczę​ściem i pa​trzy ł z wdzięcz​no​ścią na grup​kę ko​biet. Ar​nau nie
ru​szał się z m iej ​sca.

— No, idź​cie j uż, chłop​cy — po​na​gli​ły ich ko​bie​ty. — I opie​kuj ​cie się na​szy ​m i m ę​ża​m i.
— Po​wiedz oj ​cu! — za​wo​łał Ar​nau do Es​tra​ny i, któ​ra od​da​li​ła się za​le​d​wie o trzy lub czte​ry

kro​ki.

Jo​anet, wi​dząc, że Ar​nau nie od​ry ​wa wzro​ku od czła​pią​cej po​wo​li nie​wol​ni​cy, od​gadł j e​go

m y ​śli.

— Sam sły ​sza​łeś — po​wie​dział. — Mu​si​m y opie​ko​wać się żoł​nie​rza​m i Bar​ce​lo​ny. Twój oj ​ciec

zro​zu​m ie.

Ar​nau przy ​tak​nął, naj ​pierw bez prze​ko​na​nia, po​tem bar​dziej zde​cy ​do​wa​nie. Oczy ​wi​ście, że

zro​zu​m ie! Prze​cież za​bie​gał o to, by zo​sta​li oby ​wa​te​la​m i Bar​ce​lo​ny !

Zwró​ciw​szy się znów w stro​nę pla​cu, chłop​cy spo​strze​gli trze​cią cho​rą​giew — ku​piec​ką. Ty m

ra​zem he​rold nie m iał na so​bie zbroi, j ed​nak przez ple​cy prze​wie​sił ku​szę i przy ​piął do Pa​sa
m iecz. Po chwi​li po​j a​wił się na​stęp​ny sztan​dar: srebr​ni​ków. Stop​nio​wo plac Blat po​czę​ły za​le​wać

barw​ne cho​rą​gwie prze​róż​ny ch ce​chów: ku​śnie​rzy, fel​cze​rów i cy ​ru​li​ków, cie​śli, ko​tla​rzy, garn​ca​-
rzy …

Pod sztan​da​ra​m i bractw ce​cho​wy ch zbie​ra​li się wol​ni oby ​wa​te​le Bar​ce​lo​ny. Zgod​nie z pra​-

wem wszy ​scy uzbro​j e​ni by ​li w ku​szę, koł​czan z set​ką strzał i m iecz lub włócz​nię. Nie​ca​łe 3 go​dzi​-
ny póź​niej od​dzia​ły po​spo​li​te​go ru​sze​nia by ​ły go​to​we wal​ki w obro​nie przy ​wi​le​j ów Bar​ce​lo​ny.

W cią​gu ty ch dwóch go​dzin Ar​nau po​j ął sens ca​łe​go za​m ie​sza​nia. Jo​anet na​resz​cie m u

wszy st​ko wy ​j a​śnił:

— Bar​ce​lo​na m o​że się nie ty l​ko bro​nić — tłu​m a​czy ł — ale rów​nież ata​ko​wać ty ch, któ​rzy j ej

szko​dzą. — Ma​lec m ó​wił z prze​j ę​ciem , wska​zu​j ąc żoł​nie​rzy i sztan​da​ry. By ł wy ​raź​nie dum ​ny ze
swe​go m ia​sta i j e​go m iesz​kań​ców. — Cze​ka nas wspa​nia​ła przy ​go​da, zo​ba​czy sz. Przy odro​bi​nie
szczę​ścia spę​dzi​m y kil​ka dni po​za do​m em . Gdy ktoś pod​nie​sie rę​kę na oby ​wa​te​la Bar​ce​lo​ny al​bo
po​gwał​ci na​sze przy ​wi​le​j e, po​wia​da​m ia się o ty m … no, nie wiem ko​go, chy ​ba na​czel​ni​ka lub Ra​-
dę Stu. W każ​dy m ra​zie, j e​śli wła​dze m ia​sta uzna​j ą, żel po​gwał​co​no pra​wo, zwo​łu​j ą pod sztan​da​-
rem świę​te​go Je​rze​go po​spo​li​te ru​sze​nie, czy ​li host Bar​ce​lo​ny. Wi​dzisz cho​rą​giew; świę​te​go Je​-
rze​go? Tam , na sa​m y m środ​ku, gó​ru​j e nad in​ny ​m i. No więc wła​dze ka​żą bić w dzwo​ny i wzy ​wa​-
j ą wszy st​kich m iesz​kań​ców do bro​ni okrzy ​kiem ¡Via fo​ra! Na ten znak cech​m i​strze wy ​no​szą na
plac cho​rą​gwie ce​cho​we, a człon​ko​wie bractw gro​m a​dzą się wo​kół, by wspól​nie ru​szy ć do wal​ki.

Ar​nau chło​nął sze​ro​ko otwar​ty ​m i ocza​m i wszy st​ko, co dzia​ło się wo​kół. Prze​dzie​rał się za Jo​-

ane​tem przez ciż​bę wy ​peł​nia​j ą​cą plac Blat.

— A co trze​ba ro​bić? Czy to nie​bez​piecz​ne? — za​py ​tał na wi​dok kusz, m ie​czy i włócz​ni.
— Na ogół nie — uśm iech​nął się Jo​anet. — Pa​m ię​taj , że na​czel​nik zwo​łu​j e po​spo​li​te ru​sze​nie

nie ty l​ko w im ie​niu m ia​sta, ale rów​nież sa​m e​go kró​la, a nikt przy zdro​wy ch zm y ​słach nie za​dzie​ra
z m o​nar​chą. Za​le​ży, kto j est spraw​cą ca​łe​go za​m ie​sza​nia, choć naj ​czę​ściej pan feu​dal​ny na wi​-
dok nad​cią​ga​j ą​ce​go host pod​da​j e się i przy ​sta​j e na żą​da​nia m ia​sta.

— Nie do​cho​dzi do bi​twy ?
— To za​le​ży od de​cy ​zj i władz m iej ​skich i za​cho​wa​nia win​ne​go. Ostat​nim ra​zem sztur​m o​wa​li​-

śm y za​m ek i nie oby ​ło się bez bi​twy, ofiar, ob​lę​że​nia i… O, patrz! Tam na pew​no j est twój wuj
— rzu​cił na​gle Jo​anet, wska​zu​j ąc cho​rą​giew garn​ca​rzy. — Chodź​m y !

Pod sztan​da​rem brac​twa stał Grau Pu​ig w wy ​so​kich bu​tach, skó​rza​ny m ka​sa​ku się​ga​j ą​cy m do

pół ły d​ki i z m ie​czem u pa​sa. Wo​kół nie​go oraz trzech po​zo​sta​ły ch cech​m i​strzów zgro​m a​dzi​li się
garn​ca​rze z ca​łe​go m ia​sta. Grau do​strzegł krew​nia​ka w tłu​m ie i ski​nął na Jau​m e​go, któ​ry na​ty ch​-
m iast za​gro​dził chłop​com dro​gę.

— Do​kąd to? — za​py ​tał.
Ar​nau spoj ​rzał bła​gal​nie na Jo​ane​ta.
— Pro​po​nu​j e​m y m aj ​stro​wi na​sze usłu​gi — oznaj ​m ił m a​lec. — Mo​że​m y no​sić pro​wiant i…

speł​niać wszy st​kie roz​ka​zy.

— Przy ​kro m i, nie — uciął Jau​m e.
— I co te​raz? — spy ​tał Ar​nau, gdy pod​m aj ​strzy się od​wró​cił.
— Też m i coś! — rzu​cił Jo​anet. — Tu aż się roi od lu​dzi, któ​rzy bar​dzo chęt​nie przy j ​m ą nas na

gierm ​ków. A twój wuj na​wet nas nie za​uwa​ży w ta​kim tłu​m ie.

Chłop​cy za​czę​li brnąć przez ciż​bę, przy ​glą​da​j ąc się m ie​czom , ku​szom i włócz​niom , zer​ka​j ąc

z po​dzi​wem na żoł​nie​rzy w zbro​j ach i przy ​słu​chu​j ąc się oży ​wio​ny m roz​m o​wom .

— Co z tą wo​dą? — usły ​sze​li za ple​ca​m i.

Od​wró​ci​li się. Bu​zie chłop​ców po​j a​śnia​ły na wi​dok uśm ie​cha​j ą​ce​go się do nich Ra​m o​na.

Prócz nie​go pa​trzy ​ło na nich po​nad dwu​dzie​stu in​ny ch uzbro​j o​ny ch i po​tęż​ny ch ba​sta​ixos.

Ar​nau się​gnął na ple​cy, a nie wy ​m a​caw​szy bu​kła​ka, zro​bił tak ża​ło​sną m i​nę, że kil​ku tra​ga​rzy

po​da​ło m u ze śm ie​chem wła​sne ła​gwie.

— Trze​ba by ć zwar​ty m i go​to​wy m , gdy m ia​sto wzy ​wa — żar​to​wa​li.
Od​dzia​ły host opu​ści​ły Bar​ce​lo​nę za sztan​da​rem świę​te​go Je​rze​go i skie​ro​wa​ły się ku są​sia​du​-

j ą​ce​m u z Tar​ra​go​ną gro​do​wi Cre​ixell, któ​re​go m iesz​kań​cy za​trzy ​m a​li sta​do z Bar​ce​lo​ny.

To aż ta​kie prze​stęp​stwo? — za​gad​nął Ar​nau Ra​m o​na, Któ​re​go gierm ​ka​m i po​sta​no​wi​li zo​stać.
A pew​nie. By ​dłu rzeź​ni​ków z Bar​ce​lo​ny przy ​słu​gu​j e na te​re​nie ca​łej Ka​ta​lo​nii pra​wo wol​ne​go

wy ​pa​su. Nikt, na​wet sam król, nie m o​że prze​trzy ​m y ​wać na​szy ch stad. Na​sze dzie​cia​ki m u​szą j eść
naj ​lep​sze m ię​so — od​parł Ra​m on, m ierz​wiąc wło​sy obu chłop​com . — Pan z Cre​ixell za​trzy ​m ał
sta​do i do​m a​ga się od pa​ste​rza za​pła​ty za wy ​pas i przej ​ście przez j e​go zie​m ie. Po​m y ​śl​cie ty l​ko,
co by by ​ło, gdy ​by wszy ​scy feu​da​ło​wie, od Tar​ra​go​ny po Bar​ce​lo​nę, do​m a​ga​li się opłat za wy ​-
pas i przej ​ście by ​dła. Mu​sie​li​by ​śm y za​m ie​nić się w j a​ro​szów!

Gdy ​by ś wie​dział, j a​kim m ię​sem kar​m i m nie Es​tra​ny a, po​m y ​ślał Ar​nau. Jo​anet od​gadł m y ​śli

przy ​j a​cie​la i skrzy ​wił się z obrzy ​dze​niem . Ar​nau ty l​ko j e​m u po​wie​dział o wstręt​ny ch ochła​pach
ku​po​wa​ny ch przez ku​char​kę. Nie​raz ku​si​ło go, by uświa​do​m ić oj ​cu po​cho​dze​nie m ię​sa pły ​wa​j ą​-
ce​go w zu​pie, ale wi​dząc, żel ape​ty t m u do​pi​su​j e — po​dob​nie j ak resz​cie ro​bot​ni​ków i nie​wol​ni​-
kom — ro​bił do​brą m i​nę do złej gry i j adł w m il​cze​niu.

— Są j a​kieś in​ne po​wo​dy zwo​ła​nia host — za​py ​tał Ar​nau, wciąż wal​cząc z obrzy ​dze​niem .
— Oczy ​wi​ście. Każ​dy atak na przy ​wi​le​j e Bar​ce​lo​ny lub j ej m iesz​kań​ców m o​że spo​wo​do​wać

zbroj ​ną wy ​pra​wę. Je​śli, daj ​m y na to, ktoś ośm ie​li się upro​wa​dzić oby ​wa​te​la m ia​sta, po​spie​szy ​-
m y m u na ra​tu​nek.

Ga​wę​dząc, Ar​nau i Jo​anet prze​m ie​rza​li z od​dzia​ła​m i po​spo​li​te​go ru​sze​nia ka​ta​loń​skie wy ​brze​że

— Sant Boi, Ca​stel​l​de​fels i Gar​raf — ob​ser​wo​wa​ni spod oka przez na​po​tka​ny ch po dro​dze wę​-
drow​ców, któ​rzy na ich wi​dok m il​kli i ustę​po​wa​li im z dro​gi. Na​wet m o​rze zda​wa​ło się czuć re​-
spekt przed host Bar​ce​lo​ny, bo ci​chło, gdy set​ki uzbro​j o​ny ch m ęż​czy zn, m a​sze​ru​j ą​cy ch za bia​łą
cho​rą​gwią z czer​wo​ny m krzy ​żem , su​nę​ły brze​giem . Słoń​ce świe​ci​ło przez ca​ły dzień, a gdy m o​-
rze za​czę​ło po​wle​kać się sre​brem , za​trzy ​m a​li się na noc w Sit​ges. Pan z Fo​nol​lar ugo​ścił m iej ​skich
dy ​gni​ta​rzy w swy m zam ​ku, resz​ta woj sk roz​bi​ła obóz za m u​ra​m i.

— Bę​dzie woj ​na? — za​py ​tał Ar​nau.
Wzrok wszy st​kich ba​sta​ixos spo​czął na chłop​cu. Ci​szę za​kłó​cał ty l​ko sy k pło​m ie​ni. Jo​anet za​snął

z gło​wą na ko​la​nach Ra​m o​na. Sły ​sząc py ​ta​nie Ar​naua, kil​ku tra​ga​rzy por​to​wy ch spoj ​rza​ło po so​-
bie. Bę​dzie woj ​na?

— Nie — od​po​wie​dział Ra​m on. — Pan z Cre​ixell nie od​wa​ży się wy ​stą​pić prze​ciw​ko nam .
Ar​nau by ł wy ​raź​nie za​wie​dzio​ny.
— A m o​że bę​dzie — po​cie​szał go sie​dzą​cy po dru​giej stro​nie ogni​ska in​ny czło​nek ce​cho​wej

star​szy ​zny. — Wie​le lat te​m u, gdy by ​łem j esz​cze bar​dzo m ło​dy, m niej wię​cej w two​im wie​ku,
host wy ​ru​szy ​ło do Ca​stel​l​bis​bal. — Ar​nau słu​chał z ta​kim prze​j ę​ciem , że om al się nie po​pa​rzy ł.
— Tam ​tej ​szy pan feu​dal​ny rów​nież za​trzy ​m ał sta​do by ​dła, zu​peł​nie j ak ty m ra​zem . Za​m iast
pod​dać się po do​bro​ci, sta​nął do wal​ki z na​szy ​m i woj ​ska​m i. Pew​nie m y ​ślał, że kup​cy, rze​m ieśl​ni​-
cy i ba​sta​ixos nie zna​j ą się na wo​j acz​ce. Zdo​by ​li​śm y za​m ek i poj ​m a​li​śm y pa​na oraz j e​go wo​j a​-
ków. Z twier​dzy nie po​zo​stał ka​m ień na ka​m ie​niu.

Ar​nau wi​dział j uż ocza​m i wy ​obraź​ni, j ak wspi​na się z m ie​czem na dra​bi​nę przy ​sta​wio​ną do

m u​rów i krzy ​czy zwy ​cię​sko z blan​ków zam ​ku Cre​ixell: „Kto śm ie sta​wać do wal​ki z host Bar​ce​lo​-
ny ?!”. Ba​sta​ixos roz​śm ie​szy ​ła m i​na chłop​ca, któ​ry prze​j ę​ty, ze wzro​kiem utkwio​ny m w pło​m ie​-
niach, ści​skał kur​czo​wo ki​j ek, słu​żą​cy m u wcze​śniej do za​ba​wy, i roz​dm u​chi​wał ogień, drżąc na
ca​ły m cie​le. „Ja, Ar​nau Es​ta​ny ​ol…”. Śm ie​chy spra​wi​ły, że Ar​nau ock​nął się znów w obo​zo​wi​sku
w Sit​ges.

— Idź spać — po​ra​dził m u Ra​m on, pod​no​sząc Jo​ane​ta. Ar​nau zm arsz​czy ł czo​ło. — Mo​że

przy ​śni ci się bi​twa — pró​bo​wał go po​cie​szy ć.

Noc by ​ła chłod​na, więc ktoś otu​lił chłop​ców der​ką.
Na​za​j utrz o świ​cie ru​szy ​li w dal​szą dro​gę. Mi​nę​li osa​dy Vi​la​no​va, Cu​bel​les, Se​gur i Ba​ra, z któ​-

ry ch każ​da Po​sia​da​ła wła​sny za​m ek. W Ba​ra od​bi​li w głąb lą​du, kie​ru​j ąc się ku Cre​ixell, od​da​lo​-
ne​m u nie​ca​łą m i​lę od m o​rza. Gród znaj ​do​wał się na wznie​sie​niu, na któ​re​go szczy ​cie, na ośm io​-
bocz​nej ka​m ien​nej skar​pie stał za​m ek na​szpi​ko​wa​ny obron​ny ​m i basz​ta​m i. Wo​kół zam ​ku przy ​kuc​-
nę​ły cha​łu​py.

Do zm ierz​chu po​zo​sta​ło kil​ka go​dzin. Raj ​cy i na​czel​nik m ia​sta we​zwa​li cech​m i​strzów. Woj ​sko

usta​wi​ło się w szy ​ku bo​j o​wy m , z cho​rą​gwia​m i na cze​le. Ar​nau i Jo​anet krą​ży ​li na ty ​łach z bu​kła​-
ka​m i wo​dy, ale ba​sta​ixos, wpa​trze​ni w wa​row​nię, nie zwra​ca​li na nich uwa​gi. Nikt się nie od​zy ​-
wał, więc chłop​cy rów​nież ba​li się prze​rwać ci​szę. Star​szy ​zna wró​ci​ła z na​ra​dy i za​j ę​ła m iej ​sca
w szy ​ku bo​j o​wy m . Na oczach woj ​ska trzej po​sło​wie ru​szy ​li w stro​nę zam ​ku. Z prze​ciw​ka zm ie​-
rza​ło ku nim po​sel​stwo wro​ga. Do spo​tka​nia do​szło w pół dro​gi.

Ar​nau i Jo​anet, po​dob​nie j ak wszy ​scy in​ni oby ​wa​te​le Bar​ce​lo​ny, spo​glą​da​li w m il​cze​niu na

roz​m a​wia​j ą​cy ch po​słów.

Nie do​szło do bi​twy. Pan z Cre​ixell zdą​ży ł um knąć przed nad​cią​ga​j ą​cą ar​m ią, wy ​ko​rzy ​stu​j ąc

taj ​ne przej ​ście łą​czą​ce za​m ek z m o​rzem . Al​kad gro​du, na wi​dok woj sk Bar​ce​lo​ny go​to​wy ch do
ata​ku, pod​dał się, przy ​sta​j ąc na wszy st​kie żą​da​nia. Cre​ixell od​da​ło prze​trzy ​m y ​wa​ne by ​dło, uwol​-
ni​ło pa​ste​rza i zgo​dzi​ło się za​pła​cić du​że od​szko​do​wa​nie, przy ​rze​kło sza​no​wać przy ​wi​le​j e Bar​ce​lo​-
ny oraz wy ​da​ło dwóch do​m nie​m a​ny ch spraw​ców ca​łe​go zda​rze​nia, któ​rzy na​ty ch​m iast zo​sta​li
wzię​ci do nie​wo​li.

— Cre​ixell się pod​da​ło — ob​wie​ści​li raj ​cy m iej ​scy.
Po od​dzia​łach host prze​szedł po​m ruk. Miesz​cza​nie, ty m ​cza​so​wo prze​m ie​nie​ni w wo​j a​ków,

wsu​nę​li m ie​cze do pochw, odło​ży ​li ku​sze i włócz​nie, zrzu​ci​li zbro​j e oraz ka​sa​ki. W sze​re​gach roz​le​-
gły się śm ie​chy, krzy ​ki i żar​ty.

— Dzie​cia​ki, przy ​nie​ście wi​na! — po​na​glił swy ch pu​pi​li ba​sta​ix Ra​m on. — Co wam tak m i​ny

zrze​dły ? — za​py ​tał, bo chłop​cy nie ru​sza​li się z m iej ​sca. — Ostrzy ​li​ście so​bie zę​by na bi​twę, zga​-
dłem ?

Ar​nau i Jo​anet nie m u​sie​li od​po​wia​dać. Ich twa​rze wy ​ra​ża​ły wszy st​ko.
— Ktoś z nas m ógł zo​stać ran​ny, a na​wet zgi​nąć w wal​ce. Chy ​ba by ​ście te​go nie chcie​li? —

Ar​nau i Jo​anet skwa​pli​wie po​krę​ci​li gło​wa​m i. — Spój rz​cie na to z dru​giej stro​ny : m iesz​ka​cie
w naj ​więk​szy m i naj ​po​tęż​niej ​szy m m ie​ście w Ka​ta​lo​nii, wszy ​scy bo​j ą się sta​nąć z na​m i do wal​-
ki. — Chłop​cy słu​cha​li Ra​m o​na z sze​ro​ko otwar​ty ​m i ocza​m i. — No, a te​raz pędź​cie po wi​no.
Wam też na​le​ży się to​ast za na​sze wspól​ne zwy ​cię​stwo. Sztan​dar świę​te​go Je​rze​go po​wró​cił z ho​-
no​ra​m i do Bar​ce​lo​ny, a wraz z nim dwaj chłop​cy, dum ​ni ze swe​go m ia​sta, z j e​go oby ​wa​te​li
i z sie​bie sa​m y ch. Sku​ci łań​cu​cha​m i j eń​cy z Cre​ixell zo​sta​li opro​wa​dze​ni po uli​cach. Ko​bie​ty oraz

wszy ​scy, któ​rzy wy ​pa​try ​wa​li po​wro​tu host, wi​wa​to​wa​li na cześć swy ch obroń​ców i plu​li na j eń​-
ców. Ar​nau i Jo​anet, dum ​ni i wy ​nio​śli, to​wa​rzy ​szy ​li woj ​sku pod​czas j e​go prze​m ar​szu. Gdy j eń​cy
zo​sta​li wtrą​ce​ni do lo​chów pa​ła​cu na​czel​ni​kow​skie​go, chłop​cy — na​dal dum ​ni i wy ​nio​śli — sta​wi​-
li się przed Ber​na​tem . Ten, na wi​dok sy ​na, ca​łe​go i zdro​we​go, za​po​m niał u bu​rze, j a​ką m u obie​-
cał, i z uśm ie​chem słu​chał j e​go re​la​cj i z wy ​pra​wy.

12

Od wy ​da​rzeń w Cre​ixell upły ​nę​ło kil​ka m ie​się​cy, ale ży ​cie Ar​naua nie​wie​le się zm ie​ni​ło. Nie

skoń​czy ł j esz​cze dzie​się​ciu lat, wie​ku, w któ​ry m m iał roz​po​cząć na​ukę w warsz​ta​cie Graua, m ógł
więc na​dal prze​m ie​rzać z Jo​ane​tem Bar​ce​lo​nę, j ak zwy ​kle peł​ną atrak​cj i i nie​spo​dzia​nek, po​ić ba​-
sta​ixos, a przede wszy st​kim od​wie​dzać świą​ty ​nię San​ta Ma​ria de la Mar, gdzie śle​dził po​stęp ro​bót
i roz​m a​wiał z Mat​ką Bo​ską, otwie​ra​j ąc przed nią ser​ce, za​chwy ​co​ny uśm ie​chem , j a​ki do​strze​gał
na war​gach ka​m ien​nej fi​gur​ki.

Zgod​nie z za​po​wie​dzią oj ​ca Al​ber​ta, po ro​ze​bra​niu sta​re​go oł​ta​rza Ma​don​nę prze​nie​sio​no do

nie​wiel​kiej ka​pli​cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, zbu​do​wa​nej w am ​bi​cie na ty ​łach no​we​go oł​-
ta​rza, m ię​dzy dwo​m a przy ​po​ra​m i i m a​sy w​ną że​la​zną kra​tą. Ka​pli​ca Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​-
m en​tu nie by ​ła ob​ło​żo​na żad​ny m pra​wem do do​cho​dów, z wy ​j ąt​kiem czy ​sto du​cho​we​go przy ​wi​-
le​j u, j a​kim cie​szy ​li się j ej ofi​cj al​ni opie​ku​no​wie, ba​sta​ixos, obo​wią​za​ni czu​wać nad nią i dbać, by
za​wsze pło​nę​ły w niej świe​ce. Choć by ​ła to naj ​waż​niej ​sza ka​pli​ca w ko​ście​le i w niej wła​śnie
prze​cho​wy ​wa​no cia​ło Chry ​stu​sa, pa​ra​fia po​wie​rzy ​ła opie​kę nad nią skrom ​ny m tra​ga​rzom por​to​-
wy m . Wie​lu m oż​ny ch i bo​ga​ty ch kup​ców za​m ie​rza​ło, z m y ​ślą o przy ​szły ch zy ​skach, opła​cić bu​-
do​wę trzy ​dzie​stu trzech ka​plic, któ​re — j ak wy ​j a​śnił oj ​ciec Al​bert — m ia​ły po​wstać w San​ta Ma​-
ria de la Mar m ię​dzy przy ​po​ra​m i am ​bi​tu lub naw bocz​ny ch, ale aku​rat ta, ka​pli​ca Prze​naj ​święt​-
sze​go Sa​kra​m en​tu, na​le​ża​ła do ba​sta​ixos. Dla​te​go Ar​nau m ógł bez prze​szkód od​wie​dzać Mat​kę Bo​-
ską.

Pew​ne​go ran​ka Ber​nat ro​bił po​rząd​ki pod sien​ni​kiem , gdzie trzy ​m ał m ię​dzy in​ny ​m i sa​kiew​kę

z m o​ne​ta​m i, któ​re dzie​więć lat te​m u za​brał z ro​dzin​ne​go fol​war​ku, oraz skrom ​ną sum ​kę wy ​pła​ca​-
ną m u przez szwa​gra. Oszczęd​no​ści te m ia​ły się przy ​dać, gdy Ar​nau zgłę​bi taj ​ni​ki za​wo​du i bę​-
dzie chciał się unie​za​leż​nić. Gdy Jau​m e sta​nął przed nim , Ber​nat spoj ​rzał na nie​go zdzi​wio​ny.
Pod​m aj ​strzy nie zwy kł przy ​cho​dzić do izby nie​wol​ni​ków.

— Co…?
Jau​m e nie dał m u do​koń​czy ć:

— Two​j a sio​stra nie ży ​j e.
Pod Ber​na​tem ugię​ły się no​gi. Z sa​kiew​ką w rę​ku opadł na po​sła​nie.
— Jak… Jak to? Co się sta​ło? — wy ​j ą​kał.
— Nie wia​do​m o. Ra​no zna​le​zio​no j ą m ar​twą w łóż​ku. Ber​nat upu​ścił m o​ne​ty i ukry ł twarz

w dło​niach. Gdy po chwi​li pod​niósł wzrok, pod​m aj ​strze​go nie by ​ło j uż w izbie. Ze ści​śnię​ty m gar​-
dłem przy ​po​m niał so​bie dziew​czy n​kę, któ​ra to​wa​rzy ​szy ​ła j e​m u i oj ​cu w pra​cach po​lo​wy ch lub
ze śpie​wem na ustach krzą​ta​ła się przy zwie​rzę​tach. Oj ​ciec czę​sto prze​ry ​wał za​j ę​cia, ocza​ro​wa​-
ny we​so​ły m , bez​tro​skim gło​sem cór​ki, i przy ​m y ​kał oczy, by na chwi​lę o wszy st​kim za​po​m nieć.
A te​raz Gu​ia​m o​na…

Pod​czas obia​du Ber​nat prze​ka​zał wia​do​m ość sy ​no​wi, ale twarz chłop​ca na​wet nie drgnę​ła.
— Sły ​sza​łeś, co po​wie​dzia​łem ? — do​py ​ty ​wał się Ber​nat.
Ar​nau ski​nął gło​wą. Od ro​ku nie wi​dy ​wał Gu​ia​m o​ny, z wy ​j ąt​kiem od​le​gły ch j uż dni, gdy

z kry ​j ów​ki na drze​wie pod​glą​dał, Jak ba​wi się z j e​go ku​zy ​na​m i. Sie​dział na gó​rze, pa​trzy ł na nich,
po​pła​ki​wał, pod​czas gdy oni śm ia​li się, bie​ga​li i nikt… Miał ocho​tę po​wie​dzieć oj ​cu, że nie ob​cho​-
dzi go j ej śm ierć, że Gu​ia​m o​na go nie ko​cha​ła, j ed​nak po​wstrzy ​m ał go j e​go sm ut​ny wzrok.

— Oj ​cze — rzekł, pod​cho​dząc do nie​go. Ber​nat ob​j ął sy ​na.
— Nie płacz — szep​nął Ar​nau i oparł gło​wę na pier​si oj ​ca. Ber​nat przy ​cią​gnął go do sie​bie,

a wte​dy Ar​nau opa​sał go ra​m io​na​m i.

Je​dli w ci​szy, w to​wa​rzy ​stwie nie​wol​ni​ków i ter​m i​na​to​rów, gdy na​gle roz​legł się pierw​szy

krzy k: prze​raź​li​we za​wo​dze​nie, któ​re zda​wa​ło się roz​dzie​rać po​wie​trze. Sto​łow​ni​cy zer​k​nę​li w stro​-
nę do​m u.

— To płacz​ki — wy ​j a​śnił j e​den z ter​m i​na​to​rów. — Mo​j a m at​ka też tam j est. By ć m o​że to ona

tak wy ​j e. Jest naj ​lep​szą płacz​ką w m ie​ście — do​dał z du​m ą.

Ar​nau spoj ​rzał na oj ​ca. Zno​wu roz​le​gło się za​wo​dze​nie. Ber​nat zo​ba​czy ł, że m a​lec się ku​li.
— To do​pie​ro po​czą​tek — ostrzegł go. — Sły ​sza​łem , że Grau za​m ó​wił du​żo pła​czek.
Ber​nat m iał ra​cj ę. Ca​łe po​po​łu​dnie i ca​łą noc, gdy tłu​m y na​wie​dza​ły do​m o​stwo Pu​igów i skła​-

da​ły Grau​owi kon​do​len​cj e, ar​m ia ko​biet opła​ki​wa​ła śm ierć Gu​ia​m o​ny. Ich za​wo​dze​nie nie po​-
zwo​li​ło Ber​na​to​wi ani j e​go sy ​no​wi zm ru​ży ć oka.

— Ca​ła Bar​ce​lo​na wie — po​in​for​m o​wał Jo​anet przy ​j a​cie​la, któ​ry zna​lazł go ra​no wśród ciż​by

kłę​bią​cej się przed bra​m ą. Ar​nau wzru​szy ł ra​m io​na​m i. — Wszy ​scy chcą wziąć udział w po​grze​-
bie — do​dał m a​lec na wi​dok re​ak​cj i swe​go przy ​j a​cie​la.

— A to dla​cze​go?
— Bo Grau j est bo​ga​ty i roz​da​j e ża​łob​ni​kom ubra​nia. — Jo​anet za​de​m on​stro​wał no​wą czar​ną

ka​m i​ze​lę. — O, pro​szę. — Uśm iech​nął się.

Póź​ny m ran​kiem , gdy wszy ​scy otrzy ​m a​li j uż ubra​nia, or​szak ża​łob​ny ru​szy ł w kie​run​ku ko​-

ścio​ła Na​za​ret, do tam ​tej ​szej ka​pli​cy Świę​te​go Hi​po​li​ta, pa​tro​na ce​ra​m i​ków. Płacz​ki szły przy
trum ​nie, pła​cząc, za​wo​dząc i rwąc wło​sy z gło​wy.

Ko​ściół by ł pe​łen oso​bi​sto​ści: na po​grzeb sta​wi​li się cech-m i​strze bractw rze​m ieśl​ni​czy ch, raj ​-

cy m iej ​scy i pra​wie ca​ła Ra​da Stu. Nikt nie pa​m ię​tał o Es​ta​ny ​olach i Ber​nat, cią​gnąc za so​bą sy ​-
na, le​d​wo zdo​łał prze​ci​snąć się przez zwar​ty tłum , w któ​ry m zgrzeb​ne ko​szu​le, roz​da​ne przez
Graua, m ie​sza​ły się z j e​dwa​bia​m i i bis​sós — kosz​tow​ną lnia​ną m a​te​rią czar​nej bar​wy. Ber​na​to​wi
nie po​zwo​lo​no na​wet po​że​gnać sio​stry.

Pod​czas na​bo​żeń​stwa ża​łob​ne​go Ar​nau doj ​rzał w od​da​li po​bla​dłe twa​rze ku​zy ​nów: Jo​sep i Ge​-

nis nie da​wa​li się po​nieść em o​cj om , Mar​ga​ri​da sta​ła wy ​pro​sto​wa​na, nie m o​gła j ed​nak za​pa​no​-
wać nad drże​niem dol​nej war​gi. Te​raz i oni są sie​ro​ta​m i. Wie​dzą o Mat​ce Bo​skiej ? — za​sta​no​wił
się i prze​niósł wzrok na wu​j a, któ​ry z ka​m ien​ną twa​rzą tkwił przy trum ​nie. By ł pe​wien, że Grau
Pu​ig nie opo​wie dzie​ciom o Ma​don​nie. Bo​ga​cze są in​ni, po​wta​rza​no m u za​wsze. Mo​że m a​j ą swo​-
j e spo​so​by na zna​le​zie​nie no​wej m at​ki.

Ow​szem , m ie​li swo​j e spo​so​by. Zwłasz​cza bo​ga​ty wdo​wiec o wy ​bu​j a​ły ch am ​bi​cj ach… Jesz​-

cze przed koń​cem ża​ło​by Grau za​czął otrzy ​m y ​wać pro​po​zy ​cj e m a​try ​m o​nial​ne. I nie za​wa​hał się
przy ​stą​pić do per​trak​ta​cj i. Wy ​bran​ką, m a​j ą​cą za​j ąć m iej ​sce Gu​ia​m o​ny, zo​sta​ła osta​tecz​nie Isa​-
bel, m ło​da, nie​grze​szą​ca uro​dą, ale za to szla​chet​nie uro​dzo​na pan​na. Grau roz​wa​ży ł wszy st​kie
kan​dy ​da​tu​ry i zde​cy ​do​wał się w koń​cu na j e​dy ​ną ary ​sto​krat​kę. W po​sa​gu m ia​ła wnieść ty ​tuł, po​-
zba​wio​ny co praw​da do​cho​dów, po​sia​dło​ści czy m a​j ąt​ku, ale sta​no​wią​cy prze​pust​kę do kla​sy spo​-
łecz​nej , znaj ​du​j ą​cej się do​ty ch​czas po​za za​się​giem Graua. Co go ob​cho​dzą du​że po​sa​gi, któ​ry ​m i
ku​si​li go nie​któ​rzy kup​cy, m a​rzą​cy o po​łą​cze​niu swo​j ej for​tu​ny m a​j ąt​kiem wpły ​wo​we​go rze​-
m ieśl​ni​ka? Bar​ce​loń​skiej ary ​sto​kra​cj i nie in​te​re​so​wał wdo​wiec ce​ra​m ik, choć​by naj ​bo​gat​szy, ty ​-
ko oj ​ciec Isa​bel, bez gro​sza przy du​szy, wy ​czuł, że z am ​bi​cj i Graua m o​że na​ro​dzić się ko​rzy st​ny
dla obu stron so​j usz, i by ​naj ​m niej się nie po​m y ​lił.

— Chy ​ba się zgo​dzisz — prze​ko​ny ​wał przy ​szłe​go zię​cia — że m o​j a cór​ka nie m o​że m iesz​kać

w warsz​ta​cie garn​car​skim . — Grau przy ​tak​nął. — I że nie przy ​stoi j ej wy j ść za zwy ​kłe​go ce​ra​-
m i​ka. — Ty m ra​zem Grau pró​bo​wał coś po​wie​dzieć, ale teść m ach​nął ty l​ko rę​ką ze wzgar​dą. —
Grau — do​dał — m y, ary ​sto​kra​ci, nie pa​ra​m y się rze​m io​słem , ro​zu​m iesz? Mo​że nie j e​ste​śm y
bo​ga​ci, ale to nie zna​czy, że bę​dzie​m y le​pi​li garn​ki.

My, ary ​sto​kra​ci… Grau nie dał po so​bie po​znać, j ak słod​ko zro​bi​ło m u się na du​szy od ty ch

słów. Je​go teść m iał ra​cj ę: j a​ki ary ​sto​kra​ta Bar​ce​lo​ny zaj ​m u​j e się rze​m io​słem ? A ty m bar​dziej
ba​ron. Bo od tej po​ry pod​czas per​trak​ta​cj i han​dlo​wy ch i w Ra​dzie Stu m ia​no go na​zy ​wać pa​nem
ba​ro​nem … Pan ba​ron! Kto sły ​szał, że​by ka​ta​loń​ski ba​ron pro​wa​dził warsz​tat garn​car​ski?

Za wsta​wien​nic​twem Graua, cią​gle j esz​cze pia​stu​j ą​ce​go funk​cj ę cech​m i​strza, Jau​m e bez tru​-

du zdo​by ł ty ​tuł m i​strzow​ski, po czy m do​bił szy b​ko tar​gu ze swy m by ​ły m m aj ​strem . Grau chciał
j ak naj ​szy b​ciej przy ​pie​czę​to​wać swój zwią​zek z Isa​bel, oba​wia​j ąc się, że j e​go chi​m e​ry cz​ny —
j ak na ra​so​we​go ary ​sto​kra​tę przy ​sta​ło — teść zm ie​ni zda​nie. Przy ​szły ba​ron nie m iał cza​su na
tar​go​wa​nie się i roz​pa​try ​wa​nie ofert. Po​sta​no​wio​no, że Jau​m e zo​sta​nie m aj ​strem , a Grau od​-
sprze​da m u na ra​ty warsz​tat i dom . By ł ty l​ko j e​den szko​puł.

— Mam czte​rech sy ​nów — przy ​po​m niał Jau​m e. — Bę​dę m u​siał wy ​pru​wać z sie​bie ży ​ły, że​-

by za​pła​cić wam ce​nę, j a​ką… — Grau dał znak, by prze​szedł do sed​na. — Nie m o​gę prze​j ąć po
was wszy st​kich zo​bo​wią​zań: nie​wol​ni​ków, cze​lad​ni​ków, ter​m i​na​to​rów… Nie zdo​łał​by m ich na​wet
wy ​ży ​wić! Bę​dę m u​siał po​prze​stać na po​m o​cy m o​ich czte​rech sy ​nów.

Da​ta ślu​bu by ​ła j uż wy ​zna​czo​na. Za na​m o​wą oj ​ca Isa​bel Grau na​by ł pa​łac na uli​cy Mont​ca​-

da, gdzie m iesz​ka​ła ary ​sto​kra​ty cz​na śm ie​tan​ka Bar​ce​lo​ny.

— Do​pó​ki nie po​zbę​dziesz się warsz​ta​tu — ostrzegł go teść na pro​gu wła​śnie za​ku​pio​nej po​se​sj i

— nie m a m o​wy o ślu​bie.

Obe​szli no​wą re​zy ​den​cj ę od piw​nic po stry ch. Ba​ron ki​wał po​błaż​li​wie gło​wą, a Grau li​czy ł

w m y ​ślach for​tu​nę, j a​ką przy j ​dzie m u wy ​dać na um e​blo​wa​nie tak wie​lu kom ​nat. Za bra​m ą od​-
dzie​la​j ą​cą pa​łac od uli​cy Mont​ca​da roz​cią​gał się wy ​bru​ko​wa​ny dzie​dzi​niec, a da​lej staj ​nie, zaj ​-
m u​j ą​ce więk​szą część par​te​ru, oraz po​m iesz​cze​nia ku​chen​ne i izby dla nie​wol​ni​ków. Po pra​wej

stro​nie wiel​kie ka​m ien​ne scho​dy pro​wa​dzi​ły na pierw​sze pię​tro re​zy ​den​cj i, gdzie znaj ​do​wa​ły się
sa​lo​ny i kom ​na​ty go​ścin​ne. Wy ​żej , na dru​gim pię​trze, urzą​dzo​no sy ​pial​nie. Pa​ła​cy k zbu​do​wa​ny
by ł z ka​m ie​nia, dwa gór​ne pię​tra re​zy ​den​cj i m ia​ły rząd ostro​łu​ko​wy ch okien wy ​cho​dzą​cy ch na
pa​tio.

— Niech ci bę​dzie — rzekł Grau do czło​wie​ka, któ​ry przez la​ta by ł j e​go pra​wą rę​ką — przej ​-

m iesz in​te​res bez zo​bo​wią​zań.

Jesz​cze te​go sa​m e​go dnia spi​sa​li um o​wę i Grau, nie po​sia​da​j ąc się z ra​do​ści, po​ka​zał do​ku​m ent

te​ścio​wi.

— Sprze​da​łem warsz​tat — oznaj ​m ił.
— Gra​tu​lu​j ę, pa​nie ba​ro​nie — od​parł teść, po​da​j ąc m u rę​kę. I co te​raz? — po​m y ​ślał Grau,

gdy zo​stał sam . Nie​wol​ni​cy to m a​łe pi​wo, za​trzy ​m am ty ch, któ​rzy na​da​j ą się na słu​żą​cy ch,
a resz​ta… tra​fi na targ. Co do cze​lad​ni​ków i ter​m i​na​to​rów…

Grau po​roz​m a​wiał z człon​ka​m i ce​chu i za nie​wiel​ką do​pła​tą prze​ka​zał im swy ch ro​bot​ni​ków.

Nie wie​dział ty l​ko, co zro​bić z Ber​na​tem i Ar​nau​em . Je​go by ​ły szwa​gier nie m iał żad​ne​go ty ​tu​łu
rze​m ieśl​ni​cze​go, nie by ł na​wet cze​lad​ni​kiem . Nikt nie da m u pra​cy, zresz​tą by ​ło​by to sprzecz​ne
z pra​wem . Dzie​ciak nie za​czął j esz​cze na​uki, ist​nia​ła j ed​nak um o​wa… Prze​cież nie bę​dzie ni​ko​go
pro​sił, że​by przy ​j ął do warsz​ta​tu ko​goś, kto no​si to sa​m o na​zwi​sko co Gu​ia​m o​na. Wszy ​scy za​raz
by się do​wie​dli, że ci dwaj ucie​ki​nie​rzy to j e​go krew​ni. Wy ​da​ło​by się, że ukry ​wał chło​pów pańsz​-
czy ź​nia​ny ch, a te​raz, gdy m iał zo​stać gro​nem … Prze​cież to wła​śnie ary ​sto​kra​cj a ści​ga​ła zbie​-
gły ch chło​pów, do​m a​ga​j ąc się od kró​la, by uchy ​lił pra​wo po​zwa​la​j ą​ce po​rzu​cać zie​m ię. Co na to
po​wie przy ​szły teść? Je​śli ca​ła Bar​ce​lo​na za​cznie plot​ko​wać o Es​ta​ny ​olach, przy j ​dzie m u sil po​że​-
gnać z ty ​tu​łem .

— Wy idzie​cie ze m ną — oznaj ​m ił Ber​na​to​wi, któ​ry za​m ar​twiał się od kil​ku dni.
Jau​m e, no​wy wła​ści​ciel warsz​ta​tu, po​roz​m a​wiał z Ber​na​tem , ser​decz​nie, nie m u​sząc j uż

przej ​m o​wać się roz​ka​za​m i Graua. „Nic wam nie gro​zi z j e​go stro​ny. Sam m i to po​wie​dział. Boi
się, że wy j ​dzie na j aw wa​sza prze​szłość. Wy ​tar​go​wa​łem cał​kiem do​bre wa​run​ki. Spie​szy m u się,
chce za​ła​twić wszy st​ko przed ślu​bem . Masz pod​pi​sa​ną um o​wę do​ty ​czą​cą Ar​naua. Wy ​ko​rzy ​staj
to. Przy ​ci​śnij te​go łaj ​da​ka. Za​groź, że po​skar​ży sz się wła​dzom . Je​steś szla​chet​ny m czło​wie​kiem .
Chciał​by m , że​by ś zro​zu​m iał, że wszy st​ko, co wy ​da​rzy ​ło się m ię​dzy na​m i…”.

Ber​nat ro​zu​m iał. I za na​m o​wą daw​ne​go pod​m aj ​strze​go zm ie​rzy ł się ze szwa​grem .
— Coś ty po​wie​dział?! — wrza​snął Grau, usły ​szaw​szy od Ber​na​ta zdaw​ko​we „Do​kąd i po co?”.

— Do​kąd j a ze​chcę i po to, co ci roz​ka​żę! — krzy ​czał roz​j u​szo​ny, wy ​m a​chu​j ąc rę​ka​m i.

— Nie j e​ste​śm y two​im i nie​wol​ni​ka​m i.
— Ale nie m a​cie wy ​bo​ru.
Ber​nat od​chrząk​nął, nim po​szedł za ra​dą Jau​m e​go.
— Mo​gę upo​m nieć się o m o​j e pra​wa w są​dzie. Wy ​pro​wa​dzo​ny z rów​no​wa​gi, chu​dy i m a​ły

Grau ze​rwał się z krze​sła, j ed​nak Ber​nat ani drgnął, m i​m o że m iał ocho​tę uciec, gdzie pieprz ro​-
śnie. Groź​ba szwa​gra roz​brzm ie​wa​ła w uszach wdow​ca.

Mie​li do​glą​dać ko​ni, któ​re Grau si​łą rze​czy m u​siał ku​pić — „Chcesz m ieć pu​ste staj ​nie?” — za​-

py ​tał go m i​m o​cho​dem teść, j ak​by prze​m a​wiał do dziec​ka. Grau ra​cho​wał i ra​cho​wał w m y ​ślach.
„Mo​j a Isa​bel za​wsze j eź​dzi​ła kon​no”, ob​ru​szy ł się oj ​ciec j e​go przy ​szłej m ał​żon​ki.

Jed​nak Ber​na​ta naj ​bar​dziej cie​szy ​ła przy ​zwo​ita pen​sj a, j a​ka wy ​wal​czy ł dla sie​bie i dla Ar​-

naua, któ​ry rów​nież m iał roz​po​cząć pra​cę w staj ​ni. Dzię​ki te​m u za​m iesz​ka​j ą po​za pa​ła​cem , we

wła​snej izbie, j uż nie bę​dą sy ​pia​li z nie​wol​ni​ka​m i i ter​m i​na​to​ra​m i. Sa​m i na sie​bie za​ro​bią.

Za zgo​dą Ber​na​ta Grau unie​waż​nił do​ku​m ent do​ty ​czą​cy na​uki Ar​naua i spo​rzą​dził no​wą um o​-

wę.

Od​kąd zo​stał oby ​wa​te​lem Bar​ce​lo​ny, Ber​nat rzad​ko wy ​pra​wiał się do m ia​sta, a j e​śli j uż, za​-

wsze sam lub z Ar​nau​em . Pod​czas każ​dej prze​chadz​ki tłu​m a​czy ł so​bie, że naj ​wy ​raź​niej nie ści​ga​-
no go za m or​der​stwo, w prze​ciw​ny m ra​zie daw​no j uż zo​stał​by poj ​m a​ny, wszak j e​go na​zwi​sko fi​-
gu​ro​wa​ło w m iej ​skim re​j e​strze. Zwy ​kle szedł nad m o​rze, gdzie wta​piał się w tłum ro​bot​ni​ków.
Spa​ce​ro​wał, wpa​trzo​ny w m u​ska​ny m or​ską bry ​zą wid​no​krąg, wdy ​cha​j ąc uno​szą​cą się nad pla​żą
cierp​ką woń stat​ków i dzieg​ciu.

Mi​nę​ło j uż pra​wie dzie​sięć lat, od​kąd ude​rzy ł chłop​ca z kuź​ni. Miał na​dzie​j ę, że go j ed​nak nie

za​bił.

Ar​nau i Jo​anet szli obok nie​go, pod​ska​ku​j ąc. Wy ​bie​ga​li do przo​du, a po​tem wra​ca​li pę​dem

z bły sz​czą​cy ​m i ocza​m i, uśm ie​cha​j ąc się od ucha do ucha.

— Nasz wła​sny dom ! — krzy ​czał Ar​nau. — Ta​to, pro​szę, za​m iesz​kaj ​m y w dziel​ni​cy Ri​be​ra!
— Oba​wiam się, że nie dom , ty l​ko li​cha iz​deb​ka — tłu​m a​czy ł Ber​nat, ale chło​piec na​dal

uśm ie​chał się, j ak​by m ie​li się wpro​wa​dzić do naj ​wspa​nial​sze​go pa​ła​cu w Bar​ce​lo​nie.

— To nie​zły po​m y sł — skwi​to​wał Jau​m e po​m y sł Ar​naua. — Na pew​no znaj ​dziesz tam coś dla

sie​bie.

Ca​ła trój ​ka zm ie​rza​ła te​raz do nad​m or​skiej dziel​ni​cy. Chłop​cy bie​ga​li w tę i z po​wro​tem , Ber​-

nat niósł ca​ły swój do​by ​tek. Miesz​ka​li w Bar​ce​lo​nie pra​wie od dzie​się​ciu lat.

Po dro​dze do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria Ar​nau i Jo​anet nie prze​sta​wa​li po​zdra​wiać prze​chod​niów.
To m ój ta​ta! — za​wo​łał Ar​nau do dźwi​ga​j ą​ce​go wór zbo​ża tra​ga​rza por​to​we​go i wska​zał Ber​-

na​ta, któ​ry szedł co i dwa​dzie​ścia m e​trów za ni​m i.

Zgię​ty pod cię​ża​rem ba​sta​ix uśm iech​nął się, nie przy ​sta​j ąc, Ar​nau od​wró​cił się i ru​szy ł pę​-

dem do oj ​ca, sta​nął j ed​nak po kil​ku kro​kach, wi​dząc, że Jo​anet nie bie​gnie za nim .

— No, chodź — przy ​na​glił go, m a​cha​j ąc rę​ką. Jo​anet po​krę​cił gło​wą.
— Co się sta​ło? — spy ​tał Ar​nau i sta​nął obok nie​go. Ma​lec wbił wzrok w zie​m ię.
— To twój ta​ta — wy ​m am ​ro​tał. — Co te​raz bę​dzie ze m ną? Jo​anet m iał ra​cj ę. Wszy ​scy uwa​-

ża​li ich za bra​ci. Ar​nau nie wziął te​go pod uwa​gę.

— Chodź — po​cią​gnął go za so​bą.
Ber​nat do​strzegł ich z da​le​ka. Ar​nau pro​wa​dził ocią​ga​j ą​ce​go się przy ​j a​cie​la. „Gra​tu​lu​j ę wspa​-

nia​ły ch sy ​nów”, za​gad​nął go po dro​dze ba​sta​ix. Ber​nat się uśm iech​nął. Chłop​cy przy ​j aź​ni​li się
j uż od po​nad ro​ku. A m at​ka Jo​ane​ta? Ber​nat wy ​obra​ził so​bie m al​ca, j ak sie​dzi na skrzy n​ce i cze​ka
na piesz​czo​tę ko​bie​ty, któ​rej twa​rzy ni​g​dy nie wi​dział. Po​czuł ucisk w gar​dle.

— Oj ​cze… — za​czął Ar​nau, sta​nąw​szy przed nim . Jo​anet scho​wał się za przy ​j a​cie​lem .
— Chłop​cy — prze​rwał sy ​no​wi Ber​nat — m y ​ślę, że…
— Zo​sta​niesz ta​tą Jo​ane​ta? — rzu​cił po​spiesz​nie Ar​nau. I Ber​nat zo​ba​czy ł, że m a​lec zer​ka na

nie​go zza ple​ców przy ​j a​cie​la.

— Chodź no tu. Chcesz by ć m o​im sy ​nem ? Twarz Jo​ane​ta roz​pro​m ie​ni​ła się.
— Mam to uznać za zgo​dę? — za​py ​tał Ber​nat. Chło​piec wtu​lił się w j e​go no​gi. Ar​nau uśm iech​-

nął się do oj ​ca.

— No j uż, bie​gnij ​cie się ba​wić — rzu​cił Ber​nat zdła​wio​ny m gło​sem .
Chłop​cy za​pro​wa​dzi​li Ber​na​ta do oj ​ca Al​ber​ta. — On na pew​no nam po​m o​że — stwier​dził Ar​-

nau, a j e​go przy ​j a​ciel po​ki​wał gło​wą.

— To nasz oj ​ciec! — za​wo​łał Jo​anet, wy ​prze​dza​j ąc Ar​naua.
To sa​m o zda​nie wy ​krzy ​ki​wał przez ca​łą dro​gę, na​wet do osób, któ​re znał ty l​ko z wi​dze​nia.
Oj ​ciec Al​bert po​pro​sił chłop​ców, by zo​sta​wi​li ich sa​m y ch, po​czę​sto​wał Ber​na​ta słod​kim wi​-

nem i wy ​słu​chał j e​go opo​wie​ści.

— Znam ta​kie m iej ​sce — po​wie​dział. — W do​m u do​bry ch lu​dzi. Ale chcia​łem cię j esz​cze

o coś za​py ​tać. Wy ​sta​ra​łeś się o po​sa​dę dla Ar​naua, bę​dzie przy ​zwo​icie za​ra​biał, na​uczy się za​wo​-
du, sta​j en​ne​m u pra​cy ni​g​dy nie za​brak​nie. A co z two​im dru​gim sy ​nem ? My ​śla​łeś j uż o przy ​szło​-
ści Jo​ane​ta?

Ber​nat spo​waż​niał i wy ​znał du​chow​ne​m u praw​dę.
Oj ​ciec Al​bert za​pro​wa​dził ich do Pe​re​go i j e​go żo​ny, sta​rusz​ków m iesz​ka​j ą​cy ch sa​m ot​nie

w nie​wiel​kim dwu​pię​tro​wy m dom ​ku nad brze​giem m o​rza. Na par​te​rze m ie​ści​ła się kuch​nia, na
gó​rze trzy po​ko​j e, z któ​ry ch j e​den by ł do wy ​na​j ę​cia.

Po dro​dze do do​m u sta​rusz​ków oraz po​tem , gdy przed​sta​wiał go​spo​da​rzom zna​j o​m y ch i pa​-

trzy ł, j ak Ber​nat wy ​łu​sku​j e z sa​kiew​ki oszczęd​no​ści, oj ​ciec Al​bert nie pusz​czał ra​m ie​nia Jo​ane​ta.
Jak m ógł by ć tak śle​py ? Dla​cze​go nie do​m y ​ślił się, że to bied​ne dziec​ko prze​ży ​wa praw​dzi​we pie​-
kło. Ty ​le ra​zy wi​dział, j ak sm ut​nie​j e i za​m y ​śla się lub pa​trzy przed sie​bie nie​wi​dzą​cy m wzro​-
kiem !

Przy ​tu​lił m al​ca. Jo​anet spoj ​rzał na nie​go i się uśm iech​nął.
Po​kój by ł skrom ​ny, ale czy ​sty, j e​dy ​ne um e​blo​wa​nie sta​no​wi​ły dwa sien​ni​ki roz​ło​żo​ne na pod​-

ło​dze. Iz​deb​kę wy ​peł​niał nie​cich​ną​cy szum m or​skich fal. Ar​nau wy ​ło​wił rów​nież od​gło​sy do​bie​-
ga​j ą​ce z pla​cu bu​do​wy ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, znaj ​du​j ą​ce​go się za​raz za do​m em . Na ko​la​cj ę zj e​dli
tra​dy ​cy j ​ną po​traw​kę przy ​rzą​dzo​ną przez go​spo​dy ​nię. Ar​nau zer​k​nął na ta​lerz i uśm iech​nął się do
oj ​ca. Na​resz​cie ko​niec ze świń​stwa​m i go​to​wa​ny ​m i przez Es​tra​ny ę! Ca​ła trój ​ka za​j a​da​ła ze sm a​-
kiem pod bacz​ny m okiem sta​rusz​ki, go​to​wej w każ​dej chwi​li na​peł​nić im po​now​nie m i​ski.

— A te​raz do łó​żek — oznaj ​m ił sy ​ty Ber​nat. — Ra​no cze​ka nas pra​ca.
Jo​anet za​wa​hał się. Spoj ​rzał na Ber​na​ta, a gdy wszy ​scy wsta​li od sto​łu, ru​szy ł ku drzwiom

wy j ​ścio​wy m .

— To nie po​ra na spa​ce​ry, sy ​nu — po​wie​dział Ber​nat tak, że​by sły ​sze​li go go​spo​da​rze.

13

— To brat m o​j ej m at​ki i j e​go sy n — wy ​j a​śni​ła Mar​ga​ri​da m a​co​sze, zdzi​wio​nej , że j ej m ąż

za​trud​nił dwie do​dat​ko​we oso​by do sied​m iu ko​ni.

Grau za​po​wie​dział, że nie chce m ieć nic wspól​ne​go z koń​m i i rze​czy ​wi​ście, na​wet nie zaj ​rzał

do wspa​nia​ły ch staj ​ni m iesz​czą​cy ch się na par​te​rze re​zy ​den​cj i. Isa​bel wszy st​kie​go do​pil​no​wa​ła:
ku​pi​ła wierz​chow​ce i spro​wa​dzi​ła m asz​ta​le​rza swe​go oj ​ca, Je​su​sa, któ​ry z ko​lei po​le​cił j ej do​-
świad​czo​ne​go sta​j en​ne​go, To​m a​sa.

Ale czte​rech słu​żą​cy ch do sied​m iu ko​ni to prze​sa​da na​wet j ak na ba​ro​no​wą. Isa​bel nie om iesz​-

ka​ła na​po​m knąć o ty m pod​czas pierw​szej wi​zy ​ty w staj ​ni, za​raz po roz​po​czę​ciu pra​cy przez Es​ta​-
ny ​olów.

Ma​co​cha za​chę​ci​ła Mar​ga​ri​dę, by m ó​wi​ła da​lej .
— Po​cho​dzą ze wsi, by ​li chło​pa​m i pańsz​czy ź​nia​ny ​m i.
Po​dej ​rze​nie za​kieł​ko​wa​ło w du​szy Isa​bel, któ​ra nie zdra​dzi​ła się j ed​nak ani sło​wem .
Dziew​czy n​ka cią​gnę​ła:
— Ten m łod​szy, Ar​nau, j est wi​nien śm ier​ci m o​j e​go bra​cisz​ka Gu​ia​m o​na. Dla​te​go ich nie​na​wi​-

dzę. Nie ro​zu​m iem , cze​m u oj ​ciec dał im pra​cę.

— Do​wie​m y się — m ruk​nę​ła ba​ro​no​wa, wpa​trzo​na w ple​cy szczot​ku​j ą​ce​go ko​nia.
Lecz te​go wie​czo​ru Grau zlek​ce​wa​ży ł pod​cho​dy m ał​żon​ki.
— Bo uzna​łem to za sto​sow​ne — uciął, po​twier​dziw​szy, dwaj no​wi sta​j en​ni zbie​gli przed la​ty

ze wsi.

— Je​śli m ój ta​ta się do​wie…
— Ale się nie do​wie, praw​da? — Grau przy j ​rzał się żo​nie wy ​stro​j o​nej do ko​la​cj i. By ł to j e​den

z no​wy ch zwy ​cza​j ów, j a​ki Isa​bel za​szcze​pi​ła Grau​owi i pa​sier​bom . Mia​ła za​le​d​wie dwa​dzie​ścia
lat, by ​ła wy ​j ąt​ko​wo chu​da, po​dob​nie j ak Grau, nie​zby t uro​dzi​wa i nie m o​gła się po​chwa​lić zm y ​-
sło​wy ​m i krą​gło​ścia​m i, któ​ry ​m i Gu​ia​m o​na pod​bi​ła ser​ce m ę​ża. Jed​nak po​cho​dzi​ła szla​chet​ne​go
ro​du, więc Grau uznał, że j ej cha​rak​ter rów​nież m o​że by ć szla​chet​ny. — Chy ​ba nie chcesz, by

twój ta​tuś do​wie​dział się, że m iesz​kasz pod j ed​ny m da​chem ze zbie​gły ​m i chło​pa​m i?

Isa​bel spio​ru​no​wa​ła go wzro​kiem i wy ​szła z j a​dal​ni.
Mi​m o wro​go​ści ba​ro​no​wej i j ej pa​sier​bów Ber​nat do​brze spi​sy ​wał się j a​ko sta​j en​ny. Znał się

na ko​niach, po​tra​fił j e kar​m ić, czy ​ścić im ko​py ​ta i le​czy ć, j e​śli za​szła ta​ka po​trze​ba, czuł się wśród
nich j ak ry ​ba w wo​dzie. Bra​ko​wa​ło m u j e​dy ​nie do​świad​cze​nia w za​bie​gach upięk​sza​j ą​cy ch.

— Chcą m ieć ko​nie na naj ​wy ż​szy po​ły sk — opo​wia​dał Ar​nau​owi w dro​dze do do​m u. — Bez

naj ​m niej ​sze​go py ł​ku ku​rzu. Naj ​pierw m u​szę wy ​cze​sy ​wać im zgrze​błem pia​sek z sier​ści, a po​tem
szczot​ko​wać, aż skó​ra za​cznie lśnić.

— A co z grzy ​wą i ogo​nem ?
— Przy ​ci​nam , plo​tę war​ko​czy ​ki, przy ​pi​nam wstą​żecz​ki…!
— Po co im te wszy st​kie ozdób​ki?
Ar​naua nie do​pusz​cza​no do ko​ni. Po​dzi​wiał j e z da​le​ka, pa​trzy ł, j ak ła​szą się do j e​go oj ​ca, lu​bił

j e gła​skać, gdy zo​sta​wał z nim sam w staj ​ni. Raz czy dwa ra​zy, gdy nikt nie pa​trzy ł, Ber​nat po​sa​-
dził go na nie​osio​dła​ne​go wierz​chow​ca. Chło​piec spę​dzał ca​łe dnie w sio​dła​m i. Czy ​ścił uprzę​że,
sm a​ro​wał rze​m ie​nie sa​dłem i prze​cie​rał j e gał​gan​kiem , by tłuszcz wsiąkł w skó​rę, a rząd i wo​dze
na​bra​ły po​ły ​sku. Szo​ro​wał wę​dzi​dła i strze​m io​na, szczot​ko​wał der​ki i ozdo​by, usu​wa​j ąc z nich koń​-
ską sierść. Pa​znok​cia​m i, ni​czy m pro​wi​zo​ry cz​ną pe​se​ty m u​siał wy ​cią​gać nie​do​strze​gal​ne igieł​ki
wło​sia wbi​te w tka​ni​nę. Resz​tę dnia spę​dzał na pu​co​wa​niu ka​ro​cy ku​pio​nej przez Graua, po kil​ku
m ie​sią​cach na​wet Je​sus m u​siał uznać fa​cho​wość Ber​na​ta. Ko​nie lgnę​ły do nie​go, a on po​kle​py ​-
wał j e, gła​skał uspo​ka​j ał szep​tem . Na​to​m iast na wi​dok To​m a​sa zwie​rzę​ta kła​dły uszy po so​bie
i ucie​ka​ły w dru​gi ko​niec za​gro​dy, j ak naj ​da​lej od nie​go. Co się dzie​j e? Prze​cież To​m as by ł do tej
po​ry zna​ko​m i​ty m sta​j en​ny m , za​cho​dził w gło​wę Je​sus na wi​dok roz​wrzesz​cza​ne​go pa​rob​ka.

Ra​no, gdy Ber​nat i Ar​nau szli do pra​cy, Jo​anet po​m a​gał żo​nie Pe​re​go, Ma​rio​nie. Zm y ​wał,

sprzą​tał, cho​dził po za​ku​py. Po​tem , kie​dy sta​rusz​ka za​czy ​na​ła go​to​wać obiad, biegł na pla​żę po​m a​-
gać j ej m ę​żo​wi. Pe​re, by ​ły ry ​bak, otrzy ​m y ​wał od cza​su do cza​su nie​wiel​kie wspar​cie od brac​-
twa ry ​bac​kie​go, po​za ty m do​ra​biał ła​ta​niem sie​ci. Jo​anet słu​chał uważ​nie j e​go wy ​j a​śnień i po​da​-
wał m u na​rzę​dzia.

W wol​ny ch chwi​lach wy ​m y ​kał się do m at​ki.
— Dzi​siaj ra​no — po​wie​dział j ej pew​ne​go ra​zu — gdy Ber​nat chciał za​pła​cić na​sze​m u go​spo​-

da​rzo​wi czy nsz, Pe​re zwró​cił m u część na​leż​no​ści. Wy ​j a​śnił, że m a​lec, czy ​li j a… Bo wiesz, m a​-
m o, na​zy ​wa​j ą m nie m al​cem . No więc po​wie​dział, że za​ra​biam na swo​j e utrzy ​m a​nie, po​m a​ga​-
j ąc w do​m u i przy sie​ciach.

Więź​niar​ka gła​dzi​ła chłop​ca po gło​wie. Jak​że się wszy st​ko zm ie​ni​ło! Od​kąd j ej sy ​nek za​m iesz​-

kał z Ar​nau​em i j e​go oj ​cem , nie prze​sia​dy ​wał j uż pod oknem , po​pła​ku​j ąc, do​pra​sza​j ąc się ci​chej
piesz​czo​ty, cie​płe​go sło​wa, j ej śle​pej m i​ło​ści. Te​raz ga​dał j ak na​j ę​ty, opo​wia​dał j ej roz​m a​ite hi​-
sto​rie! Na​wet się śm iał!

— Ber​nat m nie przy ​tu​lił — cią​gnął Jo​anet. — A Ar​nau po​chwa​lił.
Ko​bie​ca dłoń za​ci​snę​ła się na wło​sach chłop​ca.
Jo​anet nie prze​sta​wał m ó​wić. Opo​wia​dał i opo​wia​dał: o swo​im przy ​j a​cie​lu, o Ber​na​cie, o Ma​-

rio​nie i j ej m ę​żu, o pla​ży, ry ​ba​ku i na​pra​wia​niu sie​ci… A m at​ka słu​cha​ła, szczę​śli​wa, że j ej sy n
na​resz​cie wie, czy m j est uścisk bli​skiej oso​by, że j est m u do​brze.

— Pędź do nich, sy n​ku — prze​rwa​ła m u, pró​bu​j ąc ukry ć drże​nie gło​su. — Pew​nie na cie​bie

cze​ka​j ą.

Z głę​bi ce​li sły ​sza​ła, że m a​lec ze​ska​ku​j e ze skrzy ​ni i od​bie​ga. Wy ​obra​zi​ła so​bie, j ak prze​ła​zi

przez m ur, któ​ry tak bar​dzo chcia​ła wy ​m a​zać z pa​m ię​ci.

Po co da​lej ży ć? Prze​trzy ​m a​ła la​ta o chle​bie i wo​dzie, za​m knię​ta w izbie, któ​rej za​ka​m ar​ki

prze​m ie​rzy ​ła pal​ca​m i ty ​sią​ce ra​zy. Wal​czy ​ła z sa​m ot​no​ścią i obłę​dem , zer​ka​j ąc w nie​bo przez
m a​leń​kie okien​ko, na któ​re wspa​nia​ło​m y śl​nie ze​zwo​lił król. Wiel​ko​dusz​ny m o​nar​cha! Znio​sła go​-
rącz​kę i cho​ro​bę, a wszy st​ko dla sy n​ka, po to by gła​skać go po gło​wie, pod​trzy ​m ać na du​chu, dać
m u od​czuć, że m i​m o wszy st​ko nie j est sam na świe​cie.

Ale te​raz nie by ł j uż sam . Ber​nat go przy ​tu​lał! Jo​ana m ia​ła wra​że​nie, że zna te​go czło​wie​ka od

daw​na. Roz​m y ​śla​ła o nim pod​czas trwa​j ą​cy ch wiecz​ność go​dzin. „Opie​kuj się m o​im sy n​kiem ”,
prze​m a​wia​ła do nie​go w m y ​ślach. Jo​anet j est na​resz​cie szczę​śli​wy, śm ie​j e się, bie​ga i…

Jo​ana osu​nę​ła się na pod​ło​gę i za​m ar​ła. Te​go dnia nie tknę​ła chle​ba ani wo​dy, nie czu​ła j uż gło​-

du.

Jo​anet od​wie​dził j ą na​za​j utrz i na​stęp​ne​go dnia, i j esz​cze na​stęp​ne​go, a ona chło​nę​ła j e​go

śm iech, słu​cha​ła, j ak opo​wia​da z ra​do​ścią o ota​cza​j ą​cy m go świe​cie. Z okna do​cho​dził j uż ty l​ko
przy ​tłu​m io​ny głos: „Tak”, „Nie”, „Idź j uż”, „Bie​gnij , ko​rzy ​staj z ży ​cia”.

— Ciesz się ży ​ciem , któ​re ci za​tru​łam — szep​nę​ła reszt​ką sił, gdy chło​piec prze​cho​dził przez

m ur.

Wię​zie​nie Jo​any za​czął wy ​peł​niać chleb.
— Wiesz, co się sta​ło, m a​m o? — Jo​anet pod​su​nął skrzy n​kę pod ścia​nę i na niej usiadł. Sto​pa​m i

nie się​gał j esz​cze zie​m i. — I Nie, bo skąd m ia​ła​by ś wie​dzieć? — Przy ​warł ple​ca​m i do ścia​ny
w m iej ​scu, gdzie m at​czy ​na rę​ka m o​gła wy ​m a​cać j e​go gło​wę. — Po​wiem ci. To bar​dzo za​baw​-
ne. Wy ​obraź so​bie, że wczo​raj j e​den z ko​ni Graua…

Ale ty m ra​zem z otwo​ru nie wy ​su​nę​ła się rę​ka.
— Ma​m o? No, po​słu​chaj . Mó​wię ci, to na​praw​dę śm iesz​ne. Cho​dzi o j ed​ne​go z ko​ni…
Jo​anet zer​k​nął w stro​nę okna.
— Ma​m o? Od​cze​kał chwi​lę.
— Ma​m o?
Na​słu​chi​wał, ale ze​wsząd do​bie​gał ty l​ko stu​kot ko​tlar​skich m łot​ków.
— Ma​m o! — krzy k​nął.
Ukląkł na skrzy n​ce. Co ro​bić? Mat​ka za​bro​ni​ła m u za​glą​dać przez okno.
— Ma​m o! — krzy k​nął zno​wu, pod​cią​ga​j ąc się do otwo​ru. Za​wsze m u po​wta​rza​ła, że​by nie za​-

glą​dał do iz​deb​ki i nie pró​bo​wał j ej zo​ba​czy ć. Ale prze​cież się nie od​zy ​wa! Jo​anet zer​k​nął przez
okno. W środ​ku by ​ło ciem ​no.

Prze​ło​ży ł j ed​ną no​gę przez pa​ra​pet. Okno by ​ło bar​dzo wą​skie. Mógł przez nie przej ść ty l​ko bo​-

kiem .

— Ma​m o? — po​wtó​rzy ł.
Ucze​pił się gór​nej czę​ści okna, po​sta​wił na pa​ra​pe​cie obie sto​py i wci​snął się do iz​deb​ki.
— Ma​m o? — szep​tał, oswa​j a​j ąc oczy z m ro​kiem .
W koń​cu uda​ło m u się wy ​ło​wić z ciem ​no​ści za​ry s otwo​ru, z któ​re​go wy ​do​by ​wał się po​twor​ny

fe​tor. Za dziu​rą w pod​ło​dze, na le​wo, pod ścia​ną, doj ​rzał po​stać zwi​nię​tą na sien​ni​ku.

Po​stać się nie ru​sza​ła. Stu​kot m łot​ków po​zo​stał na ze​wnątrz.
— Chcia​łem ci opo​wie​dzieć coś za​baw​ne​go — po​wie​dział, Pod​cho​dząc, a po j e​go po​licz​kach

po​pły ​nę​ły łzy. — Na pew​no by ś się śm ia​ła — wy ​szep​tał, sta​j ąc nad m at​ką.

Usiadł przy zwło​kach. Jo​ana m ia​ła twarz skry ​tą w ra​m io​nach, Jak​by prze​czu​wa​ła, że m a​lec

wej ​dzie do ce​li, i za​sła​nia​ła się Przed nim na​wet po śm ier​ci.

— Mo​gę cię do​tknąć?
Po​gła​dził m at​kę po wło​sach: brud​ny ch, skoł​tu​nio​ny ch, su​chy ch, szorst​kich.
— Do​pie​ro te​raz, gdy j uż cię nie m a, m o​że​m y by ć ra​zem . I wy ​buch​nął pła​czem .
Wie​czo​rem Ber​nat j uż w pro​gu usły ​szał od za​nie​po​ko​j o​ny ch go​spo​da​rzy, że Jo​anet j esz​cze nie

wró​cił. Sta​rusz​ko​wie nie py ​ta​li ni​g​dy m al​ca, gdzie się po​dzie​wa, gdy zni​ka z do​m u. My ​śle​li, że
cho​dzi na bu​do​wę, j ed​nak te​go po​po​łu​dnia go tam nie wi​dzia​no. Ma​rio​na pod​nio​sła rę​kę do ust.

— A j e​śli coś m u się sta​ło? — za​łka​ła.
— Znaj ​dzie​m y go — uspo​ka​j ał j ą Ber​nat.
Jo​anet zo​stał przy m at​ce. Naj ​pierw gła​dził j ą po gło​wie, po​tem wplótł pal​ce w j ej wło​sy i za​-

czął j e roz​cze​sy ​wać. Nie pró​bo​wał od​sło​nić j ej twa​rzy. W koń​cu wstał i spoj ​rzał w okno.

Na dwo​rze by ​ło j uż ciem ​no.
— Jo​anet?
Znów spoj ​rzał na otwór w m u​rze.
— Jo​anet? — usły ​szał po​now​nie.
— Ar​nau?
— Co się sta​ło?
Z izby do​szedł Ar​naua głos przy ​j a​cie​la:
— Um ar​ła.
— Dla​cze​go nie…?
— Nie m o​gę. Tu nie m a skrzy ​ni. Nie się​gam do okna.
„Tam bar​dzo śm ier​dzi”, do​dał na ko​niec Ar​nau. Ber​nat znów za​pu​kał do drzwi ko​tla​rza Pon​ca.

Co bied​ny m a​lec ro​bił tam przez ca​ły dzień? Za​stu​kał j esz​cze raz, z ca​łej si​ły. Dla​cze​go nikt nie
otwie​ra? W tej sa​m ej chwi​li drzwi się otwo​rzy ​ły i sta​nął w nich ol​brzy m , któ​ry wy ​peł​nił nie​m al
ca​łą prze​strzeń m ię​dzy fra​m u​ga​m i. Ar​nau się cof​nął.

Cze​go?! — ry k​nął ko​tlarz. By ł bo​so, m iał na so​bie ty l​ko się​ga​j ą​cą do ko​lan ko​szu​lę.
Na​zy ​wam się Ber​nat Es​ta​ny ​ol, a to m ój sy n — po​wie​dział Ber​nat, chwy ​ta​j ąc Ar​naua za ra​-

m ię i po​py ​cha​j ąc do przo​du. — Przy ​j aź​ni się z wa​szy m sy ​nem Joa…

— Ja nie m am sy ​na — prze​rwał m u go​spo​darz i chciał za​trza​snąć drzwi.
— Ale m a​cie żo​nę — rzu​cił Ber​nat, przy ​trzy ​m u​j ąc drzwi ra​m ie​niem . Po​ne prze​stał się m o​co​-

wać. — To zna​czy … — do​dał, świ​dru​j ąc ko​tla​rza wzro​kiem — m ie​li​ście żo​nę. Um ar​ła. Po​ne
przy ​j ął tę wia​do​m ość zu​peł​nie obo​j ęt​nie.

— I co z te​go? — za​py ​tał, wzru​sza​j ąc ra​m io​na​m i.
— Jo​anet j est te​raz u niej . — Ber​nat spoj ​rzał na ko​tla​rza naj ​su​ro​wiej , j ak ty l​ko po​tra​fił. — Nie

m o​że wy j ść.

— Ten bę​kart po​wi​nien prze​sie​dzieć tam ca​łe ży ​cie. Ber​nat wpa​try ​wał się w ko​tla​rza, nie pusz​-

cza​j ąc ra​m ie​nia sy ​na. Ar​nau m iał ocho​tę się sku​lić, ale czu​j ąc na so​bie wzrok ol​brzy ​m a, wy ​pro​-
sto​wał się.

— Co za​m ier​za​cie zro​bić? — za​py ​tał Ber​nat.
— Nic — od​parł ko​tlarz. — Ju​tro zbu​rzę ko​m ór​kę i dzie​ciak wy j ​dzie.
— Nie m o​że​cie zo​sta​wić tam chłop​ca na ca​łą noc…
— To m ój dom i m o​gę w nim ro​bić, co m i się ży w​nie po​do​ba.

— Za​wia​do​m ię wła​dze m iej ​skie — za​gro​ził Ber​nat, z gó​ry wie​dząc, że nie na wie​le się to zda.
Po​ne zm ru​ży ł oczy i bez sło​wa znik​nął w głę​bi do​m u, zo​sta​wia​j ąc ich w otwar​ty ch drzwiach.

Po chwi​li wró​cił z po​wro​zem , któ​ry wrę​czy ł Ar​nau​owi.

Wy ​cią​gnij go stam ​tąd — roz​ka​zał — i prze​każ m u, Ze te​raz, gdy j e​go m at​ka nie ży ​j e, nie chcę

go tu wię​cej wi​dzieć.

— Jak… — za​czął Ber​nat.
Tak j ak ten sm ar​kacz za​kra​dał się tu przez te wszy st​kie la​ta, — uprze​dził j e​go py ​ta​nie Po​ne. —

Przez płot. Do do​m u was nie wpusz​czę.

— A co z m at​ką? — zdą​ży ł j esz​cze za​py ​tać Ber​nat, ko​tlarz za​trza​snął im drzwi przed no​sem .
— Król od​dał m i j ą pod wa​run​kiem , że j ej nie za​bi​j ę więc te​raz, gdy sa​m a um ar​ła, zwró​cę j ą

kró​lo​wi — od​po​wie​dział Po​ne po​spiesz​nie. — Za​pła​ci​łem za nią spo​ry za​staw, i Bóg m i świad​-
kiem , nie za​m ie​rzam tra​cić pie​nię​dzy przez tę la​dacz​ni​cę.

Ty l​ko oj ​ciec Al​bert, któ​ry znał hi​sto​rię Jo​ane​ta, oraz sta​ry Pe​re i j e​go żo​na, któ​ry m Ber​nat

m u​siał wszy st​ko wy ​j a​śnić, wie​dzie​li o nie​szczę​ściu, j a​kie spo​tka​ło m al​ca. Ca​ła trój ​ka sta​ra​ła się
pod​nieść go na du​chu, ale chło​piec m il​czał, a j e​go ru​chy, wcze​śniej ner​wo​we i oży ​wio​ne, spo​-
wol​nia​ły, j ak​by dźwi​gał na ra​m io​nach nie​wy ​obra​żal​ny cię​żar.

— Czas le​czy ra​ny — po​cie​szał Ber​nat Ar​naua. — Mu​si​m y by ć cier​pli​wi i wspie​rać Jo​ane​ta

na​szą m i​ło​ścią i zro​zu​m ie​niem .

Lecz Jo​anet za dnia m il​czał j ak za​klę​ty, a no​ca​m i szlo​chał roz​pacz​li​wie. Oj ​ciec i sy n, sku​le​ni na

po​sła​niu, przy ​słu​chi​wa​li się w ci​szy łka​niu m al​ca, cze​ka​j ąc, aż zm o​rzy go wresz​cie nie​spo​koj ​ny
sen.

— Jo​anet! — Ber​nat usły ​szał pew​nej no​cy, j ak Ar​nau wo​ła przy ​j a​cie​la. — Jo​anet.
Od​po​wie​dzia​ła m u ci​sza.
— Je​śli chcesz, po​pro​szę Ma​don​nę, by zo​sta​ła rów​nież two​j ą m at​ką.
Bra​wo, sy ​nu, po​m y ​ślał Ber​nat. Nie m iał od​wa​gi sam go o to pro​sić. Prze​cież to by ​ła j e​go Ma​-

don​na, j e​go se​kret. Zgo​dził się po​dzie​lić z Jo​ane​tem wła​sny m oj ​cem , ty m ra​zem de​cy ​zj a na​le​ża​-
ła ty l​ko do nie​go.

Ar​nau by ł go​to​wy dzie​lić z przy ​j a​cie​lem rów​nież m at​ką, m i​m o to Jo​anet nie od​po​wia​dał.

W po​ko​j u pa​no​wa​ła ci​sza j ak m a​kiem za​siał.

— Jo​anet? — nie pod​da​wał się Ar​nau.
— Tak m ó​wi​ła do m nie m a​m a. — To by ​ły pierw​sze sło​wa Jo​ane​ta od wie​lu dni. Ber​nat za​m arł

na po​sła​niu. — Ale j ej j uż nie m a. Od tej po​ry m am na im ię Jo​an.

— Jak chcesz, Jo​ane… Jo​an — po​pra​wił się Ar​nau. — Sły ​sza​łeś, co m ó​wi​łem ?
— Ale two​j a Ma​don​na nie roz​m a​wia z to​bą tak j ak m o​j a m at​ka.
— Po​wiedz m u o pta​kach — pod​su​nął Ber​nat.
— Za to j a j ą wi​dzę, a ty nie wi​dzia​łeś swo​j ej m at​ki. Zno​wu za​pa​dła ci​sza.
— A skąd wiesz, że ona cię w ogó​le sły ​szy ? — za​py ​tał w koń​cu m a​lec. — To ty l​ko ka​m ien​na

fi​gur​ka, a ka​m ie​nie są głu​che.

Ber​nat wstrzy ​m ał od​dech.
— Sko​ro j est głu​cha, to dla​cze​go wszy ​scy do niej prze​m a​wia​j ą? — od​ciął się Ar​nau. — Na​-

wet oj ​ciec Al​bert. Prze​cież sam wi​dzia​łeś. My ​ślisz, że oj ​ciec Al​bert nie wie, co ro​bi?

— Ale to nie j est j e​go m at​ka — nie da​wał za wy ​gra​ną m a​lec. — Oj ​ciec Al​bert m a in​ną m at​-

kę, sam m i m ó​wił. Skąd m am wie​dzieć, czy Ma​don​na chce by ć m o​j ą m at​ką, sko​ro się nie od​zy ​-

wa?

— Po​wie ci to no​cą, we śnie lub za po​śred​nic​twem pta​ków.
— Pta​ków?
— No, tak… — za​j ąk​nął się Ar​nau. Na do​brą spra​wę sam nie bar​dzo ro​zu​m iał, o co cho​dzi

z ty ​m i pta​ka​m i, ale bał się do te​go przy ​znać. — To nie​co skom ​pli​ko​wa​ne. Wszy st​ko wy ​j a​śni Cl
m ój … nasz oj ​ciec.

Wzru​sze​nie ści​snę​ło Ber​na​ta za gar​dło. W izbie zno​wu zro​bi​ło się ci​cho. W koń​cu Jo​an szep​nął:
Ar​nau, pój ​dziesz ze m ną po​roz​m a​wiać z Ma​don​ną?
— Te​raz?
Tak, sy ​nu, te​raz, wła​śnie te​raz. To dla Jo​ana bar​dzo waż​ne, po​m y ​ślał Ber​nat, pro​szę…
— Wiesz, że nie wol​no wcho​dzić no​cą do ko​ścio​ła. Oj ​ciec Al​bert…
— Bę​dzie​m y ci​chut​ko. Nikt się nie do​wie. Pro​szę…
W koń​cu Ar​nau dał się prze​ko​nać i chłop​cy wy ​m knę​li się ci​chut​ko z do​m u i po​bie​gli do od​le​-

głe​go o kil​ka kro​ków ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar.

Ber​nat wy ​cią​gnął się na po​sła​niu. Cóż m o​że się im przy ​da​rzy ć? Prze​cież są ulu​bień​ca​m i ca​łej

dziel​ni​cy.

Pro​m ie​nie księ​ży ​ca igra​ły na rusz​to​wa​niach, m ię​dzy nie​do​koń​czo​ny ​m i m u​ra​m i, przy ​po​ra​m i,

łu​ka​m i, ap​sy ​da​m i…

Oko​li​ca to​nę​ła w ci​szy i ty l​ko gdzie​nie​gdzie po​j e​dy n​cze ogni​ska zdra​dza​ły obec​ność war​tow​ni​-

ków. Ar​nau i Jo​anet okrą​ży ​li ko​ściół i do​szli do uli​cy Born. Głów​ne wej ​ście by ​ło za​m knię​te, naj ​pil​-
niej strze​żo​no oko​lic cm en​ta​rza Mo​re​res, gdzie skła​do​wa​no więk​szość m a​te​ria​łów bu​dow​la​ny ch.
Sa​m ot​ne ogni​sko oświe​tla​ło nie​do​koń​czo​ną fa​sa​dę świą​ty ​ni. Nie​trud​no by ​ło do​stać się do ko​ścio​ła:
ścia​ny i przy ​po​ry ab​sy ​dy ob​ni​ża​ły się ku uli​cy Born, gdzie drew​nia​ny po​dest za​stę​po​wał nie​ist​-
nie​j ą​ce j esz​cze scho​dy. Chłop​cy prze​szli po ry ​sun​kach m i​strza de Mon​ta​gut, wy ​zna​cza​j ą​cy ch po​-
ło​że​nie drzwi i stop​ni, wśli​zgnę​li się do ko​ścio​ła i w m il​cze​niu skie​ro​wa​li w stro​nę am ​bi​tu, ku ka​pli​-
cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, gdzie za m a​sy w​ny ​m i, pięk​nie wy ​koń​czo​ny ​m i kra​ta​m i z że​la​-
za, w bla​sku świec wy ​m ie​nia​ny ch re​gu​lar​nie przez ba​sta​ixos, cze​ka​ła na nich Ma​don​na.

Prze​że​gna​li się. „Po​win​ni​ście ro​bić znak krzy ​ża za​wsze, gdy wcho​dzi​cie do świą​ty ​ni”, po​uczał

ich oj ​ciec Al​bert. Chłop​cy przy ​pa​dli do krat ka​pli​cy.

— Jo​an chciał​by, by ś zo​sta​ła rów​nież j e​go m at​ką — wy ​szep​tał Ar​nau. — Je​go m a​m a um ar​ła,

a j a m o​gę się po​dzie​lić.

Jo​an, z dłoń​m i za​ci​śnię​ty ​m i na kra​tach, zer​kał to na Ma​don​nę, to na Ar​naua.
— I co? — prze​rwał przy ​j a​cie​lo​wi.
— Ci​cho!
Oj ​ciec m ó​wi, że wie​le wy ​cier​piał. Wiesz, j e​go m at​kę za​m u​ro​wa​no. Mo​gła ty l​ko wy ​su​wać rę​-

kę przez m a​leń​kie okien​ko. Jo​an ni​g​dy j ej nie wi​dział. Po​wie​dział, że na​wet gdy ​by um ar​ła, nie od​-
sło​nił j ej twa​rzy. Ona nie chcia​ła, by j ą oglą​dał.

Dy m świec z czy ​ste​go psz​cze​le​go wo​sku, sto​j ą​cy ch w lich​ta​rzu do​kład​nie pod fi​gur​ką, znów

za​m glił chłop​cu wzrok i ka​m ien​ne war​gi pod​nio​sły się w uśm ie​chu.

— Zga​dza się — oznaj ​m ił Ar​nau, spo​glą​da​j ąc na Jo​ana.
— Skąd wiesz, prze​cież m ó​wi​łeś, że od​po​wia​da przez…
— Bo wiem i j uż — uciął Ar​nau.
— A gdy ​by m tak sam za​py ​tał?

— Nie.
Jo​an wbił wzrok w ka​m ien​ną fi​gur​kę. Chciał roz​m a​wiać z nią tak j ak j e​go brat. Dla​cze​go słu​cha

Ar​naua, a j e​go nie? No i skąd Ar​nau m ógł wie​dzieć… Gdy Jo​an obie​cy ​wał so​bie wła​śnie, że kie​-
dy ś i on za​słu​ży na sło​wa Ma​don​ny, w świą​ty ​ni roz​legł się ha​łas.

— Pssss! — sy k​nął Ar​nau, zer​ka​j ąc na drzwi od stro​ny Mo​re​res.
— Kto tam ? — W otwo​rze po​j a​wi​ło się świa​tło unie​sio​ne​go ka​gan​ka.
Ar​nau ru​szy ł ku uli​cy Born, ale Jo​an za​ga​pił się na ka​ga​nek, któ​ry zbli​żał się j uż do am ​bi​tu.
— Chodź​że! — Ar​nau po​cią​gnął bra​ta.
Gdy wy ​chy ​nę​li na uli​cę, zo​ba​czy ​li nad​cią​ga​j ą​ce ku nim świa​teł​ka. Ar​nau zer​k​nął przez ra​m ię:

rów​nież w ko​ście​le po​j a​wi​ło się kil​ka ka​gan​ków.

Od​cię​to im dro​gę. War​tow​ni​cy roz​m a​wia​li i po​krzy ​ki​wa​li m ię​dzy so​bą. Co ro​bić? Drew​nia​ny

po​dest! Ar​nau przy ​padł do zie​m i, po​cią​ga​j ąc za so​bą Jo​ana. Ma​lec by ł spa​ra​li​żo​wa​ny stra​chem .
Na bo​kach drew​nia​nej kon​struk​cj i nie by ​ło de​sek, Ar​nau zno​wu po​pchnął bra​ta i ra​zem wczoł​ga​li
się pod po​dest, głę​bo​ko, aż do fun​da​m en​tów ko​ścio​ła. Jo​an przy ​warł do ka​m ie​ni — świa​tła by ​ły
j uż nad ni​m i, na przy ​kry ​wa​j ą​cy ch ich de​skach. Kro​ki war​tow​ni​ków roz​brzm ie​wa​ły w uszach Ar​-
naua za​głu​sza​j ąc bi​cie j e​go ser​ca.

Sie​dzie​li j ak tru​sie, pod​czas gdy war​tow​ni​cy prze​szu​ki​wa​li ko​ściół. Trwa​ło to ca​łą wiecz​ność!

Ar​nau zer​kał ku gó​rze pró​bu​j ąc doj ​rzeć, co się nad ni​m i dzie​j e, ale ile​kroć świa​tło prze​świe​ca​ło
przez szpa​ry w de​skach, ku​lił się i wci​skał j esz​cze głę​biej .

W koń​cu war​tow​ni​cy da​li za wy ​gra​ną. Dwóch z nich sta​nę​ło na po​de​ście, oświe​tla​j ąc przez

chwi​lę oko​li​cę. Jak to m oż​li​we, że nie sły ​szą bi​cia m o​j e​go ser​ca? I ser​ca Jo​ana. Straż​ni​cy ze​szli
z po​de​stu. Ar​nau spoj ​rzał w kąt, gdzie cho​wał się m a​lec. Je​den z war​tow​ni​ków za​wie​sił ka​ga​nek
nad po​de​stem , j e​go to​wa​rzy sz od​da​lił się j uż na znacz​ną od​le​głość. Jo​ana nie by ​ło! Gdzie on się
po​dział? Ar​nau pod​szedł do m iej ​sca, w któ​ry m fun​da​m en​ty ko​ścio​ła łą​czy ​ły się z po​de​stem . Po​-
m a​cał dło​nią ka​m ie​nie. Na​tra​fił na szcze​li​nę, nie​wiel​ki tu​nel m ię​dzy fun​da​m en​ta​m i.

Jo​an, po​py ​cha​ny przez Ar​naua, wczoł​gał się pod po​dest, a nie na​po​tkaw​szy żad​nej prze​szko​dy,

prze​lazł przez szcze​li​nę i czoł​gał się da​lej ko​ry ​ta​rzem , któ​ry scho​dził ła​god​nie w kie​run​ku głów​ne​-
go oł​ta​rza. Ar​nau ka​zał m u się czoł​gać. „Ci​cho!”, upo​m i​nał go co rusz. Sze​lest, j a​ki sam czy ​nił,
prze​ci​ska​j ąc się przez tu​nel, za​głu​szał wszel​kie in​ne od​gło​sy, ale by ł prze​ko​na​ny, że Ar​nau idzie za
nim . Prze​cież wszedł ra​że​ni z nim pod po​dest. Do​pie​ro gdy wą​ski ko​ry ​tarz roz​sze​rzy ł się i Jo​an
m ógł zer​k​nąć do ty ​łu, a na​wet uklęk​nąć, prze​ko​nał się, że j est sam . Gdzie do​szedł? Wo​kół pa​no​wa​-
ły nie​prze​nik​nio​ne ciem ​no​ści.

— Ar​nau?! — za​wo​łał.
Od​po​wie​dzia​ło m u ty l​ko echo od​bi​j a​j ą​ce się od ścian. To j a​kaś… j a​kaś gro​ta. W pod​zie​m iach

ko​ścio​ła!

Zno​wu za​wo​łał przy ​j a​cie​la. Naj ​pierw ci​cho, po​tem na ca​ły głos, ale prze​stra​szy ł się echa.

Mo​że za​wró​cić, ty l​ko… gdzie j est tu​nel? Jo​an wy ​cią​gnął ra​m io​na, ale nie m ógł wy ​m a​cać wy j ​-
ścia z ko​ry ​ta​rza. Prze​czoł​gał się za da​le​ko.

— Ar​nau! — krzy k​nął j esz​cze raz.
Ci​sza. Jo​an wy ​buch​nął pła​czem . Co kry ​j e się w ty ch ciem ​no​ściach? Mo​że j a​kiś po​twór? A j e​-

śli zszedł do sa​m e​go pie​kła? prze​cież to pod​zie​m ia ko​ścio​ła, a wszy ​scy m ó​wią, że pie​kło j est na
do​le. A j e​śli przy j ​dzie Lu​cy ​fer?

Ar​nau wczoł​gał się do tu​ne​lu. Jo​an m u​si by ć wła​śnie tu. Na pew​no nie wy ​szedł​by sam spod

de​sek. Po​ko​naw​szy spo​ry ka​wa​łek i upew​niw​szy się, że war​tow​ni​cy go j uż nie usły ​szą, za​wo​łał
przy ​j a​cie​la. Ci​sza. Czoł​gał się da​lej .

— Jo​anet! — krzy k​nął. — Jo​an! — po​pra​wił się.
— Tu​taj ! — usły ​szał z od​da​li.
— To zna​czy gdzie?
— Na koń​cu tu​ne​lu.
— Wszy st​ko w po​rząd​ku? Jo​an prze​stał się trząść.
— Tak.
— No to wra​caj .
— Nie m o​gę. — Ar​nau wes​tchnął. — Tra​fi​łem do j a​kiej ś gro​ty, czy cze​goś w ty m ro​dza​j u,

i nie m o​gę zna​leźć wy j ​ścia.

— Po​m a​caj ścia​ny, aż na​trą… Nie! — zre​flek​to​wał się. — Le​piej nie, sły ​szy sz, Jo​an? Mógł​-

by ś zna​leźć in​ny tu​nel, a wte​dy by ​śm y się roz​m i​nę​li… Wi​dzisz tam coś, Jo​an?

— Nie, nic — od​parł m a​lec.
W grun​cie rze​czy m ógł​by do​czoł​gać się do Jo​ana, ale… A j e​śli tu​nel się roz​ga​łę​zi i zgu​bią się

na do​bre? No i skąd wzię​ła się tam , na do​le, gro​ta? Już wie, co zro​bi. Wró​ci po świa​tło. Oświe​tlą
so​bie dro​gę ka​gan​kiem i bę​dą ura​to​wa​ni.

Jo​an, cze​kaj na m nie! Sły ​szy sz? Ni​g​dzie się nie ru​szaj , siedź i cze​kaj , aż wró​cę. Sły ​szy sz?
Sły ​szę. Co chcesz zro​bić?
Idę po ka​ga​nek, za​raz wra​cam . Za​cze​kaj na m nie, ni​g​dzie nie idź. Do​brze?
D… Do​brze… — wy ​j ą​kał Jo​an.
— Po​m y śl, że do​kład​nie nad to​bą znaj ​du​j e się Ma​don​na two​j a m at​ka. — Ar​nau nie usły ​szał

od​po​wie​dzi. — Jo​an, ro​zu​m iesz?

A pew​nie, po​m y ​ślał m a​lec. Ar​nau po​wie​dział: „two​j a m at​ka”. Ale on j ą sły ​szy, a j a nie. Nie

po​zwo​lił m i z nią po​roz​m a​wiać, A j e​śli Ar​nau nie chce, że​by ​śm y m ie​li wspól​ną m at​kę, i dla​te​go
uwię​ził m nie tu, w pie​kle?

— Jo​an?! — na​wo​ły ​wał Ar​nau.
— Co?
— Cze​kaj na m nie, ni​g​dzie się nie ru​szaj .
Nie​ła​two by ​ło Ar​nau​owi wy ​czoł​gać się ty ​łem z tu​ne​lu. W koń​cu j ed​nak zna​lazł się pod uli​cą

Born, a wte​dy, nie​wie​le m y ​śląc, zła​pał ka​ga​nek, któ​ry war​tow​nik za​wie​sił obok po​de​stu, i zno​wu
dał nu​ra pod de​ski.

Jo​an do​strzegł zbli​ża​j ą​ce się świa​teł​ko. Gdy ścia​ny tu​ne​lu za​czę​ły się roz​sze​rzać, Ar​nau zwięk​-

szy ł pło​m ień. Zo​ba​czy ł m al​ca klę​czą​ce​go za​le​d​wie dwa kro​ki od wy ​lo​tu tu​ne​lu. Jo​an po​pa​trzy ł na
nie​go prze​ra​żo​ny.

— Nie bój się — pró​bo​wał go uspo​ko​ić Ar​nau. Jesz​cze bar​dziej pod​krę​cił pło​m ień i uniósł ka​-

ga​nek. Co to za m iej ​sce? Cm en​tarz! Od​kry ​li pod​ziem ​ny cm en​tarz. Znaj ​do​wa​li się w nie​wiel​kiej
gro​cie, któ​ra z j a​kie​goś po​wo​du za​cho​wa​ła się pod ko​ścio​łem ni​by pę​che​rzy k po​wie​trza. Strop by ł
tak ni​sko, że nie m o​gli się na​wet wy ​pro​sto​wać. Ar​nau skie​ro​wał świa​tło na wiel​kie am ​fo​ry, po​dob​-
ne do ty ch, j a​kie wi​dział w warsz​ta​cie Graua, ty ​le że bar​dziej pry ​m i​ty w​ne. Nie​któ​re by ​ły roz​bi​te
i ze sko​rup wy ​sta​wa​ły ko​ścio​tru​py, in​ne za​cho​wa​ły się w ca​ło​ści: wiel​kie na​czy ​nia ucię​te w naj ​-
szer​szy m m iej ​scu, po​łą​czo​ne ze so​bą i za​kle​j o​ne.

Jo​an dy ​go​tał, nie od​ry ​wa​j ąc wzro​ku od j ed​ne​go z nie​bosz​czy ​ków.

— Nie bój się — pró​bo​wał go uspo​ko​ić Ar​nau. Jo​an od​sko​czy ł od nie​go j ak opa​rzo​ny.
— Co… — za​czął Ar​nau.
Ucie​kaj ​m y — prze​rwał m u Jo​an bła​gal​ny m to​nem , cze​ka​j ąc na od​po​wiedź, wszedł do tu​ne​lu.

Ar​nau po​spie​szy ł za nim . Gdy zna​leź​li się pod po​de​stem , zdm uch​nął pło​m ień. Wo​kół nie by ​ło ży ​-
we​go du​cha. Ar​nau od​wie​sił ka​ga​nek na m iej ​sce, po czy m ru​szy ​li do do​m u.

— Ni​ko​m u ani sło​wa — po​wie​dział Ar​nau po dro​dze. — Zgo​da? Jo​an nie od​po​wie​dział.

14

Od​kąd Ar​nau za​pew​nił go, że Ma​don​na zgo​dzi​ła się zo​stać rów​nież j e​go m at​ką, Jo​an w każ​dej

wol​nej chwi​li pę​dził do ko​ścio​ła, wci​skał bu​zię m ię​dzy kra​ty ka​pli​cy Naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu
i za​m ie​rał, wpa​trzo​ny w ka​m ien​ną fi​gur​kę z dziec​kiem na rę​ku i stat​kiem u stóp.

— Zo​ba​czy sz, kie​dy ś utkniesz tu na do​bre — ostrzegł go pew​ne​go ra​zu oj ​ciec Al​bert.
Jo​an wy ​cią​gnął gło​wę spo​m ię​dzy prę​tów i uśm iech​nął się. Ksiądz zm ierz​wił m u czu​pry ​nę

i przy ​kuc​nął.

— Ko​chasz j ą? — za​py ​tał, wska​zu​j ąc na Ma​don​nę. Jo​an się za​wa​hał.
— Te​raz to m o​j a m at​ka — po​wie​dział, choć prze​m a​wia​ło przez nie​go ra​czej pra​gnie​nie niż

pew​ność.

Wzru​sze​nie ści​snę​ło oj ​ca Al​ber​ta za ser​ce. Ileż rze​czy m ógł​by m u o niej opo​wie​dzieć! Chciał

się ode​zwać, ale głos uwiązł m u w gar​dle, więc ty l​ko przy ​tu​lił m al​ca.

— Mo​dlisz się do niej ? — za​py ​tał po chwi​li.
— Nie, roz​m a​wiam z nią. — Oj ​ciec Al​bert zer​k​nął na chłop​ca py ​ta​j ą​co. — No, opo​wia​dam

j ej róż​ne rze​czy.

Ka​płan spoj ​rzał na Ma​don​nę.
— Roz​m a​wiaj , sy n​ku, roz​m a​wiaj da​lej — po​wie​dział i zo​sta​wił Jo​ana sa​m e​go.
Spra​wa oka​za​ła się dość pro​sta. Oj ​ciec Al​bert roz​wa​ży ł trzy czy czte​ry kan​dy ​da​tu​ry i wy ​brał

w koń​cu bo​ga​te​go srebr​ni​ka. Pod​czas ostat​niej rocz​nej spo​wie​dzi rze​m ieśl​nik by ł szcze​rze skru​szo​-
ny, po​nie​waż kil​ka ra​zy cu​dzo​ło​ży ł.

— Sko​ro j e​steś j e​go m at​ką — wy ​m am ​ro​tał oj ​ciec Al​bert, wzno​sząc oczy do nie​ba — chy ​ba

nie bę​dziesz m ia​ła m i za złe, że uciek​nę się do m a​łe​go pod​stę​pu. Praw​da, Pa​ni?

Srebr​nik nie od​wa​ży ł się od​m ó​wić spo​wied​ni​ko​wi.
— Cho​dzi o skrom ​ny da​tek na szko​łę ka​te​dral​ną — usły ​szał. — W ten spo​sób wspo​m o​żesz pew​-

ne​go chłop​ca i Bóg… Bóg ci to wy ​na​gro​dzi.

Na​le​ża​ło j esz​cze roz​m ó​wić się z Ber​na​tem . Oj ​ciec Al​bert nie za​sy ​piał gru​szek w po​pie​le.

— Po​sta​ra​łem się o przy ​j ę​cie Jo​ane​ta do szko​ły ka​te​dral​nej — oznaj ​m ił m u pod​czas spa​ce​ru

po pla​ży, nie​da​le​ko do​m u Pe​re​go.

Ber​nat od​wró​cił się do księ​dza.
— Nie stać m nie, oj ​cze… — za​czął.
— Nie bę​dzie cię to nic kosz​to​wać.
— My ​śla​łem , że szko​ły …
— Tak, ale ty l​ko szko​ły m iej ​skie. W szko​le ka​te​dral​nej wy ​star​czy … — Po co te wy ​j a​śnie​nia?

— No, naj ​waż​niej ​sze, że wszy st​ko j est j uż za​ła​twio​ne. Jo​an na​uczy się czy ​tać i pi​sać, naj ​pierw
z ele​m en​ta​rza, po​tem z psał​te​rza i m o​dli​tew​ni​ków. — Dla​cze​go Ber​nat nic nie m ó​wi? — Po skoń​-
cze​niu trzy ​na​stu lat przej ​dzie do gim ​na​zj um i roz​pocz​nie na​ukę ła​ci​ny i sied​m iu sztuk wy ​zwo​lo​-
ny ch: gra​m a​ty ​ki, re​to​ry ​ki, dia​lek​ty ​ki, ary t​m e​ty ​ki, geo​m e​trii, m u​zy ​ki i astro​no​m ii.

Oj ​cze, Jo​anet po​m a​ga w pra​cach do​m o​wy ch i za​ra​bia w ten spo​sób na swo​j e utrzy ​m a​nie. Je​-

śli roz​pocz​nie na​ukę…

Bę​dzie j adł w szko​le. — Ber​nat spoj ​rzał na księ​dza i po​krę​cił gło​wą, j ak​by się nad czy m ś za​sta​-

na​wiał. — Po​za ty m do​dał ka​płan — roz​m a​wia​łem z two​im go​spo​da​rzem . Pe​re zgo​dził się nie
pod​no​sić wam ko​m or​ne​go.

Bar​dzo się po​świę​ca​cie dla Jo​ana.
— Chy ​ba nie m asz nic prze​ciw​ko te​m u? — Ber​nat za​prze​czy ł z uśm ie​chem . — Kto wie, m o​że

Jo​anet wstą​pi z cza​sem na uni​wer​sy ​tet, na Stu​dium Ge​ne​ra​le w Le​ri​dzie al​bo na​wet na któ​ry ś
z uni​wer​sy ​te​tów za​gra​nicz​ny ch, w Bo​lo​nii, w Pa​ry ​żu…

Ber​nat par​sk​nął śm ie​chem .
— Gdy ​by m się sprze​ci​wił, by ł​by oj ​ciec nie​po​cie​szo​ny, praw​da? — Oj ​ciec Al​bert przy ​tak​nął.

— Zresz​tą Jo​an nie j est m o​im sy ​nem — cią​gnął Ber​nat. — Ni​g​dy nie po​zwo​lił​by m , by j e​den
chło​piec pra​co​wał na dru​gie​go, ale sko​ro nic m nie to nie bę​dzie kosz​to​wać, nie m am nic prze​ciw​-
ko te​m u. Jo​anet na to za​słu​gu​j e. By ć m o​że pew​ne​go dnia po​j e​dzie do ty ch wszy st​kich m iej sc, któ​-
re wy ​m ie​ni​li​ście.

— Wo​lał​by m zaj ​m o​wać się koń​m i, tak j ak ty — wy ​znał Jo​anet Ar​nau​owi pod​czas spa​ce​ru po

tej sa​m ej pla​ży, gdzie oj ​ciec Al​bert i Ber​nat za​de​cy ​do​wa​li o j e​go przy ​szło​ści.

— To cięż​ka pra​ca, Jo​anet… Jo​an. Nic ty l​ko pu​cu​j ę i czy sz​czę, czy sz​czę i pu​cu​j ę, a gdy do​-

pro​wa​dzę uprząż i ca​ły rząd do po​ły ​sku, wy ​pro​wa​dza​j ą ko​nia i m u​szę za​czy ​nać od po​cząt​ku.
A i to j e​śli wcze​śniej To​m as nie wpad​nie z krzy ​kiem , ka​żąc do​czy ​ścić j a​kąś uzdę lub cu​gle. Za
pierw​szy m ra​zem na​wet m nie ude​rzy ł, ale wte​dy przy ​biegł oj ​ciec i… Gdy ​by ś to wi​dział! Aku​rat
m iał przy so​bie wi​dły, więc przy ​parł go do ścia​ny, aż To​m as za​czął się j ą​kać i prze​pra​szać.

— Wła​śnie dla​te​go chciał​by m z wa​m i pra​co​wać.
— Oj , nie wiesz, co m ó​wisz! Co praw​da od tam ​tej po​ry To​m as nie pod​niósł na m nie rę​ki, ale

cią​gle kry ​ty ​ku​j e m o​j ą pra​cę. Sam wszy st​ko bru​dzi, że​by zro​bić m i na złość. Raz przy ​ła​pa​łem go
na​wet na go​rą​cy m uczy n​ku.

— To dla​cze​go nie po​wie​cie Je​su​so​wi?
— Oj ​ciec od​ra​dza, m ó​wi, że m i nie uwie​rzy, bo przy ​j aź​ni się z To​m a​sem i trzy ​m a j e​go stro​nę.

I że ba​ro​no​wa wy ​ko​rzy ​sta każ​dą oka​zj ę, by nam za​szko​dzić, bo nas nie​na​wi​dzi. Ty l​ko po​patrz: ty
uczy sz się w szko​le wie​lu cie​ka​wy ch rze​czy, j a m u​szę sprzą​tać po in​ny ch, zno​sić krzy ​ki i speł​niać
roz​ka​zy. — Chłop​cy nie od​zy ​wa​li się przez chwi​lę, brnąc w pia​sku ze wzro​kiem utkwio​ny m w fa​-
lach. — Nie zm ar​nuj tej szan​sy, Jo​an, nie zm ar​nuj j ej — po​wie​dział na​gle Ar​nau, po​wta​rza​j ąc

ra​dę oj ​ca.

Jo​an przy ​kła​dał się do na​uki, nic więc dziw​ne​go, że na​uczy ​ciel po​chwa​lił go przed ca​łą kla​są.

Chło​piec po​czuł przy ​j em ​ne m ro​wie​nie, gdy ko​le​dzy pa​trzy ​li na nie​go z po​dzi​wem . Gdy ​by m a​m a
do​ży ​ła tej chwi​li! Po​biegł​by co sił do ogro​du ko​tla​rza, przy ​siadł​by na skrzy n​ce i opo​wie​dział j ej
o wszy st​kim . Naj ​lep​szy z ca​łej kla​sy, po​wie​dział pro​fe​sor, a oczy uczniów spo​czę​ły wła​śnie na
nim . Ni​g​dy do​tąd nie by ł w ni​czy m naj ​lep​szy !

Wie​czo​rem Jo​an wra​cał do do​m u j ak na skrzy ​dłach. Pe​re i Ma​rio​na wy ​słu​cha​li go z uśm ie​-

chem , uszczę​śli​wie​ni, pro​sząc, by po​wtó​rzy ł spo​koj ​nie tę część opo​wie​ści, któ​rą nad​m iar em o​cj i
prze​obra​ził w ka​ska​dę ge​stów i krzy ​ków. Gdy Ar​nau i Ber​nat sta​nę​li w pro​gu, sta​rusz​ko​wie i m a​lec
od​wró​ci​li się w ich stro​nę. Jo​an j uż m iał po​biec w ich stro​nę, po​wstrzy ​m a​ła go j ed​nak m i​na bra​ta
i śla​dy łez na j e​go twa​rzy. Ber​nat tu​lił do sie​bie sy ​na.

— Co się… — Ma​rio​na po​de​szła, by ob​j ąć chłop​ca. Ber​nat m ach​nął rę​ką, nie po​zwa​la​j ąc j ej

do​koń​czy ć py ​ta​nia.

— Mu​si​m y by ć sil​ni — po​wie​dział, nie zwra​ca​j ąc się do ni​ko​go kon​kret​ne​go.
Jo​an po​szu​kał wzro​ku bra​ta, ale Ar​nau pa​trzy ł na Ma​rio​nę. I by ​li sil​ni. Sta​j en​ny To​m as bał się

do​ku​czać Ber​na​to​wi, więc drę​czy ł Ar​naua.

— Szu​ka za​czep​ki, sy ​nu — tłu​m a​czy ł Ber​nat, gdy Ar​nau m io​tał się i zło​ścił. — Nie daj ​m y się

spro​wo​ko​wać.

— Ale, oj ​cze, nie m o​że​m y zno​sić te​go w nie​skoń​czo​ność — ża​lił się Ar​nau.
— Kto m ó​wi o zno​sze​niu w nie​skoń​czo​ność? Je​sus wie​le ra​zy upo​m i​nał To​m a​sa, sam sły ​sza​-

łem . Nie pra​cu​j e j ak na​le​ży. Je​sus o ty m wie. Przy nim ko​nie ro​bią się ner​wo​we: wierz​ga​j ą
i gry ​zą. Zo​ba​czy sz, sy ​nu, la​da dzień To​m as stra​ci pra​cę, la​da dzień…

Ber​nat m iał ra​cj ę, na zm ia​ny nie trze​ba by ​ło dłu​go cze​kać. Ba​ro​nes​sa po​sta​no​wi​ła na​uczy ć

sy ​nów Graua j az​dy kon​nej . Po​go​dzi​ła się z ty m , że j ej m ąż nie po​tra​fi do​siąść ko​nia, ale pa​sier​-
bom nie za​m ie​rza​ła od​pu​ścić, dla​te​go kil​ka ra​zy w ty ​go​dniu, po lek​cj ach, wszy ​scy : chłop​cy, pre​-
cep​tor oraz To​m as — z ko​niem na po​stron​ku — pie​szo, a Isa​bel i Mar​ga​ri​da w po​wo​zie kie​ro​wa​-
ny m przez Je​su​sa, uda​wa​li się za m ia​sto, na m a​ły, po​ło​żo​ny za m u​ra​m i skra​wek te​re​nu, gdzie sy ​-
no​wie Graua po​bie​ra​li od m asz​ta​le​rza lek​cj e j eź​dziec​twa.

Je​sus sta​wał na środ​ku, trzy ​m a​j ąc w pra​wej rę​ce dłu​gi, przy ​m o​co​wa​ny do wę​dzi​dła po​wróz,

któ​ry m zm u​szał ko​nia do cho​dze​nia w kół​ko, na​to​m iast w le​wej rę​ce ści​skał bat do po​ga​nia​nia
wierz​chow​ca. Kan​dy ​da​ci na​j eźdź​ców ro​bi​li ko​lej ​no rund​ki wo​kół m asz​ta​le​rza, słu​cha​j ąc j e​go po​-
le​ceń i wska​zó​wek.

Te​go dnia To​m as, ob​ser​wu​j ą​cy z ko​zła prze​bieg lek​cj i, wpa​try ​wał się uważ​nie w py sk ko​nia.

Wy ​star​czy ​ło j ed​no sil​niej ​sze szarp​nię​cie, ty l​ko j ed​no… Wcze​śniej czy póź​niej zwie​rzę się spło​-
szy.

Na ko​niu sie​dział Ge​nis Pu​ig.
Sta​j en​ny spoj ​rzał na prze​ra​żo​ną bu​zię dziec​ka. Młod​szy sy n Graua pa​nicz​nie bał się ko​ni, dla​-

te​go sie​dział w sio​dle szty w​no. Wcze​śniej czy póź​niej koń się spło​szy.

Je​sus strze​lił z bi​cza, że​by zm u​sić zwie​rzę do ga​lo​pu. Koń po​trzą​snął łbem , szar​piąc po​wróz.
To​m as nie m ógł po​wstrzy ​m ać uśm ie​chu, któ​ry na​ty ch​m iast znik​nął z j e​go warg, gdy li​na wy ​-

su​nę​ła się z ka​ra​biń​czy ​ka i koń zna​lazł się na wol​no​ści. Nie​trud​no by ​ło za​kraść się do sio​dła​m i i na​-
ciąć po​wróz, osła​bia​j ąc w ten spo​sób j e​go wy ​trzy ​m a​łość. Krzy k za​m arł Isa​be​li i Mar​ga​ri​dzie na
ustach. Je​sus rzu​cił bat i pró​bo​wał schwy ​tać ko​nia. Na próż​no.

Ge​nis, zda​ny na sie​bie i na ko​nia, przy ​warł do j e​go grzy ​wy pisz​cząc prze​raź​li​wie. Sto​pa​m i

i no​ga​m i ude​rzy ł nie​chcą​cy w bo​ki zwie​rzę​cia, któ​re sko​czy ​ło j ak opa​rzo​ne i po​cwa​ło​wa​ło ku bra​-
m om m ia​sta. Prze​sa​dza​j ąc nie​wy ​so​ki pa​gó​rek, koń zrzu​cił j eźdź​ca. Ge​nis prze​ko​zioł​ko​wał po zie​-
m i i wpadł w gę​ste chasz​cze.

Z głę​bi staj ​ni Ber​nat usły ​szał tę​tent na pa​ła​co​wy m dzie​dziń​cu, a za​raz po​tem krzy ​ki ba​ro​nes​sy.

Ko​nie, m iast za​j e​chać j ak zwy ​kle rów​no i spo​koj ​nie, wa​li​ły ko​py ​ta​m i o bruk. W dro​dze do drzwi
Ber​nat na​po​tkał To​m a​sa. Sta​j en​ny pro​wa​dził wy ​stra​szo​ne​go, m o​kre​go od po​tu ko​nia, któ​re​go
chra​py drga​ły nie​spo​koj ​nie.

— Co się…? — za​czął Ber​nat.
— Ba​ro​nes​sa wzy ​wa twe​go sy ​na! — krzy k​nął To​m as, okła​da​j ąc ko​nia.
Wrza​ski ba​ro​nes​sy wy ​peł​nia​ły j uż ca​ły dzie​dzi​niec. Ber​nat j esz​cze raz spoj ​rzał na nie​szczę​sne

zwie​rzę, któ​re ry ​ło ko​py ​ta​m i zie​m ię.

— Pa​ni chce cię na​ty ch​m iast wi​dzieć! — krzy k​nął To​m as na wi​dok Ar​naua wy ​ła​nia​j ą​ce​go się

z sio​dła​m i.

Chło​piec zer​k​nął na oj ​ca, któ​ry wzru​szy ł ra​m io​na​m i.
Wy ​szli na dzie​dzi​niec. Roz​sier​dzo​na ba​ro​nes​sa, po​trzą​sa​j ąc szpi​cru​tą, z któ​rą nie roz​sta​wa​ła się

pod​czas kon​ny ch prze​j aż​dżek, po​krzy ​ki​wa​ła na Je​su​sa, na pre​cep​to​ra i na usłu​gu​j ą​cy ch j ej nie​-
wol​ni​ków. Mar​ga​ri​da i Jo​sep sta​li za Isa​be​lą. Obok tkwił Ge​nis: po​obi​j a​ny, za​krwa​wio​ny, w po​dar​-
ty m ubra​niu. Na wi​dok Ar​naua i Ber​na​ta ba​ro​nes​sa ru​szy ​ła ku chłop​cu i ude​rzy ​ła go ba​tem
w twarz. Ar​nau pod​niósł dło​nie do ust i po​licz​ka. Ber​nat chciał bro​nić sy ​na, ale Je​sus za​gro​dził m u
dro​gę.

— Ty l​ko po​patrz! — ry k​nął m asz​ta​lerz, pod​su​wa​j ąc Ber​na​to​wi ro​ze​rwa​ny po​wróz i ka​ra​biń​-

czy k. — Oto, j ak twój sy ​na​lek przy ​kła​da się do pra​cy !

Ber​nat wziął do​m nie​m a​ny do​wód wi​ny i przy j ​rzał m u się uważ​nie. Ar​nau, nie od​ry ​wa​j ąc dło​-

ni od twa​rzy, po​szedł w j e​go śla​dy. Po​przed​nie​go dnia do​kład​nie wszy st​ko spraw​dził. Pod​niósł
oczy na oj ​ca aku​rat w chwi​li, gdy ten zer​kał na bra​m ę, skąd To​m as ob​ser​wo​wał ca​łe zaj ​ście.

— Jesz​cze wczo​raj by ​ły w naj ​lep​szy m po​rząd​ku! — krzy k​nął Ar​nau, ła​piąc po​wróz i ka​ra​biń​-

czy k i po​trzą​sa​j ąc nim przed Je​su​sem . Zno​wu spoj ​rzał na bra​m ę staj ​ni. — W po​rząd​ku! — po​-
wtó​rzy ł. Do oczu na​pły ​nę​ły m u łzy.

— Ale m a​zgaj ! — roz​legł się głos Mar​ga​ri​dy, któ​ra po​ka​zy ​wa​ła pal​cem Ar​naua. — O m a​ło

cię nie za​bił, a te​raz be​czy — do​da​ła, zwra​ca​j ąc się do m łod​sze​go bra​ta. — Ty nie pła​ka​łeś, gdy
przez nie​go spa​dłeś z ko​nia — skła​m a​ła.

Jo​sep i Ge​nis nie od ra​zu za​re​ago​wa​li, ale j uż po chwi​li i oni drwi​li z ku​zy ​na:
— Po​płacz so​bie, bek​sa​la​lo — po​wie​dział j e​den z nich.
— Płacz, płacz, ty m a​zga​j u — za​wtó​ro​wał m u brat. Ar​nau wi​dział, j ak wy ​ty ​ka​j ą go pal​ca​m i

i dwo​ru​j ą z nie​go, nie m ógł się j ed​nak opa​no​wać! Łzy pły ​nę​ły m u po po​licz​kach, a z pier​si wy ​ry ​-
wa​ło się łka​nie. Stał w m iej ​scu, po​ka​zu​j ąc wszy st​kim , na​wet nie​wol​ni​kom , po​wróz i ka​ra​biń​czy k.

— Za​m iast się m a​zać, po​wi​nie​neś prze​pro​sić za swe nie​chluj ​stwo — ofuk​nę​ła go ba​ro​nes​sa,

uśm ie​cha​j ąc się bez​czel​nie do pa​sier​bów.

Prze​pro​sić? Ar​nau spoj ​rzał zdzi​wio​ny na oj ​ca, a j e​go oczy zda​wa​ły się py ​tać: „Za co?”. Ber​-

nat pa​trzy ł prze​ni​kli​wie na ba​ro​nes​sę. Mar​ga​ri​da wciąż wy ​ty ​ka​ła pal​cem ku​zy ​na, szep​cząc coś
bra​ciom na ucho.

— Nie m am za co prze​pra​szać — od​rzekł Ar​nau. — Wczo​raj spraw​dzi​łem uprząż — do​dał

i ci​snął na zie​m ię po​wróz oraz ka​ra​biń​czy k.

Ba​ro​nes​sa za​czę​ła wy ​m a​chi​wać rę​ka​m i, ale za​m ar​ła, gdy Ber​nat zro​bił krok w j ej kie​run​ku.

Je​sus zła​pał go za ra​m ię.

— To ary ​sto​krat​ka — sy k​nął m u do ucha.
Ar​nau po​wiódł wzro​kiem po twa​rzach obec​ny ch i wy ​biegł za bra​m ę pa​ła​cu.
— O, nie! — krzy k​nę​ła Isa​bel, gdy Grau, do​wie​dziaw​szy się o ca​ły m zda​rze​niu, po​sta​no​wił

zwol​nić oj ​ca i sy ​na. — Chcę, by Ber​nat Es​ta​ny ​ol zo​stał w staj ​ni i na​dal pra​co​wał dla two​ich dzie​-
ci. Chcę, by ani na chwi​lę nie za​po​m niał, że na​le​żą nam się prze​pro​si​ny. Chcę, by ten sm ar​kacz
bła​gał nas o wy ​ba​cze​nie! Je​śli ich zwol​nisz, nie po​sta​wię na swo​im . Każ po​wie​dzieć sta​j en​ne​m u,
że j e​go sy ​na​lek nie bę​dzie m ógł wró​cić do pra​cy, do​pó​ki nie prze​pro​si… — Isa​bel krzy ​cza​ła i wy ​-
m a​chi​wa​ła rę​ka​m i. — Ty m ​cza​sem j e​go oj ​ciec bę​dzie otrzy ​m y ​wał po​ło​wę pen​sj i, a j e​śli spró​bu​-
j e szu​kać in​nej po​sa​dy, ca​ła Bar​ce​lo​na do​wie się o ty m , co za​szło, i nikt nie przy j ​m ie go do pra​cy.
Chcę prze​pro​sin! — za​żą​da​ła roz​hi​ste​ry ​zo​wa​na.

„Ca​ła Bar​ce​lo​na się do​wie…”. Grau za​drżał. Przez la​ta ukry ​wał szwa​gra, a te​raz, dzię​ki j e​go

żo​nie ca​ła Bar​ce​lo​na do​wie się praw​dy !

— Bła​gam , bądź dy s​kret​na — zdo​łał ty l​ko wy ​bą​kać. Isa​bel wbi​ła w m ę​ża oczy na​bie​głe krwią.
— Ma​j ą się przede m ną uko​rzy ć!
Grau chciał coś po​wie​dzieć, ale na​gle za​m ilkł i za​gry zł war​gi.
— Na Bo​ga, bądź dy s​kret​na — rzu​cił ty l​ko.
Grau przy ​stał osta​tecz​nie na żą​da​nia m ał​żon​ki. Gu​ia​m o​ny nie by ​ło j uż na świe​cie, a ich dzie​ci

nie odzie​dzi​czy ​ły na szczę​ście zna​m ie​nia nad okiem . Kie​dy Grau opu​ścił staj ​nię, Ber​nat, m ru​żąc
oczy, wy ​słu​chał m asz​ta​le​rza, któ​ry po​in​for​m o​wał go o no​wy ch wa​run​kach pra​cy.

— Ta​to, j a na​praw​dę wszy st​ko spraw​dzi​łem — tłu​m a​czy ł Ar​nau póź​ny m wie​czo​rem , gdy kła​-

dli się spać w m a​łej iz​deb​ce. — Przy ​się​gam ! — krzy k​nął, nie m o​gąc się do​cze​kać od​po​wie​dzi.

Ale nie m asz do​wo​dów — wtrą​cił Jo​an, któ​ry znał j uż szcze​gó​ły ca​łe​go zaj ​ścia.
Wie​rzę ci, nie m u​sisz przy ​się​gać, po​m y ​ślał Ber​nat. Jak m am j ed​nak po​wie​dzieć, że… za​drżał,

wspo​m i​na​j ąc za​cho​wa​nie w staj ​ni: „Nie za​wi​ni​łem , więc nie bę​dę ni​ko​go prze​pra​szał”.

— Oj ​cze, przy ​się​gam , że m ó​wię praw​dę — po​wtó​rzy } Ar​nau.
— Ale… — za​czął Jo​an, lecz Ber​nat go uci​szy ł.
— Wie​rzę ci, sy ​nu, śpij ​m y.
— Ale… — Ar​nau nie da​wał za wy ​gra​ną.
— Śpi​m y !
Ar​nau i Jo​an zga​si​li ka​ga​nek, ale upły ​nę​ło j esz​cze spo​ro cza​su, nim Ber​nat usły ​szał ry t​m icz​ny

od​dech śpią​cy ch chłop​ców. Jak m a po​wie​dzieć sy ​no​wi, że ba​ro​nes​sa do​m a​ga się prze​pro​sin?

— Sy ​nu… — głos Ber​na​ta za​drżał, gdy Ar​nau prze​stał się ubie​rać i po​pa​trzy ł na nie​go. —

Grau… Grau żą​da prze​pro​sin, w prze​ciw​ny m ra​zie…

Ar​nau spoj ​rzał na nie​go py ​ta​j ą​co.
— W prze​ciw​ny m ra​zie nie m o​żesz wró​cić do pra​cy …
Już po pierw​szy ch sło​wach twarz chłop​ca spo​waż​nia​ła i po​j a​wił się na niej nie​zna​ny j e​go oj ​cu

wy ​raz. Ber​nat zer​k​nął na Jo​ana i zo​ba​czy ł, że m a​lec, nie do koń​ca ubra​ny, rów​nież za​m arł
z otwar​tą bu​zią. Chciał m ó​wić da​lej , ale głos uwiązł m u w gar​dle.

— I co te​raz? — za​py ​tał Jo​an, prze​ry ​wa​j ąc m il​cze​nie.
— My ​śli​cie, że po​wi​nie​nem prze​pro​sić?

— Sy ​nu, po​świę​ci​łem wszy st​ko, że​by ś by ł wol​ny m czło​wie​kiem . Po​rzu​ci​łem zie​m ie na​le​żą​ce

od wie​ków do na​szej ro​dzi​ny, bo nie chcia​łem , by po​m ia​ta​no to​bą, tak j ak po​m ia​ta​no m ną, m o​im
oj ​cem i oj ​cem m o​j e​go oj ​ca… A te​raz znów zna​leź​li​śm y się na ła​sce i nie​ła​sce lu​dzi, któ​rzy m ie​-
nią się szla​chet​nie uro​dzo​ny ​m i. Jed​nak ty m ra​zem m a​m y wy ​bór i m o​że​m y się sprze​ci​wić. Sy ​nu,
na​uczy ć się ko​rzy ​stać z wol​no​ści, któ​rej zdo​by ​cie przy ​szło nam z ta​kim tru​dem . De​cy ​zj a na​le​ży
ty l​ko do cie​bie.

— Ale co m i ra​dzi​cie, oj ​cze?
Po chwi​li na​m y ​słu Ber​nat po​wie​dział:
— Ja na two​im m iej ​scu nie ustą​pił​by m .
Jo​an pró​bo​wał włą​czy ć się do roz​m o​wy :
— Prze​cież to ty l​ko ba​ro​nes​sa! Prze​ba​cze​nie… prze​ba​cze​nie do​sta​j e się od Bo​ga.
— Ale z cze​go bę​dzie​m y ży ​li? — za​py ​tał Ar​nau.
— Nie m artw się, sy ​nu. Ma​m y tro​chę oszczęd​no​ści, więc m o​że​m y się na ra​zie utrzy ​m y ​wać.

Po​szu​ka​m y pra​cy gdzie in​dziej , prze​cież nie ty l​ko Grau Pu​ig m a ko​nie.

Ber​nat nie za​sy ​piał gru​szek w po​pie​le: j esz​cze te​go sa​m e​go wie​czo​ru, po pra​cy, za​czął szu​kać

no​wej po​sa​dy dla sie​bie i sy ​na. Zna​lazł in​ną ary ​sto​kra​ty cz​ną re​zy ​den​cj ę ze staj ​nia​m i i zo​stał do​-
brze przy ​j ę​ty przez za​rząd​cę. W Bar​ce​lo​nie za​zdrosz​czo​no Grau​owi Pu​igo​wi za​dba​ny ch ko​ni
i kie​dy oka​za​ło się, że j est to głów​nie za​słu​ga Ber​na​ta, zgo​dzo​no się go za​trud​nić. Jed​nak na​za​j utrz,
gdy Ber​nat, uczciw​szy z sy ​na​m i do​brą wia​do​m ość, sta​wił się w no​wy m m iej ​scu pra​cy, by do​-
peł​nić for​m al​no​ści, nie chcia​no na​wet z nim roz​m a​wiać. „Mar​nie pła​ci​li”, skła​m ał wie​czo​rem
przy ko​la​cj i. Pró​bo​wał szczę​ścia w in​ny ch pa​ła​cach, ale choć naj ​pierw pa​trzo​no na nie​go przy ​-
chy l​nie, na​za​j utrz za​m y ​ka​no m u drzwi przed no​sem .

— Mar​nu​j esz ty l​ko czas — uli​to​wał się w koń​cu j e​den ze sta​j en​ny ch na wi​dok zroz​pa​czo​nej

m i​ny Ber​na​ta, któ​ry, po raz ko​lej ​ny od​pra​wio​ny z kwit​kiem , wbił wzrok w ka​m ien​ną po​sadz​kę
staj ​ni. — Ba​ro​nes​sa uwzię​ła się na cie​bie — wy ​j a​śnił. — Wczo​raj , za​raz po two​im wy j ​ściu,
przy ​sła​ła goń​ca z proś​bą, by nie przy j ​m o​wa​no cię do pra​cy. Przy ​kro m i.

— Ty gni​do! — sy k​nął m u do ucha, ci​cho, ale do​bit​nie, prze​cią​ga​j ąc sa​m o​gło​ski. To​m as sko​-

czy ł j ak opa​rzo​ny i chciał ucie​kać, j ed​nak Ber​nat zła​pał go za szy ​j ę i du​sił, pó​ki sta​j en​ny nie za​-
czął się sła​niać. Do​pie​ro wte​dy Ber​nat po​zwo​lił m u czerp​nąć po​wie​trza. Sko​ro ba​ro​nes​sa wy ​sy ​ła
po​słań​ców wszę​dzie tam , gdzie py ​tam o pra​cę, po​m y ​ślał, ani chy ​bi ktoś m nie śle​dzi. „Wy ​puść
m nie ty l​ny m wy j ​ściem ”, po​pro​sił za​rząd​cę, któ​ry do​pie​ro co otwo​rzy ł m u oczy. To​m as, sto​j ą​cy
na ro​gu, na​prze​ciw​ko głów​nej bra​m y pa​ła​cu, nie za​uwa​ży ł Ber​na​ta, któ​ry pod​kradł się do nie​go
od ty ​łu. — To ty spra​wi​łeś, że ze​rwał się po​wróz, praw​da? Cze​go j esz​cze chcesz? — Ber​nat zno​wu
przy du​sił sta​j en​ne​go.

— Co…? Co za róż​ni​ca? — beł​ko​tał To​m as, ła​piąc roz​pacz​li​wie po​wie​trze.
— Co m asz na m y ​śli? — Ber​nat nie prze​sta​wał za​ci​skać pal​ców na j e​go szy i. Sta​j en​ny sza​m o​-

tał się na próż​no. Gdy Ber​nat po​czuł, że To​m as za​czy ​na om dle​wać, prze​stał go du​sić i od​wró​cił
w swo​j ą stro​nę. — O czy m ty m ó​wisz? — do​py ​ty ​wał się.

To​m as, za​nim za​czął od​po​wia​dać, wziął kil​ka głę​bo​kich od​de​chów. Gdy j e​go twarz od​zy ​ski​wa​ła

z wol​na nor​m al​ną bar​wę, na war​gach po​j a​wił się iro​nicz​ny uśm ie​szek.

— Mo​żesz m nie za​bić — po​wie​dział za​sa​pa​ny — ale wiesz do​sko​na​le, że po​wróz to ty l​ko pre​-

tekst, bo ba​ro​nes​sa się na cie​bie uwzię​ła. Nie​na​wi​dzi cię, za​wsze bę​dzie cię nie​na​wi​dzi​ła. Je​steś
ty l​ko zbie​gły m chło​pem pańsz​czy ź​nia​ny m , a twój chło​pak to sy n zbie​głe​go chło​pa pańsz​czy ź​nia​-

ne​go. Nie znaj ​dziesz pra​cy w Bar​ce​lo​nie, bo ona tak po​sta​no​wi​ła. Je​śli m nie za​bi​j esz, ka​że cię śle​-
dzić ko​m u in​ne​m u.

Ber​nat splu​nął sta​j en​ne​m u w twarz. To​m as ani drgnął, ty l​ko uśm iech​nął się j esz​cze sze​rzej .
— Nie m asz wy j ​ścia, Es​ta​ny ​ol. Twój sy ​na​lek bę​dzie m u​siał bła​gać o prze​ba​cze​nie.
— Prze​pro​szę — pod​dał się Ar​nau, wy ​słu​chaw​szy z za​ci​śnię​ty ​m i pię​ścia​m i i łza​m i w oczach

opo​wie​ści oj ​ca. — Nie m o​że​m y wal​czy ć prze​ciw​ko ca​łej ary ​sto​kra​cj i Bar​ce​lo​ny. Nie m o​że​m y
też ży ć bez pra​cy. Świ​nie, świ​nie, j esz​cze raz świ​nie!

Ber​nat spoj ​rzał na Ar​naua. „Tu bę​dzie​m y wol​ni”, przy ​po​m niał so​bie obiet​ni​cę zło​żo​ną kil​ku​-

m ie​sięcz​ne​m u sy ​no​wi, gdy po raz pierw​szy uj ​rze​li Bar​ce​lo​nę. Ty ​le wy ​cier​pie​li, tak za​wal​czy ​li
o swo​j e pra​wa, a te​raz… Nie, sy ​nu, za​cze​kaj . Po​szu​ka​m y in​nej … — Oni m a​j ą wła​dzę, oj ​cze.
Moż​ni rzą​dzą na wsi, rzą​dzi​li na wa​szy ch zie​m iach, rzą​dzą i w Bar​ce​lo​nie.

Jo​anet pa​trzy ł na nich w m il​cze​niu. „Ksią​żę​tom na​le​ży się sza​cu​nek i śle​pe po​słu​szeń​stwo —

uczo​no go w szko​le. — Wol​ność cze​ka nas w Kró​le​stwie Bo​ży m , nie na zie​m i”.

— Nie m o​gą rzą​dzić w ca​łej Bar​ce​lo​nie. Ty l​ko m oż​ny ch stać na ko​nie, to praw​da, ale na​uczy ​-

m y się in​ne​go fa​chu. Po​ra​dzi​m y so​bie, sy ​nu.

Ber​nat do​strzegł bły sk na​dziei w oczach chłop​ca, któ​re roz​sze​rzy ​ły się, j ak​by chcia​ły po​chwy ​-

cić otu​chę pły ​ną​cą z j e​go słów. Przy ​rze​kłem , że bę​dziesz wol​ny, i obiet​ni​cy do​trzy ​m am . Nie wy ​-
rze​kaj się tak ła​two wol​no​ści, sy ​nu.

Przez na​stęp​ne dni Ber​nat prze​m ie​rzy ł Bar​ce​lo​nę w po​go​ni za wol​no​ścią. Z po​cząt​ku To​m as ła​-

ził za nim krok w krok, na​wet się nie kry ​j ąc, ale zo​sta​wił go w spo​ko​j u, gdy ba​ro​nes​sa zro​zu​m ia​ła,
że nie wpły ​nie na rze​m ieśl​ni​ków, drob​ny ch kup​ców i m u​ra​rzy.

— I tak nie​wie​le zdzia​ła — po​cie​szał Grau roz​hi​ste​ry ​zo​wa​ną żo​nę, któ​ra po​skar​ży ​ła m u się na

bez​czel​ność chło​pa.

— Co chcesz przez to po​wie​dzieć? — za​py ​ta​ła.
— Że nie znaj ​dzie pra​cy. Bar​ce​lo​na cier​pi wła​śnie z bra​ku prze​zor​no​ści. — Isa​be​la, li​czą​ca się

ze zda​niem m ę​ża, za​chę​ci​ła go do m ó​wie​nia. — Od kil​ku lat Ka​ta​lo​nia prze​ży ​wa klę​skę nie​uro​dza​-
j u — tłu​m a​czy ł Grau. — Wieś j est zby t lud​na, nie​wiel​kie zbio​ry zj a​da​ne są przez sa​m y ch chło​-
pów i ży w​ność nie do​cie​ra do m iast.

Ale prze​cież Ka​ta​lo​nia j est bar​dzo du​ża. My ​lisz się, m o​j a dro​ga. Mo​że i Ka​ta​lo​nia j est du​ża,

ale ka​ta​loń​scy chło​pi wie​le lat te​m u za​rzu​ci​li upra​wę zbo​ża, bę​dą​ce​go pod​sta​wą wy ​ży ​wie​nia. Te​-
raz upra​wia​j ą len, wi​no​rośl i orze​chy, ale nie zbo​że. Zm ia​na opła​ci​ła się pa​nom , przy ​nio​sła ko​rzy ​-
ści rów​nież nam , kup​com , ale sy ​tu​acj a za​czy ​na się kom ​pli​ko​wać. Do tej po​ry j e​dli​śm y zbo​że
z Sy ​cy ​lii i Sar​dy ​nii, lecz woj ​na z Ge​nuą od​cię​ła do​sta​wy, Ber​nat nie znaj ​dzie pra​cy, ale kry ​zy s
od​bi​j e się na in​ny ch m iesz​kań​cach Ka​ta​lo​nii, rów​nież na nas. A wszy st​ko z wi​ny kil​ku tę​py ch ary ​-
sto​kra​tów…

— Jak m o​żesz?! — prze​rwa​ła m u ura​żo​na ba​ro​nes​sa.
— Zro​zum , m o​j a dro​ga — tłu​m a​czy ł Grau z po​wa​gą — m y, kup​cy, zaj ​m u​j e​m y się han​dlem

i zbi​j a​m y for​tu​ny, nie za​po​m i​na​m y j ed​nak o in​we​sto​wa​niu czę​ści za​rob​ków w roz​wój in​te​re​su.
Dzi​siaj nie pły ​wa​m y na ty ch sa​m y ch stat​kach co przed dzie​się​cio​m a la​ty i dla​te​go na​sze do​cho​-
dy są pew​ne. Ale pa​no​wie feu​dal​ni nie chcą za​in​we​sto​wać ani sol​da w grun​ty ani w uno​wo​cze​-
śnie​nie m e​tod pra​cy. Po​m y śl ty l​ko, ka​ta​loń​scy chło​pi uży ​wa​j ą ty ch sa​m y ch na​rzę​dzi i tech​nik co
Rzy ​m ia​nie. Rzy ​m ia​nie! Ich po​la co dwa lub trzy la​ta m u​szą le​żeć odło​giem , pod​czas gdy przy
od​po​wied​niej upra​wie i na​wo​że​niu m o​gły ​by po​zo​stać ży ​zne dwa, a na​wet trzy ra​zy dłu​żej . Ty ch

pa​nów, któ​ry ch tak bro​nisz, gu​zik ob​cho​dzi przy ​szłość Ka​ta​lo​nii, chcą się ty l​ko szy b​ko i ła​two
wzbo​ga​cić. Na​wet j e​śli m ia​ło​by to do​pro​wa​dzić do ru​iny ca​łe pań​stwo.

— E tam , prze​sa​dzasz. — Ba​ro​nes​sa nie do​wie​rza​ła m ę​żo​wi.
— Wiesz, ile kosz​tu​j e psze​ni​ca? — Grau, nie do​cze​kaw​szy się od​po​wie​dzi, po​krę​cił gło​wą,

i cią​gnął: — Pra​wie sto sol​dów za kor​czy k. A wiesz, ile kosz​to​wa​ła do nie​daw​na? — Ty m ra​zem
nie za​wie​sił na​wet gło​su: — Nie​m ie​lo​na dzie​sięć sol​dów, m ie​lo​na szes​na​ście. Po​dro​ża​ła dzie​się​-
cio​krot​nie!

— Ale głód nam nie gro​zi? — spy ​ta​ła ba​ro​nes​sa, wy ​raź​nie za​nie​po​ko​j o​na.
— Nie ro​zu​m iesz sed​na pro​ble​m u, m o​j a dro​ga. Stać nas na psze​ni​cę… j e​śli bę​dzie w ogó​le

do​stęp​na. Bo pew​ne​go dnia m o​że po pro​stu znik​nąć z ry n​ku… Kto wie, czy j uż nie zni​kła? Sęk
w ty m , że choć psze​ni​ca zdro​ża​ła dzie​się​cio​krot​nie, chło​pi otrzy ​m u​j ą do​kład​nie ty ​le sa​m o…

— A więc psze​ni​cy nam nie za​brak​nie? — we​szła i w sło​wo żo​na.
— Nie, ale…
— A Ber​nat nie znaj ​dzie pra​cy ?
— Nie są​dzę, ale…
— To do​brze, bo ty l​ko to m nie in​te​re​su​j e — rzu​ci​ła ba​ro​nes​sa, znu​dzo​na wy ​wo​da​m i m ę​ża,

i od​wró​ci​ła się na pię​cie.

— …ale Ka​ta​lo​nia j est na skra​j u ka​ta​stro​fy — do​koń​czy ł Grau. Lecz ba​ro​nes​sa j uż go nie

usły ​sza​ła.

Zły rok. Ber​nat m iał po​wy ​żej uszu tej sa​m ej wy ​m ów​ki, po​j a​wia​j ą​cej się za każ​dy m ra​zem ,

gdy pro​sił o pra​cę. „Mu​sia​łem zwol​nić po​ło​wę ter​m i​na​to​rów, j ak​że m am przy ​j ąć cie​bie?”, usły ​-
szał w j ed​ny m z warsz​ta​tów. „Ma​m y zły rok, nie m o​gę wy ​ży ​wić na​wet wła​sny ch dzie​ci”, po​wie​-
dzia​no m u w na​stęp​ny m . „Czy ż​by ś nie wie​dział — do​rzu​cił ktoś in​ny — że m a​m y zły rok? Po​ło​-
wę za​rob​ków wy ​da​łem na j e​dze​nie dla ro​dzi​ny, a do​ty ch​czas wy ​star​cza​ła m i ty l​ko dwu​dzie​sta
część do​cho​dów”. Trud​no nie wie​dzieć, po​m y ​ślał Ber​nat. Ale się nie pod​da​wał i szu​kał da​lej , aż
w koń​cu na​de​szła zi​m a, a wraz z nią chło​dy. Wte​dy w nie​któ​ry ch m iej ​scach nie śm iał na​wet py ​-
tać. Dzie​ci cho​dzi​ły głod​ne, ro​dzi​ce odej ​m o​wa​li so​bie od ust, by j e na​kar​m ić, a ospa, ty ​fus i dy ​-
fte​ry t za​czę​ły zbie​rać śm ier​tel​ne żni​wo.

Pod nie​obec​ność oj ​ca Ar​nau prze​li​czał kur​czą​ce się oszczęd​no​ści. Z po​cząt​ku ro​bił to co ty ​-

dzień, po​tem dzień w dzień, a na​wet kil​ka ra​zy dzien​nie, wi​dząc, że j e​go du​m a j est co​raz bar​dziej
za​gro​żo​na.

— Ile kosz​tu​j e wol​ność? — za​py ​tał pew​ne​go ra​zu Jo​ana, gdy m o​dli​li się do Ma​don​ny.
— Świę​ty Grze​gorz na​ucza, że z po​cząt​ku wszy ​scy lu​dzie ro​dzi​li się wol​ni i by ​li so​bie rów​ni. —

Jo​an m ó​wił spo​koj ​nie, bez​na​m ięt​nie, j ak​by po​wta​rzał wy ​uczo​ną lek​cj ę. — I wła​śnie wol​ni lu​dzie
dla wła​sne​go do​bra pod​po​rząd​ko​wa​li się pa​nu w za​m ian za opie​kę. Utra​ci​li wol​ność, ale zy ​ska​li
bez​pie​czeń​stwo i tro​skli​we​go pa​na.

Ar​nau chło​nął sło​wa bra​ta wpa​trzo​ny w Ma​don​nę. Dla​cze​go się do m nie nie uśm ie​chasz?

Świę​ty Grze​gorz… Czy świę​ty Grze​gorz m iał kie​dy ś pu​stą sa​kiew​kę, j ak m ój oj ​ciec?

— Jo​an?
— Co?
— Co po​wi​nie​nem zro​bić?
— Sam m u​sisz zde​cy ​do​wać.
— A co ty m y ​ślisz?

— Już ci po​wie​dzia​łem . Wol​ni lu​dzie z wła​snej wo​li od​da​li się pod opie​kę pa​nów.
Jesz​cze te​go sa​m e​go dnia Ar​nau, bez wie​dzy oj ​ca, sta​wił się w do​m u Graua Pu​iga. Nie chcąc,

by do​strze​żo​no go ze staj ​ni, wszedł do pa​ła​cu od kuch​ni, gdzie na​tknął się na Es​tra​ny ę, tłu​stą j ak
zwy ​kle — naj ​wy ​raź​niej pa​nu​j ą​cy w Bar​ce​lo​nie głód j ą om i​j ał — tkwią​cą przed ko​cioł​kiem .

— Prze​każ pań​stwu, że przy ​sze​dłem — po​wie​dział Ar​nau, gdy zm ie​rzy ​ła go wzro​kiem .
Na j ej war​gach roz​lał się głu​pi uśm iech. Es​tra​ny a za​wo​ła​ła och​m i​strza, któ​ry po​wia​do​m ił pa​-

na do​m u o przy ​by ​ciu chłop​ca. Ka​za​no m u cze​kać na sto​j ą​co wie​le go​dzin. W ty m cza​sie przez
kuch​nię prze​wi​nę​ła się ca​ła służ​ba, wszy ​scy chcie​li zo​ba​czy ć po​ko​na​ne​go bun​tow​ni​ka. Nie​któ​rzy
uśm ie​cha​li się zło​śli​wie, in​ni — nie​licz​ni — przy ​j ę​li j e​go ka​pi​tu​la​cj ę ze sm ut​kiem . Ar​nau pa​trzy ł
wszy st​kim pro​sto w oczy i od​po​wia​dał wy ​nio​śle na drwią​ce uśm iesz​ki, ale nie zm a​zał kpi​ny z wie​-
lu twa​rzy.

Bra​ko​wa​ło ty l​ko Ber​na​ta, choć To​m as nie om iesz​kał go po​in​for​m o​wać, że j e​go sy ​na​lek przy ​-

szedł bła​gać o wy ​ba​cze​nie. „Przy ​kro m i, sy n​ku, bar​dzo m i przy ​kro”, m am ​ro​tał Ber​nat, szczot​ku​-
j ąc ko​nia.

Po wie​lo​go​dzin​ny m ocze​ki​wa​niu, gdy chło​piec nie czuł j uż nóg — Es​tra​ny a nie po​zwo​li​ła m u

usiąść — po​pro​wa​dzo​no go do głów​ne​go sa​lo​nu. Ar​nau nie zwró​cił na​wet uwa​gi na bo​ga​ty wy ​-
strój re​zy ​den​cj i. Gdy ty l​ko prze​stą​pił próg kom ​na​ty, wbił wzrok w pięć po​sta​ci cze​ka​j ą​cy ch
w głę​bi: ba​ron i ba​ro​no​wa sie​dzie​li, j e​go trzej ku​zy ​ni sta​li obok. Męż​czy ź​ni odzia​ni by ​li w j e​dwab​-
ne raj ​tu​zy w j a​skra​wy ch ko​lo​rach i ścią​gnię​te zło​ty ​m i pa​sa​m i ka​fta​ny do ko​lan; Isa​bel i Mar​ga​ri​-
da m ia​ły na so​bie suk​nie wy ​szy ​wa​ne per​ła​m i i szla​chet​ny ​m i ka​m ie​nia​m i.

Och​m istrz za​pro​wa​dził Ar​naua na śro​dek kom ​na​ty, kil​ka tro​ków od pań​stwa, po czy m za​wró​cił

do drzwi. Grau roz​ka​zał m u tam cze​kać.

— Co cię do nas spro​wa​dza? — spy ​tał Grau, j ak zwy ​kle z ka​m ien​ną twa​rzą.
— Przy ​sze​dłem pro​sić o wy ​ba​cze​nie.
— Więc proś.
Ar​nau j uż chciał prze​m ó​wić, ale ba​ro​nes​sa m u prze​rwa​ła.
— Coś ta​kie​go! Chy ​ba nie za​m ie​rzasz pro​sić o wy ​ba​cze​nie na sto​j ą​co?
Ar​nau za​wa​hał się, ale zgiął j ed​no ko​la​no, wbi​j a​j ąc j e w po​sadz​kę. Kom ​na​tę wy ​peł​nił głu​pa​-

wy chi​chot Mar​ga​ri​dy.

— Pro​szę wszy st​kich o wy ​ba​cze​nie — wy ​re​cy ​to​wał Ar​nau, pa​trząc Isa​bel pro​sto w oczy.
Ko​bie​ta świ​dro​wa​ła go spoj ​rze​niem . Wiedz, ko​ko​to, że ro​bię to wy ​łącz​nie dla oj ​ca — zda​wał

się m ó​wić wzrok Ar​naua.

— Po no​gach! — krzy k​nę​ła ba​ro​nes​sa. — Ca​łuj nas po no​gach! — Ar​nau chciał wstać, ale ko​-

bie​ta zno​wu go po​wstrzy ​m a​ła. — Na ko​la​nach! — wrza​snę​ła na ca​ły sa​lon.

Ar​nau po​słusz​nie przy ​czoł​gał się do nich na ko​la​nach. Ro​bię to dla oj ​ca. Dla oj ​ca. Ty l​ko dla oj ​-

ca… Isa​bel pod​su​nę​ła m u sto​py w j e​dwab​ny ch trze​wi​kach, Ar​nau uca​ło​wał naj ​pierw le​wy, po​-
tem pra​wy. Nie pod​no​sząc oczu, prze​su​nął się do wu​j a, któ​ry na wi​dok klę​czą​ce​go i wpa​trzo​ne​go
w j e​go no​gi chłop​ca, za​wa​hał się. Żo​na zgro​m i​ła go j ed​nak wzro​kiem i Grau uniósł ko​lej ​no sto​py.
Dzie​ci zro​bi​ły to sa​m o. Gdy war​gi Ar​naua m ia​ły m u​snąć bu​cik Mar​ga​ri​dy, dziew​czy n​ka scho​wa​-
ła sto​pę i zno​wu za​chi​cho​ta​ła. Ar​nau schy ​lił się po​now​nie, ale ku​zy n​ka po raz olej ​ny z nie​go za​-
drwi​ła. W koń​cu za​cze​kał, aż sa​m a do​tknie Je​go ust sto​pa​m i: j ed​ną i… dru​gą.

15

Bar​ce​lo​na,

15 kwiet​nia 1334 ro​ku

Ber​nat prze​li​czy ł de​na​ry wy ​pła​co​ne m u przez Graua i wsy ​pał j e do sa​kiew​ki, m am ​ro​cząc pod

no​sem . Wy ​star​czy ​ło​by, gdy ​by … Prze​klę​ci Ge​nu​eń​czy ​cy ! Czy ni​g​dy nie skoń​czą blo​ka​dy ? Prze​-
cież Bar​ce​lo​na przy ​m ie​ra gło​dem .

Ber​nat przy ​tro​czy ł sa​kiew​kę do pa​sa i po​szedł po Ar​naua. Chło​piec by ł nie​do​ży ​wio​ny. Oj ​ciec

przy j ​rzał m u się z nie​po​ko​j em . Mie​li za so​bą cięż​ką zi​m ę. Ale, Bo​gu dzię​ki, do​cze​ka​li wio​sny.
Wie​le osób nie m ia​ło ty ​le szczę​ścia. Ber​nat za​gry zł war​gi, zm ierz​wił sy ​no​wi wło​sy i po​ło​ży ł m u
rę​kę na ra​m ie​niu. Iluż m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny zm ar​ło tej zi​m y z gło​du, cho​rób i zim ​na? Iluż oj ​-
ców ni​g​dy j uż nie przy ​tu​li sy ​na? Przy ​naj ​m niej ży ​j esz, po​m y ​ślał.

Te​go dnia do m ia​sta przy ​bił sta​tek ze zbo​żem , j e​den z nie​licz​ny ch, któ​ry zdo​łał prze​drzeć się

przez blo​ka​dę. Wła​dze za​ku​pi​ły zbo​że po astro​no​m icz​ny ch ce​nach, by roz​pro​wa​dzić j e wśród
m iesz​kań​ców po przy ​stęp​ny ch ce​nach. W ten pią​tek na tar​go​wi​sku Blat na​resz​cie po​j a​wi​ła się
psze​ni​ca, więc od wcze​sny ch go​dzin ran​ny ch lu​dzie ścią​ga​li na plac i roz​py ​cha​li się łok​cia​m i, by
zo​ba​czy ć, j ak m ier​ni​czy przy ​go​to​wu​j ą ziar​no.

Od kil​ku m ie​się​cy pe​wien kar​m e​li​ta grzm iał na m oż​ny ch m i​m o wy ​sił​ków raj ​ców, pró​bu​j ą​-

cy ch przy ​wo​łać go do po​rząd​ku, obar​czał ary ​sto​kra​cj ę wi​ną za głód, twier​dząc, że cho​wa​j ą psze​-
ni​cę przed m iesz​kań​ca​m i. Fi​li​pi​ki m ni​cha za​pa​dły głę​bo​ko w ser​ca wier​ny ch i w m ie​ście za​wrza​-
ło. Dla​te​go w pią​tek gęst​nie​j ą​cy z każ​dą chwi​lą tłum fa​lo​wał nie​spo​koj ​nie po pla​cu Blat, a ga​pie
wsz​czy ​na​li kłót​nie, pró​bu​j ąc do​pchać się do kra​m ów, przy któ​ry ch urzęd​ni​cy m iej ​scy od​wa​ża​li
zbo​że.

Wła​dze wy ​li​czy ​ły m ia​rę przy ​pa​da​j ą​cą na każ​de​go m iesz​kań​ca. Ofi​cj al​ny in​spek​tor tar​go​wi​-

ska Blat, su​kien​nik Pe​re Juy ​ol, m iał wszy st​ko nad​zo​ro​wać.

— On nie m a ro​dzi​ny ! — wrza​snął chwi​lę po roz​po​czę​ciu sprze​da​ży pe​wien nę​dzarz, któ​re​m u

to​wa​rzy ​szy ​ło odzia​ne w łach​m a​ny pa​cho​lę, i wska​zał ku​pu​j ą​ce​go wła​śnie m ęż​czy ​znę. — Wszy ​-
scy m u po​m ar​li tej zi​m y — do​dał.

Mier​ni​czy ode​bra​li ziar​no do​m nie​m a​ne​m u oszu​sto​wi, ale krzy ​ki nie usta​wa​ły : te​go sy n stoi

w ko​lej ​ce do kra​m u obok, tam ​ten j uż raz ku​pił, ten nie m a ro​dzi​ny, a sto​j ą​cy obok nie​go pę​tak nie
j est j e​go sy ​nem ; cwa​niak przy ​pro​wa​dził go, by wy ​łu​dzić więk​szy przy ​dział…

Na pla​cu za​wrza​ło. Lu​dzie po​rzu​ci​li ko​lej ​ki, wy ​bu​chły kłót​nie, po​sy ​pa​ły się obe​lgi. Ktoś za​żą​-

dał, by wła​dze wy ​sta​wi​ły na sprze​daż ukry ​wa​ne przed m iesz​kań​ca​m i zbo​że, a roz​wście​czo​ny
tłum m u przy ​kla​snął. Mier​ni​czy nie m o​gli po​wstrzy ​m ać wy ​głod​nia​łej ciż​by na​pie​ra​j ą​cej na kra​-
m y, przy ​by ​ła straż kró​lew​ska i ty l​ko dzię​ki przy ​tom ​no​ści um y ​słu Pe​re​go Juy ​ola uda​ło się uspo​ko​ić
lu​dzi. Ziar​no od​nie​sio​no do pa​ła​cu na​czel​ni​ka, sto​j ą​ce​go na wschod​niej ścia​nie pla​cu, a sprze​daż
prze​ło​żo​no na po​po​łu​dnie.

Ber​nat i Ar​nau wró​ci​li do pa​ła​cu Graua roz​cza​ro​wa​ni, bo nie uda​ło im się na​by ć upra​gnio​ne​go

ziar​na. Jesz​cze na dzie​dziń​cu przed staj ​nia​m i opo​wie​dzie​li m asz​ta​le​rzo​wi i wszy st​kim obec​ny m
o za​m ie​sza​niu na pla​cu. Nie ża​ło​wa​li przy ty m obelg pod ad​re​sem władz m iej ​skich, skar​żąc się na
do​skwie​ra​j ą​cy im głód. Okna wy ​cho​dzą​ce​go na dzie​dzi​niec, za​alar​m o​wa​na krzy ​ka​m i ba​ro​nes​sa,
z lu​bo​ścią przy ​słu​chi​wa​ła się ża​ło​snej opo​wie​ści zbie​głe​go chło​pa i j e​go bez​czel​ne​go sy ​nal​ka.
Prze​wrot​ny uśm iech wy ​krzy ​wił j ej usta na wspo​m nie​nie po​le​ce​nia, j a​kie otrzy ​m a​ła od wy ​pra​-
wia​j ą​ce​go się w po​dróż Graua. Tak, tak, ka​zał j ej do​pil​no​wać, by j e​go dłuż​ni​cy m ie​li co j eść.

Się​gnę​ła po sa​kiew​kę z pie​niędz​m i na wy ​ży ​wie​nie więź​niów, któ​ry ch j ej m ąż po​le​cił aresz​to​-

wać za dłu​gi, i przy ​wo​ław​szy och​m i​strza, po​le​ci​ła m u wy ​słać do wię​zie​nia Ber​na​ta Es​ta​ny ​ola.
Chło​pu to​wa​rzy ​szy ć po​wi​nien — na wszel​ki wy ​pa​dek — Ar​nau.

— Nie om iesz​kaj im po​wie​dzieć — przy ​po​m nia​ła uśm ie​cha​j ą​ce​m u się do niej per​fid​nie słu​-

dze — że to pie​nią​dze na za​kup psze​ni​cy dla dłuż​ni​ków.

Och​m istrz wy ​ko​nał roz​kaz. Z za​do​wo​le​niem śle​dził nie​do​wie​rza​nie na twa​rzach oj ​ca i sy ​na,

któ​re wzro​sło, gdy Ber​nat wziął sa​kiew​kę do rę​ki.

— Dla więź​niów? — za​py ​tał Ar​nau, kie​dy wy ​szli z pa​ła​cu Pu​igów.
— Tak.
— Ale dla​cze​go, oj ​cze?
— Bo wtrą​co​no ich do lo​chu za nie​pła​ce​nie dłu​gów i wie​rzy ​ciel, w ty m wy ​pad​ku Grau, m a

obo​wią​zek ło​ży ć na ich utrzy ​m a​nie.

— A gdy ​by nie ło​ży ł? Szli w stro​nę wy ​brze​ża.
— Wy ​pusz​czo​no by ich na wol​ność, a Grau so​bie te​go nie ży ​czy. Opła​ca cła kró​lew​skie, na​-

czel​ni​ka wię​zie​nia i wikt dla aresz​to​wa​ny ch. Pra​wo j est po j e​go stro​nie.

— Ale…
— Daj spo​kój sy ​nu, daj spo​kój . Zbli​ża​li się w m il​cze​niu do do​m u.
Po po​łu​dniu Ar​nau i Ber​nat po​szli do wię​zie​nia wy ​peł​nić oso​bli​we po​le​ce​nie ba​ro​nes​sy. Od Jo​-

ana, któ​ry w dro​dze ze szko​ły ka​te​dral​nej m u​siał przej ść przez plac Blat, wie​dzie​li, że sy ​tu​acj a na​-
dal j est na​pię​ta. Rze​czy ​wi​ście, j uż na uli​cy de la Mar wio​dą​cej od ko​ścio​ła San​ta Ma​ria do pla​cu
Blat, sły ​chać by ​ło w tłum kłę​bił się pod pa​ła​cem na​czel​ni​kow​skim , gdzie prze​trzy ​m y ​wa​no nie ty l​-
ko nie​sprze​da​ne ra​no ziar​no, ale rów​nież dłuż​ni​ków Graua.

Miesz​kań​cy do​m a​ga​li się psze​ni​cy, ale wła​dze Bar​ce​lo​ny nie dy s​po​no​wa​ły od​po​wied​nią licz​bą

straż​ni​ków, by za​pew​nić po​rzą​dek w cza​sie wy ​da​wa​nia zbo​ża. Pię​ciu raj ​ców na​m a​wia​ło się z na​-
czel​ni​kiem m ia​sta, pró​bu​j ąc za​ra​dzić trud​nej sy ​tu​acj i.

— Niech każ​dy zło​ży przy ​się​gę — za​pro​po​no​wał j e​den z raj ​ców. — Niech przy ​się​gnie, że

zbo​że, któ​re ku​pu​j e, j est nie​zbęd​ne do wy ​ży ​wie​nia j e​go ro​dzi​ny i że nie bie​rze nic po​nad przy ​-
dział.

— Czy to aby wy ​star​czy ? — za​sta​na​wiał się in​ny raj ​ca.
— Przy ​się​ga to rzecz świę​ta! — do​wo​dził j e​go opo​nent. — Po​zwa​la za​wie​rać um o​wy, do​wo​-

dzić nie​win​no​ści, gwa​ran​tu​j e do​trzy ​m a​nie zo​bo​wią​zań. Prze​cież wła​śnie przy ​się​ga zło​żo​na przed

oł​ta​rzem świę​te​go Fe​lik​sa uwie​rzy ​tel​nia te​sta​men​tos sa​cra​men​ta​les!

6

Po​sta​no​wie​nie raj ​ców zo​sta​ło ogło​szo​ne z pa​ła​co​we​go bal​ko​nu. Lud prze​ka​zy ​wał j e z ust do

ust, aż obie​gło ca​ły plac oraz są​sied​nie uli​ce, i bo​go​boj ​ni chrze​ści​j a​nie, stło​cze​ni pod pa​ła​cem
w ocze​ki​wa​niu na upra​gnio​ne zbo​że, ru​szy ​li skła​dać przy ​się​gę… nie pierw​szą i nie ostat​nią w ży ​-
ciu.

Psze​ni​ca zno​wu po​j a​wi​ła się na pla​cu, gdzie głód na​dal do​skwie​rał. Jed​ni przy ​się​ga​li, in​ni wąt​-

pi​li w szcze​rość przy ​się​gi. Po​wtó​rzy ​ły się oskar​że​nia i krzy ​ki, zno​wu wy ​bu​chły awan​tu​ry. Tłum
przy ​po​m niał so​bie na​gle o ziar​nie, któ​re zda​niem m ni​cha kar​m e​li​ty zo​sta​ło ukry ​te przez wła​dze
m ia​sta, i uniósł się świę​ty m gnie​wem .

Ar​nau i Ber​nat na​dal sta​li u wy ​lo​tu uli​cy Mar, po prze​ciw​le​głej stro​nie pa​ła​cu na​czel​ni​ka,

gdzie roz​po​czę​to j uż sprze​daż psze​ni​cy. Wo​kół nich roz​brzm ie​wa​ły krzy ​ki roz​sier​dzo​nej ciż​by.

— Oj ​cze, wy ​star​czy dla nas? — za​py ​tał Ar​nau.
— Mam na​dzie​j ę. — Ber​nat uciekł wzro​kiem przed spoj ​rze​niem sy ​na. Jak m a wy ​star​czy ć? Ta

ilość zbo​ża nie za​spo​koi po​trzeb na​wet j ed​nej czwar​tej zgro​m a​dzo​ny ch na pla​cu lu​dzi.

— Oj ​cze, dla​cze​go więź​nio​wie m a​j ą psze​ni​cę, a m y gło​du​j e​m y ? — do​py ​ty ​wał się chło​pak.
Ber​nat udał, że pa​nu​j ą​cy na pla​cu gwar za​głu​szy ł py ​ta​nie, nie m ógł j ed​nak ode​rwać wzro​ku

od sy ​na. Chło​piec by ł wy ​chu​dzo​ny, ra​m io​na i no​gi m iał j ak pa​ty ​ki, a na wy ​m i​ze​ro​wa​nej twa​rzy
bły sz​cza​ły wiel​kie oczy, któ​re j esz​cze nie​daw​no bez​tro​sko się uśm ie​cha​ły.

— Oj ​cze, sły ​sze​li​ście, co po​wie​dzia​łem ?
Sły ​sza​łem , sy ​nu, sły ​sza​łem , po​m y ​ślał Ber​nat. Ale co m am ci od​po​wie​dzieć? Że m y, bie​da​cy,

ska​za​ni j e​ste​śm y na gło​do​wa​nie? Że ty l​ko bo​ga​cze m o​gą naj a​dać się do sy ​ta i opła​cać wię​zien​ny
wikt swo​im dłuż​ni​kom ? Że m y, bie​da​cy, nic ich nie ob​cho​dzi​m y ? Że na​sze dzie​ci zna​czą dla nich
m niej niż któ​ry ​kol​wiek z więź​niów prze​trzy ​m y ​wa​ny ch w pa​ła​cu na​czel​ni​ka? Ber​nat nie od​po​wie​-
dział sy ​no​wi.

— W pa​ła​cu j est psze​ni​ca! — krzy k​nął, przy ​łą​cza​j ąc się do wrzesz​czą​ce​go tłu​m u. — W pa​ła​-

cu j est psze​ni​ca! — za​wo​łał j esz​cze gło​śniej , gdy ota​cza​j ą​cy go lu​dzie za​m il​kli i zm ie​rzy ​li go
wzro​kiem . Z każ​dą chwi​lą co​raz wię​cej osób od​wra​ca​ło się w stro​nę Ber​na​ta za​pew​nia​j ą​ce​go, że
w pa​ła​cu j est wię​cej zbo​ża. — Wła​dze kar​m ią nią więź​niów! — Po​trzą​snął sa​kiew​ką Isa​bel. —
Pa​no​wie i bo​ga​cze opła​ca​j ą wikt dłuż​ni​ków prze​trzy ​m y ​wa​ny ch w pa​ła​cu! A skąd wła​dze wię​zie​-
nia bio​rą psze​ni​cę? Czy ktoś wi​dział, by sta​li w ko​lej ​kach tak j ak m y ?

Tłum roz​stę​po​wał się przed Ber​na​tem , któ​ry szedł j ak w tran​sie. Ar​nau biegł za nim , pró​bu​j ąc

go po​wstrzy ​m ać.

— Oj ​cze, co wy ?
— Wi​dzie​li​ście, by zm u​sza​no ich do skła​da​nia przy ​się​gi?
— Co wam się sta​ło, oj ​cze?
— Skąd do​zor​cy bio​rą psze​ni​cę dla za​trzy ​m a​ny ch? Dla​cze​go na​sze dzie​ci gło​du​j ą, a więź​nio​-

wie naj a​da​j ą się do sy ​ta?

Sło​wa Ber​na​ta po​dzia​ła​ły na zgro​m a​dzo​ny ch j ak płach​ta na by ​ka. Ty m ra​zem m ier​ni​czy nie

zdą​ży ​li ukry ć psze​ni​cy i tłum rzu​cił się na stra​ga​ny. Pe​re Juy ​ol i na​czel​nik m ia​sta om al nie zo​sta​li
zlin​czo​wa​ni. Za​wdzię​cza​li ży ​cie ty l​ko straż​ni​kom , któ​rzy sta​nę​li w ich obro​nie i od​pro​wa​dzi​li, ca​-
ły ch i zdro​wy ch, do pa​ła​cu.

Ty l​ko nie​licz​ni zdo​by ​li tro​chę psze​ni​cy, bo na​cie​ra​j ą​cy tłum wy ​wró​cił kra​m y, roz​sy ​pu​j ąc

i dep​cząc zbo​że. Nie​któ​rzy, tra​to​wa​ni przez to​wa​rzy ​szy nie​do​li, na próż​no sta​ra​li się ze​brać ziar​no
z zie​m i.

Ktoś krzy k​nął, że wi​nę za wszy st​ko po​no​szą raj ​cy, i tłum ru​szy ł do m ia​sta w po​szu​ki​wa​niu kry ​-

j ą​cy ch się po do​m ach pa​try ​cj u​szy.

Ber​nat, za​ra​żo​ny zbio​ro​wy m sza​leń​stwem , krzy ​cząc, dał się po​nieść roz​j u​szo​nej ciż​bie.
— Ta​to, ta​to! Ber​nat się obej ​rzał.
— Co ty tu j esz​cze ro​bisz? — za​py ​tał, nie przy ​sta​j ąc. Raz po raz wzno​sił groź​ne okrzy ​ki.
— Ja… Co wam się…
— Zm y ​kaj stąd. To nie m iej ​sce dla dzie​ci.
— Do​kąd m am …?
— Weź to — Ber​nat wrę​czy ł sy ​no​wi dwie sa​kiew​ki: wła​sną oraz ba​ro​nes​sy.
— Co m am z ty m zro​bić? — za​py ​tał Ar​nau.
— Ucie​kaj j uż, sy ​nu, ucie​kaj .
Ar​nau od​pro​wa​dził wzro​kiem zni​ka​j ą​cą w tłu​m ie sy l​wet​kę oj ​ca. Doj ​rzał w j e​go oczach bły sk

nie​na​wi​ści.

Oj ​cze, do​kąd idzie​cie? — krzy k​nął, gdy stra​cił Ber​na​ta z oczu.
Szu​kać wol​no​ści — od​po​wie​dzia​ła m u nie​wia​sta, któ​ra rów​nież ob​ser​wo​wa​ła tłum roz​le​wa​j ą​cy

się po uli​cach. — Ale m y j e​ste​śm y wol​ni — od​wa​ży ł się ode​zwać Ar​nau. — Czło​wiek głod​ny nie
wie, co to wol​ność — za​wy ​ro​ko​wa​ła ko​bie​ta.

Ar​nau roz​pła​kał się i ru​szy ł bie​giem pod prąd, prze​ci​ska​j ąc się przez na​cie​ra​j ą​cą ciż​bę.
Roz​ru​chy trwa​ły dwa dni. Do​m y raj ​ców i pa​ła​ce zo​sta​ły splą​dro​wa​ne, a lud, osza​la​ły i roz​-

wście​czo​ny, prze​wa​lał się przez m ia​sto, z po​cząt​ku szu​ka​j ąc zbo​ża, a po​tem … ze​m sty.

Przez dwa dni w Bar​ce​lo​nie pa​no​wał cha​os. Wła​dze by ​ły bez​sil​ne i nie po​tra​fi​ły za​pa​no​wać

nad sy ​tu​acj ą. Do​pie​ro kró​lew​skie​m u wy ​słan​ni​ko​wi, któ​ry przy ​by ł do m ia​sta z licz​ny ​m i po​sił​ka​m i,
uda​ło się zdła​wić za​m iesz​ki. Za​trzy ​m a​no sto osób, wie​le in​ny ch uka​ra​no grzy w​ną. Ze stu za​trzy ​-
m a​ny ch dzie​się​ciu osą​dzo​no w try ​bie do​raź​ny m i po​wie​szo​no. Spo​śród osób we​zwa​ny ch na
świad​ków pra​wie nikt nie roz​po​znał w Ber​na​cie Es​ta​ny ​olu, m ęż​czy ź​nie ze zna​m ie​niem nad pra​-
wy m okiem , j ed​ne​go z głów​ny ch pod​że​ga​czy z pla​cu Blat.

16

Ar​nau prze​biegł ca​łą uli​cą de la Mar aż do do​m u Pe​re​go, nie zer​k​nąw​szy na​wet w stro​nę ko​-

ścio​ła San​ta Ma​ria. Wciąż m iał przed ocza​m i wzrok oj ​ca, a w uszach roz​brzm ie​wa​ły m u j e​go
okrzy ​ki. Jesz​cze ni​g​dy nie wi​dział go w ta​kim sta​nie. Co wam się sta​ło, oj ​cze? Czy ż​by tam ​ta ku​-
m osz​ka m ia​ła ra​cj ę, m ó​wiąc, że nie j e​ste​śm y wol​ny ​m i ludź​m i?

Chło​pak wpadł do do​m u i bez sło​wa za​szy ł się w izbie. Jo​an za​stał go to​ną​ce​go we łzach.
— Bar​ce​lo​na osza​la​ła… — rzu​cił od pro​gu. — Ale… co ci j est?
Ar​nau nie od​po​wia​dał. Ma​lec ro​zej ​rzał się po po​ko​j u.
— A oj ​ciec? — Ar​nau po​cią​gnął no​sem i wska​zał rę​ką w kie​run​ku m ia​sta. — Jest z… ni​m i? —

zgadł Jo​an.

— Wła​śnie — wy ​du​sił Ar​nau.
Jo​an przy ​po​m niał so​bie bur​dy ulicz​ne, j a​kie wi​dział w dro​dze po​wrot​nej z pa​ła​cu bi​sku​pie​go.

Żoł​nie​rze za​ry ​glo​wa​li i za​bez​pie​czy ​li bra​m y get​ta przed wście​kłą ha​ła​strą, któ​ra za​czę​ła plą​dro​-
wać do​m y chrze​ści​j an. Jak Ber​nat m o​że brać w ty m udział? Sta​nę​ła m u przed ocza​m i ciż​ba
wdzie​ra​j ą​ca się do do​m ów przy ​kład​ny ch oby ​wa​te​li, by ra​bo​wać i nisz​czy ć ich do​by ​tek. Nie, to
nie​m oż​li​we.

— To nie​praw​da. — Jo​an ubrał swe m y ​śli w sło​wa. Ar​nau zer​k​nął na nie​go z sien​ni​ka, na któ​-

ry m sie​dział. — Ber​nat nie j est ta​ki… Jak to m oż​li​we?

— Nie wiem … Tam by ​ło bar​dzo du​żo lu​dzi. Wszy ​scy krzy ​cze​li…
— Ale… Ber​nat? Prze​cież to do nie​go nie​po​dob​ne, m o​że ty l​ko… czy ​j a wiem … Mo​że ty l​ko

szu​kał ko​goś w tłu​m ie!

Ar​nau spoj ​rzał na bra​ta. Jak m am ci po​wie​dzieć, że on też krzy ​czał, krzy ​czał naj ​gło​śniej ze

wszy st​kich, że to wła​śnie on pod​bu​rzy ł tłum ? Jak m am ci to opo​wie​dzieć, sko​ro nie wie​rzy ​łem
wła​sny m oczom ?

— Nie wiem , Jo​an. By ​ło bar​dzo du​żo lu​dzi.
— Ale oni ra​bu​j ą! Na​pa​da​j ą na pa​try ​cj u​szy. Spoj ​rze​nie bra​ta m u​sia​ło wy ​star​czy ć Jo​ano​wi za

od​po​wiedź.

Chłop​cy na próż​no cze​ka​li na oj ​ca ca​łą noc. Na​za​j utrz Jo​an za​czął zbie​rać się do szko​ły.
— Nie po​wi​nie​neś wy ​cho​dzić — po​ra​dził m u Ar​nau. Ty m ra​zem Jo​an od​po​wie​dział m u spoj ​-

rze​niem .

— Woj ​ska kró​la Al​fon​sa zdła​wi​ły re​be​lię — oznaj ​m ił Jo​an po po​wro​cie z lek​cj i.
Ber​nat rów​nież tej no​cy nie wró​cił do do​m u. Ran​kiem uda​j ą​cy się do szko​ły Jo​an za​gad​nął

bra​ta:

— Po​wi​nie​neś wy j ść się prze​wie​trzy ć.
— A j e​śli aku​rat wró​ci? Mo​że przy j ść ty l​ko tu — tłu​m a​czy ł Ar​nau zdła​wio​ny m gło​sem .
Bra​cia uści​snę​li się. Ta​to, gdzie j e​steś? Pe​re, ow​szem , wy ​szedł za​się​gnąć j ę​zy ​ka. Ła​twiej by ​ło

m u j ed​nak zdo​by ć in​for​m a​cj e, niż prze​ka​zać j e do​m ow​ni​kom .

— Chłop​cze, bar​dzo m i przy ​kro — po​wie​dział Ar​nau​owi. — Twój oj ​ciec zo​stał aresz​to​wa​ny.
— Gdzie go trzy ​m a​j ą?
— W pa​ła​cu na​czel​ni​ka, ale…
Ar​nau nie słu​chał, ty l​ko pę​dem wy ​padł z do​m u. Pe​re zer​k​nął na żo​nę i po​krę​cił gło​wą. Sta​rusz​-

ka ukry ​ła twarz w dło​niach.

— Pro​ces od​by ł się w try ​bie do​raź​ny m — wy ​j a​śnił Pe​re.
Licz​ni świad​ko​wie roz​po​zna​li w Ber​na​cie, m ęż​czy ź​nie ze zna​m ie​niem nad okiem , głów​ne​go

wi​chrzy ​cie​la, któ​ry wy ​pro​wa​dził tłu​m y na uli​ce. Dla​cze​go to zro​bił? Wy ​da​wał się ta​ki…

— Bo m a na utrzy ​m a​niu dwo​j e dzie​ci — prze​rwa​ła m u żo​na ze łza​m i w oczach.
— Miał… — po​pra​wił j ą Pe​re zre​zy ​gno​wa​ny m to​nem . — Po​wie​szo​no go na pla​cu Blat ra​zem

z dzie​wię​cio​m a in​ny ​m i pro​wo​ka​to​ra​m i.

Ma​rio​na zno​wu za​kry ​ła twarz, ale ty l​ko na chwi​lę.
— Ar​nau…! — krzy k​nę​ła, rzu​ca​j ąc się do drzwi, ale sło​wa m ę​ża za​trzy ​m a​ły j ą w pół kro​ku:
— To wszy st​ko na nic. Od dzi​siaj Ar​nau nie j est j uż dziec​kiem . Ma​rio​na przy ​tak​nę​ła. Pe​re j ą

ob​j ął.

Na roz​kaz kró​la eg​ze​ku​cj ę wy ​ko​na​no na​ty ch​m iast po ogło​sze​niu wy ​ro​ku. Nie zdą​żo​no na​wet

zbić sza​fo​tu i ska​zań​ców stra​co​no na zwy ​kły ch wo​zach.

Ar​nau wbiegł na plac Blat i sta​nął j ak wry ​ty. Dy ​szał cięż​ko. Na pla​cu, wy ​peł​nio​ny m po brze​gi

ludź​m i, pa​no​wa​ła ci​sza, wszy ​scy tkwi​li bez ru​chu, ple​ca​m i do Ar​naua, ze wzro​kiem wbi​ty m w…
Przed pa​ła​cem na​czel​ni​kow​skim wi​sia​ło dzie​sięć nie​ru​cho​m y ch ciał.

Nie…! Ta​to! — krzy k​nął roz​pacz​li​wie chło​pak. Zgro​m a​dze​ni spoj ​rze​li za sie​bie i za​czę​li się

przed nim roz​stę​po​wać, a on szedł po​wo​li w stro​nę pa​ła​cu. Ar​nau szu​kał wśród wi​siel​ców…

Po​zwól m i cho​ciaż za​wia​do​m ić oj ​ca Al​ber​ta — po​pro​si​ła m ę​ża. Już to zro​bi​łem . Pew​nie j est

te​raz na pla​cu.

Na wi​dok m ar​twe​go oj ​ca Ar​nau zwy ​m io​to​wał. Lu​dzie od​su​nę​li się od nie​go z obrzy ​dze​niem .

Zno​wu spoj ​rzał na wy ​krzy ​wio​ną twarz, tak si​ną, że aż po​czer​nia​łą, pra​wie nie​roz​po​zna​wal​ną, na
wy ​trzesz​czo​ne — j uż na za​wsze — oczy, na j ę​zy k zwi​sa​j ą​cy z ką​ci​ka ust. Za dru​gim i trze​cim ra​-
zem Ar​nau wy ​m io​to​wał j uż ty l​ko żół​cią.

Na​gle po​czuł na ra​m ie​niu uścisk dło​ni.
— Chodź​m y, sy ​nu — usły ​szał głos oj ​ca Al​ber​ta. Ka​płan pró​bo​wał za​pro​wa​dzić go do ko​ścio​ła

San​ta Ma​ria, ale Ar​nau stał j ak wro​śnię​ty w zie​m ię. Zno​wu spoj ​rzał na oj ​ca i przy ​m knął oczy. Już
nie bę​dzie cier​piał gło​du. Chłop​cem wstrzą​snął spazm . Oj ​ciec Al​bert zno​wu go po​cią​gnął, nie

chcąc, by dłu​żej na to pa​trzy ł.

— Zo​staw​cie m nie, oj ​cze, pro​szę.
Na oczach ka​pła​na i wszy st​kich obec​ny ch Ar​nau po​ko​nał chwiej ​ny m kro​kiem nie​wiel​ką od​le​-

głość dzie​lą​cą go od za​im ​pro​wi​zo​wa​ne​go sza​fo​tu. Trzy ​m ał się za brzuch, drżał na ca​ły m cie​le.
Sta​nąw​szy pod zwło​ka​m i Ber​na​ta, za​gad​nął żoł​nie​rza, trzy ​m a​j ą​ce​go straż przy wi​siel​cach:

— Mo​gę go zdj ąć?
Żoł​nierz za​wa​hał się na wi​dok chłop​ca sto​j ą​ce​go pod szu​bie​ni​cą wła​sne​go oj ​ca. Co zro​bi​ły ​by

w ta​kiej sy ​tu​acj i j e​go dzie​ci?

— Nie — by ł zm u​szo​ny od​po​wie​dzieć. Bar​dzo chciał​by by ć te​raz da​le​ko stąd: zm a​gać się

z hor​dą Mau​rów lub wró​cić do do​m u, do dzie​ci… Czy m ten m ęż​czy ​zna za​słu​ży ł so​bie na śm ierć?
Prze​cież chciał ty l​ko na​kar​m ić swo​j ą ro​dzi​nę, to dziec​ko, któ​re wpa​try ​wa​ło się te​raz w nie​go py ​-
ta​j ą​co, po​dob​nie j ak wszy ​scy lu​dzie zgro​m a​dze​ni na pla​cu. Gdzie j est na​czel​nik m ia​sta? Dla​cze​go
go tu nie m a? — Cia​ła po​zo​sta​ną na pla​cu trzy dni. To roz​kaz na​czel​ni​ka.

— Za​cze​kam .
— Po​tem zo​sta​ną wy ​wie​szo​ne na bra​m ach m ia​sta, by lu​dzie wcho​dzą​cy do m ia​sta po​zna​li tu​-

tej ​sze pra​wo. Tak ro​bi się wszy st​ki​m i ska​zań​ca​m i stra​co​ny ​m i w Bar​ce​lo​nie.

Żoł​nierz od​wró​cił się i za​czął okrą​żać wo​zy uda​j ą​ce szu​bie​ni​ce.
— By ł głod​ny — usły ​szał za ple​ca​m i. — By ł ty l​ko głod​ny.
Gdy żoł​nierz za​koń​czy ł swój bez​sen​sow​ny ob​chód i zno​wu sta​nął przy Ber​na​cie, Ar​nau sie​-

dział na zie​m i, pod cia​łem oj ​cem , i pła​kał z gło​wą ukry ​tą w dło​niach. War​tow​nik nie m iał od​wa​gi
na nie​go spoj ​rzeć.

— Chodź​m y, sy n​ku. — Ka​płan zno​wu pod​szedł do chłop​ca.
Ar​nau po​krę​cił gło​wą. Oj ​ciec Al​bert chciał coś po​wie​dzieć, ale na​gle roz​legł się krzy k. To nad​-

cho​dzi​ły ro​dzi​ny po​zo​sta​ły ch ska​zań​ców: m at​ki, żo​ny, dzie​ci, ro​dzeń​stwo. Zbie​ra​ły się pod szu​bie​-
ni​ca​m i w peł​ny m roz​pa​czy m il​cze​niu, roz​dzie​ra​ny m nie​kie​dy przez krzy k bó​lu. Żoł​nierz na​dal ro​-
bił run​dy wo​kół szu​bie​nic, pró​bu​j ąc przy ​po​m nieć so​bie okrzy ​ki bo​j o​we nie​wier​ny ch. Jo​an, prze​-
cho​dzą​cy przez plac w dro​dze po​wrot​nej ze szko​ły, ze​m dlał na wi​dok te​go po​twor​ne​go wi​do​wi​ska.
Nie za​uwa​ży ł na​wet bra​ta, któ​ry wciąż sie​dział w ty m sa​m y m m iej ​scu i ko​ły ​sał się w przód
i w ty ł, w ty ł i w przód… Ko​le​dzy pod​nie​śli Jo​ana i od​pro​wa​dzi​li do pa​ła​cu bi​sku​pa. Ar​nau rów​-
nież nie wi​dział bra​ta.

Mi​j a​ły go​dzi​ny, a Ar​nau nie ru​szał się z m iej ​sca, nie zwra​ca​j ąc uwa​gi na lu​dzi, któ​rzy ścią​ga​li

na plac Blat po​wo​do​wa​ni współ​czu​ciem , cie​ka​wo​ścią lub żą​dzą m oc​ny ch wra​żeń. Je​dy ​nie bu​ty
żoł​nie​rza, m i​ga​j ą​ce m u raz po raz przed ocza​m i, wy ​ry ​wa​ły go z za​m y ​śle​nia.

„Sy ​nu, po​świę​ci​łem wszy st​ko, że​by ś by ł wol​ny m czło​wie​kiem — usły ​szał nie​daw​no od oj ​ca.

— Po​rzu​ci​łem zie​m ie, bie​żą​ce od wie​ków do na​szej ro​dzi​ny, bo nie chcia​łem , by po​m ia​ta​no to​bą,
j ak po​m ia​ta​no m ną, m o​im oj ​cem i oj ​cem m o​j e​go oj ​ca… A te​raz zna​leź​li​śm y się w tej sa​m ej
sy ​tu​acj i, na ła​sce i nie​ła​sce lu​dzi, któ​rzy m ie​nią się szla​chet​nie uro​dzo​ny ​m i. Jed​nak ty m ra​zem
m a​m y wy ​bór, m o​że​m y im się sprze​ci​wić, na​uczy ć się ko​rzy ​stać z wol​no​ści, któ​rej zdo​by ​cie
przy ​szło nam z ta​kim tru​dem . De​cy ​zj a na​le​ży ty l​ko do cie​bie”.

„Czy aby na pew​no m o​że​m y się sprze​ci​wić, oj ​cze? — Bu​ty zno​wu prze​m a​sze​ro​wa​ły przed

j e​go ocza​m i. — Czło​wiek głod​ny nie wie, co to wol​ność. Głód wam j uż nie gro​zi, oj ​cze. Ale co
z wol​no​ścią?”

— Przy j ​rzy j ​cie im się do​brze, dzie​ci. Ten głos…

— To ban​dy ​ci. Przy j ​rzy j ​cie im się do​brze. — Ar​nau po raz pierw​szy spoj ​rzał na tłum ci​sną​cy

się przed wi​siel​ca​m i. Ba​ro​nes​sa z troj ​giem pa​sier​bów ga​pi​li się na wy ​krzy ​wio​ną twarz Ber​na​ta
Es​ta​ny ​ola. Ar​nau wbił wzrok w sto​py Mar​ga​ri​dy, po czy m spoj ​rzał j ej w twarz. Je​go ku​zy ​ni zble​-
dli, ale Isa​bel uśm ie​cha​ła się i pa​trzy ​ła na nie​go, wprost na nie​go. Ar​nau wstał, dy ​go​cząc. — Nie
za​słu​ży ​li na m ia​no oby ​wa​te​li Bar​ce​lo​ny — sły ​szał, j ak m ó​wi. Zbladł, po​czuł, że wbi​j a so​bie pa​-
znok​cie w dło​nie, że drży m u dol​na war​ga. Ba​ro​nes​sa nie prze​sta​wa​ła się uśm ie​chać. — Ale cze​-
góż m oż​na ocze​ki​wać po zbie​gły m chło​pie?

Ar​nau chciał się na nią rzu​cić, lecz żoł​nierz za​stą​pił m u dro​gę.
— Co ci j est, chłop​cze? — Żoł​nierz po​wę​dro​wał wzro​kiem za spoj ​rze​niem chłop​ca. — Na

two​im m iej ​scu by ł te​go nie ro​bił — po​ra​dził. Ar​nau pró​bo​wał om i​nąć prze​szko​dę, j ed​nak m ęż​-
czy ​zna chwy ​cił go za ra​m ię. Isa​bel prze​sta​ła się uśm ie​chać. Te​raz pa​trzy ​ła na chłop​ca har​do
i wy ​nio​śle. — To nie j est naj ​lep​szy po​m y sł, ścią​gniesz na sie​bie zgu​bę — do​dał. Ar​nau spoj ​rzał
na żoł​nie​rza. — On j est j uż m ar​twy — tłu​m a​czy ł straż​nik — ale ty m asz przed so​bą ca​łe ży ​cie.
Usiądź, chłop​cze. — Żoł​nierz po​czuł, że Ar​nau da​j e za wy ​gra​ną. — No, usiądź — po​wtó​rzy ł.

Ar​nau uspo​ko​ił się, ale żoł​nierz na​dal przy nim stał.
— Przy j ​rzy j ​cie im się do​brze, dzie​ci. — Uśm iech po​wró​cił na war​gi ba​ro​nes​sy. — Ju​tro zno​-

wu przy j ​dzie​m y na nich po​pa​trzeć, bo bę​dą tu wi​sie​li, aż zgni​j ą. Ta​ki j est los zbie​gły ch ban​dy ​tów.

Ar​nau wciąż nie m ógł opa​no​wać drże​nia dol​nej war​gi. Wpa​try ​wał się w krew​ny ch, do​pó​ki ba​-

ro​no​wa nie od​wró​ci​ła się do nie​go ple​ca​m i.

Pew​ne​go dnia… pew​ne​go dnia uj ​rzę cię m ar​twą… Wszy ​scy bę​dzie​cie m ar​twi, obie​cał so​bie.

Od​pro​wa​dził ich nie​na​wist​ny m spoj ​rze​niem na dru​gi ko​niec pla​cu Blat. Isa​bel po​wie​dzia​ła, że
wró​ci na​za​j utrz. Ar​nau pod​niósł wzrok na oj ​ca.

Klnę się na ra​ny Chry ​stu​sa, że nie po​zwo​lę im z cie​bie kpić. Ty l​ko j ak? Przed oczy ​m a m i​gnę​ły

m u bu​ty żoł​nie​rza. Oj ​cze, obie​cu​j ę, że was tu nie zo​sta​wię.

Przez na​stęp​ne go​dzi​ny chło​pak za​sta​na​wiał się, j ak wy ​kraść cia​ło, ale każ​dy po​m y sł prze​kre​-

śla​ły bu​ty po​j a​wia​j ą​ce się przed nim raz po raz. Nie m a co te​raz m a​rzy ć o zdj ę​ciu oj ​ca z szu​bie​-
ni​cy, a no​cą za​pło​ną po​chod​nie… za​pło​ną po​chod​nie… za​pło​ną po​chod​nie… W tej sa​m ej chwi​li
na plac wszedł, po​włó​cząc no​ga​m i, Jo​an. Miał bla​dą, pra​wie bia​łą twarz i za​puch​nię​te, na​bie​głe
krwią oczy. Ar​nau wstał. Jo​an rzu​cił się bra​tu w ra​m io​na.

— Ar​nau… j a… — szlo​chał.
— Słu​chaj uważ​nie — prze​rwał m u Ar​nau, przy ​ci​ska​j ąc go do sie​bie. — Nie prze​sta​waj pła​-

kać. — Nie m ógł​by m , po​m y ​ślał Jo​an za​sko​czo​ny to​nem bra​ta. — Dzi​siaj o dzie​sią​tej ukry j się na
ro​gu uli​cy Mar i cze​kaj tam na m nie. Pa​m ię​taj , nikt nie m o​że cię wi​dzieć. Przy ​nieś… przy ​nieś
koc, naj ​więk​szy, j a​ki znaj ​dziesz. A te​raz j uż idź.

— Ale…
— No, idź, Jo​an. Nie chcę, że​by żoł​nie​rze zwró​ci​li na cie​bie uwa​gę.
Mu​siał ode​pchnąć m al​ca, by wy ​rwać się z j e​go uści​sku. Oczy Jo​ana spo​czę​ły naj ​pierw na

twa​rzy bra​ta, po​tem znów na cie​le Ber​na​ta. Za​drżał.

— Idź j uż! — sy k​nął Ar​nau.
Gdy za​pa​dła noc, plac Blat opu​sto​szał i na m iej ​scu eg​ze​ku​cj i po​zo​sta​ły ty l​ko ro​dzi​ny ska​zań​-

ców. Po zm ia​nie war​ty no​wi żoł​nie​rze prze​sta​li krą​ży ć wo​kół wi​siel​ców i za​sie​dli przy ogni​sku roz​-
pa​lo​ny m za wo​za​m i. Pa​no​wał spo​kój , ochło​dzi​ło się. Ar​nau wstał i prze​szedł obok żoł​nie​rzy, pró​-
bu​j ąc ukry ć twarz.

— Idę po koc — rzu​cił w ich stro​nę.
Je​den z war​tow​ni​ków spoj ​rzał na nie​go ką​tem oka.
Ar​nau do​szedł do uli​cy Mar i za​czął się roz​glą​dać za Jo​anem . Um ó​wio​na go​dzi​na wy ​bi​ła, po​-

wi​nien j uż by ć. Ar​nau za​gwiz​dał Od​po​wie​dzia​ła m u ci​sza.

— Jo​an! — od​wa​ży ł się za​wo​łać.
Od bra​m y j ed​ne​go z do​m ów od​kle​ił się cień.
— Ar​nau?
— Oczy ​wi​ście, że to j a. — Wes​tchnie​nie ulgi Jo​ana słu​chać by ​ło w pro​m ie​niu wie​lu m e​trów.

— My ​śla​łeś, że kto? Dla​cze​go nie wy ​sze​dłeś wcze​śniej ?

— Jest bar​dzo ciem ​no — j ęk​nął Jo​an.
— Przy ​nio​słeś, o co pro​si​łem ? — Cień uniósł spo​re za​wi​niąt​ko. — Zna​ko​m i​cie, wła​śnie im po​-

wie​dzia​łem , że idę po koc. Okry j się nim i zaj ​m ij m o​j e m iej ​sce na pla​cu. Idź na pal​cach, że​by
się wy ​da​wa​ło, że j e​steś wy ż​szy.

— Co chcesz zro​bić?
— Spa​lę oj ​ca — od​parł Ar​nau, gdy Jo​an by ł j uż obok nie​go. — Zaj ​m iesz m o​j e m iej ​sce, żoł​-

nie​rze m u​szą wziąć cię za m nie. Po pro​stu usiądź pod… usiądź na m o​im m iej ​scu i nie ru​szaj się.
Przy ​kry j się ko​cem , twarz rów​nież. I ani drgnij . Nie rób nic, bez wzglę​du na to, co się wy ​da​rzy,
bez wzglę​du na to, co zo​ba​czy sz. Zro​zu​m ia​no? — Ar​nau nie cze​kał na od​po​wiedź. — Od tej po​ry
j e​steś m ną, na​zy ​wasz się Ar​nau Es​ta​ny ​ol i j e​steś j e​dy ​na​kiem . Ro​zu​m iesz? Je​śli żoł​nie​rze cię spy ​-
ta​j ą…

— Ar​nau…
— Co?
— Nie m o​gę.
— Jak… j ak to?
— Nie m o​gę. Bo​j ę się. Wszy st​ko się wy ​da. Wy ​star​czy, że spoj ​rzę na nie​go i…
— Chcesz pa​trzeć, j ak cia​ło na​sze​go oj ​ca gni​j e na stry cz​ku? Chcesz, że​by wi​sia​ło na m u​rach

m ia​sta, wy ​da​ne na żer kru​kom i ro​ba​kom ?

Ar​nau za​cze​kał, aż brat wy ​obra​zi so​bie ten po​twor​ny wi​dok.
— Chcesz, że​by Isa​bel kpi​ła z na​sze​go oj ​ca… na​wet po j e​go śm ier​ci?
— Ale czy to nie grzech? — za​py ​tał nie​spo​dzie​wa​nie Jo​an.
Ar​nau pró​bo​wał przy j ​rzeć się bra​tu w ciem ​no​ściach, ale zo​ba​czy ł ty l​ko m rocz​ny cień.
— On by ł ty l​ko głod​ny ! Po​j ę​cia nie m am , czy to grzech, nie​wie​le m nie to ob​cho​dzi. Nie po​-

zwo​lę, by cia​ło na​sze​go oj ​ca gni​ło na szu​bie​ni​cy. Wiem , co po​wi​nie​nem ro​bić. Je​śli chcesz m i
po​m óc, przy ​kry j się ko​cem i j uż, o nic wię​cej nie pro​szę. Je​śli nie chcesz…

Ar​nau ru​szy ł przed sie​bie uli​cą Mar. Jo​an za​rzu​cił koc na gło​wę i wszedł na plac, wpa​trzo​ny

w j ed​no z dzie​się​ciu widm wi​szą​cy ch nad wo​za​m i, ła​god​nie oświe​tlo​ny ch bla​skiem ogni​ska, przy
któ​ry m za​sia​da​li żoł​nie​rze. Jo​an wo​lał nie pa​trzeć w tam ​tą stro​nę, na zsi​nia​ły j ę​zy k oj ​ca, ale oczy
go zdra​dzi​ły i szedł przed sie​bie ze wzro​kiem utkwio​ny m w Ber​na​cie. Żoł​nie​rze do​strze​gli zm ie​-
rza​j ą​ce​go ku nim chłop​ca.

Ty m ​cza​sem Ar​nau po​pę​dził do do​m u, wziął bu​kłak i wy ​law​szy z nie​go wo​dę, na​peł​nił go oli​wą

do ka​gan​ków. Pe​re i j e​go żo​na przy ​glą​da​li m u się, sie​dząc przed pa​le​ni​skiem .

— Ja j uż nie ist​nie​j ę — po​wie​dział Ar​nau sła​by m gło​sem , klę​ka​j ąc i ści​ska​j ąc rę​kę sta​rusz​ki,

pa​trzą​cej na nie​go czu​le. — Jo​an bę​dzie m ną. Oj ​ciec m iał ty l​ko j ed​ne​go sy ​na… W ra​zie cze​go

za​opie​kuj ​cie się Jo​anem .

— Ale, Ar​nau… — ode​zwał się Pe​re. — Ciiii — szep​nął Ar​nau.
Co chcesz zro​bić, chłop​cze? — do​py ​ty ​wał się sta​rzec. Mu​szę to zro​bić — od​parł Ar​nau, wsta​-

j ąc.

Ist​nie​j ę. Je​stem Ar​nau Es​ta​ny ​ol. Żoł​nie​rze od​pro​wa​dza​li go wzro​kiem . Pa​le​nie zwłok to

grzech, na pew​no, m y ​ślał Jo​an. On na m nie pa​trzy ! Przy ​sta​nął kil​ka m e​trów od wi​siel​ca. O tak,
wpa​tru​j e się we m nie! To wszy st​ko po​m y sł Ar​naua.

— Coś nie tak, chłop​cze? — Je​den z żoł​nie​rzy wy ​ko​nał ruch, j ak​by chciał się pod​nieść.
— Nie… nic — od​parł Jo​an i ru​szy ł ku świ​dru​j ą​cy m go m ar​twy m oczom .
Ar​nau zła​pał ka​ga​nek i wy ​biegł z do​m u. Wy ​m a​zał twarz bło​tem . Ileż ra​zy oj ​ciec opo​wia​dał

m u o dniu, gdy po raz pierw​szy wszedł przez bra​m ę m ia​sta, któ​re go za​bi​ło. Uli​ca​m i Llet i Cor​ret​-
ge​ria Ar​nau okrą​ży ł plac Blat i do​tarł do uli​cy Ta​pi​ne​ria, bli​sko wo​zów, na któ​ry ch po​wie​szo​no
ska​zań​ców. Jo​an sie​dział pod szu​bie​ni​cą oj ​ca, trzę​sąc się j ak ga​la​re​ta. Je​go dziw​ne za​cho​wa​nie
m o​gło w każ​dej chwi​li zwró​cić uwa​gę straż​ni​ków.

Ar​nau ukry ł ka​ga​nek w ulicz​ny m za​ka​m ar​ku, prze​wie​sił so​bie bu​kłak przez ple​cy i za​czął się

czoł​gać ku wo​zom . Na czwar​ty m z nich wi​siał Ber​nat. Żoł​nie​rze ga​wę​dzi​li w naj ​lep​sze przy ogni​-
sku pło​ną​cy m za ostat​nim wo​zem . Gdy Ar​nau zna​lazł się na ty ​łach szu​bie​nic, do​strze​gła go ko​bie​-
ta o opuch​nię​ty ch od pła​czu oczach, nie​od​stę​pu​j ą​ca dru​gie​go wo​zu. Chło​piec za​m arł, ale ko​bie​ta
po​grą​ży ​ła się na po​wrót w bó​lu, uda​j ąc, że go nie wi​dzi. Ar​nau bez prze​szkód wdra​pał się na wóz,
na któ​ry m wi​siał j e​go oj ​ciec. Jo​an usły ​szał za so​bą dziw​ne od​gło​sy i się od​wró​cił.

— Nie od​wra​caj się! — Jo​an na​ty ch​m iast prze​stał wpa​try ​wać się w m rok. — I nie trzęś się tak

— do​biegł go szept bra​ta.

Ar​nau wstał, by do​się​gnąć cia​ła Ber​na​ta, ale wóz za​skrzy ​piał i chło​piec od​ru​cho​wo przy ​padł

do de​sek. Od​cze​kał kil​ka se​kund i po​wtó​rzy ł pró​bę; skrzy ​pie​nie i ty m ra​zem prze​j ę​ło go dresz​-
czem , j ed​nak wy ​trzy ​m ał na sto​j ą​co. Żoł​nie​rze nie prze​ry ​wa​li po​ga​węd​ki. Ar​nau pod​niósł bu​kłak
i za​czął po​le​wać oli​wą cia​ło oj ​ca. Gło​wa znaj ​do​wa​ła się dość wy ​so​ko, więc chło​piec wspiął się
na pal​ce, po czy m z ca​łej si​ły ści​snął bu​kłak, by oli​wa try ​snę​ła j ak naj ​da​lej . Struż​ki lep​kie​go pły ​-
nu spły ​wa​ły po wło​sach Ber​na​ta. Opróż​niw​szy bu​kłak, Ar​nau wy ​co​fał się na uli​cę Ta​pi​ne​ria.

Miał ty l​ko j ed​ną szan​sę. Ukry ł ka​ga​nek za ple​ca​m i, za​pa​Ia​j ąc so​bą sła​by pło​m y k. Mu​szę do​-

brze wy ​ce​lo​wać i tra​fić za pierw​szy m ra​zem . Zer​k​nął na war​tow​ni​ków. Te​raz to on dy ​go​tał.
Wziął głę​bo​ki od​dech i zde​cy ​do​wa​nie wkro​czy ł na plac. Dzie​sięć kro​ków przed Ber​na​tem i Jo​-
anem zwięk​szy ł pło​m ień zwra​ca​j ąc na sie​bie uwa​gę straż​ni​ków. Blask ka​gan​ka za​le​wa​j ą​cy plac
Blat przy ​po​m i​nał świa​tło j u​trzen​ki — za​po​wiedź bez​chm ur​ne​go dnia. Żoł​nie​rze spoj ​rze​li na nie​go.
Już, j uż m iał po​de​rwać się do bie​gu, ale zm ie​nił zda​nie, wi​dząc, że war​tow​ni​cy nie ru​sza​j ą się
z m iej sc. Bo i dla​cze​go m ie​li​by wsta​wać? Prze​cież nie wie​dzą, że idę spa​lić oj ​ca. Spa​lić oj ​ca!
Ka​ga​nek za​chy ​bo​tał się w j e​go dło​ni. Pod​szedł do Jo​ana, od​pro​wa​dza​ny spoj ​rze​nia​m i żoł​nie​rzy.
Nikt nie pró​bo​wał go za​trzy ​m ać. Sta​nął przed oj ​cem , że​by po​pa​trzeć na nie​go po raz ostat​ni.
Świa​tło za​czę​ło peł​gać po twa​rzy wi​siel​ca, skry ​wa​j ąc m a​lu​j ą​ce się na nim prze​ra​że​nie i ból.

Ci​snął ka​ga​nek w oj ​ca i cia​ło na​ty ch​m iast sta​nę​ło w pło​m ie​niach. Żoł​nie​rze ze​rwa​li się na

rów​ne no​gi i ru​szy ​li w stro​nę Ar​naua. Roz​bi​ty ka​ga​nek wpadł do ka​łu​ży, utwo​rzo​nej przez ska​pu​j ą​-
cą oli​wę, i wóz rów​nież za​czął pło​nąć.

— Ej ! — krzy ​cze​li żoł​nie​rze do pod​pa​la​cza.
Gdy Ar​nau j uż m iał rzu​cić się do uciecz​ki, spo​strzegł, że Jo​an, spa​ra​li​żo​wa​ny stra​chem , wciąż

sie​dzi na zie​m i, szczel​nie okry ​ty ko​cem . Ro​dzi​ny ska​zań​ców ob​ser​wo​wa​ły pło​m ie​nie w m il​cze​niu,
po​grą​żo​ne w roz​pa​czy.

— Stać! Stać w im ie​niu kró​la!
— Jo​an, ucie​kaj ! — Ar​nau obej ​rzał się na żoł​nie​rzy, któ​rzy by ​li tuż-tuż. — Rusz się! Bo spło​-

niesz!

Nie m o​że zo​sta​wić bra​ta. Roz​la​na na zie​m i struż​ka oli​wy zbli​ża​ła się do dy ​go​czą​cej sy l​wet​ki

m al​ca. Ar​nau j uż m iał za​wró​cić, ale ko​bie​ta, któ​ra wcze​śniej za​uwa​ży ​ła go przy wo​zach, za​gro​-
dzi​ła m u dro​gę. Ucie​kaj — po​na​gli​ła go.

Ar​nau wy ​rwał się żoł​nie​rzo​wi, któ​ry wła​śnie zła​pał go za rę​kę i pu​ścił się bie​giem uli​cą Bó​ria

w kie​run​ku bra​m y Nou sły ​sząc za so​bą po​krzy ​ki​wa​nia żoł​nie​rzy. Im dłu​żej bę​dą go ści​ga​li, ty m
póź​niej wró​cą na plac, by uga​sić ogień, m y ​ślał. Star​si od nie​go żoł​nie​rze w peł​ny m ry nsz​tun​ku ni​-
g​dy nie do​go​nią m ło​dzi​ka pę​dzą​ce​go j ak na skrzy ​dłach.

— W im ie​niu kró​la! — usły ​szał za ple​ca​m i.
Coś m u​snę​ło z gwiz​dem j e​go pra​we ucho. Strza​ła ude​rzy ​ła z trza​skiem o zie​m ię, kil​ka kro​ków

przed nim . Prze​ciął plac Lia​na w desz​czu strzał, m i​nął ka​pli​cę Ber​na​ta Mar​cu​sa i zna​lazł się na
uli​cy Car​ders. Na​wo​ły ​wa​nia żoł​nie​rzy za​czę​ły cich​nąć. Nie m o​że biec do bra​m y Nou, tam
z pew​no​ścią j uż na nie​go cze​ka​j ą. Je​śli skie​ru​j e się ku m o​rzu, tra​fi do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Bie​-
gnąc w dru​gą stro​nę, ku gó​rom , do​trze do klasz​to​ru Sant Pe​re de les Pu​el​les, ale po​tem dro​gę zno​-
wu za​gro​dzą m u m u​ry.

Wy ​brał pierw​szą m oż​li​wość i ru​szy ł w stro​nę m o​rza. Mi​nął klasz​tor Świę​te​go Au​gu​sty ​na i za​-

nu​rzy ł się w la​bi​ry n​cie uli​czek za dziel​ni​cą Mer​ca​dal: prze​sa​dzał pło​ty, tra​to​wał wa​rzy w​ni​ki, szu​-
kał j ak naj ​m rocz​niej szy ch za​uł​ków. Zwol​nił do​pie​ro, gdy prze​ko​nał się, że go​ni go j uż ty l​ko echo
j e​go wła​sny ch kro​ków. Po​dą​ża​j ąc wzdłuż ka​na​łu Rec Com ​tal, do​tarł do Pla d’en Llull, za​raz obok
klasz​to​ru kla​ry ​sek, stam ​tąd tra​fił bez prze​szkód na plac i uli​cę Born, do swej kry ​j ów​ki — ko​ścio​ła
San​ta Ma​ria. Gdy j uż m iał się wczoł​gać pod drew​nia​ne scho​dy przy wej ​ściu do świą​ty ​ni, za​uwa​-
ży ł le​żą​cy na uli​cy ka​ga​nek, któ​re​go do​ga​sa​j ą​cy pło​m y k m i​go​tał chy ​bo​tli​wie. Ro​zej ​rzał się i do​-
strzegł w pół​m ro​ku le​żą​ce​go war​tow​ni​ka. Męż​czy ​zna nie ru​szał się, z ką​ci​ka j e​go ust spły ​wa​ła
struż​ka krwi.

Ser​ce Ar​naua za​czę​ło wa​lić j ak m łot. Co to m a zna​czy ć? War​tow​nik strzegł ko​ścio​ła San​ta Ma​-

ria. Po cóż ktoś m iał​by — Ma​don​na! Ka​pli​ca Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu! Skar​bon​ka ba​sta​-
ixos!

Chło​pak nie za​sta​na​wiał się ani chwi​li. Do​pie​ro co stra​cił oj ​ca, nie do​pu​ści, by skrzy w​dzo​no

rów​nież j e​go m at​kę. Wśli​zgnął się po ci​chu do ko​ścio​ła i ru​szy ł w stro​nę am ​bi​tu. Na le​wo, m ię​dzy
dwo​m a przy ​po​ra​m i, znaj ​do​wa​ła się ka​pli​ca Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu. Prze​szedł przez ko​-
ściół i skry ł się za j ed​ną z ko​lum n w głów​ny m oł​ta​rzu. Z da​le​ka sły ​szał od​gło​sy do​bie​ga​j ą​ce z ka​-
pli​cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, któ​ra znaj ​do​wa​ła się j esz​cze po​za za​się​giem j e​go wzro​ku.
Do​pie​ro przy ​padł​szy do są​sied​niej ko​lum ​ny, uj ​rzał ka​pli​cę ską​pa​ną j ak zwy ​kle w bla​sku świec.

W ich świe​tle Ar​nau do​strzegł m ęż​czy ​znę wdra​pu​j ą​ce​go się od we​wnątrz na kra​tę. Spoj ​rzał na

Ma​don​nę. Sta​ła na swo​im m iej ​scu. Szy b​ko obiegł wzro​kiem ka​pli​cę. Za​m ek skar​bon​ki ba​sta​ixos
by ł wy ​ła​m a​ny. Gdy zło​dziej wspi​nał się po kra​cie, Ar​nau​owi wy ​da​ło się, że sły ​szy po​brzę​ki​wa​nie
m o​net, któ​re tra​ga​rze por​to​wi od​kła​da​li dla sie​rot i wdów swy ch zm ar​ły ch to​wa​rzy ​szy.

— Ty zło​dzie​j u! — krzy k​nął Ar​nau, wy ​ska​ku​j ąc zza ko​lum ​ny.
Jed​ny m su​sem wspiął się na kra​tę i ude​rzy ł ra​bu​sia w pierś. Za​sko​czo​ny m ęż​czy ​zna spadł

z hu​kiem na zie​m ię. Za​nim Ar​nau zdą​ży ł ochło​nąć, zło​dziej ze​rwał się na rów​ne no​gi i wy ​m ie​rzy ł
m u pię​ścią po​tęż​ny cios w twarz. Ar​nau ru​nął na ko​ściel​ną po​sadz​kę.

17

— Pew​nie spadł, gdy ucie​kał z za​war​to​ścią skar​bon​ki — stwier​dził j e​den z kró​lew​skich ofi​ce​-

rów, sto​j ą​cy nad cią​gle nie​przy ​tom ​ny m Ar​nau​em . Oj ​ciec Al​bert po​krę​cił gło​wą. Ar​nau nie po​-
peł​nił​by po​dob​ne​go okro​pień​stwa, za nic w świe​cie nie ob​ra​bo​wał​by skar​bon​ki ba​sta​ixos w ka​pli​-
cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, obok j e​go uko​cha​nej Ma​don​ny ! Żoł​nie​rze po​wia​do​m i​li go
o zda​rze​niu dwie go​dzi​ny przed świ​tem .

— To nie​m oż​li​we — wy ​szep​tał.
— Wszy st​ko świad​czy prze​ciw​ko nie​m u, oj ​cze — prze​ko​ny ​wał ofi​cer. — Miał przy so​bie do​-

wód rze​czo​wy — stwier​dził, po​ka​zu​j ąc sa​kiew​kę Graua z m o​ne​ta​m i dla na​czel​ni​ka wię​zie​nia i j e​-
go pod​opiecz​ny ch. — Skąd ta​ki sm ar​kacz wziął​by ty ​le pie​nię​dzy ?

— No i j e​go wy ​gląd — wtrą​cił in​ny żoł​nierz. — Po cóż bru​dził​by so​bie twarz bło​tem , j e​śli nie

po to, by za​kraść się tu nie​zau​wa​żo​ny ?

Oj ​ciec Al​bert znów po​krę​cił gło​wą, wpa​tru​j ąc się w sa​kiew​kę trzy ​m a​ną przez ofi​ce​ra. Cze​go

Ar​nau szu​kał w środ​ku no​cy w ko​ście​le? Skąd wziął sa​kiew​kę?

— Co ro​bi​cie? — spy ​tał żoł​nie​rzy, któ​rzy za​czę​li pod​no​sić Ar​naua.
— Za​bie​ra​m y go do wię​zie​nia.
— Mo​wy nie m a — za​brzm iał m u w uszach j e​go wła​sny głos.
Mo​że… m o​że da się to j a​koś wy ​tłu​m a​czy ć. Nie​m oż​li​we, by Ar​nau ob​ra​bo​wał skar​bon​kę ba​-

sta​ixos. Wszy ​scy ty l​ko nie Ar​nau.

— To zło​dziej , oj ​cze.
— O ty m za​de​cy ​du​j e sąd.
— Świę​ta ra​cj a — przy ​znał ofi​cer, gdy j e​go lu​dzie bra​li Ar​naua pod pa​chy. — W każ​dy m ra​-

zie chło​pak po​cze​ka na wy ​rok w lo​chu.

— Je​śli j uż to w wię​zie​niu bi​sku​pim — po​wie​dział ksiądz. — Prze​stęp​stwa do​ko​na​no w m iej ​scu

świę​ty m i po​dej ​rza​ny pod​le​ga j u​ry s​dy k​cj i ko​ściel​nej , nie świec​kiej .

Ofi​cer, zre​zy ​gno​wa​ny, zer​k​nął na Ar​naua i na żoł​nie​rzy, po czy m ka​zał im pu​ścić chło​pa​ka. Je​-

go lu​dzie wy ​ko​na​li roz​kaz bar​dzo skwa​pli​wie — gdy gło​wa chłop​ca ude​rzy ​ła o po​sadz​kę, na ich
ustach po​j a​wił się szy ​der​czy uśm ie​szek.

Oj ​ciec Al​bert rzu​cił im gniew​ne spoj ​rze​nie.
— Ocuć​cie go — po​wie​dział i wy ​j ął klu​cze, by otwo​rzy ć kra​tę i wej ść do środ​ka. — Chcę po​-

słu​chać, co m a do po​wie​dze​nia.

Ka​płan pod​szedł do skar​bon​ki, któ​rej po​trój ​ny za​m ek zo​stał wy ​ła​m a​ny, i prze​ko​nał się, że

skrzy n​ka j est pu​sta. Z ka​pli​cy nie znik​nę​ło nic prócz pie​nię​dzy, nie by ​ło też wi​dać żad​ny ch znisz​-
czeń. Co się sta​ło, o Pa​ni? — spy ​tał w m y ​ślach Ma​don​ny. Dla​cze​go po​zwo​li​łaś Ar​nau​owi tak bar​-
dzo zgrze​szy ć? Usły ​szał chlu​śnię​cie wo​dy, któ​rą żoł​nie​rze cu​ci​li chłop​ca. Gdy opusz​czał ka​pli​cę,
do świą​ty ​ni wcho​dzi​li pierw​si ba​sta​ixos, po​wia​do​m ie​ni o ra​bun​ku.

Lo​do​wa​ta wo​da na​ty ch​m iast przy ​wró​ci​ła Ar​nau​owi przy ​tom ​ność. Zo​ba​czy ł ota​cza​j ą​cy ch go

żoł​nie​rzy. Przy ​po​m niał so​bie świst strza​ły na uli​cy Bó​ria. Prze​cież ich wy ​prze​dził. Jak zdo​ła​li go
do​paść? Czy ż​by upadł? Twa​rze żoł​nie​rzy po​chy ​li​ły się nad nim . Oj ​ciec! Pło​m ie​nie! Mu​si ucie​-
kać! Po​de​rwał się i ode​pchnął żoł​nie​rzy, któ​rzy j ed​nak bez tru​du go obez​wład​ni​li.

Oj ​ciec Al​bert, stra​pio​ny, pa​trzy ł, j ak chło​piec szar​pie się i pró​bu​j e wy ​rwać.
— Jesz​cze chce​cie go słu​chać, oj ​cze? — za​py ​tał z iro​nią ofi​cer. — Je​go za​cho​wa​nie świad​czy

chy ​ba sa​m o za sie​bie — do​dał, wska​zu​j ąc na m io​ta​j ą​ce​go się Ar​naua.

Oj ​ciec Al​bert uniósł rę​ce do twa​rzy i wes​tchnął. Na​stęp​nie zwró​cił się, zre​zy ​gno​wa​ny, do Ar​-

naua, przy ​trzy ​m y ​wa​ne​go przez żoł​nie​rzy.

— Jak m o​głeś? Prze​cież wiesz, że to skar​bon​ka two​ich przy ​j a​ciół ba​sta​ixos, że dzię​ki ty m pie​-

nią​dzom wspie​ra​j ą w po​trze​bie wdo​wy i sie​ro​ty, grze​bią swy ch zm ar​ły ch, po​m a​ga​j ą po​trze​bu​j ą​-
cy m , ustra​j a​j ą Ma​don​nę, two​j ą m at​kę, i pil​nu​j ą, by ni​g​dy nie za​bra​kło przed nią za​pa​lo​ny ch
świec. Dla​cze​go to zro​bi​łeś?

Ar​nau uspo​ko​ił się na wi​dok ka​pła​na. Do​brze, ale co tu ro​bi oj ​ciec Al​bert? Skar​bon​ka ba​sta​ixos!

Zło​dziej ! Ude​rzy ł go, ale… Co sta​ło się po​tem ? Za​czął się roz​glą​dać, sze​ro​ko otwie​ra​j ąc oczy.
Zza ple​ców żoł​nie​rzy wpa​try ​wa​ły się w nie​go zna​j o​m e twa​rze, cze​ka​j ąc nie​cier​pli​wie na od​po​-
wiedź. By ł tam j e​go przy ​j a​ciel Ra​m on i Ra​m on Mniej ​szy, Pe​re i Jau​m e, a tak​że ba​sta​ix Jo​an, któ​-
ry sta​wał na pal​cach, pró​bu​j ąc co​kol​wiek doj ​rzeć, Se​ba​stia, j e​go sy n Ba​stia​net i wie​lu in​ny ch ba​-
sta​ixos, któ​ry m nie​j ed​no​krot​nie po​m a​gał uga​sić pra​gnie​nie i u bo​ku któ​ry ch prze​ży ł nie​za​po​m nia​-
ne chwi​le pod​czas wy ​pra​wy bar​ce​loń​skiej host do zam ​ku Cre​ixell. Po​dej ​rze​wa​j ą go o kra​dzież!
O to im cho​dzi!

— Ja nie… — wy ​j ą​kał.
Ofi​cer po​de​tknął m u pod nos sa​kiew​kę. Ar​nau się​gnął do m iej ​sca, gdzie trzy ​m ał m ie​szek z pie​-

niędz​m i Graua. Nie zo​sta​wił go pod sien​ni​kiem w oba​wie, że ba​ro​nes​sa na nich do​nie​sie i oskar​żą
Jo​ana, a te​raz… Prze​klę​ty Grau! Prze​klę​ta sa​kiew​ka!

— Te​go szu​kasz? — rzu​cił ofi​cer.
Po zgro​m a​dzo​ny ch ba​sta​ixos prze​szedł po​m ruk obu​rze​nia.
— To nie j a, oj ​cze — bro​nił się Ar​nau.
Ofi​cer za​re​cho​tał, po chwi​li za​wtó​ro​wa​li m u żoł​nie​rze.
— Ra​m on, to nie j a, przy ​się​gam — po​wtó​rzy ł Ar​nau, pa​trząc na za​przy ​j aź​nio​ne​go tra​ga​rza.
— W ta​kim ra​zie, cze​go szu​ka​łeś w środ​ku no​cy w ko​ście​le?
Skąd wzią​łeś sa​kiew​kę peł​ną pie​nię​dzy ? Dla​cze​go chcia​łeś uciec? Po co ubru​dzi​łeś się bło​tem ?
Ar​nau prze​cią​gnął rę​ką po twa​rzy. Bło​to zdą​ży ​ło j uż za​schnąć.

Sa​kiew​ka! Ofi​cer nie prze​sta​wał wy ​m a​chi​wać m u nią przed no​sem . Do ko​ścio​ła ścią​ga​li ko​lej ​-

ni ba​sta​ixos. Ich to​wa​rzy ​sze opo​wia​da​li im o ca​ły m zaj ​ściu. Ar​nau wo​dził ocza​m i za sa​kiew​ką.
Prze​klę​ty m ie​szek! Po chwi​li zwró​cił się wprost do oj ​ca Al​ber​ta:

— Zo​ba​czy ​łem zło​dzie​j a. Chcia​łem go zła​pać, ale m i się wy ​m knął. By ł bar​dzo sil​ny.
Am ​bit zno​wu wy ​peł​nił pe​łen nie​do​wie​rza​nia re​chot ofi​ce​ra.
— Ar​nau — po​na​glił chłop​ca oj ​ciec Al​bert — od​po​wiedz na py ​ta​nia ofi​ce​ra.
— Nie… nie m o​gę — wy ​j ą​kał chło​pak. Je​go sło​wa obu​rzy ​ły ofi​ce​rów i żoł​nie​rzy, wy ​wo​ła​ły

też po​ru​sze​nie wśród ba​sta​ixos.

Ka​płan m il​czał, przy ​pa​tru​j ąc się Ar​nau​owi. Ile ra​zy sły ​szał j uż po​dob​ną od​po​wiedź? Ilu pa​ra​-

fian wzbra​nia​ło się przed wy ​zna​niem grze​chów? „Nie m o​gę — m ó​wi​li z za​lęk​nio​ną m i​ną — gdy ​-
by się wy ​da​ło…”. A j u​ści, m y ​ślał wte​dy ksiądz, gdy ​by wy ​da​ła się ich kra​dzież, cu​dzo​łó​stwo lub
bluź​nier​stwo, Pew​ni​kiem skoń​czy ​li​by w wię​zie​niu, ale… Mu​siał ich za​pew​niać o ta​j em ​ni​cy spo​-
wie​dzi i na​m a​wiać do otwar​cia ser​ca na Bo​ga i bo​skie prze​ba​cze​nie.

— Po​wiesz m i praw​dę na osob​no​ści? — za​py ​tał Ar​naua. Chło​piec przy ​tak​nął, a wte​dy ka​płan

skie​ro​wał się z nim ku ka​pli​cy Naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu.

Za​cze​kaj ​cie tu na nas — po​wie​dział ksiądz Al​bert. Cho​dzi o skar​bon​kę ba​sta​ixos — za​trzy ​m ał

ich głos do​cho​dzą​cy zza ple​ców żoł​nie​rzy. — Dla​te​go po​wi​nien by ć ty m rów​nież j e​den z nas.

Oj ​ciec Al​bert ski​nął gło​wą na znak zgo​dy i zer​k​nął na Ar​naua
— Ra​m on? — za​pro​po​no​wał.
Chło​piec po​now​nie ski​nął gło​wą i wszy ​scy trzej we​szli do ka​pli​cy. Ar​nau m ógł na​resz​cie wy ​-

znać praw​dę i zrzu​cić cię​żar z ser​ca. Opo​wie​dział o sta​j en​ny m To​m a​sie, o oj ​cu, sa​kiew​ce Graua,
zle​ce​niu Isa​bel, za​m iesz​kach w m ie​ście i eg​ze​ku​cj i o ogniu… o po​go​ni, ra​bu​siu i nie​uda​nej pró​bie
po​wstrzy ​m a​nia go. Wy ​znał, że boi się, iż zo​sta​nie wtrą​co​ny do wię​zie​nia, bo za​trzy ​m ał sa​kiew​kę
Graua i pod​pa​lił zwło​ki oj ​ca.

Ar​nau nie po​tra​fił opi​sać m ęż​czy ​zny, któ​ry go ogłu​szy ł. W ko​ście​le pa​no​wał m rok, skwi​to​wał

py ​ta​nia księ​dza i Ra​m o​na, wie​dział j e​dy ​nie, że m a do czy ​nie​nia z m ęż​czy ​zną po​tęż​ny m i sil​ny m .
W koń​cu ksiądz i ba​sta​ix wy ​m ie​ni​li spoj ​rze​nia. Wie​rzy ​li chłop​cu, ale… Jak udo​wod​nić lu​dziom ,
któ​ry ch znie​cier​pli​wio​ne po​m ru​ki do​bie​ga​ły z głę​bi ko​ścio​ła, że Ar​nau nie m a nic wspól​ne​go
z kra​dzie​żą? Ksiądz zer​k​nął na Ma​don​ną i na wy ​ła​m a​ne zam ​ki skar​bon​ki, po czy m wy ​szedł z ka​pli​-
cy.

— Chło​piec m ó​wi praw​dę — ogło​sił zgro​m a​dzo​ny m w am ​bi​cie. — Uwa​żam , że nie ty l​ko nie

okradł skar​bon​ki, ale na​wet pró​bo​wał zła​pać zło​dzie​j a.

Ra​m on, któ​ry wy ​szedł z ka​pli​cy za​raz za księ​dzem , po​twier​dził j e​go sło​wa ski​nie​niem gło​wy.
— W ta​kim ra​zie, dla​cze​go nie chce od​po​wie​dzieć na m o​j e py ​ta​nia? — do​py ​ty ​wał się ofi​cer.
— Ma po​wo​dy. — Ra​m on na​dal po​ta​ki​wał. — I m o​gę was za​pew​nić, że nie są one bła​he. Czy

ktoś m i nie wie​rzy ? — Nikt się nie ode​zwał. — A więc do​brze, m o​gę po​pro​sić do sie​bie cech​m i​-
strzów? — Trzej m ęż​czy ź​ni wy ​stą​pi​li z tłu​m u i po​de​szli do oj ​ca Al​ber​ta. — Każ​dy z was m a j e​-
den z trzech klu​czy do skar​bon​ki, nie​praw​daż? — Trzej ba​sta​ixos przy ​tak​nę​li. Przy ​się​ga​cie, że zo​-
sta​ła ona otwar​ta ty l​ko przez was trzech j ed​no​cze​śnie w obec​no​ści dzie​się​ciu człon​ków brac​twa,
j ak na​ka​zu​j e wasz sta​tut? — Za​py ​ta​ni przy ​się​gli gło​śno uro​czy ​sty m to​nem , j a​kim zwra​cał się do
nich ka​płan. — Przy ​się​gach rów​nież, że ostat​ni za​pis w księ​dze ra​chun​ko​wej brac​twa od​po​wia​da
su​m ie znaj ​du​j ą​cej się wów​czas w skar​bon​ce? — Och​m i​strzo​wie po​no​wi​li przy ​się​gę. — A wy,
ofi​ce​rze, przy ​się​ga​cie, że tę wła​śnie sa​kiew​kę m iał przy so​bie po​dej ​rza​ny ? — Ofi​cer po​szedł za

przy ​kła​dem swy ch po​przed​ni​ków. — I przy ​się​ga​cie, że j ej za​war​tość nie ule​gła zm ia​nie od chwi​li
poj ​m a​nia chłop​ca? — Wa​sze sło​wa są znie​wa​gą dla ofi​ce​ra kró​la Al​fon​sa!

— Przy ​się​ga​cie, czy nie?! — krzy k​nął ksiądz.
Kil​ku ba​sta​ixos po​de​szło do ofi​ce​ra, spoj ​rze​niem do​m a​ga​j ąc się od nie​go od​po​wie​dzi.
— Przy ​się​gam .
— Do​sko​na​le — cią​gnął oj ​ciec Al​bert. — Przy ​nio​sę księ​gę ra​chun​ko​wą. Je​śli chło​piec okradł

skar​bon​kę, za​war​tość sa​kiew​ki po​win​na by ć rów​na ostat​niej su​m ie od​no​to​wa​nej w księ​dze lub j ą
prze​kra​czać. Je​śli oka​że się, że j est m niej ​sza, bę​dzie to do​wo​dzi​ło j e​go nie​win​no​ści.

Por​to​wi tra​ga​rze od​po​wie​dzie​li na pro​po​zy ​cj ę księ​dza po​m ru​kiem za​do​wo​le​nia. Więk​szość

z nich spoj ​rza​ła na Ar​naua — do​brze pa​m ię​ta​li orzeź​wia​j ą​cy sm ak wo​dy z j e​go bu​kła​ka.

Oj ​ciec Al​bert wrę​czy ł Ra​m o​no​wi klucz, pro​sząc, by za​m knął ka​pli​cę, a sam udał się po księ​gę,

w któ​rej od​no​to​wy ​wa​no zm ia​ny za​war​to​ści skar​bon​ki. Zgod​nie ze sta​tu​tem ba​sta​ixos m u​sia​ła by ć
ona prze​cho​wy ​wa​na przez oso​bę nie​zwią​za​ną z brac​twem . Je​śli pa​m ięć go nie m y ​li, za​war​tość
skar​bon​ki nie ty l​ko nie zga​dza​ła się z su​m ą wy ​pła​ca​ną przez Graua Pu​iga na​czel​ni​ko​wi wię​zie​nia
na wy ​ży ​wie​nie dłuż​ni​ków, ale znacz​nie j e prze​kra​cza​ła. To bę​dzie nie​pod​wa​żal​ny do​wód, m y ​ślał,
uśm ie​cha​j ąc się pod no​sem .

Gdy oj ​ciec Al​bert udał się po księ​gę, Ra​m on za​m knął kra​tę na klucz. Na​gle j e​go uwa​gę zwró​-

cił bły sk do​cho​dzą​cy z wnę​trza. Wszedł z po​wro​tem do ka​pli​cy i przy j ​rzał się po​ły ​sku​j ą​ce​m u
przed​m io​to​wi, nie do​ty ​ka​j ąc go. Bez sło​wa za​m knął kra​tę i skie​ro​wał się do to​wa​rzy ​szy, któ​rzy ob​-
stą​pi​li Ar​naua ka​ra​bi​nie​rzy, cze​ka​j ąc na po​wrót ka​pła​na.

Ra​m on szep​nął coś na ucho trzem kom ​pa​nom i wszy ​scy czte​rej wy ​m knę​li się nie​zau​wa​że​ni

z ko​ścio​ła.

— We​dle ostat​nie​go za​pi​su — oznaj ​m ił po po​wro​cie oj ​ciec Al​bert, pod​su​wa​j ąc księ​gę cech​-

m i​strzom — w skar​bon​ce by ​ły sie​dem ​dzie​siąt czte​ry de​na​ry i pięć sol​dów. Prze​licz​cie za​war​tość
sa​kiew​ki — zwró​cił się do ofi​ce​ra.

Ten, j esz​cze przed wy ​sy ​pa​niem m o​net, po​krę​cił gło​wą. Po cię​ża​rze sa​kiew​ki po​znał, że nie

m o​że za​wie​rać sie​dem ​dzie​się​ciu czte​rech de​na​rów.

— Trzy ​na​ście de​na​rów — oznaj ​m ił po prze​li​cze​niu m o​net. — Ale to j esz​cze o ni​czy m nie

świad​czy ! Chło​pak m ógł m ieć wspól​ni​ka, któ​re​m u uda​ło się wy ​m knąć z pie​niędz​m i.

— Dla​cze​go m iał​by zo​sta​wić Ar​nau​owi trzy ​na​ście de​na​rów? — za​py ​tał j e​den z tra​ga​rzy.
Po​zo​sta​li ba​sta​ixos po​par​li ar​gu​m ent swe​go to​wa​rzy ​sza.
Ofi​cer spoj ​rzał na tra​ga​rzy. Z po​wo​du zwy ​kłe​go nie​do​pa​trze​nia — m iał ocho​tę od​po​wie​dzieć.

— Bo się spie​szy ł, bo by ł bar​dzo zde​ner​wo​wa​ny … Ale j a​kie to m ia​ło zna​cze​nie? Kil​ku tra​ga​rzy
po​de​szło j uż do Ar​naua, po​kle​py ​wa​ło go po ple​cach i m ierz​wi​ło m u wło​sy.

— No do​brze, ale j e​śli nie on, to kto? — za​py ​tał.
— Chy ​ba wiem , czy ​j a to spraw​ka — od​po​wie​dział Ra​m on, zbli​ża​j ąc się od stro​ny głów​ne​go

oł​ta​rza.

Za Ra​m o​nem szli dwaj in​ni ba​sta​ixos, wlo​kąc za​ży w​ne​go m ęż​czy ​znę.
— Że też od ra​zu się nie do​m y ​śli​li​śm y — rzu​cił któ​ry ś z ba​sta​ixos.
— To on! — krzy k​nął Ar​nau.
Ba​sta​ix, zna​ny wszy st​kim j a​ko Ma​j or​kań​czy k za​wsze by ł czar​ną owcą brac​twa. Star​szy ​zna

zde​cy ​do​wa​ła się go wy ​da​lić, gdy wy ​szło na j aw, że m a ko​chan​kę. Człon​kom brac​twa nie wol​no
by ​ło utrzy ​m y ​wać nie​ślub​ny ch związ​ków. Ani im , ani ich żo​nom . Ba​sta​ix, któ​ry sprze​nie​wie​rzał

się tej za​sa​dzie, zo​sta​wał usu​nię​ty z brac​twa.

— Co ten dzie​ciak ple​cie? — krzy k​nął Ma​j or​kań​czy k, gdy opro​wa​dzo​no go do am ​bi​tu.
— Oskar​ża cię o ob​ra​bo​wa​nie skar​bon​ki ba​sta​ixos — oznaj ​m ił oj ​ciec Al​bert.
— Łże!
Ka​płan po​szu​kał wzro​kiem Ra​nio​na. Ba​sta​ix ski​nął lek​ko gło​wą.
— Ja rów​nież cię oskar​żam ! — krzy k​nął, wska​zu​j ąc pal​cem po​dej ​rza​ne​go.
— Oj ​ciec też kła​m ie.
— Bę​dziesz m iał oka​zj ę te​go do​wieść w ko​tle klasz​to​ru San​tes Creus.
Prze​stęp​stwa do​ko​na​no w ko​ście​le i we​dług praw po​rząd​ku pu​blicz​ne​go — ze​bra​ny ch w ko​dek​-

sie Con​sti​tu​cio​nes de Pa​zy Tre​gua — oskar​żo​ny, któ​ry chciał do​wieść swej nie​win​no​ści, pod​da​-
wa​ny by ł pró​bie wrząt​ku.

Ma​j or​kań​czy k zbladł. Dwaj ofi​ce​ro​wie i żoł​nie​rze spoj ​rze​li zdu​m ie​ni na ka​pła​na, któ​ry dał im

znak, by m il​cze​li. Pró​ba wrząt​ku zo​sta​ła j uż wy ​co​fa​na, choć du​chow​ni lu​bi​li stra​szy ć nią po​dej ​-
rza​ny ch, by wy ​m óc na nich ze​zna​nia.

Oj ​ciec Al​bert zm ru​ży ł oczy i spoj ​rzał na Ma​j or​kań​czy ​ka.
— Je​śli chło​pak i j a kła​m ie​m y, na pew​no za​nu​rzy sz rę​ce i no​gi we wrząt​ku, do​wo​dząc swej

nie​win​no​ści.

— Bo j e​stem nie​win​ny — wy ​m am ​ro​tał nie​szczę​śnik.
— Do​sko​na​le. Jak ci j uż wspo​m nia​łem , bę​dziesz m iał oka​zj ę te​go do​wieść — po​wtó​rzy ł ksiądz.
— Je​śli j e​steś nie​win​ny — wtrą​cił Ra​m on — m o​że nam wy ​j a​śnisz, skąd wziął się w ka​pli​cy

twój szty ​let. Ma​j or​kań​czy k od​wró​cił się do Ra​m o​na.

To pu​łap​ka! — od​po​wie​dział na​ty ch​m iast. — Ktoś go tu pod​rzu​cił, że​by zwa​lić na m nie wi​nę.

Ten sm ar​kacz! To na Pew​no on!

Oj ​ciec Al​bert wszedł po​now​nie do ka​pli​cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu. Po chwi​li wy ​ło​nił

się z do​wo​dem rze​czo​wy m w rę​ce.

— Czy to two​j a zgu​ba? — za​py ​tał, pod​su​wa​j ąc Ma​j or​kań​czy ​ko​wi szty ​let pod nos.
— Nie… nie.
Cech​m i​strzo​wie oraz kil​ku ba​sta​ixos po​de​szli do księ​dza, by rzu​cić okiem na zna​le​zio​ny w ka​pli​-

cy przed​m iot.

— Tak, to j e​go — oświad​czy ł czło​nek star​szy ​zny, bio​rąc szty ​let do rę​ki.
Sześć lat te​m u, w związ​ku z licz​ny ​m i awan​tu​ra​m i wy ​bu​cha​j ą​cy ​m i w por​cie, król Al​fons za​-

bro​nił no​sze​nia pa​ła​szów i po​dob​nej bro​ni tra​ga​rzom oraz wszy st​kim in​ny m wol​ny m pra​cow​ni​-
kom por​to​wy m . Je​dy ​ną do​zwo​lo​ną bro​nią sta​ły się stę​pio​ne na czub​ku szty ​le​ty. Ma​j or​kań​czy k nie
chciał pod​dać się kró​lew​skie​m u roz​ka​zo​wi, dum ​ny ze swe​go pięk​ne​go, ostro za​koń​czo​ne​go no​ża,
któ​ry m chwa​lił się wszy st​kim , j ak​by uspra​wie​dli​wia​j ąc w ten spo​sób nie​po​słu​szeń​stwo wo​bec
kró​la. Do​pie​ro gdy za​gro​żo​no m u wy ​da​le​niem z brac​twa, za​niósł szty ​let do ko​wa​la, by ten spi​ło​-
wał j e​go czu​bek.

— Łgarz — par​sk​nął j e​den z ba​sta​ixos.
— Zło​dziej — do​dał in​ny.
— Ktoś ukradł szty ​let, by zrzu​cić na m nie wi​nę! — pro​te​sto​wał Ma​j or​kań​czy k, pró​bu​j ąc wy ​-

rwać się z że​la​zne​go uści​sku swy ch by ​ły ch to​wa​rzy ​szy.

Wte​dy zj a​wił się trze​ci ba​sta​ix, któ​ry opu​ściw​szy ko​ściół ra​zem z Ra​m o​nem , udał się do do​m u

po​dej ​rza​ne​go w po​szu​ki​wa​niu zło​dziej ​skie​go łu​pu.

— Pro​szę! — wy ​krzy k​nął, uno​sząc sa​kiew​kę i wrę​cza​j ąc j a. księ​dzu, któ​ry po​dał j ą z ko​lei ofi​-

ce​ro​wi.

— Sie​dem ​dzie​siąt czte​ry de​na​ry i pięć sol​dów — oznaj ​m ił ofi​cer, prze​li​czy w​szy za​war​tość

sa​kiew​ki.

Pod​czas gdy ofi​cer li​czy ł m o​ne​ty, ba​sta​ixos za​czę​li co​raz cia​śniej ota​czać Ma​j or​kań​czy ​ka. Ża​-

den z nich nie m ógł na​wet m a​rzy ć o ta​kiej for​tu​nie! Kie​dy pie​nią​dze zo​sta​ły prze​li​czo​ne, rzu​ci​li
się na zło​dzie​j a. Nie obe​szło się bez obelg, kop​nia​ków i plu​cia, po​szły w ruch pie​ści. Żoł​nie​rze ani
m y ​śle​li sta​wać w obro​nie ra​bu​sia, ofi​cer wzru​szy ł ty l​ko ra​m io​na​m i i zer​k​nął na oj ​ca Al​ber​ta.

— Je​ste​ście w Do​m u Bo​ży m ! — krzy k​nął ka​płan, pró​bu​j ąc po​wstrzy ​m ać tra​ga​rzy. — Je​ste​-

ście w Do​m u Bo​ży m ! — po​wta​rzał, pó​ki nie przedarł się do zło​dzie​j a, le​żą​ce​go na ko​ściel​nej po​-
sadz​ce. — Choć czło​wiek ten j est łaj ​da​kiem , do te​go tchó​rzem , m a pra​wo do pro​ce​su. Nie zni​żaj ​-
cie się do j e​go po​zio​m u i nie za​cho​wuj ​cie j ak ulicz​ni prze​stęp​cy. Za​pro​wadź​cie go do bi​sku​pa —
przy ​ka​zał ofi​ce​ro​wi.

Gdy ty l​ko ksiądz od​wró​cił się do ofi​ce​ra, ktoś sko​rzy ​stał z oka​zj i i wy ​m ie​rzy ł ra​bu​sio​wi ostat​-

nie​go kop​nia​ka. Ba​sta​ixos plu​li na Ma​j or​kan​czy ​ka, kie​dy żoł​nie​rze pod​no​si​li go z zie​m i i wy ​pro​wa​-
dza​li ze świą​ty ​ni.

Kie​dy żoł​nie​rze i Ma​j or​kań​czy k opu​ści​li ko​ściół, ba​sta​ixos oto​czy ​li Ar​naua, uśm ie​cha​j ąc się do

nie​go i pro​sząc o prze​ba​cze​nie. Na​stęp​nie za​czę​li roz​cho​dzić się do do​m ów. Po j a​kim ś cza​sie
przed otwar​tą ka​pli​cą Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu zo​stał j uż ty l​ko oj ​ciec Al​bert, Ar​nau, trzej
cech​m i​strzo​wie oraz dzie​się​ciu świad​ków, bo tak na​ka​zy ​wa​ły prze​pi​sy do​ty ​czą​ce skar​bon​ki ba​sta​-
ixos.

Ksiądz wsy ​pał z po​wro​tem m o​ne​ty do skrzy n​ki i opi​sał w księ​dze noc​ne zda​rze​nie. A że na​stał

j uż świt, po​sła​no po ślu​sa​rza, któ​ry m iał na​pra​wić trzy wy ​wa​żo​ne zam ​ki. Ze​bra​ni m u​sie​li za​cze​-
kać, aż skar​bon​ka zo​sta​nie na po​wrót za​m knię​ta.

Oj ​ciec Al​bert po​ło​ży ł rę​kę na ra​m ie​niu Ar​naua. Do​pie​ro te​raz przy ​po​m niał so​bie o bied​ny m

chłop​cu sie​dzą​cy m pod szu​bie​ni​cą oj ​ca. Za​po​m niał o ogniu. To prze​cież ty l​ko dziec​ko!

Spoj ​rzał na Ma​don​nę. I tak za​wisł​by na bra​m ie m ia​sta, tłu​m a​czy ł so​bie w m y ​ślach. Co za róż​-

ni​ca! To ty l​ko dziec​ko, któ​re zo​sta​ło zu​peł​nie sa​m o: bez oj ​ca, bez pra​cy, bez środ​ków do ży ​cia…

Uwa​żam , że po​win​ni​ście przy ​j ąć Ar​naua Es​ta​ny ​ola do sie​bie — oznaj ​m ił.
Ra​m on się uśm iech​nął. On rów​nież, gdy ty l​ko sy ​tu​acj a nie​co się uspo​ko​iła, za​czął za​sta​na​wiać

się nad przy ​szło​ścią chłop​ca i do​szedł do te​go sa​m e​go wnio​sku. Jed​nak wszy ​scy po​zo​sta​li łącz​nie
z sa​m y m Ar​nau​em , spoj ​rze​li osłu​pia​li na oj ​ca Al​ber​ta

— Prze​cież to j esz​cze dziec​ko — za​uwa​ży ł j e​den z cech​m i​strzów.
— Nie m a dość si​ły. Jak ta​kie chu​chro bę​dzie dźwi​ga​ło cięż​kie ła​dun​ki i ka​m ie​nie? — do​dał dru​-

gi.

— Jest j esz​cze bar​dzo m a​ły — przy ​znał trze​ci. Ar​nau pa​trzy ł na wszy st​kich sze​ro​ko otwar​ty ​m i

ocza​m i.

— Trud​no nie przy ​znać wam ra​cj i — od​parł ksiądz. — Jed​nak m i​m o m ło​de​go wie​ku, nie​wiel​-

kie​go wzro​stu i wą​tły ch sił nie za​wa​hał się wal​czy ć o wa​sze de​na​ry. Gdy ​by nie on, skar​bon​ka by ​-
ła​by te​raz pu​sta.

Ba​sta​ixos przez chwi​lę m ie​rzy ​li chłop​ca wzro​kiem .
— My ​ślę, że po​win​ni​śm y spró​bo​wać — prze​rwał m il​cze​nie Ra​m on. — Je​śli się nie spraw​-

dzi…

In​ny ba​sta​ix po​parł j e​go pro​po​zy ​cj ę.
— Zgo​da — po​wie​dział w koń​cu j e​den z cech​m i​strzów, spo​glą​da​j ąc na swy ch dwóch to​wa​-

rzy ​szy, z któ​ry ch ża​den nie za​pro​te​sto​wał. — Przy j ​m ie​m y go na pró​bę. Je​śli przez pierw​sze trzy
m ie​sią​ce udo​wod​ni, że na​da​j e się na tra​ga​rza por​to​we​go, zo​sta​nie peł​no​praw​ny m człon​kiem gre​-
m ium . Je​go za​rob​ki bę​dą pro​por​cj o​nal​ne do wy ​ko​na​nej pra​cy. To dla cie​bie — do​dał, wrę​cza​j ąc
Ar​nau​owi szty ​let Ma​j or​kań​czy ​ka. — Jest twój . Oj ​cze, od​no​tuj ​cie to w na​szej księ​dze, by oszczę​-
dzić chłop​cu ewen​tu​al​ny ch nie​przy ​j em ​no​ści.

Ar​nau po​czuł, że ksiądz ści​ska go za ra​m ię. Uśm ie​chał się od ucha do ucha, nie wie​dząc, j ak

dzię​ko​wać tra​ga​rzom . Zo​stał j ed​ny m z nich, j ed​ny m z ba​sta​ixos! Gdy ​by ż j e​go oj ​ciec do​ży ł tej
chwi​li!

18

— Kto to? Znasz go, chłop​cze?
Na pla​cu nie usta​ła j esz​cze bie​ga​ni​na i na​wo​ły ​wa​nia żoł​nie​rzy ści​ga​j ą​cy ch Ar​naua. Jed​nak

Jo​an ni​cze​go nie sły ​szał — wciąż m iał w uszach skwier​cze​nie pło​ną​ce​go cia​ła.

Do​wód​ca noc​nej war​ty, któ​ry zo​stał pod szu​bie​ni​cą, po​trzą​snął chłop​cem i za​py ​tał po raz ko​-

lej ​ny :

— Znasz go?
Jo​an j ed​nak nie od​wra​cał wzro​ku od ludz​kiej po​chod​ni — od czło​wie​ka, któ​ry za​stą​pił m u oj ​ca.
Ofi​cer nie prze​sta​wał go szar​pać, aż w koń​cu m a​lec od​wró​cił się w j e​go stro​nę. Miał błęd​ny

wzrok i szczę​kał zę​ba​m i.

— Kto to by ł? Dla​cze​go spa​lił two​j e​go oj ​ca? Jo​an nie sły ​szał py ​ta​nia. Za​czął się trząść.
Dziec​ku od​j ę​ło m o​wę — wtrą​ci​ła ko​bie​ta, któ​ra na​m ó​wi​ła Ar​naua do uciecz​ki, od​cią​gnę​ła spa​-

ra​li​żo​wa​ne​go stra​chem Jo​ana od pło​ną​ce​go wo​zu i roz​po​zna​ła w pod​pa​la​czu chłop​ca czu​wa​j ą​ce​-
go przez ca​łe po​po​łu​dnie i wie​czór przy zwło​kach. Gdy ​by m m ia​ła ty ​le od​wa​gi co on, po​m y ​śla​ła,
nie po​zwo​li​ła​by m , by wy ​da​no m o​j e​go m ę​ża pta​kom na żer. Tak, ten chło​piec zro​bił to, co każ​dy
z ża​łob​ni​ków tkwią​cy ch pod szu​bie​ni​ca​m i chciał zro​bić, a ofi​cer… Ofi​cer by ł do​wód​cą noc​nej
war​ty i nie znał Ar​naua. By ł prze​ko​na​ny, że sy ​nem pło​ną​ce​go wi​siel​ca j est chło​piec sto​j ą​cy te​raz
pod szu​bie​ni​cą. Ko​bie​ta ob​j ę​ła Jo​ana i przy ​tu​li​ła do ser​ca.

— Mu​szę się do​wie​dzieć, kto pod​pa​lił cia​ło — tłu​m a​czy ł ofi​cer.
Wo​kół sta​li ga​pie przy ​glą​da​j ą​cy się pło​ną​ce​m u wi​siel​co​wi.
— Co za róż​ni​ca? — m ruk​nę​ła ko​bie​ta, czu​j ąc dy ​go​ta​nie Jo​ana. — To dziec​ko j est le​d​wie ży ​we

ze stra​chu i z gło​du.

Żoł​nierz przy ​m knął oczy, a po​tem wol​no, bar​dzo wol​no po​ki​wał gło​wą. Głód! On sam stra​cił

m a​łe​go sy n​ka: dziec​ko po​czę​ło chud​nąć w oczach, aż w koń​cu za​bi​ła j e go​rącz​ka. Je​go żo​na przy ​-
tu​la​ła j e wte​dy tak sa​m o, j ak te​raz nie​zna​j o​m a tu​li​ła to dy ​go​czą​ce pa​cho​lę. A on pa​trzy ł na nich
obo​j e: na to​ną​cą w łzach żo​nę i na dziec​ko szu​ka​j ą​ce ra​tun​ku przy pier​si m at​ki, tak sa​m o j ak…

— Od​pro​wadź go do do​m u — po​wie​dział do nie​zna​j o​m ej . — Głód — m ruk​nął, zer​ka​j ąc zno​-

wu na pło​ną​ce zwło​ki. — Prze​klę​ci Ge​nu​eń​czy ​cy !

W Bar​ce​lo​nie wsta​wał dzień.
— Jo​an! — wrza​snął od drzwi Ar​nau.
Sie​dzą​cy przy pa​le​ni​sku Pe​re i Ma​rio​na uci​szy ​li go ru​chem rę​ki.
— Śpi — szep​nę​ła Ma​rio​na.
Nie​zna​j o​m a, któ​ra przy ​pro​wa​dzi​ła Jo​ana, opo​wie​dzia​ła im o wy ​da​rze​niach na pla​cu Blat. Sta​-

rusz​ko​wie do​glą​da​li m al​ca, pó​ki nie za​snął. Na​stęp​nie usie​dli w kuch​ni, by się ogrzać.

— Co te​raz bę​dzie z chłop​ca​m i? — spy ​ta​ła Ma​rio​na m ę​ża. — Te​raz, gdy Ber​nat nie ży ​j e, Ar​-

nau ani chy ​bi stra​ci po​sa​dę u Pu​iga.

Nie m o​że​m y wziąć ich na utrzy ​m a​nie, po​m y ​ślał Pe​re. Nie m o​gą od​stą​pić im za dar​m o izby,

nie m o​gą ich wy ​ży ​wić. Go​spo​da​rza zdzi​wił oso​bli​wy bły sk w oczach Ar​naua. Prze​cież wła​śnie
stra​cił oj ​ca! Od nie​zna​j o​m ej do​wie​dzie​li się, że spa​lił j e​go zwło​ki. Skąd więc ten bły sk?

Zo​sta​łem przy ​j ę​ty do gre​m ium ba​sta​ixos! — oznaj ​m ił, rzu​ca​j ąc się na zim ​ne reszt​ki z ko​la​cj i.

Sta​rusz​ko​wie spoj ​rze​li po so​bie, po​tem prze​nie​śli wzrok na chłop​ca, któ​ry, od​wró​co​ny do nich ple​-
ca​m i, skro​bał wa​rzą​chwią dno garn​ka. By ł chu​dy j ak szcza​pa! Brak zbo​ża od​bił się na wy ​glą​dzie
j e​go i in​ny ch m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny. Jak ta​ki chu​dzie​lec m o​że co​kol​wiek udźwi​gnąć? Ma​rio​na
po​krę​ci​ła gło​wą, zer​ka​j ąc na m ę​ża.

— Wszy st​ko w rę​kach Bo​ga — szep​nął Pe​re.
— Pro​szę? — spy ​tał Ar​nau z peł​ny ​m i usta​m i, od​wra​ca​j ąc się.
— Nic, sy n​ku, nic ta​kie​go.
— Czas na m nie — po​wie​dział Ar​nau, się​ga​j ąc po paj ​dę czer​stwe​go chle​ba i wbi​j a​j ąc w nią

zę​by. Nie m ógł się zde​cy ​do​wać, czy wy ​py ​tać o wy ​da​rze​nia na pla​cu, czy biec do swo​ich no​-
wy ch to​wa​rzy ​szy. W koń​cu do​ko​nał wy ​bo​ru: — Kie​dy Jo​an się obu​dzi, opo​wiedz​cie m u o wszy st​-
kim .

W kwiet​niu wzno​wio​no za​wie​szo​ną od paź​dzier​ni​ka że​glu​gę. Dni się wy ​dłu​ża​ły, wiel​kie okrę​ty

za​czę​ły za​wi​j ać do m ia​sta i wy ​pły ​wać na sze​ro​kie m o​rze, ale nikt, ani wła​ści​cie​le stat​ków, ani ar​-
m a​to​rzy, ani ka​pi​ta​no​wie nie chcie​li prze​by ​wać dłu​żej niż to ko​niecz​ne w nie​bez​piecz​ny m por​cie
Bar​ce​lo​ny.

Przed do​łą​cze​niem do gro​m a​dzą​cy ch się na pla​ży ba​sta​ixos Ar​nau ogar​nął wzro​kiem m o​rze.

Za​wsze tu by ​ło, na wy ​cią​gnię​cie rę​ki, ale pod​czas spa​ce​rów z oj ​cem j uż po kil​ku kro​kach Prze​sta​-
wał się nim in​te​re​so​wać. Te​raz pa​trzy ł na nie zu​peł​nie ina​czej , od tej po​ry m ia​ło za​pew​nić m u
utrzy ​m a​nie. Nie​da​le​ko od brze​gu, wśród nie​zli​czo​ny ch łó​dek i po​m niej ​szy ch j ed​no​stek, sta​ły na
ko​twi​cy dwa wiel​kie, do​pie​ro co przy ​by ​łe do por​tu okrę​ty oraz sześć ogrom ​ny ch ga​ler wo​j en​-
ny ch, z któ​ry ch każ​da wy ​po​sa​żo​na by ​ła w dwie​ście sześć​dzie​siąt sza​lup i dwa​dzie​ścia sześć rzę​-
dów wio​śla​rzy.

Sły ​szał j uż o tej eska​drze. Wy ​ekwi​po​wa​ło j ą m ia​sto, by wes​przeć kró​la w woj ​nie z Ge​nuą,

a do​wo​dził nią czwar​ty raj ​ca Bar​ce​lo​ny, Gal​ce​ra Ma​rqu​et. Szczo​drość m ia​sta wo​bec kró​la Al​fon​-
sa nie by ​ła by ​naj ​m niej bez​in​te​re​sow​na: ty l​ko zwy ​cię​stwo nad Ge​nu​eń​czy ​ka​m i m o​gło od​blo​ko​-
wać szla​ki han​dlo​we i przy ​wró​cić sto​li​cy księ​stwa głów​ne źró​dło utrzy ​m a​nia.

— Mam na​dzie​j ę, że się nie roz​m y ​śli​łeś? — roz​legł się głos za ple​ca​m i Ar​naua. Chło​piec od​-

wró​cił się i zo​ba​czy ł j ed​ne​go z cech​m i​strzów. — No, chodź​m y — po​na​glił go, nie przy ​sta​j ąc.

Ar​nau ru​szy ł za nim . Tra​ga​rze z uśm ie​chem po​wi​ta​li no​we​go to​wa​rzy ​sza.

— Bę​dziesz te​raz no​sił ła​dun​ki ciut cięż​sze niż bu​kłak z wo​dą — za​żar​to​wał ktoś, roz​śm ie​sza​j ąc

wszy st​kich.

— To dla cie​bie. — Ra​m on wrę​czy ł m u po​dusz​kę cap​ca​na. — Naj ​m niej ​sza j a​ką zna​leź​li​śm y.
Ar​nau ostroż​nie wziął j ą do rę​ki.
— Nie bój się, nie​ła​two j ą po​psuć! — ro​ze​śm iał się j e​den z ba​sta​ixos, wi​dząc, że Ar​nau ob​-

cho​dzi się z po​dusz​ką j ak z j aj ​kiem .

Pew​nie, że nie! — po​m y ​ślał Ar​nau z uśm ie​chem , bo ni​by j ak m ia​ła​by się ze​psuć? Um ie​ścił

po​du​szecz​kę na kar​ku, na czo​ło na​cią​gnął przy ​tro​czo​ny do niej rze​m ień i zno​wu się roz​pro​m ie​nił.

Ra​m on spraw​dził, czy cap​ca​na znaj ​du​j e się we wła​ści​wy m m iej ​scu.
— Świet​nie — stwier​dził, po​kle​pu​j ąc swe​go ulu​bień​ca. — Do kom ​ple​tu bra​ku​j e ci j uż ty l​ko na​-

gniot​ka.

— Ja​kie​go zno​wu… — chciał za​py ​tać Ar​nau, ale uwa​gę wszy st​kich przy ​cią​gnę​ło na​dej ​ście

cech​m i​strzów.

— Nie m o​gą doj ść do po​ro​zu​m ie​nia — wy ​j a​śnił j e​den z przy ​by ​ły ch. Wszy ​scy ba​stab​cos,

z Ar​nau​em włącz​nie, spoj ​rze​li na roz​pra​wia​j ą​cą z oży ​wie​niem grup​kę m ęż​czy zn w wy ​kwint​ny ch
sza​tach. — Gal​ce​ra Ma​rqu​et chce, by w pierw​szej ko​lej ​no​ści za​ła​do​wa​no ga​le​ry, kup​cy — by
przed​tem roz​ła​do​wa​no okrę​ty, któ​re nie​daw​no za​wi​nę​ły do por​tu. Przy j ​dzie nam za​cze​kać —
skwi​to​wał.

Tra​ga​rze za​czę​li się zło​ścić. Więk​szość z nich usia​dła na pia​sku. Ar​nau za​j ął m iej ​sce obok Ra​-

m o​na, cią​gle z po​dusz​ką na kar​ku i rze​m ie​niem na czo​le.

— Ze​psuć się nie ze​psu​j e — po​wie​dział m u Ra​m on, wska​zu​j ąc na j e​go no​we na​rzę​dzie pra​cy

— ale j e​śli ubru​dzisz j ą pia​skiem , bę​dzie cię po​tem uwie​rać przy no​sze​niu ła​dun​ku.

Chło​piec ostroż​nie zdj ął po​dusz​kę i scho​wał j ą za pa​zu​chę.
— O co im cho​dzi? — spy ​tał Ra​m o​na. — Prze​cież m oż​na ob​słu​ży ć stat​ki po ko​lei.
— Nikt nie chce stać w por​cie Bar​ce​lo​ny dłu​żej niż to ko​niecz​ne. Okrę​ty nie m a​j ą tu żad​nej

osło​ny i j e​śli ze​rwie się sztorm , bę​dą w ta​ra​pa​tach.

Ar​nau obiegł wzro​kiem wy ​brze​że, od Pu​ig de les Fal​sies po klasz​tor kla​ry ​sek, na​stęp​nie spoj ​rzał

na spie​ra​j ą​cy ch się m oż​ny ch.

— Li​czy się zda​nie raj ​cy m iej ​skie​go, nie​praw​daż? Ra​m on za​śm iał się i prze​j e​chał dło​nią po

wło​sach chłop​ca.

— W Bar​ce​lo​nie li​czą się kup​cy. To z ich pie​nię​dzy wy ​ekwi​po​wa​no kró​lew​skie ga​le​ry.
Osta​tecz​nie spór za​koń​czy ł się ugo​dą: gdy ba​sta​ixos uda​dzą się do m ia​sta po ekwi​pu​nek ga​ler,

prze​woź​ni​cy za​czną roz​ła​do​wy ​wać stat​ki han​dlo​we. Ba​sta​ixos po​win​ni wró​cić, za​nim prze​woź​ni​-
cy przy ​bi​j ą do pla​ży z ła​dun​kiem , któ​ry zło​żo​ny zo​sta​nie ty m ​cza​so​wo w bez​piecz​ny m m iej ​scu,
a do​pie​ro póź​niej roz​dzie​li się go m ię​dzy po​szcze​gól​ne skła​dy. Na​stęp​nie ba​sta​ixos uda​dzą się po
resz​tę wo​j en​ne​go ekwi​pun​ku, pod​czas gdy prze​woź​ni​cy prze​nio​są j e​go pierw​szą część na ga​le​ry.
Stam ​tąd po​pły ​ną na okrę​ty han​dlo​we po na​stęp​ną por​cj ę ła​dun​ku. I tak kil​ka ra​zy, do​pó​ki ga​le​ry
nie zo​sta​ną wy ​ekwi​po​wa​ne, a stat​ki han​dlo​we roz​ła​do​wa​ne. Ba​sta​ixos do​star​czą to​war na ko​niec
do skła​dów ku​piec​kich. Je​śli po​go​da po​zwo​li, zdą​żą j esz​cze po​now​nie za​ła​do​wać stat​ki han​dlo​we.

Gdy ty l​ko dy ​gni​ta​rze do​szli do po​ro​zu​m ie​nia, ro​bot​ni​cy por​to​wi wzię​li się do pra​cy. Ba​sta​ixos

po​dzie​li​li się na gru​py i ru​szy ​li ku skła​dom w cen​trum m ia​sta, skąd ode​brać m ie​li ekwi​pu​nek ca​łej
za​ło​gi ga​ler, rów​nież wio​śla​rzy. Prze​woź​ni​cy pod​pły ​nę​li do wła​śnie przy ​by ​ły ch do por​tu okrę​tów
han​dlo​wy ch, któ​re z bra​ku na​brze​ża prze​ła​dun​ko​we​go m u​sia​ły zo​stać roz​ła​do​wa​ne na m o​rzu przez

spe​cj al​nie w ty m ce​lu stwo​rzo​ne i nie​odzow​ne w Bar​ce​lo​nie służ​by.

Za​ło​ga każ​dej bar​ki, fe​lu​ki, bar​ka​su czy przy ​brzeż​nej tra​twy skła​da​ła się z trzech lub czte​rech

m ęż​czy zn: prze​woź​ni​ka oraz — w za​leż​no​ści od brac​twa — nie​wol​ni​ków lub ro​bot​ni​ków na​j em ​-
ny ch. Człon​kom naj ​star​sze​go i naj ​bo​gat​sze​go brac​twa, Sant Pe​re, po​m a​ga​li nie​wol​ni​cy — re​gu​-
la​m in ogra​ni​czał ich licz​bę do dwóch na łódź — prze​woź​ni​kom now​sze​go, m niej za​m oż​ne​go brac​-
twa San​ta Ma​ria to​wa​rzy ​szy ​li na​j em ​ni​cy. Tak czy ina​czej za​ła​du​nek i wy ​ła​du​nek to​wa​rów z okrę​-
tów han​dlo​wy ch na m niej ​sze j ed​nost​ki by ł ope​ra​cj ą de​li​kat​ną i cza​so​chłon​ną na​wet na spo​koj ​-
ny m m o​rzu. Nic dziw​ne​go, sko​ro prze​woź​ni​cy od​po​wia​da​li przed wła​ści​cie​lem ła​dun​ku za ewen​-
tu​al​ne uszko​dze​nia i stra​ty, a j e​śli nie m o​gli wy ​pła​cić kup​com na​leż​ny ch od​szko​do​wań, gro​zi​ło im
na​wet wię​zie​nie.

Gdy sztorm na​wie​dzał wy ​brze​że Bar​ce​lo​ny, sy ​tu​acj a kom ​pli​ko​wa​ła się j esz​cze bar​dziej , i to

nie ty l​ko dla prze​woź​ni​ków, ale rów​nież dla wszy st​kich in​ny ch uczest​ni​ków m or​skie​go trans​por​tu.
Po pierw​sze dla​te​go, że prze​woź​ni​cy m o​gli od​m ó​wić roz​ła​do​wa​nia to​wa​rów przy sztor​m o​wej po​-
go​dzie — cze​go nie wol​no im by ​ło ro​bić pod​czas ci​szy na m o​rzu — lub wy ​ne​go​cj o​wać z wła​ści​-
cie​lem ła​dun​ku spe​cj al​ną ce​nę. Jed​nak skut​ki sztor​m u naj ​do​tkli​wiej od​czu​wał wła​ści​ciel, ka​pi​tan,
a na​wet za​ło​ga stat​ku. Pod groź​bą su​ro​wy ch kar nie m o​gli oni opu​ścić nie​roz​ła​do​wa​ne​go okrę​tu,
a wła​ści​ciel lub pi​sarz po​kła​do​wy — j e​dy ​ni człon​ko​wie za​ło​gi, któ​ry m po​zwa​la​no zej ść na ląd —
m u​sie​li j ak naj ​szy b​ciej wra​cać na po​kład.

Tak więc, pod​czas gdy prze​woź​ni​cy za​bra​li się do roz​ła​do​wy ​wa​nia pierw​sze​go okrę​tu, ba​sta​-

ixos, po​dzie​le​ni na gru​py z roz​licz​ny ch m a​ga​zy ​nów m iej ​skich po​czę​li zno​sić na pla​żę wy ​po​sa​że​-
nie ga​ler. Cech​m istrz spoj ​rzał wy ​m ow​nie na Ra​m o​na przy ​dzie​la​j ąc Ar​naua do j e​go gru​py.

Gru​pa ta uda​ła się brze​giem m o​rza ku bra​m ie For​m ent, do spi​chle​rza m iej ​skie​go pil​nie strze​żo​-

ne​go po ostat​nich za​m iesz​kach przez od​dzia​ły kró​lew​skie. Ar​nau pró​bo​wał skry ć się za ple​ca​m i
Ra​m o​na, ale żoł​nie​rze od ra​zu zwró​ci​li uwa​gę na m ło​de​go chu​dziel​ca to​wa​rzy ​szą​ce​go osił​kom .

— Co m a ni​by no​sić ten pę​drak? — za​py ​tał j e​den z żoł​nie​rzy, re​cho​cząc i wy ​ty ​ka​j ąc go pal​-

cem .

Gdy Ar​nau po​czuł na so​bie wzrok straż​ni​ków, żo​łą​dek pod​sko​czy ł m u do gar​dła. Pró​bo​wał wci​-

snąć się j esz​cze głę​biej za Ra​m o​na, ale ten chwy ​cił go za ra​m ię, na​cią​gnął m u na czo​ło rze​m ień
na​karcz​ni​ka i od​po​wie​dział, na​śla​du​j ąc ton żoł​nie​rza:

— Naj ​wy ż​sza po​ra, by wziął się do pra​cy ! Ma j uż czter​na​ście lat i ro​dzi​na m u​si m ieć z nie​go

po​ży ​tek.

Żoł​nie​rze przy ​tak​nę​li i ustą​pi​li im z dro​gi. Ar​nau prze​szedł obok nich z opusz​czo​ną gło​wą i rze​-

m ie​niem na czo​le. Gdy wszedł do bra​m y, ude​rzy ​ła go w noz​drza sil​na woń zbo​ża. Wpa​da​j ą​ce
przez okno świa​tło uj aw​nia​ło wi​ru​j ą​cy w po​wie​trzu py ł: drob​ne cząst​ki, od któ​ry ch Ar​nau i wie​lu
ba​sta​ixos za​czę​ło pry ​chać i kasz​leć.

— Przed woj ​ną z Ge​nu​eń​czy ​ka​m i — po​wie​dział Ra​m on, za​ta​cza​j ąc rę​ką łuk, j ak​by pró​bo​wał

przy ​gar​nąć do sie​bie ca​łą izbę — spi​chlerz by ł pe​łen ziar​na, ale te​raz…

Ar​nau wy ​pa​trzy ł pię​trzą​ce się tuż obok wiel​kie am ​fo​ry Graua.
— No, do ro​bo​ty ! — krzy k​nął cech​m istrz.
Na​czel​nik m a​ga​zy ​nu z per​ga​m i​nem w dło​ni wska​zy ​wał im am ​fo​ry. Jak​że wy ​nie​sie​m y stąd te

ol​brzy ​m ie, wy ​peł​nio​ne po brze​gi na​czy ​nia? — za​sta​na​wiał się Ar​nau. Jed​na oso​ba ni​j ak nie
udźwi​gnie ta​kie​go cię​ża​ru. Ba​sta​ixos usta​wi​li się w pa​ry, ob​wią​za​li każ​dą am ​fo​rę po​wro​zem , po​-
wie​si​li na so​lid​ny m ki​j u, któ​ry za​rzu​ci​li so​bie na ra​m io​na. W ten wła​śnie spo​sób, am ​fo​rę m ię​dzy

so​bą, ru​szy ​li pa​ra​m i ku wy ​brze​żu. Wi​szą​cy w po​wie​trzu kurz zgęst​niał i za​wi​ro​wał. Ar​nau zno​wu
kasz​lał. Gdy na​de​szła j e​go ko​lej , usły ​szał głos Ra​m o​na: — Chłop​cu daj m niej ​sze na​czy ​nie, choć​-
by to z so​lą. Za​rząd​ca zer​k​nął na Ar​naua i po​krę​cił gło​wą.

— Sól j est dro​ga — tłu​m a​czy ł. — Je​śli chło​pak upu​ści…
— Daj m u sól!
Am ​fo​ry z ziar​nem m ia​ły bli​sko m etr wy ​so​ko​ści, na​to​m iast na​czy ​nie z so​lą by ​ło o po​ło​wę

m niej ​sze, m i​m o to, gdy Ar​nau z po​m o​cą Ra​m o​na za​rzu​cił j e so​bie na ple​cy, ugię​ły się pod nim
ko​la​na.

Ra​m on przy ​trzy ​m ał go od ty ​łu za ra​m io​na.
— Na​de​szła chwi​la pró​by. Mu​sisz udo​wod​nić, że j e​steś j ed​ny m z nas — szep​nął m u do ucha.
Chło​pak ru​szy ł przy ​gar​bio​ny, za​ci​ska​j ąc z ca​łej si​ły rę​ce na uchach na​czy ​nia, prąc z gło​wą do

przo​du i czu​j ąc wpi​j a​j ą​cy się w czo​ło rze​m ień.

Ra​m on pa​trzy ł, j ak wy ​cho​dzi chwiej ​ny m kro​kiem z m a​ga​zy ​nu, stą​pa​j ąc ostroż​nie, po​wo​li. Za​-

rząd​ca spi​chle​rza zno​wu po​krę​cił gło​wą. Żoł​nie​rze za​m il​kli, gdy chło​piec prze​cho​dził obok nich.

— To dla was, oj ​cze! — wy ​m am ​ro​tał Ar​nau przez za​ci​śnię​te zę​by, gdy po​czuł na twa​rzy cie​-

pło sło​necz​ny ch pro​m ie​ni. Miał wra​że​nie, że la​da chwi​la zła​m ie się pod cię​ża​rem ! — Wi​dzi​cie,
oj ​cze? Nie j e​stem j uż dziec​kiem .

Ra​m on oraz ba​sta​ix, z któ​ry m niósł przy ​wią​za​ną do drą​ga am ​fo​rę z ziar​nem , szli za​raz za Ar​-

nau​em , bacz​nie ob​ser​wu​j ąc j e​go sto​py. Na​gle chło​piec po​tknął się i za​chwiał. Ra​m on za​m knął
oczy. Je​ste​ście j esz​cze na pla​cu? — po​m y ​ślał Ar​nau, przy ​po​m i​na​j ąc so​bie wi​szą​ce na szu​bie​ni​cy
cia​ło oj ​ca. Te​raz j uż nikt nie bę​dzie z was drwił! Na​wet ta wiedź​m a Isa​bel i j ej pa​sier​bo​wie. Od​-
zy ​skał rów​no​wa​gę i ru​szy ł przed sie​bie.

Gdy wcho​dził na pla​żę, Ra​m on uśm ie​chał się za j e​go ple​ca​m i. Wszy ​scy za​m il​kli. Prze​woź​ni​-

cy nie cze​ka​li, aż chło​piec do​trze do brze​gu, ty l​ko po​de​szli, by ode​brać sól. Ar​nau nie od ra​zu zdo​-
łał się wy ​pro​sto​wać. Pa​trzy ​łeś na m nie, ta​to, tam , z gó​ry ? — wy ​szep​tał, pod​no​sząc wzrok ku nie​-
bu.

Ra​m on, rów​nież uwol​niw​szy się od cię​ża​ru, po​kle​pał Ar​naua po ple​cach.
— Jesz​cze j ed​na? — za​py ​tał chło​piec z po​waż​ną m i​ną?
— Jesz​cze dwie. Do Ar​naua wno​szą​ce​go na pla​żę trze​cie na​czy ​nie pod​szedł cech​m istrz Jo​sep.
— Na dzi​siaj wy ​star​czy, chłop​cze — po​wie​dział.
— Mo​gę j esz​cze — za​pew​nił Ar​nau, sta​ra​j ąc się nie po​ka​zać, że j est le​d​wie ży ​wy.
— Nie, nie m o​żesz. Zresz​tą nie po​zwo​lę, że​by ś cho​dził po Bar​ce​lo​nie, krwa​wiąc j ak ran​ny

zwierz — po​wie​dział oj ​cow​skim to​nem , wska​zu​j ąc czer​wo​ne struż​ki spły ​wa​j ą​ce Ar​nau​owi po bo​-
kach. Chło​piec do​tknął ple​ców i zer​k​nął na rę​kę. — Nie j e​ste​śm y nie​wol​ni​ka​m i, lecz wol​ny ​m i
ludź​m i, wol​ny ​m i ro​bot​ni​ka​m i, i tak wła​śnie po​win​no się nas trak​to​wać. Nie przej ​m uj się — do​dał,
wi​dząc j e​go nie​tę​gą m i​nę. — Każ​dy z nas kie​dy ś za​czy ​nał i za​wsze ktoś nas po​wstrzy ​m ał. Za kil​ka
dni ra​na na kar​ku i ple​cach za​bliź​ni się i po​wsta​nie na​gnio​tek. To ty l​ko pa​rę dni, po​tem , m o​żesz m i
wie​rzy ć, bę​dziesz od​po​czy ​wał do​kład​nie tak dłu​go, j ak twoi to​wa​rzy ​sze, ani chwi​li dłu​żej . — Jo​sep
po​dał Ar​nau​owi m a​leń​ką fiol​kę. — Oczy ść do​kład​nie ra​nę i sm a​ruj j ą tą m a​ścią osu​sza​j ą​cą.

Ar​nau się od​prę​ży ł. Na dzi​siaj ko​niec dźwi​ga​nia. Jed​nak po​j a​wił się ból, zm ę​cze​nie, da​wa​ła

o so​bie znać nie​prze​spa​na noc. Chło​piec sła​niał się na no​gach. Mruk​nął coś na po​że​gna​nie i po​-
wlókł się do do​m u. Jo​an cze​kał na nie​go w pro​gu. Od daw​na tak stoi?

— Wiesz, że j e​stem tra​ga​rzem por​to​wy m ? — za​py ​tał Ar​nau, Pod​cho​dząc do bra​ta.

Jo​an przy ​tak​nął. Wie​dział. Przy ​glą​dał m u się pod​czas dwóch ostat​nich trans​por​tów, wi​dział, j ak

za​ci​ska zę​by i dło​nie przy każ​dy m chwiej ​ny m kro​ku, zbli​ża​j ą​cy m go do ce​lu. Mo​dlił się, by nie
upadł, pła​kał, pa​trząc na j e​go po​bla​dłą twarz. Jo​an otarł łzy i otwo​rzy ł ra​m io​na. Ar​nau osu​nął się
w j e​go ob​j ę​cia.

I Mu​sisz sm a​ro​wać m i ple​cy tą m a​ścią — zdą​ży ł j esz​cze po​wie​dzieć, gdy Jo​an pro​wa​dził go

na pię​tro.

Nic wię​cej nie zdo​łał wy ​du​sić. Ru​nął j ak dłu​gi na po​sła​nie roz​rzu​co​ny ​m i na bo​ki rę​ka​m i za​padł

w krze​pią​cy sen. Ostroż​nie, by nie obu​dzić bra​ta, Jo​an ob​m y ł m u ple​cy cie​płą wo​dą, przy ​nie​sio​-
ną przez Ma​rio​nę, któ​ra zna​ła się na rze​czy. Na​stęp​nie po​sm a​ro​wał ra​ny m a​ścią o ostry m , cierp​-
ka​wy m za​pa​chu, któ​ra naj ​wy ​raź​niej za​czę​ła dzia​łać na​ty ch​m iast, bo Ar​nau drgnął nie​spo​koj ​nie,
choć się nie obu​dził.

Tej no​cy to Jo​an nie zm ru​ży ł oka. Sie​dział na pod​ło​dze wsłu​cha​ny w od​dech bra​ta. Gdy Ar​nau

od​dy ​chał rów​no i spo​koj ​nie, Jo​ano​wi opa​da​ły po​wie​ki, bu​dził się j ed​nak na​ty ch​m iast przy naj ​-
m niej ​szy m ru​chu Ar​naua. Od cza​su do cza​su na​cho​dzi​ła go m y śl: Co te​raz z na​m i bę​dzie? Roz​-
m a​wiał z go​spo​da​rza​m i i wie​dział, że za​rob​ki Ar​naua j a​ko po​cząt​ku​j ą​ce​go ba​sta​ix nie wy ​star​czą
na utrzy ​m a​nie dwóch osób.

— Do szko​ły ! — roz​ka​zał m u na​stęp​ne​go ran​ka Ar​nau, gdy Jo​an po​m a​gał Ma​rio​nie w kuch​ni.
Po​przed​nie​go dnia zde​cy ​do​wał, że wszy st​ko po​zo​sta​nie tak j ak daw​niej , za ży ​cia oj ​ca.
Ma​rio​na, po​chy ​lo​na nad kuch​nią, zer​k​nę​ła na m ę​ża. Jo​an chciał coś po​wie​dzieć, ale Pe​re go

uprze​dził:

— Słu​chaj star​sze​go bra​ta.
Sta​rusz​ka uśm iech​nę​ła się, ale sta​rzec nie roz​ch​m u​rzy ł su​ro​we​go ob​li​cza. Jak zdo​ła​j ą utrzy ​m ać

się we czwór​kę? Na wi​dok roz​pro​m ie​nio​nej żo​ny Pe​re po​krę​cił gło​wą, j ak​by pró​bo​wał ode​gnać
gro​m a​dzą​ce się nad ich gło​wa​m i czar​ne chm u​ry, o któ​ry ch ty ​le roz​m a​wia​li po​przed​niej no​cy.

Gdy ty l​ko Jo​an wy ​biegł z do​m u, Ar​nau spró​bo​wał się prze​cią​gnąć. Nie m ógł na​piąć żad​ne​go

m ię​śnia, by ł ca​ły zdrę​twia​ły, na do​da​tek od szy i po sto​py czuł bo​le​sne skur​cze. Jed​nak m ło​de cia​ło
z wol​na do​cho​dzi​ło do sie​bie i po skrom ​ny m śnia​da​niu Ar​nau wy ​szedł na słoń​ce i uśm iech​nął się
do pla​ży, do m o​rza oraz do sze​ściu ga​ler, na​dal sto​j ą​cy ch u wy ​brze​ży Bar​ce​lo​ny.

Ra​m on i Jo​sep przy j ​rze​li się j e​go ple​com . — Jed​na rund​ka — po​wie​dział cech​m istrz. — A po​-

tem do ka​pli​cy.

Ob​cią​gnął ko​szu​lę i zer​k​nął na Ra​nio​na. — Sam sły ​sza​łeś — po​wie​dział j e​go przy ​j a​ciel.
— Ale…
— Żad​ne​go ale Jo​sep wie, co ro​bi.
Wie​dział. Po kil​ku kro​kach ra​na się otwo​rzy ​ła i po ple​cach chło​pa​ka zno​wu po​pły ​nę​ła krew.
— Wczo​raj też krwa​wi​łem — tłu​m a​czy ł Ar​nau Ra​m o​no​wi po po​wro​cie na pla​żę. — Nic m i

się nie sta​nie, j e​śli ob​ró​cę j esz​cze kil​ka ra​zy.

— Na​gnio​tek, Ar​nau, m u​si po​wstać na​gnio​tek. Nie​wie​le wskó​rasz, zdzie​ra​j ąc so​bie skó​rę do ko​-

ści. A te​raz m arsz do do​m u. Prze​m y j ra​nę, po​sm a​ruj j ą m a​ścią i idź do ka​pli​cy Prze​naj ​święt​sze​-
go… — Ar​nau za​czął pro​te​sto​wać. — To na​sza ka​pli​ca, te​raz rów​nież two​j a, m a​m y obo​wią​zek
o nią dbać.

— Chłop​cze — do​dał ba​sta​ix to​wa​rzy ​szą​cy Ra​m o​no​wi — ta ka​pli​ca bar​dzo wie​le dla nas zna​-

czy. Je​ste​śm y pro​sty ​m i tra​ga​rza​m i, m i​m o to po​wie​rzo​no nam coś, cze​go nie m a ża​den ary ​sto​kra​-
ty cz​ny ród, żad​ne za​m oż​ne brac​two ce​cho​we: ka​pli​cę Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu oraz klu​cze

do ko​ścio​ła na​szej Ma​don​ny, Ma​don​ny od Mo​rza. Ro​zu​m iesz? — Ar​nau ski​nął gło​wą w za​m y ​śle​-
niu. — Ty l​ko nam przy ​słu​gu​j e przy ​wi​lej opie​ki nad ka​pli​cą. To dla nas naj ​więk​szy ho​nor. Jesz​cze
się na​no​sisz cię​ża​rów, niech cię o to gło​wa nie bo​li.

Ma​rio​na opa​trzy ​ła m u ra​ny i Ar​nau udał się do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Oj ​ciec Al​bert, do któ​re​-

go zgło​sił się po klu​cze do ka​pli​cy, za​pro​wa​dził go na cm en​tarz na​prze​ciw​ko bra​m y Mo​re​res.

Dziś ra​no po​cho​wa​łem twe​go oj ​ca — po​wie​dział, wska​zu​j ąc gro​by. Ar​nau spoj ​rzał na nie​go

zdzi​wio​ny. — Nic ci nie ło​wi​łem na wy ​pa​dek, gdy ​by przy ​pa​łę​tał się j a​kiś żoł​nierz. Na​czel​nik m ia​-
sta roz​ka​zał usu​nąć zwę​glo​ne zwło​ki z pla​cu, nie chciał ich też wy ​wie​szać na m u​rach m ia​sta, bo​-
j ąc się, że ktoś weź​m ie z cie​bie przy ​kład. Dla​te​go nie​trud​no by ​ło m i zdo​by ć ze​zwo​le​nie na po​chó​-
wek.

Szli przez chwi​lę w m il​cze​niu.
— Chcesz po​by ć chwi​lę sam ? — za​py ​tał ka​płan.
— Mu​szę po​sprzą​tać ka​pli​cę — od​parł Ar​nau, ocie​ra​j ąc łzy. Jesz​cze przez kil​ka dni chło​pak ro​-

bił ty l​ko j ed​ną rund​kę po czy m biegł do ka​pli​cy. Ga​le​ry od​pły ​nę​ły i ba​sta​ixos no​si​li to​wa​ry bar​-
dziej od​po​wia​da​j ą​ce ku​piec​kim tra​dy ​cj om m ia​sta: suk​no, ko​ral, przy ​pra​wy, m iedź, wosk… Aż
w koń​cu ra​na na j e​go ple​cach prze​sta​ła krwa​wić. Po oglę​dzi​nach Jo​se​pa Ar​nau m ógł j uż no​sić do
wo​li wiel​kie be​le suk​na uśm ie​cha​j ąc się do wszy st​kich m i​j a​ny ch po dro​dze ba​sta​ixos.

W ty m cza​sie otrzy ​m ał pierw​szą pen​sj ę. Nie​wie​le wię​cej niż za​ra​biał u Graua. Od​dał wszy st​-

ko go​spo​da​rzo​wi, do​da​j ąc kil​ka m o​net z sa​kiew​ki Ber​na​ta. To za m a​ło, po​m y ​ślał, od​li​cza​j ąc pie​-
nią​dze. Ber​nat pła​cił znacz​nie wię​cej . Zaj ​rzał do sa​kiew​ki. Nie na dłu​go te​go wy ​star​czy, stwier​-
dził, sza​cu​j ąc uszczu​plo​ne oszczęd​no​ści oj ​ca. Z rę​ką w sa​kiew​ce spoj ​rzał na star​ca. Pe​re za​gry zł
war​gi.

— Gdy pod​ro​snę, unio​sę znacz​nie wię​cej i bę​dę le​piej za​ra​biał — prze​ko​ny ​wał Ar​nau.
— Ale to nie sta​nie się od ra​zu, sy n​ku. Do te​go cza​su po oszczęd​no​ściach twe​go oj ​ca nie bę​dzie

śla​du. Prze​cież wiesz, że dom nie na​le​ży do m nie… Nie, nie na​le​ży — wy ​j a​śnił, wi​dząc zdu​m ie​-
nie na twa​rzy chłop​ca. — Więk​szość do​m ów w Bar​ce​lo​nie sta​no​wi wła​sność Ko​ścio​ła, bi​sku​pa
lub któ​re​goś z za​ko​nów, a m iesz​kań​cy uży t​ku​j ą j e ty l​ko na za​sa​dzie ef​fi​fi​teu​zy, pła​cąc rocz​ny
czy nsz, czy ​li ca​non. Jak sam wiesz, nie​wie​le m o​gę j uż za​ro​bić, dla​te​go ty l​ko wy ​na​j em wa​szej
izby po​zwa​la nam pła​cić czy nsz. Je​śli nie m asz wy ​star​cza​j ą​cej su​m y … Chy ​ba ro​zu​m iesz?

— Co więc oby ​wa​te​lom Bar​ce​lo​ny po wol​no​ści, sko​ro są przy ​wią​za​ni do do​m ów ni​czy m

chłop pańsz​czy ź​nia​ny do zie​m i? — za​py ​tał Ar​nau, krę​cąc gło​wą.

— Nie j e​ste​śm y przy ​wią​za​ni — od​parł Pe​re.
— Ale prze​cież do​m y prze​cho​dzą z oj ​ca na sy ​na, sły ​sza​łem . Moż​na j e na​wet sprze​dać! Jak to

m oż​li​we, j e​że​li m iesz​kań​cy nie są ich wła​ści​cie​la​m i ani nie są do nich przy ​pi​sa​ni? — To pro​ste.
Ko​ściół po​sia​da wiel​ki m a​j ą​tek zło​żo​ny z ziem i nie​ru​cho​m o​ści, ale pra​wo ko​ściel​ne za​bra​nia ich
sprze​da​ży — Ar​nau chciał coś wtrą​cić, ale Pe​re dał m u znak, by m u nie prze​ry ​wał. — Pro​blem
w ty m , że bi​sku​pów, opa​tów i in​ny ch do​stoj ​ni​ków ko​ściel​ny ch król m ia​nu​j e po zna​j o​m o​ści. Pa​pież
przy ​m y ​ka na to oko, a wszy ​scy kró​lew​scy za​usz​ni​cy ostrzą so​bie zę​by na do​cho​dy z dóbr, któ​re
przy ​pad​ną im w udzia​le wraz z ty ​tu​łem . A po​nie​waż nie m o​gą ich sprze​dać, wy ​m y ​śli​li em ​fi​teu​-
zę, któ​ra po​zwa​la om i​nąć za​kaz sprze​da​ży.

— Jak​by ​śm y by ​li na​j em ​ca​m i — za​uwa​ży ł Ar​nau.
— Nie​zu​peł​nie. Na​j em ​cą w każ​dej chwi​li m oż​na wy ​rzu​cić na bruk, dzier​żaw​cy wy ​rzu​cić nie

m oż​na, pó​ki… pła​ci czy nsz.

— A m ógł​by ś sprze​dać ten dom ?
— Mógł​by m . By ​ła​by to tak zwa​na em​fi​teu​sis. Bi​skup otrzy ​m ał​by wte​dy lau​de​mium, czy ​li

część zy ​sków ze sprze​da​ży, a no​wy dzier​żaw​ca m iał​by do​kład​nie ta​kie sa​m e pra​wa i obo​wiąz​ki
j ak j a. Ist​nie​j e ty l​ko j e​den za​kaz. — Ar​nau spoj ​rzał na star​ca z za​cie​ka​wie​niem . — Nie wol​no
sprze​dać wła​sno​ści oso​bie wy ż​sze​go sta​nu. Nie m ógł​by m więc od​stą​pić te​go do​m u żad​ne​m u ba​-
ro​no​wi… choć wąt​pię, by j a​kiś ba​ron po​ła​ko​m ił się na na​szą cha​łu​pę. Jak m y ​ślisz? — za​śm iał się
Pe​re. Jed​nak Ar​nau nie by ł w na​stro​j u do żar​tów, więc Pe​re rów​nież spo​waż​niał. Obaj m il​cze​li
dłuż​szą chwi​lę. — Wszy st​ko roz​bi​j a się więc o to — cią​gnął sta​rzec — że m u​si​m y pła​cić ca​non,
a z te​go, co ty przy ​no​sisz do do​m u, a j a do​ro​bię na ła​ta​niu sie​ci…

I co te​raz z na​m i bę​dzie? — po​m y ​ślał Ar​nau. Je​go nędz​ne za​rob​ki nie wy ​star​cza​ły na nic, na​-

wet na stra​wę dla dwóch osób, nie chciał j ed​nak stać się cię​ża​rem dla go​spo​da​rzy, któ​rzy by ​li dla
nich ta​cy do​brzy.

— Nie m artw się — bąk​nął — wy ​nie​sie​m y się, że​by ś m ógł…
— Ma​rio​na i j a do​szli​śm y do wnio​sku — prze​rwał m u Pe​le że m o​że m a​cie ocho​tę spać tu​taj ,

w kuch​ni. — Ar​nau wy ​trzesz​czy ł na nie​go oczy. — W ten… w ten spo​sób wy ​naj ​m ie​m y wasz po​-
kój i opła​ci​m y czy nsz. Bę​dzie​cie ty l​ko m u​sie​li spra​wić so​bie no​we sien​ni​ki. Co wy na to? Twarz
chłop​ca po​j a​śnia​ła. War​gi m u za​drża​ły. — Czy m am ro​zu​m ieć, że się zga​dzasz? — po​m ógł m u
Pe​re, Ar​nau za​ci​snął war​gi i za​czął ener​gicz​nie ki​wać gło​wą.

— Idzie​m y pra​co​wać dla Ma​don​ny ! — za​krzy k​nął j e​den z cech​m i​strzów.
Ar​nau po​czuł gę​sią skór​kę na no​gach i ra​m io​nach.
Te​go dnia nie by ​ło pra​cy przy stat​kach, po​nie​waż u brze​gów Bar​ce​lo​ny krę​ci​ły się ty l​ko m a​łe

łód​ki ry ​bac​kie. Tra​ga​rze j ak zwy ​kle spo​tka​li się na pla​ży o wscho​dzie słoń​ca, któ​re za​po​wia​da​ło
po​god​ny wio​sen​ny dzień.

Od​kąd Ar​nau wstą​pił na po​cząt​ku se​zo​nu że​glu​gi do gre​m ium , tra​ga​rze por​to​wi nie m ie​li ani

j ed​ne​go wol​ne​go dnia na pra​cę przy bu​do​wie tak dro​giej ich ser​cu świą​ty ​ni.

— Idzie​m y pra​co​wać dla Ma​don​ny ! — po​wta​rza​no raz za ra​zem .
Ar​nau przy j ​rzał się swy m to​wa​rzy ​szom : ich za​spa​ne twa​rze na​gle oży ​wił uśm iech. Nie​któ​rzy

po​ru​sza​li ener​gicz​nie ra​m io​na​m i, roz​grze​wa​j ąc się i przy ​go​to​wu​j ąc cia​ło do no​we​go wy ​zwa​nia.
Ar​nau przy ​po​m niał so​bie cza​sy, gdy ich po​ił, a oni prze​cho​dzi​li obok nie​go zgię​ci wpół, z za​ci​śnię​-
ty ​m i zę​ba​m i i wiel​ki​m i gła​za​m i na ple​cach. Czy po​do​ła za​da​niu? Lęk obez​wład​nił go ni​czy m
skurcz, więc po​sta​no​wił wziąć przy ​kład z kom ​pa​nów i za​czął roz​cią​gać m ię​śnie, krę​cąc m ły n​ki ra​-
m io​na​m i.

— To twój pierw​szy raz — po​win​szo​wał m u Ra​m on. Aniau nie od​po​wie​dział, ty l​ko opu​ścił rę​-

ce wzdłuż tu​ło​wia. Ra​m on zm ru​ży ł oczy. — Nie m artw się, chło​pie — do​dał, obej ​m u​j e go ra​m ie​-
niem i po​py ​cha​j ąc w ślad za to​wa​rzy ​sza​m i, któ​rzy ru​szy ​li j uż w dro​gę. — Pa​m ię​taj , że część cię​-
ża​ru nie​sie za nas Ma​don​na.

Ar​nau pod​niósł wzrok na Ra​m o​na.
— To praw​da — za​pew​nił go ba​sta​ix z uśm ie​chem . — Za​raz sam się prze​ko​nasz.
Wy ​ru​szy ​li ze wschod​nie​go krań​ca m ia​sta, spod klasz​to​ru Świę​tej Kla​ry, prze​m ie​rzy ​li ca​łą Bar​-

ce​lo​nę, wy ​szli za m u​ry, skie​ro​wa​li się ku kró​lew​skim ka​m ie​nio​ło​m om La Ro​ca na gó​rze Mon​tj u​ic.
Ar​nau szedł w m il​cze​niu, od cza​su do cza​su czu​j ąc na so​bie wzrok to​wa​rzy ​szy. Mi​nę​li dziel​ni​cę
Ri​be​ra, gieł​dę i bra​m ę For​m ent. Prze​cho​dząc obok stud​ni Pod Anio​łem , Ar​nau zer​k​nął na ko​bie​ty
z dzba​na​m i. Gdy przy ​cho​dził tu z Jo​anem na​peł​nić bu​kłak, prze​pusz​cza​ły go bez ko​lej ​ki, prze​chod​-

nie po​zdra​wia​li ich, dzie​ciar​nia ob​ska​ki​wa​ła i bie​gła za ni​m i, szep​cząc coś i zer​ka​j ąc z po​dzi​wem
na Ar​naua. Po​zo​sta​wiw​szy za so​bą bra​m y stocz​ni, do​tar​li do klasz​to​ru Fra​m e​nors, na za​chod​nim
krań​cu Bar​ce​lo​ny, gdzie koń​czy ​ły się m u​ry m iej ​skie. Za ni​m i roz​cią​gał się bu​do​wa​ny wła​śnie
kró​lew​ski ar​se​nał m or​ski — Ata​ra​za​nas Re​ales — a po​tem j uż ty l​ko po​la i sa​dy : Sant Ni​co​lau,
Sant Ber​tran i Sant Pau del Cam p, skąd pię​ła się dro​ga do ka​m ie​nio​ło​m ów.

Ale przed​tem ba​sta​ixos m u​sie​li przej ść przez Ca​ga​lell. Jesz​cze za​nim tam do​tar​li, ze​m dlił ich

fe​tor m iej ​skich ście​ków.

— Chy ​ba spusz​cza​j ą wo​dę ze sta​wu — za​uwa​ży ł j e​den z nich, za​ty ​ka​j ąc nos.
Więk​szość ba​sta​ixos przy ​tak​nę​ła.
— W prze​ciw​ny m ra​zie by tak nie śm ier​dzia​ło — do​dał in​ny. Ca​ga​lell to zbior​nik po​wsta​ły

u uj ​ścia rzecz​ki Ram ​bla, tuż przy m u​rach Bar​ce​lo​ny, do któ​re​go spły ​wa​ły m iej ​skie od​pa​dy i ście​-
ki. Ze wzglę​du na po​fał​do​wa​nie te​re​nu wo​da ni​g​dy nie tra​fia​ła od ra​zu do m o​rza, ale gni​ła w za​-
ko​lach do​pó​ty, do​pó​ki ro​bot​nik m a​gi​strac​ki nie prze​ko​pał od​pły ​wu i nie ze​pchnął ście​ków ku pla​ży.
Wła​śnie wte​dy Ca​ga​lell cuch​nę​ło naj ​bar​dziej

Ba​sta​ixos okrą​ży ​li go w po​szu​ki​wa​niu bro​du i po​ko​naw​szy zbior​nik, ru​szy ​li da​lej po​ła​m i ku pod​-

nó​żom gó​ry Mont.

— A któ​rę​dy się wra​ca? — spy ​tał Ar​nau, wska​zu​j ąc wo​dę. i po​krę​cił gło​wą.
— Jesz​cze nie spo​tka​łem ta​kie​go, któ​ry prze​sko​czy ł​by stru​m ie​nie ze ska​łą na grzbie​cie — od​po​-

wie​dział.

Idąc pod gó​rę, Ar​nau spoj ​rzał na m ia​sto. Zo​sta​ło da​le​ko w ty ​le, bar​dzo da​le​ko. Jak zdo​ła prze​-

by ć tę dro​gę z ka​m ie​niem na ple​cach? Po​czuł, że ko​la​na za​czy ​na​j ą m u drżeć, więc przy ​spie​szy ł,
by do​go​nić to​wa​rzy ​szy, któ​rzy ga​wę​dzi​li i śm ia​li się w naj ​lep​sze.

Za ko​lej ​ny m za​krę​tem ich oczom uka​zał się kró​lew​ski ka​m ie​nio​łom La Ro​ca. Ar​nau aż j ęk​nął

z wra​że​nia. To by ł praw​dzi​wy plac tar​go​wy, pra​wie j ak Blat, ty ​le że bez ko​biet! Na wiel​kiej espla​-
na​dzie urzęd​ni​cy kró​lew​scy przy j ​m o​wa​li in​te​re​san​tów przy ​by ​ły ch po m a​te​riał bu​dow​la​ny. Wo​zy
i za​przę​gi m u​łów sta​ły pod j e​dy ​ną ścia​ną, w któ​rą nie za​czę​ły się j esz​cze wgry ​zać m ło​ty i ki​lo​fy.
Na wszy st​kich po​zo​sta​ły ch, ostro ścię​ty ch bo​kach pla​cu po​bły ​ski​wa​ła na​ga ska​ła. Mro​wie ka​m ie​-
nia​rzy, nie ba​cząc na nie​bez​pie​czeń​stwo, od​ry ​wa​ło wiel​kie blo​ki skal​ne, któ​re by ​ły na​stęp​nie dzie​-
lo​ne i ocio​sy ​wa​ne na pla​cu.

Ba​sta​ixos zo​sta​li ser​decz​nie przy ​j ę​ci przez zgro​m a​dzo​ny ch i pod​czas gdy cech​m i​strzo​wie po​-

szli się za​m el​do​wać u urzęd​ni​ków, tra​ga​rze wm ie​sza​li się w tłum . Uści​skom , żar​tom i śm ie​chom
nie by ​ło koń​ca, dzba​ny z wo​dą i wi​nem wę​dro​wa​ły po​nad gło​wa​m i z rąk do rąk.

Ar​nau nie m ógł ode​rwać wzro​ku od ka​m ie​nia​rzy i ro​bot​ni​ków, któ​rzy ła​do​wa​li blo​ki na wo​zy

i na m u​ły pod czuj ​ny m okiem wszy st​ko skwa​pli​wie od​no​to​wu​j ą​cy ch urzęd​ni​ków. In​te​re​san​ci roz​-
pra​wia​li z oży ​wie​niem lub nie​cier​pli​wie cze​ka​li na swo​j ą ko​lej . W ka​m ie​nio​ło​m ie pa​no​wa​ła at​-
m os​fe​ra j ak na tar​gu.

— Te​go się nie spo​dzie​wa​łeś, co?
Ar​nau od​wró​cił się aku​rat w chwi​li, gdy Ra​m on od​da​wał ko​m uś dzban. Za​prze​czy ł ru​chem

gło​wy.

— Na co idzie ty ​le ka​m ie​nia?
— Ho, ho! — od​parł Ra​m on i za​czął wy ​m ie​niać: na ka​te​drę, na ko​ściół San​ta Ma​ria del Pi i ko​-

ściół Świę​tej An​ny, na klasz​tor Pe​dral​bes, na ar​se​nał m or​ski, na klasz​tor kla​ry ​sek, na m u​ry m iej ​-
skie… Ca​ła Bar​ce​lo​na j est w bu​do​wie lub w prze​bu​do​wie, że nie wspo​m nę o no​wy ch re​zy ​den​-

cj ach pa​try ​cj u​szy i ary ​sto​kra​cj i. Nikt j uż nie chce drew​na ani su​szo​nej na słoń​cu ce​gły. Te​raz bu​-
du​j e się wszy st​ko z ka​m ie​nia, ty l​ko z ka​m ie​nia.

— I król od​da​j e ty ​le ka​m ie​nia za dar​m o? Ra​m on par​sk​nął śm ie​chem .
— Za dar​m o od​da​j e ka​m ień na ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar… No, m o​że j esz​cze na klasz​tor

Pe​dral​bes, ufun​do​wa​ny przez kró​lo​wą. W po​zo​sta​ły ch przy ​pad​kach ka​że so​bie sło​no pła​cić.

— A co z no​wą stocz​nią, czy ​li z kró​lew​skim ar​se​na​łem ? — za​py ​tał Ar​nau. — Sko​ro j est kró​-

lew​ski…

Ra​m on zno​wu się uśm iech​nął.
— Mo​że i j est kró​lew​ski — wszedł chłop​cu w sło​wo — ale na pew​no nie po​wsta​j e z pie​nię​dzy

kró​la.

— A z czy ​ich? Mia​sta?
— Też nie.
— Kup​ców?
— Pu​dło.
— Więc czy ​ich? — do​py ​ty ​wał się Ar​nau, spo​glą​da​j ąc na Przy ​j a​cie​la.
— Wy ​obraź so​bie, że Ata​ra​za​nas Re​ales po​wsta​j ą z pie​nię​dzy …
— Grzesz​ni​ków! — do​koń​czy ł m ul​nik pra​cu​j ą​cy przy bu​do​wie ka​te​dry, któ​re​m u Ra​m on do​pie​-

ro co od​dał dzban.

Obaj m ęż​czy ź​ni wy ​buch​nę​li śm ie​chem na wi​dok osłu​pia​łej m i​ny Ar​naua.
— Grzesz​ni​ków?
Ano tak — cią​gnął Ra​m on. — No​wy ar​se​nał m or​ski po​wsta​j e z de​na​rów grzesz​ny ch kup​ców.

Spra​wa j est pro​sta, raz ci wszy st​ko wy ​tłu​m a​czę. No więc po wy ​pra​wach krzy ​żo​wy ch… Wiesz,
o czy m m o​wa? — Chło​pak ski​nął gło​wą. Jak tu nie wie​dzieć, czy m by ​ły wy ​pra​wy krzy ​żo​we? —
Zna​ko​m i​cie. No więc po osta​tecz​nej utra​cie Je​ro​zo​li​m y przez chrze​ści​j an Ko​ściół za​ka​zał wy ​-
m ia​ny han​dlo​wej z suł​ta​nem Egip​tu. Ty ​le że wła​śnie z Egip​tu na​si kup​cy spro​wa​dza​j ą naj ​lep​sze
i naj ​bar​dziej po​szu​ki​wa​ne to​wa​ry, więc ani m y ​ślą zry ​wać kon​tak​ty han​dlo​we z suł​ta​nem . Uda​j ą
się prze​to za​wcza​su do kon​su​la​tu m or​skie​go i grzecz​nie pła​cą grzy w​nę za grzech któ​ry za​m ie​rza​j ą
po​peł​nić. Dzię​ki te​m u otrzy ​m u​j ą z wy ​prze​dze​niem roz​grze​sze​nie i m a​j ą świę​ty spo​kój . Wła​śnie
z de​na​rów grzesz​ny ch kup​ców król Al​fons roz​ka​zał wy ​bu​do​wać no​wy ar​se​nał m or​ski.

Ar​nau chciał coś po​wie​dzieć, ale Ra​m on go po​wstrzy ​m ał. Star​szy ​zna zwo​ły ​wa​ła wła​śnie tra​-

ga​rzy i Ra​m on po​pro​wa​dził Ar​naua za so​bą.

— Ma​m y pierw​szeń​stwo? — za​py ​tał Ar​nau, wska​zu​j ąc sto​j ą​cy ch w ko​lej ​ce m ul​ni​ków, któ​rzy

zo​sta​li w ty ​le.

— Oczy ​wi​ście — od​parł Ra​m on, nie za​trzy ​m u​j ąc się. — Nas nie obo​wią​zu​j ą kon​tro​le, bo do​-

sta​j e​m y to​war za dar​m o, a i ra​chu​nek j est pro​sty : j e​den ba​sta​ix j e​den ka​m ień.

— Je​den ba​sta​ix, j e​den ka​m ień — po​wtó​rzy ł pod no​sem Ar​nau, gdy m i​j ał go pierw​szy tra​garz

z ka​m ie​niem . Do​tar​li do m iej ​sca, gdzie rze​m ieśl​ni​cy ob​ra​bia​li po​tęż​ne blo​ki. Spoj ​rzał na sku​pio​ną,
na​pię​tą twarz ka​m ie​nia​rza i uśm iech​nął się, ale Ra​m on nie od​po​wie​dział m u uśm ie​chem . Ko​niec
żar​tów, nikt j uż się nie śm iał, nikt ni​ko​go nie za​ga​dy ​wał, wszy ​scy, z rze​m ie​niem na​karcz​ni​ka na​su​-
nię​ty m na czo​ło, spo​glą​da​li na gó​rę ka​m ie​ni. Cap​ca​na! Ar​nau rów​nież uło​ży ł po​dusz​kę na kar​ku.
Za​czę​li prze​cho​dzić obok nie​go ko​lej ​ni ba​sta​ixos, j e​den po dru​gim , gę​sie​go, w m il​cze​niu, nie oglą​-
da​j ąc się na to​wa​rzy ​szy. W m ia​rę j ak go m i​j a​li, kur​czy ​ła się grup​ka ota​cza​j ą​ca gó​rę ka​m ie​ni. Ar​-
nau spoj ​rzał na skal​ne blo​ki. Na​gle za​schło m u w gar​dle, po​czuł ucisk w żo​łąd​ku. Ko​lej ​ny ba​sta​ix

nad​sta​wił kark, na któ​ry m dwaj ro​bot​ni​cy za​raz uło​ży ​li ka​m ień. Ar​nau wi​dział, j ak ugi​na się pod
cię​ża​rem , j ak drżą m u ko​la​na. Tra​garz od​cze​kał kil​ka se​kund, po czy m wy ​pro​sto​wał się, prze​szedł
obok Ar​naua i skie​ro​wał się do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. O Bo​że, ten ba​sta​ix by ł trzy ra​zy po​tęż​niej ​-
szy niż on, a j ed​nak ugię​ły się pod nim ko​la​na! Jak​że on, Ar​nau, zdo​ła…

— Ko​lej na cie​bie — ski​nę​li na nie​go cech​m i​strzo​wie, któ​rzy za​wsze ostat​ni opusz​cza​li ka​m ie​-

nio​łom .

Zo​sta​ło j esz​cze kil​ku ba​sta​ixos. Ra​m on po​pchnął Ar​naua do przo​du.
— Od​wa​gi — rzu​cił.
Trzej człon​ko​wie star​szy ​zny roz​pra​wia​li z ka​m ie​nia​rzem , któ​ry ty l​ko krę​cił gło​wą. Prze​szu​ki​-

wa​li gó​rę ka​m ie​ni, wska​zy ​wa​li to tu, to tam , po czy m wszy ​scy czte​rej krę​ci​li gło​wa​m i. Ar​nau
zbli​ży ł się do nich. Spró​bo​wał prze​łknąć śli​nę, ale za​schło m u w gar​dle. Drżał na ca​ły m cie​le. Nie
po​wi​nien drżeć! Po​ru​szy ł dłoń​m i, a po​tem ra​m io​na​m i, do ty ​łu, do przo​du. Nikt nie m o​że zo​ba​-
czy ć, że się trzę​sie!

Cech​m istrz Jo​sep wska​zał j e​den ze skal​ny ch blo​ków. Ka​m ie​niarz wzru​szy ł ra​m io​na​m i, zer​k​nął

na Ar​naua i ki​wa​j ąc z re​zy ​gna​cj ą gło​wą, dał znak wy ​rob​ni​kom , by unie​śli ka​m ień. Ile ra​zy m a
po​wta​rzać, że wszy st​kie są tak sa​m o cięż​kie?

Ar​nau pod​szedł do ro​bot​ni​ków uno​szą​cy ch ka​m ień. Po​chy ​lił się i na​piął wszy st​kie m ię​śnie.

Wo​kół za​pa​no​wa​ła ci​sza. Ro​bot​ni​cy de​li​kat​nie opu​ści​li ka​m ień i po​m o​gli Ar​nau​owi przy ​trzy ​m ać
go rę​ka​m i. Chło​piec zgar​bił się pod cię​ża​rem , no​gi się pod nim ugię​ły. Za​ci​snął zę​by i przy ​m knął
oczy. „Do gó​ry !”, zda​ło m u się, że sły ​szy. Nikt się nie ode​zwał, ale wszy ​scy po​m y ​śle​li to sa​m o,
wi​dząc ugi​na​j ą​ce się no​gi chłop​ca. Do gó​ry ! Do gó​ry ! Ar​nau się wy ​pro​sto​wał. Wie​lu ode​tchnę​ło
z ulgą. Zdo​ła ru​szy ć z m iej ​sca? Od​cze​kał z za​m knię​ty ​m i ocza​m i. Zdo​łam ru​szy ć?

Wy ​su​nął j ed​ną sto​pę. Cię​żar ka​m ie​nia zm u​sił go do po​sta​wie​nia dru​giej … wy ​su​nię​cia pierw​-

szej … i do​sta​wie​nia dru​giej . Gdy ​by sta​nął… Gdy ​by sta​nął, cię​żar po​wa​lił​by go na zie​m ię.

Ra​m on po​cią​gnął no​sem i za​kry ł oczy. . Od​wa​gi, chłop​cze! — do​da​wa​li Ar​nau​owi otu​chy cze​-

ka​m y w ko​lej ​ce m ul​ni​cy. Da​lej , zu​chu!

— Dasz ra​dę!
— To prze​cież dla Ma​don​ny !
Po​krzy ​ki​wa​nia od​bi​j a​ły się echem od ścian ka​m ie​nio​ło​m u to​wa​rzy ​sząc Ar​nau​owi w sa​m ot​nej

dro​dze po​wrot​nej do m ia​sta.

A j ed​nak nie szedł zu​peł​nie sam . Nie​ba​wem za​czę​li go do​ga​niać ba​sta​ixos, któ​ry ch zo​sta​wił

w ka​m ie​nio​ło​m ie. Każ​dy zwal​niał, przez chwi​lę do​pa​so​wy ​wał krok do kro​ku Ar​naua i pod​no​sił go
na du​chu, a po​tem ustę​po​wał m iej ​sca idą​ce​m u za nim to​wa​rzy ​szo​wi.

Ale Ar​nau nie sły ​szał, co do nie​go m ó​wio​no. Na​wet nie m y ​ślał. Skon​cen​tro​wał ca​łą uwa​gę na

swo​j ej sto​pie, któ​ra m ia​ła la​da m o​m ent wy ​su​nąć się do przo​du, a wi​dząc, j ak prze​su​wa się pod
nim , za​czy ​nał od ra​zu wy ​pa​try ​wać dru​giej , i tak krok za kro​kiem , krok za kro​kiem … Sta​rał się nie
zwra​cać uwa​gi na ból.

Jed​nak przy sa​dach Sant Ber​tran sto​py ka​za​ły na sie​bie cze​kać w nie​skoń​czo​ność. Szedł na sa​-

m y m koń​cu, wszy ​scy ba​sta​ixos zdą​ży ​li go wy ​prze​dzić. Ar​nau przy ​po​m niał so​bie, j ak po​ił z Jo​-
anem tra​ga​rzy, któ​rzy opie​ra​li cię​żar o bur​tę na​po​tka​nej po dro​dze ło​dzi. I on za​czął się roz​glą​dać
za od​po​wied​nim opar​ciem i po chwi​li wy ​pa​trzy ł drze​wo oliw​ne. Oparł ka​m ień o niż​szy ko​nar.
Gdy ​by po​ło​ży ł go na zie​m i, nie zdo​łał​by go po​tem unieść. No​gi prze​biegł m u skurcz.

— Kie​dy przy ​sta​j esz — po​uczał go Ra​m on — nie po​zwól, by no​gi ci się za​sta​ły. W prze​ciw​-

ny m ra​zie cięż​ko bę​dzie ci się ru​szy ć.

Ar​nau, prze​nió​sł​szy część cię​ża​ru na ko​nar, na​dal prze​bie​rał no​ga​m i. Od​sap​nął raz, dru​gi, nie​-

skoń​czo​ną ilość ra​zy. Część cię​ża​ru po​nie​sie za cie​bie Ma​don​na, po​wie​dział m u Ra​m on. Wiel​ki
Bo​że! W ta​kim ra​zie ile wa​ży ten ka​m ień? Ar​nau nie śm iał wy ​pro​sto​wać ple​ców. Krę​go​słup bo​lał
go, po​twor​nie go bo​lał. Od​po​czy ​wał dłu​gą chwi​lę. Czy zdo​ła się ru​szy ć? Ro​zej ​rzał się. By ł zu​peł​-
nie sam . Opu​ści​li go na​wet m ul​ni​cy, któ​rzy wcho​dzi​li do m ia​sta przez bra​m ę Tren​tac​laus.

Zdo​ła ru​szy ć? Spoj ​rzał w nie​bo. Jed​ny m szarp​nię​ciem pod​niósł ka​m ień. Znów zm u​sił sto​py do

wy ​sił​ku: raz, dwa, raz, dwa. W Ca​ga​lell, gdzie zro​bił ko​lej ​ny przy ​sta​nek, oparł ka​m ień na skal​ny m
wy ​stę​pie. Tam na​po​tkał pierw​szy ch ba​sta​ixos wra​ca​j ą​cy ch do ka​m ie​nio​ło​m u. Nie po​wie​dzie​li ani
sło​wa. Wy ​m ie​ni​li ty l​ko spoj ​rze​nia. Ar​nau zno​wu za​ci​snął zę​by i pod​niósł ka​m ień. Nie​któ​rzy ba​sta​-
ixos kiw​nę​li gło​wą, j ed​nak ża​den nie przy ​sta​nął. „To j e​go wal​ka”, po​wie​dział j e​den z nich, pa​trząc
za od​da​la​j ą​cy m się wol​no Ar​nau​em , któ​ry nie m ógł go usły ​szeć. „Mu​si j ą sto​czy ć sam ” — do​dał
in​ny.

Mi​nąw​szy za​chod​nie skrzy ​dło m u​rów i klasz​tor Fra​m e​nors, Ar​nau na​tknął się na pierw​szy ch

prze​chod​niów. Wciąż nie od​ry ​wał wzro​ku od swo​ich stóp. By ł j uż w m ie​ście! Wszy ​scy — że​gla​-
rze, ry ​ba​cy, ko​bie​ty i dzie​ci, ro​bot​ni​cy i stocz​nio​wi cie​śle — w ci​szy ob​ser​wo​wa​li zla​ne​go po​tem
chłop​ca o twa​rzy na​bie​głej krwią, ugi​na​j ą​ce​go się pod cię​ża​rem skal​ne​go blo​ku. Wszy ​scy zer​ka​li
na j e​go sto​py — któ​re on sam śle​dził w za​pa​m ię​ta​niu, obo​j ęt​ny na wszy st​ko, co dzie​j e się wo​kół
— i w m il​cze​niu na​kła​nia​li j e do wy ​sił​ku: raz, dwa, raz, dwa…

Nie​któ​rzy za​czę​li iść za nim w ci​szy, do​pa​so​wu​j ąc kro​ki do tem ​pa m ło​de​go tra​ga​rza. W ten

spo​sób, po po​nad​dwu​go​dzin​nej m or​dę​dze, Ar​nau do​tarł do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, pro​wa​dząc za
so​bą nie​wiel​ki, m il​czą​cy tłu​m ek. Pra​ca na pla​cu usta​ła. Mu​ra​rze wy ​chy ​li​li się z rusz​to​wań, na​rzę​-
dzia znie​ru​cho​m ia​ły w dło​niach cie​śli i ka​m ie​nia​rzy. Oj ​ciec Al​bert, Pe​re i Ma​rio​na cze​ka​li j uż na
Ar​naua. An​gel, sy n prze​woź​ni​ka, m ia​no​wa​ny nie​daw​no cze​lad​ni​kiem , zbli​ży ł się do nie​go.

No, j esz​cze tro​chę! — krzy k​nął. — Je​steś na m iej ​scu! Już po wszy st​kim ! Jesz​cze ty l​ko kil​ka

kro​ków!

An​ge​lo​wi za​wtó​ro​wa​li z rusz​to​wań ro​bot​ni​cy. Lu​dzie, któ​rzy Przy ​szli za Ar​nau​em , za​czę​li wi​-

wa​to​wać. Na pla​cu za​wrza​ło.

Na​wet oj ​ciec Al​bert dał się po​nieść em o​cj om . Jed​nak Ar​nau nie od​ry ​wał wzro​ku od swy ch

stóp — raz, dwa, raz, dwa — pó​ki nie do​tarł do m iej ​sca, gdzie skła​do​wa​no ka​m ie​nie. Ter​m i​na​to​-
rzy i cze​lad​ni​cy ob​stą​pi​li go i zdj ę​li cię​żar z j e​go bar​ków.

Do​pie​ro wte​dy Ar​nau, cią​gle przy ​gar​bio​ny i drżą​cy, pod​niósł wzrok i się uśm iech​nął. Oto​czy ​li

go lu​dzie, by m u po​gra​tu​lo​wać Nie znał ich, z m o​rza ob​cy ch twa​rzy wy ​ło​wił j e​dy ​nie ob​li​cze oj ​-
ca Al​ber​ta. Gdy ka​płan po​wę​dro​wał wzro​kiem ku cm en​ta​rzo​wi Mo​re​res, Ar​nau po​szedł za j e​go
przy ​kła​dem .

— To dla cie​bie, oj ​cze — szep​nął.
Kie​dy em o​cj e opa​dły i tłum się roz​szedł, Ar​nau chciał wra​cać do ka​m ie​nio​ło​m u w ślad za to​-

wa​rzy ​sza​m i, z któ​ry ch nie​któ​rzy zdą​ży ​li j uż ob​ró​cić trzy ​krot​nie. Lecz oj ​ciec Al​bert otrzy ​m ał
wska​zów​ki od cech​m i​strza Jo​se​pa i przy ​wo​łał chłop​ca do sie​bie.

— Mam dla cie​bie za​da​nie — po​wie​dział. Ar​nau za​m arł i spoj ​rzał na księ​dza zdzi​wio​ny. —

Trze​ba za​j ąć się ka​pli​cą Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, przy ​ciąć kno​ty w świe​cach, po​sprzą​tać.

— Ale… — za​pro​te​sto​wał Ar​nau, wska​zu​j ąc ka​m ie​nie.
— Żad​ny ch ale.

19

To by ł cięż​ki dzień. Do​pie​ro co m i​nę​ło let​nie prze​si​le​nie, więc noc za​pa​da​ła póź​no, a ba​sta​ixos

pra​co​wa​li od wscho​du do za​cho​du słoń​ca, ła​du​j ąc i roz​ła​do​wu​j ąc okrę​ty za​wi​j a​j ą​ce do por​tu, po​-
ga​nia​ni przez kup​ców i ka​pi​ta​nów, któ​rzy chcie​li j ak naj ​szy b​ciej opu​ścić Bar​ce​lo​nę.

Gdy Ar​nau, po​włó​cząc no​ga​m i, wszedł do do​m u z na​karcz​ni​kiem w rę​ku, spoj ​rza​ło na nie​go

osiem par oczu. Pe​re i Ma​rio​na sie​dzie​li przy sto​le obok nie​zna​j o​m ej pa​ry. Z pod​ło​gi zer​ka​li na
nie​go, opar​ci ple​ca​m i o ścia​nę, Jo​an oraz chło​piec i dwie dziew​czy n​ki. Wszy ​scy j e​dli ko​la​cj ę.

— Ar​nau — ode​zwał się Pe​re — po​znaj na​szy ch no​wy ch lo​ka​to​rów: Ga​stó Se​gu​ra, gar​barz.

— Przed​sta​wio​ny ski​nął gło​wą w stro​nę no​wo przy ​by ​łe​go, nie prze​ry ​wa​j ąc j e​dze​nia. — j e​go żo​-
na Eu​la​lia. — Ko​bie​ta, w prze​ci​wień​stwie do m ę​ża, uśm iech​nę​ła się. — I dzie​ci: Si​m ó, Ale​dis
i Ale​sta.

Ar​nau, le​d​wo ży ​wy ze zm ę​cze​nia, ski​nął rę​ką w kie​run​ku Ju​ana i j e​go to​wa​rzy ​szy, po czy m

się​gnął po m i​skę po​da​ną m u Przez Ma​rio​nę. Coś j ed​nak ka​za​ło m u zno​wu spoj ​rzeć na tro​j e do​pie​-
ro co po​zna​ny ch dzie​ci. Co…? Oczy dziew​czy ​nek! Świ​dro​wa​ły go dwie pa​ry oczu… wiel​kich,
kasz​ta​no​wy ch, by ​stry ch.

Dziew​czy n​ki uśm iech​nę​ły się do nie​go j ed​no​cze​śnie.
— Jedz, chłop​cze!
Uśm iech znik​nął z dziew​czę​cy ch warg. Ale​sta i Ale​dis za​to​pi​ły wzrok w m i​sce, a Ar​nau od​-

wró​cił się do gar​ba​rza. Męż​czy ​zna prze​rwał j e​dze​nie i wska​zy ​wał gło​wą Ma​rio​nę któ​ra sta​ła przy
pa​le​ni​sku, wy ​cią​ga​j ąc ku nie​m u m i​skę.

Ma​rio​na ustą​pi​ła m u m iej ​sca przy sto​le i Ar​nau za​brał się do j e​dze​nia. Sie​dzą​cy na​prze​ciw​ko

Ga​stó Se​gu​ra sior​bał i prze​żu​wał wie​cze​rzę z otwar​ty ​m i usta​m i. Ile​kroć Ar​nau pod​no​sił wzrok
znad m i​ski, na​po​ty ​kał j e​go oczy.

Po chwi​li Si​m ó wstał i po​dał Ma​rio​nie pu​ste na​czy ​nia: swo​j e i sióstr.
— A te​raz m arsz do łó​żek — roz​ka​zał Ga​stó, prze​ry ​wa​j ąc ci​szę.
Po ty ch sło​wach gar​barz zm ru​ży ł oczy i spoj ​rzał na Ar​naua tak, że chło​pak po​czuł się nie​swo​j o

i znów za​to​pił wzrok w m i​sce. Ty l​ko po od​gło​sach do​m y ​ślił się, że dziew​czę​ta wsta​ły. Usły ​szał ich
nie​śm ia​łe po​że​gna​nie. Gdy kro​ki uci​chły, Ar​nau pod​niósł oczy. Za​in​te​re​so​wa​nie gar​ba​rza j e​go
oso​bą wy ​raź​nie zm a​la​ło.

— Ja​kie one są? — za​py ​tał tej no​cy Jo​ana, gdy po raz pierw​szy spa​li w kuch​ni, po obu stro​-

nach pa​le​ni​ska, na sien​ni​kach uło​żo​ny ch na pod​ło​dze.

— Kto? — Jo​an od​po​wie​dział py ​ta​niem na py ​ta​nie.
— Cór​ki gar​ba​rza.
— Ja​kie? Zwy ​czaj ​ne — m ruk​nął Jo​an, wzru​sza​j ąc ra​m io​na​m i, choć Ar​nau nie do​strzegł

w m ro​ku j e​go ge​stu. — Zu​peł​nie zwy ​czaj ​ne. Tak m i się przy ​naj ​m niej wy ​da​j e — po​pra​wił się. —
Pew​no​ści nie m am żad​nej , bo nie m o​głem za​m ie​nić z ni​m i sło​wa. Ich brat nie po​zwo​lił m i na​wet
po​dać im rę​ki. Uści​snął m o​j ą, po czy m od​cią​gnął m nie od sióstr.

Ar​nau j uż go nie słu​chał. Zwy ​czaj ​ne? Dziew​czę​ta o ta​kich oczach nie m o​gą by ć zwy ​czaj ​ne.

Uśm iech​nę​ły się do nie​go. Obie.

Bla​dy m świ​tem Pe​re i Ma​rio​na ze​szli do kuch​ni. Ar​nau i Jo​an zdą​ży ​li j uż zło​ży ć po​sła​nia.

Chwi​lę po​tem zj a​wił się gar​barz i j e​go sy n. Ko​bie​ty j esz​cze nie ze​szły, po​nie​waż ka​zał im po​zo​-
stać w izbie aż do wy j ​ścia obu wy ​rost​ków. Ar​nau po​szedł do pra​cy, nie prze​sta​j ąc ani na chwi​lę
m y ​śleć o wiel​kich kasz​ta​no​wy ch oczach.

— Dzi​siaj zaj ​m iesz się ka​pli​cą — po​wie​dział m u na pla​ży j e​den z cech​m i​strzów, któ​ry po​-

przed​nie​go dnia za​uwa​ży ł, że Ar​nau sła​niał się na no​gach przy zrzu​ca​niu ostat​nie​go ła​dun​ku.

Ar​nau nie pro​te​sto​wał. Nie m iał nic prze​ciw​ko pra​cy w ka​pli​cy. Do​wiódł wszy st​kim , że za​słu​-

gu​j e na m ia​no tra​ga​rza por​to​we​go i zo​stał ofi​cj al​nie przy ​j ę​ty do brac​twa. I choć nie m ógł j esz​-
cze udźwi​gnąć ty ​le co Ra​m on lub więk​szość to​wa​rzy ​szy, ca​ły m ser​cem od​da​wał się za​j ę​ciu, któ​-
re na​praw​dę lu​bił. Zresz​tą i tak nie m ógł​by się sku​pić na pra​cy. A wszy st​ko przez te kasz​ta​no​we
oczy … Po​za ty m nie czuł się naj ​le​piej , pierw​sza noc przy ku​chen​ny m pa​le​ni​sku nie wy ​szła m u
na zdro​wie.

Wszedł do ko​ścio​ła przez głów​ną bra​m ę sta​rej świą​ty ​ni, któ​ra nie zo​sta​ła j esz​cze wy ​bu​rzo​na.

Ga​stó Se​gu​ra nie po​zwo​lił m u na nie na​wet spoj ​rzeć. Dla​cze​go nie m o​że pa​trzeć na dwie zu​peł​nie
zwy ​czaj ​ne dziew​czy n​ki? A dziś ra​no to pew​nie on za​bro​nił im … Ar​nau za​ha​czy ł no​gą o roz​pię​ty
na zie​m i sznu​rek i o m a​ło się nie prze​wró​cił. Za​to​czy ł się i po​tknął j esz​cze o kil​ka sznur​ków. Ktoś
go w koń​cu przy ​trzy ​m ał, ale i tak chło​pak zdą​ży ł wy ​krę​cić so​bie no​gę w ko​st​ce. Za​wy ł z bó​lu.

— Ej ! — krzy k​nął m ęż​czy ​zna, któ​ry ura​to​wał go przed upad​kiem . — Uwa​żaj , j ak cho​dzisz.

Zo​bacz, coś na​ro​bił!

Ar​nau na​ty ch​m iast za​po​m niał o kasz​ta​no​wy ch oczach i bó​lu no​gi i spoj ​rzał nad zie​m ię. Po​zry ​-

wał sznur​ki i koł​ki, któ​ry ​m i Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut zna​czy ł… Ale… ale czy on śni! Ar​nau od​wró​-
cił się po​wo​li do m ęż​czy ​zny, któ​ry zła​pał go za ra​m ię. To nie​m oż​li​we, m istrz we wła​snej oso​bie!
Ar​nau ob​lał się ru​m ień​cem , sta​nął bo​wiem twa​rzą w twarz z sa​m y m Be​ren​gu​erem de On​ta​gut.
Zer​k​nął na ro​bot​ni​ków, któ​rzy prze​rwa​li pra​cę i spo​glą​da​li w ich stro​nę.

— Ja… — wy ​j ą​kał. — Je​śli chce​cie, pa​nie… — do​dał wska​zu​j ąc na sznur​ki oplą​tu​j ą​ce m u

sto​py — po​m o​gę… j a prze​pra​szam , m i​strzu.

Na​gle ob​li​cze Be​ren​gu​era de Mon​ta​gut zła​god​nia​ło. Wciąż trzy ​m ał Ar​naua za ra​m ię.
— Ty j e​steś ty m tra​ga​rzem ? — za​py ​tał z uśm ie​chem . Ar​nau przy ​tak​nął. — Nie​raz wi​dzia​łem

cię przy pra​cy.

Be​ren​gu​er uśm iech​nął się j esz​cze sze​rzej , a ro​bot​ni​cy ode​tchnę​li z ulgą. Ar​nau zno​wu zer​k​nął

na sznur​ki splą​ta​ne m ię​dzy j e​go sto​pa​m i.

— Na​praw​dę prze​pra​szam — po​wtó​rzy ł.
— Co się sta​ło, to się nie od​sta​nie. — Mistrz ski​nął na cze​lad​ni​ków. — Zaj ​m ij ​cie się ty m —

roz​ka​zał. — Chodź no tu, usiądź. Bar​dzo cię bo​li? — zwró​cił się zno​wu do Ar​naua.

— Nie chcę prze​szka​dzać — wy ​bą​kał chło​pak. Pró​bo​wał ukuc​nąć, by wy ​swo​bo​dzić się ze

sznur​ków, ale ból wy ​krzy ​wi! m u twarz.

— Za​cze​kaj .
Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut ka​zał m u wstać, a po​tem przy ​klęk​nął i wła​sno​ręcz​nie za​czął wy ​plą​ty ​-

wać m ło​de​go tra​ga​rza ze sznur​ków. Ar​nau, nie m a​j ąc od​wa​gi na nie​go spoj ​rzeć, zer​k​nął na cze​-
lad​ni​ków, któ​rzy przy ​glą​da​li się w osłu​pie​niu ca​łej sce​nie. Nie wie​rzy ​li wła​sny m oczom : m istrz
klę​czy przed pro​sty m tra​ga​rzem !

— Mu​si​m y dbać o ba​sta​ixos — krzy k​nął Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut, oswo​bo​dziw​szy Ar​naua. —

Gdy ​by nie oni, nie m ie​li​by ​śm y z cze​go bu​do​wać ko​ścio​ła. Chodź no tu. Usiądź. Bo​li? — Ar​nau
za​prze​czy ł ru​chem gło​wy, choć wy ​raź​nie uty ​kał. Pró​bo​wał j ed​nak nie opie​rać się na m i​strzu. Be​-
ren​gu​er de Mon​ta​gut przy ​trzy ​m ał go m oc​no za ra​m ię i po​pro​wa​dził ku le​żą​cy m na zie​m i i go​to​-
wy m do usta​wie​nia ko​lum ​nom . Zdra​dzę ci ta​j em ​ni​cę — po​wie​dział, gdy usie​dli na ko​lum ​nach.
Ar​nau spoj ​rzał na nie​go. Sam m istrz chce m u zdra​dzić ta​j em ​ni​cę! Co j esz​cze przy ​da​rzy m u się
te​go ran​ka? — Nie​daw​no pró​bo​wa​łem unieść j e​den z przy ​nie​sio​ny ch przez cie​bie ka​m ie​ni i nie
przy ​szło m i to ła​two. Zdo​ła​łem przej ść z nim ty l​ko kil​ka kro​ków. Ta świą​ty ​nia na​le​ży do was. —
Om iótł wzro​kiem po​wsta​j ą​cą bu​dow​lę. Ar​naua prze​szy ł dreszcz. — W przy ​szło​ści w cza​sach na​-
szy ch wnu​ków, pra​wnu​ków lub pra​pra​wnu​ków ktoś, kto spoj ​rzy na tę świą​ty ​nię, po​m y ​śli nie o Be​-
ren​gu​erze de Mon​ta​gut, ale o to​bie, chłop​cze.

Wzru​sze​nie ści​snę​ło Ar​naua za gar​dło. Chy ​ba się prze​sły ​szał. Jak pro​sty ba​sta​ix m o​że by ć

waż​niej ​szy od sław​ne​go bu​dow​ni​cze​go ko​ścio​ła San​ta Ma​ria i ka​te​dry w Man​re​sie. Prze​cież Be​-
ren​gu​er de Mon​ta​gut j est naj ​waż​niej ​szy !

— Bo​li? — do​py ​ty ​wał się m istrz.
— Nie… trosz​kę. To ty l​ko zwich​nię​cie.
— Mam na​dzie​j ę. — Be​ren​gu​er po​kle​pał Ar​naua po ple​cach. — Po​trze​bu​j e​m y cie​bie i two​ich

ka​m ie​ni. Przed na​m i j esz​cze spo​ro pra​cy.

Ar​nau po​dą​ży ł za spoj ​rze​niem m i​strza, któ​ry wciąż przy ​glą​dał się po​wsta​j ą​cej bu​dow​li.
— Po​do​ba ci się? — za​py ​tał na​gle.
Czy po​do​ba m u się ko​ściół? Chło​pak ni​g​dy się nad ty m nie za​sta​na​wiał. Pa​trzy ł, j ak ro​śnie, j ak

po​wsta​j ą​ce​go m u​ry, ap​sy ​dy, wspa​nia​łe, wy ​sm u​kłe ko​lum ​ny, przy ​po​ry, ale… Czy m u się po​do​ba?

— Po​dob​no bę​dzie to naj ​wspa​nial​szy ko​ściół m a​ry j ​ny na świe​cie — od​wa​ży ł się po​wie​dzieć.
Be​ren​gu​er spoj ​rzał na nie​go z uśm ie​chem . Jak​że m a wy ​j a​śnić m ło​de​m u tra​ga​rzo​wi swą wi​zj ę

świą​ty ​ni, sko​ro na​wet bi​sku​pi i m oż​ni nie po​tra​fią j ej zro​zu​m ieć? Jak ci na im ię? Ar​nau.

Po​wiem ci j ed​no, Ar​nau. Nie wiem , czy bę​dzie to naj ​wspa​nial​sza świą​ty ​nia. — Chło​pak za​po​-

m niał o bo​lą​cej sto​pie wto​pił wzrok w m i​strza. — Ale m o​gę cię za​pew​nić, że bę​dzie na nie​po​wta​-
rzal​na. A sło​wo „nie​po​wta​rzal​na” nie ozna​cza ca​le lep​sza czy gor​sza, ozna​cza po pro​stu, że bę​dzie
to bu​dow​la nie​po​wta​rzal​na.

Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut, nie prze​sta​j ąc wo​dzić nie​obec​ny m wzro​kiem po po​wsta​j ą​cej bu​dow​-

li, cią​gnął:

— Sły ​sza​łeś o Fran​cj i, Lom ​bar​dii, Ge​nui, Pi​zie lub Flo​ren​cj i? — Ar​nau przy ​tak​nął. Trud​no, że​-

by nie sły ​szał o wro​gach oj ​czy ​zny. — We wszy st​kich ty ch m iej ​scach bu​du​j e się ko​ścio​ły, wspa​-
nia​łe, m a​j e​sta​ty cz​ne, bo​ga​to zdo​bio​ne. Tam ​tej ​si książ​ka chcą, by by ​ły naj ​więk​sze i naj ​pięk​niej ​sze
ze wszy st​kich świą​ty ń na świe​cie.

— A m y ? Czy nam nie cho​dzi o to sa​m o?
— I tak, i nie. — Ar​nau po​krę​cił gło​wą. Be​ren​gu​er zer​k​nął na nie​go i się uśm iech​nął. — Po​słu​-

chaj m nie uważ​nie. Ow​szem m y rów​nież pra​gnie​m y stwo​rzy ć naj ​wspa​nial​szą świą​ty ​nię wszech
cza​sów, ale we​dług nie​co in​ny ch kry ​te​riów. Chce​m y, by dom pa​tron​ki m o​rza by ł do​m em wszy st​-
kich Ka​ta​loń​czy ​ków, po​dob​nie j ak do​m y, w któ​ry ch m iesz​ka​j ą j ej wy ​znaw​cy. Chce​m y, by świą​-
ty ​nię oży ​wiał ten sam duch, któ​ry okre​śla na​szą toż​sa​m ość, by zło​ży ​ły się na nią dwa rdzen​nie ka​-
ta​loń​skie ele​m en​ty : m o​rze oraz świa​tło. Ro​zu​m iesz?

Ar​nau za​sta​no​wił się chwi​lę, ale w koń​cu za​prze​czy ł ru​chem gło​wy.
— Przy ​naj ​m niej j e​steś szcze​ry — ro​ze​śm iał się m istrz. — Ksią​żę​ta bu​du​j ą ko​ścio​ły dla wła​-

snej chwa​ły, m u bu​du​j e​m y tę świą​ty ​nię z m y ​ślą o nas wszy st​kich. Wi​dzia​łem , że nie​raz, za​m iast
dźwi​gać ła​du​nek na ple​cach, przy ​wią​zu​j e​cie go do drą​ga i nie​sie​cie we dwóch.

— Tak, kie​dy j est zby t cięż​ki lub nie​po​ręcz​ny.
— Co by się sta​ło, gdy ​by ​ście po​dwo​ili dłu​gość drą​ga?
— Zła​m ał​by się.
— Do​kład​nie to sa​m o dzie​j e się z ko​ścio​ła​m i ksią​żąt… Nie, nie ła​m ią się — za​zna​czy ł m istrz,

za​uwa​ży w​szy nie​do​wie​rza​nie na twa​rzy chłop​ca. — Cho​dzi o to, że ksią​żę​ta chcą, by by ​ty
ogrom ​ne, wy ​so​kie i dłu​gie, dla​te​go ich kon​struk​cj e są bar​dzo wą​skie. Wy ​so​kie, dłu​gie i wą​skie. Ro​-
zu​m iesz? — Ty m ra​zem Ar​nau po​ki​wał gło​wą. — Nasz ko​ściół bę​dzie do​kład​ny m prze​ci​wień​-
stwem tam ​ty ch bu​dow​li. Nie do​rów​na im dłu​go​ścią i wy ​so​ko​ścią, ale bę​dzie na ty ​le sze​ro​ki, by
po​m ie​ścić tu Ma​don​ny wszy st​kich Ka​ta​loń​czy ​ków. Pew​ne​go dnia sam się o ty m prze​ko​nasz, bo
wnę​trze ko​ścio​ła udo​stęp​nio​ne zo​sta​nie wszy st​kim wier​ny m , nikt nie bę​dzie uprzy ​wi​le​j o​wa​ny
a j e​dy ​ny ele​m ent de​ko​ra​cy j ​ny sta​no​wić bę​dzie świa​tło, na​sze śród​ziem ​no​m or​skie świa​tło. Nie
po​trze​ba in​ny ch ozdób, wy ​star​czy nam prze​strzeń i świa​tło wpa​da​j ą​ce tam ​tę​dy. — Be​ren​gu​er
wska​zał na ap​sy ​dę, po czy m opu​ścił po​wo​li dłoń aż do sa​m ej po​sadz​ki. Ar​nau śle​dził j ej ruch. —
Ko​ściół ten po​wsta​j e dla lu​du, nie na chwa​łę żad​ne​go księ​cia.

— Mi​strzu… — zwró​cił się do m aj ​stra cze​lad​nik, gdy koł​ki i sznur​ki wró​ci​ły j uż na swe m iej ​-

sce.

— Te​raz ro​zu​m iesz? Dla lu​du!
— Tak, m i​strzu.
— Pa​m ię​taj , że two​j e ka​m ie​nie są dla na​szej świą​ty ​ni na wa​gę zło​ta — do​dał Be​ren​gu​er,

wsta​j ąc. — Bo​li cię j esz​cze?

Ar​nau, któ​ry zu​peł​nie za​po​m niał o zwich​nię​tej ko​st​ce, po​krę​cił gło​wą.
Te​go przed​po​łu​dnia Ar​nau, zwol​nio​ny z pra​cy przy no​sze​niu to​wa​rów, wró​cił wcze​śniej do do​-

m u. Raz-dwa po​sprzą​tał w ka​pli​cy, pod​ciął kno​ty, za​stą​pił wy ​pa​lo​ne świe​ce no​wy ​m i i po krót​kiej
m o​dli​twie po​że​gnał się z Ma​don​ną. Na oczach oj ​ca Al​ber​ta wy ​biegł j ak bu​rza z ko​ścio​ła, a chwi​lę
po​tem , rów​nież j ak bu​rza, wpadł do ku​chen​nej izby.

— Co się sta​ło? — za​py ​ta​ła Ma​rio​na. — Cze​m u wra​casz tak wcze​śnie?
Ar​nau ro​zej ​rzał się po izbie. Na​po​tkał wzrok no​wy ch lo​ka​to​rów: m at​ki i dwóch có​rek, szy ​j ą​-

cy ch przy sto​le.

— Ar​nau! Sta​ło się coś? — do​py ​ty ​wa​ła się Ma​rio​na. Chło​pak po​czuł, że ob​le​wa się ru​m ień​-

cem .

— Nie… — Nie przy ​go​to​wał żad​nej wy ​m ów​ki! Za​cho​wał się j ak ostat​ni głu​piec. A one, pro​-

szę, pa​trzą na nie​go. Pa​trzą j ak ster​czy zzia​j a​ny w drzwiach. — Nie… — po​wtó​rzy ł — po pro​stu
dzi​siaj … dzi​siaj wcze​śniej skoń​czy ​łem .

Ma​rio​na uśm iech​nę​ła się i zer​k​nę​ła na dziew​czy n​ki. Eu​la​lia ich m at​ka, rów​nież nie m o​gła

ukry ć roz​ba​wie​nia.

— Świet​nie się skła​da — po​wie​dzia​ła Ma​rio​na, wy ​ry ​wa​j ąc Ar​naua z za​m y ​śle​nia. — Przy ​nie​-

siesz wo​dę.

Zno​wu na m nie spoj ​rza​ła, po​m y ​ślał chło​piec, idąc z wia​drem do stud​ni Pod Anio​łem . Chcia​ła

m i coś po​wie​dzieć? Ar​nau za​m ach​nął się wia​drem . Na pew​no.

Jed​nak nie da​ne m u by ​ło po​twier​dzić swy ch przy ​pusz​czeń. Prze​szko​dzi​ła m u w ty m Eu​la​lia

oraz Ga​stó, któ​re​go ze​psu​te zę​by, a ra​czej ich reszt​ki, po​j a​wia​ły się przed nim przy każ​dej pró​bie
za​gad​nię​cia dziew​czy ​nek. Pod nie​obec​ność ro​dzi​ców do​stę​pu do nich bro​nił Si​m ó. Przez wie​le dni
Ar​nau m u​siał się za​do​wa​lać ukrad​ko​wy ​m i spoj ​rze​nia​m i. Cza​sa​m i uda​wa​ło m u się przez kil​ka se​-
kund wo​dzić wzro​kiem po ich sub​tel​ny ch twa​rzach. Wpa​try ​wał się w wy ​raź​nie za​ry ​so​wa​ny pod​-
bró​dek, wy ​sta​j ą​ce po​licz​ki, pro​sty i zgrab​ny ital​ski nos, ład​ne, bia​łe zę​by, no i te cud​ne kasz​ta​no​we
oczy. In​ny m ra​zem , gdy do ku​chen​nej izby wpa​da​ło słoń​ce, m ógł pra​wie do​tknąć nie​bie​ska​we​go
po​ły ​sku ich dłu​gich, j e​dwa​bi​sty ch, czar​ny ch j ak he​ban wło​sów. Bar​dzo rzad​ko, gdy by ł pew​ny, że
nikt nie pa​trzy, po​zwa​lał so​bie po​wę​dro​wać wzro​kiem ni​żej , tam gdzie pier​si star​szej z sióstr, Ale​-
dis, za​ry ​so​wy ​wa​ły się pod zgrzeb​ną ko​szu​lą. Wów​czas prze​bie​gał go dziw​ny dreszcz. A j e​śli
wciąż nikt nie zwra​cał na nie​go uwa​gi, prze​su​wał spoj ​rze​nie j esz​cze ni​żej , by sy ​cić zm y ​sły krą​-
gło​ścia​m i dziew​czę​cia.

W la​tach gło​du Ga​stó Se​gu​ra stra​cił ca​ły m a​j ą​tek i j e​go cha​rak​ter, j uż wcze​śniej dość nie​-

przy ​j em ​ny, stał się wy ​j ąt​ko​wo szorst​ki. Si​m ó pra​co​wał ra​zem z nim w gar​bar​ni j a​ko ter​m i​na​tor,
na​to​m iast sen z po​wiek spę​dza​ła oj ​cu przy ​szłość dwóch có​rek któ​ry m nie m ógł za​pew​nić po​sa​gu,
a ty m sa​m y m bo​ga​te​go zię​cia. Jed​nak uro​da dziew​czy ​nek da​wa​ła pew​ne na​dzie​j e i Ga​stó wie​-
rzy ł, że znaj ​dzie im do​brą par​tię i na​resz​cie bę​dzie m iał dwie gę​by m niej do wy ​ży ​wie​nia.

By wszy st​ko po​szło do​brze, m y ​ślał Ga​stó, dziew​czy n​ki m u​szą po​zo​stać czy ​ste j ak łza, nie m o​że

ich spla​m ić choć​by naj ​m niej ​szy cień po​dej ​rze​nia. Ty l​ko w ten spo​sób, po​wta​rzał bez koń​ca żo​nie
i sy ​no​wi, Ale​sta i Ale​dis m a​j ą szan​sę do​brze wy j ść za m ąż. Więc ca​ła trój ​ka — oj ​ciec, m at​ka
i brat — czu​wa​ła nad cno​tą dziew​czy ​nek, i choć Ga​stó i Eu​la​lia wie​rzy ​li, że nie przy j ​dzie im to
z tru​dem , Si​m ó m iał co do te​go pew​ne wąt​pli​wo​ści. Zwłasz​cza od​kąd za​m iesz​ka​li pod j ed​ny m da​-
chem z Ar​nau​em i Jo​anem .

Jo​an by ł w szko​le ka​te​dral​nej pry ​m u​sem . Bar​dzo szy b​ko na​uczy ł się ła​ci​ny, a na​uczy ​cie​le

szcze​rze po​ko​cha​li te​go spo​koj ​ne​go, roz​sąd​ne​go, skłon​ne​go do re​flek​sj i, a przede wszy st​kim głę​bo​-
ko wie​rzą​ce​go chłop​ca. Dzię​ki j e​go wiel​kim przy ​m io​tom nikt nie wąt​pił, że m al​ca cze​ka świe​tla​na
przy ​szłość na ło​nie Ko​ścio​ła. Jo​an zj ed​nał so​bie rów​nież Ga​stó i Eu​la​lię, któ​rzy wraz z go​spo​da​-
rza​m i czę​sto słu​cha​li, ocza​ro​wa​ni, opo​wie​ści m al​ca o świę​ty ch pi​sm ach. Ty l​ko ka​pła​ni po​tra​fi​li
od​czy ​tać te księ​gi, spi​sa​ne po ła​ci​nie. Dzię​ki Jo​ano​wi w ubo​giej kuch​ni na skra​j u m o​rza roz​-
brzm ie​wa​ły świę​te sło​wa, sta​ro​te​sta​m en​to​we hi​sto​rie i orę​dzia Pa​na, któ​re do tej po​ry do​m ow​ni​-
cy sły ​sze​li ty l​ko z am ​bo​ny.

Rów​nież Ar​nau, po​dob​nie j ak Jo​an, zj ed​nał so​bie sy m ​pa​tię no​wy ch lo​ka​to​rów. Na​wet Si​m ó

spo​glą​dał na nie​go z po​dzi​wem , m y ​śląc: praw​dzi​wy ba​sta​ix. Nie​m al wszy ​scy m iesz​kań​cy dziel​-

ni​cy Ri​be​ra zna​li wy ​rost​ka, któ​ry z ta​kim po​świę​ce​niem dźwi​gał ka​m ie​nie na bu​do​wę ko​ścio​ła dla
Ma​don​ny. „Sam Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut uklęk​nął, by m u po​m óc”, opo​wia​dał Si​m ó ko​le​gom gar​-
bar​ni, po​krzy ​ku​j ąc i wy ​m a​chu​j ąc rę​ka​m i. Wy ​obra​ził so​bie sław​ne​go m i​strza, po​wa​ża​ne​go przez
m oż​ny ch i bi​sku​pów, lżą​ce​go przed Ar​nau​em . Gdy Be​ren​gu​er prze​m a​wiał, wszy ​scy, na​wet j e​go
oj ​ciec, m il​kli, a gdy krzy ​czał… gdy krzy ​czał, drże​li ze stra​chu. Si​m ó przy ​glą​dał się Ar​nau​owi,
wra​ca​j ą​ce​m u wie​czo​rem z pra​cy. Za​wsze zj a​wiał się ostat​ni. By ł zm ę​czo​ny zla​ny po​tem , trzy ​-
m ał w rę​ku na​karcz​nik, a m i​m o to… Uśm ie​chał się! Czy on, Si​m ó, uśm ie​cha się kie​dy ​kol​wiek,
gdy wra​ca z pra​cy ? Nie​raz spo​ty ​kał Ar​naua dźwi​ga​j ą​ce​go ka​m ie​nie do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria: j e​-
go no​gi, ra​m io​na, tors, ca​łe j e​go cia​ło by ​ło j ak z że​la​za. Si​m ó zer​kał na ka​m ień, po​tem na na​-
brzm ia​łą z wy ​sił​ku twarz chłop​ca. A j ed​nak Ar​nau wra​cał do do​m u z uśm ie​chem na ustach!

Ar​nau i Jo​an, m łod​si od Si​m ó, onie​śm ie​la​li m ło​de​go gar​ba​rza, nic więc dziw​ne​go, że Ale​dis

i Ale​sta cie​szy ​ły się pod opie​ką bra​ta swo​bo​dą, o j a​kiej w obec​no​ści ro​dzi​ców nie m o​gły m a​rzy ć.

— Chodź​m y na spa​cer po pla​ży ! — za​pro​po​no​wa​ła pew​ne​go dnia Ale​sta.
Si​m ó j uż m iał za​pro​te​sto​wać. Spa​cer po pla​ży ! Je​śli oj ​ciec się do​wie…
— Zgo​da — rzekł Ar​nau.
— Świe​że po​wie​trze do​brze nam zro​bi — do​dał Jo​an.
Si​m ó m il​czał. Ca​ła piąt​ka wy ​bie​gła na słoń​ce. Ale​dis szła z Ar​nau​em , Ale​sta z Jo​anem , Si​m ó

wlókł się na koń​cu. Dziew​czę​ta po​zwa​la​ły, by m or​ska bry ​za ba​wi​ła się ich wło​sa​m i i za​lot​nie
przy ​kle​j a​ła im luź​ne ko​szu​le do cia​ła, ob​ry ​so​wu​j ąc pier​si, brzuch, ło​no…

Spa​ce​ro​wa​li w m il​cze​niu, zer​ka​j ąc na m o​rze i brnąc w pia​sku. Po dro​dze na​tknę​li się na grup​kę

od​po​czy ​wa​j ą​cy ch ba​sta​ixos. Ar​nau ski​nął im rę​ką na po​wi​ta​nie.

— Chcesz po​znać m o​ich to​wa​rzy ​szy ? — za​py ​tał Ale​dis. Dziew​czy ​na spoj ​rza​ła na tra​ga​rzy.

Po​że​ra​li j ą wzro​kiem . Na co się tak ga​pią? Wiatr spra​wił, że ko​szu​la przy ​lgnę​ła do j ej cia​ła, pod​-
kre​śla​j ąc kształt pier​si i sut​ków… O, Bo​że! Ale​dis czu​ła, że roz​bie​ra​j ą j ą wzro​kiem . Ar​nau szedł
j uż w ich stro​nę. Ale​dis po​krę​ci​ła gło​wą, ob​la​ła się ru​m ień​cem i od​wró​ci​ła ty ​łem . Ar​nau przy ​sta​-
nął w po​ło​wie dro​gi.

— Bie​gnij za nią, Ar​nau! — krzy k​nął j e​den z ba​sta​ixos.
— Nie daj j ej uciec! — do​ra​dził m u in​ny.
— Jest bar​dzo ład​na! — do​dał trze​ci.
Ar​nau przy ​spie​szy ł kro​ku i do​go​nił dziew​czy ​nę.
— Co się. sta​ło?
Dziew​czy ​na m il​cza​ła. Spu​ści​ła gło​wę i skrzy ​żo​wa​ła rę​ce na pier​siach, ale nie chcia​ła wra​cać

do do​m u.

Spa​ce​ro​wa​li, słu​cha​j ąc szu​m u fal — ty l​ko one do​trzy ​m y ​wa​ły im to​wa​rzy ​stwa.

20

Wie​czo​rem , pod​czas ko​la​cj i, Ale​dis ob​da​rzy ​ła Ar​naua spoj ​rze​niem o se​kun​dę dłuż​szy m , niż

na​ka​zu​j e przy ​zwo​itość, se​kun​dę, pod​czas któ​rej spo​czę​ły na nim j ej wiel​kie kasz​ta​no​we oczy.

Se​kun​da ta po​zwo​li​ła Ar​nau​owi zno​wu usły ​szeć szum m o​rza i po​czuć pod sto​pa​m i sy p​ki pia​sek.

Zer​k​nął do​oko​ła, chcąc się prze​ko​nać, czy ktoś za​uwa​ży ł śm ia​łość dziew​czy ​ny. Ga​stó ga​wę​dził
w naj ​lep​sze z Pe​rem . Nikt nie zwra​cał na nich uwa​gi. Nikt in​ny nie sły ​szał szu​m u fal.

Gdy Ar​nau zno​wu ze​brał się na od​wa​gę i spoj ​rzał na Ale​dis, dziew​czy ​na sie​dzia​ła ze spusz​czo​-

ną gło​wą, od nie​chce​nia grze​biąc ły ż​ką w m i​sce.

— Jedz​że! — huk​nął na nią Ga​stó, wi​dząc, że cór​ka nie pod​no​si ły ż​ki do ust. — Kto to wi​dział

ba​wić się j e​dze​niem ?

Te sło​wa wy ​rwa​ły Ar​naua ze snu na j a​wie. Do koń​ca ko​la​cj i Ale​dis ani ra​zu na nie​go nie spoj ​-

rza​ła, a na​wet om i​j a​ła go wzro​kiem .

Przez na​stęp​ne dni, pod​czas przy ​pad​ko​wy ch spo​tkań, pra​gnął zno​wu po​czuć na so​bie spoj ​rze​-

nie j ej kasz​ta​no​wy ch oczu, lecz dziew​czy ​na uni​ka​ła go i na j e​go wi​dok na​ty ch​m iast spusz​cza​ła
wzrok. Do​pie​ro kil​ka dni póź​niej za​gad​nę​ła go ty m sa​m y m ci​chy m to​nem , któ​ry m zwra​ca​ła się
do nie​go owe​go wie​czo​ru po po​wro​cie z pla​ży.

— Do wi​dze​nia, Ale​dis — rzu​cił j ej w roz​tar​gnie​niu pew​ne​go ran​ka, wy ​cho​dząc do pra​cy.
By ​li sa​m i. Ar​nau m iał j uż za​m knąć za so​bą drzwi, ale coś ka​za​ło m u się obej ​rzeć. Sta​ła tam ,

tuż przy pa​le​ni​sku, wy ​pro​sto​wa​na, pięk​na, nę​cąc go cud​ny ​m i kasz​ta​no​wy ​m i ocza​m i.

Na​resz​cie! Na​resz​cie. Za​ru​m ie​nił się i spu​ścił wzrok. Zm ie​sza​ny, się​gnął do ry ​gla, ale coś zno​-

wu skło​ni​ło go do zer​k​nię​cia za sie​bie. Ale​dis nie ru​sza​ła się z m iej ​sca, uśm ie​cha​j ąc się i przy ​zy ​-
wa​j ąc go wiel​ki​m i kasz​ta​no​wy ​m i ocza​m i. Tak, uśm ie​cha​ła się do nie​go!

Je​go dłoń ze​śli​zgnę​ła się z ry ​gla, za​chwiał się i o m a​ło nie upadł. Nie m a​j ąc od​wa​gi obej ​rzeć

się po​now​nie, wy ​biegł z do​m u i po​gnał ku pla​ży. Za​po​m niał za​m knąć za so​bą drzwi.

— Wsty ​dzi się m nie — szep​nę​ła Ale​dis do sio​stry wie​czo​rem , gdy le​ża​ły na sien​ni​ku. Ro​dzi​ce

i brat zo​sta​li w kuch​ni.

— Dla​cze​go m iał​by się cie​bie wsty ​dzić? — zdzi​wi​ła się Ale​sta. — Prze​cież to ba​sta​ix. Pra​cu​j e

na wy ​brze​żu, no​si ka​m ie​nie dla Ma​don​ny. To praw​dzi​wy m ęż​czy ​zna — do​da​ła z po​dzi​wem
w gło​sie. — A ty j e​steś j esz​cze dziec​kiem .

— Sa​m a j e​steś dziec​kiem — od​burk​nę​ła Ale​dis.
— Pro​szę, pro​szę, ko​bie​ta się zna​la​zła! — m ruk​nę​ła Ale​sta, od​wra​ca​j ąc się do sio​stry ple​ca​m i.

To wła​śnie m ó​wi​ła im m at​ka, gdy do​m a​ga​ły się cze​goś, na co by ​ły j esz​cze za m a​łe.

— Do​bra, do​bra — pry ch​nę​ła Ale​dis.
Ko​bie​ta się zna​la​zła. A co, m o​że nie j e​stem ko​bie​tą? — Ale​dis po​m y ​śla​ła o m at​ce, o j ej przy ​-

j a​ciół​kach, o oj ​cu. A j e​śli… j e​śli Ale​sta m a ra​cj ę? Dla​cze​go Ar​nau, ba​sta​ix po​dzi​wia​ny w ca​łej
Bar​ce​lo​nie za swe od​da​nie Ma​don​nie, pa​tron​ce m o​rza, m a się wsty ​dzić, gdy pa​trzy na nie​go
dziew​czy n​ka ta​ka j ak ona?

„Wsty ​dzi się. Sło​wo da​j ę, że się wsty ​dzi”. — Na​stęp​nej no​cy Ale​dis wró​ci​ła do te​m a​tu.
— Ależ ty j e​steś nud​na! Ni​by dla​cze​go Ar​nau m iał​by się cie​bie wsty ​dzić?
— Nie wiem . Ale się wsty ​dzi. Wsty ​dzi się, gdy na m nie pa​trzy. Wsty ​dzi się, gdy j a na nie​go

pa​trzę. Pe​szy się, ru​m ie​ni uni​ka m nie…

— Je​steś sza​lo​na!
— Mo​że, ale… — Ale​dis wie​dzia​ła, co m ó​wi. Po​przed​nie​go wie​czo​ru sio​stra za​sia​ła w niej

zwąt​pie​nie, ale ty m ra​zem nie da się prze​ko​nać. By ​ła pew​na swe​go. Śle​dzi​ła Ar​naua, wy ​bra​ła
wła​ści​wy m o​m ent, gdy w po​bli​żu nie by ​ło ni​ko​go, po​de​szła do nie​go tak bli​sko, że aż po​czu​ła za​-
pach j e​go skó​ry i szep​nę​ła: „Wi​taj , Ar​nau”. To by ​ło zwy ​kłe po​zdro​wie​nie, po​wi​ta​nie okra​szo​ne
czu​ły m spoj ​rze​niem — sta​ła tak bli​sko, że pra​wie go m u​snę​ła… Zno​wu się za​ru​m ie​nił, spu​ścił
wzrok, uciekł przed nią. Pa​trząc za nim , dziew​czy ​na uśm iech​nę​ła się, dum ​na z wła​dzy, z któ​rej do​-
ty ch​czas nie zda​wa​ła so​bie spra​wy.

— Ju​tro ci to udo​wod​nię — obie​ca​ła sio​strze. To​wa​rzy ​stwo Ale​sty pod​ku​si​ło j ą, by po​su​nąć się

w swy ch za​lo​tach j esz​cze da​lej . Ty m ra​zem m u​si się udać. Z sa​m e​go ra​na, gdy Ar​nau wy ​cho​-
dził do pra​cy, Ale​dis za​stą​pi​ła m u dro​gę, opie​ra​j ąc się o drzwi. W no​cy, kie​dy j ej sio​stra spa​ła
w naj ​lep​sze, Ale​dis wszy st​ko za​pla​no​wa​ła i prze​ćwi​czy ​ła.

— Dla​cze​go m nie uni​kasz? — prze​m ó​wi​ła słod​ko, pa​trząc m u w oczy.
Zdu​m ia​ła j ą wła​sna od​wa​ga. Przez pół no​cy po​wta​rza​ła w m y ​ślach to zda​nie, nie​pew​na, czy

zdo​ła wy ​po​wie​dzieć j e bez za​j ąk​nię​cia. Gdy ​by Ar​nau od​po​wie​dział, by ​ła​by bez​bron​na. Na
szczę​ście wszy st​ko po​szło po j ej m y ​śli. Chło​pak, świa​dom obec​no​ści Ale​sty, od​wró​cił się in​sty nk​-
tow​nie ku j ej sio​strze, j ak zwy ​kle ob​la​ny ru​m ień​cem . Nie m ógł wy j ść, nie m iał też od​wa​gi spoj ​-
rzeć na Ale​stę.

— Nie, j a… j a…
— Tak, ty, ty — prze​rwa​ła m u Ale​dis, czu​j ąc się pa​nią sy ​tu​acj i. — Uni​kasz m nie. Przed​tem

roz​m a​wia​li​śm y i śm ia​li​śm y się, a te​raz, ile​kroć cię za​gad​nę…

Wy ​pro​sto​wa​ła się, a j ej m ło​de pier​si wy ​prę​ży ​ły się pod ko​szu​lą. Sut​ki, choć przy ​kry ​te zgrzeb​-

ną tka​ni​ną, przy ​po​m i​na​ły gro​ty strzał. Ar​nau nie za​m ie​nił​by ta​kie​go wi​do​ku na żad​ne ska​ły z kró​-
lew​skie​go ka​m ie​nio​ło​m u. Po​chła​niał wzro​kiem to, co Ale​dis m ia​ła m u do ofia​ro​wa​nia. Dreszcz
prze​biegł m u po ple​cach.

— Dziew​czy n​ki!
Głos scho​dzą​cej ze scho​dów Eu​la​lii przy ​wró​cił do rze​czy ​wi​sto​ści ca​łą trój ​kę. Ale​dis otwo​rzy ​ła

drzwi i wy ​bie​gła, za​nim m at​ka zna​la​zła się w kuch​ni. Ar​nau spoj ​rzał na Ale​stę, któ​ra sta​ła onie​-

m ia​ła, z otwar​ty ​m i usta​m i, i rów​nież wy ​szedł z do​m u. Ni​g​dzie nie do​strzegł Ale​dis.

Te​go wie​czo​ru sio​stry szep​ta​ły m ię​dzy so​bą, szu​ka​j ąc od​po​wie​dzi na py ​ta​nia zro​dzo​ne po no​-

wy m do​świad​cze​niu. Choć Ale​dis nie wie​dzia​ła, j ak to sio​strze wy ​j a​śnić, by ​ła pew​na, że j ej cia​ło
m a nad Ar​nau​em oso​bli​wą wła​dzę. Do​zna​nie to spra​wia​ło j ej przy ​j em ​ność, da​wa​ło uczu​cie speł​-
nie​nia. Za​sta​na​wia​ła się, czy wszy ​scy m ęż​czy ź​ni re​agu​j ą po​dob​nie, j ed​nak za nic nie od​wa​ży ​ła​-
by się za​cho​wać tak przy kim ś in​ny m niż Ar​nau — ani przy Jo​anie, ani przy któ​ry m ​kol​wiek
z m ło​dy ch gar​ba​rzy za​przy ​j aź​nio​ny ch z j ej bra​tem . Na sa​m ą m y śl o ty m … To Ar​nau spra​wiał,
że coś w nią wstę​po​wa​ło…

Co się dzie​j e z ty m chło​pa​kiem ? — za​gad​nął Ra​m o​na cech​m istrz brac​twa. — Po​j ę​cia nie

m am — od​po​wie​dział szcze​rze za​py ​ta​ny. Spoj ​rze​li ku brze​go​wi, gdzie Ar​nau, wy ​m a​chu​j ąc rę​ka​-
m i, do​m a​gał się od prze​woź​ni​ków j ak naj ​więk​szy ch cię​ża​rów. w koń​cu do​piął swe​go i Jo​sep, Ra​-
m on oraz po​zo​sta​li ba​sta​ixos Pa​trzy ​li, j ak ru​sza do m ia​sta chwiej ​ny m kro​kiem , za​gry ​za​j ąc war​gi
i wy ​krzy ​wia​j ąc twarz z wy ​sił​ku. — Dłu​go tak nie po​cią​gnie — za​wy ​ro​ko​wał Jo​sep.

Jest m ło​dy — pró​bo​wał go bro​nić Ra​m on. — Nie wy ​trzy ​m a.
Wszy ​scy to za​uwa​ży ​li. Ar​nau upo​m i​nał się o naj ​cięż​sze ła​dun​ki oraz o naj ​więk​sze ka​m ie​nie

i niósł j e tak, j ak​by od te​go za​le​ża​ło j e​go ży ​cie. Wra​cał pra​wie bie​giem i zno​wu chciał brać na
ple​cy cię​ża​ry więk​sze, niż m ógł unieść. Po ca​ły m dniu pra​cy wlókł się do do​m u j ak z krzy ​ża zdj ę​-
ty.

— Coś nie tak, chłop​cze? — spy ​tał na​za​j utrz Ra​m on, gdy no​si​li to​bo​ły do m iej ​skich m a​ga​zy ​-

nów.

Ar​nau nic nie od​rzekł. Ra​m on nie wie​dział, j ak ro​zu​m ieć to m il​cze​nie: chło​pak nie chce czy ra​-

czej nie m o​że roz​m a​wiać? Zno​wu szedł ob​j u​czo​ny do gra​nic m oż​li​wo​ści, z twa​rzą na​brzm ia​łą
z wy ​sił​ku.

— Je​śli coś cię gry ​zie, m o​że m ógł​by m …
— Nie, nie — wy ​bą​kał ty l​ko Ar​nau. Jak m a po​wie​dzieć Ra​m o​no​wi, że j e​go cia​ło pło​nie z po​-

żą​da​nia? Jak m a wy ​znać, że dźwi​ga​nie cię​ża​rów — wiel​kich, co​raz więk​szy ch — j est dla nie​go
uko​j e​niem , bo wte​dy j e​go um y sł kon​cen​tru​j e się na do​tar​ciu do ce​lu i po​zwa​la na chwi​lę za​po​-
m nieć o oczach, o uśm ie​chu, o pier​siach, o cie​le Ale​dis? Jak m a wy ​znać, że gdy Ale​dis go za​ga​-
du​j e, nie po​tra​fi za​pa​no​wać nad wy ​obraź​nią i wi​dzi, j ak le​ży obok nie​go na​ga, ob​sy ​pu​j ąc go
piesz​czo​ta​m i? Wte​dy przy ​po​m i​nał so​bie sło​wa ka​pła​na, pięt​nu​j ą​ce​go nie​czy ​ste związ​ki. „Grzech!
Grzech!” — grzm iał na pa​ra​fian. Jak m a wy ​znać Ra​m o​no​wi, że chce wra​cać do do​m u wy ​czer​-
pa​ny, by zwa​lić się na po​sła​nie i za​snąć, m i​m o bli​sko​ści Ale​dis? — Nie, nie — po​wtó​rzy ł. —
W każ​dy m ra​zie dzię​ku​j ę.

— Nie wy ​trzy ​m a — skwi​to​wał Jo​sep pod ko​niec dnia. Ty m ra​zem Ra​m on nie od​wa​ży ł się za​-

prze​czy ć.

— Czy nie po​su​wasz się aby za da​le​ko? — spy ​ta​ła Ale​sta sio​strę pew​ne​go wie​czo​ru.
— A to dla​cze​go? — zdzi​wi​ła się Ale​dis.
— Je​śli oj ​ciec się do​wie…
— Ni​by o czy m ?
— Że ko​chasz Ar​naua.
— Wca​le go nie ko​cham . Po pro​stu… po pro​stu… Jest m i z ty m do​brze, Ale​sto. Lu​bię to uczu​-

cie. Gdy Ar​nau na m nie pa​trzy.

— Ko​chasz go — upie​ra​ła się sio​stra.

— Nie. Spró​bu​j ę ci to wy ​tłu​m a​czy ć… Kie​dy Ar​nau na m nie pa​trzy, gdy ru​m ie​ni się na m ój

wi​dok, czu​j ę, j ak​by ktoś m u​skał m nie piór​kiem po ca​ły m cie​le.

— Ty go ko​chasz.
— Wca​le nie. Zresz​tą, co ty m o​żesz wie​dzieć o ty ch spra​wach? Le​piej śpij . No, śpij j uż.
— Ko​chasz go, ko​chasz go, ko​chasz go…
Ale​dis wo​la​ła zby ć sio​strę m il​cze​niem . Czy rze​czy ​wi​ście ko​cha Ar​naua? By ​ło j ej przy ​j em ​nie,

gdy po​że​rał j ą wzro​kiem , gdy czu​ła, że j ej pra​gnie. Schle​bia​ła j ej świa​do​m ość, że nie m o​że ode​-
rwać oczu od j ej cia​ła, że sm ut​nie​j e, kie​dy prze​sta​j e zwra​cać na nie​go uwa​gę. Czy to wła​śnie
m i​łość? Pró​bo​wa​ła od​po​wie​dzieć so​bie na to py ​ta​nie, ale po chwi​li znów za​czy ​na​ła roz​ko​szo​wać
się wspo​m nie​niem ty ch cu​dow​ny ch uczuć i za​pa​da​ła w sen.

Pew​ne​go ran​ka Ra​m on doj ​rzał z pla​ży wy ​cho​dzą​ce​go z do​m u Jo​ana i ru​szy ł w j e​go stro​nę.
— Co się dzie​j e z two​im bra​tem ? — za​py ​tał, nie tra​cąc cza​su na po​wi​ta​nia.
Jo​an za​sta​na​wiał się przez chwi​lę.
Coś m i się zda​j e, że za​ko​chał się w cór​ce gar​ba​rza. Ra​m on par​sk​nął śm ie​chem .
— A więc to m i​łość od​j ę​ła m u ro​zum ! Je​śli się nie uspo​koi, za​ha​ru​j e się na śm ierć. Nie m oż​na

pra​co​wać tak cięż​ko. Nie do​rósł j esz​cze do dźwi​ga​nia ta​kich cię​ża​rów. Nie​j e​den ba​sta​ix skrę​cił
w ten spo​sób kark. Twój brat j est za m ło​dy, by zo​stać ka​le​ką. Zrób coś, Jo​an.

Jesz​cze te​go sa​m e​go wie​czo​ru Jo​an pró​bo​wał po​roz​m a​wiać z Ar​nau​em .
— Co cię gry ​zie? — spy ​tał.
Z sien​ni​ka po dru​giej stro​nie pa​le​ni​ska od​po​wie​dzia​ła m u ci​sza.
— Mo​żesz m i wszy st​ko wy ​znać. Je​stem two​im bra​tem i chcę… pra​gnę ci po​m óc. Ty za​wsze

m nie wspie​ra​łeś, te​raz ko​lej na m nie. Po​dziel się ze m ną swo​im i zm ar​twie​nia​m i.

Jo​an po​zwo​lił bra​tu prze​m y ​śleć te sło​wa.
— To… cho​dzi o Ale​dis — wy ​znał w koń​cu Ar​nau. — Nie wiem , co się ze m ną dzie​j e. Od

tam ​te​go spa​ce​ru po pla​ży … coś się m ię​dzy na​m i zm ie​ni​ło. Ale​dis przy ​glą​da m i się, j ak​by chcia​-
ła… sam nie wiem . Po​za ty m …

— Po​za ty m co? — za​py ​tał Jo​an, bo j e​go brat urwał w pół zda​nia.
Po​wiem m u ty l​ko o spoj ​rze​niach, o ni​czy m wię​cej , zde​cy ​do​wał Ar​nau, wciąż m a​j ąc przed

ocza​m i pier​si Ale​dis.

— Nic.
— W ta​kim ra​zie w czy m pro​blem ?
— Ano w ty m , że m am nie​czy ​ste m y ​śli, wi​dzę j ą na​gą. To zna​czy, chciał​by m j ą wi​dzieć na​-

gą. Chciał​by m …

Jo​an po​pro​sił na​uczy ​cie​li, by wy ​j a​śni​li m u do​głęb​nie in​te​re​su​j ą​ce go za​gad​nie​nie, a ci, nie

przy ​pusz​cza​j ąc, że cho​dzi o bra​ta ich be​nia​m in​ka, i bo​j ąc się, by chło​piec nie uległ po​ku​som do​-
cze​sne​go świa​ta i nie zszedł z dro​gi cno​ty, za​czę​li się roz​wo​dzić nad cha​rak​te​rem i prze​wrot​ną na​-
tu​rą ko​biet.

— To nie two​j a wi​na — za​wy ​ro​ko​wał Jo​an.
— Nie?
— By ​naj ​m niej . Prze​wrot​ność — za​czął szep​tem wy ​j a​śniać bra​tu le​żą​ce​m u po dru​giej stro​nie

pa​le​ni​ska — to j ed​na z czte​rech na​tu​ral​ny ch cho​rób czło​wie​ka, któ​re za spra​wą grze​chu pier​wo​-
rod​ne​go to​wa​rzy ​szą nam od chwi​li na​ro​dzin, a ko​bie​ca prze​wrot​ność j est naj ​gor​sza ze wszy st​kich.
— Jo​an po​wta​rzał wy ​wód na​uczy ​cie​li.

— A j ak na​zy ​wa​j ą się po​zo​sta​łe trzy cho​ro​by ?
— Skąp​stwo, ciem ​no​ta i obo​j ęt​ność, czy ​li nie​zdol​ność do czy ​nie​nia do​bra.
— Ale co m a wspól​ne​go prze​wrot​ność z Ale​dis? — Ko​bie​ty to isto​ty z na​tu​ry prze​wrot​ne, lu​-

bu​j ą się w spro​wa​dza​niu m ęż​czy zn na złą dro​gę. — wy ​re​cy ​to​wał Jo​an. — Dla​cze​go?

— Ano dla​te​go, że, pri​m o, są ni​czy m po​wiew wia​tru, są w cią​gły m ru​chu, zu​peł​nie j ak po​wie​-

trze. — Jo​an przy ​po​m niał so​bie du​chow​ne​go, któ​ry na​der ob​ra​zo​wo zi​lu​stro​wał m u to po​rów​na​-
nie, roz​kła​da​j ąc ra​m io​na i m a​cha​j ąc ni​m i wo​kół gło​wy, pod​czas gdy j e​go roz​cza​pie​rzo​ne pal​ce
wi​bro​wa​ły. — Se​cun​do, po​nie​waż ko​bie​tom z na​tu​ry bra​ku​j e zdro​we​go roz​sąd​ku i ty m sa​m y m
ich wro​dzo​na prze​wrot​ność j est nie​po​ha​m o​wa​na.

Jo​an wy ​czy ​tał to wszy st​ko — a na​wet znacz​nie wię​cej — z uczo​ny ch ksiąg, choć nie po​tra​fił

przed​sta​wić ty ch teo​rii wła​sny ​m i sło​wa​m i. Mę​dr​cy twier​dzi​li, że ko​bie​ty są — rów​nież z na​tu​ry
— ozię​błe i gnu​śne, a j ak wia​do​m o, zim ​ne przed​m io​ty, gdy się j uż zaj ​m ą, pło​ną gwał​tow​nie. We​-
dług znaw​ców te​m a​tu ko​bie​ta j est an​ty ​te​zą m ęż​czy ​zny, a co za ty m idzie, isto​tą nie​do​rzecz​ną
i nie​spój ​ną. Do​wo​dem j est cho​ciaż​by fakt, że ko​bie​ce cia​ło — wą​skie na gó​rze, roz​sze​rza​j ą​ce się
ku do​ło​wi — sta​no​wi cał​ko​wi​te prze​ci​wień​stwo zwę​ża​j ą​ce​go się od tor​su w dół cia​ła pra​wi​dło​wo
zbu​do​wa​ne​go m ęż​czy ​zny, któ​re​go cha​rak​te​ry ​zu​j e krót​ka, gru​ba szy ​j a, sze​ro​kie ba​ry i du​ża gło​wa.
Pierw​szą li​te​rą wy ​m a​wia​ną przez no​wo na​ro​dzo​ną ko​bie​tę j est gło​ska „e”, wy ​ra​ża​j ą​ca złość, na​-
to​m iast m ęż​czy ​zna za​raz po na​ro​dze​niu wy ​m a​wia „a”, czy ​li sa​m o​gło​skę otwie​ra​j ą​cą al​fa​bet
i prze​ciw​sta​wia​ną sa​m o​gło​sce „e”.

— To nie​m oż​li​we. Ale​dis ta​ka nie j est — za​pro​te​sto​wał w koń​cu Ar​nau.
— Nie oszu​kuj się. Z wy ​j ąt​kiem Naj ​święt​szej Pa​nien​ki, któ​ra po​czę​ła bez grze​chu Pa​na na​sze​-

go, Je​zu​sa, wszy st​kie ko​bie​ty są ta​kie sa​m e. Wspo​m i​na o ty m na​wet sta​tut two​j e​go brac​twa! Nie
bez po​wo​du za​bra​nia on związ​ków cu​dzo​łoż​ny ch, że bez po​wo​du rów​nież na​ka​zu​j e usu​nąć z brac​-
twa m ęż​czy ​znę, któ​ry m a na​łoż​ni​cę lub wia​ro​łom ​ną żo​nę.

Wo​bec ta​kie​go ar​gu​m en​tu Ar​nau czuł się zm u​szo​ny ska​pi​tu​lo​wać. Nie znał się na wy ​wo​dach

uczo​ny ch i fi​lo​zo​fów, m ógł, by więc pu​ścić m i​m o uszu wy ​j a​śnie​nia Jo​ana, j ed​nak za nic w świe​-
cie nie zlek​ce​wa​ży ł​by re​gu​la​m i​nu brac​twa. Za​po​zna​li go z nim cech​m i​strzo​wie, ostrze​ga​j ąc, że
każ​de nie. po​słu​szeń​stwo gro​zi wy ​da​le​niem . Co j ak co, ale brac​two m y ​lić się nie m o​że!

Ar​nau po​czuł się zu​peł​nie za​gu​bio​ny.
— W ta​kim ra​zie, co na​le​ży czy ​nić? Bo sko​ro każ​da ko​bie​ta j est z na​tu​ry zła…
— Przede wszy st​kim na​le​ży wziąć ślub — prze​rwał m u Jo​an — a na​stęp​nie po​stę​po​wać zgod​-

nie z na​uką Ko​ścio​ła.

Ślub, ślub… Nie przy ​szło m u to do gło​wy … Ale j e​śli to j e​dy ​ne wy j ​ście…
— A co się ro​bi po ślu​bie? — za​py ​tał i głos m u za​drżał na m y śl o spę​dze​niu z Ale​dis resz​ty ży ​-

cia.

Jo​an na​dal na​śla​do​wał re​to​ry ​kę wy ​kła​dow​ców szko​ły ka​te​dral​nej :
— Do​bry m ąż po​wi​nien okieł​znać na​tu​ral​ną prze​wrot​ność żo​ny, prze​strze​ga​j ąc na​uk za​war​-

ty ch w świę​ty ch pi​sm ach. Po pierw​sze m u​si pod​po​rząd​ko​wać so​bie ko​bie​tę, któ​ra win​na się pod​-
dać j e​go wo​li: Sub po​te​sta​te vi​ri eris, j ak uczy Księ​ga Ro​dza​j u. Po dru​gie, na​pi​sa​no w Księ​dze
Ko​he​le​ta: Mu​lier si pri​ma​tum ha​ber… — Jo​an się za​j ąk​nął. — Mu​lier si pri​ma​tum ha​bu​erit, con​-
tra​ria est vi​ro suo, co zna​czy, że ko​bie​ta rzą​dzą​ca w do​m u j est obe​lgą dla m ę​ża. Ko​lej ​ną wska​-
zów​kę od​naj ​du​j e​m y w Księ​dze Przy ​słów: Qui de​li​ca​te nu​trii se​rvum su​um, in​ve​niet con​tu​ma​cem,
czy ​li: kto oka​zu​j e po​bła​ża​nie słu​gom , do któ​ry ch za​li​cza się rów​nież żo​na, sie​j e bunt tam , gdzie

roz​kwi​tać po​win​na po​ko​ra, ule​głość i po​słu​szeń​stwo. Je​śli na​wet te na​uki nie po​m o​gą m ę​żo​wi zdu​-
sić wro​dzo​nej ko​bie​cie prze​wrot​no​ści. wi​nien ka​rać żo​nę groź​ba​m i, aby spro​wa​dzić j ą na dro​gę
cno​ty pó​ki j est j esz​cze m ło​da, i nie cze​kać, aż się ze​sta​rze​j e.

Ar​nau słu​chał słów bra​ta w m il​cze​niu.
— Jak m y ​ślisz — po​wie​dział, gdy Jo​an za​koń​czy ł wy ​kład — m ógł​by m po​ślu​bić Ale​dis?
— Ja​sne! Po​wi​nie​neś j ed​nak za​cze​kać, aż bę​dziesz wię​cej za​ra​biał i zdo​łasz j ą utrzy ​m ać. Tak

czy ina​czej ra​dzę ci roz​m ó​wić się z gar​ba​rzem , nim znaj ​dzie j ej in​ne​go kan​dy ​da​ta na m ę​ża, bo
wte​dy bę​dzie za póź​no.

Po​stać Ga​stó Se​gu​ry, zwłasz​cza j e​go nie​licz​ne, spróch​nia​łe zę​by, od ra​zu po​zba​wi​ły Ar​naua

ani​m u​szu, j a​wiąc m u się j a​ko prze​szko​da nie do po​ko​na​nia. Jo​an od​gadł oba​wy bra​ta.

— Mu​sisz się prze​m óc — na​m a​wiał go.
— Po​m o​żesz m i?
— No pew​nie!
Nad dwo​m a oka​la​j ą​cy ​m i pa​le​ni​sko sien​ni​ka​m i za​pa​dła ci​sza, prze​rwa​na po chwi​li przez Ar​-

naua:

— Jo​an…
— Co?
— Dzię​ku​j ę.
— Nie m a za co.
Bra​cia na próż​no sta​ra​li się za​snąć. Ar​nau by ł zby t roz​go​rącz​ko​wa​ny m y ​ślą o ożen​ku z upra​-

gnio​ną Ale​dis, Jo​an zaś po​grą​ży ł się we wspo​m nie​niach o m at​ce. Czy ż​by ko​tlarz Po​ne m iał ra​-
cj ę? Prze​wrot​ność to dru​ga na​tu​ra ko​bie​ty ? Żo​na win​na pod​po​rząd​ko​wać się wo​li m ę​ża. Obo​wiąz​-
kiem m ęż​czy ​zny j est ka​rać ko​bie​tę. Czy ż​by ko​tlarz m iał ra​cj ę? Czy udzie​la​j ąc po​dob​ny ch rad,
nie zdra​dza wspo​m nie​nia swej m at​ki? Jo​an Przy ​po​m niał so​bie rę​kę wy ​su​wa​j ą​cą się z okien​ka, by
po​gła​skać go po gło​wie. Przy ​po​m niał so​bie, j ak bar​dzo nie​na​wi​dził — i nie​na​wi​dzi — Pon​ca…
Czy ż​by ko​tlarz m iał ra​cj ę?

Dni m i​j a​ły, a Jo​an i Ar​nau nie m ie​li od​wa​gi za​gad​nąć gder​li​we​go Ga​stó. Mo​gli się z nim roz​-

m ó​wić j e​dy ​nie w do​m u, a to m iej ​sce to po​głę​bia​ło j esz​cze wi​siel​czy na​strój gar​ba​rza, przy ​po​m i​-
na​j ąc m u o j e​go bie​dzie i utra​co​ny m da​chu nad gło​wą. Je​go po​war​ki​wa​nia i zrzę​dli​we, a na​wet
gru​biań​skie uwa​gi sku​tecz​nie znie​chę​ca​ły chłop​ców, ty m ​cza​sem Ar​nau świa​ta nie wi​dział po​za
Ale​dis: cho​dził j ak w tran​sie i ży ł ty l​ko dla niej . Ob​ser​wo​wał j ą, ści​gał wzro​kiem i wy ​obraź​nią,
j e​go m y ​śli błą​dzi​ły dniem i no​cą wo​kół j ej oso​by. Oczy ​wi​ście do​pó​ki nie po​j a​wił się na ho​ry ​zon​-
cie gar​barz, bo wte​dy chło​pak m iał ocho​tę scho​wać się w m y ​siej dziu​rze.

Wbrew ostrze​że​niom du​chow​ny ch i star​szy ch brac​twa nie po​tra​fił ode​rwać wzro​ku od dziew​-

czy ​ny, gdy ta, zna​la​zł​szy się sam na sam ze swą ofia​rą, wszel​ki​m i m oż​li​wy ​m i spo​so​ba​m i pró​bo​-
wa​ła pod​kre​ślić swe ko​bie​ce atry ​bu​ty i spra​wić, by luź​na wy ​bla​kła ko​szu​la opię​ła j ej cia​ło. Wte​-
dy Ar​nau za​po​m i​nał o bo​ży m świe​cie: pier​si, sut​ki… ca​łe cia​ło Ale​dis osza​ła​m ia​ło go. Oże​nię się
z to​bą, bę​dziesz m o​j a, m y ​ślał, pod​nie​co​ny. Kie​dy roz​bie​rał j ą ocza​m i, j e​go um y sł prze​m ie​rzał
za​ka​za​ne, nie​zna​ne m u re​j o​ny, bo z wy ​j ąt​kiem cia​ła za​ka​to​wa​nej Ha​bi​by Ar​nau ni​g​dy nie wi​dział
na​giej ko​bie​ty.

Cza​sa​m i Ale​dis, czu​j ąc na so​bie j e​go wzrok, m iast przy ​kuc​nąć, schy ​la​ła się i wy ​pi​na​ła po​ślad​-

ki i krą​głe bio​dra. Przy pierw​szej lep​szej oka​zj i uno​si​ła ka​m i​ze​lę nad ko​la​na, po​ka​zu​j ąc m u uda,
in​ny m ra​zem , pod po​zo​rem na​głe​go bó​lu, ła​pa​ła się za krzy ż i wy ​gi​na​ła j ak naj ​bar​dziej do ty ​łu,

by po​chwa​lić się pła​skim , twar​dy m brzu​chem . Za​raz po​tem uśm ie​cha​ła się lub uda​wa​ła zm ie​sza​-
nie, j ak​by do​pie​ro co do​strze​gła Ar​naua. Gdy wy ​cho​dzi​ła, chło​piec sta​rał się roz​pacz​li​wie za​po​-
m nieć o ty m , co zo​ba​czy ł.

Za​wsze po ta​kich spo​tka​niach Ar​nau sta​rał się po​roz​m a​wiać z Ga​stó.
— Co, u dia​ska, tak sto​icie! — zga​nił ich pew​ne​go ra​zu, gdy przy ​szli pro​sić go na​iw​nie o rę​kę

cór​ki.

Uśm iech, któ​ry m Jo​an za​m ie​rzał zm ięk​czy ć ser​ce gar​ba​rza, znik​nął z j e​go ust, bo Ga​stó ode​-

pchnął ich bez par​do​nu.

— Za​gad​nij go — szep​nął in​ny m ra​zem Ar​nau do bra​ta. Gar​barz sie​dział aku​rat przy ku​chen​-

ny m sto​le. Jo​an usiadł na​prze​ciw​ko, od​chrząk​nął, a gdy j uż m iał prze​m ó​wić, gar​barz pod​niósł
wzrok znad ka​wał​ka skó​ry, któ​rej się wła​śnie oglą​dał.

— Ga​stó… — wy ​bą​kał Jo​an.
— No​gi z du​py po​wy ​ry ​wam ! Łeb ukrę​cę! — ry k​nął gar​barz, plu​j ąc na wszy st​kie stro​ny przez

szpa​ry w spróch​nia​ły ch zę​bach. — Si​m o​ooó! — Jo​an po​słał zre​zy ​gno​wa​ne spoj ​rze​nie Ar​nau​owi,
za​szy ​te​m u w ką​cie izby. Po chwi​li nad​biegł Si​m ó. — Co to za par​tac​two?! — wrza​snął Ga​stó, pod​-
su​wa​j ąc sy ​no​wi skó​rę pod nos.

Jo​an wstał od sto​łu, nie chcąc się m ie​szać do ro​dzin​nej awan​tu​ry.
Mi​m o to chłop​cy nie pod​da​wa​li się.
— Ga​stó — raz j esz​cze pró​bo​wał szczę​ścia Jo​an. Te​go dnia gar​ba​rzo​wi, o dzi​wo, do​pi​sy ​wał

hu​m or, więc wy ​brał się po ko​la​cj i na prze​chadz​kę po pla​ży. Jo​an i Ar​nau ru​szy ​li za nim .

— Cze​go chcesz? — wark​nął Ga​stó, nie przy ​sta​j ąc. Przy ​naj ​m niej po​zwa​la nam m ó​wić, po​-

m y ​śle​li chłop​cy.

— Chciał​by m … po​m ó​wić z to​bą o Ale​dis…
Na wzm ian​kę o cór​ce Ga​stó sta​nął j ak wry ​ty, a na​stęp​nie pod​szedł do Jo​ana tak bli​sko, że j e​go

sm ro​dli​wy od​dech po​dzia​łał na chłop​ca j ak bły sk pio​ru​na.

— Co zro​bi​ła? — Gar​barz sza​no​wał Jo​ana, m iał go za sta​tecz​ne​go m ło​dzień​ca. Wro​dzo​ny brak

za​ufa​nia pod​po​wia​dał m u, że Jo​an chce się po​skar​ży ć na Ale​dis, a prze​cież Ga​stó nie m ógł do​pu​-
ścić do ska​zy na ho​no​rze cór​ki.

— Nic nie zro​bi​ła — uspo​ko​ił go Jo​an.
Jak to nic? — py ​tał roz​go​rącz​ko​wa​ny Ga​stó, nie od​su​wa​j ąc się od chłop​ca ani na m i​li​m etr. —

W ta​kim ra​zie dla​cze​go chcesz o niej m ó​wić? Mów no szy b​ko, co zro​bi​ła? Nic nie zro​bi​ła, na​-
praw​dę. Nic? A ty ? — te​raz za​ata​ko​wał Ar​naua. — Mo​że ty m i po​wiesz, o co cho​dzi? Mów, co
wiesz o Ale​dis? — Ja — nic… — zm ie​sza​nie Ar​naua pod​sy ​ci​ło ty l​ko cho​ro​bli​wą po​dej rz​li​wość
Ga​stó. — Ga​daj , o co cho​dzi! — O nic… nie…

— Eu​la​lia! — Ga​stó stra​cił cier​pli​wość i za​wró​cił do do​m u wy ​krzy ​ku​j ąc j ak fu​riat im ię żo​ny.
Tej no​cy chłop​cy, drę​cze​ni wy ​rzu​ta​m i su​m ie​nia, słu​cha​li krzy ​ków Bo​gu du​cha win​nej Eu​la​lii,

któ​rą Ga​stó bi​ciem chciał zm u​sić do wy ​znań.

Pró​bo​wa​li j esz​cze dwa ra​zy, ale gar​barz nie do​pu​ścił ich do sło​wa. Po kil​ku ty ​go​dniach nie​uda​-

ny ch pod​cho​dów zre​zy ​gno​wa​ni chłop​cy opo​wie​dzie​li o wszy st​kim oj ​cu Al​ber​to​wi. Ksiądz
uśm iech​nął się i obie​cał po​roz​m a​wiać z Ga​stó.

— Przy ​kro m i, Ar​nau — rzekł ty ​dzień póź​niej , spo​tkaw​szy się z chłop​ca​m i na pla​ży. — Ga​stó

Se​gu​ra nie zga​dza się na two​j e m ał​żeń​stwo z Ale​dis.

— Dla​cze​go? — za​py ​tał Jo​an. — Prze​cież Ar​nau j est pra​wy m czło​wie​kiem .

— Mam wy ​dać cór​kę za nie​wol​ni​ka por​to​we​go? — od​po​wie​dział księ​dzu gar​barz. — Za nie​-

wol​ni​ka, któ​ry śpi w kuch​ni, bo nie stać go na wy ​na​j ę​cie izby ?

Oj ​ciec Al​bert pró​bo​wał prze​m ó​wić m u do roz​sąd​ku:
— W por​cie nie pra​cu​j ą j uż nie​wol​ni​cy, tak by ​ło kie​dy ś. Wiesz do​brze, że pra​wo za​bra​nia, by

nie​wol​ni​cy …

— Tak czy ina​czej to za​wód nie​wol​ni​ka.
— To by ​ło kie​dy ś — nie ustę​po​wał oj ​ciec Al​bert. — Po​za ty m — do​dał — wy ​sta​ra​łem się

o przy ​zwo​ity po​sag dla two​j ej cór​ki. — Ga​stó Se​gu​ra, któ​ry uznał roz​m o​wę za za​koń​czo​ną, spio​-
ru​no​wał ka​pła​na wzro​kiem . — Wy ​star​czy na kup​no do​m u.

Ga​stó zno​wu wszedł m u w sło​wo:
— Mo​j a cór​ka nie po​trze​bu​j e j ał​m uż​ny. Niech ksiądz uszczę​śli​wia in​ny ch m i​ło​sier​ny ​m i

uczy n​ka​m i.

Ar​nau po​pa​trzy ł na m o​rze. Księ​ży ​co​wa po​świa​ta „m i​go​ta” na wo​dzie od wid​no​krę​gu aż po

pla​żę i gi​nę​ła w pia​nie i roz​bi​j a​j ą​cy ch się o brzeg.

Ka​płan od​cze​kał, aż otu​li ich szum m o​rza. A j e​śli Ar​nau bę​dzie się do​py ​ty ​wał o po​wo​dy od​-

m o​wy ? Co m u po​wie?

— Dla​cze​go? — wy ​szep​tał Ar​nau, nie od​ry ​wa​j ąc wzro​ku od li​nii ho​ry ​zon​tu.
— Ga​stó Se​gu​ra to… to dzi​wak. — Ka​płan wo​lał nie po​głę​biać roz​pa​czy m ło​dzień​ca. — Ubz​-

du​rał so​bie, że wy ​da cór​kę za ary ​sto​kra​tę. On, zwy ​kły cze​lad​nik gar​bar​ski… W gło​wie m u się
chy ​ba prze​wró​ci​ło…

Że wy ​da cór​kę za ary ​sto​kra​tę. Czy Ar​nau m u uwie​rzy ł? Prze​gra​na z ary ​sto​kra​tą nie by ​ła​by

dla nie​go uj ​m ą. Na​wet szum fal, cier​pli​wy, nie​zm ien​ny, zda​wał się cze​kać na od​po​wiedź chło​pa​-
ka.

Po pla​ży po​niósł się szloch.
Ka​płan oto​czy ł Ar​naua ra​m ie​niem . Po​czuł spa​zm y wstrzą​sa​j ą​ce j e​go cia​łem . Dru​gim ra​m ie​-

niem przy ​gar​nął Jo​ana. Przez j a​kiś czas sta​li wpa​trze​ni w m o​rze.

— Znaj ​dziesz so​bie j esz​cze do​brą żo​nę — ode​zwał się w koń​cu oj ​ciec Al​bert.
Na pew​no nie ta​ką j ak Ale​dis, po​m y ​ślał Ar​nau.

CZĘŚĆ TRZE​CIA

SŁU​DZY NA​MIĘT​NO​ŚCI

21

Ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar,

Bar​ce​lo​na,

dru​ga nie​dzie​la lip​ca 1339 ro​ku

Od​kąd Ga​stó Se​gu​ra od​rzu​cił oświad​czy ​ny Ar​naua, upły ​nę​ły czte​ry la​ta. Kil​ka m ie​się​cy po​-

tem wy ​dał Ale​dis za owdo​wia​łe​go m i​strza gar​bar​stwa, sta​re​go lu​bież​ni​ka, któ​ry by ​naj ​m niej nie
szu​kał po​sa​gu. Aż do dnia ślu​bu Eu​la​lia ani na chwi​lę nie od​stę​po​wa​ła cór​ki.

Ar​nau doj ​rzał i zm ie​nił się w sil​ne​go, wy ​so​kie​go i przy ​stoj ​ne​go osiem ​na​sto​lat​ka. Przez czte​ry

ostat​nie la​ta ży ł ty l​ko wy ​łącz​nie dla ba​sta​ixos, ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar Jo​ana. By ł za​wsze
pierw​szy do pra​cy i no​sze​nia ka​m ie​ni dla Ma​don​ny, re​gu​lar​nie za​si​lał skar​bon​kę brac​twa i uczest​-
ni​czy ł w uro​czy ​sto​ściach re​li​gij ​ny ch, nie m iał j ed​nak żo​ny, co wy ​raź​nie nie​po​ko​iło cech​m i​strzów.
Gdy ​by — j ak wie​lu ró​wie​śni​ków — uległ cie​le​sny m po​ku​som , m u​sia​no by go usu​nąć z brac​twa.
Jed​nak Ar​nau nie chciał na​wet sły ​szeć o płci pięk​nej . Gdy ksiądz po​wie​dział m u, że Ga​stó od​rzu​cił
j e​go pro​po​zy ​cj ę, przy ​po​m niał so​bie, ze wzro​kiem utkwio​ny m w m o​rze, ko​bie​ty, któ​re prze​wi​nę​ły
się przez j e​go ży ​cie. Nie da​ne m u by ​ło po​znać wła​snej m at​ki, Gu​ia​m o​na przy ​j ę​ła go ser​decz​nie,
by na​stęp​nie się go wy ​rzec, Ha​bi​ba ode​szła w bó​lu i krwi — nie​raz śnił m u się bicz Graua tną​cy
j ej na​gie cia​ło — Es​tra​ny a trak​to​wa​ła go j ak nie​wol​ni​ka, Mar​ga​ri​da szy ​dzi​ła z nie​go w chwi​li naj ​-
więk​sze​go po​ni​że​nia, a Ale​dis… Cóż po​wie​dzieć o Ale​dis? Po​m o​gła m u od​kry ć w so​bie m ęż​czy ​-
znę, a po​tem go po​rzu​ci​ła.

— Mu​szę opie​ko​wać się Jo​anem — tłu​m a​czy ł cech​m i​strzom , gdy na​po​m y ​ka​li m u o ożen​ku.

— Prze​cież wie​cie, że po​świę​cił się służ​bie Bo​gu i Ko​ścio​ło​wi — do​da​wał, pod​czas gdy oni roz​-
m y ​śla​li nad j e​go sło​wa​m i. — Trud​no o lep​szy cel w ży ​ciu.

Cech​m i​strze m il​kli.
Tak wła​śnie prze​ży ł Ar​nau owe czte​ry la​ta: w spo​ko​j u, od​da​ny pra​cy, świą​ty ​ni San​ta Ma​ria,

a przede wszy st​kim Jo​ano​wi.

Dru​ga nie​dzie​la lip​ca 1339 ro​ku by ​ła dla m ia​sta dniem szcze​gól​ny m . W sty cz​niu 1336 ro​ku

zm arł w Bar​ce​lo​nie król Al​fons Do​bro​tli​wy, a po świę​tach Wiel​kiej No​cy ko​ro​no​wa​ny zo​stał
w Sa​ra​gos​sie j e​go sy n Piotr, na​zy ​wa​ny w Ka​ta​lo​nii Pio​trem III, w Ara​go​nii Pio​trem IV, a w Wa​-
len​cj i Pio​trem II.

Przez pra​wie czte​ry la​ta, od ro​ku 1336 do 1339, no​wy m o​nar​cha nie od​wie​dził sto​li​cy Ka​ta​lo​-

nii i tam ​tej ​szą ary ​sto​kra​cj ę oraz kup​ców nie​po​ko​ił fakt, że król od​kła​da w nie​skoń​czo​ność hołd, któ​-
ry wi​nien by ł naj ​waż​niej ​sze​m u m ia​stu swe​go kró​le​stwa. Nie​chęć no​we​go wład​cy do ka​ta​loń​skich
m oż​no​wład​ców nie by ​ła dla ni​ko​go ta​j em ​ni​cą. Mat​ka Pio​tra III — pierw​sza żo​na kró​la Al​fon​sa,
Te​re​sa En​ten​za, hra​bi​na Urge​lu i wi​ceh​ra​bi​na Age​ru — ob​um ar​ła go j esz​cze przed ko​ro​na​cj ą j e​-
go oj ​ca. Po j ej śm ier​ci król po​ślu​bił Ele​ono​rę Ka​sty ​lij ​ską nie​wia​stę am ​bit​ną i okrut​ną, któ​ra uro​-
dzi​ła m u dwóch sy ​nów.

Al​fons Do​bro​tli​wy, zdo​by w​ca Sar​dy ​nii, m iał sła​by cha​rak​ter i ła​two ule​gał wpły ​wom . Nic

więc dziw​ne​go, że kró​lo​wa wnet wy ​sta​ra​ła się dla swy ch sy ​nów o waż​ne nada​nia w po​sta​ci zie​m i
i ty ​tu​łów. Ele​ono​ra nie​na​wi​dzi​ła swy ch pa​sier​bów, po​tom ​kom Te​re​sy En​ten​zy, i da​wa​ła im to od​-
czuć. Przez osiem lat pa​no​wa​nia m ę​ża, za wie​dzą i przy ​zwo​le​niem m o​nar​chy oraz ka​ta​loń​skie​go
dwo​ru, drę​czy ​ła m a​ło​let​nie​go kró​le​wi​cza Pio​tra oraz j e​go bra​ta Ja​ku​ba, hra​bie​go Urge​lu. Ty l​ko
dwaj ka​ta​loń​scy m oż​ni: Ot de Mont​ca​da, oj ​ciec chrzest​ny Pio​tra, oraz Vi​dal de Vi​la​no​va, ko​m an​-
dor za​ko​nu Mon​tal​ban, opo​wie​dzie​li się po stro​nie po​tom ​ków Te​re​sy En​ten​zy i wy ​sła​li ich do Ara​-
go​nii, ra​tu​j e przed otru​ciem . Kró​le​wi​cze Piotr i Ja​kub z po​cząt​ku ukry ​wa​li się w gó​rzy ​sty ch oko​li​-
cach m ia​sta Ja​ca, po czy m , zj ed​naw​szy so​bie ara​goń​skich m oż​ny ch, schro​ni​li się w Sa​ra​eps​sie
u ar​cy ​bi​sku​pa Pe​dra de Lu​na.

Ko​ro​na​cj a Pio​tra sta​no​wi​ła wy ​łom w tra​dy ​cj i prze​strze​ga​nej od zj ed​no​cze​nia kró​le​stwa Ara​-

go​nii i księ​stwa Ka​ta​lo​nii. Pod​czas uro​czy ​sto​ści ko​ro​na​cy j ​ny ch w Sa​ra​gos​sie kró​lów m ia​no​wa​no
j e​dy ​nie wład​ca​m i Ara​go​nii; wła​dzę nad Ka​ta​lo​nią — przy ​słu​gu​j ą​cą im wraz w ty ​tu​łem hra​bie​go
Bar​ce​lo​ny — otrzy ​m y ​wa​li oni pod​czas osob​nej uro​czy ​sto​ści, or​ga​ni​zo​wa​nej za​wsze na te​re​nie
księ​stwa, pod​czas któ​rej skła​da​li przy ​się​gę na wier​ność ka​ta​loń​skim sta​tu​tom i przy ​wi​le​j om . Po​-
przed​ni​cy Pio​tra III do​pie​ro po zło​że​niu przy ​się​gi w Bar​ce​lo​nie uda​wa​li się na ko​ro​na​cj ę do Sa​ra​-
gos​sy.

Hra​bia Bar​ce​lo​ny — i ksią​żę Ka​ta​lo​nii w j ed​nej oso​bie — by ł wo​bec ary ​sto​kra​cj i ka​ta​loń​skiej

j e​dy ​nie pri​m us in​ter pa​res, o czy m przy ​po​m i​na​ła treść hoł​du skła​da​ne​go kró​lo​wi: My, któ​rzy j e​-
ste​śm y wam rów​ni, ślu​bu​j e​m y Wa​szej Wiel​m oż​no​ści, w ni​czy m nas nie​prze​wy ż​sza​j ą​cej , iż
przy j ​m ie​m y go na kró​la i su​we​re​na na​sze​go, ty l​ko j e​śli Wa​sza Wiel​m oż​ność usza​nu​j e na​sze pra​-
wa i przy ​wi​le​j e. W prze​ciw​ny m wy ​pad​ku od​m a​wia​m y. Dla​te​go pod​czas przy ​go​to​wań do ko​ro​-
na​cj i ary ​sto​kra​cj a ka​ta​loń​ska uda​ła się do Sa​ra​gos​sy z żą​da​niem , by m o​nar​cha, za przy ​kła​dem
swy ch po​przed​ni​ków, zło​ży ł uprzed​nio przy ​się​gę w Bar​ce​lo​nie. Król od​pra​wił po​słań​ców z kwit​-
kiem , a ci na znak pro​te​stu nie sta​wi​li się na uro​czy ​sto​ści ko​ro​na​cy j ​nej . Tak czy ina​czej Piotr Ce​-
re​m o​nial​ny m u​siał j ed​nak ode​brać od Ka​ta​loń​czy ​ków ślu​bo​wa​nie wier​no​ści, dla​te​go w czerw​cu
1336 ro​ku na złość m oż​ny m i wła​dzom Bar​ce​lo​ny — udał się do Léri​dy i tam , za​przy ​sią​gł​szy sta​-
tu​ty i przy ​wi​le​j e ka​ta​loń​skie, hołd od ary ​sto​kra​cj i.

W dru​gą nie​dzie​lę lip​ca 1339 ro​ku król Piotr po raz pierw​szy go​ścił w znie​wa​żo​ny m przez sie​-

bie m ie​ście. Spro​wa​dza​ły go tu trzy kwe​stie. Pierw​szą by ł hołd len​ny, któ​ry zło​ży ć m u m iał j a​ko
wa​sal Ko​ro​ny Ara​go​nii j e​go szwa​gier, Ja​kub III, król Ma​j or​ki, hra​bia Ro​us​sil​lo​nu i Cer​da​gne oraz
pan Mont​pel​lier. Dru​gim po​wo​dem kró​lew​skiej wi​zy ​ty by ł sy ​nod bi​sku​pów pro​win​cj i Tar​ra​go​na,

któ​rej pod​le​ga​ło du​cho​wień​stwo Bar​ce​lo​ny, a trze​cim — prze​nie​sie​nie re​li​kwii świę​tej Eu​la​lii
z ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar do ka​te​dry.

W dwóch pierw​szy ch uro​czy ​sto​ściach nie uczest​ni​czy ​li m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny. Zgod​nie z ży ​-

cze​niem Ja​ku​ba III zło​ży ł on hołd len​ny w za​ci​szu pa​ła​co​wej ka​pli​cy, w obec​no​ści nie​wiel​kiej
grup​ki m oż​ny ch.

Trze​cia z ko​lei ce​re​m o​nia prze​m ie​ni​ła się w nie la​da wi​do​wi​sko. Ca​ła Bar​ce​lo​na wy ​le​gła na

uli​ce, by przy ​glą​dać się lub — w przy ​pad​ku nie​licz​ny ch uprzy ​wi​le​j o​wa​ny ch — to​wa​rzy ​szy ć or​-
sza​ko​wi kró​lew​skie​m u, któ​ry po m szy w ka​te​drze udał się w pro​ce​sj i po re​li​kwie świę​tej m ę​czen​-
ni​cy.

Ca​łą tra​sę po​cho​du, od ka​te​dry aż do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar, wy ​peł​niał zbi​ty tłum wi​-

wa​tu​j ą​cy na cześć wład​cy. Ap​sy ​da ko​ścio​ła zo​sta​ła j uż za​m knię​ta od gó​ry, trwa​ły pra​ce przy że​-
brach dru​gie​go skle​pie​nia i ucho​wa​ła się j esz​cze nie​wiel​ka część bu​dow​li ro​m ań​skiej .

Świę​ta Eu​la​lia po​nio​sła m ę​czeń​ską śm ierć w ro​ku 303 w cza​sach pa​no​wa​nia Rzy ​m ian. Po​cho​-

wa​no j ą na rzy m ​skim cm en​ta​rzu, a na​stęp​nie, po edy k​cie ce​sa​rza Kon​stan​ty ​na za​pew​nia​j ą​cy m
chrze​ści​j a​nom swo​bo​dę wy ​zna​nia, prze​nie​sio​no j ej re​li​kwie do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de las Are​-
nas, wznie​sio​ne​go na m iej ​scu daw​nej ne​kro​po​lii. Za pa​no​wa​nia Mau​rów opie​ku​no​wie ko​ściół​ka
ukry ​li re​li​kwie świę​tej . W ro​ku 801, po wy ​zwo​le​niu m ia​sta przez kró​la Fran​ków, Lu​dwi​ka Po​boż​-
ne​go, ów​cze​sny bi​skup Bar​ce​lo​ny, Fro​doi, od​szu​kał szcząt​ki świę​tej , prze​ło​ży ł j e do re​li​kwia​rza
i po​now​nie um ie​ścił z ko​ście​le San​ta Ma​ria, gdzie spo​czy ​wa​ły aż do tej po​ry.

Mi​m o rusz​to​wań oraz pię​trzą​cy ch się wo​kół ka​m ie​ni i m a​te​ria​łów bu​dow​la​ny ch świą​ty ​nia pre​-

zen​to​wa​ła się zna​ko​m i​cie. Jej ar​chi​dia​kon, Ber​nat Ro​sell, wraz z człon​ka​m i ra​dy bu​dow​la​nej ,
wiel​m o​ża​m i, be​ne​fi​cj en​ta​m i i po​zo​sta​ły ​m i du​chow​ny ​m i ocze​ki​wa​li w od​święt​ny ch sza​tach przy ​-
by ​cia kró​lew​skie​go or​sza​ku. Barw​ność ich stro​j ów by ​ła osza​ła​m ia​j ą​ca. Lip​co​we słoń​ce wle​wa​ło
się stru​m ie​nia​m i do świą​ty ​ni przez otwo​ry okien​ne i nie​do​koń​czo​ne skle​pie​nia, wy ​do​by ​wa​j ąc bla​-
ski ze zło​ta i in​ny ch dro​go​cen​ny ch krusz​ców ozda​bia​j ą​cy ch ubiór do​stoj ​ni​ków, któ​rzy cze​ka​li na
m o​nar​chę we​wnątrz świą​ty ​ni.

Sło​necz​ne pro​m ie​nie od​bi​j a​ły się rów​nież od tę​po za​koń​czo​ne​go szty ​le​tu Ar​naua. Do osób

uprzy ​wi​le​j o​wa​ny ch, wi​ta​j ą​cy ch kró​la w ko​ście​le, na​le​że​li tak​że skrom ​ni ba​sta​ixos. Część z nich
— wśród nich Ar​nau — sta​ła przed ka​pli​cą Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, ka​pli​cą ba​sta​ixos,
resz​ta, zgod​nie z tra​dy ​cj ą, trzy ​m a​ła straż przy głów​ny m , sta​ry m wej ​ściu.

Daw​ny m nie​wol​ni​kom por​to​wy m , ba​sta​ixos, przy ​słu​gi​wa​ły w ko​ście​le San​ta Ma​ria de la Mar

nie​zli​czo​ne przy ​wi​le​j e, o czy m Ar​nau prze​ko​nał się w cią​gu ostat​nich czte​rech lat. Prócz opie​ki
nad naj ​waż​niej ​szą ka​pli​cą i peł​nie​nia stra​ży przy głów​nej bra​m ie świą​ty ​ni, ba​sta​ixos nie​śli w pro​-
ce​sj i w świę​to Bo​że​go Cia​ła Ma​don​nę oraz — nie​co ni​żej od niej — fi​gu​ry świę​tej Te​kli, świę​tej
Ka​ta​rzy ​ny oraz świę​te​go Ma​cia. Po​nad​to klucz do Gro​bu Pań​skie​go po​wie​rza​no naj ​waż​niej ​sze​m u
cech​m i​strzo​wi, m sze w in​ten​cj i ba​sta​ixos od​pra​wia​ne by ​ły przy głów​ny m oł​ta​rzu, a ka​płan z wia​-
ty ​kiem dla um ie​ra​j ą​ce​go człon​ka brac​twa wy ​cho​dził za​wsze, bez wzglę​du na po​rę dnia i no​cy,
pod bal​da​chi​m em i przez głów​ną bra​m ę świą​ty ​ni.

Te​go ran​ka żoł​nie​rze pil​nu​j ą​cy ulic, któ​ry ​m i kro​czy ć m iał or​szak kró​lew​ski, roz​stą​pi​li się przed

ba​sta​ixos. Ar​nau po​czuł a so​bie za​zdro​sne spoj ​rze​nia m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny, któ​rzy obie​ga​li ko​-
ściół, wy ​pa​tru​j ąc kró​la. On, skrom ​ny tra​garz por​to​wy wszedł do świą​ty ​ni San​ta Ma​ria ra​m ię
w ra​m ię z ary ​sto​kra​cj ą i naj ​za​m oż​niej ​szy ​m i kup​ca​m i, ni​czy m j e​den z nich. Na we​wnątrz, po
dro​dze do ka​pli​cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu na​tknął się na Graua Pu​iga i j e​go ro​dzi​nę. Sta​li

dum ​ni, odzia​ni w j e​dwab​ne sza​ty lśnią​ce zło​tem .

Ar​nau za​wa​hał się. Spoj ​rze​li na nie​go, a on, prze​cho​dząc obok nich, spu​ścił wzrok.
— Ar​nau! — usły ​szał w chwi​li, gdy m i​j ał Mar​ga​ri​dę. Nie dość im , że zruj ​no​wa​li ży ​cie j e​go

oj ​cu? Chcą go zno​wu po​ni​ży ć i to wła​śnie te​raz, przed to​wa​rzy ​sza​m i z brac​twa, w j e​go ko​ście​le?
— Ar​nau! — po​wtó​rzy ł ten sam głos.

Pod​niósł wzrok i zo​ba​czy ł Be​ren​gu​era de Mon​ta​gut. Od Pu​igów dzie​lił go za​le​d​wie krok.
— Eks​ce​len​cj o — m istrz zwró​cił się do ar​chi​dia​ko​na świą​ty ​ni — po​zwól​cie, że przed​sta​wię

wam Ar​naua. Ar​naua… — „Es​ta​ny ​ola” wy ​m am ​ro​tał Ar​nau. — To ba​sta​ix, o któ​ry m ty ​le eks​ce​-
len​cj i opo​wia​da​łem . Od dziec​ka dźwi​ga ka​m ie​nie dla Ma​don​ny.

Pra​łat ski​nął gło​wą i po​dał chłop​cu dłoń. Ar​nau schy ​lił się, by po​ca​ło​wać pier​ścień. Be​ren​gu​er

de Mon​ta​gut po​kle​pał go po ple​cach. Ar​nau wi​dział, j ak Grau i j e​go ro​dzi​na kła​nia​j ą się du​chow​-
ne​m u i m i​strzo​wi, a ci m i​j a​j ą ich obo​j ęt​nie, kie​ru​j ąc się ku po​zo​sta​ły m do​stoj ​ni​kom . Wy ​pro​sto​-
wał się. Pew​ny m kro​kiem , ze wzro​kiem utkwio​ny m w am ​bi​cie świą​ty ​ni, od​da​lił się od Pu​igów
i skie​ro​wał do ka​pli​cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, gdzie za​j ął m iej ​sce obok to​wa​rzy ​szy.

Wrza​wa na ze​wnątrz ob​wie​ści​ła przy ​by ​cie m o​nar​chy i j e​go świ​ty. Uli​cą Mar nad​cho​dzi​li

w pro​ce​sj i: Piotr III i kró​lo​wa Ma​ria; kró​lo​wa Eli​sen​da, wdo​wa po kró​lu Ja​ku​bie, dziad​ku obec​ne​-
go m o​nar​chy ; wu​j o​wie Pio​tra III: Piotr i Raj ​m und de Be​ren​gu​er; brat kró​la, Ja​kub, oraz ich sio​-
stra, to​wa​rzy ​szą​ca m ę​żo​wi, kró​lo​wi Ma​j or​ki. Po​nad​to w pro​ce​sj i szli: le​gat pa​pie​ski kar​dy ​nał Ro​-
des, ar​cy ​bi​skup Tar​ra​go​ny oraz bi​sku​pi, pra​ła​ci, m oż​no​wład​cy i ry ​ce​rze. Ni​g​dy j esz​cze Bar​ce​lo​-
na nie wi​dzia​ła ty ​lu oso​bi​sto​ści na​raz, ta​kie​go py ​chy i bo​gac​twa.

Piotr III Ce​re​m o​nial​ny chciał ocza​ro​wać pod​da​ny ch, któ​ry m ka​zał na sie​bie cze​kać po​nad

trzy la​ta, i w peł​ni m u się to uda​ło. Obaj kró​lo​wie, kar​dy ​nał oraz ar​cy ​bi​skup kro​czy ​li pod bal​da​-
chi​m em nie​sio​ny m przez bi​sku​pów i wiel​m o​żów. Przed nie​do​koń​czo​ny m oł​ta​rzem ar​chi​dia​kon na
oczach zgro​m a​dzo​ny ch i prze​j ę​te​go Ar​naua wrę​czy ł przy ​by ​ły m szka​tu​łę z re​li​kwia​m i m ę​czen​ni​-
cy. Król oso​bi​ście za​niósł re​li​kwiarz do ka​te​dry, gdzie szcząt​ki świę​tej spo​czę​ły w spe​cj al​nie
w ty m ce​lu wy ​bu​do​wa​nej kry p​cie pod głów​ny m oł​ta​rzem .

22

Gdy re​li​kwie świę​tej Eu​la​lii spo​czę​ły w ka​te​drze, król wy ​pra​wił w swy m pa​ła​cu ucztę. Oprócz

Pio​tra III, j e​go m ał​żon​ki i kró​lo​wej m at​ki, przy kró​lew​skim sto​le za​sie​dli po​zo​sta​li człon​ko​wie ro​-
dzi​ny kró​lew​skiej , kar​dy ​nał, król i kró​lo​wa Ma​j or​ki oraz licz​ni dy ​gni​ta​rze ko​ściel​ni — w su​m ie
dwa​dzie​ścia pięć osób. Przy in​ny ch sto​łach bie​sia​do​wa​li m oż​ni oraz — po raz pierw​szy w dzie​-
j ach uczt kró​lew​skich — licz​ne gro​no ry ​ce​rzy. Jed​nak świę​to​wa​no nie ty l​ko w pa​ła​cu kró​lew​skim ,
przez osiem dni ba​wi​ła się ca​ła Bar​ce​lo​na.

Co​dzien​nie ra​no po m szy za​koń​czo​nej uro​czy ​stą pro​ce​sj ą, któ​ra prze​m ie​rza​ła m ia​sto przy

dźwię​kach dzwo​nów, Ar​nau i Jo​an gi​nę​li w tłu​m ie wy ​peł​nia​j ą​cy m uli​ce Bar​ce​lo​ny. Ob​ser​wo​wa​li
tur​nie​j e or​ga​ni​zo​wa​ne w dziel​ni​cy Born, gdzie m oż​ni i ry ​ce​rze pre​zen​to​wa​li swe um ie​j ęt​no​ści
pie​szo — w wal​ce na po​tęż​ne m ie​cze — lub kon​no, cwa​łu​j ąc z wy ​ce​lo​wa​ną w prze​ciw​ni​ka ko​pią.
Ocza​ro​wa​ni chłop​cy nie m o​gli się też na​pa​trzy ć na po​ka​zy bi​tew m or​skich. „Na lą​dzie wy ​da​j ą się
znacz​nie więk​sze”, za​uwa​ży ł Ar​nau, wska​zu​j ąc cią​gnię​te na wo​zach ga​le​asy i ga​le​ry, na któ​ry ch
de​m on​stro​wa​no abor​da​że i m or​skie po​ty cz​ki. Jo​an ga​nił wzro​kiem bra​ta, gra​j ą​ce​go na pie​nią​dze
w kar​ty i w ko​ści, na​to​m iast ocho​czo przy ​łą​czał się do gry w krę​gle i do in​ny ch za​baw zręcz​no​-
ścio​wy ch, w któ​ry ch oka​zał się praw​dzi​wy m asem .

Jed​nak naj ​chęt​niej przy ​słu​chi​wał się licz​ny m tru​ba​du​rom , któ​rzy zj e​cha​li do Bar​ce​lo​ny na go​-

ścin​ne wy ​stę​py i opie​wa​li bo​ha​ter​skie czy ​ny Ka​ta​loń​czy ​ków. „To kro​ni​ki kró​la Ja​ku​ba pierw​sze​-
go”, po​in​for​m o​wał kie​dy ś Ar​naua, wy ​słu​chaw​szy pie​śni o pod​bo​j u Wa​len​cj i. „A to kro​ni​ki Ber​na​-
ta De​sc​lo​ta”, oznaj ​m ił in​ny m ra​zem , gdy tru​ba​dur opo​wia​dał o wo​j en​ny ch do​ko​na​niach Pio​tra
Wiel​kie​go pod​czas pod​bo​j u Sy ​cy ​lii i wy ​pra​wy krzy ​żo​wej Fran​cu​zów prze​ciw​ko Ka​ta​lo​nii.

— Mu​si​m y dzi​siaj zaj ​rzeć na Pla d’en Llull — oznaj ​m ił pew​ne​go ran​ka po pro​ce​sj i.
— Po co?
— Po​dob​no pe​wien tru​ba​dur z Wa​len​cj i opo​wia​da tam kro​ni​ki Ra​m o​na Mun​ta​ne​ra. — Ar​nau

spoj ​rzał na bra​ta py ​ta​j ą​co. — Ra​m on Mun​ta​ner to nasz sław​ny kro​ni​karz, czło​nek Wiel​kiej Kom ​-
pa​nii Ka​ta​loń​skiej , któ​ry brał udział w pod​bo​j u Księ​stwa Aten i Neo​pa​trii. Sie​dem lat te​m u spi​sał

hi​sto​rię ty ch wy ​praw i rę​czę, że war​to j ej po​słu​chać, ty m bar​dziej że to opo​wieść z pierw​szej rę​-
ki.

Pla d’en Llull — nie​za​bu​do​wa​ny plac roz​cią​ga​j ą​cy się m ię​dzy ko​ścio​łem San​ta Ma​ria i klasz​-

to​rem kla​ry ​sek — pę​kał w szwach. Lu​dzie sie​dzie​li na zie​m i i ga​wę​dzi​li, co chwi​la zer​ka​j ąc na
m iej ​sce, skąd m iał się wy ​ło​nić Wa​len​cj a​nin. Je​go sła​wa zwa​bi​ła na plac na​wet ary ​sto​kra​tów, któ​-
ry m to​wa​rzy ​szy ł za​stęp nie​wol​ni​ków ob​j u​czo​ny ch stoł​ka​m i. „Nie, nie m a ich”, uspo​ko​ił Jo​an bra​-
ta, któ​ry za​czął się ner​wo​wo roz​glą​dać. Ar​nau opo​wie​dział m u o spo​tka​niu z Pu​iga​m i w ko​ście​le
San​ta Ma​ria.

Chłop​cy za​j ę​li do​bre m iej ​sca obok grup​ki ba​sta​ixos, któ​rzy od daw​na cze​ka​li na roz​po​czę​cie

wi​do​wi​ska. Ar​nau, za​nim usiadł, j esz​cze raz po​wiódł wzro​kiem po wy ​róż​nia​j ą​cy ch się w tłu​m ie
grup​kach m oż​ny ch.

— Po​wi​nie​neś im prze​ba​czy ć — szep​nął Jo​an. W od​po​wie​dzi Ar​nau rzu​cił bra​tu sro​gie spoj ​-

rze​nie. — Do​bry chrze​ści​j a​nin…

— W ży ​ciu! — wszedł m u w sło​wo Ar​nau. — Ni​g​dy nie za​po​m ną, co ta j ę​dza zro​bi​ła oj ​cu.
W tej wła​śnie chwi​li po​j a​wił się tru​ba​dur. Po​wi​ta​no go bu​rzą okla​sków. Mar​ti de Xa​ti​va, wy ​so​-

ki, szczu​pły m ęż​czy ​zna na, po​ru​sza​j ą​cy się lek​ko i z gra​cj ą, ge​stem rę​ki po​pro​sił o ci​szę.

— Opo​wiem wam o sze​ścio​ty ​sięcz​nej ar​m ii Ka​ta​loń​czy ​ków, któ​ra pod​bi​ła Wschód, po​ko​nu​j ąc

Tur​ków, Bi​zan​ty j ​czy ​ków, Ala​nów i wszel​kie in​ne wo​j ow​ni​cze lu​dy, któ​re sta​nę​ły im na dro​dze.

Na Pla d’en Llull znów roz​le​gły się okla​ski, do któ​ry ch przy ​łą​czy ​li się Ar​nau i Jo​an.
— Opo​wiem wam rów​nież, j ak ce​sarz Bi​zan​cj um za​m or​do​wał na​sze​go ad​m i​ra​ła Ro​ge​ra de

Flor oraz licz​ny ch Ka​ta​loń​czy ​ków, któ​ry ch za​pro​sił na ucztę… — Ktoś krzy k​nął: „Zdraj ​ca!” i ze
wszy st​kich stron po​sy ​pa​ły się obe​lgi. — Na ko​niec do​wie​cie się, j ak Ka​ta​loń​czy ​cy po​m ści​li
śm ierć wo​dza, sie​j ąc m ord i znisz​cze​nie na ca​ły m Wscho​dzie. Oto hi​sto​ria Wiel​kiej Kom ​pa​nii
Ka​ta​loń​skiej , któ​ra w ro​ku 1305 wy ​pły ​nę​ła pod do​wódz​twem ad​m i​ra​ła Ro​ge​ra de Flor…

Wa​len​cj a​nin po​tra​fił ocza​ro​wać słu​cha​czy : ży ​wo ge​sty ​ku​lo​wał i wcie​lał się w bo​ha​te​rów, a j e​-

go dwaj po​m oc​ni​cy od​gry ​wa​li w głę​bi sce​ny wy ​da​rze​nia, o któ​ry ch wła​śnie opo​wia​dał. Tru​ba​-
dur za​pra​szał rów​nież do udzia​łu pu​blicz​ność.

— Te​raz znów opo​wiem wam o Ro​ge​rze de Flor — oznaj ​m ił, do​cho​dząc do oko​licz​no​ści to​wa​-

rzy ​szą​cy ch śm ier​ci wo​dza — któ​ry wraz z trzy ​sto​m a j eźdź​ca​m i i ty ​sią​cem pie​chu​rów zj a​wił się
w Ad​ria​no​po​lu, za​pro​szo​ny przez sy ​na ce​sa​rza, Mi​cha​ła, na ucztę wy ​da​ną na j e​go cześć. — Tru​-
ba​dur po​pro​sił j ed​ne​go z naj ​wy ​kwint​niej ubra​ny ch wi​dzów, by wy ​szedł na sce​nę i ode​grał ro​lę
Ro​ge​ra de Flor. „Je​śli wcią​gniesz do przed​sta​wie​nia pu​blicz​ność — po​wie​dział m u kie​dy ś j e​go na​-
uczy ​ciel i m istrz — zwłasz​cza pa​nów, zo​sta​niesz so​wi​ciej wy ​na​gro​dzo​ny ”. Po​m oc​ni​cy po​ka​zy ​-
wa​li wi​dzom , j ak schle​bia​no Ro​ge​ro​wi de Flor przez sześć dni, któ​re wódz Ka​ta​loń​czy ​ków spę​dził
w Ad​ria​no​po​lu. Siód​m e​go dnia j e​go go​spo​darz, Mi​qu​el, we​zwał gir​ga​na, wo​dza Ala​nów, oraz Me​-
li​ka, do​wód​cę tur​ko​po​li, z ośm io​ty ​sięcz​ny m za​stę​pem j eźdź​ców.

Wa​len​cj a​nin krę​cił się po sce​nie j ak fry ​ga. Wi​dzo​wie znów za​czę​li krzy ​czeć, nie​któ​rzy ze​rwa​li

się z m iej sc i gdy ​by nie in​ter​wen​cj a są​sia​dów, ru​szy ​li​by na po​m oc Ro​ge​ro​wi de Flor, któ​re​go tru​-
ba​dur oso​bi​ście za​m or​do​wał. Moż​ny, gra​j ą​cy ro​lę ka​ta​loń​skie​go ad​m i​ra​ła, osu​nął się na zie​m ię.
Pu​blicz​ność za​czę​ła do​m a​gać się ze​m sty za tak pod​łą zdra​dę. Jo​an zer​k​nął na Ar​naua — j e​go brat
wpa​try ​wał się spo​koj ​nie w le​żą​ce​go na sce​nie m oż​ne​go. Ośm io​ty ​sięcz​na ar​m ia Ala​nów i tur​ko​-
po​li za​m or​do​wa​ła ty ​siąc trzy ​stu Ka​ta​loń​czy ​ków, to​wa​rzy ​szą​cy ch Ro​ge​ro​wi de Flor. Na sce​nie po​-
m oc​ni​cy tru​ba​du​ra uda​wa​li, że za​bi​j a​j ą się na​wza​j em .

— Ty l​ko trzech uszło z ży ​ciem — cią​gnął Wa​len​cj a​nin pod​nie​sio​ny m gło​sem . — Ra​m on de

Arqu​er, ka​wa​ler z Ca​stel​ló d’Em ​púries i Ra​m on de To​us…

Na​stęp​nie za​czął opo​wia​dać o ze​m ście Ka​ta​loń​czy ​ków i znisz​cze​niu Tra​cj i, Chal​ki​di​ki, Ma​ce​-

do​nii i Te​sa​lii. Bar​ce​loń​czy ​cy wi​wa​ta​m i przy j ​m o​wa​li na​zwę każ​dej wy ​m ie​nio​nej przez tru​ba​du​-
ra kra​iny. „Niech do​się​gnie cię ka​ta​loń​ska ze​m sta!”, wy ​krzy ​ki​wa​no raz po raz. Po​tem słu​cha​no
z za​par​ty m tchem o ko​lej ​ny ch pod​bo​j ach swy ch ziom ​ków. W Księ​stwie Aten rów​nież od​nie​śli
zwy ​cię​stwo — cią​gnął tru​ba​dur — zgła​dziw​szy po​nad dwa​dzie​ścia ty ​się​cy nie​przy ​j a​ciół i okrzy k​-
nąw​szy ka​pi​ta​nem Ro​ge​ra De​slau​ra, któ​ry po​ślu​bił żo​nę pa​na La So​la i prze​j ął j e​go za​m ek. Wa​-
len​cj a​nin upa​trzy ł so​bie na​stęp​ne​go m oż​ne​go i za​pro​sił go na sce​nę, po czy m na chy ​bił tra​fił wy ​-
brał tłu​m u ko​bie​tę i po​pro​wa​dził j ą do no​we​go ka​pi​ta​na.

— Tak wła​śnie — ob​wie​ścił, sta​j ąc obok trzy ​m a​j ą​cej się za w pa​ry — ry ​ce​rze po​dzie​li​li m ię​-

dzy sie​bie po​dług za​sług Te​by oraz wszy st​kie in​ne m ia​sta i zam ​ki, a tak​że wzię​li za żo​ny tam ​tej ​sze
ko​bie​ty.

Pod​czas gdy tru​ba​dur śpie​wał sto​sow​ne frag​m en​ty Kro​ni​ki Mun​ta​ne​ra, j e​go po​m oc​ni​cy wy ​-

bie​ra​li spo​śród pu​blicz​no​ści m ęż​czy zn i ko​bie​ty, usta​wia​j ąc ich w dwóch rów​no​le​gły ch rzę​dach,
twa​rza​m i do sie​bie. Wie​lu wy ​ry ​wa​ło się na sce​nę — ser​cem by ​li te​raz w Księ​stwie Aten i do​pie​-
ro co po​m ści​li śm ierć Ro​ge​ra de Flor. Po​m oc​ni​cy tru​ba​du​ra zwró​ci​li uwa​gę na grup​kę ba​sta​ixos.
Ar​nau by ł j e​dy ​ny m ka​wa​le​rem w ich gro​nie i j e​go to​wa​rzy ​sze wska​za​li go j a​ko ochot​ni​ka Po​-
m oc​ni​cy wy ​bra​li go ku ra​do​ści ba​sta​ixos, któ​rzy za​czę​li bić m u bra​wo. Ar​nau wszedł na sce​nę.

Gdy sta​nął w sze​re​gu, uda​j ąc człon​ka Wiel​kiej Kom ​pa​nii Ka​ta​loń​skiej , z tłu​m u wi​dzów pod​-

nio​sła się dziew​czy ​na, któ​ra wbi​ła w nie​go ol​brzy ​m ie kasz​ta​no​we oczy. Po​m oc​ni​cy tru​ba​du​ra nie
m o​gli j ej nie za​uwa​ży ć: by ​ła pięk​na, m ło​da i aż się pro​si​ła, by j ą wy ​bra​no. Kie​dy ru​szy ​li ku niej ,
j a​kiś roz​złosz​czo​ny sta​rzec zła​pał j ą za rę​kę i pró​bo​wał po​sa​dzić, roz​śm ie​sza​j ąc ty m pu​blicz​ność.
Dziew​czy ​na wy ​ry ​wa​ła się star​co​wi. Po​m oc​ni​cy zer​k​nę​li na tru​ba​du​ra, a ten ski​nął na nich po​na​-
gla​j ą​co. Nie wa​haj się upo​ko​rzy ć ko​goś z wi​dzów, na​uczo​no go, by ​le ty l​ko zj ed​nać so​bie pu​blicz​-
ność. A pu​blicz​ność re​cho​ta​ła te​raz ze sta​ru​cha, któ​ry sza​m o​tał się z dziew​czy ​ną.

— To m o​j a żo​na — obu​rzał się, szar​piąc z po​m oc​ni​kiem tru​ba​du​ra.
— Po​ko​na​ni nie m a​j ą żon — od​ciął się tru​ba​dur. — Wszy st​kie ko​bie​ty Księ​stwa Aten na​le​żą do

Ka​ta​loń​czy ​ków.

Sta​rzec za​wa​hał się, z cze​go skrzęt​nie sko​rzy ​sta​li po​m oc​ni​cy pie​śnia​rza, od​bie​ra​j ąc m u dziew​-

czy ​nę, któ​ra na oczach wi​wa​tu​j ą​cej pu​blicz​no​ści do​łą​czy ​ła do ko​biet na sce​nie.

Gdy tru​ba​dur kon​ty ​nu​ował przed​sta​wie​nie, prze​ka​zu​j ąc Aten​ki Ka​ta​loń​czy ​kom , a pu​blicz​ność

kwi​to​wa​ła ra​do​sny ​m i okrzy ​ka​m i każ​de no​we za​ślu​bi​ny, Ar​nau i Ale​dis nie od​ry ​wa​li o sie​bie wzro​-
ku.

Ile to j uż cza​su? — py ​ta​ły Ar​naua kasz​ta​no​we oczy. Czte​ry la​ta? Ar​nau zer​k​nął na ba​sta​ixos,

któ​rzy do​pin​go​wa​li go uśm ie​cha​m i, wo​lał j ed​nak nie pa​trzy ć na Jo​ana. “Spój rz na m nie”, choć
usta Ale​dis nie drgnę​ły, j ej proś​ba wy ​raź​nie za​brzm ij w uszach chło​pa​ka. Uto​nął w j ej oczach.
Tru​ba​dur wziął Ale​dis za rę​kę i po​m ógł j ej po​ko​nać od​le​głość m ię​dzy sze​re​ga​m i. Na​stęp​nie pod​-
niósł rę​kę Ar​naua, skła​da​j ąc na niej dłoń dziew​czy ​ny.

Zno​wu pod​nio​sła się wrza​wa. Pa​ry usta​wi​ły się w sze​re​gu, j ed​na za dru​gą, twa​rzą do pu​blicz​-

no​ści. Ar​nau i Ale​dis sta​li na sa​m y m przo​dzie. Dziew​czy ​na za​drża​ła i ści​snę​ła lek​ko dłoń Ar​naua,
ob​ser​wu​j ą​ce​go ką​tem oka star​ca, któ​ry stał w tłu​m ie i prze​szy ​wał go wzro​kiem .

— I tak wła​śnie koń​czy się hi​sto​ria Wiel​kiej Kom ​pa​nii Ka​ta​loń​skiej — śpie​wał tru​ba​dur, wska​-

zu​j ąc pa​ry. — Jej uczest​ni​cy osie​dli​li się w da​le​kim Księ​stwie Aten, gdzie do dzi​siaj wio​dą ży ​wot
na chwa​łę Ka​ta​lo​nii.

Pu​blicz​ność na Pla d’en Llull po​de​rwa​ła się, bi​j ąc bra​wo. Ale​dis uści​snę​ła dłoń Ar​naua, by

zwró​cić j e​go uwa​gę. Po​pa​trzy ​li na sie​bie. Weź m nie, bła​ga​ły kasz​ta​no​we oczy. Chwi​lę po​tem
dłoń Ar​naua by ​ła j uż pu​sta, Ale​dis znik​nę​ła ze sce​ny. Sta​ruch wlókł j ą za wło​sy ku ko​ścio​ło​wi San​-
ta Ma​ria po​śród kpin tłu​m u.

— Kil​ka m o​net, pa​nie — po​pro​sił tru​ba​dur, zbli​ża​j ąc się do nie​go. Sta​rzec splu​nął, nie przy ​sta​-

j ąc i nie pusz​cza​j ąc żo​ny.

— Ty zdzi​ro! Dla​cze​go to zro​bi​łaś?
Choć sta​ry, m istrz gar​bar​ski na​dal m iał sil​ną rę​kę, Ale​dis na​wet nie po​czu​ła ude​rze​nia.
Nie… nie wiem . Tam by ​ło ty ​le lu​dzi, no i te krzy ​ki… Na​gle po​czu​łam , że j e​stem w Księ​stwie

Aten. Nie m o​głam Po​zwo​lić, by od​da​no go in​nej !

— W Księ​stwie Aten? Ty dziw​ko!
Gdy gar​barz się​gnął po rze​m ień, Ar​nau na​ty ch​m iast wy ​wie​trzał j ej z gło​wy. Pro​szę, Pau. Bła​-

gam . Sa​m a nie wiem , co m nie pod​ku​si​ło. Przy ​się​gam . Prze​pra​szam . Wy ​bacz m i, pro​szę. — Ale​-
dis pa​dła na ko​la​na i spu​ści​ła gło​wę. Skó​rza​ny pas za​drżał w dło​ni star​ca.

— Bę​dziesz sie​dzia​ła w do​m u. Ni​g​dzie się stąd nie ru​szy sz do​pó​ki nie cof​nę za​ka​zu — ustą​pił.
Ale​dis m il​cza​ła. Tkwi​ła bez ru​chu, pó​ki nie usły ​sza​ła trzą​śnię​cia fron​to​wy ch drzwi.
Od ich ślu​bu upły ​nę​ły czte​ry la​ta. Bez​dziet​ny wdo​wiec sta​ry m aj ​ster gar​bar​stwa, by ł naj ​lep​-

szą par​tią, j a​ką Ga​stó Se​gu​ra zna​lazł dla cór​ki bez po​sa​gu. „Kie​dy ś odzie​dzi​czy sz po nim wszy st​-
ko”, to by ​ło j e​go j e​dy ​ne wy ​j a​śnie​nie. Nie do​dał naj ​waż​niej ​sze​go: że wte​dy przej ​m ie j e​go
warsz​tat. Zda​niem Ga​stó Se​gu​ry cór​ki nie m u​sia​ły znać wszy st​kich szcze​gó​łów.

W dniu ślu​bu sta​rzec za​cią​gnął pan​nę m ło​dą do sy ​pial​ni j esz​cze w trak​cie uczty we​sel​nej . Ale​-

dis po​zwo​li​ła, by ro​ze​brał j ą drżą​cy ​m i rę​ka​m i, by j e​go za​śli​nio​ne usta błą​dzi​ły po j ej pier​siach.
Gdy po​czu​ła do​ty k j e​go szorst​kich, peł​ny ch od​ci​sków dło​ni, wzdry ​gnę​ła się. Pau za​wlekł j ą do łóż​-
ka i po​ło​ży ł się na niej w ubra​niu, śli​niąc się, trzę​sąc i sa​piąc. Za​czął j ą ob​m a​cy ​wać i gry źć j ej
sut​ki. Wci​snął j ej rę​ką m ię​dzy uda i le​żąc na niej , cią​gle w ubra​niu, za​czął co​raz szy b​ciej dy ​szeć
i po​ru​szać się, aż w koń​cu wes​tchnął głę​bo​ko, za​m arł i za​snął.

Na​stęp​ne​go ran​ka po​zba​wi​ło j ą dzie​wic​twa star​cze cia​ło i zwiot​cza​ły czło​nek, któ​ry wbi​j ał się

w nią lu​bież​nie i nie​czu​le. Zdą​ży ​ła j e​dy ​nie po​m y ​śleć, czy j uż za​wsze ta​kim chwi​lom to​wa​rzy ​-
szy ć bę​dzie obrzy ​dze​nie?

Ile​kroć Ale​dis scho​dzi​ła do warsz​ta​tu, przy ​glą​da​ła się m ło​dy m ter​m i​na​to​rom . Dla​cze​go na nią

nie pa​trzą? Ona nie m o​gła ode​rwać od nich oczu. Wo​dzi​ła wzro​kiem po ich sprę​ży ​sty ch cia​łach,
wpa​try ​wa​ła się z roz​ko​szą w pot, per​lą​cy się na ich czo​łach, spły ​wa​j ą​cy po twa​rzy, po szy i i ska​-
pu​j ą​cy na sil​ny, sze​ro​ki tors. Tra​wią​ce Ale​dis po​żą​da​nie tań​czy ​ło w ry tm wy ​bi​j a​ny przez nie​-
ustan​ny ruch ich ra​m ion gar​bu​j ą​cy ch skó​ry raz, dwa, raz, dwa, raz, dwa… Ale m istrz roz​m ó​wił
się z ni​m i bez ogró​dek: „Dzie​sięć ba​tów dla każ​de​go, kto od​wa​ży się choć raz spoj ​rzeć na m o​j ą żo​-
nę, dwa​dzie​ścia, j e​śli ktoś za​po​m ni się po raz dru​gi. Re​cy ​dy ​wi​stów cze​ka gło​dów​ka”. Dla​te​go
Ale​dis m o​gła ty l​ko m a​rzy ć noc w noc o roz​ko​szy, o któ​rej ty ​le się na​słu​cha​ła, któ​rej do​m a​ga​ło się
j ej m ło​de cia​ło, a któ​rej nie po​tra​fił j ej za​pew​nić znie​do​łęż​nia​ły sta​rzec.

W nie​któ​re no​ce le​ci​wy m aj ​ster ka​le​czy ł j ą chro​po​wa​ty ​m i dłoń​m i, in​ny m ra​zem zm u​szał, by

go pie​ści​ła, kie​dy in​dziej rzu​cał się na nią i wcho​dził w nią po​spiesz​nie, chcąc uprze​dzić wła​sną
nie​m oc. Po​tem na​ty ch​m iast za​sy ​piał. Wła​śnie ta​kiej no​cy Ale​dis wsta​ła ci​chut​ko, by go nie obu​-

dzić, ale sta​ruch na​wet nie drgnął.

Ze​szła do warsz​ta​tu. Jej uwa​gę zwró​ci​ły m a​j a​czą​ce w m ro​ku sto​ły, więc prze​szła m ię​dzy ni​-

m i, m u​ska​j ąc pal​ca​m i gład​kie bla​ty. Po​m y ​śla​ła o ter​m i​na​to​rach i za​czę​ła gła​skać się po pier​siach
i bio​drach. Nie po​żą​da​cie m nie? Nie po​do​bam się wam ? Na​gle do​strze​gła bla​de świa​tło są​czą​ce
się z ką​ta izby. Oka​za​ło się, że z de​ski two​rzą​cej prze​pie​rze​nie m ię​dzy warsz​ta​tem a sy ​pial​nią ter​-
m i​na​to​rów wy ​padł sęk. Ale​dis przy ​tknę​ła oko do otwo​ru i od​sko​czy ​ła j ak opa​rzo​na. Prze​szły j ą
ciar​ki. Zno​wu po​pa​trzy ​ła. By ​li nadzy ! Prze​stra​szy ​ła się, że usły ​szą j ej od​dech. Je​den z chło​pa​ków
pie​ścił się na sien​ni​ku!

— O kim m y ​ślisz? — za​py ​tał ktoś spod ścia​ny, za któ​rą sta​ła Ale​dis. — O żon​ce m aj ​stra?
Za​gad​nię​ty nie od​po​wie​dział. Na​dal prze​su​wał rę​ką po człon​ku: w gó​rę, w dół, w gó​rę, w dół…

Ale​dis za​czę​ła się po​cić. Bez​wied​nie wsu​nę​ła dłoń m ię​dzy uda i pod​glą​da​j ąc da​rzą​ce​go o niej
ter​m i​na​to​ra, sa​m a zna​la​zła dro​gę do roz​ko​szy, koń​czy ​ła szy b​ciej od nie​go. Wstrzą​snął nią spazm
i osu​nę​ła się na zie​m ię, przy ​wie​ra​j ąc ple​ca​m i do ścia​ny.

Na​stęp​ne​go ran​ka prze​szła przez warsz​tat. Em a​no​wa​ła niej zm y ​sło​wość. Nie​świa​do​m ie przy ​-

sta​nę​ła przy sto​le ter​m i​na​to​ra. Mło​dzie​niec na chwi​lę pod​niósł na nią wzrok, wy ​star​czy ​ło, by zro​-
zu​m ia​ła, że w no​cy m y ​ślał wła​śnie o niej . — Uśm iech​nę​ła się.

Po po​łu​dniu we​zwa​no j ą do warsz​ta​tu. Maj ​ster stał za j ej ulu​bień​cem , cze​kał na nią.
— Mo​j a dro​ga — po​wie​dział, gdy po​de​szła — do​brze wiesz że nie lu​bię, gdy kto​kol​wiek od​ry ​-

wa m o​ich uczniów od pra​cy

Ale​dis spoj ​rza​ła na ple​cy chłop​ca. Prze​ci​na​ło j e dzie​sięć krwa​wy ch pręg. Nie ode​zwa​ła się.

Tam ​tej no​cy nie ze​szła do warsz​ta​tu. Ani na​stęp​nej , ani ko​lej ​nej . Ale po​tem wró​ci​ła i od tej po​ry
za​kra​da​ła się tam co noc, by pie​ścić się rę​ka​m i Ar​naua. Ar​nau nie m a ni​ko​go. Wy ​czy ​ta​ła to z j e​-
go oczu. Bę​dzie na​le​żeć do niej ! Mu​si!

23

Bar​ce​lo​na na​dal świę​to​wa​ła.
Go​spo​dar​stwo Bar​to​lo​m e, j ak wszy st​kie go​spo​dar​stwa ba​sta​ixos, by ​ło skrom ​ne, m i​m o że na​le​-

ża​ło do cech​m i​strza brac​twa. Dom , po​dob​nie j ak więk​szość cha​łup por​to​wy ch tra​ga​rzy, stał wci​-
śnię​ty w wą​skie ulicz​ki łą​czą​ce San​ta Ma​ria, Born lub Pla d’en Llull z m o​rzem . Par​ter z izbą ku​-
chen​ną i pa​le​ni​skiem zbu​do​wa​ny by ł z wy ​pa​la​nej na słoń​cu ce​gły, do​bu​do​wa​ne póź​niej gór​ne
pię​tro — z drew​na.

Ar​nau​owi cie​kła ślin​ka na wi​dok przy ​sm a​ków przy ​go​to​wy ​wa​ny ch przez żo​nę Bar​to​lo​m e: bia​-

łe​go pszen​ne​go chle​ba, wo​ło​wi​ny z wa​rzy ​wa​m i i bocz​kiem (do​pra​wio​nej pie​przem , cy ​na​m o​nem
i sza​fra​nem !), du​szą​cej się na oczach sto​łow​ni​ków w wiel​kiej pa​tel​ni usta​wio​nej na pa​le​ni​sku,
oraz wi​na z m io​dem , se​rów i ra​cu​chów.

Cóż to dzi​siaj świę​tu​j e​m y ? — za​py ​tał. Na​prze​ciw​ko nie​go przy sto​le sie​dział Jo​an, po le​wej

stro​nie Bar​to​lo​m e, a po Pra​wej oj ​ciec Al​bert.

Do​wiesz się nie​ba​wem — od​parł ksiądz, spoj ​rzał na Jo​ana, ten j ed​nak m il​czał.
— Do​wiesz się nie​ba​wem — po​wtó​rzy ł za ka​pła​nem Bar​to​lo​m e. — Na ra​zie j edz.
Ar​nau wzru​szy ł ra​m io​na​m i. Naj ​star​sza cór​ka cech​m i​strza po​da​ła m u m i​sę peł​ną m ię​si​wa i pół

bo​chen​ka chle​ba.

— To m o​j a cór​ka Ma​ria — przed​sta​wił dziew​czy ​nę Bar​to​lo​m e.
Ar​nau ski​nął gło​wą, nie od​ry ​wa​j ąc wzro​ku od m i​ski.
Kie​dy czte​rej m ęż​czy ź​ni zo​sta​li ob​słu​że​ni, a ka​płan po. bło​go​sła​wił stół, za​bra​no się w m il​cze​-

niu do j e​dze​nia. Żo​na cech​m i​strza, j e​go cór​ka i czwo​ro m niej ​szy ch dzie​ci roz​sie​dli się na pod​ło​-
dze, ale j e​dli ty l​ko tra​dy ​cy j ​ną po​traw​kę.

Ar​nau skosz​to​wał m ię​sa z wa​rzy ​wa​m i. Co za dziw​ny sm ak! Pieprz, cy ​na​m on i sza​fran —

przy ​pra​wy wiel​m o​żów i bo​ga​ty ch kup​ców. „Wy ​ła​do​wu​j ąc ta​kie fry ​ka​sy — opo​wia​da​li m u prze​-
woź​ni​cy — kle​pie​m y m o​dli​twy, bo gdy ​by wpa​dły do wo​dy lub się roz​sy ​pa​ły, nie m o​gli​by ​śm y
za​pła​cić za stra​ty. No i wię​zie​nie m u​ro​wa​ne”. Ar​nau uła​m ał ka​wa​łek chle​ba i pod​niósł go do ust,

na​stęp​nie się​gnął po ku​bek z wi​nem do​pra​wio​ny m m io​dem … Dla​cze​go m u się tak przy ​glą​da​j ą?
Je​go trzej współ​bie​siad​ni​cy ob​ser​wo​wa​li go, by ł te​go pe​wien, choć pró​bo​wa​li to ukry ć. Za​uwa​-
ży ł, że Jo​an wbił wzrok w m i​skę. Ar​nau j ak gdy ​by ni​g​dy nic za​brał się do m ię​si​wa — j e​den kęs,
dru​gi, trze​ci… — i ro​zej ​rzał się znie​nac​ka. Jo​an i oj ​ciec Al​bert da​wa​li so​bie j a​kieś zna​ki.

— No do​brze, o co cho​dzi? — odło​ży ł ły ż​kę. Bar​to​lo​m e ścią​gnął brwi. „Ko​ści zo​sta​ły rzu​co​ne”,

zda​wał się m ó​wić to​wa​rzy ​szom .

— Twój brat po​sta​no​wił zło​ży ć ślu​by za​kon​ne i wstą​pić do klasz​to​ru fran​cisz​ka​nów — po​wie​-

dział w koń​cu oj ​ciec Al​bert.

— A więc o to cho​dzi? — Ar​nau uniósł ku​bek i od​wró​cił się do Jo​ana z uśm ie​chem . — Mo​j e

gra​tu​la​cj e!

Jo​an j ed​nak nie przy ​łą​czy ł się do to​a​stu. Ani on, ani Bar​to​lo​m e, ani oj ​ciec Al​bert. Ar​nau za​-

m arł z kub​kiem w po​wie​trzu. Co się dzie​j e? Z wy ​j ąt​kiem czwor​ga za​j a​da​j ą​cy ch w naj ​lep​sze m al​-
ców, wzrok wszy st​kich obec​ny ch spo​czął na nim .

Ar​nau od​sta​wił ku​bek.
— I? — za​py ​tał bra​ta wprost.
Nie m o​gę te​go zro​bić — wy ​j ą​kał Jo​an, a Ar​nau spo​chm ur​niał. — Nie zo​sta​wię cię sa​m e​go.

Nie zło​żę ślu​bów, pó​ki nie znaj ​dziesz so​bie… do​brej żo​ny, m at​ki two​ich dzie​ci.

Przy ty ch sło​wach Jo​an spoj ​rzał ukrad​kiem na cór​kę Bar​to​lo​m e, któ​ra od​wró​ci​ła twarz.
Ar​nau wes​tchnął.
— Po​wi​nie​neś się oże​nić i za​ło​ży ć ro​dzi​nę — za​brał głos oj ​ciec Al​bert.
— Nie zo​sta​wię cię sa​m e​go — po​wtó​rzy ł Jo​an.
— Bę​dę za​szczy ​co​ny, j e​śli ze​chcesz po​ślu​bić m o​j ą cór​kę Ma​rię — oznaj ​m ił Bar​to​lo​m e, spo​-

glą​da​j ąc na dziew​czy ​nę, któ​ra scho​wa​ła się za m at​ką. — Je​steś pra​wy m czło​wie​kiem , sil​ny m ,
pra​co​wi​ty m i po​boż​ny m . Od​da​j ę ci ko​bie​tę cno​tli​wą, któ​rą od​po​wied​nio wy ​po​sa​żę, że​by ​ście m o​-
gli za​m iesz​kać we wła​sny m do​m u. Po​za ty m , j ak wiesz, brac​two pła​ci wię​cej żo​na​ty m człon​kom .

Ar​nau nie m iał od​wa​gi po​dą​ży ć za wzro​kiem Bar​to​lo​m e.
— Po dłu​gich na​ra​dach do​szli​śm y do wnio​sku, że trud​no o lep​szą kan​dy ​dat​kę — do​dał ka​płan.
Ar​nau spoj ​rzał na księ​dza.
— Każ​dy do​bry chrze​ści​j a​nin po​wi​nien się oże​nić i m ieć dzie​ci — po​uczy ł go Jo​an.
Ar​nau zer​k​nął na bra​ta, ale za​nim ten skoń​czy ł m ó​wić, głos z le​wej stro​ny od​wró​cił uwa​gę

m ło​de​go tra​ga​rza.

— Nie m a się co za​sta​na​wiać, sy ​nu — ra​dził Bar​to​lo​m e.
— Nie wstą​pię do za​ko​nu, pó​ki się nie oże​nisz — po​wtó​rzy ł Jo​an.
Uszczę​śli​wisz nas wszy st​kich, po​rzu​ca​j ąc stan ka​wa​le​rii — rzekł ksiądz.
Brac​two przy j ​m ie z nie​za​do​wo​le​niem fakt, że wzbra​niasz przed m ał​żeń​stwem , unie​m oż​li​wia​-

j ąc Jo​ano​wi pój ​ście za gło​sem po​wo​ła​nia.

Na​pa​dła ci​sza. Ar​nau za​gry zł war​gi. Brac​two! Nie m a wy j ​ścia.
A więc? — za​py ​tał Jo​an.
Chło​pak pod​niósł wzrok. Zo​ba​czy ł przed so​bą zu​peł​nie in​ną nie​zna​ną m u oso​bę: do​ro​słe​go m ęż​-

czy ​znę, któ​ry pa​trzy ł na nie​go ba​daw​czo, z po​wa​gą. Dla​cze​go wcze​śniej nie do​strzegł tej prze​-
m ia​ny ? Ca​ły czas m iał przed ocza​m i j e​go nie​win​ny uśm iech, wi​dział w nim dziec​ko, któ​re po​ka​-
za​ło m u kie​dy ś m ia​sto, a któ​re nie do​sta​wa​ło no​ga​m i do zie​m i, gdy sie​dząc na skrzy ​ni, do​pra​sza​ło
się m at​czy ​ny ch piesz​czot. Jak​że nie​wie​le roz​m a​wia​li przez te czte​ry la​ta! Ar​nau pra​co​wał bez

wy ​tchnie​nia, ca​ły ​m i dnia​m i roz​ła​do​wy ​wał stat​ki i wra​cał do do​m u o zm ro​ku, sła​nia​j ąc się, ze
świa​do​m o​ścią do​brze speł​nio​ne​go obo​wiąz​ku, ale bez ocho​ty na roz​m o​wę. Nie, to j uż nie j est ten
sam m a​ły Jo​anet.

— Po​świę​cił​by ś dla m nie ży ​cie za​kon​ne? Ar​nau m iał wra​że​nie, że zo​sta​li sa​m i w izbie.
— Tak.
Sa​m i, ty l​ko on i Jo​an.
— Kosz​to​wa​ło nas to wie​le wy ​sił​ku.
— Tak.
Ar​nau po​dra​pał się po bro​dzie i za​m y ​ślił. Brac​two. Bar​to​lo​m e j est cech​m i​strzem . Co po​wie​dzą

in​ni ba​sta​ixos Nie m o​że za​wieść Jo​ana, nie po ty m , co ra​zem prze​szli. A j e​śli zo​sta​nie sam , bez
Jo​ana? Co wte​dy zro​bi? Zer​k​nął na cór​kę go​spo​da​rza.

Na znak oj ​ca Ma​ria po​de​szła nie​śm ia​ło do sto​łu.
Ar​nau uj ​rzał pro​stą dziew​czy ​nę o krę​co​ny ch wło​sach i do​bro​tli​wy m spoj ​rze​niu.
— Ma pięt​na​ście lat — po​wie​dział Bar​to​lo​m e, gdy sta​nę​ła przed ni​m i. Czu​j ąc na so​bie wzrok

czte​rech m ęż​czy zn, zło​ży ​ła rę​ce na po​doł​ku i spu​ści​ła gło​wę. — Ma​rio! — za​wo​łał j ej oj ​ciec.

Dziew​czy ​na spoj ​rza​ła na Ar​naua, ru​m ie​niąc się, i za​ci​snę​ła dło​nie.
Ty m ra​zem to Ar​nau spu​ścił oczy. Bar​to​lo​m e za​nie​po​ko​ił się, wi​dząc, że chło​pak od​wra​ca

wzrok. Dziew​czy ​na wes​tchnę​ła. Czy ż​by pła​ka​ła? Nie chciał j ej ura​zić.

— Zgo​da — po​wie​dział w koń​cu m ło​dzie​niec.
Jo​an uniósł ku​bek, Bar​to​lo​m e i ka​płan po​szli j e​go śla​dem . Ar​nau przy ​łą​czy ł się do nich.
— Na​wet so​bie nie wy ​obra​żasz, j ak się cie​szę — po​wie​dział bra​tu Jo​an.
— Za m ło​dą pa​rę! — za​krzy k​nął Bar​to​lo​m e.
Sto sześć​dzie​siąt dni w ro​ku! Ko​ściół na​ka​zy ​wał wier​ny m po​ścić przez sto sześć​dzie​siąt dni

w ro​ku. W każ​dy po​st​ny dzień Ale​dis, po​dob​nie j ak wszy st​kie m iesz​kan​ki Bar​ce​lo​ny, uda​wa​ła się
na pla​żę, w oko​li​ce ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, na j e​den z dwóch m iej ​skich tar​gów ry b​ny ch: sta​ry lub
no​wy.

Gdzie j e​steś? Na wi​dok każ​de​go okrę​tu Ale​dis zer​ka​ła ku brze​go​wi, gdzie prze​woź​ni​cy od​bie​ra​li

lub wy ​ła​do​wy ​wa​li to​war. Ar​nau, gdzie j e​steś? Nie​kie​dy uda​wa​ło się j ej wy ​pa​trzy ć go w tłu​m ie,
wi​dzia​ła j e​go m ię​śnie, prę​żą​ce się pod skó​rą, j ak​by la​da m o​m ent m ia​ły j ą ro​ze​rwać. Wiel​ki Bo​-
że! Prze​cho​dzi​ły j ą wte​dy ciar​ki i od​li​cza​ła go​dzi​ny do zm ro​ku, gdy j ej m ąż za​śnie i bę​dzie m o​gła
zej ść do warsz​ta​tu na spo​tka​nie z Ar​nau​em , a ra​czej z j e​go wspo​m nie​niem . Mno​gość dni po​st​-
ny ch po​zwo​li​ła Ale​dis za​po​znać się z try ​bem pra​cy i zwy ​cza​j a​m i ba​sta​ixos. Wie​dzia​ła, że gdy
nie m a stat​ków, no​szą ka​m ie​nie na bu​do​wę swe​go ko​ścio​ła i że po pierw​szej ko​lej ​ce idą każ​dy
wła​sny m ry t​m em , nie cze​ka​j ąc na to​wa​rzy ​szy.

Pew​ne​go let​nie​go ran​ka Ar​nau wra​cał po ko​lej ​ny ka​m ień. Szedł sam , wy ​m a​chu​j ąc na​karcz​ni​-

kiem . By ł na​gi od pa​sa w gó​rę! Ale​dis wi​dzia​ła, j ak prze​cho​dzi obok kra​m u z ry ​ba​m i. Słoń​ce m i​-
go​ta​ło w kro​plach po​tu zra​sza​j ą​cy ch j e​go skó​rę, a on szedł we​so​ło, uśm ie​cha​j ąc się do wszy st​-
kich. Ale​dis wy ​szła z ko​lej ​ki. Ar​nau! Krzy k wy ​dzie​rał się j ej z gar​dła. Ar​nau! Mu​sia​ła się j ed​nak
opa​m ię​tać. Ko​bie​ty przy kra​m ie przy ​glą​da​ły się. Sto​j ą​ca za nią sta​rusz​ka wska​za​ła od​stęp, j a​ki
dzie​lił j ą od na​stęp​nej klient​ki. Ale​dis j ą prze​pu​ści​ła. Jak od​wró​cić uwa​gę ty ch wścib​skich ku​m o​-
szek? Uda​ła, że zbie​ra się j ej na wy ​m io​ty.

Ktoś chciał j ej po​m óc, lecz Ale​dis po​krę​ci​ła gło​wą uspo​ka​j a​j ą​co. Jej to​wa​rzy sz​ki uśm iech​nę​ły

się po​błaż​li​wie. Po​wtó​rzy ​ła sztucz​kę i wy ​bie​gła z ko​lej ​ki, pod​czas gdy kil​ka cię​żar​ny ch ko​biet ki​-

wa​ło ze zro​zu​m ie​niem gło​wa​m i.

Ar​nau szedł wy ​brze​żem do kró​lew​skie​go ka​m ie​nio​ło​m u na gó​rze Mon​tj u​ic. Jak go do​go​nić?

Ale​dis po​pę​dzi​ła uli​cą Mar do pla​cu Blat, skrę​ci​ła na le​wo w bra​m ę rzy m ​skich m u​rów m iej ​skich,
obok pa​ła​cu na​czel​ni​ka, a po​tem bie​gła ca​ły czas pro​sto aż do uli​cy Bo​qu​eria i bra​m y o tej sa​m ej
na​zwie. Mu​si go do​go​nić. Prze​chod​nie oglą​da​li się za nią. Roz​po​zna​li j ą? Pal li​cho! Naj ​waż​niej ​-
sze, że Ar​nau idzie sam . Wy ​pa​dła przez bra​m ę Bo​qu​eria i po​m knę​ła j ak na skrzy ​dłach ku Mon​tj u​-
ic. Mu​si tu gdzieś by ć…

— Ar​nau! — Ty m ra​zem krzy k​nę​ła na głos.
Ar​nau za​trzy ​m ał się w po​ło​wie po​dej ​ścia i obej ​rzał na bie​gną​cą za nim ko​bie​tę.
— Ale​dis! Co ty tu ro​bisz? Ła​pa​ła od​dech. Co m u po​wie?
— Coś się sta​ło, Ale​dis? Co m a m u po​wie​dzieć?
Zgię​ła się wpół, chwy ​ci​ła za brzuch i zno​wu uda​ła atak tor​sj i. Cze​m u nie? Ar​nau pod​szedł do

niej i wziął j ą za ra​m io​na. Je​go do​ty k przy ​pra​wił j ą o gę​sią skór​kę.

— Co ci j est?
Te dło​nie! Chwy ​ci​ły j ą m oc​no, ob​j ę​ły ca​łe j ej ra​m ię. Ale​dis unio​sła gło​wę, na​po​ty ​ka​j ąc pierś

Ar​naua, wciąż zro​szo​ną po​tem . Wdy ​cha​ła woń j e​go spo​co​nej skó​ry.

— Co ci j est? — po​wtó​rzy ł, po​m a​ga​j ąc j ej się wy ​pro​sto​wać. Wy ​ko​rzy ​sta​ła ten m o​m ent, by

go ob​j ąć.

— Wiel​ki Bo​że! — wy ​szep​ta​ła.
Wtu​li​ła twarz w szy ​j ę Ar​naua i za​czę​ła okry ​wać j ą po​ca​łun​ka​m i, zli​zu​j ąc z niej pot.
— Co ty wy ​pra​wiasz?
Ar​nau chciał się wy ​rwać, lecz Ale​dis m oc​no do nie​go przy ​war​ła.
Prze​ra​zi​ły go gło​sy do​bie​ga​j ą​ce zza ro​gu. Ba​sta​ixos! Jak to wy ​tłu​m a​czy ? A j e​śli to sam Bar​to​-

lo​m e? Je​śli go zo​ba​czą z Ale​dis uwie​szo​ną u j e​go szy i, ca​łu​j ą​cą go… Wy ​rzu​cą go z brac​twa! Zła​-
pał j ą w pa​sie i wsko​czy ł w po​bli​skie za​ro​śla. Za​kry ł j ej rę​ką usta.

Gło​sy zbli​ży ​ły się, a po​tem za​czę​ły od​da​lać, ale Ar​nau nie zwra​cał j uż na nie uwa​gi. Sie​dział

na zie​m i z Ale​dis na ko​la​nach, j ed​ną rę​ką przy ​trzy ​m y ​wał j ą w pa​sie, dru​gą za​sła​niał j ej usta.
Dziew​czy ​na wpa​try ​wa​ła się w nie​go. Ach, te kasz​ta​no​we oczy ! Na​gle uprzy ​tom ​nił so​bie, że j ą
obej ​m u​j e. Przy ​ci​skał dłoń do j ej brzu​cha, a j ej pier​si… j ej pier​si ocie​ra​ły się o nie​go, uno​sząc
się i opa​da​j ąc. Ty ​le no​cy m a​rzy ł, by trzy ​m ać j ą w ob​j ę​ciach… Ty ​le no​cy od​kry ​wał w wy ​-
obraź​ni za​ka​m ar​ki j ej cia​ła… Ale​dis nie wy ​ry ​wa​ła się. Po pro​stu prze​szy ​wa​ła go wiel​ki​m i kasz​ta​-
no​wy ​m i ocza​m i.

Od​j ął dłoń od j ej ust.
— Pra​gnę cię — do​biegł go j ej j ęk.
Chwi​lę po​tem j ej usta — słod​kie, m ięk​kie, złak​nio​ne — przy ​war​ły do j e​go warg.
Co za sm ak! Ar​naua prze​szły ciar​ki.
Ale​dis drża​ła.
Ten sm ak, to cia​ło… to po​żą​da​nie.
Nic wię​cej nie po​wie​dzie​li.
Tam ​tej no​cy Ale​dis nie ze​szła do warsz​ta​tu, by pod​glą​dać ter​m i​na​to​rów.

24

Upły ​nę​ły po​nad dwa m ie​sią​ce, od​kąd oj ​ciec Al​bert udzie​lił ślu​bu Ma​rii i Ar​nau​owi w ko​ście​le

San​ta Ma​ria, w obec​no​ści wszy st​kich ba​sta​ixos, Pe​re​go, Ma​rio​ny i Jo​ana, któ​ry sta​wił się na uro​-
czy ​stość z ton​su​rą i w ha​bi​cie fran​cisz​ka​ni​na. Dzię​ki wy ż​szej pen​sj i przy ​słu​gu​j ą​cej Ar​nau​owi po
ślu​bie no​wo​żeń​cy m o​gli się wpro​wa​dzić do wła​sne​go dom ​ku przy pla​ży, um e​blo​wa​ne​go z po​m o​-
cą ro​dzi​ny Ma​rii oraz licz​ny ch zna​j o​m y ch, któ​rzy chęt​nie wspar​li m ło​dą pa​rę. Ar​nau nie m u​siał
kiw​nąć pal​cem pod​czas prze​pro​wadz​ki i przy urzą​dza​niu go​spo​dar​stwa. Dom , m e​ble, za​sta​wa sto​-
ło​wa, ubra​nia, j e​dze​nie — j e​go żo​na i te​ścio​wa wzię​ły wszy st​ko na sie​bie, a j e​m u ka​za​ły od​po​-
czy ​wać. W noc po​ślub​ną Ma​ria od​da​ła się m ę​żo​wi bez na​m ięt​no​ści, ale i bez opo​rów. Na​stęp​ne​go
dnia o świ​cie na Ar​naua cze​ka​ło śnia​da​nie: j aj ​ka, m le​ko, pe​klo​wa​ne m ię​so, chleb. To sa​m o po​-
wtó​rzy ​ło się w po​rze obia​du i ko​la​cj i te​go dnia, na​za​j utrz i przez wszy st​kie na​stęp​ne dni — na Ar​-
naua za​wsze cze​kał na​kry ​ty stół. Ma​ria zdej ​m o​wa​ła m u bu​ty, m y ​ła go, tro​skli​wie opa​try ​wa​ła ra​-
ny i otar​cia. W ło​żu m ał​żeń​skim speł​nia​ła wszy st​kie j e​go za​chcian​ki. Ar​nau m iał w do​m u to,
o czy m m a​rzy każ​dy m ęż​czy ​zna: go​to​we j e​dze​nie, po​rzą​dek, po​słuch, od​da​li i cia​ło m ło​dej , pięk​-
nej ko​bie​ty. Do​brze, Ar​nau. Jak so​bie ży ​czy sz, Ar​nau. Ma​ria ni​g​dy nie sprze​ci​wia​ła się m ę​żo​wi.

Gdy po​trze​bo​wał świecz​ki, rzu​ca​ła wszy st​ko i bie​gła po świecz​kę. Kie​dy się zło​ścił, nad​ska​ki​-

wa​ła m u. By ​ła go​to​wa przy ​chy ​lić m u nie​ba.

La​lo j ak z ce​bra. Na​gle po​ciem ​nia​ło i bły ​ska​wi​ce z wście​kło​ścią, po​czę​ły siec czar​ne chm u​ry,

oświe​tla​j ąc m o​rze. Ar​nau i Bar​to​lo​m e, prze​m o​cze​ni do su​chej nit​ki, sta​li na pla​ży. Wszy st​kie stat​ki
ucie​kły z nie​bez​piecz​ny ch wy ​brze​ży Bar​ce​lo​ny, szu​ka​j ąc schro​nie​nia w por​cie w Sa​lou. Za​-
m knię​to rów​nież ka​m ie​nio​łom . Te​go dnia ba​sta​ixos nie m ie​li pra​cy.

— Jak się spra​wy m a​j ą, sy ​nu? — za​gad​nął zię​cia Bar​to​lo​m e.
— Do​brze. Bar​dzo do​brze… ale…
— Coś nie tak?
— Cho​dzi o to, że… Ma​ria j est dla m nie zby t do​bra. Nie przy ​wy ​kłem do ta​kie​go trak​to​wa​nia.
— Tak j ą wy ​cho​wa​li​śm y — wy ​j a​śnił Bar​to​lo​m e, nie kry ​j ąc za​do​wo​le​nia.

— Ale to na​praw​dę za du​żo.
— A nie m ó​wi​łem , że nie po​ża​łu​j esz? — Teść zer​k​nął na Ar​naua. — Przy ​zwy ​cza​isz się.

A ty m ​cza​sem ciesz się żo​ną.

Do​tar​li do uli​cy Da​m es, wą​skie​go za​uł​ka wy ​cho​dzą​ce​go bez​po​śred​nio na pla​żę, po któ​ry m

spa​ce​ro​wa​ło w desz​czu oko​ło dwu​dzie​stu ko​biet: m ło​dy ch i sta​ry ch, uro​dzi​wy ch i brzy d​kich, zdro​-
wy ch i scho​ro​wa​ny ch.

— Wi​dzisz j e? — Bar​to​lo​m e wska​zał ba​bi​niec. — Wiesz, co tu ro​bią? — Ar​nau za​prze​czy ł ru​-

chem gło​wy. — W bu​rzo​we dni ta​kie j ak dzi​siaj , ku​try ry ​bac​kie są w wiel​kim nie​bez​pie​czeń​stwie
i ka​pi​tan ra​tu​j e sta​tek, j ak ty l​ko m o​że, po​le​ca​j ąc się swy m pa​tro​nom i wszy st​kim świę​ty m . Je​śli
m i​m o to prze​gry ​wa wal​kę ze sztor​m em , po​zo​sta​j e m u ty l​ko j ed​no wy j ​ście, Któ​ry m nie om iesz​ka
m u zresz​tą przy ​po​m nieć za​ło​ga. Ka​pi​tan przy ​się​ga przed Bo​giem i w obec​no​ści swy ch lu​dzi, że
j e​śli ku​ter oraz ca​ła za​ło​ga za​wi​ną bez​piecz​nie do por​tu, poj ​m ie za żo​nę pierw​szą na​po​tka​ną na lą​-
dzie ko​bie​tę. Ro​zu​m iesz?

Ar​nau przy j ​rzał się po​now​nie grup​ce ko​biet, któ​re prze​cha​dza​ły się ner​wo​wo po uli​cy, w tę

i z po​wro​tem , wpa​trzo​ne w ho​ry ​zont. — Ko​bie​ty ro​dzą się po to, by wy j ść za i słu​ży ć m ęż​czy ź​-
nie. Tak wła​śnie wy ​cho​wa​li​śm y Ma​rię i po to da​łem ci j ą za żo​nę.

Mi​j a​ły dni. Ma​ria na​dal świa​ta nie wi​dzia​ła po​za Ar​nau​em ale on m y ​ślał ty l​ko o Ale​dis.
— Ach, te ka​m ie​nie! Znisz​czą ci ple​cy — zży ​m a​ła się Ma​ria, m a​su​j ąc m ę​żo​wi kark i na​cie​ra​-

j ąc lecz​ni​czą m a​ścią ra​nę w oko​li​cach ło​pat​ki.

Ar​nau nie od​po​wie​dział.
— Dziś wie​czo​rem przy j ​rzę się uważ​nie two​j e​m u na​karcz​ni​ko​wi. Coś j est z nim nie tak, ka​m ie​-

nie nie po​win​ny zo​sta​wiać ci ta​kich za​dra​pań.

Ar​nau m il​czał. Wró​cił do do​m u po zm ro​ku. Ma​ria zdj ę​ła m u bu​ty, po​da​ła wi​no, ka​za​ła usiąść

i za​czę​ła m a​so​wać m u ple​cy, bo tak wła​śnie j ej m at​ka przy j ​m o​wa​ła wra​ca​j ą​ce​go z pra​cy m ę​ża.
Ar​nau j ak zwy ​kle pod​da​wał się ty m za​bie​gom . Słu​chał żo​ny w m il​cze​niu. Je​go ra​ny na ple​cach
nie m ia​ły nic wspól​ne​go z na​karcz​ni​kiem ani z ka​m ie​nia​m i dla Ma​don​ny. Ma​ria ob​m y ​wa​ła i opa​-
try ​wa​ła pięt​no grze​chu, za​dra​pa​nia bę​dą​ce dzie​łem ko​bie​ty, któ​rej Ar​nau nie po​tra​fił się oprzeć.

— Te ka​m ie​nie znisz​czą wam ple​cy — po​wtó​rzy ​ła. Ar​nau pił wi​no, pod​czas gdy dło​nie Ma​rii

de​li​kat​nie błą​dzi​ły po j e​go kar​ku.

Od​kąd gar​barz we​zwał j ą do warsz​ta​tu, by po​ka​zać j ej prę​gi na ple​cach ter​m i​na​to​ra, któ​ry od​-

wa​ży ł się na nią spoj ​rzeć, Ale​dis przy ​glą​da​ła się pra​cow​ni​kom m ę​ża ty l​ko z ukry ​cia. Za​uwa​ży ​ła,
że no​cą za​kra​da​j ą się do ogro​du na schadz​ki z ko​bie​ta​m i, któ​re prze​cho​dzi​ły przez m ur. Ter​m i​na​to​-
rzy, dy s​po​nu​j ą​cy su​row​cem , na​rzę​dzia​m i oraz um ie​j ęt​no​ścia​m i wy ​ra​bia​li z cie​niut​kiej skór​ki
kap​tur​ki, któ​re po na​tłusz​cze​ni wsu​wa​li tuż przed sto​sun​kiem na czło​nek, chro​niąc swe part​ner​ki
przed hań​bą. A to, w po​łą​cze​niu z atrak​cy j ​no​ścią m ło​dy ch ko​chan​ków oraz ciem ​no​ścia​m i no​cy,
sta​no​wi​ło nie​od​par​tą po​ku​sę dla wie​lu ko​biet, m a​rzą​cy ch o m i​ło​snej przy ​go​dzie. Ale​dis bez tru​du
wśli​zgnę​ła się do izby ter​m i​na​to​rów i ukra​dła j e​den z ich zm y śl​ny ch wy ​na​laz​ków. Nie m u​sia​ła się
oba​wiać cią​ży, co do​da​ło j ej skrzy ​deł pod​czas scha​dzek z Ar​nau​em .

Ar​nau pa​trzy ł, j ak Ale​dis na​kła​da m u kap​tu​rek, dzię​ki któ​re​m u, j ak za​pew​nia​ła, nie bę​dą m ie​li

dzie​ci. Czy to ten tłuszcz, któ​ry po​zo​sta​wał m u na człon​ku? A m o​że ra​czej ka​ra bo​ska za sprze​nie​-
wie​rza​nie się j e​go pra​wom ? Tak czy owak Ma​ria nie za​cho​dzi​ła w cią​żę. By ​ła zdro​wa i sil​na. Cóż
więc, j e​śli nie grze​chy Ar​naua, m o​gło za​wi​nić? Z j a​kie​go in​ne​go po​wo​du Pan od​m a​wiał​by im
upra​gnio​ne​go dziec​ka? Bar​to​lo​m e chciał m ieć wnu​ka. Oj ​ciec Al​bert i Jo​an bez koń​ca py ​ta​li, kie​dy

Ar​nau zo​sta​nie oj ​cem . Ca​łe brac​two cze​ka​ło nie​cier​pli​wie na wia​do​m ość, to​wa​rzy ​sze za​cze​pia​li
Ar​naua, ich żo​ny od​wie​dza​ły Ma​rię, udzie​la​j ąc j ej rad i roz​wo​dząc się nad uro​ka​m i m a​cie​rzy ń​-
stwa.

Ar​nau rów​nież pra​gnął dziec​ka.
— Nie za​kła​daj m i te​go — sprze​ci​wił się pew​ne​go ra​zu, gdy Ale​dis do​go​ni​ła go po dro​dze do

ka​m ie​nio​ło​m u.

Ale​dis zlek​ce​wa​ży ​ła j e​go sło​wa.
— Nie chcę cię stra​cić — po​wie​dzia​ła. — Wo​la​ła​by m ra​czej uciec od sta​re​go i upo​m nieć się

o cie​bie. Wte​dy wszy ​scy do​wie​dzie​li​by się o na​szej m i​ło​ści, po​padł​by ś w nie​ła​skę j wy ​da​lo​no by
cię z brac​twa, z m ia​sta za​pew​ne rów​nież. Ja j ed​na by m cię wte​dy nie opu​ści​ła i to​wa​rzy ​szy ​ła ci
na wy ​gna​niu. Bez cie​bie wszy st​ko tra​ci sens, bo j e​stem ska​za​na na sta​re​go im ​po​ten​ta i zbo​czeń​ca.
Chcesz m i znisz​czy ć ży ​cie? Dla​cze​go? Bo wiem , że w głę​bi du​szy m nie ko​chasz — od​par​ła sta​-
now​czo Ale​dis. — W ten spo​sób po​m o​gła​by m ci zro​bić krok, któ​ry przej ​m u​j e cię lę​kiem .

Pod osło​ną za​ro​śli po​ra​sta​j ą​cy ch zbo​cza Mon​tj u​ic Ale​dis wsu​nę​ła kap​tu​rek na czło​nek ko​chan​-

ka. Ar​nau pod​dał się j ej się. Czy to praw​da? Czy w głę​bi du​szy m a​rzy o uciecz​ce i o po​rzu​ce​niu
żo​ny i wszy st​kie​go, cze​go się do​ro​bił?

Gdy ​by cho​ciaż j e​go cia​ło nie by ​ło ta​kie sko​re… Co m a w so​bie ta ko​bie​ta, że po​tra​fi owi​nąć

go so​bie wo​kół pal​ca? Ar​nau chciał j ej opo​wie​dzieć o m at​ce Jo​ana, uświa​do​m ić, że j e​śli świat się
o nich do​wie, by ć m o​że j ej sta​ry m ąż upo​m ni się o swe pra​wa, a wte​dy ona do​ko​na ży ​wo​ta za​-
m u​ro​wa​na w czte​rech ścia​nach. Ale m iast te​go po​siadł j ą… po raz ko​lej ​ny Ale​dis j ę​cza​ła pod
na​tar​cia​m i Ar​naua, ale on sły ​szał ty l​ko wła​sne lę​ki: Ma​ria, pra​ca, brac​two, Jo​an, hań​ba, Ma​ria,
Ma​don​na, Ma​ria, Ma​don​na…

25

Sie​dzą​cy na tro​nie król Piotr uniósł dłoń. Po j e​go pra​wi​cy sta​li wuj i brat: ksią​żę Piotr oraz ksią​-

żę Ja​kub, po le​wi​cy : hra​bia Ter​ra​no​va i oj ​ciec Ot de Mont​ca​da. Mo​nar​cha od​cze​kał, aż po​zo​sta​li
człon​ko​wie ra​dy za​m ilk​ną. Znaj ​do​wa​li się w Wa​len​cj i, w pa​ła​cu kró​lew​skim , gdzie przy ​j ę​li Pe​re​-
go Ra​m o​na de Co​do​ler, och​m i​strza i po​sła kró​la Ma​j or​ki. We​dług pa​na Co​do​ler król Ma​j or​ki, Ja​-
kub III, hra​bia Ro​us​sil​lo​nu i Cer​da​gne, i pan Mont​pel​lier, po​sta​no​wi​li wy ​po​wie​dzieć woj ​nę Fran​-
cj i z ra​cj i cią​gły ch wy ​pa​dów woj sk fran​cu​skich w głąb j e​go te​ry ​to​rium . W związ​ku z ty m żą​dał,
by dnia 21 kwiet​nia 1341 ro​ku król Piotr sta​wił się na cze​le ar​m ii Ka​ta​lo​nii w Per​pi​gnan i wsparł
wa​sa​la w woj ​nie z Fran​cu​za​m i.

Przez ca​łe przed​po​łu​dnie król Piotr de​ba​to​wał z do​rad​ca​m i nad proś​bą Ja​ku​ba III. Je​śli od​m ó​wi

po​m o​cy kró​lo​wi Ma​j or​ki, ten bę​dzie m iał pra​wo wy ​po​wie​dzieć m u po​słu​szeń​stwo i uwol​nić się od
obo​wiąz​ków len​ny ch. Jed​nak w prze​ciw​ny m ra​zie — co do te​go wszy ​scy by ​li zgod​ni — Ka​ta​lo​-
nia wpad​nie w pu​łap​kę, bo kie​dy ty l​ko j ej woj ​ska wkro​czą do Per​pi​gnan, j e​go szwa​gier sprzy ​m ie​-
rzy się z kró​lem Fran​cj i i wy ​stą​pi prze​ciw​ko Pio​tro​wi III.

Kie​dy w kom ​na​cie za​pa​no​wa​ła ci​sza, król prze​m ó​wił: Ob​ra​du​j e​m y tu, j ak bez szko​dy dla nas

od​rzu​cić proś​bę kró​la Ma​j or​ki. I chy ​ba zna​leź​li​śm y roz​wią​za​nie: j edź​m y do Bar​ce​lo​ny zwo​łać
kor​te​zy i po​wia​dom ​m y Ja​ku​ba III, że m a się sta​wić dwu​dzie​ste​go pią​te​go m ar​ca. Co zro​bi król
Ma​j or​ki? Al​bo przy ​bę​dzie, al​bo nie. Je​śli tak, speł​ni swą po​win​ność a wte​dy i m y speł​ni​m y j e​go
proś​bę… — Nie​któ​rzy do​rad​cy za​czę​li krę​cić się nie​spo​koj ​nie. Uczest​nic​two kró​la Ma​j or​ki w kor​-
te​zach bę​dzie ozna​czać woj ​nę z Fran​cj ą. Jak​by nie m ie​li j uż dość woj ​ny z Ge​nuą! Ktoś na​wet od​-
wa​ży ł się gło​śno za​pro​te​sto​wać, ale m o​nar​cha uci​szy ł go ru​chem rę​ki, uśm iech​nął się, po czy m
cią​gnął do​no​śny m gło​sem : — I po​pro​si​m y o ra​dę na​szy ch wa​sa​lów, któ​rzy naj ​le​piej bę​dą wie​-
dzie​li, co win​ni​śm y czy ​nić. — Nie​któ​rzy uśm iech​nę​li się za przy ​kła​dem kró​la, in​ni ski​nę​li gło​wą.
Kor​te​zy m o​gą de​cy ​do​wać o po​li​ty ​ce za​gra​nicz​nej Ka​ta​lo​nii, a więc rów​nież o wy ​po​wie​dze​niu
woj ​ny i to nie m o​nar​cha, ale kor​te​zy Ka​ta​lo​nii od​m ó​wi​ły ​by po​m o​cy Ja​ku​bo​wi. — A j e​śli się nie
sta​wi — m ó​wił da​lej król — sprze​nie​wie​rzy się um o​wie len​nej i nie bę​dzie​m y m u​sie​li m u po​m a​-

gać ani m ie​szać się do woj ​ny z Fran​cj ą.

Bar​ce​lo​na 1341

Trzy czło​ny skła​da​j ą​ce się na kor​te​zy — m oż​no​wład​cy, du​cho​wień​stwo oraz przed​sta​wi​cie​le

wol​ny ch m iast Księ​stwa Ka​ta​lo​nii — zj e​cha​ły do Bar​ce​lo​ny, wy ​peł​nia​j ąc uli​ce m ia​sta tę​czą
barw oraz j e​dwa​bia​m i z Al​m e​rii, Bar​ba​rii, Alek​san​drii i Da​m asz​ku, weł​nia​ny m suk​nem z An​glii,
Bruk​se​li, Flan​drii, Me​che​len i Or​lan​dii oraz wspa​nia​ły ​m i stro​j a​m i z czar​ne​go lnu z Bis​so. Sza​ty
wszy st​kich do​stoj ​ni​ków uszy ​te też by ​ty z pięk​ny ch wzo​rzy ​sty ch bro​ka​tów prze​ty ​ka​ny ch zło​tą
i srebr​ni nit​ką.

Król Ma​j or​ki j esz​cze się nie sta​wił. Od kil​ku dni ba​sta​ixos, prze​woź​ni​cy oraz po​zo​sta​li ro​bot​ni​cy

por​to​wi, po​wia​do​m ie​ni przez na​czel​ni​ka m ia​sta, by ​li w po​go​to​wiu na wy ​pa​dek przy ​by ​cia ocze​ki​-
wa​ne​go go​ścia. Port w Bar​ce​lo​nie nie by ł naj ​lep​szy m m iej ​scem do przy j ​m o​wa​nia wiel​kich oso​-
bi​sto​ści, nie wy ​pa​da​ło bo​wiem wy ​no​sić ich na rę​kach ze skrom ​ny ch łó​dek prze​woź​ni​ków, j ak czy ​-
nio​no w przy ​pad​ku kup​ców, któ​rzy nie chcie​li za​m o​czy ć szat. Dla​te​go gdy do Bar​ce​lo​ny przy ​pły ​-
wał j a​kiś wy ​j ąt​ko​wy gość, łą​czo​no łód​ki bur​ta​m i, usta​wia​no j e w li​nii pro​stej się​ga​j ą​cej w głąb
m o​rza, i bu​do​wa​no na nich m ost, by kró​lo​wie i ksią​żę​ta m o​gli zej ść na ląd su​chą no​gą. Ar​nau
wraz z in​ny ​m i ba​sta​ixos zniósł na pla​żę de​ski do bu​do​wy m o​stu, a te​raz, po​dob​nie j ak wie​lu m iesz​-
kań​ców Bar​ce​lo​ny i do​stoj ​ni​ków uczest​ni​czą​cy ch w kor​te​zach, za​glą​dał na pla​żę i wy ​pa​try ​wał na
ho​ry ​zon​cie m a​j or​kań​skich ga​ler. Kor​te​zy by ​ły głów​ny m te​m a​tem roz​m ów w Bar​ce​lo​nie, wszy ​-
scy roz​pra​wia​li o żą​da​niach wład​cy Ma​j or​ki i o for​te​lu Pio​tra III.

— Chy ​ba nie​po​trzeb​nie cze​ka​m y na kró​la Ja​ku​ba — za​sta​na​wiał się Ar​nau, pod​ci​na​j ąc wraz

z oj ​cem Al​ber​tem kno​ty w ka​pli​cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu. — Ła​two się do​m y ​ślić, że j e​-
śli ca​łe m ia​sto zna plan na​sze​go kró​la, wie o nim rów​nież wład​ca Ma​j or​ki.

— I dla​te​go nie przy ​j e​dzie — od​parł ksiądz, nie prze​ry ​wa​j ąc krzą​ta​ni​ny.
— W ta​kim ra​zie?
Ar​nau po​pa​trzy ł na za​tro​ska​ną twarz oj ​ca Al​ber​ta. — Oba​wiam się, że cze​ka nas woj ​na z Ma​-

j or​ką.

— Ko​lej ​na woj ​na?
— Nie​ste​ty. Wia​do​m o, że król Piotr m a​rzy o sca​le​niu daw​ny ch po​sia​dło​ści ka​ta​loń​skich, któ​re

Ja​kub Pierw​szy Zdo​by w​ca po​dzie​lił m ię​dzy swy ch spad​ko​bier​ców. Od tam ​tej po​ry kró​lo​wie Ma​-
j or​ki raz po raz zdra​dza​j ą Ka​ta​loń​czy ​ków. Nie upły ​nę​ło na​wet pół wie​ku, od​kąd Piotr Wiel​ki roz​-
pra​wił się z Fran​cu​za​m i i Ma​j or​kań​czy ​ka​m i w wą​wo​zie Pa​nis​sars. Na​stęp​nie pod​bił Ma​j or​kę, Ro​-
us​sil​lon i Cer​da​gne, ale pa​pież na​ka​zał m u od​dać zdo​by ​te te​ry ​to​ria kró​lo​wi Ja​ku​bo​wi Dru​gie​m u.
— Ka​płan zwró​cił się do Arau​na. — Szy ​ku​j e się woj ​na, sy ​nu. Nie wiem dla​cze​go ani kie​dy, ale
bę​dzie​m y m ie​li woj ​nę.

Król Ma​j or​ki nie sta​wił się na ob​ra​dach kor​te​zów. Piotr III dał m u do​dat​ko​we trzy dni, lecz

i w ty m cza​sie m a​j or​kań​skie ga​le​ry nie za​wi​nę​ły do por​tu w Bar​ce​lo​nie.

— Oto dla​cze​go — rzekł oj ​ciec Al​bert do Ar​naua. — Po​wód j uż m a​m y, po​zo​sta​j e ty l​ko py ​ta​-

nie kie​dy.

Po za​koń​cze​niu ob​rad kor​te​zów Piotr III na​ka​zał wsz​cząć prze​ciw​ko swe​m u wa​sa​lo​wi pro​ces

o nie​po​słu​szeń​stwo, za​rzu​ca​j ąc m u do​dat​ko​wo, że w hrab​stwach Ro​us​sil​lo​nu i Cer​da​gne bi​to m o​-

ne​tę ka​ta​loń​ską, choć po​zwo​le​nie na to m ia​ły wy ​łącz​nie kró​lew​skie m en​ni​ce w Bar​ce​lo​nie.

Choć król Ma​j or​ki zlek​ce​wa​ży ł ca​łą spra​wę, na​czel​nik Bar​ce​lo​ny, Ar​nau d’Erill, z po​m o​cą Fe​li​-

pa de Mon​tro​ig oraz wi​ce​kanc​le​rza kró​lew​skie​go Ar​naua Ca​m o​re​ry wy ​to​czy ł m u za​ocz​ny pro​-
ces. Ja​kub III za​czął się nie​po​ko​ić, do​pie​ro gdy j e​go do​rad​cy do​nie​śli, że gro​zi m u utra​ta po​sia​dło​-
ści. Wów​czas Ja​kub zło​ży ł hołd kró​lo​wi Fran​cj i, li​cząc na j e​go po​m oc, i po​pro​sił pa​pie​ża, by wsta​-
wił się za nim u Pio​tra III.

Gło​wa Ko​ścio​ła, obroń​ca in​te​re​sów wład​cy Ma​j or​ki, wy ​m ógł na Pio​trze glej t dla krnąbr​ne​go

wa​sa​la, by ten, nie wy ​sta​wia​j ąc na nie​bez​pie​czeń​stwo sie​bie i swy ch bli​skich, m ógł sta​wić się
w Bar​ce​lo​nie i wy ​tłu​m a​czy ć z przed​sta​wia​ny ch m u za​rzu​tów. Król Piotr, nie m o​gąc od​m ó​wić
pa​pie​żo​wi, wy ​dał sto​sow​ny glej t, po​pro​siw​szy j ed​nak Wa​len​cj ę o przy ​sła​nie do Bar​ce​lo​ny czte​-
rech ga​ler pod do​wódz​twem Ma​teua Mer​ce​ra, któ​re pil​no​wać m ia​ły okrę​tów Ja​ku​ba III.

Kie​dy ża​gle m a​j or​kań​skich ga​ler za​m a​j a​czy ​ły na ho​ry ​zon​cie, ca​ła Bar​ce​lo​na ścią​gnę​ła do

por​tu. Uzbro​j o​na flo​ta pod do​wódz​twem Ma​teua Mer​ce​ra cze​ka​ła j uż na go​ścia, rów​nież pły ​ną​-
ce​go w peł​ny m ry nsz​tun​ku. Na​czel​nik Bar​ce​lo​ny, Ar​nau d’Erill roz​ka​zał przy ​stą​pić do bu​do​wy
m o​stu. Prze​woź​ni​cy usta​wi​li ło​dzie w po​przek, a ro​bot​ni​cy por​to​wi za​czę​li m o​co​wać na nich de​-
ski.

Gdy ga​le​ry za​rzu​ci​ły ko​twi​ce, po​zo​sta​li prze​woź​ni​cy pod​pły ​nę​li do kró​lew​skie​go okrę​tu.
— Co się dzie​j e? — za​py ​tał j e​den z ba​sta​ixos, wi​dząc, że cho​rą​giew kró​la Ma​j or​ki wciąż po​-

wie​wa na m asz​cie, a na łódź scho​dzi ty l​ko j ed​na oso​ba.

Ar​nau i j e​go to​wa​rzy ​sze by ​li prze​m o​cze​ni do su​chej nit​ki. Wszy ​scy pa​trzy ​li na na​czel​ni​ka

m ia​sta, któ​ry śle​dził wzro​kiem od​bi​j a​j ą​cą od kró​lew​skiej ga​le​ry bar​kę.

Na m ost wszedł ty l​ko j e​den czło​wiek. Wi​ceh​ra​bia Evol, uzbro​j o​ny i bo​ga​to odzia​ny wiel​m o​ża

z Ro​us​sil​lo​nu, za​trzy ​m ał się przy koń​cu drew​nia​ne​go m o​stu, nie scho​dząc na ląd.

Na​czel​nik po​spie​szy ł m u na spo​tka​nie i wy ​słu​chał, sto​j ąc na pla​ży, wy ​j a​śnień po​sła, któ​ry na

prze​m ian wska​zy ​wał to klasz​tor fran​cisz​ka​nów, to m a​j or​kań​skie okrę​ty. Po skoń​czo​nej roz​m o​wie
wi​ceh​ra​bia wró​cił na po​kład ga​le​ry, a na​czel​nik udał się do m ia​sta po roz​ka​zy od Pio​tra III.

— Król Ma​j or​ki — ob​wie​ścił wszem wo​bec po po​wro​cie — oraz kró​lo​wa Kon​stan​cj a, sio​stra

m i​ło​ści​wie nam pa​nu​j ą​ce​go wład​cy, za​trzy ​m a​j ą się w klasz​to​rze Fra​m e​nors. Po​sta​wi​m y osa​dzo​-
ny na dnie drew​nia​ny m ost, za​da​szo​ny i obu​do​wa​ny z obu stron, przez któ​ry Ja​kub III przej ​dzie
bez​po​śred​nio z po​kła​du do kom ​nat kró​lew​skich w klasz​to​rze.

Po pla​ży po​niósł się szm er, ale su​ro​we spoj ​rze​nie na​czel​ni​ka uci​szy ​ło zgro​m a​dzo​ny ch. Więk​-

szość ro​bot​ni​ków zer​k​nę​ła na gó​ru​j ą​cy nad li​nią wy ​brze​ża klasz​tor Fra​m e​nors.

— Czy ​ste sza​leń​stwo — do​biegł Ar​naua sprze​ciw j ed​ne​go z to​wa​rzy ​szy.
— Je​śli ze​rwie się sztorm — za​uwa​ży ł ktoś in​ny — m ost nie wy ​trzy ​m a.
Po co kró​lo​wi Ma​j or​ki za​da​szo​ny i obu​do​wa​ny m ost?!
Ar​nau zer​k​nął na na​czel​ni​ka aku​rat w chwi​li, gdy na pla​ży zj a​wił się Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut.

Ar​nau d’Erill wska​zał m i​strzo​wi klasz​tor fran​cisz​ka​nów, po czy m pra​wą rę​ką za​kre​ślił li​nię wio​dą​-
cą w głąb m o​rza.

Ba​sta​ixos, prze​woź​ni​cy, cie​śle, rze​m ieśl​ni​cy wy ​ra​bia​j ą​cy wio​sła, ko​wa​le oraz po​wroź​ni​cy

cze​ka​li w m il​cze​niu, aż na​czel​nik skoń​czy m ó​wić. Mistrz za​m y ​ślił się.

Na roz​kaz kró​la wstrzy ​m a​no ro​bo​ty w ka​te​drze i w ko​ście​le San​ta Ma​ria. Wszy ​scy ro​bot​ni​cy

skie​ro​wa​ni zo​sta​li do bu​do​wy m o​stu. Pod czuj ​ny m okiem Be​ren​gu​era ro​ze​bra​no część rusz​to​wań
ze świą​ty ​ni m a​ry j ​nej i j esz​cze te​go sa​m e​go ran​ka ba​sta​ixos za​czę​li prze​no​sić m a​te​riał bu​dow​la​-

ny do klasz​to​ru Fra​m e​nors.

— Szczy t głu​po​ty ! — rzu​cił Ar​nau do Ra​m o​na, gdy nie​śli ra​zem cięż​ki pień. — Naj ​pierw nad​-

wy ​rę​ża​m y so​bie kar​ki no​sząc ka​m ie​nie na bu​do​wę ko​ścio​ła, a te​raz go roz​bie​ra​m y dla ka​pry ​su…

— Milcz! — sy k​nął Ra​m on. — Wy ​ko​nu​j e​m y roz​kaz kró​la. On wie, co ro​bi.
Ga​le​ry Ja​ku​ba III, ob​ser​wo​wa​ne z bli​ska przez flo​tę z Wa​len​cj i, usta​wi​ły się na​prze​ciw​ko Fra​-

m e​nors, za​rzu​ca​j ąc ko​twi​ce w znacz​nej od​le​gło​ści od klasz​to​ru. Mu​ra​rze i cie​śle za​czę​li sta​wiać
rusz​to​wa​nie przy ścia​nie klasz​to​ru gra​ni​czą​cej z m o​rzem . By ​ła to po​tęż​na drew​nia​na kon​struk​cj a
scho​dzą​cą do wo​dy. W ty m sa​m y m cza​sie ba​sta​ixos oraz wszy ​scy ro​bot​ni​cy, któ​ry m nie przy ​-
dzie​lo​no in​ne​go za​da​nia, krą​ży ​li m ię​dzy pla​żą i ko​ścio​łem San​ta Ma​ria, no​sząc ba​le i de​ski.

O zm ro​ku prze​rwa​no pra​ce. Ar​nau wró​cił do do​m u zły j ak osa.
— Nasz król ni​g​dy nie m a po​dob​ny ch fa​na​be​rii, wy ​star​cza m u zwy ​kły po​m ost na ło​dziach. Po

co, u li​cha, za​spo​ka​j a za​chcian​ki zdraj ​cy ?

Jed​nak j e​go sło​wa tra​ci​ły na si​le, a m y ​śli kie​ro​wa​ły się na in​ne to​ry, w m ia​rę j ak Ma​ria m a​so​-

wa​ła m u ra​m io​na.

— Za​dra​pa​nia na​resz​cie za​czy ​na​j ą się go​ić — stwier​dzi​ła. — Nie​któ​rzy uży ​wa​j ą bo​dzisz​ka

z do​dat​kiem m a​lin, choć w na​szej ro​dzi​nie wo​li​m y sto​so​wać roj ​nik. Mo​j a bab​ka le​czy ​ła ni​m i
dziad​ka, a m at​ka oj ​ca…

Ar​nau przy ​m knął oczy. Roj ​nik? Od kil​ku dni nie wi​dzie Ale​dis. Nic dziw​ne​go, że j e​go ple​cy

m a​j ą się le​piej !

— Nie na​pi​naj m ię​śni — upo​m nia​ła go Ma​ria, wy ​ry ​wa​j ąc za​m y ​śle​nia. — Roz​luź​nij się, po​-

wi​nie​neś się roz​luź​nić, że​by m m o​gła — Ar​nau wo​lał j ej nie słu​chać. Bo i po co? Ma się roz​luź​nić,
by m o​gła opa​trzy ć ra​ny za​da​ne przez ko​bie​tę, z któ​rą j ą zdra​dza? Gdy ​by cho​ciaż się na nie​go po​-
gnie​wa​ła…

Ale m iast go prze​kli​nać, Ma​ria tej no​cy ob​sy ​pa​ła go piesz​czo​ta​m i i przy ​lgnę​ła do nie​go czu​le.

Ale​dis nie wie​dzia​ła, co to czu​łość. Spół​ko​wa​li j ak zwie​rzę​ta! Ar​nau przy ​j ął za​pro​sze​nie żo​ny z za​-
m knię​ty ​m i ocza​m i. Jak​że m iał spoj ​rzeć j ej w oczy ? Ma​ria pie​ści​ła j e​go cia​ło i… du​szę, da​j ąc
roz​kosz. Roz​kosz, któ​ra bo​la​ła go ty m bar​dziej , im by ​ła więk​sza.

Ar​nau wstał sko​ro świt, by ru​szy ć do pra​cy. Ma​ria krzą​ta​ła się j uż w kuch​ni, przy ​go​to​wu​j ąc

m u śnia​da​nie.

Bu​do​wa po​m o​stu trwa​ła trzy dni. Przez ten czas ża​den czło​nek świ​ty kró​lew​skiej z Ma​j or​ki nie

zszedł na ląd, po​kła​du nie opusz​cza​ła rów​nież za​ło​ga wa​lenc​kich ga​ler. Gdy przy ​le​ga​j ą​ca do klasz​-
tor​ne​go m u​ru kon​struk​cj a się​gnę​ła m o​rza, prze​woź​ni​cy po​łą​czy ​li ło​dzie, by uła​twić trans​port m a​-
te​ria​łów. Ar​nau pra​co​wał bez wy ​tchnie​nia, bo ty l​ko zm ę​cze​nie po​zwa​la​ło m u za​po​m nieć o de​li​-
kat​ny ch dło​niach Ma​rii piesz​czą​cy ch j e​go cia​ło, po​gry ​zio​ne i po​dra​pa​ne przez Ale​dis. Sto​j ą​cy na
bar​kach ro​bot​ni​cy wbi​j a​li ba​le w dno pod czuj ​ny m okiem Be​ren​gu​era de Mon​ta​gut, któ​ry nad​zo​-
ro​wał bu​do​wę z dzio​bu bar​ka​su. Pod​pły ​wał to tu, to tam i do​pie​ro zba​daw​szy oso​bi​ście wy ​trzy ​-
m a​łość fi​la​rów, ze​zwa​lał na kon​ty ​nu​owa​nie ro​bót.

Trzy dni póź​niej po​nad pięć​dzie​się​cio​m e​tro​wy drew​nia​ny po​m ost prze​ci​nał otwar​tą do tej po​-

ry prze​strzeń nad​brzeż​ną Bar​ce​lo​ny. Kró​lew​ska ga​le​ra pod​pły ​nę​ła do kon​struk​cj i, a chwi​lę po​tem
Ar​nau i po​zo​sta​li ro​bot​ni​cy usły ​sze​li dud​nią​ce na de​skach kro​ki kró​la i j e​go świ​ty. Wie​lu pod​nio​sło
gło​wy.

Fra​m e​nors Ja​kub III za​wia​do​m ił kró​la Pio​tra, że on i kró​lo​wa za​nie​m o​gli z po​wo​du tru​dów

m or​skiej wy ​pra​wy i że j e​go sio​stra bła​ga go o od​wie​dzi​ny. Gdy król wy ​bie​rał się wła​śnie do

klasz​to​ru, j e​go wuj , ksią​żę Piotr, sta​wił się przed nim w to​wa​rzy ​stwie m ło​de​go fran​cisz​ka​ni​na.

— Mów, m ni​chu — roz​ka​zał m o​nar​cha, wy ​raź​nie po​iry ​to​wa​ny fak​tem , że bę​dzie m u​siał odło​-

ży ć wi​zy ​tę u sio​stry.

Jo​an się sku​lił. Nikt nie zgadł​by, że prze​ra​sta kró​la o gło​wę. „Jest bar​dzo ni​ski — opo​wia​da​no Jo​-

ano​wi — dla​te​go ni​g​dy nie przy j ​m u​j e dwo​rzan na sto​j ą​co”. Jed​nak ty m ra​zem król stał przed
nim i pa​trzy ł m u pro​sto w oczy, j ak​by chciał przej ​rzeć go na wy ​lot.

Jo​an wy ​j ą​kał coś nie​zro​zu​m ia​łe​go.
— No, m ów, co wiesz — po​na​glił go ksią​żę Ja​kub. Jo​ana ob​lał zim ​ny pot. No​wy, szty w​ny j esz​-

cze ha​bit le​pił m u się do cia​ła. A j e​śli to nie​praw​da? Do​pie​ro te​raz po​m y ​ślał o ta​kiej ewen​tu​al​no​-
ści. Gdy do​wie​dział się o wszy st​kim od sta​re​go m ni​cha, któ​ry przy ​pły ​nął na m a​j or​kań​skich ga​le​-
rach, przy ​biegł co sił w no​gach do kró​lew​skie​go pa​ła​cu, po​kłó​cił się ze straż​ni​ka​m i, zde​cy ​do​wa​ny
oso​bi​ście prze​ka​zać wia​do​m ość kró​lo​wi, aż w koń​cu zgo​dził się wy ​znać wszy st​ko księ​ciu Pio​tro​wi,
ale te​raz… A j e​śli to kłam ​stwo? Je​śli dał się na​brać na j esz​cze j e​den pod​stęp kró​la Ma​j or​ki…

— Mów, na Bo​ga! — krzy k​nął w koń​cu król. Jo​an wy ​rzu​cił nie​m al j ed​ny m tchem :
— Mi​ło​ści​wie nam pa​nu​j ą​cy pa​nie, nie idź​cie do wa​szej sio​stry, kró​lo​wej Kon​stan​cj i. To pu​-

łap​ka. Król Ja​kub, tłu​m a​cząc się j ej nie​do​m a​ga​niem , roz​ka​zał wpu​ścić do j ej kom ​na​ty ty l​ko wa​-
szą wy ​so​kość oraz j e​go wy ​so​kość księ​cia Pio​tra i księ​cia Ja​ku​ba. Ni​ko​go wię​cej . W środ​ku rzu​ci
się na was tu​zin uzbro​j o​ny ch po zę​by żoł​nie​rzy, któ​rzy was poj ​m a​j ą, wpro​wa​dzą po po​m o​ście na
ga​le​ry, wy ​wio​zą na Ma​j or​kę i bę​dą wię​zi​li w zam ​ku Ala​ró do​pó​ty, do​pó​ki nie zwol​ni​cie kró​la Ja​ku​-
ba z przy ​się​gi len​nej i nie od​da​cie m u no​wy ch po​sia​dło​ści w Ka​ta​lo​nii.

Wresz​cie zrzu​cił z ser​ca ten cię​żar! Król zm ru​ży ł oczy i za​py ​tał:
— Jak ta​ki m ło​dy fran​cisz​ka​nin do​wie​dział się o wszy st​kim ?
— Od bra​ta Be​ren​gu​era, krew​ne​go wa​szej wy ​so​ko​ści.
— Od bra​ta Be​ren​gu​era?
Ksią​żę Piotr ski​nął gło​wą, a wte​dy król naj ​wy ​raź​niej przy ​po​m niał so​bie, o kim m o​wa.
— Bra​tu Be​ren​gu​ero​wi — cią​gnął Jo​an — opo​wie​dział o wszy st​kim skru​szo​ny zdraj ​ca, któ​ry

po​pro​sił o ostrze​że​nie wa​szej wy ​so​ko​ści. Jed​nak sę​dzi​wy wiek m e​go współ​bra​ta skło​nił go do po​-
wie​rze​nia tej m i​sj i wła​śnie m nie.

— No i wie​m y j uż, dla​cze​go kró​lo​wi Ma​j or​ki za​le​ża​ło na osło​nię​ty m po​m o​ście — m ruk​nął

ksią​żę Ja​kub. — Chciał nas upro​wa​dzić, nie bu​dząc ni​czy ​ich po​dej ​rzeń.

— Wszy st​ko się zga​dza — do​dał ksią​żę Piotr, ki​wa​j ąc gło​wą.
— Sa​m i ro​zu​m ie​cie — król zwró​cił się do wu​j a oraz bra​ta — że m u​szę od​wie​dzić sio​strę, któ​ra

za​nie​m o​gła pod​czas wi​zy ​ty w m o​im kró​le​stwie. — Jo​an słu​chał, nie m a​j ąc od​wa​gi pod​nieść
wzro​ku. Król za​m ilkł na chwi​lę. — Od​wo​łam dzi​siej ​sze spo​tka​nie, trze​ba j ed​nak… Słu​chasz m nie,
m ni​chu? — Jo​an drgnął. — Trze​ba prze​ko​nać te​go skru​szo​ne​go pe​ni​ten​ta, by po​zwo​lił nam uj aw​-
nić zdra​dę. Pó​ki nad spra​wą cią​ży ta​j em ​ni​ca spo​wie​dzi, wi​zy ​ta u kró​lo​wej m nie nie om i​nie. Idź
j uż — roz​ka​zał.

Jo​an po​biegł do klasz​to​ru, by opo​wie​dzieć o wszy st​kim bra​tu Be​ren​gu​ero​wi. Piotr III nie sta​wił

się na spo​tka​nie z sio​strą, ty m bar​dziej że i j e​go stan za​pal​ny w oko​li​cy oka, wy ​m a​ga​j ą​cy upusz​-
cze​nia krwi — uzna​ny przez kró​la za znak bo​skiej opatrz​no​ści — przy ​kuł na kil​ka dni do ło​ża.
W ty m cza​sie brat Be​ren​gu​er otrzy ​m ał po​zwo​le​nie, na któ​ry m tak za​le​ża​ło kró​lo​wi Pio​tro​wi III.

Ty m ra​zem Jo​an nie wąt​pił w praw​dzi​wość prze​ka​zy ​wa​nej przez sie​bie wia​do​m o​ści.
Pe​ni​ten​tem bra​ta Be​ren​gu​era — oznaj ​m ił, sta​j ąc przed m o​nar​chą — j est nie kto in​ny, ty l​ko

wa​sza sio​stra, kró​lo​wa Kon​stan​cj a, któ​ra pro​si, by ​ście spro​wa​dzi​li j ą do pa​ła​cu choć​by tu, pod
wa​szą opie​ką i z da​la od wła​dzy m ę​ża, opo​wie nam o szcze​gó​łach pla​no​wa​nej zdra​dy.

Brat kró​la udał się wraz z od​dzia​łem żoł​nie​rzy po kró​lo​wa Kon​stan​cj ę. Za​kon​ni​cy z klasz​to​ru

Fra​m e​nors wpu​ści​li ich do środ​ka i ksią​żę Ja​kub sta​nął przed kró​lem Ma​j or​ki. Pro​te​sty nie na wie​le
się zda​ły — Kon​stan​cj a zo​sta​ła za​bra​na do kró​lew​skie​go pa​ła​cu.

Na nic zda​ła się rów​nież kró​lo​wi Ma​j or​ki wi​zy ​ta, któ​rą za​raz po​tem zło​ży ł szwa​gro​wi.
— Usza​nu​j ę wasz glej t — oznaj ​m ił m u Piotr Ce​re​m o​nial​ny — ty l​ko ze wzglę​du na sło​wo da​ne

pa​pie​żo​wi. Jed​nak Kon​stan​cj a po​zo​sta​nie w Bar​ce​lo​nie, pod m o​j ą opie​ką. Roz​ka​zu​j ę wam na​-
ty ch​m iast opu​ścić m o​j e kró​le​stwo.

Gdy ty l​ko czte​ry m a​j or​kań​skie ga​le​ry od​pły ​nę​ły, król roz​ka​zał Ar​nau​owi d’Erill sfor​m u​ło​wa​-

nie oskar​że​nia prze​ciw​ko szwa​gro​wi. Nie​dłu​go po​tem na​czel​nik Bar​ce​lo​ny ogło​sił wy ​rok, na m o​-
cy któ​re​go po​sia​dło​ści nie​wier​ne​go wa​sa​la, ska​za​ne​go za​ocz​nie, m ia​ły przej ść na wła​sność Pio​tra
III. Król Ka​ta​lo​nii m iał j uż pre​tekst do wsz​czę​cia woj ​ny z Ma​j or​ką.

Piotr Ce​re​m o​nial​ny, za​do​wo​lo​ny z nada​rza​j ą​cej się oka​zj i zj ed​no​cze​nia kró​le​stwa po​dzie​lo​ne​-

go przed la​ty przez j e​go przod​ka Ja​ku​ba Zdo​by w​cę, we​zwał m ło​de​go za​kon​ni​ka, któ​ry po​m ógł
w wy ​kry ​ciu spi​sku.

— Słu​ży ​łeś nam wier​nie i ofiar​nie — oznaj ​m ił król, ty m ra​zem z wy ​so​ko​ści tro​nu. — Proś

więc, o co chcesz.

Jo​an do​wie​dział się o za​m ia​rze kró​la od po​słań​ców, m iał więc dość cza​su, by za​sta​no​wić się

nad od​po​wie​dzią. I prze​m y ​ślał j ą do​głęb​nie. Za ra​dą na​uczy ​cie​li wstą​pił do za​ko​nu fran​cisz​ka​nów,
j ed​nak w klasz​to​rze Fra​m e​nors do​znał za​wo​du. Gdzie po​dzia​ły się j e​go uko​cha​ne księ​gi? A oka​zj a
do po​głę​bia​nia wie​dzy ? Co z wy ​m a​rzo​ną na​uką i stu​dia​m i? Udał się do prze​ora, któ​ry ze świę​tą
cier​pli​wo​ścią przy ​po​m niał re​gu​łę za​ko​nu za​ło​żo​ne​go przez Fran​cisz​ka z Asy ​żu:

— Skraj ​na pro​sto​ta, cał​ko​wi​te ubó​stwo i po​ko​ra. Oto trzy ce​chy do​bre​go fran​cisz​ka​ni​na.
Ale Jo​an pra​gnął po​głę​biać wie​dzę, kon​ty ​nu​ować stu​dia, czy ​tać, uczy ć się. Prze​cież j e​go na​-

uczy ​cie​le za​pew​nia​li, że każ​da z nich j est j ed​ną z dróg pro​wa​dzą​cy ch do Pa​na. Dla​te​go zer​kał
z za​zdro​ścią do​m i​ni​ka​nów. Za​kon ten, zaj ​m u​j ą​cy się głów​nie stu​dio​wa​niem fi​lo​zo​fii i teo​lo​gii, za​-
ło​ży ł i pro​wa​dził licz​ne uni​wer​sy ​te​ty. To​an m a​rzy ł o zo​sta​niu do​m i​ni​ka​ni​nem i kon​ty ​nu​owa​niu na​-
uki na sław​ny m uni​wer​sy ​te​cie w Bo​lo​nii.

— Niech tak bę​dzie — rzekł król, wy ​słu​chaw​szy proś​by Jo​ana. Mło​de​go za​kon​ni​ka prze​szły

ciar​ki. — Wie​rzy ​m y, że zdo​by ​ta wie​dza prze​m ie​ni was w au​to​ry ​tet m o​ral​ny i z cza​sem wró​ci​cie
do oj ​czy ​zny, by słu​ży ć wa​sze​m u kró​lo​wi i j e​go pod​da​ny m .

26

Ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar,

Bar​ce​lo​na,

maj 1343 ro​ku

Od wy ​da​nia przez na​czel​ni​ka Bar​ce​lo​ny wy ​ro​ku prze​ciw​ko Ja​ku​bo​wi III upły ​nę​ły dwa la​ta.

Ar​nau stał we​wnątrz nie​do​koń​czo​ne​go ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, przy ​słu​chu​j ąc się ze ści​śnię​ty m ser​-
cem dzwo​nom roz​brzm ie​wa​j ą​cy m w ca​ły m m ie​ście. Król ru​szał na woj ​nę prze​ciw​ko Ma​j or​ce
i w Bar​ce​lo​nie za​ro​iło się od wiel​m o​żów i ry ​ce​rzy. Ar​nau, trzy ​m a​j ą​cy war​tę przed ka​pli​cą Prze​-
naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, ob​ser​wo​wał ich w tłu​m ie wy ​peł​nia​j ą​cy m ko​ściół i plac na ze​wnątrz.
We wszy st​kich świą​ty ​niach od​pra​wia​no m sze w in​ten​cj i woj sk ka​ta​loń​skich.

Ar​nau by ł zm ę​czo​ny. Król zgro​m a​dził w Bar​ce​lo​nie ca​łą flo​tę wo​j en​ną i od wie​lu dni ba​sta​-

ixos pra​co​wa​li bez wy ​tchnie​nia. Sto sie​dem ​na​ście okrę​tów! Ni​g​dy nie wi​dzia​no tu ty ​lu stat​ków
na​raz. Mo​rze ro​iło się od m asz​tów, a u brze​gów Bar​ce​lo​ny sta​ły dwa​dzie​ścia dwie ol​brzy ​m ie ga​-
le​ry go​to​we o wy ​ru​sze​nia na woj ​nę, sie​dem brzu​cha​ty ch ka​rak do trans​por​tu ko​ni, osiem wiel​kich
dwu- i trzy ​po​kła​do​wy ch okrę​tów do prze​wo​zu żoł​nie​rzy oraz ca​łe m nó​stwo śred​nich i m a​ły ch ło​-
dzi.

Z pew​no​ścią na j ed​nej z ty ch ga​ler, te​raz uzbro​j o​ny ch, po​nad rok te​m u od​pły ​nął do Bo​lo​nii

Jo​an w ha​bi​cie do​m i​ni​ka​ni​na.

Ar​nau od​pro​wa​dził go na sam brzeg. Brat wsko​czy ł na łód​kę i usiadł​szy ple​ca​m i do m o​rza,

uśm iech​nął się do nie​go. Ar​nau pa​trzy ł, j ak wcho​dzi na po​kład ga​le​ry. Na wi​dok po​ru​sza​j ą​cy ch j e
wio​seł po​czuł ucisk w żo​łąd​ku, a po j e​go po​licz​kach po​pły ​nę​ły łzy. Zo​stał sam .

Ro​zej ​rzał się do​oko​ła. Nie prze​sta​wa​no bić we wszy st​kie dzwo​ny w m ie​ście. Moż​ni, du​cho​-

wień​stwo, żoł​nie​rze, kup​cy, rze​m ieśl​ni​cy oraz pro​sty lud wy ​peł​nia​li ko​ściół San​ta Ma​ria. To​wa​-
rzy ​sze Ar​naua sta​li na bacz​ność tuż przy nim . Mi​m o to czuł się ta​ki sa​m ot​ny ! Je​go na​dzie​j e i ca​łe
j e​go ży ​cie le​gły z gru​zach, po​dob​nie j ak sta​ry ko​śció​łek, na m iej ​scu któ​re​go po​wsta​ła no​wa świą​-

ty ​nia. Sta​ra bu​dow​la prze​sta​ła ist​nieć. Nie po​zo​stał po niej na​wet ślad. Przed Ar​nau​em otwie​ra​ła
się te​raz ol​brzy ​m ia sze​ro​ka na​wa głów​na, oko​lo​na ośm io​kąt​ny ​m i ko​lum ​na​m i pod​pie​ra​j ą​cy ​m i
skle​pie​nie. Po bo​kach, po ze​wnętrz​nej stro​nie ko​lum n, m u​ry ko​ścio​ła wciąż po​wo​li pię​ły się ku
nie​bu, ka​m ień po ka​m ie​niu.

Ar​nau za​darł gło​wę. Po um iesz​cze​niu w dru​gim skle​pie​niu zwor​ni​ka, przed​sta​wia​j ą​ce​go sce​nę

na​ro​dze​nia Pa​na, pra​ce prze​nio​sły się do naw bocz​ny ch. Za​m knię​to od gó​ry pre​zbi​te​rium , ale na​-
stęp​ne w ko​lej ​no​ści skle​pie​nie — pierw​sze wcho​dzą​ce w skład pro​sto​kąt​nej na​wy głów​nej —
w dal​szy m cią​gu przy ​po​m i​na​ło pa​j ę​czy ​nę: nie​bo prze​ci​na​ły czte​ry że​bra roz​pię​te ni​czy m de​li​-
kat​na sieć i po​łą​czo​ne zwor​ni​kiem , któ​ry wy ​glą​dał j ak pa​j ąk czy ​ha​j ą​cy na ofia​rę. Ar​nau utkwił
wzrok w cien​kich że​brach skle​pie​nia. Do​brze wie​dział, co czu​j e ofia​ra zła​pa​na w pa​j ę​czy ​nę! Ale​-
dis by ​ła co​raz bar​dziej na​tar​czy ​wa. „Po​wiem o wszy st​kim two​im cech​m i​strzom ”, gro​zi​ła, gdy
Ar​nau pró​bo​wał się od niej opę​dzać. A wte​dy on grze​szy ł zno​wu, i zno​wu, i j esz​cze raz… Zer​k​nął
na swy ch to​wa​rzy ​szy … j ak się do​wie​dzą… Spoj ​rzał na Bar​to​lo​m e, swe​go te​ścia Cech​m i​strza,
oraz na Ra​m o​na, przy ​j a​cie​la i opie​ku​na. Jak za​re​agu​j ą? a Jo​an j est tak da​le​ko…

Zda​wa​ło się, że na​wet j e​go uko​cha​ny ko​ściół się go wy ​rzekł, gdy ty l​ko ukoń​czo​no część skle​-

pie​nia i wznie​sio​no przy ​po​ry pod​trzy ​m u​j ą​ce łu​ki naw bocz​ny ch, ary ​sto​kra​cj a i bo​ga​ci kup​cy za​-
czę​li urzą​dzać ko​ściel​ne ka​pli​ce, by uwiecz​nić swój ród w her​bach, fi​gu​rach, sar​ko​fa​gach i in​-
ny ch zna​kach wy ​ry ​ty ch w ka​m ie​niu.

Ar​nau m iał wra​że​nie, że skra​dzio​no m u j e​go ko​ściół. Gdy od​wie​dzał Ma​don​nę, wy ​pa​tru​j ąc

u niej po​cie​chy, co​raz czę​ściej na​po​ty ​kał kup​ców i wiel​m o​żów krę​cą​cy ch się m ię​dzy rusz​to​wa​-
nia​m i. Po​j a​wi​li się ni z te​go, ni z owe​go, a te​raz z du​m ą przy ​sta​wa​li przed pierw​szy ​m i j e​de​na​sto​-
m a ka​pli​ca​m i — z trzy ​dzie​stu czte​rech za​pla​no​wa​ny ch — po​wsta​j ą​cy ​m i w am ​bi​cie. W ka​pli​cy
Wszy st​kich Świę​ty ch wid​nia​ły j uż pta​ki — herb ro​dzi​ny Bu​squ​ets. W ka​pli​cy Świę​te​go Ja​ku​ba
herb ro​du Ju​ny ​ent: rę​ka i lew. Tuż obok — trzy grusz​ki ro​du Bo​ro​nat de Pera, wy ​rzeź​bio​ne na klu​-
czu skle​pie​nia go​ty c​kiej ka​pli​cy Świę​te​go Paw​ła, na któ​rej m ar​m u​rach wy ​ry ​to rów​nież pod​ko​wą
i pa​sy — herb ro​du Pau Fer​ran. Na​to​m iast w ka​pli​cy Świę​tej Mał​go​rza​ty wid​nia​ły her​by ro​dzin
Du​fort i Du​say oraz zdrój sy m ​bo​li​zu​j ą​cy ród Font. Nie po​zo​sta​wio​no w spo​ko​j u na​wet ka​pli​cy
Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu! Tak, w bli​skiej ser​cu Ar​naua ka​pli​cy ba​sta​ixos po​j a​wił się sar​ko​-
fag Ber​na​ta Lul​la — ar​chi​dia​ko​na, któ​ry roz​po​czął bu​do​wę świą​ty ​ni — oraz herb ro​dzi​ny Fer​rer.

Ar​nau prze​cho​dził ze spusz​czo​ną gło​wą obok wiel​m o​żów i kup​ców. On ty l​ko no​sił ka​m ie​nie

i klę​kał przed Ma​don​ną, bła​ga​j ąc, by uwol​ni​ła go od cza​tu​j ą​cej na nie​go pa​j ę​czy ​cy.

Gdy uro​czy ​sto​ści re​li​gij ​ne do​bie​gły koń​ca, ca​ła Bar​ce​lo​na uda​ła się do por​tu. Sta​wił się tam

rów​nież Piotr III w zbroi oraz j e​go do​rad​cy. Ty l​ko ksią​żę Ja​kub, hra​bia Urge​lu, m iał zo​stać w Ka​-
ta​lo​nii, by bro​nić Am ​pur​dan, Be​sa​lu i Cam ​pro​dón — te​re​nów gra​ni​czą​cy ch z po​sia​dło​ścia​m i Ja​-
ku​ba III. Wszy ​scy po​zo​sta​li m oż​no​wład​cy ru​sza​li wraz z kró​lem na pod​bój Ma​j or​ki: se​ne​szal Ka​-
ta​lo​nii ksią​żę Piotr, głów​no​do​wo​dzą​cy flo​ty wo​j en​nej Pe​re de Mont​ca​da, Pe​dro de Eixe​ri​ca
i Bla​sco Ala​gó, Gon​za​lo Diez de Are​nós i Fe​li​pe de Ca​stro, oj ​ciec Jo​de Ar​bo​rea, Al​fon​so de Lló​-
ria, Ga​lva​ny de An​gle​so​la, Acar​dic de Mur, Ar​nau d’Erill, oj ​ciec Gon​za​lo Gar​cia, Jo​an Xi​m e​nez
de oraz wie​lu in​ny ch przed​sta​wi​cie​li ary ​sto​kra​cj i i ry ​cer​stwa, któ​ry m to​wa​rzy ​szy ​ło ich woj ​sko
i wa​sa​le.

Ma​ria, któ​ra spo​tka​ła się z Ar​nau​em przed ko​ścio​łem , wska​za​ła na nich pal​cem i po​cią​gnę​ła

m ę​ża w ich kie​run​ku.

— Król! Spój rz ty l​ko na na​sze​go m o​nar​chę. Co za pre​zen​cj a!

A wi​dzia​łeś j e​go m iecz? Toż to cu​do, nie m iecz! A tam ​ten m oż​ny ? Kto to ta​ki, Ar​nau? Znasz

go? Ja​kie pięk​ne zbro​j e, tar​cze, cho​rą​gwie…

Za​cią​gnę​ła Ar​naua na dru​gi ko​niec pla​ży, pod sam klasz​tor fran​cisz​ka​nów. Wie​lu m ęż​czy zn,

trzy ​m a​j ą​cy ch się z da​la od m oż​ny ch i żoł​nie​rzy, wsia​da​ło wła​śnie na ło​dzie, któ​re m ia​ły ich za​-
wieźć na okrę​ty. By ​li brud​ni i ob​szar​pa​ni, nie m ie​li tarcz, zbroi ani m ie​czy, a ich j e​dy ​ny ubiór sta​-
no​wi​ła dłu​ga, znisz​czo​na tu​ni​ka, wy ​so​kie bu​ty i skó​rza​na czap​ka.

Uzbro​j e​ni by ​li ty l​ko w nóż i włócz​nię!
— Czy to Kom ​pa​nia Ka​ta​loń​ska? — za​py ​ta​ła Ma​ria.
— Tak, to wła​śnie oni — po​twier​dził Ar​nau. Przy ​łą​czy ​li się do peł​ne​go sza​cun​ku m il​cze​nia,

w j a​kim m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny ob​ser​wo​wa​li na​j em ​ny ch wo​j ow​ni​ków, zdo​by w​ców Bi​zan​cj um !
Na​wet dzie​ci i ko​bie​ty, któ​re, po​dob​nie j ak Ma​ria, do​pie​ro co za​chwy ​ca​ły się m ie​cza​m i i zbro​j ą
m oż​ny ch, spo​glą​da​ły na nich z du​m ą. Wal​czy ​li pie​szo, bez żad​nej osło​ny, zda​ni wy ​łącz​nie na swą
zręcz​ność i si​łę. Któż kpił​by więc z ich stro​j u, znisz​czo​ny ch tu​nik i li​chej bro​ni?

Ar​nau sły ​szał, że zna​leź​li się ta​cy śm iał​ko​wie. Po​noć Sy ​cy ​lij ​czy ​cy wy ​śm ia​li ich kie​dy ś na po​-

lu bi​twy. Co ta​ka ban​da ob​szar​pań​ców m o​że zro​bić ry ​ce​rzom na ko​niach? A j ed​nak Ka​ta​loń​czy ​cy
roz​pra​wi​li się z ni​m i i pod​bi​li Sy ​cy ​lię. Po​dob​nie rzecz m ia​ła się z Fran​cu​za​m i. Ta hi​sto​ria, prze​ka​-
zy ​wa​na z ust do ust, obie​gła ca​łą Ka​ta​lo​nię. Ar​nau sły ​szał j ą wie​le ra​zy. — Wieść nie​sie — szep​-
nął Ma​rii do ucha — że fran​cu​scy żoł​nie​rze poj ​m a​li kie​dy ś j ed​ne​go z ty ch na​j em ​ni​ków i za​pro​-
wa​dzi​li przed ob​li​cze księ​cia Ka​ro​la z Sa​ler​no, któ​ry zwy ​m y ​ślał m u od ob​dar​tu​sów, nę​dza​rzy i dzi​-
ku​sów, na​śm ie​wa​j ąc się z woj sk ka​ta​loń​skich. — Ar​nau i Ma​ria przy ​glą​da​li się al​m o​ga​wa​rom ,
wcho​dzą​cy m na ło​dzie. — Wte​dy j e​niec w obec​no​ści księ​cia i ry ​ce​rzy wy ​zwał na po​j e​dy ​nek
naj ​dziel​niej ​sze​go z j e​go wo​j ów. Chciał wal​czy ć pie​szo, uzbro​j o​ny j e​dy ​nie we włócz​nię, pod​czas
gdy Fran​cuz m iał sta​nąć do po​j e​dy n​ku na ko​niu i w peł​ny m ry nsz​tun​ku. — Gdy Ar​nau prze​rwał
na chwi​lę, Ma​ria od​wró​ci​ła się do nie​go, cie​ka​wa koń​ca hi​sto​rii. — Fran​cu​zi wy ​śm ia​li j eń​ca,
przy ​j ę​li j ed​nak wy ​zwa​nie. Wy ​j e​cha​li na otwar​ty te​ren przed obo​zo​wi​skiem Fran​cu​zów, a tam
Ka​ta​loń​czy k za​bił ko​nia, po czy m bez tru​du po​ko​nał prze​ciw​ni​ka nie​przy ​zwy ​cza​j o​ne​go do wal​ki
wręcz. Gdy j uż, j uż m iał po​de​rżnąć gar​dło Fran​cu​zo​wi, ksią​żę Ka​rol ofia​ro​wał m u wol​ność w za​-
m ian za ży ​cie swe​go ry ​ce​rza.

— To wszy st​ko praw​da — rzu​cił ktoś za ich ple​ca​m i. — Oni wal​czą j ak wcie​lo​ne dia​bły.
Ar​nau po​czuł, że Ma​ria tu​li się do nie​go i m oc​no ści​ska m u ra​m ię, wpa​tru​j ąc się w al​m o​ga​wa​-

rów. Cze​go ode m nie ocze​ku​j esz, ko​bie​to? Opie​ki? Gdy ​by ś wie​dzia​ła! Nie po​tra​fię za​pa​no​wać na​-
wet nad wła​sną żą​dzą. Na​praw​dę m y ​ślisz, że oni skrzy w​dzi​li​by cię bar​dziej niż j a? Wal​czą j ak
dia​bły. Ar​nau przy j ​rzał się na​j em ​ni​kom : po​rzu​ci​li swe ro​dzi​ny, idą na woj ​nę we​se​li, szczę​śli​wi.
Dla​cze​go… dla​cze​go nie m o​gę iść z ni​m i?

Okrę​to​wa​nie woj sk cią​gnę​ło się go​dzi​na​m i. Ma​ria wró​ci​ła do do​m u, Ar​nau błą​kał się po pla​ży,

wśród ga​piów. Spo​tkał kil​ku to​wa​rzy ​szy z gre​m ium .

— Dla​cze​go tak się spie​szą? — za​py ​tał Ra​nio​na, wska​zu​j ąc bar​ki, któ​re kur​so​wa​ły bez prze​rwy

w tę i z po​wro​tem , wy ​peł​nio​ne po brze​gi żoł​nie​rza​m i. — Prze​cież po​go​da do​pi​su​j e i nie za​no​si się
na sztorm .

— Za​raz zro​zu​m iesz dla​cze​go — od​parł Ra​m on.
W ty m wła​śnie m o​m en​cie za​rżał pierw​szy koń. Po chwi​li za​wtó​ro​wa​ły m u set​ki in​ny ch, cze​-

ka​j ą​cy ch pod m u​ra​m i na swo​j ą ko​lej . Z sied​m iu ka​rak prze​zna​czo​ny ch do prze​wo​zu ko​ni nie​któ​re
— te, któ​re to​wa​rzy ​szy ​ły wa​lenc​kim m oż​ny m lub przy ​pły ​nę​ły z por​tów w Sa​lou, Tar​ra​go​nie

i z pół​no​cy Bar​ce​lo​ny — by ​ły j uż peł​ne.

— Le​piej ucie​kaj ​m y — po​na​glił Ar​naua Ra​m on. — La​da chwi​la to m iej ​sce za​m ie​ni się w po​-

le bi​twy.

Po dro​dze m i​nę​li pierw​sze pro​wa​dzo​ne przez sta​j en​ny ch wierz​chow​ce — wiel​kie ru​m a​ki bo​j o​-

we, któ​re wierz​ga​ły, wa​li​ły ko​py ​ta​m i w zie​m ię i ką​sa​ły, wy ​ry ​wa​j ąc się swy m opie​ku​nom .

— Wie​dzą, że idą na woj ​nę — stwier​dził Ra​m on, gdy za​szy ​li się m ię​dzy bar​ka​m i.
— Wie​dzą?
— Pew​nie. Dla nich wy ​pra​wa stat​kiem za​wsze ozna​cza woj ​nę. Po​patrz ty l​ko. — Ar​nau zer​k​nął

na m o​rze. Czte​ry brzu​cha​te ka​ra​ki o nie​wiel​kim za​nu​rze​niu pod​pły ​nę​ły j ak naj ​bli​żej brze​gu. Kla​-
py um iesz​czo​ne na ru​fie opa​dły z gło​śny m plu​skiem na wo​dę, od​sła​nia​j ąc wnę​trze ła​dow​ni. —
A ty m , któ​re nie wie​dzą — cią​gnął Ra​m on — udzie​la się pod​nie​ce​nie in​ny ch wierz​chow​ców.

Nie​ba​wem pla​ża za​ro​iła się od ko​ni: se​tek ro​sły ch, sil​ny ch, po​tęż​ny ch ru​m a​ków przy ​zwy ​cza​-

j o​ny ch do wal​ki. Chłop​cy sta​j en​ni i gierm ​ko​wie bie​ga​li m ię​dzy ni​m i, trzy ​m a​j ąc się j ak naj ​da​lej
od ich ko​py t i zę​bów. Mi​m o to ten i ów na oczach Ar​naua zo​stał stra​to​wa​ny lub wy ​rzu​co​ny w gó​-
rę przez wierz​ga​j ą​ce zwie​rzę. Wszę​dzie pa​no​wał za​m ęt i ogłu​sza​j ą​ca wrza​wa.

— Na co j esz​cze cze​ka​j ą?! — Ar​nau pró​bo​wał prze​krzy ​czeć zgiełk.
Ra​m on znów wska​zał m o​rze. Gierm ​ko​wie, bro​dząc po pa​chy w wo​dzie, pro​wa​dzi​li w stro​nę

okrę​tów kil​ka wierz​chow​ców.

— To przy ​wód​cy sta​da. Za ni​m i pój ​dą po​zo​sta​łe.
Rze​czy ​wi​ście. Gdy ty l​ko pierw​sze zwie​rzę​ta wdra​pa​ły się na Po​chy l​nię ła​dow​ni, od​wró​co​no

j e łbem do pla​ży i za​czę​ły rżeć Jak osza​la​łe.

Na ten wła​śnie znak cze​ka​ły po​zo​sta​łe ko​nie.
Sta​do wbie​gło do wo​dy, wzbi​j a​j ąc pia​nę, któ​ra na kil​ka chwil prze​sło​ni​ła ca​ły wi​dok. Po bo​kach

szli, trza​ska​j ąc z ba​tów, oświad​cze​ni m asz​ta​le​rze, któ​rzy m ie​li za za​da​nie utrzy ​m ać zwie​rzę​ta
w sta​dzie i za​go​nić j e pro​sto na okrę​ty. Ko​nie wy ​ry ​wa​ły się opie​ku​nom i więk​szość z nich gna​ła
te​raz sa​m o​pas, po​trą​ca​j ąc się na​wza​j em . Na chwi​lę za​pa​no​wał cha​os, krzy ​ki sta​j en​ny ch i trzask
ba​tów m ie​sza​ły się z rże​niem ko​ni chcą​cy ch wej ść na sta​tek, i na​wo​ły ​wa​nia​m i z pla​ży. Gdy
wszy st​kie ko​nie tra​fi​ły pod po​kład, za​m knię​to wła​zy. Ka​ra​ki by ​ły go​to​we do pod​nie​sie​nia ko​twi​cy.
W por​cie za​pa​no​wał spo​kój .

W ślad za ga​le​rą ad​m i​ra​ła Pe​re​go de Mont​ca​da sto sie​dem ​dzie​siąt okrę​tów wy ​pły ​nę​ło na peł​-

ne m o​rze. Ar​nau i Ra​m on znów po​de​szli do brze​gu.

— Pro​szę, wy ​ru​szy ​li na pod​bój Ma​j or​ki — skwi​to​wał star​szy ba​sta​ix.
Ar​nau ski​nął gło​wą w m il​cze​niu. Tak, wy ​ru​szy ​li. Sa​m i, po​rzu​ca​j ąc tro​ski i nie​do​lę. Że​gna​no ich

j ak bo​ha​te​rów, a oni m y ​śle​li j uż ty l​ko o woj ​nie, wy ​łącz​nie o woj ​nie. Dał​by wie​le, by pły ​nąć te​-
raz na j ed​nej z ty ch ga​ler!

Dwu​dzie​ste​go pierw​sze​go czerw​ca Piotr III uczest​ni​czy ł w m a​j or​kań​skiej ka​te​drze we m szy in

se​de m a​j e​sta​tis, od​bie​ra​j ąc na​leż​ne m u ho​no​ry, przy ​oble​czo​ny w od​święt​ne sza​ty i ko​ro​nę kró​la
Ma​j or​ki. Ja​kub III zbiegł do swy ch po​sia​dło​ści w Ro​us​sil​lo​nie.

Wia​do​m ość do​tar​ła do Bar​ce​lo​ny, a po​tem ro​ze​szła się po ca​ły m Pół​wy ​spie Ibe​ry j ​skim . Król

zro​bił pierw​szy krok, by wy ​wią​zać się z obiet​ni​cy i sca​lić zie​m ie po​dzie​lo​ne przez Ja​ku​ba I. Mu​siał
j esz​cze od​zy ​skać hrab​stwo Cer​da​gne i te​ry ​to​rium ka​ta​loń​skie po​ło​żo​ne po dru​giej stro​nie Pi​re​ne​-
j ów — Ro​us​sil​lon.

Przez ca​ły dłu​żą​cy się m ie​siąc — bo ty ​le cza​su za​j ę​ło Ka​ta​loń​czy ​kom zdo​by ​cie Ma​j or​ki —

Ar​nau nie m ógł za​po​m nieć wi​do​ku kró​lew​skiej flo​ty opusz​cza​j ą​cej Bar​ce​lo​nę. Gdy okrę​ty by ​ły
j uż da​le​ko, lu​dzie za​czę​li roz​cho​dzić się do do​m ów. On nie m iał po co wra​cać. Nie chciał znów
przy j ​m o​wać m i​ło​ści i czu​ło​ści, na któ​re nie za​słu​gi​wał. Dla​te​go usiadł na pia​sku i sie​dział j esz​cze
dłu​go po znik​nię​ciu z ho​ry ​zon​tu ostat​nie​go ża​gla

— Im to do​brze, po​zo​sta​wi​li zm ar​twie​nia na lą​dzie, po​wta​rzał bez koń​ca. Ca​ły m ie​siąc — ile​-

kroć Ale​dis do​pa​da​ła go na zbo​czach Mon​tj u​ic lub Ma​ria za​wsty ​dza​ła swy m od​da​niem — roz​-
brzm ie​wa​ły m u w uszach krzy ​ki i śm ie​chy al​m o​ga​wa​rów, a przed ocza​m i sta​wa​ły od​pły ​wa​j ą​ce
okrę​ty. Wcze​śniej czy póź​niej wszy st​ko się wy ​da. Nie​daw​no, gdy Ale​dis j ę​cza​ła, sie​dząc na nim
okra​kiem , usły ​sze​li czy j ś krzy k. Za​m ar​li na chwi​lę, ale po​tem Ale​dis za​chi​cho​ta​ła i zno​wu się na
nie​go rzu​ci​ła. Je​śli się wy ​da… Spad​nie na nie​go hań​ba, zo​sta​nie usu​nię​ty z brac​twa. Co z nim
wte​dy bę​dzie? Jak za​ro​bi na chleb?

Kie​dy 29 czerw​ca 1343 ro​ku ca​ła Bar​ce​lo​na wy ​le​gła wi​tać kró​lew​ską flo​tę u uj ​ścia rze​ki Llo​-

bre​gat, Ar​nau wie​dział j uż, co ro​bić. Król, zgod​nie ze swą obiet​ni​cą, ru​szy na pod​bój Ro​us​sil​lo​nu
i Cer​da​gne, a on, Ar​nau Es​ta​ny ​ol, bę​dzie m u to​wa​rzy ​szy ł. Mu​si uciec od Ale​dis! By ć m o​że pod​-
czas nie​obec​no​ści za​po​m ni o nim , a po po​wro​cie… Ar​nau wzdry ​gnął się: idzie na woj ​nę, a na
woj ​nie gi​ną lu​dzie. A m o​że po po​wro​cie roz​pocz​nie no​we ży ​cie u bo​ku Ma​rii — j uż bez Ale​dis?

Piotr III roz​ka​zał okrę​tom wpły ​wać do por​tu w okre​ślo​ny m po​rząd​ku: naj ​pierw ga​le​ra kró​lew​-

ska, po​tem okręt księ​cia Pio​tra, oj ​ca Pe​re​go de Mont​ca​da, Pe​dra de Eixe​ri​ca i tak da​lej .

Pod​czas gdy resz​ta flo​ty cze​ka​ła, kró​lew​ska ga​le​ra wpły ​nę​ła do por​tu i wy ​ko​na​ła run​dę ho​no​-

ro​wą na oczach wi​wa​tu​j ą​cy ch, peł​ny ch po​dzi​wu pod​da​ny ch zgro​m a​dzo​ny ch na pla​ży.

Okręt prze​pły ​nął przed Ar​nau​em , wi​ta​ny en​tu​zj a​sty cz​ny ​m i okrzy ​ka​m i. Ba​sta​ixos i prze​woź​ni​-

cy sta​li na pla​ży, tuż przy brze​gu, go​to​wi do bu​do​wy m o​stu, po któ​ry m m o​nar​cha m ógł​by zej ść
na ląd. Tuż obok, rów​nież w wy ​cze​ku​j ą​cy ch po​zach, sta​li pa​try ​cj u​sze — Fran​cesc Gro​ny, Ber​nat
Santc​li​m ent i Gal​ce​rà Car​bó — w oto​cze​niu cech​m i​strzów. Prze​woź​ni​cy za​czę​li usta​wiać w po​-
przek swe ło​dzie, ale do​stoj ​ni​cy ich po​wstrzy ​m a​li.

Co się dzie​j e? Ar​nau zer​k​nął na po​zo​sta​ły ch ba​sta​ixos. Jak Mo​nar​cha zej ​dzie na ląd bez po​m o​-

stu?

— Król po​wi​nien po​zo​stać na po​kła​dzie — usły ​szał, j ak Fran​cesc Gro​ny tłu​m a​czy pa​nu Santc​-

li​m ent. — Woj ​ska m u​szą wy ​ru​szy ć na Ro​us​sil​lon, za​nim król Ja​kub ścią​gnie po​sił​ki i sprzy ​m ie​rzy
się z Fran​cu​za​m i.

Wszy ​scy obec​ni przy ​tak​nę​li. Ar​nau po​biegł wzro​kiem ku kró​lew​skiej ga​le​rze, któ​ra kon​ty ​nu​-

owa​ła run​dę ho​no​ro​wą wzdłuż wy ​brze​ża. Je​śli król nie zej ​dzie na ląd, j e​śli flo​ta wy ​ru​szy do Ro​us​-
sil​lo​nu, nie za​trzy ​m u​j ąc się w m ie​ście… No​gi się pod nim ugię​ły. Król m u​si zej ść na ląd!

Na​wet do​rad​ca kró​lew​ski, hra​bia Ter​ra​no​va, któ​ry za​trzy ​m ał się w Bar​ce​lo​nie pod nie​obec​-

ność m o​nar​chy, by ł prze​ciw​ko nie​m u. Ar​nau rzu​cił m u gniew​ne spoj ​rze​nie.

Trzej pa​try ​cj u​sze, hra​bia Ter​ra​no​va oraz kil​ku in​ny ch przed​sta​wi​cie​li władz m iej ​skich wsia​dło

do ło​dzi, któ​ra za​wio​zła ich na kró​lew​ską ga​le​rę. Ar​nau prze​ko​nał się, że na​wet j e​go to​wa​rzy ​sze
po​pie​ra​j ą plan m iej ​skich dy ​gni​ta​rzy : „Nie m oż​na do​pu​ścić, by król Ma​j or​ki prze​gru​po​wał woj ​-
ska”, m ó​wi​li, ki​wa​j ąc gło​wa​m i.

Roz​m o​wy trwa​ły wie​le go​dzin. Miesz​kań​cy nie opusz​cza​li pla​ży, cze​ka​j ąc na de​cy ​zj ę kró​la.
Osta​tecz​nie nie zbu​do​wa​no po​m o​stu, ale nie wy ​ru​szo​no też od ra​zu na pod​bój Ro​us​sil​lo​nu

i Cer​da​gne. Król uznał, że w obec​nej sy ​tu​acj i nie m oż​na kon​ty ​nu​ować kam ​pa​nii: bra​ko​wa​ło pie​-
nię​dzy na woj ​nę, pod​czas m or​skiej prze​pra​wy więk​szość ry ​ce​rzy stra​ci​ła ko​nie, więc i tak m u​sia​-

ła​by opu​ścić okręt. Po​za ty m trze​ba by ​ło uzu​peł​nić za​pa​sy ży w​no​ści przed wy ​ru​sze​niem na pod​-
bój no​wy ch te​ry ​to​riów. Wła​dze m iej ​skie chcia​ły uczcić zdo​by ​cie Ma​j or​ki, j ed​nak król sprze​ci​wił
się te​m u po​m y ​sło​wi i ka​zał odło​ży ć świę​to​wa​nie na póź​niej , gdy ca​łe daw​ne kró​le​stwo zo​sta​nie
na po​wrót sca​lo​ne. Dla​te​go tez 29 czerw​ca 1343 ro​ku Piotr III zszedł na ląd j ak zwy ​kły że​glarz,
ska​cząc z ło​dzi do wo​dy.

Jak po​wie​dzieć Ma​rii, że chce za​cią​gnąć się do ar​m ii? Re​ak​cj a Ale​dis go nie ob​cho​dzi​ła, nic

nie zy ​ska, wy ​da​j ąc go, Ar​nau ru​szał na woj ​nę, po cóż więc m ia​ła​by szko​dzić? Po​m y ​ślał o m at​ce
Jo​ana — j e​śli cu​dzo​łó​stwo wy j ​dzie a j aw, Ale​dis spo​tkać m o​że ten sam los, i ona o ty m wie. Ale
Ma​ria. Jak po​wie​dzieć Ma​rii?

Spró​bo​wał. Spró​bo​wał się z nią po​że​gnać, gdy m a​so​wa​ła m u ple​cy. „Idę na woj ​nę”, chciał j ej

oznaj ​m ić. Tak po pro​stu: „Idę na woj ​nę”. Na pew​no za​le​j e się łza​m i. A prze​cież to nie j ej wi​na.
Spró​bo​wał, gdy po​da​wa​ła m u ko​la​cj ę, ale j ej słod​kie spoj ​rze​nie ode​bra​ło m u głos. „Coś ci do​le​-
ga?”, za​py ​ta​ła. Pró​bo​wał na​wet w łóż​ku, gdy skoń​czy ​li się ko​chać, ale wte​dy Ma​ria go gła​ska​ła.

Ty m ​cza​sem w m ie​ście wrza​ło. Wbrew ocze​ki​wa​niom pod​da​ny ch, król zwle​kał z wy ​ru​sze​niem

na pod​bój Cer​da​gne i Ro​us​sil​lo​nu. Ry ​ce​rze do​m a​ga​li się żoł​du i od​szko​do​wań za utra​co​ne ko​nie
i broń, ale kró​lew​ski skar​biec świe​cił pust​ka​m i. Dla​te​go wie​lu ry ​ce​rzy — m ię​dzy in​ny ​m i Ra​m on
de An​gle​so​la, Jo​an de Ar​bo​rea, Al​fon​so de Lló​ria i Gon​za​lo Diez de Aro​nós — wró​ci​ło do swy ch
po​sia​dło​ści.

Król zde​cy ​do​wał, że ty m ra​zem po​pro​wa​dzi do bo​j u pro​sty lud, i zwo​łał host, po​spo​li​te ru​sze​-

nie ca​łej Ka​ta​lo​nii. Ka​zał bić we wszy st​kie dzwo​ny w księ​stwie i wy ​gła​szać z am ​bon żar​li​we ka​-
za​nia, by skło​nić wol​ny ch oby ​wa​te​li do ru​sze​nia na woj ​nę. Moż​ni wy ​stę​po​wa​li z ar​m ii! Oj ​ciec
Al​bert prze​m a​wiał pło​m ien​nie, j e​go sło​wa brzm ia​ły gło​śno i do​bit​nie, ge​sty ​ku​lo​wał z oży ​wie​-
niem . Jak​że król Piotr m a bro​nić Ka​ta​lo​nii? A j e​śli wład​ca Ma​j or​ki, za​chę​co​ny po​sta​wą wiel​m o​-
żów, sprzy ​m ie​rzy się z Fran​cu​za​m i i za​ata​ku​j e Ka​ta​lo​nię? Nie by ł​by to zresz​tą pierw​szy raz! Głos
oj ​ca Al​ber​ta po​ru​szał wier​ny ch. Czy j uż za​po​m nie​li​ście? Prze​cież sły ​sze​li​ście o fran​cu​skiej wy ​-
pra​wie Ny ​żo​wej prze​ciw​ko Ka​ta​lo​nii. Wte​dy sta​wi​li​śm y opór. A te​raz? Czy i ty m ra​zem szczę​-
ście nam do​pi​sze, j e​śli po​zwo​li​m y Ja​ku​bo​wi III otrzą​snąć się po klę​sce?

Ar​nau wpa​try ​wał się w ka​m ien​ną fi​gur​kę Ma​don​ny z Dziec​kiem . Gdy ​by cho​ciaż m ie​li dziec​-

ko. Wte​dy spra​wy na pew​no nie po​su​nę​ły ​by się tak da​le​ko. Ale​dis nie by ​ła​by dla nie​go ta​ka
okrut​na. Gdy ​by m ie​li dziec​ko…

— Zło​ży ​łem ślu​by — szep​nął na​gle do Ma​rii, gdy ka​pral na​dal wer​bo​wał żoł​nie​rzy. — Pój ​dę

na woj ​nę. Mo​że gdy Wró​cę Ma​don​na po​bło​go​sła​wi nas po​tom ​stwem .

Ma​ria od​wró​ci​ła się, chwy ​ci​ła dłoń m ę​ża i uści​snę​ła j a m oc​no. Po​tem ona rów​nież spoj ​rza​ła

na Ma​don​nę.

— Nie m o​żesz m i te​go zro​bić! — krzy k​nę​ła Ale​dis, gdy Ar​nau po​wie​dział j ej o swo​im po​sta​-

no​wie​niu. Ar​nau pró​bo​wał uci​szy ć j ą ge​stem rę​ki, ale ona wciąż krzy ​cza​ła: — Nie m o​żesz m nie
tak zo​sta​wić! Po​wiem wszy st​ko…

— I co ci to da? — prze​rwał j ej Ar​nau. — Ja bę​dę j uż wte​dy na woj ​nie. Zgu​bisz sa​m ą sie​bie.
Spoj ​rze​li so​bie w oczy. Jak zwy ​kle sie​dzie​li w za​ro​ślach. Dol​na war​ga Ale​dis drża​ła. Ja​każ ona

pięk​na! Ar​nau chciał do​tknąć j ej po​licz​ka, po któ​ry m za​czę​ły pły ​nąć łzy, ale po​wstrzy ​m ał się
w ostat​niej chwi​li.

— Że​gnaj , Ale​dis.
— Nie m o​żesz m nie zo​sta​wić — łka​ła.

Osu​nę​ła się na ko​la​na, z gło​wą w ra​m io​nach. Ci​sza spra​wi​ła, że pod​nio​sła na nie​go wzrok.
— Dla​cze​go m i to ro​bisz? — szlo​cha​ła.
Ar​nau pa​trzy ł na łzy spły ​wa​j ą​ce po j ej twa​rzy, na cia​ło wstrzą​sa​ne spa​zm a​m i. Za​gry zł war​gi

i uciekł wzro​kiem ku szczy ​to​wi gó​ry Mon​tj u​ic, skąd zno​sił ka​m ie​nie. Po co krzy w​dzić j ą j esz​cze
bar​dziej ? Roz​warł ra​m io​na.

— Mu​szę, zro​zum .
Ale​dis pod​czoł​ga​ła się do nie​go na klęcz​kach i do​tknę​ła j e​go nóg.
— Mu​szę! — po​wtó​rzy ł Ar​nau, od​su​wa​j ąc się. A po​tem ru​szy ł w dół ku m ia​stu.

27

To by ​ły pro​sty ​tut​ki, zdra​dza​ły j e barw​ne stro​j e. Ale​dis nie wie​dzia​ła, czy po​win​na do nich po​-

dej ść, nie m o​gła się j ed​nak oprzeć wo​ni przy ​go​to​wy ​wa​nej przez nie zu​py. Um ie​ra​ła z gło​du. Bar​-
dzo zm i​zer​nia​ła. Mło​de dziew​czy ​ny, j ej ró​wie​śnicz​ki, krzą​ta​ły się przy ogni​sku, ga​wę​dząc we​so​ło.
Do​strze​gły j ą przy obo​zo​wy ch na​m io​tach i za​pro​si​ły do sie​bie, ale… to prze​cież nie​rząd​ni​ce.
Ale​dis spoj ​rza​ła na sie​bie: m ia​ła na so​bie brud​ne, cuch​ną​ce łach​m a​ny. Pro​sty ​tut​ki ski​nę​ły na nią
po​now​nie, a ona za​pa​trzy ​ła się na ich j e​dwab​ne, po​bły ​sku​j ą​ce w słoń​cu ubra​nia. Nikt nie chciał
j ej po​m óc. A prze​cież pro​si​ła o coś do j e​dze​nia we wszy st​kich na​m io​tach, szo​pach, przy ogni​-
skach. Czy kto​kol​wiek się nad nią uli​to​wał? Po​trak​to​wa​no j ą j ak zwy ​kłą że​bracz​kę. Pro​si​ła o j ał​-
m uż​nę — o krom ​kę chle​ba, ochłap m ię​sa lub choć​by ka​wa​łek j a​rzy ​ny — ale na​plu​to na j ej wy ​-
cią​gnię​tą rę​kę. A. po​tem wy ​śm ia​no. Te ko​bie​ty są la​dacz​ni​ca​m i, ale przy ​naj ​m niej za​pro​si​ły j ą
na zu​pę.

Król zwo​łał woj ​sko do Fi​gu​eras, m ia​sta na pół​no​cy Ka​ta​lo​nii. Sta​wi​li się tam m oż​ni, któ​rzy nie

opu​ści​li m o​nar​chy, oraz po​spo​li​te ru​sze​nie, rów​nież od​dzia​ły z Bar​ce​lo​ny. By ł wśród nich Ar​nau
Es​ta​ny ​ol, na​resz​cie spo​koj ​ny, pe​łen opty ​m i​zm u, zbro​j o​ny w odzie​dzi​czo​ną po oj ​cu ku​szę oraz
szty ​let o stę​pio​ny m czub​ku.

Jed​nak król Piotr zgro​m a​dził w Fi​gu​eras nie ty l​ko ty ​siąc dwu​stu j eźdź​ców i czte​ry ty ​sią​ce pie​-

chu​rów. Wraz z nim ścią​gnę​ła tu in​ne​go ro​dza​j u ar​m ia, zło​żo​na z ro​dzin żoł​nie​rzy — głów​nie al​-
m o​ga​wa​rów, któ​rzy pro​wa​dzi​li ko​czow​ni​czy try b ży ​cia i wę​dro​wa​li z ca​ły m do​by t​kiem — kup​-
ców, ostrzą​cy ch so​bie zę​by na skar​by złu​pio​ne przez woj ​sko, oraz z han​dla​rzy nie​wol​ni​ków, kle​-
chów, szu​le​rów, zło​dzie​j asz​ków, pro​sty ​tut​ki, że​bra​ków i wszel​kie​go ro​dza​j u nę​dza​rzy, któ​rzy lgnę​li
do pa​dli​ny ni​czy m sę​py. By ​ła to po​tęż​na ty l​na straż, wę​dru​j ą​ca w ślad za woj ​skiem i rzą​dzą​ca się
wła​sny ​m i pra​wa​m i, nie​rzad​ko okrut​niej ​szy ​m i niż pra​wa woj ​ny, na któ​rej pa​so​ży ​to​wa​ła.

Wśród tej nie​j ed​no​rod​nej ciż​by zna​la​zła się rów​nież Ale​dis. Po​że​gnal​ne sło​wa Ar​naua roz​-

brzm ie​wa​ły j ej w uszach, gdy po raz ko​lej ​ny po​czu​ła, j ak chro​po​wa​te i po​m arsz​czo​ne rę​ce się​-
ga​j ą do naj ​bar​dziej in​ty m ​ny ch za​kąt​ków j ej cia​ła. Rzę​że​nie sta​re​go gar​ba​rza zla​ło się z j ej wspo​-

m nie​nia​m i. Sta​rzec uszczy p​nął j ą w srom . Ale​dis ani drgnę​ła. Sta​ruch uszczy p​nął j ą zno​wu, ty m
ra​zem znacz​nie m oc​niej , do​m a​ga​j ąc się go​to​wo​ści, j a​ką za​wsze uda​wa​ła przed nim j e​go m ło​da
żo​na. Jed​nak ko​bie​ta za​ci​snę​ła uda. Dla​cze​go m nie po​rzu​ci​łeś, Ar​nau? — po​m y ​śla​ła, czu​j ąc, że
Pau wła​zi na nią i rę​ka​m i pró​bu​j e uto​ro​wać so​bie dro​gę do j ej wnę​trza. Ustą​pi​ła i roz​ło​ży ​ła no​gi,
a go​ry cz pod​cho​dzi​ła j ej do gar​dła. Nie da​ła po so​bie po​znać, że zbie​ra j ej się na wy ​m io​ty. Sta​-
ruch wił się na niej ni​czy m gad. Prze​krę​ci​ła gło​wę i zwy ​m io​to​wa​ła na łóż​ko. Na​wet te​go nie za​-
uwa​ży ł. Na​dal na​cie​rał na nią nie​do​łęż​nie, pod​trzy ​m u​j ąc rę​ka​m i swą ob​wi​słą m ę​skość. Trzy ​m ał
gło​wę na j ej pier​siach i gry zł m ięk​kie z obrzy ​dze​nia sut​ki. Gdy skoń​czy ł, osu​nął się na sien​nik i za​-
snął. Na​za​j utrz Ale​dis spa​ko​wa​ła do to​boł​ka swój li​chy do​by ​tek, tro​chę j e​dze​nia oraz kil​ka m o​net
skra​dzio​ny ch m ę​żo​wi i j ak gdy ​by ni​g​dy nic wy ​szła z do​m u.

Mi​nę​ła klasz​tor Sant Pe​re de les Pu​el​les i zna​la​zła się m u​ra​m i Bar​ce​lo​ny, na wie​ko​wy m rzy m ​-

skim trak​cie, któ​ry j ą za​pro​wa​dzić do Fi​gu​eras. Prze​szła przez bra​m ę m ia​sta ze spusz​czo​ną gło​wą,
nie pa​trząc na żoł​nie​rzy, choć m ia​ła ocho​tę rzu​cić się do uciecz​ki. Po​tem spoj ​rza​ła na j a​sne, błę​-
kit​ne nie​bo i ru​szy ​ła na spo​tka​nie przy ​szło​ści, uśm ie​cha​j ąc się do licz​ny ch wę​drow​ców, któ​rzy
zm ie​rza​li do wiel​kie​go m ia​sta. Ar​nau rów​nież po​rzu​cił żo​nę. Pew​nie po​szedł na woj ​nę ty l​ko po to,
by się od niej uwol​nić! Nie​m oż​li​we, by ko​chał Ma​rię. Ona, Ale​dis, czu​ła to, gdy by ​li ra​zem . Gdy
w nią wcho​dził! Zna​ła j e​go m y ​śli, wie​dzia​ła, że ko​cha ty l​ko j ą. A j uż nie​ba​wem , gdy j ą uj ​rzy …
Ale​dis wy ​obra​zi​ła so​bie, j ak bie​gnie ku niej z otwar​ty ​m i ra​m io​na​m i. Uciek​ną! Tak, uciek​ną i j uż
za​wsze bę​dą ra​zem .

Przez pierw​sze go​dzi​ny szła z grup​ką wie​śnia​ków, któ​rzy wra​ca​li do do​m u, sprze​daw​szy w m ie​-

ście plo​ny. Wy ​j a​śni​ła im , że spo​dzie​wa się dziec​ka i idzie po​wie​dzieć o ty m m ę​żo​wi. Do​wie​dzia​ła
się od nich, że od Fi​gu​eras dzie​li j ą pięć lub sześć dni m ar​szu i że nie po​win​na zba​czać z trak​tu aż
do Ge​ro​ny. Mia​ła rów​nież oka​zj ę wy ​słu​chać rad dwóch bez​zęb​ny ch i bo​sy ch ba​bin, któ​re zda​wa​-
ły się ła​m ać pod cię​ża​rem pu​sty ch ko​szy, m i​m o to pru​ły przed sie​bie z ener​gią ni​j ak nie​pa​su​j ą​cą
do ich sta​reń​kich i za​su​szo​ny ch ciał.

— Ko​bie​ta nie po​win​na sa​m ot​nie za​pusz​czać się na te szla​ki — rzu​ci​ła j ed​na z nich, krę​cąc gło​-

wą.

— Oj nie, nie — za​wtó​ro​wa​ła j ej to​wa​rzy sz​ka.
Mi​nę​ło kil​ka se​kund, ty ​le, ile za​j ę​ło sta​ro​wi​nom za​czerp​nię​cie od​de​chu.
— Zwłasz​cza gdy j est m ło​da i pięk​na — do​da​ła ta dru​ga.
— Świę​ta praw​da — po​twier​dzi​ła pierw​sza.
— Cóż złe​go m o​że m i się przy ​tra​fić? — za​py ​ta​ła na​iw​nie Ale​dis. — Prze​cież trakt j est pe​łen

lu​dzi, do​bry ch lu​dzi, ta​kich j ak wy.

Zno​wu m u​sia​ła za​cze​kać na od​po​wiedź. Ba​bi​ny szły przez chwi​lę w m il​cze​niu, ty m ra​zem nie​-

co szy b​ciej , by na​dą​ży ć za grup​ką wie​śnia​ków.

— Ow​szem , nie brak tu wę​drow​ców. Bar​ce​lo​na oto​czo​na j est wio​ska​m i, któ​re, po​dob​nie j ak

m y, za​wdzię​cza​j ą by t są​siedz​twu wiel​kie​go m ia​sta. Ale nie​co da​lej — do​da​ła sta​rusz​ka, pa​trząc
ca​ły czas pod no​gi — wsie są co​raz rzad​sze, w po​bli​żu nie m a żad​ny ch gro​dów, a dro​gi pu​sto​sze​j ą
i sta​j ą się nie​bez​piecz​ne.

Ty m ra​zem dru​ga ko​bie​ci​na nie po​wie​dzia​ła sło​wa. Jed​nak po obo​wiąz​ko​wej prze​rwie zwró​ci​ła

się do Ale​dis:

— Kie​dy zo​sta​niesz sa​m a, le​piej nie zwra​caj na sie​bie uwa​gi. Cho​waj się, gdy ty l​ko usły ​szy sz,

że ktoś nad​cho​dzi. Uni​kaj to​wa​rzy ​stwa.

— Na​wet ry ​ce​rzy ? — zdzi​wi​ła się Ale​dis.
— Zwłasz​cza ry ​ce​rzy ! — wy ​krzy k​nę​ła j ed​na z ba​bin.
— Na od​głos koń​skich ko​py t kry j się, gdzie po​pad​nie, i klep zdro​waś​ki! — po​ra​dzi​ła dru​ga.
Obie, wy ​raź​nie po​ru​szo​ne, od​po​wie​dzia​ły ty m ra​zem j ed​no​cze​śnie, za​po​m i​na​j ąc o prze​rwie

na za​czerp​nię​cie po​wie​trza. Na​wet przy ​sta​nę​ły, przez co zo​sta​ły da​le​ko w ty ​le za resz​tą chło​pów.
Nie​do​wie​rza​nie na twa​rzy Ale​dis by ​ło tak wy ​raź​ne, że ba​bu​leń​ki, ru​szy w​szy zno​wu żwa​wy m kro​-
kiem , wró​ci​ły do te​m a​tu:

— Po​słu​chaj , dziec​ko — za​czę​ła j ed​na, a dru​ga ki​wa​ła gło​wą, j esz​cze za​nim tam ​ta prze​szła do

sed​na — na two​im m iej ​scu wró​ci​ła​by m do Bar​ce​lo​ny i po​cze​ka​ła na m ę​ża w do​m u. Na go​ściń​-
cach aż roi się od nie​bez​pie​czeństw, zwłasz​cza te​raz, gdy żoł​nie​rze i straż kró​lew​ska są na woj ​nie.
Rze​zi​m iesz​ki roz​m a​itej m a​ści czu​j ą się bez​kar​ni i wszę​dzie sze​rzy się zło i bez​pra​wie, bo nikt nie
pil​nu​j e po​rząd​ku, a król m a waż​niej ​sze spra​wy na gło​wie niż ochro​na dróg.

Ale​dis szła za​m y ​ślo​na obok sta​ru​szek. Ma się cho​wać przed ry ​ce​rza​m i? Dla​cze​go? Wszy ​scy

ry ​ce​rze od​wie​dza​j ą​cy warsz​tat gar​bar​ski trak​to​wa​li j ą z sza​cun​kiem . Ni​g​dy nie sły ​sza​ła, by licz​ni
kup​cy, za​opa​tru​j ą​cy j ej m ę​ża w su​row​ce, wspo​m i​na​li o roz​bo​j ach i gwał​tach na ka​ta​loń​skich go​-
ściń​cach. Na​to​m iast do​sko​na​le pa​m ię​ta​ła m ro​żą​ce krew w ży ​łach opo​wie​ści o nie​bez​pie​czeń​-
stwach czy ​ha​j ą​cy ch na uczest​ni​ków m or​skich po​dró​ży oraz kup​ców prze​m ie​rza​j ą​cy ch zie​m ie
Mau​rów lub te od​le​glej ​sze, na​le​żą​ce do suł​ta​na Egip​tu. Mąż wspo​m i​nał, że od po​nad dwu​stu lat
ka​ta​loń​skie dro​gi znaj ​du​j ą się pod szcze​gól​ną opie​ką pra​wa i kró​la, a zło​czy ń​ców trud​nią​cy ch się
roz​bo​j em na kró​lew​skich go​ściń​cach cze​ka​j ą wy ​j ąt​ko​wo su​ro​we ka​ry. bez​pie​czeń​stwo na trak​tach
j est w han​dlu ogrom ​nie waż​ne — m ó​wił — „Jak​że​by ina​czej na​sze pro​duk​ty do​cie​ra​ły do naj ​dal​-
szy ch za​kąt​ków Ka​ta​lo​nii?”. Na​stęp​nie opo​wie​dział j ej , j ak opo​wia​da się dziec​ku, że j uż dwie​ście
lat te​m u Ko​ściół pró​bo​wał za​pro​wa​dzić po​rzą​dek na go​ściń​cach. Wte​dy wła​śnie sy ​no​dy ogło​si​ły
sto​sow​ny edy kt zna​ny j a​ko Con​sti​tu​cio​nes de Paz y Tre​gua. Je​śli ktoś go po​gwał​cił, na​ty ch​m iast
zo​sta​wał ob​ło​żo​ny klą​twą. Bi​sku​pi za​bro​ni​li m iesz​kań​com swy ch hrabstw i bi​skupstw na​pa​dać na
wro​gów od ho​ra no​na w so​bo​tę, do ho​ra pri​m a w po​nie​dzia​łek oraz pod​czas świąt ko​ściel​ny ch.
Edy kt chro​nił w spo​sób szcze​gól​ny du​chow​ny ch, świą​ty ​nie tu​dzież wier​ny ch idą​cy ch na m szę lub
wra​ca​j ą​cy ch z ko​ścio​ła. Con​sti​tu​cio​nes, j ak do​wie​dzia​ła się Ale​dis, zo​sta​ły z cza​sem po​sze​rzo​ne
i bra​ły w obro​nę co​raz wię​cej osób i do​by t​ku, a m ia​no​wi​cie kup​ców, zwie​rzę​ta go​spo​dar​cze
i j ucz​ne, na​rzę​dzia rol​ni​cze, go​spo​dar​stwa chłop​skie, m iesz​czan, nie​wia​sty, pło​dy rol​ne, ga​j e oliw​-
ne, wi​no… Osta​tecz​nie król Al​fons I ob​j ął ty ​m i przy ​wi​le​j a​m i wszy st​kie dro​gi i go​ściń​ce pu​blicz​-
ne, oświad​cza​j ąc, że każ​dy, kto j e po​gwał​ci, do​pu​ści się ob​ra​zy m a​j e​sta​tu. Ale​dis zer​k​nę​ła na ob​-
ła​do​wa​ne to​boł​ka​m i sta​rusz​ki, któ​re szły w m il​cze​niu, po​włó​cząc bo​sy ​m i no​ga​m i. Kto od​wa​ży ł​by
się do​pu​ścić ob​ra​zy m a​j e​sta​tu? Ja​ki chrze​ści​j a​nin na​ra​żał​by się na eks​ko​m u​ni​kę i na​pa​dał na wę​-
drow​ców na ka​ta​loń​skich go​ściń​cach? O ty m wła​śnie roz​m y ​śla​ła Ale​dis, gdy to​wa​rzy ​szą​ca j ej
grup​ka chło​pów skrę​ci​ła w stro​nę San An​dres. — Do wi​dze​nia, có​recz​ko — po​że​gna​ły j ą sta​rusz​ki.
Nie lek​ce​waż na​szy ch prze​stróg — do​da​ła j ed​na. — Je​śli wszy st​ko nie za​wró​cisz z dro​gi, bądź
ostroż​na. Le​piej nie za​chodź do wsi ani do m ia​ste​czek. Ktoś m ógł​by zwró​cić na cie​bie uwa​gę
i pój ść za to​bą. Za​trzy ​m uj się wy ​łącz​nie w fol​war​kach, ale ty l​ko tam , gdzie zo​ba​czy sz ko​bie​ty
i dzie​ci. Ale​dis od​pro​wa​dzi​ła wzro​kiem chło​pów oraz bo​so​no​gie żo​ny, sta​ra​j ą​ce się za ni​m i na​dą​-
ży ć. Zo​sta​ła sa​m a. Do tej po​ry szła w to​wa​rzy ​stwie wie​śnia​ków, ga​wę​dząc z ni​m i i po​zwa​la​j ą
m y ​ślom oraz wy ​obraź​ni szy ​bo​wać swo​bod​nie i bez​tro​sko. Ma​rzy ​ła o spo​tka​niu z Ar​nau​em , pod​-
eks​cy ​to​wa​na przy ​go​dą w któ​rą rzu​ci​ła się pod wpły ​wem im ​pul​su, j ed​nak gdy gło​sy i kro​ki wie​-

śnia​ków uci​chły w od​da​li, sa​m ot​ność za​czę​ła j ej cią​ży ć. Cze​ka​ła j ą da​le​ka dro​ga i Ale​dis —
chcąc spraw​dzić j ak da​le​ka — osło​ni​ła rę​ką oczy, by chro​nić j e przed słoń​cem sto​j ą​cy m wy ​so​ko
na błę​kit​ny m nie​bie. Ani j ed​na chm ur​ka nie pla​m i​ła nie​bo​skło​nu, zle​wa​j ą​ce​go się na ho​ry ​zon​cie
z nie​zm ie​rzo​ny ​m i i ży ​zny ​m i zie​m ia​m i Ka​ta​lo​nii.

Gdy wie​śnia​cy po​szli w swo​j ą stro​nę, Ale​dis za​czę​ła do​skwie​rać nie ty l​ko sa​m ot​ność. Czu​ła się

nie​swo​j o w ob​cy m m iej ​scu, ni​g​dy nie m ia​ła bo​wiem do czy ​nie​nia z tak roz​le​gły ​m i, otwar​ty ​m i
prze​strze​nia​m i, gdzie m o​gła ogar​nąć j ed​ny m spoj ​rze​niem nie​bo​skłon i wid​no​krąg. Ro​zej ​rza​ła się.
Po​pa​trzy ​ła przed sie​bie, tam , gdzie po​dob​no znaj ​do​wa​ło się Fi​gu​eras. No​gi się pod nią ugię​ły. Od​-
wró​ci​ła się i spoj ​rza​ła za sie​bie. Nic, pust​ka. Bar​ce​lo​na po​zo​sta​ła da​le​ko w ty ​le, a ota​cza​j ą​ce Ale​-
dis zie​m ie by ​ły zu​peł​nie ob​ce. Po​szu​ka​ła wzro​kiem da​chów, któ​re do tej po​ry za​wsze za​sła​nia​ły
j ej nie​zna​ny cud na​tu​ry — ogrom nie​ba. Wcią​gnę​ła po​wie​trze, chcąc wy ​ło​wić swoj ​skie za​pa​-
chy, woń gar​bo​wa​nej skó​ry … Na​sta​wi​ła ucha, by usły ​szeć na​wo​ły ​wa​nia prze​chod​niów, zgiełk
tęt​nią​ce​go ży ​ciem m ia​sta. Wszy st​ko na nic, by ​ła zu​peł​nie sa​m a. Na​gle przy ​po​m nia​ła so​bie prze​-
stro​gi sta​ru​szek. Obej ​rza​ła się i spró​bo​wa​ła wy ​pa​trzy ć w od​da​li Bar​ce​lo​nę. Ma przed so​bą pięć
lub sześć dni dro​gi! Gdzie bę​dzie spa​ła? Czy m się po​ży ​wi? Zwa​ży ​ła w rę​ku wę​ze​łek z ca​ły m
swy m do​by t​kiem . A j e​śli sta​rusz​ki m ia​ły ra​cj ę? Jak so​bie po​ra​dzi? Co zro​bi, j e​śli za​cze​pi j ą j a​kiś
ry ​cerz lub opry ​szek? Słoń​ce sta​ło j uż wy ​so​ko na nie​bie. Wzrok Ale​dis znów po​wę​dro​wał za wid​-
no​krąg, gdzie cze​ka​ło na nią Fi​gu​eras i… Ar​nau.

Zdwo​iła czuj ​ność. Mia​ła te​raz oczy i uszy sze​ro​ko otwar​te, na​słu​chi​wa​ła naj ​lżej ​sze​go od​gło​su,

któ​ry za​kłó​cił​by pa​nu​j ą​cy na dro​dze spo​kój . W sa​m o po​łu​dnie do​tar​ła w oko​li​ce Mont​ca​dy, gdzie
za​m ek na wzgó​rzu, dzie​lą​cy m na​zwę z gro​dem , bro​nił do​stę​pu do rów​ni​ny ota​cza​j ą​cej Bar​ce​lo​-
nę. Go​ści​niec znów za​peł​nił się chło​pa​m i i kup​ca​m i. Ale​dis przy ​łą​czy ​ła się do nich, j ak​by i ona
zm ie​rza​ła do gro​du, ale na przed​m ie​ściach, przy ​po​m niaw​szy so​bie prze​stro​gę sta​ru​szek, zbo​czy ​ła
z dro​gi i obe​szła m ia​sto sze​ro​kim łu​kiem .

Z ra​do​ścią za​uwa​ży ​ła, że boi się m niej niż na po​cząt​ku sa​m ot​nej po​dró​ży. Na pół​noc od Mont​-

ca​dy na​dal na​po​ty ​ka​ła chło​pów i kup​ców. Więk​szość szła pie​szo, ty l​ko nie​któ​rzy j e​cha​li na wo​-
zach, m u​łach lub osłach. Wszy ​scy po​zdra​wia​li się uprzej ​m ie i Ale​dis bar​dzo po​do​ba​ła się ta ser​-
decz​na at​m os​fe​ra. Zno​wu przy ​łą​czy ​ła się do grup​ki wę​drow​ców, ty m ra​zem kup​ców po​dą​ża​j ą​-
cy ch do Ri​pol​let. Z ich po​m o​cą prze​pra​wi​ła się przez rze​kę Be​sós, ale wkrót​ce po​tem ich szla​ki się
ro​ze​szły i kup​cy skrę​ci​li na le​wo. Ale​dis obe​szła Val Ro​m a​nas, ale za​raz za gro​dem dro​gę prze​cię​-
ła j ej głów​na od​no​ga rze​ki Be​sós. O tej po​rze ro​ku by ​ła j esz​cze tak rwą​ca, że o sa​m o​dziel​nej
prze​pra​wie nie m o​gło by ć m o​wy.

Ale​dis zer​k​nę​ła na rze​kę i na ospa​łe​go prze​woź​ni​ka cze​ka​j ą​ce​go na brze​gu. Męż​czy ​zna

uśm iech​nął się do niej z nie​zro​zu​m ia​łą po​błaż​li​wo​ścią, uka​zu​j ąc czar​ne zę​by. Aby kon​ty ​nu​ować
po​dróż, Ale​dis, chcąc nie chcąc, m u​sia​ła sko​rzy ​stać z j e​go usług. Się​gnę​ła do wszy ​ty ch w bluz​kę
ta​sie​m ek, by j ak naj ​szczel​niej za​sło​nić de​kolt, ale wę​ze​łek, któ​ry nio​sła, utrud​niał j ej ru​chy. Zwol​-
ni​ła kro​ku. Za​wsze po​dzi​wia​no j ej zgrab​ne ru​chy, a ona sta​ra​ła się pod​kre​ślić swój wdzięk, ile​kroć
czu​ła na so​bie czy ​j eś spoj ​rze​nie. Ze​psu​te zę​by to nic w po​rów​na​niu z resz​tą! Chłop by ł do​słow​nie
po​ro​śnię​ty bru​dem . Mo​że le​piej upu​ści wę​ze​łek? Nie, za​uwa​ży. Ale cze​go się tu bać? Ko​szu​la
prze​woź​ni​ka by ​ła szty w​na od py ​łu. A sto​py ? Wiel​ki Bo​że! Pod bru​nat​ną sko​ru​pą pra​wie nie by ​ło
wi​dać pal​ców. Po​wo​li. Spo​koj ​nie — Chry ​ste Pa​nie, co za ob​le​śny ty p, po​m y ​śla​ła Ale​dis.

— Chcę do​stać się na dru​gi brzeg — rze​kła.
Prze​woź​nik prze​niósł wzrok z j ej pier​si na wiel​kie, kasz​ko​we oczy.

— Aha — rzu​cił ty l​ko, po czy m za​czął zno​wu się bez​wsty d​nie j ej pier​siom .
— Sły ​szy sz, co do cie​bie m ó​wię?
— Aha — po​wtó​rzy ł prze​woź​nik, ty m ra​zem nie pod​no​sząc na​wet wzro​ku.
Przez dłu​gą chwi​lę sły ​chać by ​ło ty l​ko szum rze​ki. Ale​dis czu​ła, że m ęż​czy ​zna roz​bie​ra j ą

wzro​kiem . Za​czę​ła szy b​ciej od​dy ​chać, co j esz​cze uwy ​dat​ni​ło j ej ko​bie​ce kształ​ty, a wte​dy na​bie​-
głe krwią źre​ni​ce prze​woź​ni​ka za​czę​ły błą​dzić po j ej cie​le.

Ale​dis by ​ła sa​m a sa​m iu​teń​ka gdzieś w ser​cu Ka​ta​lo​nii, na brze​gu rze​ki, o któ​rej ni​g​dy w ży ​ciu

nie sły ​sza​ła, a przez któ​rą j uż raz się prze​pra​wi​ła, i w to​wa​rzy ​stwie zer​ka​j ą​ce​go na nią ob​le​śnie
osił​ka. Ro​zej ​rza​ła się. Ni​g​dzie nie by ​ło ży ​wej du​szy. Kil​ka m e​trów na le​wo, z da​la od rze​ki, sta​ła
szo​pa skle​co​na z nie​chluj ​nie po​ukła​da​ny ch ba​li, tak sa​m o cuch​ną​ca i za​pusz​czo​na j ak go​spo​darz.
Przed wej ​ściem , wśród od​pad​ków i śm ie​ci pa​li​ło się ogni​sko, nad nim , na że​la​zny m trój ​no​gu wi​-
siał ko​cio​łek, z któ​re​go uno​sił się za​pach tak od​ra​ża​j ą​cy, że Ale​dis wo​la​ła na​wet nie m y ​śleć, co
j est w środ​ku.

— Mu​szę do​go​nić ar​m ię — po​wie​dzia​ła nie​pew​nie.
— Aha.
— Mój m ąż słu​ży w woj ​sku na​sze​go kró​la — skła​m a​ła, pod​no​sząc głos. — Idę go po​wia​do​m ić,

że ocze​ku​j ę dziec​ka. Mu​szę zdą​ży ć, za​nim zo​sta​nie wy ​sła​ny na po​le bi​twy.

— Aha. — Męż​czy ​zna po​ka​zał czar​ne zę​by, a z ką​ci​ków j e​go ust po​cie​kła śli​na.
Otarł war​gi rę​ka​wem .
— Nie po​tra​fisz po​wie​dzieć nic in​ne​go?
— A ow​szem — od​parł, m ru​żąc oczy. — Żoł​nie​rze kró​lew​scy pa​da​j ą w bi​twach j ak m u​chy.
Znie​nac​ka ude​rzy ł j ą na od​lew w twarz. Od​wró​ci​ła się a za​raz po​tem ru​nę​ła pod nie​ludz​ko

brud​ne sto​py na​past​ni​ka.

Osi​łek schy ​lił się, zła​pał j ą za wło​sy i po​wlókł do szo​py. Ale​dis za​to​pi​ła pa​znok​cie w j e​go dło​ni,

m i​m o to j ej nie pu​ścił. Pró​bo​wa​ła wstać, ale po​tknę​ła się i zno​wu upa​dła. Szy b​ko oprzy ​tom ​nia​ła
i rzu​ci​ła się na czwo​ra​kach na no​gi na​past​ni​ka, w go po​wa​lić, lecz on wy ​rwał się i kop​nął j ą z ca​-
łej si​ły w brzuch.

Już w szo​pie, gdy roz​pacz​li​wie pró​bo​wa​ła zła​pać od​dech, po​czu​ła, j ak bło​to i zie​m ia ka​le​czą j ej

cia​ło w ry tm ru​chów m ęż​czy ​zny.

W ocze​ki​wa​niu na ry ​cer​stwo i ścią​ga​j ą​ce z ca​łej Ka​ta​lo​nii od​dzia​ły po​spo​li​te​go ru​sze​nia tu​-

dzież pro​wi​zj e król Piotr za​trzy ​m ał się w obe​rży w Fi​gu​eras, m ie​ście po​ło​żo​ny m nie​da​le​ko gra​nic
Ro​us​sil​lo​nu i m a​j ą​cy m przed​sta​wi​cie​li w kor​te​zach. Ksią​żę Piotr i j e​go ry ​ce​rze roz​bi​li obóz w Pe​-
re​la​dzie, a ksią​żę Ja​kub i po​zo​sta​li m oż​no​wład​cy — m ię​dzy in​ny ​m i pan Eixe​ri​ca, hra​bia de Lu​na,
Bla​sco de Ala​gó, Ju​an Xi​m e​nez de Ur​rea, Fe​li​pe de Ca​stro i Ju​an Fer​ran​dez de Lu​na — roz​ło​ży ​li
się wraz ze swy ​m i od​dzia​ła​m i na przed​m ie​ściach Fi​gu​eras.

Ar​naua Es​ta​ny ​ola wcie​lo​no do woj sk kró​lew​skich. Miał dwa​dzie​ścia dwa la​ta i wszy st​ko by ​ło

dla nie​go no​we. Obo​zo​wi​sko sku​pia​j ą​ce po​nad dwa ty ​sią​ce m ęż​czy zn — roz​sa​dza​ny ch eu​fo​rią
z po​wo​du zwy ​cię​stwa na Ma​j or​ce, żąd​ny ch wo​j en​ny ch wra​żeń, krwi i łu​pów, cze​ka​j ą​cy ch bez​-
czy n​nie, aż król wy ​da roz​kaz do ata​ku na Ro​us​sil​lon — by ​ło za​prze​cze​niem ła​du pa​nu​j ą​ce​go
w Bar​ce​lo​nie. Z wy ​j ąt​kiem m usz​try i ćwi​czeń strze​lec​kich obo​zo​we ży ​cie spro​wa​dza​ło się do ha​-
zar​du, strasz​li​wy ch hi​sto​rii wo​j en​ny ch, opo​wia​da​ny ch przez sta​ry ch wy ​j a​da​czy, prze​chwa​la​j ą​-
cy ch się przed nie​za​pra​wio​ny ​m i w bo​j ach to​wa​rzy ​sza​m i oraz — bo j ak​że​by ina​czej — do ra​bun​-
ków i burd.

Ar​nau lu​bił spa​ce​ro​wać po obo​zo​wi​sku w to​wa​rzy ​stwie trzech ró​wie​śni​ków z Bar​ce​lo​ny, rów​-

nie nie​do​świad​czo​ny ch w wo​j en​ny m rze​m io​śle j ak on. Po​dzi​wiał wierz​chow​ce i zbro​j e, któ​re
gierm ​ko​wie po​le​ro​wa​li ca​ły ​m i dnia​m i, a po​tem wy ​sta​wia​li przed na​m iot, j ak​by bra​li udział
w kon​kur​sie na naj ​bar​dziej lśnią​cy bo​j o​wy ekwi​pu​nek. Z j ed​nej stro​ny olśnie​wa​ły go koń​skie rzę​-
dy i roz​m a​itość wsze​la​kiej bro​ni, z dru​giej o m dło​ści przy ​pra​wiał fe​tor, brud i chm a​ry owa​dów
uno​szą​ce się nad śm ie​cia​m i i od​cho​da​m i ty ​się​cy lu​dzi i zwie​rząt. Straż kró​lew​ska po​le​ci​ła wy ​ko​-
pać z da​la od obo​zo​wi​ska la​try ​ny — dłu​gie głę​bo​kie ro​wy obok stru​m y ​ka, któ​ry m iał od​pro​wa​-
dzać nie​czy ​sto​ści. Jed​nak stru​m ień by ł pra​wie su​chy i na​gro​m a​dzo​ne od​cho​dy roz​kła​da​ły się,
wy ​dzie​la​j ąc nie​zno​śny, lep​ki fe​tor.

Pew​ne​go ran​ka czte​rem no​wy m zna​j o​m y m prze​cha​dza​j ą​cy m się wśród na​m io​tów dro​gę

prze​ciął wra​ca​j ą​cy z ćwi​czeń ry ​cerz. Koń, któ​ry nie m ógł się j uż do​cze​kać za​słu​żo​ne​go ob​ro​ku
i zrzu​ce​nia z pier​si i bo​ków cięż​kiej zbroi, bił ko​py ​ta​m i o zie​m ię, pod​czas gdy j eź​dziec sta​rał się
do​trzeć bez​piecz​nie do na​m io​tu, la​wi​ru​j ąc m ię​dzy żoł​nie​rza​m i i do​by t​kiem na​gro​m a​dzo​ny m na
obo​zo​wy ch ulicz​kach. Wiel​ki, skocz​ny ru​m ak, któ​re​m u wbi​j a​j ą​ce się bru​tal​nie w py sk wę​dzi​dło
nie po​zwa​la​ło po​gnać rą​czo do staj ​ni, prze​bie​rał no​ga​m i w nie​zwy ​kły m tań​cu, to​cząc bia​łą pia​nę.

Ar​nau i j e​go kom ​pa​ni ustą​pi​li m iej ​sca ry ​ce​rzo​wi, j ed​nak pech chciał, że koń gwał​tow​nie za​-

rzu​cił za​dem na Jau​m e​go, naj ​m niej ​sze​go z czwór​ki, któ​ry stra​cił rów​no​wa​gę i upadł. Jeź​dziec na​-
wet się nie obej ​rzał i od​j e​chał do po​bli​skie​go na​m io​tu, a drob​ny Jau​m e rów​nież wy ​szedł​by z ca​-
łe​go zda​rze​nia bez szwan​ku, gdy ​by nie zwa​lił się na grup​kę sta​ry ch rę​baj ​łów gra​j ą​cy ch w ko​ści.
A że j e​den z nich stra​cił wła​śnie for​tu​nę, j a​kiej nie po​kry ł​by żołd ze wszy st​kich przy ​szły ch wo​j en
kró​la Pio​tra, awan​tu​ra by ​ła nie​unik​nio​na. Pe​cho​wy gracz rzu​cił się na Jau​m e​go, by dać upust
wście​kło​ści, któ​rej wo​lał nie wy ​ła​do​wy ​wać na swy ch ro​sły ch to​wa​rzy ​szach. By ł to zwa​li​sty, bro​-
da​ty m ęż​czy ​zna o dłu​giej , brud​nej czu​pry ​nie i m i​nie — świa​dec​twie wie​lu prze​gra​ny ch par​tii —
któ​ra prze​ra​zi​ła​by na​wet naj ​m ęż​niej ​sze​go wro​ga.

Sta​ry wo​j ak uniósł in​tru​za j ak ku​kieł​kę. Jau​m e nie wie​dział, co się dzie​j e. Wła​śnie obe​rwał od

ko​nia i stra​cił rów​no​wa​gę, a te​raz j a​kiś fu​riat po​trzą​sał nim , wrzesz​cząc j ak opę​ta​ny, i okła​dał go
po twa​rzy tak za​wzię​cie, że z ką​ci​ków ust po​pły ​nę​ła m u krew.

Ar​nau pa​trzy ł, j ak chło​pak prze​bie​ra no​ga​m i w po​wie​trzu.
— Puść go, ty wie​przu! — wrza​snął, zdu​m ie​wa​j ąc na​wet sa​m e​go sie​bie.
Świad​ko​wie od​su​nę​li się. Jau​m e prze​stał prze​bie​rać no​ga​m i. Chwi​lę po​tem wy ​lą​do​wał na zie​-

m i, bo na​past​nik pu​ścił go, by roz​pra​wić się z żoł​nie​rzy ​kiem , któ​ry m iał czel​ność na​zwać go wie​-
przem . Oto​czy ł ich krąg ga​piów, któ​rzy za​cie​ra​li j uż rę​ce, cie​sząc się, że za​raz bę​dzie wi​do​wi​sko.
On, Ar​nau, prze​ciw wście​kłe​m u żoł​da​ko​wi. Gdy ​by go cho​ciaż nie ob​ra​ził. Co go pod​ku​si​ło, by na​-
zwać te​go osił​ka wie​przem ?

— To nie j e​go wi​na… — wy ​j ą​kał, wska​zu​j ąc na Jau​m e​go któ​ry roz​glą​dał się nie​przy ​tom ​nie.
Żoł​nierz nie od​po​wie​dział, ty l​ko ru​szy ł na Ar​naua ni​czy m roz​j u​szo​ny by k: ude​rzy ł go gło​wą

w pierś i od​rzu​cił na kil​ka m e​trów, zm u​sza​j ąc ga​piów do roz​stą​pie​nia się. Ar​nau po​czuł, że ból roz​-
ry ​wa m u klat​kę pier​sio​wą. Na​gle za​bra​kło m u cuch​ną​ce​go po​wie​trza, do któ​re​go wdy ​cha​nia zdą​-
ży ł się j uż przy ​zwy ​cza​ić. Za​czął po​ru​szać roz​pacz​li​wie usta​m i, że​by się nie udu​sić. Pró​bo​wał
wstać, ale na​past​nik kop​nął go w twarz, po​sy ​ła​j ąc z po​wro​tem na zie​m ię. Mi​m o przej ​m u​j ą​ce​go
bó​lu gło​wy wciąż sta​rał się za​czerp​nąć po​wie​trza i gdy j uż, j uż m iał wziąć od​dech, otrzy ​m ał ko​-
lej ​ne​go kop​nia​ka, ty m ra​zem w ner​ki. Pod gra​dem cio​sów zwi​nął się w kłę​bek i za​ci​snął z ca​łej si​-
ły po​wie​ki.

Kie​dy żoł​dak prze​stał się nad nim znę​cać, Ar​nau po​m y ​ślał, że m a po​gru​cho​ta​ne wszy st​kie ko​-

ści. Wy ​da​ło m u się, że przez za​sło​nę bó​lu do​cie​ra do nie​go j a​kiś od​głos.

Na​sta​wił ucha.
Usły ​szał raz, a po​tem j esz​cze raz, i zno​wu, i zno​wu. Otwo​rzy ł oczy i po​wiódł wzro​kiem po ota​-

cza​j ą​cy ch go lu​dziach, któ​rzy nie prze​sta​wa​li się śm iać: wy ​ty ​ka​li go pal​cem i re​cho​ta​li. W j e​go
obo​la​ły ch uszach za​brzm ia​ły sło​wa oj ​ca: „Po​świę​ci​łem wszy st​ko, że​by ś by ł wol​ny ”. W j e​go otę​-
pia​ły m um y ​śle ob​ra​zy i wspo​m nie​nia zla​ły się ze so​bą: zo​ba​czy ł oj ​ca wi​szą​ce​go na pla​cu Blat…
Wstał z twa​rzą za​la​ną krwią. Przy ​po​m niał so​bie pierw​szy ka​m ień, j a​ki za​niósł Ma​don​nie… Żoł​dak
stał do nie​go ty ​łem . Wy ​si​łek, j a​kie​go wy ​m a​ga​ło przy ​dźwi​ga​nie tam ​te​go skal​ne​go blo​ku… ból,
cier​pie​nie i prze​peł​nia​j ą​ca go du​m a, gdy skła​dał ka​m ień na pla​cu przed ko​ścio​łem …

— Ty wie​przu!
Bro​dacz od​wró​cił się na pię​cie. Sze​lest j e​go ubra​nia po​niósł się po ca​ły m obo​zo​wi​sku.
— Głu​pi wie​śnia​ku! — wrza​snął, zno​wu ru​sza​j ąc na Ar​naua. Ża​den ka​m ień nie by ł tak cięż​ki

j ak ten wieprz. Ża​den ka​m ień… Ar​nau rzu​cił się na żoł​nie​rza i wcze​pił w nie​go, unie​m oż​li​wia​j ąc
m u za​da​nie cio​su. Po​tur​la​li się po pia​chu. Ar​nau ze​rwał się pierw​szy, ale m iast ude​rzy ć na​past​ni​-
ka, zła​pał go za wło​sy i za skó​rza​ny pas, uniósł nad gło​wą j ak ku​kłę i ci​snął na ga​piów.

Bro​dacz wpadł z hu​kiem w ota​cza​j ą​cy ch ich żoł​nie​rzy.
Jed​nak ta na​ucz​ka nie ostu​dzi​ła j e​go za​pę​dów. Za​har​to​wa​ny w wal​ce, po kil​ku se​kun​dach sta​nął

znów przed Ar​nau​em , któ​ry j uż na nie​go cze​kał. Ty m ra​zem nie rzu​cił się na nie​go, lecz za​m ach​-
nął, j ed​nak i ty m ra​zem m ło​dzie​niec oka​zał się szy b​szy : od​pa​ro​wał cios, chwy ​ta​j ąc prze​ciw​ni​ka
za przed​ra​m ię, ob​ra​ca​j ąc go i wy ​rzu​ca​j ąc wy ​so​ko w po​wie​trze. Jed​nak nie wy ​rzą​dzał więk​szej
krzy w​dy wo​j a​ko​wi, któ​ry raz po raz wzna​wiał atak.

W koń​cu, gdy żoł​nierz ocze​ki​wał, że prze​ciw​nik zno​wu ci​śnie nim o zie​m ię, Ar​nau ude​rzy ł go

pię​ścią w twarz, wkła​da​j ąc w ten cios ca​łą bu​zu​j ą​cą w nim wście​kłość.

Wi​dzo​wie um il​kli. Bro​dacz zwa​lił się nie​przy ​tom ​ny no​gi Ar​naua, któ​ry naj ​chęt​niej za​czął​by

roz​cie​rać obo​la​łe kost​ki. Opa​no​wał się j ed​nak i po​wiódł wzro​kiem , nie opusz​cza​j ąc pię​ści, j ak​by
go​to​wał się do za​da​nia no​we​go cio​su. Nie wsta​waj — szep​nął w du​chu, zer​ka​j ąc na żoł​nie​rza. —
Bła​gam , nie wsta​waj .

Żoł​dak za​czął zbie​rać się nie​zdar​nie. Ani się waż! po​sta​wił pra​wą sto​pę na twa​rzy prze​ciw​ni​ka

i przy ​ci​snął go do zie​m i. — Nie wsta​waj , psu​bra​cie. Nie wstał. Kom ​pa​ni od​cią​gnę​li Ar​naua na
bok.

— Chłop​cze! — roz​legł się wład​czy głos. Ar​nau od​wró​cił się i zo​ba​czy ł ry ​ce​rza, któ​re​go za​-

cho​wa​nie spro​wo​ko​wa​ło bój ​kę, na​dal by ł w zbroi. — Zbliż się.

Ar​nau wy ​ko​nał roz​kaz, m a​su​j ąc ukrad​kiem dłoń.
— Ja, Eixi​m en d’Espar​ca, ry ​cerz j e​go wy ​so​ko​ści kró​la Pio​tra Trze​cie​go, chcę, by ś słu​ży ł pod

m y ​m i roz​ka​za​m i. Zgłoś się do m o​ich żoł​nie​rzy.

28

Trzy dziew​czy ​ny um il​kły i spoj ​rza​ły po so​bie, bo Ale​dis rzu​ci​ła się na j e​dze​nie j ak wy ​gło​dzo​-

ne zwie​rzę, rę​ka​m i wy ​ła​wia​j ąc z zu​py m ię​so i j a​rzy ​ny. Jed​nak ani na chwi​lę nie prze​sta​wa​ła zer​-
kać znad m i​ski na swo​j e do​bro​dziej ​ki. Naj ​m łod​sza z nich, blon​dy n​ka z ka​ska​dą krę​co​ny ch wło​sów
opa​da​j ą​cy ch na błę​kit​ną suk​nię, za​ci​snę​ła war​gi i zer​k​nę​ła na to​wa​rzy sz​ki. Któ​ra z nas przez to nie
prze​cho​dzi​ła? — zda​wa​ła się m ó​wić. Tam ​te przy ​tak​nę​ły wzro​kiem , a po​tem wszy st​kie trzy od​su​-
nę​ły się o kil​ka kro​ków.

Wów​czas wzrok blon​dy n​ki o krę​co​ny ch wło​sach po​wę​dro​wał do wnę​trza na​m io​tu, skąd —

z da​la od pra​żą​ce​go nie​m i​ło​sier​nie lip​co​we​go słoń​ca — czte​ry in​ne dziew​czy ​ny, nie​co star​sze,
oraz ich opie​kun​ka, sie​dzą​ca na ta​bo​re​cie, uważ​nie ob​ser​wo​wa​ły nie​zna​j o​m ą. Kie​dy ty l​ko Ale​dis
za​czę​ła krą​ży ć wo​kół na​m io​tu, ko​bie​ta na ta​bo​re​cie da​ła znak dziew​czy ​nom na ze​wnątrz, by j ą
na​kar​m i​ły. Od​tąd nie prze​sta​wa​ła ba​daw​czo się j ej przy ​glą​dać. Nie​zna​j o​m a, brud​na i w łach​m a​-
nach, by ​ła m i​m o wszy st​ko pięk​na i… m ło​da. Skąd się tu wzię​ła? Nie j est włó​czę​gą, nie że​bra​ła.
Nie j est rów​nież dziew​ką ulicz​ną, bo na wi​dok pro​sty ​tu​tek in​sty nk​tow​nie się cof​nę​ła. Mo​że i j est
brud​na. Mo​że i m a skoł​tu​nio​ne tłu​ste wło​sy i po​dar​te ubra​nie, j ed​nak j ej zę​by są bia​łe j ak śnieg.
Ta dziew​czy ​na nie za​zna​ła gło​du ani cho​rób, od któ​ry ch psu​j ą się zę​by. Co tu ro​bi? Pew​ni​kiem
ucie​ka. Ale od cze​go? Opie​kun​ka przy ​wo​ła​ła j ed​ną z sie​dzą​cy ch w na​m io​cie ko​biet.

— Um y j ​cie j ą i do​pro​wadź​cie do po​rząd​ku — szep​nę​ła j ej do ucha.
Ko​bie​ta spoj ​rza​ła na Ale​dis, uśm iech​nę​ła się i ski​nę​ła gło​wą.
Ale​dis nie wie​rzy ​ła wła​sny m uszom . „Ką​piel do​brze ci zro​bi”, usły ​sza​ła, gdy skoń​czy ​ła j eść,

od in​nej pro​sty ​tut​ki, któ​ra wy ​szła z na​m io​tu. Ką​piel! Od ty ​lu dni się nie m y ​ła! W na​m io​cie na​szy ​-
ko​wa​no m ied​ni​cę z przy ​j em ​nie chłod​ną wo​dą i Ale​dis usia​dła w niej z pod​kur​czo​ny ​m i no​ga​m i.
Trzy dziew​czy ​ny, któ​re po​czę​sto​wa​ły j ą zu​pą, za​krząt​nę​ły się ko​ło niej i za​czę​ły j ą m y ć. Cóż
szko​dzi, że da się tro​chę po​roz​piesz​czać? Nie m o​że prze​cież sta​nąć przed Ar​nau​em czar​na od bru​-
du. Od​dzia​ły kró​la sta​cj o​no​wa​ły tuż obok. Tam za​pew​ne go znaj ​dzie. Uda​ło się, do​tar​ła do Fi​gu​-
eras! Cóż w ty m złe​go, że po​zwo​li się um y ć? Po​zwo​li​ła się rów​nież ubrać. Do​sta​ła naj ​m niej wy ​-

zy ​wa​j ą​cy strój , ale j ed​nak… „Ko​bie​ty lek​kich oby ​cza​j ów m u​szą no​sić ko​lo​ro​we ubra​nia”, wy ​tłu​-
m a​czy ​ła j ej kie​dy ś m at​ka, gdy j a​ko m a​ła dziew​czy n​ka po​m y ​li​ła pro​sty ​tut​kę z m oż​ną pa​nią i ze​-
szła j ej z dro​gi. „Więc j ak j e od​róż​nić?”, za​py ​ta​ła Ale​dis. „Z na​ka​zu kró​la m u​szą ubie​rać się ko​lo​-
ro​wo, nie m o​gą j ed​nak no​sić pe​le​ry n​ki ani żad​ne​go in​ne​go okry ​cia, na​wet zi​m ą. Ko​bie​tę lek​kich
oby ​cza​j ów po​znasz po na​gich ra​m io​nach”.

Ale​dis zno​wu spoj ​rza​ła na sie​bie. Ko​bie​ty ta​kie j ak ona, żo​ny rze​m ieśl​ni​ków, ni​g​dy nie ubie​ra​-

ły się ko​lo​ro​wo, bo nie po​zwa​lał im na to król. A prze​cież barw​ne m a​te​rie są ta​kie pięk​ne! Jed​nak
nie m o​że po​ka​zać się tak Ar​nau​owi. Żoł​nie​rze m o​gli​by wziąć j ą za… Unio​sła rę​kę, by obej ​rzeć
się z bo​ku.

— I co, po​do​ba ci się?
Od​wró​ci​ła się i zo​ba​czy ​ła m a​da​m e. Na znak wcho​dzą​cej , An​to​nia, kę​dzie​rza​wa blon​dy n​ka,

któ​ra po​m a​ga​ła Ale​dis się ubrać, wy ​szła z na​m io​tu, zo​sta​wia​j ąc j e sa​m e.

— Tak… nie… — Ale​dis j esz​cze raz spoj ​rza​ła na sie​bie. Suk​nia by ​ła j a​sno​zie​lo​na. Czy znaj ​-

dzie tu j a​kieś okry ​cie na ra​m io​na, by nikt nie wziął j ej za ko​bie​tę lek​kich oby ​cza​j ów?

Ma​da​m e zm ie​rzy ​ła j ą od stóp do głów. Nie po​m y ​li​ła się. Te roz​kosz​ne krą​gło​ści uszczę​śli​wią

na​wet naj ​bar​dziej ka​pry ​śne​go wo​j a​ka. A oczy ? Ich spoj ​rze​nia się spo​tka​ły. Ol​brzy ​m ie. Kasz​ta​no​-
we. Wy ​da​j ą się sm ut​ne.

— Co cię tu przy ​wio​dło, dziec​ko?
— Mój m ąż. Po​szedł na woj ​nę, nie wie​dząc, że zo​sta​nie oj ​cem . Chcę m u po​wie​dzieć, za​nim

ru​szy do wal​ki.

Wy ​re​cy ​to​wa​ła to j ed​ny m tchem , po​dob​nie j ak kup​com , któ​rzy przy ​szli j ej z po​m o​cą w Be​sós,

gdy prze​woź​nik, zgwał​ciw​szy j ą, pró​bo​wał uto​pić w rze​ce. Jed​nak na wi​dok nad​cho​dzą​cy ch lu​dzi
rzu​cił się do uciecz​ki. Ale​dis nie zdo​ła​ła się wy ​rwać czar​no​zęb​ne​m u m ęż​czy ź​nie. Łka​ła, le​żąc
w bło​cie, pod​czas gdy j ą gwał​cił, a po​tem wlókł do rze​ki. Świat prze​stał dla niej ist​nieć, słoń​ce
zga​sło, a sa​pa​nie wci​ska​j ą​ce​go się w nią osił​ka gi​nę​ło w j ej wnę​trzu, zle​wa​j ąc się ze wspo​m nie​-
nia​m i i bez​sil​no​ścią. Kup​cy uli​to​wa​li się nad zhań​bio​ną dziew​czy ​ną.

— Mu​sisz po​wia​do​m ić o wszy st​kim na​czel​ni​ka — po​wie​dzie​li.
Ale co m a po​wie​dzieć kró​lew​skie​m u przed​sta​wi​cie​lo​wi? A j e​śli j ej m ąż wy ​słał za nią po​goń?

A j e​śli wszy st​ko się wy ​da? Wsz​czę​to by do​cho​dze​nie, a prze​cież nie m o​że…

— Nie. Mu​szę do​trzeć do obo​zu, za​nim król ru​szy do Ro​us​sil​lo​nu — po​wie​dzia​ła, wy ​j a​śniw​szy,

że j est przy na​dziei, ale j ej m ąż j esz​cze o ty m nie wie. — Gdy opo​wiem o wszy st​kim m ę​żo​wi, on
zde​cy ​du​j e, co ro​bić.

Kup​cy to​wa​rzy ​szy ​li j ej aż do Ge​ro​ny. Roz​sta​li się ko​ło ko​ścio​ła Świę​te​go Fe​lik​sa, pod m u​ra​m i

m ia​sta. Naj ​star​szy z kup​ców po​krę​cił gło​wą, wi​dząc, że zo​sta​j e sa​m a w tak opła​ka​ny m sta​nie.
Ale​dis przy ​po​m nia​ła so​bie, że zna​j o​m e sta​rusz​ki ra​dzi​ły j ej om i​j ać m ia​sta, dla​te​go nie we​szła do
sze​ścio​ty ​sięcz​nej Ge​ro​ny. Z da​le​ka przy j ​rza​ła się da​cho​wi ko​ścio​ła po​świę​co​ne​go Ma​rii i bu​do​-
wa​nej wła​śnie ka​te​drze, pła​co​wi bi​sku​pie​m u i wy ​so​kiej , m a​sy w​nej wie​ży Gi​ro​nel​la, Rów​ne​m u
punk​to​wi obron​ne​m u m ia​sta. Jesz​cze przez chwi​lę spo​glą​da​ła na Ge​ro​nę, po czy m ru​szy ​ła ku Fi​-
gu​eras.

Ma​da​m e ob​ser​wo​wa​ła Ale​dis za​to​pio​ną we wspo​m nie​niach. Za​uwa​ży ​ła, że drży.
W ślad za woj ​skiem do Fi​gu​eras ścią​ga​ły set​ki lu​dzi. Ale​dis, osła​bio​na gło​dem , do​łą​czy ​ła do

nich. Nie pa​m ię​ta​ła na​wet ich twa​rzy. Po​czę​sto​wa​li j ą chle​bem i świe​żą wo​dą, do​sta​ła też od ko​-
goś tro​chę j a​rzy n. Za​trzy ​m a​li się na noc​leg na pół​noc​ny m brze​gu rze​ki Flu​via, u stóp zam ​ku Pon​-

tons, któ​ry strzegł gro​du Ba​sca​ra w po​ło​wie dro​gi m ię​dzy Ge​ro​ną i Fi​gu​eras. Wte​dy wła​śnie j ej
dwaj to​wa​rzy ​sze po​dró​ży ode​bra​li w na​tu​rze za​pła​tę za po​czę​stu​nek i zgwał​ci​li j ą bru​tal​nie pod
osło​ną no​cy. Jed​nak Ale​dis by ​ło j uż wszy st​ko j ed​no. Przy ​wo​ła​ła twarz uko​cha​ne​go, szu​ka​j ąc
w ty m wspo​m nie​niu uko​j e​nia. Na​za​j utrz po​wlo​kła się kil​ka m e​trów za swy ​m i prze​śla​dow​ca​m i ni​-
czy m pies, j ed​nak ty m ra​zem nie da​li j ej j eść, na​wet się do niej nie ode​zwa​li. W koń​cu do​tar​ła
do obo​zo​wi​ska.

A te​raz… Dla​cze​go ta ko​bie​ta tak się j ej przy ​glą​da? Nie od​ry ​wa oczu od j ej … ło​na! Ale​dis po​-

czu​ła, j ak su​kien​ka opi​na pła​ski, twar​dy brzuch. Drgnę​ła i spu​ści​ła wzrok.

Ma​da​m e uśm iech​nę​ła się pod no​sem , choć Ale​dis te​go nie do​strze​gła. Ileż ra​zy sły ​sza​ła j uż ta​-

kie ci​che wy ​zna​nia? Wy ​m y ​ślo​ne hi​sto​ry j ​ki dziew​cząt, któ​re pierw​sze ba​daw​cze spoj ​rze​nie zbi​j a​ło
z tro​pu. Zdra​dza​ło j e zde​ner​wo​wa​nie i spusz​cza​ły wzrok, zu​peł​nie j ak ta nie​zna​j o​m a. Z ilo​m a cią​-
ża​m i m ia​ła j uż do czy ​nie​nia? Z tu​zi​na​m i? Set​ka​m i? Ni​g​dy nie wi​dzia​ła ko​bie​ty w cią​ży z tak pła​-
skim , sprę​ży ​sty m brzu​chem . Krwa​wie​nie się opóź​nia? By ć m o​że, ale każ​da ko​bie​ta wo​la​ła​by się
naj ​pierw upew​nić, za​m iast od ra​zu gnać ta​ki ka​wał za m ę​żem , któ​ry wy ​ru​szy ł na woj ​nę.

— W ta​kim stro​j u nie wej ​dziesz do obo​zu. — Na te sło​wa Ale​dis pod​nio​sła wzrok i zno​wu spoj ​-

rza​ła na sie​bie. — Nie m a​m y tam wstę​pu. Je​śli chcesz, po​py ​tam o two​j e​go m ę​ża.

— Pa​ni! Zro​bi​li​by ​ście to dla m nie? Dla​cze​go chce​cie m i po​m óc?
— Chy ​ba j uż ci po​m o​głam . Na​kar​m i​łam cię, um y ​łam i ubra​łam . Czy ktoś in​ny co​kol​wiek dla

cie​bie zro​bił w ty m obo​zie wa​ria​tów? — Ale​dis po​krę​ci​ła gło​wą. Kie​dy przy ​po​m nia​ła so​bie, j ak
j ą po​trak​to​wa​no, ciar​ki prze​szły j ej po ple​cach. — Więc dla​cze​go tak się dzi​wisz? — cią​gnę​ła ko​-
bie​ta. Ale​dis nie wie​dzia​ła, co od​po​wie​dzieć. — Je​ste​śm y ko​bie​ta​m i lek​kich oby ​cza​j ów, ale ser​ca
m a​m y m ięk​kie. Gdy ​by m i ktoś po​m ógł wie​le lat te​m u… — Po​pa​trzy ​ła przed sie​bie nie​obec​ny m
wzro​kiem , a j ej sło​wa za​wi​sły pod su​fi​tem na​m io​tu. — No, ale te​raz to j uż bez zna​cze​nia. Po​m o​-
gę ci. Mam zna​j o​m o​ści w obo​zie i j e​śli chcesz, spro​wa​dzę tu two​j e​go m ę​ża.

Ale​dis za​sta​no​wi​ła się. Cze​m u nie? Ma​da​m e cie​szy ​ła się j uż na m y śl o no​wy m na​by t​ku. Nie​-

trud​no bę​dzie po​zby ć się m ę​ża, wie​lu żoł​nie​rzy win​ny ch j ej j est przy ​słu​gę. Ma​ła bój ​ka w obo​zie
i po krzy ​ku… A wte​dy do ko​go zwró​ci się ta m a​ła? Zo​sta​nie zu​peł​nie sa​m a. Bę​dzie j ej j a​dła z rę​ki.
Je​śli rze​czy ​wi​ście j est w cią​ży, kil​ka m o​net wszy st​ko za​ła​twi. W koń​cu to j ej chleb po​wsze​dni.

— Bę​dę wam bar​dzo wdzięcz​na — ode​zwa​ła się Ale​dis. Pro​szę. Już za​czy ​na by ć po​słusz​na.
— Jak się na​zy ​wa twój m ąż i w j a​kim od​dzia​le słu​ży ?
— Na​le​ży do po​spo​li​te​go ru​sze​nia z Bar​ce​lo​ny, a na​zy ​wa się Ar​nau. Ar​nau Es​ta​ny ​ol. — Ma​-

da​m e za​drża​ła. — Sła​bo pa​ni? — za​py ​ta​ła Ale​dis.

Ko​bie​ta osu​nę​ła się na ta​bo​ret. Ob​lał j ą zim ​ny pot.
— Nie, nic m i nie j est — wy ​sa​pa​ła. — To przez ten prze​klę​ty upał. Po​daj m i wa​chlarz.
To nie​m oż​li​we, po​m y ​śla​ła, gdy Ale​dis się​ga​ła po wa​chlarz. Pul​so​wa​ło j ej w skro​niach. Ar​nau

Es​ta​ny ​ol! To nie​m oż​li​we!

— Jak on wy ​glą​da? — za​py ​ta​ła, wa​chlu​j ąc się.
— Och! Nie​trud​no bę​dzie go od​na​leźć. Pra​cu​j e j a​ko ba​sta​ix w por​cie. Jest m ło​dy, sil​ny, wy ​so​-

ki i przy ​stoj ​ny, ko​ło pra​we​go oka m a zna​m ię.

Ma​da​m e m il​cza​ła, nie prze​sta​j ąc się wa​chlo​wać. My ​śla​m i bar​dzo da​le​ko: wi​dzia​ła te​raz Na​-

varc​les, przy ​j ę​cie we​sel​ne, sien​nik, za​m ek… Llo​ren​ca de Bel​le​ra, swą hań​bę, głód i cier​pie​nie…
Ile to j uż lat? Dwa​dzie​ścia? Tak, dwa​dzie​ścia, m o​że tro​chę wię​cej . A te​raz…

Ale​dis prze​rwa​ła j ej roz​m y ​śla​nia:

— Zna​cie go? — Nie… nie.
Czy go zna? Pra​wie go nie pa​m ię​ta. By ​ła wte​dy dziec​kiem !
— Po​m o​że​cie m i go od​na​leźć?
A kto po​m o​że m nie, gdy go od​naj ​dę? Wo​la​ła zo​stać sa​m a.
— Zgo​da — po​wie​dzia​ła i wy ​pro​si​ła Ale​dis ru​chem rę​ki. Zo​staw​szy sa​m a, Fran​ce​sca ukry ​ła

twarz w dło​niach. Ar​nau!

Uda​ło j ej się za​po​m nieć, zm u​si​ła się do te​go, a te​raz, po dwu​dzie​stu la​tach… Je​śli dziew​czy ​na

m ó​wi praw​dę, no​si w ło​nie… j ej wnu​ka! A ona chcia​ła go za​bić. Dwa​dzie​ścia lat! Jak wy ​glą​da
te​raz Ar​nau? Ale​dis po​wie​dzia​ła, że j est wy ​so​ki, sil​ny i przy ​stoj ​ny. Nie po​tra​fi​ła go so​bie przy ​po​-
m nieć, na​wet j a​ko no​wo​rod​ka. Wy ​sta​ra​ła się dla nie​go o cie​pły kąt w kuź​ni, ale nie m o​gła go od​-
wie​dzać. Ban​da łaj ​da​ków! By ​łam j esz​cze dziec​kiem , a oni gwał​ci​li m nie raz po raz! Po j ej po​-
licz​ku spły ​nę​ła łza. Kie​dy ostat​ni raz pła​ka​ła? Wte​dy, przed dwu​dzie​sto​m a la​ty nie uro​ni​ła ani j ed​-
nej łzy. Dziec​ku bę​dzie le​piej z Ber​na​tem , tłu​m a​czy ​ła so​bie. Do​wie​dziaw​szy się o wszy st​kim , do​-
nia Ca​te​ri​na spo​licz​ko​wa​ła j ą i wy ​da​ła na ła​skę żoł​da​ków. A po​tem , gdy na​wet oni się j ej brzy ​dzi​-
li, tra​fi​ła pod m u​ry zam ​ku. Wraz z m nó​stwem po​dob​ny ch do niej nie​szczę​śni​ków bro​dzi​ła w od​-
pad​kach i śm ie​ciach, bi​j ąc się z ni​m i o za​ple​śnia​łe ka​wał​ki chle​ba nad​j e​dzo​ne przez ro​ba​ki. Tam
spo​tka​ła dziew​czy n​kę, któ​ra też roz​grze​by ​wa​ła śm ie​ci. By ​ła chu​da, ale ład​na. I ni​ko​go nie ob​cho​-
dził j ej los. A j e​śli… Po​czę​sto​wa​ła j ą reszt​ka​m i, któ​re odło​ży ​ła dla sie​bie. Dziew​czy n​ka uśm iech​-
nę​ła się, oczy j ej roz​bły ​sły. Za​pew​ne nie za​zna​ła in​ne​go ży ​cia. Fran​ce​sca um y ​ła j ą w rze​ce. Na​-
cie​ra​ła j ej skó​rę pia​skiem , pó​ki nie za​czę​ła wy ć z bó​lu i zim ​na. Po​tem za​pro​wa​dzi​ła j ą do j ed​ne​go
z żoł​nie​rzy pa​na Na​varc​les. Tak się wszy st​ko za​czę​ło. Tak, sy ​nu, ży ​cie m nie znie​czu​li​ło, za​m ie​ni​ło
m o​j e ser​ce w ka​m ień. Co po​wie​dział ci o m nie oj ​ciec? Że cię po​rzu​ci​łam ska​za​łam na pew​ną
śm ierć?

Jesz​cze tej no​cy Fran​ce​sca wy ​py ​ta​ła o Ar​naua ofi​ce​rów i żoł​nie​rzy na​j em ​ny ch, któ​ry m po​-

szczę​ści​ło się w grze w kar​ty lub ko​ści i przy ​szli świę​to​wać zwy ​cię​stwo z j ej dziew​czę​ta​m i.

— Ba​sta​ix? — po​wie​dział j e​den z nich. — Znam go, a j ak​że. Wszy ​scy go zna​j ą. — Fran​ce​sca

prze​chy ​li​ła gło​wę. — Po​dob​no za​dał bo​bu sta​re​m u wy ​dze, przed któ​ry m wszy ​scy trzę​śli por​t​ka​m i
i Eixi​m en d’Espar​ca, ad​iu​tant sa​m e​go kró​la, przy ​j ął go do swej stra​ży przy ​bocz​nej . Ma zna​m ię
ko​ło oka. Wy ​ćwi​czy ł się we wła​da​niu szty ​le​tem i od tej po​ry sto​czy ł wie​le walk i żad​nej nie prze​-
grał. War​to ob​sta​wiać go w za​kła​dach. — Ofi​cer się uśm iech​nął. — Ale, ale… Dla​cze​go py ​tasz?
— Uśm iech​nął się j esz​cze sze​rzej .

Ni​by cze​m u nie roz​pa​lić j e​go wy ​uz​da​nej wy ​obraź​ni? — po​m y ​śla​ła Fran​ce​sca. Zresz​tą i tak

nie m o​gła​by po​wie​dzieć m u praw​dy. Mru​gnę​ła do nie​go po​ro​zu​m ie​waw​czo.

— Je​steś za sta​ra dla te​go by cz​ka — za​śm iał się żoł​nierz. Fran​ce​sca zby ​ła m il​cze​niem j e​go

sło​wa.

— Po​de​ślij m i go, a nie po​ża​łu​j esz.
— Gdzie? Tu​taj ?
A j e​śli Ale​dis kła​m ie? In​sty nkt ni​g​dy j ej j esz​cze nie za​wiódł.
— Nie, tu​taj nie.
Ale​dis ode​szła kil​ka kro​ków od na​m io​tu Fran​ce​ski. By ​ła pięk​na, cie​pła i gwiaź​dzi​sta noc, a księ​-

ży c bar​wił m rok na żół​to. Spo​glą​da​ła to na nie​bo, to na m ęż​czy zn, któ​rzy wcho​dzi​li do na​m io​tu,
a za​raz po​tem wy ​ła​nia​li się w to​wa​rzy ​stwie j ed​nej z dziew​cząt. Zni​ka​li w m a​ły ch sza​ła​sach, z któ​-
ry ch wy ​cho​dzi​li j a​kiś czas po​tem ro​ze​śm ia​ni lub m il​czą​cy. I tak w kół​ko. Za każ​dy m ra​zem

dziew​czy ​ny pod​cho​dzi​ły do m ied​ni​cy, w któ​rej nie​daw​no ką​pa​ły Ale​dis, i pod​m y ​wa​ły się, pa​-
trząc na nią bez wsty ​du. Tak sa​m o pa​trzy ​ła tam ​ta ko​bie​ta, któ​rej m at​ka Ale​dis za​bro​ni​ła ustę​po​-
wać z dro​gi. — Dla​cze​go nie wsa​dzą j ej do wię​zie​nia? — za​py ​ta​ła wte​dy m at​kę.

Eu​la​lia zer​k​nę​ła na cór​kę, za​sta​na​wia​j ąc się, czy do​ro​sła j uż do ta​kich roz​m ów.
— Nie m oż​na j ej aresz​to​wać. Za​rów​no król j ak i Ko​ściół po​zwa​la​j ą j ej upra​wiać nie​rząd. —

Dziew​czy n​ka spoj ​rza​ła na m at​kę z nie​do​wie​rza​niem . — Tak, có​ruś, ta​ka j est praw​da. Ko​ściół
twier​dzi, że ko​bie​ty wsze​tecz​ne pod​le​ga​j ą pra​wu bo​skie​m u, nie ziem ​skie​m u. — Jak​że m a po​wie​-
dzieć dziec​ku, że Ko​ściół chce z ich po​m o​cą za​po​bie​gać cu​dzo​łó​stwu i związ​kom prze​ciw​ny m na​-
tu​rze? Eu​la​lia zno​wu przy j ​rza​ła się cór​ce. Nie, j est j esz​cze za m a​ła, by m ó​wić j ej o związ​kach
prze​ciw​ny ch na​tu​rze.

An​tó​nia uśm iech​nę​ła się do niej , pod​szedł​szy do m ied​ni​cy. Ale​dis też wy ​krzy ​wi​ła usta, pró​bu​-

j ąc się uśm iech​nąć.

Co j esz​cze m ó​wi​ła j ej m at​ka? — pró​bo​wa​ła so​bie przy ​po​m nieć. Że nie wol​no im m iesz​kać

w ob​rę​bie m u​rów m ia​sta ani ni​g​dzie, gdzie ży ​j ą lu​dzie przy ​zwo​ici, a te z nich, któ​re nie za​sto​su​j ą
się do za​ka​zu, m o​gą zo​stać — na żą​da​nie są​sia​dów — wy ​pę​dzo​ne z wła​sne​go do​m u. Że m u​sia​ły
słu​chać ka​zań, m a​j ą​cy ch j e na​wró​cić na dro​gę cno​ty. Że m o​gły ko​rzy ​stać z łaź​ni pu​blicz​ny ch
ty l​ko w po​nie​dział​ki i piąt​ki, czy ​li w dni za​re​zer​wo​wa​ne dla Ży ​dów i Sa​ra​ce​nów. I że z za​ro​bio​-
ny ch pie​nię​dzy m o​gły da​wać j ał​m uż​nę, nie wol​no im by ​ło j ed​nak da​wać ofiar na ta​cę ani na
m szę.

An​tó​nia sta​ła w m ied​ni​cy, j ed​ną rę​ką się pod​m y ​wa​ła, dru​gą trzy ​m a​ła pod​ka​sa​ną spód​ni​cę.

Nie prze​sta​wa​ła się uśm ie​chać! Ile​kroć pro​sto​wa​ła się po na​bra​niu wo​dy i pod​no​si​ła dłoń do sro​-
m u, zer​ka​ła z uśm ie​chem na Ale​dis, któ​ra pró​bo​wa​ła om i​j ać wzro​kiem j ej od​sło​nię​te i ską​pa​ne
w księ​ży ​co​wej po​świa​cie ło​no.

Dla​cze​go się uśm ie​cha? To j esz​cze dziew​czy n​ka, a j uż j est po​tę​pio​na. Przed kil​ko​m a la​ty, nie​-

dłu​go po ty m , j ak oj ​ciec Ale​dis od​rzu​cił oświad​czy ​ny Ar​naua, m at​ka za​pro​wa​dzi​ła j ą i Ale​stę do
klasz​to​ru Świę​te​go Pio​tra w Bar​ce​lo​nie. „Niech to zo​ba​czą!”, przy ​ka​zał gar​barz żo​nie. Klasz​tor​ny
przed​sio​nek wy ​peł​nia​ły wy ​rwa​ne z za​wia​sów drzwi, któ​re sta​ły opar​te o ar​ka​dy lub le​ża​ły na
dzie​dziń​cu. Król Piotr po​zwo​lił prze​ory ​szy wy ​ga​niać ze swej pa​ra​fii — we​dle wła​sne​go uzna​nia
i bez ni​czy ​j e​go po​śred​nic​twa — nie​m o​ral​ne ko​bie​ty i wy ​sta​wiać w klasz​to​rze drzwi wy ​rwa​ne
z ich do​m ów. Prze​ory ​sza z za​pa​łem za​bra​ła się do dzie​ła. A za​pał ten by ł za​iste wiel​ki!

— Ty ​le ro​dzin wy ​rzu​co​no? — za​py ​ta​ła Ale​sta. Pa​m ię​ta​ła, j ak ich wy ​rzu​co​no z do​m u za nie​-

pła​ce​nie czy n​szu: wte​dy też wy ​rwa​no im drzwi. Kil​ka dni póź​niej za​m iesz​ka​li u Pe​re​go i Ma​rio​ny.

— Nie, dziec​ko — od​par​ła Eu​la​lia. — To drzwi ko​biet, któ​re nie po​tra​fi​ły upil​no​wać swe​go

dzie​wic​twa.

Ale​dis przy ​po​m nia​ła so​bie tam ​tą sce​nę: m ó​wiąc te sło​wa, m at​ka wpa​try ​wa​ła się w nią, m ru​-

żąc oczy.

Ale​dis po​trzą​snę​ła gło​wą, by od​go​nić nie​przy ​j em ​ne wspo​m nie​nie, a wte​dy j ej wzrok zno​wu

padł na An​tó​nię i na j ej ło​no po​ro​śnię​te, po​dob​nie j ak gło​wa, j a​sny ​m i kę​dzio​ra​m i. Co zro​bi​ła​by
z An​tó​nią prze​ory ​sza klasz​to​ru Świę​te​go Pio​tra?

Fran​ce​sca wy ​szła z na​m io​tu i przy ​wo​ła​ła An​tó​nię. „Chodź no tu!” krzy k​nę​ła. Ale​dis pa​trzy ​ła,

j ak dziew​czy ​na wy ​ska​ku​j e z m ied​ni​cy, wkła​da bu​ty i wbie​ga do na​m io​tu. Po​tem oczy Ale​dis na​-
po​tka​ły ba​daw​cze spoj ​rze​nie Fran​ce​ski. Przez kil​ka se​kund m a​da​m e m ie​rzy ​ła j ą wzro​kiem , za​nim
wró​ci​ła do swy ch za​j ęć. Co to spoj ​rze​nie m o​gło ozna​czać?

Eixi​m en d’Espar​ca, ad​iu​tant j e​go wy ​so​ko​ści Pio​tra III, by ł waż​ną oso​bi​sto​ścią, choć ra​czej ze

wzglę​du na swe sta​no​wi​sko niż po​stu​rę, bo gdy zsiadł z ol​brzy ​m ie​go ru​m a​ka i zdj ął zbro​j ę, oka​zał
się czło​wie​kiem ni​skim i chu​dy m . Sła​be​usz, uznał Ar​nau i prze​stra​szy ł się, że Eixi​m en od​gad​nie
j e​go m y ​śli.

Eixi​m en d’Espar​ca do​wo​dził kom ​pa​nią al​m o​ga​wa​rów, któ​ry ch opła​cał z wła​snej kie​sy. Gdy

przy ​glą​dał się swo​im lu​dziom , za​wsze opa​da​ły go wąt​pli​wo​ści. Co gwa​ran​tu​j e ich lo​j al​ność?
Żołd, ty l​ko i wy ​łącz​nie żołd. Dla​te​go kró​lew​ski ad​iu​tant ota​czał się stra​żą przy ​bocz​ną. Po​j e​dy ​nek
sto​czo​ny przez Ar​naua wy ​warł na nim du​że wra​że​nie.

— Ja​ką bro​nią wła​dasz? — za​py ​tał Ar​naua ofi​cer Eixi​m e​na d’Espar​ca. Ba​sta​ix po​ka​zał m u ku​-

szę oj ​ca. — Wszy ​scy Ka​ta​loń​czy ​cy po​tra​fią strze​lać z ku​szy, to nasz obo​wią​zek. A po​za ty m ? Ar​-
nau po​krę​cił gło​wą.

— A to? — Ofi​cer wska​zał szty ​let, któ​ry m ło​dzie​niec no​sił u pa​sa, po czy m , od​rzu​ca​j ąc do ty ​łu

gło​wę, ry k​nął tu​bal​ny m śm ie​chem na wi​dok tę​pe​go czub​ka. — Czy m ś ta​kim — za​re​cho​tał — nie
m ógł​by ś na​wet za​dra​snąć pa​nien​ce cno​ty. Bę​dziesz się wpra​wiał w wal​ce, ale bro​nią z praw​dzi​-
we​go zda​rze​nia.

Ofi​cer po​szpe​rał w ku​frze i wy ​j ął znacz​nie dłuż​szy i więk​szy szty ​let. Ar​nau prze​j e​chał pal​cem

po ostrzu. Od tej po​ry, wraz z in​ny ​m i człon​ka​m i stra​ży przy ​bocz​nej Eixi​m e​na d’Espar​ca, co​dzien​-
nie ćwi​czy ł wal​kę wręcz. Do​stał barw​ny m un​dur, kol​czu​gę i hełm , któ​ry po​le​ro​wał do po​ły ​sku,
oraz so​lid​ne, skó​rza​ne bu​ty wią​za​ne na ły d​kach krzy ​żu​j ą​cy ​m i się rze​m ie​nia​m i. Wy ​czer​pu​j ą​ce
ćwi​cze​nia uzu​peł​nia​ne by ​ły po​j e​dy n​ka​m i bez bro​ni, to​czo​ny ​m i przez żoł​nie​rzy róż​ny ch m oż​ny ch
sta​cj o​nu​j ą​cy ch w obo​zie. Ar​nau szy b​ko awan​so​wał na pierw​sze​go za​wod​ni​ka Eixi​m e​na d’Espar​-
ca i przy ​naj ​m niej raz dzien​nie sta​czał po​j e​dy ​nek na oczach tłu​m u żoł​nie​rzy, któ​rzy do​pin​go​wa​li
i ob​sta​wia​li wal​czą​cy ch.

Wkrót​ce wieść o j e​go zręcz​no​ści i si​le ro​ze​szła się po obo​zie. Kie​dy w nie​licz​ny ch wol​ny ch

chwi​lach spa​ce​ro​wał m ię​dzy na​m io​ta​m i, czuł na so​bie wzrok żoł​nie​rzy, któ​rzy na j e​go wi​dok m il​-
kli i sztur​cha​li się po​ro​zu​m ie​waw​czo!

Ofi​cer Eixi​m e​na d’Espar​ca uśm iech​nął się, sły ​sząc proś​bę to​wa​rzy ​sza.
— Czy i j a bę​dę m ógł za​ba​wić się z któ​rąś z dziew​cząt? — chciał wie​dzieć.
— A j ak​że. Sta​ra m a wiel​ką chrap​kę na two​j e​go żoł​nie​rzy ​ka Po​j ę​cia nie m asz, j ak j ej się

świe​ci​ły oczy.

Wy ​buch​nę​li śm ie​chem .
— Do​kąd m am go za​pro​wa​dzić?
Fran​ce​sca um ó​wi​ła się z ni​m i w obe​rży za m ia​stem .
— Nie za​da​waj py ​tań, ty l​ko słu​chaj — usły ​szał Ar​nau. — Ktoś chce się z to​bą wi​dzieć.
Dwaj ofi​ce​ro​wie za​pro​wa​dzi​li go do obe​rży, a na​stęp​nie do li​chej izby, w któ​rej cze​ka​ła Fran​-

ce​sca. Gdy wszedł do środ​ka, za​trza​snę​li za nim drzwi i za​ry ​glo​wa​li j e od ze​wnątrz. Mło​dzie​niec
od​wró​cił się, i wi​dząc, że nie m o​że wy j ść, za​czął wa​lić w drzwi.

— Co się dzie​j e?! — krzy k​nął. — Co to m a zna​czy ć?! Od​po​wie​dział m u re​chot ofi​ce​rów.
Ar​nau na​słu​chi​wał przez chwi​lę. Co to wszy st​ko zna​czy ? Na​gle po​czuł, że nie j est w izbie sam .

Od​wró​cił się. Fran​ce​sca sta​ła pod oknem , oświe​tlo​na bla​dy m świa​tłem świe​cy um iesz​czo​nej
w świecz​ni​ku na ścia​nie i przy ​glą​da​ła m u się. Jej suk​nia po​ły ​ski​wa​ła, m i​m o pa​nu​j ą​ce​go w izbie
pół​m ro​ku. Pro​sty ​tut​ka! Ty ​lu hi​sto​rii o ty ch ko​bie​tach na​słu​chał się przy obo​zo​wy m ogni​sku, ty ​lu
to​wa​rzy ​szy prze​chwa​la​ło się, że prze​pu​ści​ło żołd z ulicz​ną dziew​ką, za​wsze i nie​zm ien​nie lep​szą,

pięk​niej ​szą i bar​dziej roz​pust​ną niż to​wa​rzy sz​ka kom ​pa​na. W ta​kich chwi​lach Ar​nau m ilkł i spusz​-
czał wzrok. Bo on uciekł przed ko​bie​ta​m i! Mo​że… m o​że to m il​cze​nie i po​zor​ny brak za​in​te​re​so​wa​-
nia płcią pięk​ną skło​ni​ły j e​go to​wa​rzy ​szy do zro​bie​nia m u głu​pie​go ka​wa​łu… Już nie​raz do​ci​na​li
m u z te​go po​wo​du.

— Co to za żart? — za​py ​tał. — Cze​go ode m nie chcesz? Wciąż nie wi​dzia​ła j e​go twa​rzy. Świe​-

ca da​wa​ła zby t sła​be świa​tło, ale ten głos… Ar​nau m iał j uż głos do​ro​słe​go m ęż​czy ​zny i by ł rze​-
czy ​wi​ście po​tęż​ny i wy ​so​ki, Ale​dis nie kła​m a​ła. Fran​ce​sca po​czu​ła, że drżą j ej ko​la​na. Jej sy n!
Od​chrząk​nę​ła i po​wie​dzia​ła:

— Nie m u​sisz się oba​wiać. Nie bę​dę na​sta​wa​ła na twój ho​nor — Po​za ty m — do​da​ła — j e​ste​-

śm y sa​m i. Cóż m o​że wskó​rać sła​ba ko​bie​ta prze​ciw​ko m ło​de​m u i sil​ne​m u m ęż​czy ź​nie?

— W ta​kim ra​zie dla​cze​go tam ​ci się śm ie​j ą? — spy ​tał Ar​nau, nie od​cho​dząc od drzwi.
— Niech się śm ie​j ą. Mę​ski um y sł j est per​fid​ny, wy ​cią​ga za​wsze naj ​bar​dziej be​zec​ne wnio​ski.

By ć m o​że gdy ​by m po​wie​dzia​ła im praw​dę i zdra​dzi​ła, dla​cze​go chcia​łam się z to​bą spo​tkać, nie
przy ​sta​li​by tak chęt​nie na m o​j ą proś​bę. Po​zwo​li​łam więc, by wy ​uz​da​ne m y ​śli po​bu​dzi​ły ich wy ​-
obraź​nię.

— A cóż in​ne​go m ie​li​by m y ​śleć o dziw​ce, któ​ra za​m y ​ka się z m ęż​czy ​zną w izbie obe​rży ? Cze​-

go w ogó​le m oż​na się spo​dzie​wać po dziw​ce?

Je​go ton by ł su​ro​wy, agre​sy w​ny, j ed​nak Fran​ce​sca za​cho​wa​ła spo​kój .
— Na​wet m y, dziw​ki, j e​ste​śm y isto​ta​m i ludz​ki​m i — po​wie​dzia​ła pod​nie​sio​ny m gło​sem . —

Świę​ty Au​gu​sty n uczy, że są​dzić nas bę​dzie Bóg, a nie lu​dzie.

— Zwa​bi​łaś m nie tu, by m ó​wić o Bo​gu?
— By ​naj ​m niej . — Fran​ce​sca zro​bi​ła krok na​przód. Mu​sia​ła zo​ba​czy ć j e​go twarz. — Zwa​bi​-

łam cię tu, by m ó​wić o two​j ej żo​nie.

Ar​nau za​wa​hał się. Rze​czy ​wi​ście j est przy ​stoj ​ny.
— Co się sta​ło? Jak to m oż​li​we, że…
— Jest w cią​ży. — Ma​ria?
— Ale​dis… — po​pra​wi​ła go Fran​ce​sca. Ale, ale, czy ż​by Po​wie​dział „Ma​ria”?
— Ale​dis?
Do​strze​gła, że Ar​nau drży. Co to wszy st​ko zna​czy ?
Ty l​ko pa​pla​cie i pa​pla​cie! — Usły ​sze​li wa​le​nie w drzwi, i re​chot. — Cóż to, m a​da​m e, ten by ​-

czek dla cie​bie za j ur​ny ?

Wy ​m ie​ni​li spoj ​rze​nia. Na znak Fran​ce​ski Ar​nau od​su​nął się od drzwi. Za​czę​li m ó​wić ci​szej .
— Mó​wi​łeś coś o j a​kiej ś Ma​rii… — pod​j ę​ła Fran​ce​sca, gdy sta​nę​li pod oknem , w dru​gim koń​-

cu izby.

— Mo​j a żo​na m a na im ię Ma​ria.
— Kim w ta​kim ra​zie j est Ale​dis? Twier​dzi…
Ar​nau po​krę​cił gło​wą. Po​sm ut​niał, czy ty l​ko m i się zda​j e? — za​sta​na​wia​ła się Fran​ce​sca. Mło​-

dzie​niec sku​lił się, j e​go ra​m io​na opa​dły bez​sil​nie wzdłuż tu​ło​wia, a szy ​j a, przed​tem dum ​nie wy ​-
pro​sto​wa​na, zda​wa​ła się chy ​lić pod cię​ża​rem gło​wy. Jed​nak m il​czał. Ser​ce Fran​ce​ski za​ko​ła​ta​ło
bo​le​śnie. Co ci j est sy n​ku?

— Kim j est Ale​dis? — po​wtó​rzy ​ła.
Ar​nau zno​wu po​krę​cił gło​wą. Po​rzu​cił wszy st​ko — Ma​rię, pra​cę, Ma​don​nę… — by ​le się od

niej uwol​nić, ale zno​wu go do​pa​dła! Na do​m iar złe​go j est w cią​ży ! Wszy st​ko się wy ​da. Jak wró​ci

te​raz do Bar​ce​lo​ny, do pra​cy, do do​m u?

Fran​ce​sca spoj ​rza​ła w okno. Na dwo​rze pa​no​wał m rok. Co za dziw​ny ból chwy ​ta j ą za ser​ce?

Wi​dzia​ła w ży ​ciu ty ​lu upodlo​ny ch m ęż​czy zn, ty ​le za​szczu​ty ch ko​biet po​zba​wio​ny ch na​dziei, by ​ła
świad​kiem śm ier​ci, nę​dzy, cho​ro​by i ago​nii wie​lu, wie​lu lu​dzi, j ed​nak ni​g​dy aż tak nie po​ru​szy ​ło
j ej czy ​j eś cier​pie​nie.

— Chy ​ba kła​m ie — wy ​du​si​ła przez ści​śnię​te gar​dło, nie od​ry ​wa​j ąc oczu od okna. Po​czu​ła, że

Ar​nau drgnął.

— Co m asz na m y ​śli?
— Nie są​dzę, by by ​ła w cią​ży. Kła​m ie.
— To bez zna​cze​nia… — do​szły Ar​naua j e​go wła​sne sło​wa. Zna​la​zła go, to wy ​star​czy. Tra​fi​ła

za nim aż tu, te​raz zno​wu za​cznie go szan​ta​żo​wać. Wszy st​kie j e​go wy ​sił​ki po​szły na m ar​ne.

— Po​m o​gę ci.
— Ni​by dla​cze​go?
Fran​ce​sca od​wró​ci​ła się do Ar​naua. Ich ubra​nia pra​wie się sty ​ka​ły. Mo​gła go do​tknąć. Czu​ła

za​pach j e​go skó​ry. Bo j e​steś m o​im sy ​nem ! — m ia​ła ocho​tę po​wie​dzieć, trud​no o lep​szy m o​m ent.
Ale co po​wie​dział m u o niej Ber​nat? Po co m u wie​dzieć, że j e​go m at​ka j est dziw​ką? Wy ​cią​gnę​ła
do nie​go drżą​cą rę​kę. Nie od​su​nął się. Po cóż m u wie​dzieć… Cof​nę​ła rę​kę. Mi​nę​ło po​nad dwa​-
dzie​ścia lat. Prze​cież j est zwy ​kłą pro​sty ​tut​ką.

— Bo m nie oszu​ka​ła — rzu​ci​ła. — Przy ​gar​nę​łam j ą, na​kar​m i​łam , ubra​łam . Nie lu​bię, gdy ktoś

pró​bu​j e wy ​stry ch​nąć m nie na dud​ka. Wy ​glą​dasz na chłop​ca szla​chet​ne​go i coś m i się wy ​da​j e, że
ona pró​bu​j e oszu​kać rów​nież cie​bie.

Ar​nau spoj ​rzał j ej w oczy. I tak wszy st​ko stra​co​ne! Z da​la od m ę​ża i Bar​ce​lo​ny nic j uż Ale​dis

nie po​wstrzy ​m a. Roz​po​wie wszy st​kim o ich związ​ku. Po​za ty m ta ko​bie​ta… Dzia​ła na nie​go ko​j ą​-
co.

Ar​nau spu​ścił gło​wę i za​czął opo​wia​dać.

29

Dwu​dzie​ste​go ósm e​go lip​ca 1343 ro​ku Piotr III Ce​re​m o​nial​ny, po sze​ściu dniach spę​dzo​ny ch

w Fi​gu​eras, roz​ka​zał ar​m ii zwi​nąć obóz i ru​szać na Ro​us​sil​lon.

— Bę​dziesz m u​sia​ła za​cze​kać — oznaj ​m i​ła Fran​ce​sca, gdy dziew​czę​ta skła​da​ły na​m iot, by

udać się w ślad za woj ​skiem . — Gdy król na​ka​zu​j e wy ​m arsz, żoł​nie​rzom nie wol​no opusz​czać
obo​zu. Mo​że na na​stęp​ny m po​sto​j u…

Ale​dis spoj ​rza​ła na nią py ​ta​j ą​co.
— Prze​ka​za​łam wia​do​m ość — po​wie​dzia​ła Fran​ce​sca i do​da​ła j ak​by od nie​chce​nia: — Idziesz

z na​m i?

Ale​dis ski​nę​ła gło​wą.
— To do ro​bo​ty.
Ty ​siąc dwu​stu j eźdź​ców i po​nad czte​ry ty ​sią​ce pie​chu​rów w peł​ny m ry nsz​tun​ku, z za​pa​sa​m i

ży w​no​ści na osiem dni, wy ​ru​szy ​ło do La Ju​nqu​era, od​da​lo​ne​go nie​co po​nad pół dnia dro​gi od Fi​-
gu​eras. Za woj ​skiem cią​gnął sznur wo​zów, m u​łów i rze​sze lu​dzi. W La Ju​nqu​era król za​rzą​dził po​-
pas, gdy ż z li​stem od kró​la Ma​j or​ki przy ​by ł ko​lej ​ny po​seł pa​pie​ski, ty m ra​zem m nich au​gu​stia​nin.
Od​kąd po uciecz​ce z wy ​spy Ja​kub II zwró​cił się o po​m oc do pa​pie​ża, m ni​si, bi​sku​pi i kar​dy ​na​ło​-
wie nie prze​sta​li wsta​wiać się za nim u Pio​tra III — j ak do​tąd bez​sku​tecz​nie.

Rów​nież ty m ra​zem król ode​słał wy ​słan​ni​ka pa​pie​skie​go z kwit​kiem . Woj ​sko za​trzy ​m a​ło się na

noc w La Ju​nqu​era. Czy nad​szedł j uż wła​ści​wy m o​m ent? — za​sta​na​wia​ła się Fran​ce​sca, ob​ser​-
wu​j ąc Ale​dis przy ​go​to​wu​j ą​cą wraz z in​ny ​m i dziew​czę​ta​m i wie​cze​rzę. Jesz​cze nie, uzna​ła. Im da​-
lej od Bar​ce​lo​ny i od po​przed​nie​go wcie​le​nia dziew​czy ​ny, ty m pew​niej ​sze zwy ​cię​stwo. „Mu​si​-
m y uzbro​ić się w cier​pli​wość”, od​par​ła, gdy Ale​dis za​py ​ta​ła j ą o Ar​naua.

Na​stęp​ne​go ran​ka król ka​zał zwi​j ać obóz.
— Do Pa​nis​sars! W szy ​ku bo​j o​wy m ! W czte​rech ko​lum ​nach go​to​wy ch do wal​ki!
Roz​kaz szy b​ko roz​niósł się po sze​re​gach. Do​tarł rów​nież do Ar​naua, któ​ry wraz z po​zo​sta​ły ​m i

żoł​nie​rza​m i przy ​bocz​nej stra​ży Eixi​m e​na d’Esparc cze​kał na ha​sło do wy ​m ar​szu. Nie​któ​rzy prze​-

ka​zy ​wa​li so​bie roz​kaz krzy ​kiem , in​ni szep​tem , j ed​nak we wszy st​kich gło​sach po​brzm ie​wa​ły du​m a
i sza​cu​nek. Wą​wóz Pa​nis​sars! Gór​ski prze​sm y k w Pi​re​ne​j ach, łą​czą​cy Ka​ta​lo​nię z hrab​stwem
Ro​us​sil​lon. Tej no​cy przy wszy st​kich obo​zo​wy ch ogni​skach, roz​pa​lo​ny ch za​le​d​wie pół m i​li od La
Ju​nqu​era, sły ​chać by ​ło opo​wie​ści o bo​ha​te​rach z wą​wo​zu Pa​nis​sars.

To wła​śnie oni, Ka​ta​loń​czy ​cy — oj ​co​wie i dzia​do​wie sie​dzą​cy ch te​raz przy ogniu żoł​nie​rzy —

roz​pra​wi​li się tam z Fran​cu​za​m i. Sa​m i, bez ni​czy ​j ej po​m o​cy ! Przed la​ty, gdy Piotr Wiel​ki ob​ło​żo​-
ny zo​stał przez pa​pie​ża klą​twą za pod​bi​cie bez j e​go zgo​dy Sy ​cy ​lii, król Fran​cj i, Fi​lip Śm ia​ły, wy ​-
po​wie​dział — w im ię chrze​ści​j ań​stwa! — woj ​nę od​szcze​pień​co​wi i woj ​ska fran​cu​skie, z po​m o​cą
kil​ku zdraj ​ców, prze​kro​czy ​ły Pi​re​ne​j e na Prze​łę​czy Ma​ca​na.

Piotr Wiel​ki m u​siał do​ko​nać od​wro​tu, na do​m iar złe​go ara​goń​scy m oż​ni i ry ​ce​rze opu​ści​li go

i roz​j e​cha​li się do swy ch zam ​ków.

— Zo​sta​li​śm y ty l​ko m y ! — krzy k​nął ktoś w środ​ku no​cy, Za​głu​sza​j ąc trza​ska​j ą​cy ogień.
I Ro​ger de Llu​ria! — roz​le​gło się w od​po​wie​dzi.
Król i j e​go zdzie​siąt​ko​wa​ne woj ​ska m o​gli się ty l​ko przy ​glą​dać, j ak Fran​cu​zi wkra​cza​j ą do Ka​-

ta​lo​nii, i cze​kać na po​si​laj z Sy ​cy ​lii, nad​pły ​wa​j ą​ce pod wo​dzą ad​m i​ra​ła Ro​ge​ra de Llu​ria Piotr
Wiel​ki roz​ka​zał wi​ceh​ra​bie​m u Ra​m o​no​wi Fol​cho​wi z Car​do​ny, do​wo​dzą​ce​m u obro​ną Ge​ro​ny,
wy ​trzy ​m ać ob​lę​że​nie do przy ​by ​cia Ro​ge​ra de Llu​ria. Wi​ceh​ra​bia z Car​do​ny roz​kaz wy ​ko​nał
i bo​ha​ter​sko bro​nił m ia​sta, pó​ki król nie po​zwo​lił m u ska​pi​tu​lo​wać przed na​j eźdź​cą.

Ro​ger de Llu​ria po​ko​nał flo​tę fran​cu​ską na m o​rzu, z ko​lei na lą​dzie woj ​ska fran​cu​skie zdzie​siąt​-

ko​wa​ła epi​de​m ia.

— Po zdo​by ​ciu m ia​sta Fran​cu​zi spro​fa​no​wa​li grób świę​te​go Nar​cy ​za — wtrą​cił któ​ry ś z żoł​-

nie​rzy.

Po​dob​no z otwar​te​go gro​bow​ca wy ​le​cia​ły chm a​ry m uch, tak przy ​naj ​m niej twier​dzą naj ​star​si

m iesz​kań​cy Ge​ro​ny. Owa​dy spro​wa​dzi​ły na woj ​ska fran​cu​skie za​ra​zę. Na wi​dok swy ch lu​dzi po​-
ko​na​ny ch na m o​rzu i cho​ry ch na lą​dzie Fi​lip Śm ia​ły po​pro​sił o ro​zej m , by unik​nąć rze​zi pod​czas
od​wro​tu. Piotr Wiel​ki oka​zał się wspa​nia​ło​m y śl​ny, za​zna​czy ł j ed​nak, że m o​że rę​czy ć wy ​łącz​nie
za sie​bie, za swo​ich ry ​ce​rzy oraz za m oż​ny ch.

Ar​nau słu​chał krzy ​ków al​m o​ga​wa​rów wkra​cza​j ą​cy ch do wą​wo​zu Pa​nis​sars. Osła​nia​j ąc oczy

przed słoń​cem , za​darł gło​wę i spoj ​rzał na oka​la​j ą​ce prze​sm y k szczy ​ty, od któ​ry ch od​bi​j a​ły się
echem wrza​ski na​j em ​ni​ków. Wła​śnie tu​taj ich przod​ko​wie, ob​ser​wo​wa​ni z gó​ry przez Pio​tra Wiel​-
kie​go i j e​go świ​tę, pod wo​dzą Ro​ge​ra de Llu​ria wy ​cię​li w pień wie​lo​ty ​sięcz​ną ar​m ię fran​cu​ską.
Na​za​j utrz Fi​lip Śm ia​ły sko​nał w Per​pi​gnan. Tak wła​śnie za​koń​czy ​ła się j e​go wy ​pra​wa krzy ​żo​wa
prze​ciw​ko Ka​ta​lo​nii.

Al​m o​ga​wa​rzy po​krzy ​ki​wa​li pod​czas prze​pra​wy przez wą​wóz. rzu​ca​j ąc wy ​zwa​nie nie​wi​dzial​-

ne​m u prze​ciw​ni​ko​wi. Wspo​m i​nał by ć m o​że opo​wie​ści swy ch oj ​ców i dzia​dów o wy ​da​rze​niach,
któ​re m ia​ły tu m iej ​sce przed pięć​dzie​się​cio​m a la​ty.

Ci ob​szar​pań​cy, któ​rzy al​bo wal​czy ​li j a​ko na​j em ​ni​cy, al​bo po​wa​li się po gó​rach i la​sach, by łu​-

pić i pu​sto​szy ć te​ry ​to​ria sa​ra​ceń​skie — lek​ce​wa​żąc so​bie pak​ty o nie​agre​sj i za​wie​ra​ne przez
wład​ców chrze​ści​j ań​skich z hersz​ta​m i Mau​rów — ro​bi​li, co im się ży w​nie po​do​ba​ło. Ar​nau m iał
oka​zj ę prze​ko​nać się o ty m j uż w dro​dze z Fi​gu​eras do La Ju​nqu​era, a te​raz z czte​rech ko​lum n, na
któ​re król po​dzie​lił woj ​sko, ty l​ko trzy m a​sze​ro​wa​ły w zwar​ty m szy ​ku pod cho​rą​gwia​m i. Al​m o​ga​-
wa​rzy szli j ak zwy ​kle w roz​sy p​ce, po​krzy ​ku​j ąc, śm ie​j ąc się, a na​wet stro​j ąc so​bie żar​ty i drwiąc
z wro​ga, któ​ry się nie po​j a​wiał oraz z te​go, któ​re​m u swe​go cza​su prze​trze​pa​li skó​rę.

— Nie m a​j ą do​wód​ców? — za​py ​tał Ar​nau, gdy Eixi​m en d’Espar​ca roz​ka​zał swy m od​dzia​łom

się za​trzy ​m ać, a al​m o​ga​wa​rzy, głu​si na j e​go roz​kaz, kro​czy ​li bez​ład​ną ha​ła​strą.

— Pa​trząc na to, co się tu wy ​pra​wia, rzec by m oż​na, że nie — od​parł do​świad​czo​ny żoł​nierz

sto​j ą​cy na bacz​ność, po​dob​nie j ak wszy ​scy in​ni człon​ko​wie przy ​bocz​nej stra​ży kró​lew​skie​go
gierm ​ka.

— Ano wła​śnie.
— A j ed​nak m a​j ą do​wód​ców i są im śle​po po​słusz​ni. Ich wo​dzo​wie w ni​czy m nie przy ​po​m i​-

na​j ą ty ch — wo​j ak, spo​glą​da​j ąc na Eixi​m e​na d’Espar​ca, udał, że ła​pie m u​chę i po​trzą​sa nią
w po​wie​trzu. Ar​nau ro​ze​śm iał się, za​wtó​ro​wa​ło m u kil​ku kom ​pa​nów. — Al​m o​ga​wa​rzy m a​j ą
praw​dzi​wy ch wo​dzów — cią​gnął sta​ry wia​rus, po​waż​nie​j ąc — nie ta​kich, któ​ry m ran​gę za​pew​-
nia po​cho​dze​nie, na​zwi​sko lub pro​tek​cj a te​go czy in​ne​go hra​bie​go. Ich wo​dzo​wie na​zy ​wa​j ą się
ada​lils. — Ar​nau za​czął przy ​glą​dać m i​j a​j ą​cy m go al​m o​ga​wa​rom . — Nie, szko​da wy ​sił​ku —
usły ​szał — ni​czy m nie od​róż​nia​j ą się od in​ny ch. Ale al​m o​ga​wa​rzy do​brze wie​dzą, kto im prze​-
wo​dzi. Przy ​szły ada​lil m u​si się wy ​ka​zać czte​re​m a za​le​ta​m i: um ie​j ęt​no​ścią za​wia​dy ​wa​nia zbroj ​-
ny ​m i huf​ca​m i, wa​lecz​no​ścią i zdol​no​ścią za​szcze​pie​nia tej ​że swy m pod​wład​ny m , wro​dzo​ny m
ken​tem przy ​wód​czy m , a przede wszy st​kim lo​j al​no​ścią.

— Po​dob​no ce​chy te nie są ob​ce i j e​m u — wtrą​cił u i wska​zał kró​lew​skie​go ad​iu​tan​ta, pal​ca​m i

pra​wej rę​ki po​wta​rza​j ąc gest żoł​nie​rza.

— Tak, ale on nie m u​si nic ni​ko​m u udo​wad​niać. Na​to​m iast ada​lil zo​sta​j e wo​dzem , ty l​ko j e​śli

dwu​na​stu in​ny ch ada​lils przy ​się​gnie na wła​sne gło​wy, że kan​dy ​dat speł​ni po​kła​da​ne w nim na​-
dzie​j e. Ani chy ​bi osta​li​by ​śm y się bez m oż​ny ch, gdy ​by m u​sie​li oni rę​czy ć w ten spo​sób za cno​ty
swy ch kom ​pa​nów zwłasz​cza j e​śli cho​dzi o… lo​j al​ność.

Żoł​nie​rze przy ​słu​chu​j ą​cy się roz​m o​wie z uśm ie​chem ki​wa​li gło​wa​m i. Ar​nau zno​wu spoj ​rzał

na al​m o​ga​wa​rów. Jak to m oż​li​we, że po​tra​fią za​bić ko​nia zwy ​kłą włócz​nią, i to pod​czas sztur​m u?

— Wo​dzom ada​lils — cią​gnął wo​j ak — pod​le​ga​j ą bez​po​śred​nio al​m o​ga​tens. Wy ​m a​ga się od

nich zna​j o​m o​ści tak​ty ​ki wo​j en​nej , wa​lecz​no​ści i lo​j al​no​ści, a wy ​bie​ra​ni są w ta​ki sam spo​sób:
dwu​na​stu in​ny ch al​m o​ga​tens skła​da przy ​się​gę, rę​cząc za kan​dy ​da​ta.

— Gło​wą? — upew​nił się Ar​nau.
— Gło​wą — po​twier​dził wia​rus.
Jed​nak m ło​dzie​niec nie po​dej ​rze​wał, że al​m o​ga​wa​rzy m o​gą się po​su​nąć w swy m zu​chwal​-

stwie do zlek​ce​wa​że​nia roz​ka​zów sa​m e​go kró​la. Piotr III wy ​raź​nie za​zna​czy ł, że po przej ​ściu Pa​-
nis​sars woj ​ska m a​j ą się udać do Per​pi​gnan, sto​li​cy Ro​us​sil​lo​nu. Jed​nak al​m o​ga​wa​rzy odłą​czy ​li
się od ar​m ii i po​gna​li w kie​run​ku zam ​ku Bel​la​gu​ar​da, wznie​sio​ne​go nad wą​wo​zem na gó​rze o tej
sa​m ej na​zwie.

Ar​nau i żoł​nie​rze Eixi​m e​na d’Espar​ca pa​trzy ​li, j ak pę​dzą z krzy ​kiem pod gó​rę, zu​peł​nie j ak

przed chwi​lą w wą​wo​zie. Kró​lew​ski ad​iu​tant zer​k​nął na m o​nar​chę.

Piotr III nie kiw​nął pal​cem . Jak ni​by m a po​wstrzy ​m ać ty ch na​j em ​ni​ków? Spiął ko​nia i j ak

gdy ​by ni​g​dy nic ru​szy ł przed sie​bie. Da​wał ty m sa​m y m znak swe​m u ad​iu​tan​to​wi, że ze​zwa​la na
zdo​by ​cie zam ​ku, ale Eixi​m en d’Espar​ca pła​ci żołd al​m o​ga​wa​rom , więc nie po​win​no go za​brak​nąć
tam , gdzie j est łup. Tak więc, pod​czas gdy więk​szość ar​m ii po​dą​ża​ła w zwar​ty m szy ​ku w kie​run​ku
sto​li​cy Ro​us​sil​lo​nu, kró​lew​ski ad​iu​tant i j e​go lu​dzie zbo​czy ​li z dro​gi w ślad za al​m o​ga​wa​ra​m i.

Oto​czy ​li za​m ek i przez resz​tę dnia oraz ca​łą noc na​j em ​ni​cy ści​na​li drze​wa po​trzeb​ne do bu​do​-

wy m a​szy n ob​lęż​ni​czy ch oraz wiel​kie​go ta​ra​na na ko​łach — po​kry ​te​go skó​ra​m i dla wy ​go​dy ob​-

słu​gu​j ą​cy ch go wo​j ow​ni​ków — przy ​wią​za​ne​go sznu​ra​m i do um iesz​czo​ne​go wy ​żej ba​la.

Ar​nau stał na war​cie na​prze​ciw​ko m u​rów Bel​la​gu​ar​dy. Jak się sztur​m u​j e za​m ek? Bę​dą bie​gli

pod gó​rę, wi​docz​ni j ak na dło​ni, w gra​dzie strzał obroń​ców skry ​ty ch na blan​kach? Tak, j uż cze​ka​j ą
na nich tam na gó​rze. Ar​nau wi​dział po​sta​cie wy ​glą​da​j ą​ce zza wy ​stę​pów. Nie​kie​dy wy ​da​wa​ło
m u się, że pa​trzą wprost na nie​go. Wy ​glą​da​li na spo​koj ​ny ch, na​to​m iast on drżał, czu​j ąc na so​bie
ich wzrok.

— Zda​j ą się bar​dzo pew​ni sie​bie — po​wie​dział do j ed​ne​go z do​świad​czo​ny ch żoł​nie​rzy sto​j ą​-

cy ch obok.

— To ty l​ko po​zo​ry — usły ​szał w od​po​wie​dzi. — Jest im zde​cy ​do​wa​nie m niej do śm ie​chu niż

nam . Ty m bar​dziej że do​strze​gli j uż al​m o​ga​wa​rów.

Al​m o​ga​wa​rzy, zno​wu ci al​m o​ga​wa​rzy. Ar​nau od​wró​cił się w ich stro​nę. Pra​co​wa​li bez wy ​-

tchnie​nia, te​raz kar​ni i zor​ga​ni​zo​wa​ni. Nikt się nie śm iał ani nie kłó​cił, wszy ​scy się uwi​j a​li.

— Dla​cze​go m a​j ą się ich bać, sko​ro chro​nią ich gru​be m u​ry ? — za​py ​tał.
Wia​rus się ro​ze​śm iał.
— Ni​g​dy nie wi​dzia​łeś al​m o​ga​wa​rów w bo​j u, praw​da? — Ar​nau po​krę​cił gło​wą. — Po​cze​kaj ,

a sam się prze​ko​nasz.

Więc cze​kał, drze​m iąc na go​łej zie​m i. Noc by ​ła nie​spo​koj ​na, na​j em ​ni​cy na​dal bu​do​wa​li m a​-

szy ​ny ob​lęż​ni​cze przy świe​tle po​chod​ni ob​no​szo​ny ch po obo​zo​wi​sku.

O świ​cie, gdy słoń​ce za​czę​ło się wy ​ła​niać zza ho​ry ​zon​tu, Exi​m en d’Espar​ca roz​ka​zał woj ​skom

sta​nąć w szy ​ku bo​j o​wy m .

Bla​de świa​tło po​ran​ka le​d​wie roz​świe​tla​ło m ro​ki no​cy. Ar​nau po​szu​kał wzro​kiem na​j em ​ni​ków.

Ty m ra​zem wy ​ko​na​li roz​kaz i usta​wi​li się na wprost zam ​ku. Po​wę​dro​wał wzro​kiem po​nad ich gło​-
wa​m i i spoj ​rzał na for​te​cę. Na m u​rach po​ga​sły świa​tła ale obroń​cy nie opu​ści​li swy ch po​ste​run​-
ków, przez ca​łą noc przy ​go​to​wy ​wa​li się do od​par​cia sztur​m u. Ar​naua prze​szły ciar​ki. Co j a tu ro​-
bię? Ra​nek by ł chłod​ny, m i​m o to j e​go dło​nie za​ci​śnię​te na ku​szy nie prze​sta​wa​ły się po​cić. Wo​kół
pa​no​wa​ła ci​sza. Prze​cież m o​gę zgi​nąć. W cią​gu dnia obroń​cy nie​j ed​no​krot​nie zer​ka​li w j e​go kie​-
run​ku: pa​trzy ​li na nie​go, na pro​ste​go tra​ga​rza por​to​we​go. Twa​rze ty ch lu​dzi, do​ty ch​czas za​m a​za​ne
w od​da​li, sta​nę​ły m u te​raz przed oczy ​m a. Tak, cze​ka​j ą na nie​go! Za​drżał. Ko​la​na m u się trzę​sły,
roz​pacz​li​wie sta​rał się za​pa​no​wać nad szczę​ka​j ą​cy ​m i zę​ba​m i. Przy ​ci​snął ku​szę do pier​si, by nikt
nie za​uwa​ży ł, j ak bar​dzo drżą m u rę​ce. Ofi​cer po​wie​dział, że gdy pad​nie roz​kaz do ata​ku, m a biec
w stro​nę m u​rów, przy ​paść do skał i ostrze​li​wać zza nich za​m ek. Sęk w ty m , że m u​si skry ć się za
ska​ła​m i, za​nim go za​bi​j ą. Uda m u się? Nie od​ry ​wał oczu od ka​m ie​ni: m a tam do​biec, scho​wać się
za ni​m i, strze​lić, zno​wu się scho​wać, zno​wu strze​lić…

Na​gle ci​szę prze​ciął krzy k.
Roz​kaz! Ska​ły ! Ar​nau sko​czy ł do przo​du, ale ofi​cer zła​pał go za ra​m ię.
— Jesz​cze nie — sy k​nął.
— Ale…
— Jesz​cze nie — po​wtó​rzy ł. — Patrz. Wska​zał na al​m o​ga​wa​rów.
W ich sze​re​gach zno​wu roz​legł się krzy k:
— Budź się, że​la​zo!
Ar​nau pa​trzy ł na nich osłu​pia​ły. Po chwi​li wszy ​scy krzy ​cze​li chó​rem :
— Budź się, że​la​zo! Budź się, że​la​zo!
Za​czę​li trą​cać się włócz​nia​m i i no​ża​m i, aż w koń​cu szczęk bro​ni za​głu​szy ł na​wet ich krzy ​ki.

— Budź się, że​la​zo!
Me​tal za​czął się bu​dzić: broń ude​rza​ła o sie​bie lub o ka​m ie​nie, sy ​pał się deszcz iskier. Ar​naua

znów prze​szły ciar​ki. Z cza​sem set​ki, ty ​sią​ce iskier roz​j a​śni​ły m rok, ota​cza​j ąc al​m o​ga​wa​rów po​-
świa​tą. Ar​nau zdu​m iał się, czu​j ąc, że i on wy ​m a​chu​j e swo​j ą ku​szą.

— Budź się, że​la​zo — krzy ​czał. Prze​stał się po​cić, j uż nie dy ​go​tał. — Budź się, że​la​zo!
Po​wiódł wzro​kiem po m u​rach zam ​ku, któ​re wy ​glą​da​ły, j ak​by m ia​ły się za​raz roz​sy ​pać od

krzy ​ków al​m o​ga​wa​rów. Zie​m ia trzę​sła się pod no​ga​m i, iskry two​rzy ​ły co​raz j a​śniej ​szą łu​nę. Na​-
gle roz​legł się głos trąb​ki i wrzask prze​ro​dził się w prze​raź​li​we wy ​cie:

— Świę​ty Je​rzy ! Świę​ty Je​rzy !
— Te​raz! — krzy k​nął ofi​cer, po​py ​cha​j ąc Ar​naua w ślad za dwie​m a set​ka​m i żoł​nie​rzy pę​dzą​-

cy ch za​cie​kle do ata​ku. Ar​nau do​padł skał i ukry ł się za ni​m i wraz z ofi​ce​rem i z od​dzia​łem kusz​ni​-
ków. Skon​cen​tro​waw​szy się na j ed​nej z dra​bin przy ​sta​wio​ny ch do m u​rów, wziął na cel po​sta​cie
strą​ca​j ą​ce na​cie​ra​j ą​cy ch al​m o​ga​wa​rów, któ​rzy wciąż wy ​li j ak opę​ta​ni. Uda​ło się. Tra​fił dwóch
obroń​ców w m iej ​sca, gdzie nie chro​ni​ła ich kol​czu​ga, i wi​dział, j ak osu​wa​j ą się za blan​ki.

Gdy j ed​na z ata​ku​j ą​cy ch grup wdar​ła się na m u​ry, ofi​cer trą​cił go w ra​m ię i ka​zał prze​rwać

ostrzał. Ta​ran oka​zał się nie​po​trzeb​ny. Kie​dy al​m o​ga​wa​rzy prze​do​sta​li się na blan​ki, roz​war​ły się
bra​m y zam ​ku, przez któ​re wy ​pa​dli cwa​łem ry ​ce​rze um y ​ka​j ą​cy przed nie​wo​lą. Dwóch do​się​gły
nie​przy ​j a​ciel​skie strza​ły, resz​cie uda​ło się uj ść z ży ​ciem . Miesz​kań​cy for​te​cy, opusz​cze​ni przez
do​wód​ców, za​czę​li skła​dać broń. Eixi​m en d’Espar​ca oraz j e​go ry ​ce​rze wpa​dli na za​m ek na ru​m a​-
kach i za​bi​li ty ch, któ​rzy sta​wia​li j esz​cze opór. Za ni​m i po​dą​ża​li pie​chu​rzy.

Ar​nau za​trzy ​m ał się za​raz za bra​m ą z ku​szą prze​wie​szo​ną przez ple​cy i szty ​le​tem w dło​ni. Nie

m iał tu j uż nic do ro​bo​ty, dzie​dzi​niec usia​ny by ł tru​pa​m i. Ży ​wi klę​cze​li roz​bro​j e​ni i bła​ga​li o li​tość
ry ​ce​rzy, któ​rzy prze​cha​dza​li się m ię​dzy ni​m i z dłu​gi​m i ob​na​żo​ny ​m i m ie​cza​m i. Al​m o​ga​wa​rzy
plą​dro​wa​li za​m ek: część z nich wdar​ła się na wie​żę, in​ni okra​da​li tru​py.

Ar​nau od​wró​cił się z nie​sm a​kiem na wi​dok ich pa​zer​no​ści Je​den z al​m o​ga​wa​rów pod​su​nął m u

pęk strzał; nie​któ​re spa​dły na dzie​dzi​niec, nie do​się​gnąw​szy ce​lu, in​ne ubru​dzo​ne by ​ły krwią,
z j esz​cze in​ny ch zwi​sa​ły strzę​py m ię​sa. Ar​nau za​wa​hał się. Sta​ry al​m o​ga​war, nie m niej chu​dy
niż j e​go strza​ły, zdu​m iał się, po czy m roz​dzia​wił usta w bez​zęb​ny m uśm ie​chu i od​dał strza​ły in​ne​-
m u kusz​ni​ko​wi.

— Co ty wy ​ra​biasz? — zwró​cił się ob​da​ro​wa​ny do Ar​naua. — Chy ​ba nie m y ​ślisz, że Eixi​m en

da ci no​we strza​ły ? Nie kręć no​sem , ty l​ko j e czy ść — do​dał, rzu​ca​j ąc m u strza​ły pod no​gi.

Kil​ka go​dzin póź​niej do​koń​czo​no dzie​ła znisz​cze​nia. Ze​bra​no wszy st​kich ży ​wy ch obroń​ców

i zwią​za​no im rę​ce. Jesz​cze tej sa​m ej no​cy m ie​li zo​stać sprze​da​ni han​dla​rzom nie​wol​ni​ków, któ​-
rzy cią​gnę​li za ar​m ią. Od​dzia​ły Eixi​m e​na d’Espar​ca ru​szy ​ły w ślad za kró​lem , pro​wa​dząc i nio​-
sąc ran​ny ch. Zo​sta​wia​li za so​bą sie​dem ​na​stu m ar​twy ch to​wa​rzy ​szy oraz pło​ną​cą for​te​cę — bez​-
u​ży ​tecz​ną dla stron​ni​ków Ja​ku​ba III.

30

Eixi​m en d’Espar​ca i j e​go lu​dzie do​go​ni​li kró​lew​skie woj ​ska za​le​d​wie dwie m i​le przed Per​pi​-

gnan, nie​da​le​ko gro​du El​ne, gdzie król po​sta​no​wił za​trzy ​m ać się na noc i gdzie przy ​j ął ko​lej ​ne​go
bi​sku​pa, któ​ry wsta​wiał się, j ak zwy ​kle bez​sku​tecz​nie, za kró​lem Ma​j or​ki.

Choć m o​nar​cha po​zwo​lił Eixi​m e​no​wi d’Espar​ca i j e​go al​m o​ga​wa​rom zdo​by ć za​m ek Bel​la​gu​-

ar​da, pró​bo​wał nie do​pu​ścić do splą​dro​wa​nia basz​ty Ni​do​le​res, le​żą​cej po dro​dze do El​ne. Jed​nak
za​nim do​tarł na m iej ​sce, in​na grup​ka ry ​ce​rzy zdą​ży ​ła j uż zdo​by ć twier​dzę i pu​ścić j ą z dy ​m em ,
wy ​m or​do​waw​szy ca​łą za​ło​gę.

Na​to​m iast nikt nie wa​ży ł się ru​szy ć na El​ne ani za​cze​piać j e​go m iesz​kań​ców.
Zgro​m a​dzo​na wo​kół ognisk ar​m ia spo​glą​da​ła na pło​ną​ce w od​da​li świa​tła. Bra​m y m ia​sta by ​ły

pro​wo​ka​cy j ​nie otwar​te na oścież.

— Dla​cze​go… — j uż m iał za​py ​tać Ar​nau sie​dzą​cy przy ogni​sku.
— El​ne? — od​gadł j e​go m y ​śli j e​den z naj ​bar​dziej do​świad​czo​ny ch żoł​nie​rzy.
— No wła​śnie. Dla​cze​go nikt nie pró​bu​j e wziąć go sztur​m em ? Dla​cze​go m iesz​kań​cy nie za​-

m y ​ka​j ą bram ?

Wia​rus po​pa​trzy ł w stro​nę m ia​sta, a do​pie​ro po​tem od po​wie​dział:
— El​ne cią​ży nam na su​m ie​niu… Cią​ży na su​m ie​niu Ka​ta​loń​czy ​ków. Tu​by l​cy do​brze wie​dzą,

że z na​szej stro​ny nic im nie gro​zi. — Za​m ilkł. Ar​nau na​uczy ł się sza​no​wać żoł​nier​skie zwy ​cza​j e.
Ro​zu​m iał, że j e​śli za​cznie po​na​glać roz​m ów​cę, ten spoj ​rzy na nie​go po​gar​dli​wie i wię​cej się nie
ode​zwie. Wszy ​scy sta​rzy żoł​nie​rze roz​ko​szo​wa​li się swy ​m i wspo​m nie​nia​m i i opo​wie​ścia​m i, cza​-
sem wy ​ol​brzy ​m io​ny ​m i, in​ny m ra​zem nie, praw​dzi​wy ​m i lub zm y ​ślo​ny ​m i. Lu​bi​li igrać z em o​-
cj a​m i słu​cha​cza. W koń​cu wia​rus pod​j ął prze​rwa​ną opo​wieść: — Pod​czas woj ​ny z Fran​cu​za​m i,
gdy El​ne na​le​ża​ło j esz​cze do Ka​ta​lo​nii, Piotr Wiel​ki obie​cał bro​nić gro​du i przy ​słał tu ka​ta​loń​skich
ry ​ce​rzy. Ci j ed​nak zdra​dzi​li, ucie​kli pod osło​ną no​cy, wy ​da​j ąc gród na pa​stwę nie​przy ​j a​cie​la. —
Żoł​nierz splu​nął w ogień. — Fran​cu​zi zbez​cze​ści​li ko​ścio​ły, wy ​m or​do​wa​li dzie​ci, ci​ska​j ąc ni​m i
o m u​ry, zhań​bi​li ko​bie​ty i za​bi​li wszy st​kich m ęż​czy zn… z wy ​j ąt​kiem j ed​ne​go. Rzeź w El​ne cią​ży

na ka​ta​loń​skim su​m ie​niu. Dla​te​go nikt z nas nie pod​nie​sie rę​ki na ten gród.

Ar​nau po​now​nie spoj ​rzał na otwar​te bra​m y, na​stęp​nie po​wiódł wzro​kiem po grup​kach żoł​nie​-

rzy sie​dzą​cy ch przy ogni​skach. Co rusz ktoś zer​kał w m il​cze​niu na m ia​sto.

— Ko​m u Fran​cu​zi da​ro​wa​li ży ​cie? — za​py ​tał, ty m ra​zem wbrew swy m wła​sny m za​sa​dom .
We​te​ran przy j ​rzał m u się ba​daw​czo z dru​giej stro​ny ogni​ska.
— Nie​j a​kie​m u Bę​kar​to​wi z Ro​us​sil​lo​nu. — Ar​nau zno​wu od​cze​kał, aż roz​m ów​ca po​dej ​m ie wą​-

tek. — Po la​tach czło​wiek ten wpro​wa​dził woj ​ska fran​cu​skie przez prze​łęcz Ma​ca​na do Ka​ta​lo​nii.

Woj ​sko spę​dzi​ło noc w cie​niu El​ne.
Set​ki po​dą​ża​j ą​cy ch za ar​m ią lu​dzi roz​bi​ły się nie​co da​lej . Fran​ce​sca spoj ​rza​ła na Ale​dis. Czy

nad​szedł j uż wła​ści​wy m o​m ent? Gdy wieść o ty m , co spo​tka​ło przed la​ty El​fle roz​nio​sła się po
na​m io​tach i sza​ła​sach, w obo​zie za​pa​no​wa​ła dziw​na ci​sza. Na​wet Fran​ce​sca spoj ​rza​ła kil​ka​krot​nie
na otwar​te na oścież bra​m y m ia​sta. Tak, znaj ​do​wa​li się na ob​cej zie​m i, ża​den Ka​ta​loń​czy k nie
j est m i​le wi​dzia​ny w El​ne ani w oko​li​cach. Ale​dis j est tak da​le​ko od do​m u. Te​raz m u​si po​czuć, że
j est zu​peł​nie sa​m a.

— Twój Ar​nau nie ży ​j e — rzu​ci​ła m a​da​m e, przy ​wo​ław​szy j ą do sie​bie.
Ale​dis sku​li​ła się j ak od ude​rze​nia. Zie​lo​na su​kien​ka wy ​da​ła się na​gle na nią za du​ża. Ukry ​ła

twarz w dło​niach, a po chwi​li oso​bli​wą ci​szę pa​nu​j ą​cą w obo​zo​wi​sku za​kłó​cił j ej szloch.

— Jak… j ak to się sta​ło? — wy ​j ą​ka​ła.
— Okła​m a​łaś m nie — rze​kła zim ​no Fran​ce​sca.
Ale​dis, łka​j ąc i dy ​go​cząc, pod​nio​sła oczy peł​ne łez, po czy m zno​wu spu​ści​ła wzrok.
— Okła​m a​łaś m nie — po​wtó​rzy ​ła Fran​ce​sca. Dziew​czy ​na m il​cza​ła. — Chcesz wie​dzieć, j ak

to się sta​ło? Za​bił go twój m ąż, twój praw​dzi​wy m ąż, gar​barz.

Pau? To nie​m oż​li​we. Ale​dis unio​sła gło​wę. Nie​m oż​li​we, że​by ta​ki sta​rzec…
— Po​j a​wił się w obo​zie i oskar​ży ł Ar​naua Es​ta​ny ​ola o po​rwa​nie j e​go żo​ny — cią​gnę​ła Fran​-

ce​sca, wy ​ry ​wa​j ąc Ale​dis z za​m y ​śle​nia. Chcia​ła się prze​ko​nać, j a​ka bę​dzie j ej re​ak​cj a. Ar​nau
po​wie​dział, że Ale​dis bar​dzo boi się m ę​ża. — Chło​pak za​prze​czy ł, a wte​dy twój m ąż wy ​zwał go
na po​j e​dy ​nek. — Ale​dis pró​bo​wa​ła j ej prze​rwać. Jak Pau m ógł się z kim ​kol​wiek po​j e​dy n​ko​wać?
— Twój m ąż za​pła​cił pew​ne​m u ofi​ce​ro​wi, by bił się w j e​go im ie​niu. Nie wie​dzia​łaś, że j e​śli ktoś
j est za sta​ry, by wal​czy ć, m o​że opła​cić za​stęp​cę? Twój Ar​nau zgi​nął w obro​nie swe​go ho​no​ru.

Ale​dis by ​ła zroz​pa​czo​na. Fran​ce​sca pa​trzy ​ła, j ak drży. No​gi pod nią ugię​ły i osu​nę​ła się na ko​-

la​na. Jed​nak Fran​ce​sca ani m y ​śla​ła się li​to​wać.

Po​dob​no m ąż cię szu​ka.
Zno​wu ukry ​ła twarz w dło​niach.
— Bę​dziesz m u​sia​ła nas opu​ścić. An​tó​nia od​da ci two​j e sta​re ubra​nie.
Na to wła​śnie spoj ​rze​nie cze​ka​ła Fran​ce​sca! Na ten lęk! I na to prze​ra​że​nie!
W gło​wie Ale​dis ro​iło się od py ​tań. Co te​raz po​cznie? Gdzie się po​dzie​j e? Bar​ce​lo​na by ​ła na

dru​gim koń​cu świa​ta, a zresz​tą nie m ia​ła po co tam wra​cać. Ar​nau nie ży ​j e! Przed ocza​m i sta​nę​-
ła j ej na​gle wę​drów​ka z Bar​ce​lo​ny do Fi​gu​eras, a wte​dy wstrzą​snę​ło nią prze​ra​że​nie, upo​ko​rze​-
nie, wsty d… I ból. Na do​m iar złe​go Pau j ej szu​ka!

— Nie… — szlo​cha​ła. — Nie m o​gę!
— Nie za​m ie​rzam na​py ​tać so​bie przez cie​bie bie​dy — od​par​ła Fran​ce​sca su​ro​wo.
— Przy ​gar​nij ​cie m nie! — bła​ga​ła Ale​dis. — Nie m am się gdzie po​dziać. Nie m am się do ko​-

go zwró​cić o po​m oc.

Łka​ła. Klę​cza​ła przed Fran​ce​sca, nie m a​j ąc od​wa​gi na nią spoj ​rzeć.
— Nie m o​gę, prze​cież j e​steś w cią​ży.
— To też kłam ​stwo! — krzy k​nę​ła Ale​dis. Do​czoł​ga​ła się na ko​la​nach aż do j ej stóp. Fran​ce​sca

ani

drgnę​ła.
— Co j e​steś go​to​wa zro​bić?
— Wszy st​ko! — krzy k​nę​ła Ale​dis. Fran​ce​sca uśm iech​nę​ła się lek​ko. O to j ej wła​śnie cho​dzi​ło.

Na ilu dziew​czę​tach wy ​m o​gła j uż po​dob​ną obiet​ni​cę? — Wszy st​ko! — po​wtó​rzy ​ła Ale​dis. —
Prze​gar​nij ​cie m nie, ukry j ​cie przed m ę​żem , a zro​bię, co ka​że​cie.

— Prze​cież wiesz, czy m się pa​ra​m y.
I co z te​go? Ar​nau nie ży ​j e. Zga​sła ostat​nia iskier​ka na​dziei. Nie m a j uż nic… prócz m ę​ża, któ​-

ry nie​chy b​nie j ą uka​m ie​nu​j e.

— Ukry j ​cie m nie. Bła​gam . Zro​bię, co ty l​ko ze​chce​cie — po​wtó​rzy ​ła.
Fran​ce​sca ka​za​ła Ale​dis trzy ​m ać się z da​la od żoł​nie​rzy — Ar​nau by ł zby t do​brze zna​ny.
— Bę​dziesz pra​co​wa​ła z da​la od lu​dzi — po​wie​dzia​ła j ej na​za​j utrz pod​czas zwi​j a​nia obo​zu. —

Chy ​ba nie chcesz, by twój m ąż. — Ale​dis przy ​tak​nę​ła, j esz​cze za​nim m a​da​m e do​koń​czy ​ła zda​-
nie. — Nie po​win​naś po​ka​zy ​wać się ni​ko​m u na oczy aż do za​koń​cze​nia woj ​ny. — Ale​dis i ty m ra​-
zem ski​nę​ła gło​wą.

Jesz​cze tej no​cy Fran​ce​sca po​sła​ła do Ar​naua po​słań​ca z wia​do​m o​ścią: „Wszy st​ko za​ła​twio​ne.

Nie bę​dzie ci się na​przy ​krza​ła”.

Na​stęp​ne​go dnia, m iast ru​szy ć na Per​pi​gnan, gdzie schro​nił się król Ma​j or​ki, Piotr III skie​ro​wał

się do nad​m or​skie​go gro​du Ca​net. Tam ​tej ​szy wi​ceh​ra​bia Ra​m on m iał go ugo​ścić w swy m zam ​ku,
zło​ży ł m u bo​wiem hołd len​ny pod​czas wy ​pra​wy kró​la na Ma​j or​kę, gdy po uciecz​ce Ja​ku​ba III
m o​nar​cha ka​ta​loń​ski pu​ścił go wol​no, zdo​by w​szy za​m ek Bel​lver.

Wi​ceh​ra​bia speł​nił swój len​ny obo​wią​zek. Król Piotr za​j ął za​m ek, a j e​go ar​m ia m o​gła od​po​-

cząć i na​j eść się do sy ​ta dzię​ki szczo​dro​ści m iesz​kań​ców, któ​rzy li​czy ​li, że Ka​ta​loń​czy ​cy nie za​ba​-
wią u nich dłu​go i wnet ru​szą na Per​pi​gnan. Po​nad​to m o​nar​cha skwa​pli​wie wy ​ko​rzy ​stał oka​zj ę
i usta​no​wił przy ​czó​łek dla swej flo​ty wo​j en​nej .

Roz​go​ściw​szy się w Ca​net, Piotr III przy ​j ął no​we​go roz​j em ​cę, ty m ra​zem kar​dy ​na​ła — j uż

dru​gie​go — któ​ry wsta​wiał się za kró​lem Ma​j or​ki. Jed​nak m o​nar​cha rów​nież od​pra​wił go z ni​-
czy m , po czy m za​siadł z do​rad​ca​m i do opra​co​wy ​wa​nia pla​nu ata​ku na Per​pi​gnan. Pod​czas gdy
król cze​kał na za​opa​trze​nie z m o​rza, a po​tem m a​ga​zy ​no​wał za​pa​sy w zam ​ku Ca​net, woj ​ska Ka​ta​-
loń​skie, sta​cj o​nu​j ą​ce przez sześć dni w gro​dzie, przy ​stą​pi​ły do zdo​by ​wa​nia for​tec i wa​row​ni po​ło​-
żo​ny ch m ię​dzy Ca​net i Per​pi​gnan.

Od​dzia​ły po​spo​li​te​go ru​sze​nia z Man​re​sy za​j ę​ły w im ie​niu Pio​tra III za​m ek San​ta Ma​ria de la

Mar, in​ne od​dzia​ły wzię​ły sztur​m em Ca​stel​lar​nau So​bi​rà, a Eixi​m en d’Espar​ca wraz z al​m o​ga​wa​-
ra​m i i resz​tą swy ch lu​dzi obie​gli Ca​stell-Ros​sel​ló.

Ca​stell-Ros​sel​ló nie by ł, w prze​ci​wień​stwie do zam ​ku Bel​la​gu​ar​da, zwy ​kłą pla​ców​ką po​gra​-

nicz​ną, ale wy ​su​nię​ty m sta​no​wi​skiem obron​ny m sto​li​cy hrab​stwa. Ty m ra​zem rów​nież za​-
brzm ia​ły bo​j o​we okrzy ​ki i szczęk włócz​ni al​m o​ga​wa​rów, któ​ry m to​wa​rzy ​szy ​ło wy ​cie kil​ku​set żoł​-
nie​rzy spra​gnio​ny ch wra​żeń. For​te​ca nie pod​da​ła się tak ła​two j ak Bel​la​gu​ar​da: wal​ka na m u​rach
by ​ła za​żar​ta i do​pie​ro ta​ra​ny um oż​li​wi​ły wdar​cie się do j ej wnę​trza.

Kusz​ni​cy j a​ko ostat​ni prze​kro​czy ​li wy ​wa​żo​ne bra​m y. To, co cze​ka​ło na nich w środ​ku, w ni​-

czy m nie przy ​po​m i​na​ło do​świad​czeń z Bel​la​gu​ar​da. Żoł​nie​rze i cy ​wi​le, łącz​nie z ko​bie​ta​m i
i dzieć​m i, wła​sną pier​sią bro​ni​li zam ​ku. Ar​nau zna​lazł się wi​rze wal​ki.

Odło​ży ł ku​szę i się​gnął po szty ​let. Wo​kół nie​go wal​czy ​ły set​ki lu​dzi. Świst m ie​cza by ł dla nie​go

za​pro​sze​niem do wal​ki. Od​su​nął się in​sty nk​tow​nie i ostrze m u​snę​ło m u bok. Ar​nau zła​pał j ed​ną rę​-
ką wy ​wi​j a​j ą​cy m ie​czem nad​gar​stek i pchnął na oślep szty ​le​tem . Zro​bił to od​ru​cho​wo, tak j ak
uczy ł go pod​czas nie​zli​czo​ny ch ćwi​czeń ofi​cer Eixi​m e​na d’Espar​ca. Po​ka​za​no m u, j ak wal​czy ć,
j ak za​bi​j ać, nie j ak za​nu​rzy ć nóż w ludz​kich trze​wiach. Kol​czu​ga osła​bi​ła cios i prze​ciw​nik, choć
trzy ​m a​ny za nad​gar​stek, zdo​łał za​m ach​nąć się m ie​czem i zra​nił Ar​naua w ra​m ię.

W cią​gu kil​ku se​kund Ar​nau zro​zu​m iał, że to​czy wal​kę na śm ierć i ży ​cie.
Z fu​rią za​ci​snął dłoń na szty ​le​cie. Ostrze prze​bi​ło kol​czu​gę i za​nu​rzy ​ło się w brzu​chu wro​ga.

Miecz po​ru​szał się te​raz wol​niej , na​dal j ed​nak sta​no​wił za​gro​że​nie. Ar​nau pchnął szty ​let ku gó​rze.
Po​czuł na dło​ni go​rą​ce wnętrz​no​ści. Wróg uniósł się na pię​tach, a gdy szty ​let roz​pruł m u pod​brzu​-
sze, wy ​pu​ścił m iecz z om dla​łej rę​ki i osu​nął się na swe​go ka​ta. War​gi um ie​ra​j ą​ce​go po​ru​sza​ły się
tuż przy j e​go twa​rzy. Pró​bu​j e m i coś po​wie​dzieć? Mi​m o bi​tew​ne​go zgieł​ku Ar​nau sły ​szał, j ak rzę​-
zi. O czy m m y ​śli? Czy wi​dzi śm ierć?

Doj ​rzał ostrze​że​nie w wy ​trzesz​czo​ny ch oczach ko​na​j ą​ce​go i od​wró​cił się aku​rat w chwi​li, gdy

in​ny obroń​ca Ca​stell Ros​sel​ló za​ata​ko​wał go od ty ​łu.

Ty m ra​zem się nie wa​hał. Szty ​let prze​ciął po​wie​trze i szy ​j ę . Ar​nau prze​stał m y ​śleć. Te​raz

sam szu​kał ofiar. Wal​czy ł i krzy ​czał. Bił się i raz po raz za​ta​piał ostrze w cia​łach wro​gów, nie zwra​-
ca​j ąc uwa​gi na ich twa​rze i cier​pie​nie.

Za​bi​j ał.
Gdy wal​ka do​bie​gła koń​ca i za​m ek się pod​dał, Ar​nau zo​ba​czy ł, że spły ​wa krwią i drży ze zm ę​-

cze​nia.

Ro​zej ​rzał się. Na wi​dok ota​cza​j ą​cy ch go tru​pów znów przy ​po​m niał so​bie bi​tew​ny za​m ęt. Nie

zdą​ży ł na​wet przy j ​rzeć się swy m ofia​rom . Nie wi​dział, j ak um ie​ra​j ą, nie po​m o​dlił się za ich du​-
sze. Do​pie​ro te​raz twa​rze, któ​ry ch nie doj ​rzał zza krwa​wej za​sło​ny, sta​nę​ły m u przed ocza​m i,
upo​m i​na​j ąc się o swe pra​wa, o sza​cu​nek na​leż​ny po​ko​na​ny m . Ar​nau j esz​cze dłu​go m iał przed
ocza​m i twa​rze lu​dzi, któ​rzy zgi​nę​li od j e​go szty ​le​tu.

W po​ło​wie sierp​nia ar​m ia znów sta​cj o​no​wa​ła m ię​dzy zam ​kiem Ca​net i wy ​brze​żem . Ca​stell-

Ro​sel​ló zdo​by ​to 4 sierp​nia. Dwa dni póź​niej król na​ka​zał swy m woj ​skom wy ​m arsz, a po​nie​waż
Per​pi​gnan wzbra​nia​ło się przed zło​że​niem hoł​du Pio​tro​wi III, woj ​ska ka​ta​loń​skie przez ty ​dzień pu​-
sto​szy ​ły gro​dy i wsie wo​kół sto​li​cy : Ba​so​les, Ver​net, So​les, Sant Es​te​ve… Na roz​kaz kró​la kar​czo​-
wa​no win​ni​ce, ga​j e oliw​ne i wy ​ci​na​no wszy st​kie drze​wa, j a​kie ar​m ia na​po​tka​ła na swej dro​dze,
z wy ​j ąt​kiem … fi​gow​ców. Piotr Ce​re​m o​nial​ny m ie​wał ka​pry ​sy … Żoł​nie​rze pusz​cza​li z dy ​m em
m ły ​ny i spi​chle​rze, rów​na​li z zie​m ią gro​dy i osa​dy, nisz​czy ​li po​la upraw​ne, nie po​zwo​lo​no im
j ed​nak ob​le​gać Per​pi​gnan, gdzie skry ł się król Ma​j or​ki.

Uro​czy​sta msza po​lo​wa,

15 sierp​nia 1343 ro​ku

Ca​ła ar​m ia ka​ta​loń​ska zgro​m a​dzi​ła się na pla​ży, by od​dać cześć Ma​don​nie od Mo​rza. Piotr III

ustą​pił pod na​ci​ska​m i pa​pie​ża i za​warł ro​zej m z kró​lem Ma​j or​ki. W sze​re​gach wrza​ło. Ar​nau, po​-

dob​nie j ak więk​szość j e​go to​wa​rzy ​szy, nie słu​chał ka​za​nia. Na twa​rzy żoł​nie​rzy m a​lo​wa​ło się roz​-
ża​le​nie. Na​wet Ma​don​na nie m o​gła po​cie​szy ć Ar​naua. Za​bi​j ał. Wy ​ci​nał drze​wa na oczach prze​-
ra​żo​ny ch chło​pów i dzie​ci nisz​czy ł win​ni​ce i po​la upraw​ne. Pusz​czał z dy ​m em ca​łe gro​dy, a wraz
z ni​m i do​m y Bo​gu du​cha win​ny ch lu​dzi. Król Ja​kub po​sta​wił na swo​im , Piotr III przy ​stał na ro​-
zej m . Ar​nau przy ​po​m niał so​bie ka​za​nia, któ​ry ch słu​chał w ko​ście​le San​ta Ma​ria de la Mar: „Ka​ta​-
lo​nia was po​trze​bu​j e! Król was po​trze​bu​j e! Ru​szaj ​cie na woj ​nę!”. Na j a​ką woj ​nę? Prze​cież to
by ​ła zwy ​kła rzeź i bez​sen​sow​ne po​ty cz​ki, w j a​kich prze​gry ​wa​li wy ​łącz​nie pro​ści lu​dzie, wier​ni
żoł​nie​rze… i dzie​ci, któ​re by ć m o​że nie prze​trwa​j ą zi​m y, bo znisz​czo​no upra​wy. Na j a​ką woj ​nę?
Tę roz​pę​ta​ną przez bi​sku​pów i kar​dy ​na​łów, in​try ​gan​tów na usłu​gach prze​wrot​ny ch kró​lów? Ka​-
płan prze​m a​wiał da​lej , ale Ar​nau go nie słu​chał. Dla​cze​go ka​za​no m u za​bi​j ać? W im ię cze​go
spla​m ił so​bie rę​ce krwią?

Msza do​bie​gła koń​ca. Żoł​nie​rze roz​cho​dzi​li się m a​ły ​m i grup​ka​m i.
— A co z obie​ca​ny ​m i łu​pa​m i?
— Per​pi​gnan j est bo​ga​te, bar​dzo bo​ga​te — usły ​szał Ar​nau.
— Skąd król weź​m ie pie​nią​dze na nasz żołd, sko​ro j uż wcze​śniej by ł nie​wy ​pła​cal​ny ?
Ar​nau błą​kał się m ię​dzy roz​pra​wia​j ą​cy ​m i żoł​nie​rza​m i. Co go ob​cho​dzą łu​py ? Cią​gle czuł na

so​bie wzrok wy ​stra​szo​ny ch dzie​ci, tam ​te​go m al​ca, któ​ry, ucze​pio​ny kur​czo​wo sio​stry, pa​trzy ł, j ak
Ar​nau i j e​go to​wa​rzy ​sze dep​czą im ogró​dek i nisz​czą zbo​że, któ​re m ia​ło ich wy ​kar​m ić przez zi​m ę.
Dla​cze​go? — py ​ta​ły nie​win​ne oczy dziec​ka. Czy m za​wi​ni​li​śm y ? Dzie​ci opie​ko​wa​ły się za​pew​ne
ogród​kiem , a te​raz sta​ły przed nim i z twa​rza​m i za​la​ny ​m i łza​m i pa​trzy ​ły na sław​ną ar​m ię ka​ta​-
loń​ską, któ​ra ob​ra​ca​ła w perzy ​nę ich li​chy do​by ​tek. Do​koń​czy w​szy dzie​ła znisz​cze​nia, Ar​nau nie
m iał na​wę od​wa​gi spoj ​rzeć im w oczy.

A te​raz sław​na ar​m ia ka​ta​loń​ska wra​ca​ła do do​m u. Ko​lum ​ny prze​m ie​rza​ły dro​gi księ​stwa, a za

ni​m i cią​gnął sznur pro​sty ​tu​tek, szu​le​rów i roz​cza​ro​wa​ny ch kup​ców, któ​ry m zy ​ski prze​szły ko​ło no​-
sa.

Bar​ce​lo​na by ​ła co​raz bli​żej . Nie​któ​re od​dzia​ły po​spo​li​te​go ru​sze​nia do​tar​ły j uż do swy ch m iast

i osad, in​ne — te, któ​re przy ​by ​ły na po​m oc kró​lo​wi z dru​gie​go koń​ca Ka​ta​lo​nii — m ia​ły j esz​cze
przed so​bą dłu​gą dro​gę. Ar​nau stwier​dził, że za​rów​no on, j ak i j e​go to​wa​rzy ​sze przy ​spie​sza​j ą kro​-
ku. Na nie​któ​ry ch twa​rzach po​j a​wił się uśm iech. Wra​ca​li do do​m u. Pod​czas wę​drów​ki Ar​nau​owi
nie​raz sta​wa​ła przed ocza​m i Ma​ria. „Wszy st​ko za​ła​twio​ne — do​nie​sio​no m u. — Nie bę​dzie ci się
na​przy ​krza​ła”. Prze​cież o to m u wła​śnie cho​dzi​ło, ty l​ko dla​te​go wy ​ru​szy ł na tę woj ​nę.

Ma​ria się do nie​go uśm ie​cha​ła.

31

Bar​ce​lo​na,

ostat​nie dni mar​ca 1348 ro​ku

Świ​ta​ło. Ar​nau i j e​go to​wa​rzy ​sze cze​ka​li na roz​ła​du​nek m a​j or​kań​skiej ga​le​ry, któ​ra przy ​bi​ła

no​cą do por​tu. Cech​m i​strzo​wie roz​dzie​la​li za​da​nia. Na m o​rzu pa​no​wał spo​kój , fa​le de​li​kat​nie m u​-
ska​ły pia​sek, bu​dząc m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny. W od​da​li ran​ne słoń​ce za​ba​wia​ło się j uż z fa​la​m i,
przy ​pró​sza​j ąc j e iskra​m i barw. Ba​sta​ixos cze​ka​li na po​wrót prze​woź​ni​ków, roz​ko​szu​j ąc się uro​kiem
chwi​li, ich wzrok błą​dził po wid​no​krę​gu, du​sza fa​lo​wa​ła wraz z m o​rzem .

— Dziw​ne, że nie roz​po​czę​to j esz​cze wy ​ła​dun​ku — za​uwa​ży ł ktoś.
Wszy ​scy utkwi​li wzrok w ga​le​rze. Prze​woź​ni​cy, któ​rzy pod​pły ​nę​li do okrę​tu, wra​ca​li te​raz pu​-

sty ​m i ło​dzia​m i lub roz​m a​wia​li z m a​ry ​na​rza​m i wy ​chy ​la​j ą​cy ​m i się zza bur​ty. Nie​któ​rzy z przy ​-
j ezd​ny ch ska​ka​li do wo​dy i wdra​py ​wa​li się na bar​ki. Nikt nie wy ​ła​do​wy ​wał to​wa​ru.

— Za​ra​za! — krzy ​ki pierw​szy ch prze​woź​ni​ków do​tar​ły na pla​żę wcze​śniej niż ich łód​ki. — Za​-

ra​za na Ma​j or​ce!

Ar​nau wzdry ​gnął się. Jak to m oż​li​we, że to pięk​ne m o​rze przy ​nio​sło tak strasz​ną no​wi​nę? W bu​-

ry, sztor​m o​wy dzień to j esz​cze… Ale prze​cież te​go ran​ka świat zda​wał się baj ​ką,. Przez płat​nie
m ie​sią​ce w Bar​ce​lo​nie o ni​czy m in​ny m nie m ó​wio​no: za​ra​za sza​la​ła na Wscho​dzie i po​su​wa​ła się
na za​chód, wy ​łu​dza​j ąc ca​łe kra​j e.

— Miej ​m y na​dzie​j ę, że m o​ro​we po​wie​trze nie do​trze do Bar​ce​lo​ny — po​cie​sza​no się. —

Dzie​li nas od nie​go ca​łe two​rze Śród​ziem ​ne.

— Mo​rze nas uchro​ni — m ó​wio​no.
Od m ie​się​cy wm a​wia​no so​bie, że za​ra​za nie do​trze do m ia​sta. Jest j uż na Ma​j or​ce, po​m y ​ślał

Ar​nau. Na Ma​j or​ce. Jed​nak prze​by ​ła Mo​rze Śród​ziem ​ne.

— Za​ra​za! — krzy ​cze​li prze​woź​ni​cy, wy ​ska​ku​j ąc na ląd. Ba​sta​ixos oto​czy ​li ich, wy ​py ​tu​j ąc

o szcze​gó​ły. W j ed​nej z łó​dek przy ​pły ​nął ka​pi​tan ga​le​ry.

— Pro​wadź​cie m nie do na​czel​ni​ka i raj ​ców — roz​ka​zał, ze​sko​czy w​szy na pla​żę. — Szy b​ko!
Cech​m i​strzo​wie od​pro​wa​dzi​li go do m ia​sta, resz​ta oto​czy ​ła no​wo przy ​by ​ły ch. „Lu​dzie um ie​ra​-

j ą set​ka​m i — opo​wia​da​no. — Okrop​ność. Nikt nie m o​że te​m u za​ra​dzić. Męż​czy ź​ni, ko​bie​ty i dzie​-
ci, bo​ga​cze i nę​dza​rze, m oż​ni i pro​ści lu​dzie… na​wet zwie​rzę​ta pa​da​j ą od m o​ro​we​go po​wie​trza.
Tru​py pię​trzą się i gni​j ą na uli​cach, wła​dze są bez​rad​ne. Cho​rzy um ie​ra​j ą w cią​gu dwóch dni
w po​twor​ny ch m ę​czar​niach”. Kil​ku ba​sta​ixos po​pę​dzi​ło z krzy ​kiem do m ia​sta, wy ​m a​chu​j ąc rę​ka​-
m i. Ar​nau słu​chał stru​chla​ły. Po​dob​no na szy i, pod pa​cha​m i i w pa​chwi​nach za​ra​żo​ny ch po​j a​-
wia​j ą się wiel​kie ro​pie​j ą​ce wrzo​dy, któ​re ro​sną, a w koń​cu pę​ka​j ą.

Wieść wnet ro​ze​szła się po m ie​ście. Lu​dzie bie​gli na pla​żę, by do​wie​dzieć się wszy st​kie​go

z pierw​szej rę​ki, a po​tem pę​dzi​li do do​m u.

W Bar​ce​lo​nie wrza​ło od plo​tek i do​m y ​słów. „Z pę​ka​j ą​cy ch wrzo​dów wy ​ła​żą bie​sy. Cho​rzy tra​-

cą ro​zum , za​czy ​na​j ą ką​sać, za​ra​ża​j ąc w ten spo​sób wszy st​kich wo​kół. Cho​ro​ba roz​sa​dza oczy
i ge​ni​ta​lia. Moż​na się za​ra​zić od pa​trze​nia na wrzo​dy. Za​ra​żo​ny ch trze​ba spa​lić ży w​cem , by cho​-
ro​ba się nie roz​nio​sła. By ​łem świad​kiem za​ra​zy !”. Ta​ka opo​wieść, wy ​ol​brzy ​m io​na przez strach
i im a​gi​na​cj ę, krą​ży ​ła z ust do ust po m ie​ście któ​re nie wie​dzia​ło, co j e cze​ka. Ja​ko śro​dek za​rad​czy
wła​dze za​le​ci​ły dba​nie o hi​gie​nę, więc m iesz​kań​cy ru​szy ​li do łaź​ni i… do ko​ścio​łów. Msze, na​bo​-
żeń​stwa bła​gal​ne, pro​ce​sj e — wszel​ki​m i spo​so​ba​m i sta​ra​no się za​że​gnać nie​bez​pie​czeń​stwo. Jed​-
nak po m ie​sią​cu stra​chu dżu​m a do​tar​ła do Bar​ce​lo​ny.

Pierw​szy padł j ej ofia​rą ro​bot​nik por​to​wy uszczel​nia​j ą​cy stat​ki. Me​dy ​cy, któ​rzy po​spie​szy ​li

m u na ra​tu​nek, m o​gli j e​dy ​nie po​twier​dzić ob​j a​wy zna​ne im z ksiąg m e​dy cz​ny ch.

— Są wiel​ko​ści m a​ły ch m an​da​ry ​nek — za​uwa​ży ł j e​den z nich, wska​zu​j ąc wrzo​dy na szy i

cho​re​go.

— Są czar​ne, twar​de i go​rą​ce — do​dał in​ny, ob​m a​caw​szy j e.
— Trze​ba m u ro​bić zim ​ne okła​dy na zbi​cie go​rącz​ki.
— Trze​ba upu​ścić krew, że​by zni​kły wy ​bro​czy ​ny przy wrzo​dach.
— Trze​ba wrzo​dy na​ciąć — za​wy ​ro​ko​wał trze​ci m e​dy k. Po​zo​sta​li prze​sta​li się in​te​re​so​wać

cho​ry m i spoj ​rze​li na m ó​wią​ce​go.

— Księ​gi od​ra​dza​j ą na​ci​na​nie — za​uwa​ży ł j e​den z nich.
— W koń​cu to ty l​ko ro​bot​nik — po​wie​dział ktoś in​ny. — Zba​daj ​m y le​piej pa​chy i pa​chwi​ny.
Rów​nież tam na​tra​fio​no na du​że, czar​ne, twar​de i go​rą​ce wrzo​dy. Krzy ​czą​ce​m u z bó​lu cho​re​-

m u upusz​czo​no krew, a wraz z krwią uszła z nie​go reszt​ka ży ​cia, j a​ka się w nim j esz​cze tli​ła.

Te​go sa​m e​go dnia po​j a​wi​ły się ko​lej ​ne dwa przy ​pad​ki. Na​za​j utrz by ​ło ich wię​cej , a na​stęp​ne​-

go dnia j esz​cze wię​cej . Bar​ce​loń​czy ​cy po​za​szy ​wa​li się po do​m ach, wie​lu um ie​ra​ło w strasz​ny ch
m ę​czar​niach. In​ny ch wy ​rzu​ca​no na uli​ce ze stra​chu przed za​ra​że​niem i tam do​pa​da​ła ich śm ierć.
Wła​dze na​ka​za​ły m a​lo​wać wap​nem krzy ​że na drzwiach do​m ów, w któ​ry ch ktoś za​cho​ro​wał.
Przy ​po​m i​na​ły o hi​gie​nie, ra​dzi​ły uni​kać kon​tak​tu z za​ra​żo​ny ​m i i za​rzą​dzi​ły pa​le​nie tru​pów na
wiel​kich sto​sach.

Miesz​kań​cy szo​ro​wa​li skó​rę do krwi i kto m ógł, trzy ​m ał się z da​le​ka od cho​ry ch. A że nikt nie

ka​zał im trzy ​m ać się rów​nież z da​la od pcheł, ku zdu​m ie​niu le​ka​rzy i władz m iej ​skich za​ra​za sze​-
rzy ​ła się w za​stra​sza​j ą​cy m tem ​pie.

Mi​j a​ły ty ​go​dnie, a Ar​nau i Ma​ria wraz z in​ny ​m i m iesz​kań​ca​m i Bar​ce​lo​ny dzień w dzień od​-

wie​dza​li ko​ściół San​ta Ma​ria i za​no​si​li m o​dli​twy, któ​ry ch nie​bo nie chcia​ło wy ​słu​chać. Dżu​m a za​-
bra​ła ich bli​skich przy ​j a​ciół: po​czci​we​go oj ​ca Al​ber​ta oraz sta​rusz​ków Pe​re​go i Ma​rio​nę, któ​rzy

um ar​li na po​cząt​ku epi​de​m ii. Bi​skup zor​ga​ni​zo​wał pro​ce​sj ę bła​gal​ną — z ka​te​dry uli​cą Mar do ko​-
ścio​ła San​ta Ma​ria, gdzie do​łą​czy ​ła​by do niej fi​gur​ka Mat​ki Bo​skiej od Mo​rza nie​sio​na pod bal​da​-
chi​m em .

Ma​don​na cze​ka​ła przed ko​ścio​łem w oto​cze​niu ba​sta​ixos, któ​rzy m ie​li j ą nieść. Tra​ga​rze spo​-

glą​da​li po so​bie, py ​ta​j ąc wzro​kiem o nie​obec​ny ch. Nikt się nie od​zy ​wał. Wszy ​scy za​gry ​za​li war​-
gi i spusz​cza​li wzrok. Ar​nau wspo​m niał uro​czy ​ste pro​ce​sj e, kie​dy ba​sta​ixos nie​m al wy ​ry ​wa​li so​-
bie fi​gur​kę z rąk, bo każ​dy chciał nieść j ą choć przez chwi​lę. Cech​m i​strzo​wie m u​sie​li wy ​zna​czać
zm ia​ny, by ich po​go​dzić, a te​raz… te​raz nie star​czy ​ło​by ich na​wet na j ed​ną zm ia​nę. Aż ty ​lu z nas
um ar​ło? Jak dłu​go to j esz​cze po​trwa, o Pa​ni? Mo​dli​tew​ny szm er na​pły ​wał j uż uli​cą Mar. Ar​nau
spoj ​rzał na czo​ło pro​ce​sj i: lu​dzie szli przy ​gar​bie​ni, po​włó​cząc no​ga​m i. Gdzie po​dzia​li się m oż​ni,
któ​rzy za​wsze z ta​ką pom ​pą to​wa​rzy ​szy ​li bi​sku​po​wi? Czte​rech z pię​ciu raj ​ców m iej ​skich nie ży ​ło,
po​dob​nie j ak trzy czwar​te Ra​dy Stu. Resz​ta ucie​kła z m ia​sta. Ba​sta​ixos unie​śli w m il​cze​niu swą
pa​tron​kę, po​ło​ży ​li na ra​m io​nach i prze​pu​ściw​szy bi​sku​pa, do​łą​czy ​li do pro​ce​sj i i do m o​dlitw. Z ko​-
ścio​ła San​ta Ma​ria Pro​ce​sj a skie​ro​wa​ła się do klasz​to​ru kla​ry ​sek, m i​j a​j ąc plac Sorn. Kie​dy w oko​-
li​cach klasz​to​ru ze​m dlił wier​ny ch — m i​m o ka​dzi​deł nie​sio​ny ch przez ka​pła​nów — swąd pa​lo​ny ch
ciał, wie​lu prze​rwa​ło m o​dli​twy i za​nio​sło się pła​czem . Na wy ​so​ko​ści bra​m y Świę​te​go Da​nie​la
pro​ce​sj a skrę​ci​ła w le​wo, ku bra​m ie Nou i klasz​to​ro​wi Sant Pe​re de les Pu​el​les. Wier​ni om i​nę​li
kil​ka tru​pów i od​wró​ci​li wzrok od cho​ry ch, cze​ka​j ą​cy ch na śm ierć na ro​gach ulic lub pod ozna​ko​-
wa​ny ​m i bia​ły m krzy ​żem drzwia​m i, któ​re ni​g​dy wię​cej m ia​ły się przed ni​m i nie otwo​rzy ć. O,
Pa​ni — m y ​ślał Ar​nau, nio​sąc Ma​don​nę — dla​cze​go tak nas do​świad​czasz? Z Sant Pe​re roz​m o​dlo​-
na pro​ce​sj a prze​szła do bra​m y Świę​tej An​ny, gdzie znów skrę​ci​ła na le​wo ku m o​rzu, prze​szła
przez dziel​ni​cę Forn dels Arcs i wró​ci​ła do ka​te​dry.

Jed​nak m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny za​czy ​na​li wąt​pić w Ko​ściół i j e​go do​stoj ​ni​ków, bo m i​m o iż m o​-

dli​li się bez wy ​tchnie​nia epi​de​m ia na​dal zbie​ra​ła śm ier​tel​ne żni​wo.

— Po​dob​no nad​szedł ko​niec świa​ta — wes​tchnął sm ut​no Ar​nau po po​wro​cie do do​m u. — Lu​-

dzie osza​le​li. Wszę​dzie roi się od bi​czow​ni​ków, a przy ​naj ​m niej tak ka​żą sie​bie na​zy ​wać. — Ma​ria
sta​ła do nie​go ty ​łem . Ar​nau usiadł, cze​ka​j ąc, aż żo​na zdej ​m ie m u bu​ty, i m ó​wił da​lej : — Set​ka​m i
prze​m ie​rza​j ą m ia​sto ro​ze​bra​ni do pa​sa, krzy ​czą, że nad​szedł ko​niec świa​ta, wy ​zna​j ą swe grze​chy
i okła​da​j ą się bi​cza​m i. Nie​któ​rzy m a​j ą ca​łe ple​cy we krwi, ale nie prze​ry ​wa​j ą… — Ar​nau po​gła​-
dził po gło​wie klę​czą​cą przed nim Ma​rię. By ​ła roz​pa​lo​na. — Co…

Się​gnął do j ej pod​bród​ka. Nie, to nie​m oż​li​we. Ty l​ko nie ona! Pod​nio​sła na nie​go szkli​ste oczy.

By ​ła zla​na po​tem i bar​dzo bla​da. Ar​nau pró​bo​wał unieść j ej gło​wę, by zo​ba​czy ć szy ​j ę, ale Ma​ria
wy ​krzy ​wi​ła się z bó​lu.

— Ty l​ko nie ty ! — krzy k​nął.
Ma​ria, nie wsta​j ąc z klę​czek, z rę​ka​m i na espa​dry ​lach m ę​ża, wbi​ła w nie​go wzrok. Po j ej po​-

licz​kach pły ​nę​ły łzy.

— Bo​że m ój j e​dy ​ny, ty l​ko nie ty, nie ty ! — Ar​nau ukląkł przy żo​nie.
— Ucie​kaj — wy ​szep​ta​ła Ma​ria. — Zo​staw m nie i ucie​kaj . Ar​nau chciał przy ​tu​lić żo​nę, ale

gdy j ą ob​j ął, zno​wu się skrzy ​wi​ła.

— Chodź — po​wie​dział, pod​no​sząc j ą naj ​de​li​kat​niej , j ak ty l​ko po​tra​fił. Ma​ria szlo​cha​ła i pro​si​-

ła, by ucie​kał. — Jak​że m ógł​by m cię zo​sta​wić? Prze​cież m am ty l​ko cie​bie… Je​steś dla m nie
wszy st​kim ! Co j a bez cie​bie zro​bię? Nie​któ​rzy z te​go wy ​cho​dzą. Ty wy ​zdro​wie​j esz. Zo​ba​czy sz,
wy ​zdro​wie​j esz. — Po​cie​sza​j ąc żo​nę, za​niósł j ą do al​ko​wy i po​ło​ży ł na łóż​ku, do​pie​ro te​raz m ógł

się przy j ​rzeć j ej pięk​nej kie​dy ś szy i, któ​ra za​czy ​na​ła czer​nieć. — Le​ka​rza! — krzy k​nął, otwie​ra​-
j ąc okno j wy ​chy ​la​j ąc się przez bal​kon.

Wy ​da​wa​ło się, że nikt go nie sły ​szy, j ed​nak j esz​cze tej sa​m ej no​cy, gdy wrzo​dy po​kry ​ły j uż

ca​łą szy ​j ę Ma​rii, ktoś wy ​m a​lo​wał wap​nem krzy ż na drzwiach ich do​m u.

Ma​ria dy ​go​ta​ła w łóż​ku, a Ar​nau m ógł j e​dy ​nie ro​bić j ej zim ​ne okła​dy na czo​ło. Każ​dy ruch

spra​wiał cho​rej po​twor​ny ból, na od​głos j ej głu​chy ch j ę​ków Ar​nau do​sta​wał gę​siej skór​ki. Ma​ria
pa​trzy ​ła tę​po w su​fit. Ar​nau wi​dział, j ak po​więk​sza​j ą się wrzo​dy na j ej szy i i czer​nie​j e skó​ra.
„Ko​cham cię. Ty ​le ra​zy chcia​łem ci to wy ​znać…”. Uj ął dłoń żo​ny i osu​nął się na ko​la​na. Tak
spę​dził ca​łą noc, ści​ska​j ąc j ej rę​kę, dy ​go​cząc wraz z nią, ob​le​wa​j ąc się zim ​ny m po​tem i za​kli​na​-
j ąc nie​bio​sa przy każ​dy m spa​zm ie wstrzą​sa​j ą​cy m j ej cia​łem .

Owi​nął zwło​ki żo​ny naj ​lep​szy m prze​ście​ra​dłem i za​cze​kał na wóz zbie​ra​j ą​cy tru​py. Nie po​rzu​-

ci Ma​rii na uli​cy. Sam prze​ka​że j ą gra​ba​rzom . Na sm ęt​ny od​głos koń​skich pod​ków wy ​niósł zwło​ki
przed dom .

— Że​gnaj — po​wie​dział, ca​łu​j ąc żo​nę w czo​ło.
Dwaj gra​ba​rze w rę​ka​wicz​kach, z twa​rza​m i oku​ta​ny ​m i gru​by m suk​nem , pa​trzy ​li z nie​do​wie​-

rza​niem , j ak Ar​nau od​sła​nia i ca​łu​j e zm ar​łą. Wszy ​scy trzy ​m a​li się z da​le​ka od za​ka​żo​ny ch, na​wet
naj ​bliż​szy ch, cho​ry ch i zm ar​ły ch po​rzu​ca​no na uli​cy, co naj ​wy ​żej wzy ​wa​no gra​ba​rzy, by za​bra​li
ich z po​słań, na któ​ry ch do​pa​dła ich czar​na śm ierć. Ar​nau od​dał żo​nę gra​ba​rzom , któ​rzy uło​ży ​li j ą
ostroż​nie na sto​sie tru​pów.

Ze łza​m i w oczach pa​trzy ł na od​da​la​j ą​cy się wóz, któ​ry nie​ba​wem znik​nął za ro​giem . Te​raz

j e​go ko​lej : wszedł do do​m u, usiadł i za​czął cze​kać na śm ierć, pra​gnąc j ak naj ​szy b​ciej do​łą​czy ć
do Ma​rii. Przez trzy dni ob​m a​cy ​wał szy ​j ę, na próż​no szu​ka​j ąc opu​chli​zny. Wrzo​dy się nie po​j a​-
wi​ły i Ar​nau uznał w koń​cu, że j e​go go​dzi​na j esz​cze nie wy ​bi​ła.

Błą​kał się po pla​ży, dep​cząc fa​le ob​m y ​wa​j ą​ce prze​klę​te m ia​sto. Włó​czy ł się po m ie​ście, śle​py

i głu​chy na nę​dzę, na za​dżu​m io​ny ch, na do​cho​dzą​cy z okien płacz. Coś znów przy ​wio​dło go do ko​-
ścio​ła San​ta Ma​ria. Prze​rwa​no ro​bo​ty, rusz​to​wa​nia by ​ły pu​ste, blo​ki skal​ne le​ża​ły na zie​m i, cze​ka​-
j ąc, aż ktoś j e ocio​sa. Jed​nak m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny nie prze​sta​li od​wie​dzać świą​ty ​ni. Ar​nau
wszedł do środ​ka. Wier​ni gro​m a​dzi​li się przed nie​do​koń​czo​ny m oł​ta​rzem głów​ny m , m o​dląc się na
sto​j ą​co lub na klęcz​kach. Mi​m o że przez skle​pie​nia ap​sy d wciąż prze​świ​ty ​wa​ło nie​bo, w ko​ście​le
dusz​no by ​ło od ka​dzi​deł, któ​re zdła​wić m ia​ły wszech​obec​ny swąd śm ier​ci. Gdy Ar​nau zm ie​rzał
ku Ma​don​nie, usły ​szał głos du​chow​ne​go prze​m a​wia​j ą​ce​go do wier​ny ch z głów​ne​go oł​ta​rza:

— Po​win​ni​ście wie​dzieć, że Oj ​ciec Świę​ty, pa​pież Kle​m ens Szó​sty, wy ​dał bul​lę, w któ​rej prze​-

czy po​gło​skom , j a​ko​by m o​ro​we po​wie​trze spro​wa​dzi​li na świat Ży ​dzi. Za​ra​za j est zwy ​kłą epi​de​-
m ią, któ​rą Bóg do​świad​cza swój lud. — Po ze​bra​ny ch prze​szedł szm er nie​za​do​wo​le​nia. — Mó​dl​-
cie się! — wzy ​wał du​chow​ny. — Po​le​caj ​cie się bo​skiej opie​ce…

Wie​lu wy ​szło z ko​ścio​ła, roz​pra​wia​j ąc na ca​ły głos.
Ar​nau pu​ścił m i​m o uszu sło​wa księ​dza i skie​ro​wał się do ka​pli​cy Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​-

tu. Ży ​dzi? Co Ży ​dzi m a​j ą wspól​ne​go z za​ra​zą? Ma​lut​ka Ma​don​na cze​ka​ła na nie​go tam gdzie za​-
wsze. Na​wet te​raz pło​nę​ły wo​kół niej świe​ce. Kto j e za​pa​la? Ar​nau le​d​wie m ógł do​strzec swą
m at​kę zza spo​wi​j a​j ą​ce​go j ą gę​ste​go ob​ło​ku won​ne​go dy ​m u. Nie uśm ie​cha​ła się. Pró​bo​wał się po​-
m o​dlić — na próż​no. Dla​cze​go po​zwo​li​łaś j ej um rzeć, m at​ko? Łzy znów po​pły ​nę​ły m u po twa​rzy
na wspo​m nie​nie Ma​rii, j ej cier​pień, j ej udrę​czo​ne​go, po​kry ​te​go wrzo​da​m i cia​ła. To on, nie ona,
za​słu​ży ł na ka​rę, bo zgrze​szy ł z Ale​dis.

I wte​dy, przed swą Ma​don​ną, Ar​nau przy ​siągł, że ni​g​dy wię​cej nie da się po​nieść żą​dzy. By ł to

wi​nien Ma​rii. Ni​g​dy wię​cej , co​kol​wiek się wy ​da​rzy.

— Co ci j est, sy ​nu? — usły ​szał za so​bą. Od​wró​cił się i zo​ba​czy ł du​chow​ne​go, któ​ry chwi​lę

wcze​śniej prze​m a​wiał do wier​ny ch. — Wi​taj , m ój dro​gi — po​zdro​wił Ar​naua, roz​po​zna​j ąc
w nim tra​ga​rza por​to​we​go, któ​ry naj ​czę​ściej od​wie​dzał Ma​don​nę. — Co ci j est?

— Ma​ria…
Ka​płan po​ki​wał gło​wą.
— Po​m ó​dl​m y się za nią — za​pro​po​no​wał.
— Nie, oj ​cze, j esz​cze nie.
— Ty l​ko w Bo​gu znaj ​dziesz po​cie​chę.
Po​cie​chę? Jak m iał zna​leźć w czy m ​kol​wiek po​cie​chę? Spoj ​rzał na Ma​don​nę, któ​rą wciąż prze​-

sła​niał dy m .

— Po​m ó​dl​m y się… — na​le​gał ka​płan.
— O co cho​dzi z ty ​m i Ży ​da​m i? — prze​rwał m u Ar​nau, chcąc zm ie​nić te​m at.
— Ca​ła Eu​ro​pa ob​wi​nia ich o za​ra​zę. — Ar​nau spoj ​rzał na ka​pła​na py ​ta​j ą​co. — Po​dob​no

w Ge​ne​wie, na zam ​ku Chil​lon, kil​ku Ży ​dów ze​zna​ło, że czar​ną śm ierć spro​wa​dził na świat pe​wien
sta​ro​za​kon​ny z Sa​bau​dii, któ​ry za​truł stud​nie m ik​stu​rą spre​pa​ro​wa​ną przez ra​bi​nów.

— Czy to praw​da?
— Nie. Oj ​ciec Świę​ty unie​win​nił Ży ​dów, lecz lud szu​ka ko​zła ofiar​ne​go. No, a te​raz się po​m ó​-

dl​m y.

— Po​m ó​dl​cie się, oj ​cze, w m o​im im ie​niu.
Ar​nau wy ​szedł z ko​ścio​ła. Na pla​cu ob​stą​pi​ła go dwu​dzie​sto​oso​bo​wa gru​pa bi​czow​ni​ków. „Na​-

wra​caj ​cie się!”, wrzesz​cze​li, chłosz​cząc się bez​li​to​śnie. „Nad​cho​dzi ko​niec świa​ta!”, krzy ​cze​li,
plu​j ąc Ar​nau​owi w twarz sło​wa​m i.

Po​pa​trzy ł na krew pły ​ną​cą po ich ple​cach, za​m ie​nio​ny ch w otwar​tą ra​nę, oraz po na​gich no​-

gach i bio​drach prze​wią​za​ny ch po​kut​ny m pa​sem . Przy j ​rzał się ich twa​rzom i świ​dru​j ą​cy m go
wy ​trzesz​czo​ny m oczom . Za​czął biec i wpadł na uli​cę Mont​ca​da zo​sta​wia​j ąc za so​bą osza​la​łe
krzy ​ki bi​czow​ni​ków. Tu pa​no​wa​ła ci​sza… j ed​nak zo​ba​czy ł coś dziw​ne​go. Drzwi! Ty l​ko na nie​licz​-
ny ch pa​ła​co​wy ch bra​m ach wid​niał bia​ły krzy ż, któ​ry zna​czy ł ni​czy m pięt​no więk​szość do​m ów
w Bar​ce​lo​nie. Ar​nau przy ​sta​nął przed pa​ła​cem Pu​igów. Tu rów​nież nie na​m a​lo​wa​no krzy ​ża.
Okna by ​ły po​za​m y ​ka​ne, a bu​dy ​nek wy ​glą​dał na opu​sto​sza​ły. Oby za​ra​za do​pa​dła was tam , gdzie
się za​szy ​li​ście, oby ​ście cier​pie​li tak j ak Ma​ria po​m y ​ślał, ucie​ka​j ąc stam ​tąd j esz​cze szy b​ciej niż
przed bi​czow​ni​ka​m i.

Na skrzy ​żo​wa​niu ulic Mont​ca​da i Car​ders na​tknął się na wzbu​rzo​ny tłum , uzbro​j o​ny w ki​j e,

m ie​cze i ku​sze. Czy wszy ​scy w ty m m ie​ście stra​ci​li ro​zum ? — za​sta​na​wiał się. Na nie​wie​le zda​ły
się ka​za​nia wy ​gła​sza​ne we wszy st​kich ko​ścio​łach. Bul​la Kle​m en​sa VI nie uspo​ko​iła lu​du, któ​ry
m u​siał wy ​ła​do​wać na kim ś swą złość. „Na Ży ​dów! — do​szły Ar​naua krzy ​ki. — He​re​ty ​cy ! Mor​-
der​cy ! Na​wra​caj ​cie się!”. W tłu​m ie kro​czy ​li rów​nież bi​czow​ni​cy, któ​rzy na​dal bi​li się po ple​-
cach, roz​pa​la​j ąc na​stro​j e i obry ​zgu​j ąc krwią wszy st​kich wo​kół.

Ar​nau ru​szy ł za m o​tło​chem wraz z idą​cy ​m i na sa​m y m koń​cu ludź​m i, wśród któ​ry ch do​strzegł

kil​ku za​dżu​m io​ny ch. Ca​ła Bar​ce​lo​na zgro​m a​dzi​ła się pod dziel​ni​cą ży ​dow​ską, okrą​ża​j ąc j ą z czte​-
rech stron. Część sta​nę​ła od pół​no​cy, przy pa​ła​cu bi​sku​pim , in​ni od za​cho​du, na​prze​ciw​ko rzy m ​-
skich m u​rów obron​ny ch, j esz​cze in​ni ze​bra​li się na uli​cy Bis​be, gra​ni​czą​cej z get​tem od wscho​du.

Więk​szość, m ię​dzy in​ny ​m i grup​ka, za któ​rą przy ​szedł tu Ar​nau, usta​wi​ła się od po​łu​dnia, na uli​cy
Bo​qu​eria i na​prze​ciw​ko Ca​stell Nou, przy bra​m ie pro​wa​dzą​cej do dziel​ni​cy ży ​dow​skiej . Wo​kół
pa​no​wał ogłu​sza​j ą​cy zgiełk. Lud pra​gnął ze​m sty, choć te​raz po​krzy ​ki​wał ty l​ko pod bra​m ą, wy ​m a​-
chu​j ąc ki​j a​m i i ku​sza​m i.

Ar​nau prze​pchnął się na za​tło​czo​ne scho​dy ko​ścio​ła Świę​te​go Ja​ku​ba, skąd przed wie​lu, wie​lu

la​ty prze​pę​dzo​no j e​go oraz Jo​ane​ta, gdy szu​kał Ma​don​ny, któ​ra m ia​ła m u za​stą​pić m at​kę. Ko​ściół
stał do​kład​nie na​prze​ciw​ko po​łu​dnio​we​go m u​ru dzie​lą​cy ży ​dow​skiej , więc Ar​nau m ógł śle​dzić
z gó​ry, po​nad gło​wa​m i tłu​m u, prze​bieg wy ​da​rzeń. Gar​ni​zon żoł​nie​rzy kró​lew​skich pod do​wódz​-
twem na​czel​ni​ka m ia​sta przy ​go​to​wy ​wał się do obro​ny. Przed przy ​stą​pie​niem do ata​ku grup​ka
m iesz​kań​ców po​de​szła do uchy ​lo​nej bra​m y i roz​po​czę​ła per​trak​ta​cj e z na​czel​ni​kiem , żą​da​j ąc, by
wy ​co​fał swy ch lu​dzi. Bi​czow​ni​cy wrzesz​cze​li i ska​ka​li wo​kół ne​go​cj u​j ą​cy ch, a tłum wy ​gra​żał
Ży ​dom , któ​ry ch ni​g​dzie nie by ​ło wi​dać.

— Nie wy ​co​fa​j ą się — za​pew​nia​ła ko​bie​ta sto​j ą​ca obok Ar​naua.
— Ży ​dzi są wła​sno​ścią kró​la, za​le​żą bez​po​śred​nio od nie​go — do​dał ktoś in​ny. — Je​śli ich za​bi​-

j e​m y, król nie bę​dzie j uż m ógł na​kła​dać na nich sło​ny ch po​dat​ków…

— Ani za​cią​gać od ty ch li​chwia​rzy po​ży ​czek.
— To j esz​cze m a​łe pi​wo — wtrą​cił ktoś trze​ci. — Je​śli ich stąd wy ​ku​rzy ​m y, król stra​ci na​wet

m e​ble, któ​re Ży ​dzi po​ży ​cza​j ą j e​go świ​cie na czas wi​zy ​ty w Bar​ce​lo​nie.

— Moż​ni bę​dą spa​li na go​łej zie​m i — za​re​cho​ta​no. Ar​nau nie m ógł po​wstrzy ​m ać uśm ie​chu.
— Na​czel​nik bę​dzie bro​nił in​te​re​sów kró​la — skwi​to​wa​ła j e​go są​siad​ka.
Mia​ła ra​cj ę. Na​czel​nik nie ustą​pił i ze​rwaw​szy ne​go​cj a​cj e, za​ba​ry ​ka​do​wał się czy m prę​dzej

w dziel​ni​cy ży ​dow​skiej . Tłum ty l​ko na to cze​kał: za​nim bra​m a za​trza​snę​ła się na do​bre, lu​dzie
z pierw​szy ch sze​re​gów za​czę​li wdra​py ​wać się na m u​ry pod gra​dem ki​j ów, strzał i ka​m ie​ni, któ​re
po​sy ​pa​ły się na get​to. Roz​po​czął się atak.

Ar​nau pa​trzy ł na za​śle​pio​ny nie​na​wi​ścią m o​tłoch, któ​ry sztur​m o​wał m u​ry i bra​m y dziel​ni​cy

ży ​dow​skiej . Nikt nim nie do​wo​dził, m o​że ty l​ko bi​czow​ni​cy, któ​rzy na​dal się chło​sta​li, Wy ​j ąc prze​-
raź​li​wie i na​wo​łu​j ąc do zdo​by ​wa​nia m u​rów i m or​do​wa​nia he​re​ty ​ków. Ata​ku​j ą​cy, któ​rzy zdo​ła​li
wspiąć się na m u​ry gi​nę​li od m ie​czy żoł​nie​rzy, ale dziel​ni​ca ży ​dow​ska by ​ła ob​le​ga​na ze wszy st​-
kich stron i wie​lu in​ny m uda​ło się zwieść obro​nę i sta​nąć oko w oko z Ży ​da​m i.

Ar​nau spę​dził na scho​dach przed ko​ścio​łem Świę​te​go Ja​ku​ba dwie go​dzi​ny. Krzy ​ki przy ​po​-

m nia​ły m u j e​go żoł​nier​ską prze​szłość: ob​lę​że​nie zam ​ków Bel​la​gu​ar​da i Ca​stell-Ros​sel​ló. Twa​rze
gi​ną​cy ch te​raz na j e​go oczach m y ​li​ły się z twa​rza​m i lu​dzi, któ​ry ch kie​dy ś za​bił, za​pach krwi spra​-
wił, że znów zna​lazł się w Ro​us​sil​lo​nie i po​m y ​ślał o kłam ​stwie któ​re za​gna​ło go wte​dy na woj ​nę,
o Ale​dis, o Ma​rii… W koń​cu opu​ścił punkt ob​ser​wa​cy j ​ny, z któ​re​go pa​trzy ł na m a​sa​krę.

Szedł w kie​run​ku m o​rza, roz​m y ​śla​j ąc o Ma​rii i o ty m , co ka​za​ło m u kie​dy ś uciec na woj ​nę.

Na​gle coś wy ​rwa​ło go z za​du​m y. Gdy prze​cho​dził obok Ca​stell de Re​go​m ir, basz​ty obron​nej na​-
le​żą​cej do daw​ny ch m u​rów rzy m ​skich, gło​śne krzy ​ki przy ​wró​ci​ły go do rze​czy ​wi​sto​ści.

— He​re​ty ​cy !
— Mor​der​cy !
Za​raz po​tem zo​ba​czy ł dwu​dzie​sto​oso​bo​wą, uzbro​j o​ną w ki​j e i no​że ban​dę, któ​ra za​gro​dzi​ła uli​-

cę i po​krzy ​ki​wa​ła na ko​goś, kto naj ​wy ​raź​niej skry ł się w bra​m ie j ed​ne​go z do​m ów. Dla​cze​go nie
zaj ​m ą się opła​ki​wa​niem zm ar​ły ch? Nie za​trzy ​m u​j ąc się, wszedł w tłum awan​tur​ni​ków, by prze​-
do​stać się na dru​gą stro​nę. Gdy roz​trą​cał ich łok​cia​m i, zer​k​nął w bok, tam gdzie skie​ro​wa​na by ​ła

uwa​ga krzy ​ka​czy : w bra​m ie do​m u arab​ski nie​wol​nik, za​la​ny krwią, osła​niał wła​sny m cia​łem tro​j e
dzie​ci ubra​ny ch na czar​no z żół​ty m kół​kiem na pier​si. Ni z te​go, ni z owe​go Ar​nau zna​lazł się m ię​-
dzy Mau​rem a na​past​ni​ka​m i. Za​pa​dła ci​sza. Zza ple​ców nie​wol​ni​ka wy ​su​nę​ły się prze​ra​żo​ne
dzie​cię​ce bu​zie. Ar​nau po​pa​trzy ł na nie. Tak bar​dzo ubo​le​wał, że nie dał Ma​rii po​tom ​stwa. Mu​snął
go ka​m ień ci​śnię​ty ku j ed​nej z głó​wek. Maur za​sło​nił dzie​ci wła​sny m cia​łem i tra​fio​ny w brzuch,
zgiął się wpół. Ma​ła twa​rzy cz​ka spoj ​rza​ła pro​sto na Ar​naua. Ma​ria uwiel​bia​ła wszy st​kie dzie​ci:
czy to arab​skie, czy ży ​dow​skie lub chrze​ści​j ań​skie. Nie m o​gła ode​rwać od nich oczu pod​czas spa​-
ce​rów po pla​ży, na uli​cach… Przy ​glą​da​ła im się, a po​tem prze​no​si​ła wzrok na nie​go…

— Od​suń się! Ucie​kaj stąd! — roz​le​gły się krzy ​ki za j e​go ple​ca​m i.
Zer​k​nął na prze​ra​żo​ne bu​zie.
— Co chce​cie od ty ch dzie​ci? — za​py ​tał.
Kil​ku m ęż​czy zn uzbro​j o​ny ch w no​że ru​szy ​ło na nie​go.
— To Ży ​dzi — od​po​wie​dzie​li chó​rem .
— I ty l​ko dla​te​go chce​cie j e za​bić? Nie wy ​star​czą wam ich ro​dzi​ce?
— Za​tru​li stud​nie — rzu​cił j e​den. — Za​m or​do​wa​li Chry ​stu​sa. Za​bi​j a​j ą chrze​ści​j ań​skie dzie​ci

do swy ch he​re​ty c​kich ry ​tu​ałów. Tak, tak, wy ​ry ​wa​j ą im ser​ca… Krad​ną świę​te ho​stie. — Ale Ar​-
nau nie słu​chał. Wciąż wy ​da​wa​ło m u się, że czu​j e za​pach krwi pły ​ną​cy z get​ta, krwi z… Ca​stell-
Ros​sel​ló. Zła​pał za ra​m ię naj ​bli​żej sto​j ą​ce​go m ęż​czy ​znę i ude​rzy ł go w twarz, od​bie​ra​j ąc m u
nóż, któ​ry wy ​m ie​rzy ł w j e​go kom ​pa​nów.

— Nie po​zwo​lę skrzy w​dzić ty ch dzie​ci!
Na​past​ni​cy wi​dzie​li, j ak pew​nie ści​ska szty ​let, j ak nim wy ​wi​j a, j ak na nich pa​trzy.
— Nie po​zwo​lę skrzy w​dzić dzie​ci — po​wtó​rzy ł. — Idź​cie do dziel​ni​cy ży ​dow​skiej , tam bę​dzie​-

cie m o​gli zm ie​rzy ć się z żoł​nie​rza​m i, z m ęż​czy ​zna​m i.

— Za​bi​j ą was — ostrzegł go Maur, sto​j ą​cy te​raz za j e​go Ple​ca​m i.
— He​re​ty k! — krzy ​cze​li na​past​ni​cy.
— Ży d!
Wpo​j o​no m u, że m u​si ata​ko​wać pierw​szy, brać nie​przy ​j a​cie​la z za​sko​cze​nia, za​stra​szy ć go

i nie do​pu​ścić, by po​czuł się Pew​nie. Za​m ach​nął się no​żem i z okrzy ​kiem „Świę​ty Je​rzy !” ru​szy ł
na naj ​bli​żej sto​j ą​cy ch m ęż​czy zn. Wbił ostrze w brzuch pierw​sze​go i od​wró​cił się na pię​cie, zm u​-
sza​j ąc na​past​ni​ków do cof​nię​cia się. Nóż roz​ha​ra​tał pierś kil​ku z nich. Je​den z po​wa​lo​ny ch wbił
Ar​nau​owi szty ​let w ły d​kę. Ar​nau spoj ​rzał na nie​go, zła​pał go za wło​sy i od​chy ​liw​szy m u gło​wę
do ty ​łu, po​de​rżnął gar​dło. Chlu​snę​ła krew. Trzech m ęż​czy zn le​ża​ło na zie​m i, resz​ta za​czę​ła się
wy ​co​fy ​wać. „Ucie​kaj , gdy m a​j ą nad to​bą prze​wa​gę li​czeb​ną”, na​uczo​no go. Gdy udał, że zno​wu
ru​sza do ata​ku, prze​ciw​ni​cy od​sko​czy ​li, po​ty ​ka​j ąc się. Nie oglą​da​j ąc się, le​wą rę​ką przy ​wo​łał do
sie​bie Mau​ra i dzie​ci a gdy po​czuł przy no​gach drże​nie m al​ców, za​czął wy ​co​fy ​wać się ty ​łem ku
m o​rzu, nie spusz​cza​j ąc z oka na​past​ni​ków.

— Cze​ka​j ą na was w dziel​ni​cy ży ​dow​skiej ! — krzy k​nął po​py ​cha​j ąc przed so​bą dzie​ci.
Gdy do​tar​li do sta​rej bra​m y Ca​stell de Re​go​m ir, za​czę​li biec. Ar​nau, nie tra​cąc cza​su na wy ​-

j a​śnie​nia, po​wstrzy ​m ał dzie​ci przed po​wro​tem do dziel​ni​cy ży ​dow​skiej .

Gdzie m oż​na ukry ć tro​j e m al​ców? Po​pro​wa​dził ich w stro​nę ko​ścio​ła San​ta Ma​ria i sta​nął

przed głów​ny m wej ​ściem . Przez rusz​to​wa​nia wi​dać by ​ło wnę​trze świą​ty ​ni.

— Chy ​ba… chy ​ba nie za​m ier​za​cie ukry ć dzie​ci w ko​ście​le? — za​py ​tał zdy ​sza​ny nie​wol​nik.
— W ko​ście​le nie, ale cie​pło, cie​pło…

— Dla​cze​go nie po​zwa​la​cie nam wró​cić do do​m u? — za​py ​ta​ła dziew​czy n​ka, naj ​star​sza z ca​łej

trój ​ki i naj ​bar​dziej przy ​tom ​na.

Ar​nau po​m a​cał się po ły d​ce. Ra​na ob​fi​cie bro​czy ​ła krwią.
— Bo chrze​ści​j a​nie plą​dru​j ą te​raz wa​sze do​m y. Ob​wi​nia​j ą was o za​ra​zę. Twier​dzą, że za​tru​li​-

ście stud​nie. — Wszy ​scy m il​cze​li. — Przy ​kro m i — do​dał.

Nie​wol​nik ode​zwał się pierw​szy :
— Nie m o​że​m y tak tu stać — po​wie​dział, prze​ry ​wa​j ąc Ar​nau​owi oglę​dzi​ny ły d​ki. — Rób​cie,

co uwa​ża​cie za sto​sow​ne, ale ukry j ​cie dzie​ci.

— A ty ? — za​py ​tał Ar​nau.
— Mu​szę spraw​dzić, co się sta​ło z ich ro​dzi​na​m i. Jak was od​naj ​dę?
— Nie od​naj ​dziesz — od​parł Ar​nau, któ​ry nie m ógł m u po​ka​zać na po​cze​ka​niu dro​gi do rzy m ​-

skie​go cm en​ta​rzy ​ska. — To j a cię znaj ​dę. Cze​kaj na m nie o pół​no​cy na pla​ży, na​prze​ciw​ko no​we​-
go kra​m u ry b​ne​go. — Nie​wol​nik ski​nął gło​wą. Gdy m ie​li się j uż roz​stać, Ar​nau do​rzu​cił: — Je​śli
nie zj a​wisz się przez trzy no​ce z rzę​du, uznam , że nie ży ​j esz. Maur zno​wu ski​nął gło​wą i wbił
w Ar​naua wiel​kie czar​ne oczy. — Dzię​ku​j ę — szep​nął, a po​tem pu​ścił się pę​dem ku dziel​ni​cy ży ​-
dow​skiej .

Naj ​m niej ​szy chło​piec chciał za nim biec, lecz Ar​nau zła​pał go za ra​m io​na.
Pierw​szej no​cy Maur nie przy ​szedł na spo​tka​nie. Ar​nau cze​kał po​nad go​dzi​nę, słu​cha​j ąc od​-

gło​sów za​m ie​szek nad​bie​ga​j ą​cy ch z get​ta, wpa​trzo​ny w czer​wo​ny od łu​ny po​ża​rów m rok. Na​-
resz​cie m iał czas prze​m y ​śleć ten bo​ga​ty w wy ​da​rze​nia dzień. Ukry ł tro​j e ży ​dow​skich dzie​ci na
rzy m ​skim cm en​ta​rzy ​sku w pod​zie​m iach ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, pod swo​j ą Ma​don​ną. Wej ​ście do
ne​kro​po​lii, któ​re od​kry ł przed la​ty z Jo​ane​tem , wy ​glą​da​ło tak j ak kie​dy ś. Nie zbu​do​wa​no j esz​cze
scho​dów od pla​cu Born, więc drew​nia​ny po​dest i ty m ra​zem uła​twił im za​da​nie. Jed​nak straż​ni​cy
pil​nu​j ą​cy ko​ścio​ła pra​wie go​dzi​nę prze​cha​dza​li się przed sa​m y m ich no​sem , dla​te​go m u​sie​li
przy ​cup​nąć i cze​kać na od​po​wied​ni m o​m ent, by wśli​zgnąć się pod po​dest.

Dzie​ci czoł​ga​ły się za Ar​nau​em po​słusz​nie. Do​pie​ro po dru​giej stro​nie tu​ne​lu, w m rocz​ny ch

pod​zie​m iach, gdy po​wie​dział im , gdzie są, i do​ra​dził, by nie do​ty ​ka​li ni​cze​go, j e​śli chcą unik​nąć
przy ​kry ch nie​spo​dzia​nek, ca​ła trój ​ka wy ​buch​nę​ła roz​pacz​li​wy m pła​czem . Ar​nau po​czuł się zu​peł​-
nie bez​rad​ny, Ma​ria na pew​no wie​dzia​ła​by, co ro​bić.

To ty l​ko zm ar​li — tłu​m a​czy ł. — Na​wet nie ofia​ry za​ra​zy. Wo​li​cie sie​dzieć tu ze zm ar​ły ​m i

i ży ć czy wy j ść i zgi​nąć? — Szlo​chy uci​chły. — A te​raz pój ​dę po świe​cę, wo​dę, tro​chę j e​dze​nia,
do​brze? Do​brze? — po​wtó​rzy ł, bo dzie​ci m il​cza​ły j ak za​klę​te.

— Do​brze — do​biegł go w koń​cu głos dziew​czy n​ki.
— Po​staw​m y spra​wę j a​sno. Ry ​zy ​ko​wa​łem dla was ży ​cie a i bę​dę m iał kło​po​ty, j e​śli wy j ​dzie

na j aw, że ukry ​łem tro​j e ży ​dow​skich dzie​ci w pod​zie​m iach ko​ścio​ła. Je​śli za​m ier​za​cie wy ​ko​rzy ​-
stać m o​j ą nie​obec​ność, by dać dra​pa​ka, uprzedź​cie m nie i oszczędź​cie m i, z ła​ski swo​j ej , za​cho​-
du. Co wy na to? Za​cze​ka​cie, czy cią​gnie was na gó​rę?

— Za​cze​ka​m y — od​par​ła dziew​czy n​ka sta​now​czo.
W do​m u Ar​nau um y ł się i opa​trzy ł ra​nę w no​dze. Na​peł​nił wo​dą sta​ry bu​kłak i kuś​ty ​ka​j ąc, ru​-

szy ł z po​wro​tem do ko​ścio​ła z ka​gan​kiem , za​pa​sem ole​j u, boch​nem czer​stwe​go chle​ba i so​lo​ny m
m ię​sem .

Pod​czas j e​go nie​obec​no​ści dzie​ci nie ru​szy ​ły się sprzed wy ​lo​tu tu​ne​lu. W świe​tle ka​gan​ka Ar​-

nau zo​ba​czy ł, j ak ku​lą się ni​czy m wy ​stra​szo​ne sa​ren​ki, nie re​agu​j ąc na j e​go uspo​ka​j a​j ą​cy

uśm iech. Dziew​czy n​ka tu​li​ła do sie​bie dwóch chłop​ców. Ca​ła trój ​ka m ia​ła ciem ​ne, dłu​gie, lśnią​ce
wło​sy i śnież​no​bia​łe zę​by, dzie​ci by ​ły zdro​we i ład​ne, szcze​gól​nie dziew​czy n​ka.

— Je​ste​ście ro​dzeń​stwem ? — za​py ​tał Ar​nau.
— Ty l​ko m y — od​po​wie​dzia​ła j ak zwy ​kle dziew​czy n​ka, wska​zu​j ąc na m niej ​sze​go z chłop​ców.

— A to nasz są​siad.

— Cóż, m y ​ślę, że sko​ro ty ​le j uż ra​zem prze​szli​śm y i wo​bec te​go, co nas j esz​cze cze​ka, po​win​-

ni​śm y się po​znać. Ja m am na im ię Ar​nau.

Dziew​czy n​ka przed​sta​wi​ła ca​łą trój ​kę: ona na​zy ​wa​ła się Ra​qu​el, j ej brat Ju​cef, a ich są​siad

Saul. Pod​czas roz​m o​wy przy świe​tle ka​gan​ka dzie​ci nie prze​sta​wa​ły zer​kać trwoż​nie w głąb pod​-
ziem ​nej gro​ty. Mia​ły trzy ​na​ście, sześć i j e​de​na​ście lat. Uro​dzi​ły się w Bar​ce​lo​nie i m iesz​ka​ły
z ro​dzi​ca​m i w dziel​ni​cy ży ​dow​skiej . Tam wła​śnie zdą​ża​ły, gdy na​pa​dły ich zbi​ry, z któ​ry ch łap
wy ​ba​wił ich Ar​nau. Nie​wol​nik, na któ​re​go wszy ​scy wo​ła​li Sa​hat, na​le​żał do ro​dzi​ców Ra​qu​el
i j est wier​ny m słu​gą, dla​te​go na pew​no do​trzy ​m a sło​wa i się na pla​ży.

— Do​sko​na​le — po​wie​dział Ar​nau. — My ​ślę, że te​raz po​win​ni​śm y ro​zej ​rzeć się po ty m

cm en​ta​rzy ​sku. Od daw​na tu nie za​glą​da​łem , chy ​ba od​kąd by ​łem w wa​szy m wie​ku, ale nie są​dzą,
by na​si go​spo​da​rze wpro​wa​dzi​li wie​le zm ian. — Ty l​ko Ar​nau za​śm iał się z żar​tu, po czy m prze​-
czoł​gał się na ko​la​nach w głąb gro​ty, oświe​tla​j ąc j ej wnę​trze. Dzie​ci, sku​lo​ne, tkwi​ły bez ru​chu,
zer​ka​j ąc trwoż​nie na otwar​te gro​by i wy ​sta​j ą​ce z nich szkie​le​ty. — To do​sko​na​ła kry ​j ów​ka, nikt
nie bę​dzie nas tu szu​kać — prze​ko​ny ​wał na wi​dok prze​ra​żo​ny ch m in dzie​ci. — Po​cze​ka​m y, aż
wszy st​ko się uspo​koi…

— A j e​śli na​si ro​dzi​ce um rą? — prze​rwa​ła m u Ra​qu​el.
— Bądź​m y do​brej m y ​śli. Na pew​no nic im się nie sta​nie. Pro​szę, pro​szę, po​dej dź​cie tu. Zna​la​-

złam za​ką​tek bez gro​bów, na ty ​le du​ży, że po​m ie​ści​m y się w nim wszy ​scy. No, chodź​cie! — po​-
na​glił ich ru​chem rę​ki.

W koń​cu dzie​ci po​słu​cha​ły i um o​ści​ły się w prze​stron​ny m m iej ​scu, z da​la od ko​ścio​tru​pów.

Pra​sta​ry rzy m ​ski cm en​tarz wy ​glą​dał do​kład​nie tak j ak pod​czas pierw​szej wi​zy ​ty Ar​naua: wszę​-
dzie peł​no by ​ło wiel​kich am ​for ze szkie​le​ta​m i i dziw​ny ch gro​bów w kształ​cie po​dłuż​ny ch pi​ra​m id.
Po​sta​wiw​szy ka​ga​nek na j ed​nej z am ​for, Ar​nau po​czę​sto​wał dzie​ci wo​dą, chle​bem i so​lo​ny m
m ię​sem . Pi​ły za​chłan​nie, ale nie j a​dły nic prócz chle​ba.

— To nie​ko​szer​ne — wy ​j a​śni​ła Ra​qu​el, wska​zu​j ąc m ię​so.
— Nie​ko​szer​ne?
Dziew​czy n​ka wy ​j a​śni​ła Ar​nau​owi, co ozna​cza sło​wo „ko​szer​ny ” i j ak przy ​rzą​dza​j ą m ię​so

człon​ko​wie ży ​dow​skiej spo​łecz​no​ści. Gdy tak ga​wę​dzi​li, dwaj chłop​cy za​snę​li na ko​la​nach dziew​-
czy n​ki, któ​ra za​py ​ta​ła szep​tem , by ich nie bu​dzić:

Nie wie​rzy sz w to, co się o nas m ó​wi?
— W co?
— Że za​tru​li​śm y stud​nie.
Ar​nau kil​ka se​kund zwle​kał z od​po​wie​dzią.
— Czy są wśród Ży ​dów ofia​ry m o​ro​we​go po​wie​trza?
— Nie​j ed​na.
— W ta​kim ra​zie nie wie​rzę.
Gdy Ra​qu​el rów​nież za​snę​ła, Ar​nau wy ​czoł​gał się spod ko​ścio​ła i ru​szy ł na pla​żę.
Za​m iesz​ki w get​cie trwa​ły dwa dni. W ty m cza​sie nie​wiel​kie od​dzia​ły kró​lew​skie z po​m o​cą sa​-

m y ch Ży ​dów sta​ra​ły się bro​nić dziel​ni​cy przed nie​słab​ną​cy ​m i ata​ka​m i osza​la​łej i za​śle​pio​nej
tłusz​czy, któ​ra w im ię wia​ry do​pusz​cza​ła się roz​bo​j ów i gwał​tów. W koń​cu król przy ​słał po​sił​ki
i sy ​tu​acj a zo​sta​ła opa​no​wa​na, Trze​ciej no​cy Sa​hat, wal​czą​cy u bo​ku swe​go pa​na, wy ​m knął się
na pla​żę, na um ó​wio​ne spo​tka​nie na​prze​ciw​ko tar​gu ry b​ne​go.

— Sa​hat! — po​sły ​szał w m ro​ku.
— Co ty tu ro​bisz? — za​py ​tał nie​wol​nik na wi​dok m a​łej Ra​qu​el, któ​ra rzu​ci​ła m u się w ob​j ę​cia.
— Chrze​ści​j a​nin j est bar​dzo cho​ry.
— Czy to…
— Nie — prze​rwa​ła dziew​czy n​ka — to nie m ór. Nie m a wrzo​dów. Ra​na w no​dze źle się goi

i bie​da​ka tra​wi go​rącz​ka. Nie m o​że cho​dzić.

— Co z chłop​ca​m i?
— Ma​j ą się do​brze. A…
— Ca​li i zdro​wi. Bar​dzo za wa​m i tę​sk​nią.
Ra​qu​el za​pro​wa​dzi​ła Mau​ra pod ko​ściel​ną bra​m ę od stro​ny uli​cy Born.
— Tu? — za​py ​tał nie​wol​nik, gdy dziew​czy n​ka wśli​zgnę​ła się pod po​dest.
— Ciiii — szep​nę​ła. — Chodź.
Prze​czoł​ga​li się tu​ne​lem aż do rzy m ​skie​go cm en​ta​rzy ​ska. Wspól​ny ​m i si​ła​m i zdo​ła​li wy ​cią​-

gnąć Ar​naua z pod​ziem ​nej gro​ty : Sa​hat pełzł do ty ​łu, cią​gnąc go za ra​m io​na, a dzie​ci pcha​ły
z dru​giej stro​ny. Ar​nau by ł nie​przy ​tom ​ny. Ca​ła piąt​ka — nie​wol​nik z cho​ry m na ple​cach i dzie​ci
prze​bra​ne w chrze​ści​j ań​skie ubra​nia przy ​nie​sio​ne przez Sa​ha​ta — prze​m knę​ła pod osło​ną no​cy
przez m ia​sto. Gdy do​tar​li do bram dziel​ni​cy ży ​dow​skiej , strze​żo​ny ch przez od​dział żoł​nie​rzy, Sa​-
hat wy ​j a​wił ofi​ce​ro​wi praw​dzi​wą toż​sa​m ość dzie​ci i wy ​tłu​m a​czy ł, dla​cze​go nie m a​j ą żół​te​go
zna​ku na pier​siach. Wy ​j a​śnił też, że Ar​nau j est chrze​ści​j a​ni​nem , m a go​rącz​kę i po​trze​bu​j e opie​ki
le​kar​skiej , co ofi​cer skrzęt​nie spraw​dził, po czy m od​su​nął się prze​zor​nie na wy ​pa​dek, gdy ​by m iał
do czy ​nie​nia z ofia​rą m o​ro​we​go po​wie​trza. W koń​cu, dzię​ki cięż​kiej sa​kiew​ce, któ​rą nie​wol​nik
wsu​nął ofi​ce​ro​wi do rę​ki, bra​m y get​ta otwo​rzy ​ły się przed ni​m i.

32

Nie po​zwo​lę skrzy w​dzić dzie​ci. Oj ​cze, gdzie j e​steś? Dla​cze​go, oj ​cze? W pa​ła​cu j est zbo​że. Ko​-

cham cię, Ma​rio…

Kie​dy Ar​nau m a​j a​czy ł, Sa​hat wy ​ga​niał dzie​ci z izby i wzy ​wał oj ​ca Ra​qu​el i Ju​ce​fa, Has​da​ia.

Ra​zem przy ​trzy ​m y ​wa​li cho​re​go, że​by nie ru​szy ł do wal​ki z żoł​nie​rza​m i z Ro​us​sil​lo​nu i by nie
otwo​rzy ​ła się ra​na na j e​go no​dze. Ra​zem czu​wa​li przy cho​ry m , pod​czas gdy nie​wol​ni​ca kła​dła
m u na czo​ło zim ​ne okła​dy. Od ty ​go​dnia Ar​nau by ł w rę​kach naj ​lep​szy ch ży ​dow​skich m e​dy ​ków
oraz pod tro​skli​wą opie​ką ro​dzi​ny Cre​scas i nie​wol​ni​ków, zwłasz​cza Sa​ha​ta, któ​ry ani na chwi​lę nie
od​stę​po​wał j e​go łóż​ka.

— Ra​na j est nie​groź​na — orze​kli le​ka​rze — ale za​ka​że​nie ob​j ę​ło j uż ca​ły or​ga​nizm .
— Wy ​zdro​wie​j e? — za​py ​tał Has​dai.
— Jest sil​ny — po​wie​dzie​li ty l​ko m e​dy ​cy, opusz​cza​j ąc dom .
— W pa​ła​cu j est zbo​że! — wrza​snął kil​ka m i​nut póź​niej Ar​nau, roz​pa​lo​ny go​rącz​ką i m o​kry od

po​tu.

— Gdy ​by nie on, j uż by ​śm y nie ży ​li — po​wie​dział Sa​hat.
— Wiem — od​parł sto​j ą​cy obok Has​dai.
— Dla​cze​go nas bro​nił? Prze​cież j est chrze​ści​j a​ni​nem .
— Bo to do​bry czło​wiek.
No​cą, gdy Ar​nau za​sy ​piał i dom po​grą​żał się w ci​szy, Sa​ha klę​kał zwró​co​ny w kie​run​ku Mek​ki

i m o​dlił się za chrze​ści​j a​ni​na. W cią​gu dnia po​ił go cier​pli​wie i zm u​szał do prze​ły ​ka​nia m ik​stur
przy ​go​to​wa​ny ch przez m e​dy ​ków. Ra​qu​el i Ju​cef czę​sto od​wie​dza​li cho​re​go i Sa​hat wpusz​czał ich
do izby, j e​śli ty l​ko Ar​nau nie m a​j a​czy ł.

— To praw​dzi​wy wo​j ow​nik — szep​nął pew​ne​go ra​zu Ju​cef z ocza​m i wiel​ki​m i j ak spodki.
— O tak, na pew​no by ł wo​j ow​ni​kiem — po​twier​dził Sa​hat.
— Prze​cież m ó​wił, że j est tra​ga​rzem por​to​wy m .
— W pod​zie​m iach ko​ścio​ła przed​sta​wił nam się j a​ko wo​j ow​nik. Mo​że to ba​sta​ix i wo​j ow​nik

w j ed​nej oso​bie.

— Po​wie​dział to na od​czep​ne​go, że​by ś nie za​m ę​czał go py ​ta​nia​m i.
— Coś m i się zda​j e, że to j ed​nak ba​sta​ix — za​wy ​ro​ko​wał Has​dai. — Tak przy ​naj ​m niej wy ​ni​ka

z te​go, co m ó​wi, m a​j a​cząc.

— A wła​śnie, że wo​j ow​nik — upie​rał się m a​lec.
— Nie wia​do​m o, Ju​ce​fie. — Nie​wol​nik prze​j e​chał rę​ką po czar​nej czu​pry ​nie chłop​ca. — Za​-

cze​kaj ​m y, aż wy ​zdro​wie​j e, i wte​dy sam nam wszy st​ko wy ​j a​śni.

— A wy ​zdro​wie​j e?
— Na pew​no. Sły ​sza​łeś kie​dy ś, że​by wo​j ow​nik um arł od zwy ​kłej ra​ny w no​dze?
Pod nie​obec​ność m al​ców Sa​hat po​chy ​lał się nad Ar​nau​em i do​ty ​kał j e​go roz​pa​lo​ne​go czo​ła.

Nie ty l​ko dzie​ci za​wdzię​cza​j ą ci ży ​cie, chrze​ści​j a​ni​nie. Dla​cze​go nas ura​to​wa​łeś? Cze​m u ry ​zy ​ko​-
wa​łeś ży ​cie dla nie​wol​ni​ka i troj ​ga ży ​dow​skich dzie​ci? Wy ​zdro​wiej . Mu​sisz ży ć. Chcę z to​bą po​-
roz​m a​wiać i po​dzię​ko​wać ci. Has​dai j est bar​dzo bo​ga​ty, na pew​no so​wi​cie cię wy ​na​gro​dzi.

Kil​ka dni póź​niej Ar​nau po​czuł się nie​co le​piej . Pew​ne​go ran​ka Sa​hat stwier​dził, że go​rącz​ka

nie​co spa​dła.

— Al​lach j est wiel​ki, wy ​słu​chał m y ch próśb.
Has​dai uśm iech​nął się, prze​ko​naw​szy się, że cho​ry czu​j e się le​piej .
— Wy ​zdro​wie​j e — prze​ka​zał dzie​ciom do​brą no​wi​nę. — Opo​wie m i o swy ch wa​lecz​ny ch

czy ​nach?

— Sy n​ku, nie są​dzę…
Ale Ju​cef za​czął j uż na​śla​do​wać Ar​naua i wy ​m a​chi​wać szty ​le​tem przed nie​wi​dzial​ną ban​dą

na​past​ni​ków. Kie​dy wła​śnie m iał po​de​rżnąć gar​dło po​wa​lo​ne​m u prze​ciw​ni​ko​wi, sio​stra zła​pa​ła go
za rę​kę.

— Ju​cef!
Gdy się od​wró​ci​li, na​po​tka​li wpa​trzo​ne w nie​go oczy Ar​naua. Spe​szy ł się.
— Jak się czu​j esz? — za​py ​tał cho​re​go Has​dai.
Ar​nau pró​bo​wał coś po​wie​dzieć, ale za​schło m u w gar​dle. Sa​hat po​dał m u ku​bek wo​dy.
— Do​brze — zdo​łał wy ​du​sić Ar​nau, na​piw​szy się. — A dzie​ci?
Ju​cef i Ra​qu​el po​de​szli do wez​gło​wia łóż​ka, po​py ​cha​ni przez oj ​ca. Ar​nau uśm iech​nął się do

nich.

— Wi​taj ​cie — po​wie​dział.
— Wi​taj — od​po​wie​dzia​ły dzie​ci.
— A Saul?
— Ca​ły i zdro​wy — od​parł Has​dai. — Ale te​raz po​wi​nie​neś wy ​po​czy ​wać. Dzie​ci, idzie​m y.
— Gdy po​czu​j esz się le​piej , opo​wiesz m i o bi​twach, w któ​ry ch bra​łeś udział? — zdą​ży ł j esz​cze

za​py ​tać Ju​cef, nim oj ​ciec i sio​stra wy ​pchnę​li go z po​ko​j u.

Ar​nau ski​nął gło​wą, si​ląc się na uśm iech.
W cią​gu na​stęp​ne​go ty ​go​dnia go​rącz​ka ustą​pi​ła i ra​na za​czę​ła się na​resz​cie go​ić. Kie​dy ty l​ko

Ar​nau czuł się nie​co le​piej , uci​nał so​bie po​ga​węd​ki z Sa​ha​tem .

— Dzię​ku​j ę. — Tak brzm ia​ło pierw​sze sło​wo, j a​kie skie​ro​wał do nie​wol​ni​ka.
— Już m i dzię​ko​wa​łeś, nie pa​m ię​tasz? Dla​cze​go… dla​cze​go nam po​m o​głeś?
— Spoj ​rze​nie chłop​ca… Mo​j a żo​na ni​g​dy by nie do​pu​ści​ła…
— Ma​ria? — za​py ​tał Sa​hat, przy ​po​m i​na​j ąc so​bie im ię, któ​re Ar​nau wy ​krzy ​ki​wał w m a​li​gnie.

— Tak, Ma​ria.
Chcesz, że​by ​śm y prze​ka​za​li j ej wia​do​m ość od cie​bie? — Ą za​ci​snął war​gi i za​prze​czy ł ru​-

chem gło​wy. — Chcesz, by ​śm y ko​go​kol​wiek za​wia​do​m i​li? — Sa​hat nie na​le​gał, wi​dząc, ze twarz
m ło​dzień​ca po​chm ur​nie​j e.

— Jak za​koń​czy ł się atak na dziel​ni​cę ży ​dow​ską? — za​py ​tał in​ny m ra​zem Ar​nau.
— Za​m or​do​wa​no dwie​ście osób, ko​biet i m ęż​czy zn. Splą​dro​wa​no i spa​lo​no wie​le do​m ów.
— Po​twor​ność!
— Mo​gło by ć go​rzej — wes​tchnął Sa​hat. Ar​nau spoj ​rzał na nie​go ze zdu​m ie​niem . — Lu​dzie

z tu​tej ​sze​go get​ta m ie​li i tak spo​ro szczę​ścia. W wie​lu in​ny ch m ia​stach, od Orien​tu po Ka​sty ​lię,
do​szło do znacz​nie krwaw​szy ch po​gro​m ów. Po​nad trzy ​sta wspól​not ży ​dow​skich prze​sta​ło ist​nieć.
W Kró​le​stwie Nie​m iec​kim sam ce​sarz Ka​rol Czwar​ty obie​cał unie​win​nie​nie każ​de​m u, kto za​bi​j e
choć​by j ed​ne​go Ży ​da lub weź​m ie udział w nisz​cze​niu ży ​dow​skie​go do​by t​ku. Po​m y śl ty l​ko, co by
się sta​ło w Bar​ce​lo​nie, gdy ​by wasz król, m iast bro​nić Ży ​dów, za​gwa​ran​to​wał nie​ty ​kal​ność ich ka​-
tom . — Ar​nau przy ​m knął oczy i po​krę​cił z nie​do​wie​rza​niem gło​wą. — Ty l​ko w Mo​gun​cj i sześć
ty ​się​cy Ży ​dów zgi​nę​ło w pło​m ie​niach, a w Sztras​bur​gu spa​lo​no dwa ty ​sią​ce człon​ków tam ​tej ​szej
wspól​no​ty sta​ro​za​kon​nej , nie wy ​łą​cza​j ąc ko​biet i dzie​ci. Spło​nę​li na wiel​kim sto​sie roz​pa​lo​ny m na
cm en​ta​rzu ży ​dow​skim . Dwa ty ​sią​ce j ed​no​cze​śnie…

Dzie​ci od​wie​dza​ły Ar​naua ty l​ko w obec​no​ści Has​da​ia, któ​ry pil​no​wał, by nie na​przy ​krza​ły się

cho​re​m u. Pew​ne​go dnia, gdy Ar​nau od​zy ​skał si​ły na ty ​le, by wsta​wać z łóż​ka i spa​ce​ro​wać po
izbie, Has​dai zło​ży ł m u wi​zy ​tę bez to​wa​rzy ​stwa. Wy ​so​ki, szczu​pły Ży d o dłu​gich, czar​ny ch i pro​-
sty ch fo​sach, prze​ni​kli​wy m spoj ​rze​niu i or​lim no​sie usiadł na​prze​ciw​ko Ar​naua.

— Po​wi​nie​neś wie​dzieć… — za​czął po​waż​ny m gło​sem . — Jak za​pew​ne wiesz — po​pra​wił się

— twoi ka​pła​ni za​bra​nia​j ą chrze​ści​j a​nom prze​by ​wać wśród Ży ​dów.

— Nie m artw się. Gdy ty l​ko od​zy ​skam si​ły …
— Nie — prze​rwał m u Ży d. — Nie wy ​rzu​cam cię, źle m nie zro​zu​m ia​łeś. Na​ra​ża​j ąc ży ​cie,

ura​to​wa​łeś m o​j e dzie​ci od nie​chy b​nej śm ier​ci, dla​te​go m am wo​bec cie​bie dług wdzięcz​no​ści któ​-
re​go ni​g​dy nie zdo​łam spła​cić. Wszy st​ko co m am , na​le​ży rów​nież do cie​bie i m o​żesz z na​m i zo​-
stać, j ak dłu​go ze​chcesz. Ja i ca​ła m o​j a ro​dzi​na bę​dzie​m y uszczę​śli​wie​ni, j e​śli za​szczy ​cisz nas
swy m to​wa​rzy ​stwem . Chcia​łem cię ty l​ko ostrzec, że po​win​ni​śm y by ć bar​dzo ostroż​ni, zwłasz​cza
j e​śli zde​cy ​du​j esz się z na​m i m iesz​kać. Nikt z m o​ich bli​skich, a m am na m y ​śli ca​łą ży ​dow​ską
wspól​no​tę, cię nie wy ​da, co do te​go m o​żesz by ć spo​koj ​ny. De​cy ​zj a na​le​ży więc wy ​łącz​nie do
cie​bie. Po​wta​rzam , bę​dzie​m y za​szczy ​ce​ni i bar​dzo szczę​śli​wi, j e​śli po​zo​sta​niesz z na​m i. Co ty na
to?

— Gdy ​by m od​szedł, któż opo​wia​dał​by twe​m u sy ​no​wi bi​tew​ne hi​sto​rie?
Has​dai uśm iech​nął się i wy ​cią​gnął do Ar​naua rę​kę. Uści​snę​li so​bie dło​nie.
Wa​row​nia Ca​stell-Ros​sel​ló przy ​pra​wia​ła o za​wrót gło​wy … Sie​dząc po tu​rec​ku w ogro​dzie roz​-

cią​ga​j ą​cy m się na ty ​łach do​m u, m a​ły Ju​cef z sze​ro​ko otwar​ty ​m i ocza​m i chło​nął opo​wie​ści Ar​-
naua, uważ​nie słu​chał re​la​cj i z ob​lę​że​nia, wier​cił się ner​wo​wo, kie​dy do​cho​dzi​ło do wal​ki wręcz,
i uśm ie​chał, gdy ba​sta​ix i j e​go to​wa​rzy ​sze od​no​si​li zwy ​cię​stwo.

— Za​ło​ga zam ​ku bro​ni​ła się dziel​nie — cią​gnął Ar​nau — ale m y, żoł​nie​rze kró​la Pio​tra, by ​li​-

śm y wa​lecz​niej ​si…

Ar​nau nie skoń​czy ł j ed​nej opo​wie​ści, a Ju​cef j uż do​m a​gał się na​stęp​nej , m i​m o że znał j e

wszy st​kie na pa​m ięć. Mło​dzie​niec opo​wia​dał m u hi​sto​rie praw​dzi​we i zm y ​ślo​ne. „Bra​łem udział

w ob​lę​że​niu ty l​ko dwóch zam ​ków — chciał m u nie​j ed​no​krot​nie wy ​znać — przez resz​tę cza​su łu​pi​-
li​śm y i rów​na​li​śm y z zie​m ią chłop​skie go​spo​dar​stwa i upra​wy, oszczę​dza​li​śm y ty l​ko drze​wa fi​go​-
we…”.

— Lu​bisz fi​gi? — za​gad​nął pew​ne​go ra​zu chłop​ca, wspo​m i​na​j ąc po​wy ​krę​ca​ne pnie ster​czą​ce

na środ​ku po​bo​j o​wi​ska.

— Na dzi​siaj wy ​star​czy — upo​m niał m al​ca oj ​ciec, któ​ry zaj ​rzał wła​śnie do ogro​du i usły ​szał,

że chło​piec do​m a​ga się na​stęp​nej hi​sto​rii. — Czas spać. — Ju​cef po​słusz​nie po​że​gnał się z oj ​cem
i Ar​nau​em . — Dla​cze​go py ​ta​łeś m a​łe​go o fi​gi?

— To dłu​ga hi​sto​ria.
Has​dai bez sło​wa usiadł przed Ar​nau​em . „Chęt​nie po​słu​cham ”, zda​wa​ły się m ó​wić j e​go oczy.
— Nisz​czy ​li​śm y wszy st​ko… — wy ​znał Ar​nau — z wy ​j ąt​kiem drzew fi​go​wy ch. Brzm i nie​do​-

rzecz​nie, praw​da? Pusz​cza​li​śm y z dy ​m em po​la i upra​wy, a sa​m ot​ne fi​gow​ce, któ​re j a​ko j e​dy ​ne
ucho​wa​ły się po​śród zglisz​czy, spo​glą​da​ły na nas z wy ​rzu​tem .

Ar​nau po​grą​ży ł się we wspo​m nie​niach. Has​dai nie śm iał m u prze​ry ​wać.
— To by ​ła bez​sen​sow​na woj ​na — pod​su​m o​wał ba​sta​ix.
— Prze​cież rok póź​niej Piotr Trze​ci od​zy ​skał Ro​us​sil​lon. Król Ja​kub pod​dał się, klę​ka​j ąc przed

nim z od​sło​nię​tą gło​wą. By ć m o​że gdy ​by nie tam ​ta wy ​pra​wa wo​j en​na…

— Wie​lu chło​pów, dzie​ci i bie​da​ków prze​trwa​ło​by zi​m ę — wszedł m u w sło​wo Ar​nau. — Ow​-

szem , po​zba​wi​li​śm y ar​m ię nie​przy ​j a​cie​la za​pa​sów, ale j ed​no​cze​śnie ska​za​li​śm y na śm ierć rze​sze
Bo​gu du​cha win​ny ch lu​dzi. Je​ste​śm y za​baw​ką w rę​kach m oż​ny ch, któ​rzy w tro​sce o wła​sne in​te​-
re​sy ścią​ga​j ą zgu​bę i cier​pie​nie na m a​lucz​kich.

Has​dai wes​tchnął.
Gdy ​by ś wie​dział… My, Ży ​dzi, j e​ste​śm y wła​sno​ścią kró​la, na​le​ży ​m y do nie​go…
— Wy ​ru​szy ​łem na woj ​nę, by wal​czy ć, ale m iast bić się ze zbroj ​ny ​m i od​dzia​ła​m i, pusz​cza​łem

z dy ​m em plo​ny bie​da​ków. Obaj m ęż​czy ź​ni na dłuż​szą chwi​lę po​pa​dli w za​du​m ę.

— No i pro​szę! — wy ​krzy k​nął Ar​nau, prze​ry ​wa​j ąc ci​szę. — Te​raz j uż wiesz, dla​cze​go spy ​ta​-

łem Ju​ce​fa o fi​gi.

Has​dai wstał i po​kle​pał Ar​naua po ra​m ie​niu. Na​stęp​nie wska​zał na dom i za​pro​sił go do środ​ka.
— Ochło​dzi​ło się — po​wie​dział, spo​glą​da​j ąc na nie​bo.
Pod nie​obec​ność Ju​ce​fa Ar​nau i Ra​qu​el lu​bi​li ga​wę​dzić w ogro​dzie ro​dzi​ny Cre​scas. Nie roz​-

m a​wia​li o woj ​nie. Ar​nau opo​wia​dał dziew​czy n​ce o swo​im ży ​ciu tra​ga​rza por​to​we​go i o ko​ście​le
San​ta Ma​ria.

— My nie wie​rzy ​m y, że wasz Je​zus j est m e​sj a​szem . Lud ży ​dow​ski wciąż ocze​ku​j e przy j ​ścia

praw​dzi​we​go Me​sj a​sza — po​wie​dzia​ła m u kie​dy ś Ra​qu​el.

— Po​dob​no Ży ​dzi za​m or​do​wa​li Chry ​stu​sa.
— Nie​praw​da! — obu​rzy ​ła się dziew​czy n​ka. — To nas za​wsze m or​do​wa​no i prze​ga​nia​no

z m iej ​sca na m iej ​sce!

— Po​dob​no w świę​to Pas​chy skła​da​cie w ofie​rze chrze​ści​j ań​skie dziec​ko i zj a​da​cie pod​czas

ry ​tu​al​nej ce​re​m o​nii j e​go ser​ce i koń​czy ​ny — Ar​nau ob​sta​wał przy swo​im .

Ra​qu​el po​krę​ci​ła gło​wą.
— Bzdu​ry ! Prze​cież wiesz, że j e​m y ty l​ko ko​szer​ne m ię​so, a na​sza re​li​gia za​bra​nia nam spo​ży ​-

wa​nia krwi. Co m ie​li​by ​śm y więc ro​bić z ser​cem , rę​ka​m i i nóż​ka​m i do​m nie​m a​nej ofia​ry ? Znasz
do​brze m o​j e​go ta​tę i ta​tę Sau​la. My ​ślisz, że m o​gli​by za​m or​do​wać i zj eść dziec​ko?

Ar​nau przy ​wo​łał przed oczy twarz Has​da​ia, usły ​szał j e​go prze​sy ​co​ne m ą​dro​ścią sło​wa, wspo​-

m niał j e​go roz​trop​ność i czu​łość, z j a​ką pa​trzy ł na swe po​cie​chy. Nie, Has​dai nie j est dzie​cio​żer​-
cą.

— A ho​stie? — za​py ​tał. — Po​dob​no wy ​kra​da​cie j e z ko​ścio​łów i znę​ca​cie się nad ni​m i, by roz​-

ko​szo​wać się cier​pie​nia​m i! j a​kie za​da​li​ście Chry ​stu​so​wi.

Ra​qu​el za​czę​ła ży ​wo ge​sty ​ku​lo​wać.
— My, Ży ​dzi, nie wie​rzy ​m y w trans​sub… — zm arsz​czy ​ła czo​ło zi​ry ​to​wa​na. Za​wsze za​ci​na​ła

się na ty m sło​wie, gdy roz​m a​wia​ła z oj ​cem ! — W trans​sub​stan​cj a​cj ę — wy ​rzu​ci​ła j ed​ny m
tchem .

— W co?
— W trans​subs… tan​cj a​cj ę. Dla chrze​ści​j an sło​wo to ozna​cza, że ho​stia za​m ie​ni​ła się w cia​ło

Je​zu​sa. My w to nie wie​rzy ​m y. Dla nas, Ży ​dów, ho​stia to po pro​stu ka​wa​łek chle​ba. Mu​sie​li​by ​-
śm y po​stra​dać ro​zum , by znę​cać się nad chle​bem .

— A więc wszy st​ko, o co się was oskar​ża, to nie​praw​da?
— Wszy st​ko.
Ar​nau chciał wie​rzy ć Ra​qu​el. Dziew​czy n​ka wpa​try ​wa​ła się w nie​go wiel​ki​m i ocza​m i, bła​ga​-

j ąc go wzro​kiem , by po​zby ł się uprze​dzeń, j a​kie chrze​ści​j a​nie ży ​wią do człon​ków j ej wspól​no​ty
i do j ej wia​ry.

— Ale j e​ste​ście li​chwia​rza​m i. Te​m u chy ​ba nie za​prze​czy sz. Ra​qu​el m ia​ła j uż od​po​wie​dzieć,

ale uprze​dził j ą oj ​ciec:

— Nie, nie j e​ste​śm y li​chwia​rza​m i — rzu​cił Has​dai Cre​scas, pod​cho​dząc do nich i sia​da​j ąc

obok cór​ki. — A j uż na pew​no nie w spo​sób, w j a​ki zwy ​kło się to przed​sta​wiać. — Ar​nau m il​czał,
cze​ka​j ąc na wy ​j a​śnie​nia. — Weź, pro​szę, pod uwa​gę, że j esz​cze nie​co po​nad sto lat te​m u rów​nież
chrze​ści​j a​nie po​ży ​cza​li pie​nią​dze na pro​cent. Ży ​dzi i chrze​ści​j a​nie pa​ra​li się wspól​nie li​chwą aż
do ty ​siąc dwie​ście trzy ​dzie​ste​go ro​ku, bo wte​dy wła​śnie wasz pa​pież Grze​gorz Dzie​wią​ty za​bro​nił
chrze​ści​j a​nom udzie​la​nia opro​cen​to​wa​ny ch po​ży ​czek. Od tam ​tej po​ry ty l​ko m y, Ży ​dzi, oraz kil​ka
in​ny ch spo​łecz​no​ści, cho​ciaż​by Lom ​bard​czy ​cy, pro​wa​dzi​m y te​go ro​dza​j u dzia​łal​ność. Przez ty ​-
siąc dwie​ście lat rów​nież chrze​ści​j a​nie po​ży ​cza​li pie​nią​dze na pro​cent, prze​sta​li​ście się ty m pa​-
rać, przy ​naj ​m niej ofi​cj al​nie — Has​dai po​ło​ży ł na​cisk na ostat​nie sło​wo — do​pie​ro sto lat te​m u,
m i​m o to zdą​ży ​li​ście j uż okrzy k​nąć nas li​chwia​rza​m i.

— Ofi​cj al​nie?
Tak, ofi​cj al​nie. Nie bra​ku​j e chrze​ści​j an, któ​rzy za na​szy m po​śred​nic​twem po​ży ​cza​j ą pie​nią​dze

na pro​cent. Tak czy owak po​wi​nie​neś wie​dzieć, dla​cze​go się ty m zaj ​m u​j e​m y. Na prze​strze​ni dzie​-
j ów, j ak świat dłu​gi i sze​ro​ki, Ży ​dzi za​le​że​li bez​po​śred​nio od kró​lów. W cią​gu wie​ków wy ​pę​dza​no
nas z wie​lu kra​j ów: naj ​pierw z na​szej oj ​czy ​zny, po​tem z Egip​tu, nie​co póź​niej , w ro​ku ty ​siąc sto
osiem ​dzie​sią​ty m trze​cim , z Fran​cj i nie​dłu​go po​tem , bo w ty ​siąc dwie​ście dzie​więć​dzie​sią​ty m
z An​glii. Ży ​dzi m u​sie​li po​rzu​cać swo​j e do​m y i m a​j ą​tek, tu​łać się z kra​j u do kra​j u, i bła​gać wład​-
ców kra​in, do któ​ry ch za​wi​j a​li o zgo​dę na osie​dle​nie się na ich zie​m iach. W re​zul​ta​cie kró​lo​wie
cał​ko​wi​cie pod​po​rząd​ko​wa​li so​bie wspól​no​tę ży ​dow​ską i ścią​ga​j ą z nas sło​ne po​dat​ki na swo​j e
woj ​ny i wszel​kie​go ro​dza​j u wy ​dat​ki oso​bi​ste. Gdy ​by ​śm y nie za​ra​bia​li na ob​ro​cie pie​niędz​m i, nie
m o​gli​by ​śm y za​spo​ko​ić wy ​gó​ro​wa​ny ch żą​dań wa​szy ch wład​ców i zno​wu cze​ka​ło​by nas wy ​gna​-
nie.

— Ale prze​cież udzie​la​cie po​ży ​czek nie ty l​ko kró​lom — nie pod​dał się Ar​nau.

— Ow​szem . A wiesz dla​cze​go? — Ba​sta​ix za​prze​czy ł ru​chem gło​wy. — Bo kró​lo​wie rzad​ko

od​da​j ą nam po​ży ​czo​ne pie​nią​dze, wręcz prze​ciw​nie, do​m a​ga​j ą się co​raz więk​szy ch sum . Prze​-
cież m u​si​m y skądś brać pie​nią​dze na po​ży cz​ki dla kró​la, a ra​czej na da​ni​nę, bo trud​no to na​zwać
po​ży cz​ką.

— Nie m o​że​cie po pro​stu od​m ó​wić?
— Przy ​pła​ci​li​by ​śm y to ko​lej ​ny m wy ​gna​niem … lub, co gor​sza, król nie chciał​by j uż nas bro​-

nić przed ata​ka​m i chrze​ści​j an, cho​ciaż​by ty m , któ​re​go do​świad​czy ​li​śm y nie​daw​no. Cze​ka​ła​by
nas nie​chy b​na śm ierć. — Ar​nau przy ​tak​nął bez sło​wa, pod​czas gdy Ra​qu​el z za​do​wo​le​niem pa​-
trzy ​ła, j ak ba​sta​ix ustę​pu​j e przed ar​gu​m en​ta​m i j ej oj ​ca. Prze​cież na wła​sne oczy wi​dział roz​-
wście​czo​ną tłusz​czę wy ​gra​ża​j ą​cą Ży ​dom . — Tak czy owak po​wi​nie​neś wie​dzieć, że wol​no nam
po​ży ​czać pie​nią​dze ty l​ko kup​com i oby ​wa​te​lom pa​ra​j ą​cy m się han​dlem . Pra​wie sto lat te​m u
wasz król Ja​kub Pierw​szy Zdo​by w​ca wy ​dał edy kt, na m o​cy któ​re​go wszel​kie kwi​ty za​bez​pie​cza​-
j ą​ce lub de​po​zy ​to​we wy ​sta​wia​ne przez ban​kie​rów ży ​dow​skich oso​bom nie​zaj ​m u​j ą​cy m się ku​-
piec​twem są uzna​wa​ne za nie​waż​ne lub sfał​szo​wa​ne. W re​zul​ta​cie nie m o​że​m y ubie​gać się
o zwrot na​leż​no​ści od lu​dzi, któ​rzy nie są kup​ca​m i. Aby ustrzec się przed przy ​kry ​m i nie​spo​dzian​-
ka​m i, udzie​la​m y po​ży ​czek ty l​ko oso​bom zwią​za​ny m z han​dlem .

— A co to za róż​ni​ca?
— Du​ża, bar​dzo du​ża. Wy, chrze​ści​j a​nie, szczy ​ci​cie się fak​tem , że zgod​nie z na​uką wa​sze​go

Ko​ścio​ła nie czer​pie​cie zy ​sków z ob​ro​tu pie​niędz​m i, ale to nie do koń​ca praw​da. Po​ży ​cza​cie bo​-
wiem pie​nią​dze j ak przed la​ty, zm ie​ni​li​ście j e​dy ​nie na​zwę ca​łej ope​ra​cj i. Za​raz ci to wy ​j a​śnię.
Nim Ko​ściół za​bro​nił wam udzie​la​nia opro​cen​to​wa​ny ch po​ży ​czek, spra​wy wy ​glą​da​ły do​kład​nie
tak j ak te​raz m ię​dzy Ży ​da​m i i kup​ca​m i: bo​ga​ci chrze​ści​j a​nie po​ży ​cza​li pie​nią​dze chrze​ści​j a​nom
zaj ​m u​j ą​cy m się han​dlem , a ci zwra​ca​li im po​ży cz​kę z pro​cen​tem .

— Co się sta​ło, gdy Ko​ściół za​ka​zał wier​ny m udzie​la​nia opro​cen​to​wa​ny ch po​ży ​czek?
— Jak ła​two so​bie wy ​obra​zić, zna​leź​li​ście spo​sób na obej ​ście za​ka​zu. Od ra​zu by ​ło wia​do​m o,

że m i​m o za​chę​ty Ko​ścio​ła za​m oż​ni chrze​ści​j a​nie, m iast da​wać nie​opro​cen​to​wa​ne po​ży cz​ki, bę​dą
wo​le​li trzy ​m ać pie​nią​dze w sa​kwie, nie ry ​zy ​ku​j ąc ich utra​ty. Dla​te​go wy ​m y ​śli​li​ście no​wy ro​dzaj
ob​ro​tu ka​pi​ta​łem , tak zwa​ną dy s​po​zy ​cj ę. Obi​ło ci się o uszy to sło​wo?

— A j ak​że. W por​cie czę​sto m ó​wio​no o dy s​po​zy ​cj ach, gdy przy ​bi​j ał sta​tek z to​wa​rem , choć

nie bar​dzo ro​zu​m ia​łem , o co cho​dzi.

— Spra​wa j est pro​sta. Dy s​po​zy ​cj a to opro​cen​to​wa​na po​ży cz​ka, ty ​le że… za​wo​alo​wa​na. Han​-

dlarz, naj ​czę​ściej ban​kier, wrę​cza kup​co​wi pie​nią​dze na za​kup lub sprze​daż j a​kie​goś to​wa​ru. Gdy
ku​piec do​bi​j e tar​gu, m u​si zwró​cić ban​kie​ro​wi tę sa​m ą su​m ę oraz część zy ​sków. Ma​m y więc do
czy ​nie​nia z ro​dza​j em opro​cen​to​wa​nej po​ży cz​ki. Tak czy ina​czej chrze​ści​j a​nin, któ​ry po​ży ​cza pie​-
nią​dze, otrzy ​m u​j e j e z pro​cen​ta​m i, Prze​cież wła​śnie ten pro​ce​der — czer​pa​nie zy ​sków z ob​ro​tu
pie​niędz​m i, a nie z pra​cy rąk — pięt​nu​j e wasz Ko​ściół. Ro​bi​cie więc to sa​m o co przed stu la​ty, za​-
nim za​bro​nio​no wam po​ży ​cza​nia pie​nię​dzy na pro​cent, zm ie​ni​li​ście j e​dy ​nie na​zwę ca​łej ope​ra​-
cj i. Sam więc wi​dzisz: Ży d po​ży ​cza​j ą​cy pie​nią​dze na pro​cent j est dla was li​chwia​rzem , pod​czas
gdy ta sa​m a dzia​łal​ność pro​wa​dzo​na przez chrze​ści​j a​ni​na to j uż nie li​chwa, ale dy s​po​zy ​cj a.

— Na​praw​dę nie m a żad​nej róż​ni​cy m ię​dzy opro​cen​to​wa​ną po​ży cz​ką a dy s​po​zy ​cj ą?
— Ty l​ko j ed​na. W przy ​pad​ku dy s​po​zy ​cj i oso​ba wy ​kła​da​j ą​ca pie​nią​dze ry ​zy ​ku​j e na rów​ni

z klien​tem : j e​śli ku​piec nie wró​ci z wy ​pra​wy lub to​war prze​pad​nie, daj ​m y na to w wy ​ni​ku na​pa​-
ści pi​ra​tów, rów​nież ban​kier tra​ci swój wkład. Ina​czej wy ​glą​da sy ​tu​acj a w przy ​pad​ku tra​dy ​cy j ​-

nej po​ży cz​ki: ku​piec m u​si j ą spła​cić bez wzglę​du na po​wo​dze​nie ope​ra​cj i. Jed​nak róż​ni​ca j est
czy ​sto teo​re​ty cz​na, bo w prak​ty ​ce ku​piec, któ​ry stra​cił to​war, i tak nie od​da​j e nam dłu​gu, a m y,
chcąc nie chcąc, m u​si​m y pod​po​rząd​ko​wać się wy ​m o​gom ry n​ku. Kup​cy wo​lą dy s​po​zy ​cj e, bo
chcą j ak naj ​m niej ry ​zy ​ko​wać, a m y idzie​m y im na rę​kę, po​nie​waż bez nich nie zdo​ła​li​by ​śm y
zgro​m a​dzić środ​ków na za​spo​ko​j e​nie żą​dań wa​szy ch kró​lów. Ro​zu​m iesz j uż, w czy m pro​blem ?

— Chrze​ści​j a​nie nie po​ży ​cza​j ą pie​nię​dzy na pro​cent, ale udzie​la​j ą dy s​po​zy ​cj i, a więc ro​bią to

sa​m o, ty l​ko pod in​ną na​zwą — tłu​m a​czy ł so​bie Ar​nau pod no​sem .

— No wła​śnie. Wasz Ko​ściół sprze​ci​wia się nie ty ​le sa​m e​m u opro​cen​to​wa​niu, ile czer​pa​niu

zy ​sków z ob​ro​tu pie​niędz​m i, a nie z pra​cy. Nie do​ty ​czy to j ed​nak tak zwa​ny ch ta​nich po​ży ​czek,
udzie​la​ny ch kró​lom , wiel​m o​żom i ry ​ce​rzom , im bo​wiem wol​no po​ży ​czać pie​nią​dze na pro​cent.
Ko​ściół uzna​j e to za po​ży cz​kę na ce​le wo​j en​ne i w ty m przy ​pad​ku uwa​ża opro​cen​to​wa​nie za
słusz​ne.

— Ale zaj ​m u​j ą się ty m wy ​łącz​nie ban​kie​rzy — prze​ko​ny ​wa Ar​nau. — Trud​no są​dzić wszy st​-

kich chrze​ści​j an po​dług te​go, co ro​bią…

— Nie oszu​kuj się. — Has​dai uśm iech​nął się i za​czął ży ​wo ge​sty ​ku​lo​wać. — Ban​kie​rzy ob​ra​-

ca​j ą pie​niędz​m i chrze​ści​j an i z ich kie​sze​ni wy ​pła​ca​j ą dy s​po​zy ​cj e i dzie​lą się zy ​ska​m i z współ​-
wy ​znaw​ca​m i, któ​rzy po​wie​rzy ​li im swe oszczęd​no​ści, ow​szem , to oni wy ​ko​nu​j ą brud​ną ro​bo​tę,
ale utrzy ​m u​j ą ich chrze​ści​j a​nie od​wie​dza​j ą​cy ich kan​to​ry. Coś ci po​wiem , Ar​nau. Na ty m świe​-
cie j ed​no po​zo​sta​nie bez zm ian: lu​dzie za​wsze bę​dą chcie​li się bo​ga​cić. Nikt ni​g​dy nie roz​da​wał
pie​nię​dzy i roz​da​wać nie bę​dzie. Sko​ro nie ro​bią te​go wa​si bi​sku​pi, dla​cze​go m ie​li​by to ro​bić zwy ​-
kli chrze​ści​j a​nie? Niech to so​bie bę​dzie po​ży cz​ka, dy s​po​zy ​cj a czy co​kol​wiek in​ne​go, ale fakt po​zo​-
sta​j e fak​tem : nie do​sta​niesz nic za dar​m o. A j ed​nak pro​szę, ty l​ko nas, Ży ​dów, na​zy ​wa się li​chwia​-
rza​m i.

Noc za​sta​ła ich na po​ga​węd​ce — roz​gwież​dżo​na, po​god​na, śród​ziem ​no​m or​ska noc. Przez

chwi​lę wszy ​scy tro​j e sie​dzie​li w m il​cze​niu, roz​ko​szu​j ąc się ci​szą i spo​ko​j em , któ​re spo​wi​j a​ły m a​-
ły ogród na ty ​łach do​m u Has​da​ia Cre​sca​sa. Gdy nie​dłu​go po​tem za​sie​dli do ko​la​cj i, Ar​nau po raz
pierw​szy zo​ba​czy ł w swy ch go​spo​da​rzach lu​dzi so​bie rów​ny ch, wy ​zna​j ą​cy ch in​ną wia​rę, ale
pra​wy ch, do​bry ch, wiel​kie​go ser​ca, w ni​czy m nie ustę​pu​j ą​cy ch gor​li​wy m chrze​ści​j a​nom . Owe​-
go wie​czo​ru bez żad​ny ch skru​pu​łów roz​ko​szo​wał się w to​wa​rzy ​stwie Has​da​ia przy ​sm a​ka​m i ży ​-
dow​skiej kuch​ni, ob​słu​gi​wa​ny przez ko​bie​ty.

33

Sy ​tu​acj a sta​wa​ła się dla wszy st​kich co​raz bar​dziej krę​pu​j ą​ca. Wie​ści do​cho​dzą​ce zza m u​rów

get​ta na​pa​wa​ły otu​chą: no​we przy ​pad​ki za​cho​ro​wań by ​ły co​raz rzad​sze. Ar​nau po​sta​no​wił wró​-
cić do do​m u. W wie​czór po​prze​dza​j ą​cy po​że​gna​nie Ar​nau i Has​dai spo​tka​li się w ogro​dzie. Pró​-
bo​wa​li ga​wę​dzić po przy ​j a​ciel​sku o bła​host​kach, ale w po​wie​trzu wy ​czu​wa​ło się j uż nie​uchron​ne
roz​sta​nie i roz​m a​wia​j ą​cy om i​j a​li się wzro​kiem .

— Sa​hat j est twój — oznaj ​m ił znie​nac​ka Has​dai, wrę​cza​j ąc Ar​nau​owi sto​sow​ne do​ku​m en​ty.
— A na cóż m i nie​wol​nik? Pó​ki nie zo​sta​nie wzno​wio​ny han​del m or​ski, nie bę​dę m ógł za​ro​bić

na​wet na wła​sne utrzy ​m a​nie, nie m ó​wiąc o wy ​ży ​wie​niu słu​gi. Mo​j e brac​two nie przy j ​m u​j e do
pra​cy nie​wol​ni​ków. Nie po​trze​bu​j ę Sa​ha​ta.

— Ow​szem , po​trze​bu​j esz — od​parł Has​dai z uśm ie​chem . — Za​słu​ży ​łeś na nie​go. Sa​hat opie​-

ku​j e się Ra​qu​el i Ju​ce​fem od ko​ły ​ski i wierz m i, ko​cha ich j ak ro​dzo​ne dzie​ci. Ani on, ani j a ni​g​dy
nie zdo​ła​m y od​wdzię​czy ć ci się za to, co dla nich zro​bi​łeś. Ale m o​że​m y przy ​naj ​m niej uła​twić ci
ży ​cie. Do te​go wła​śnie po​trzeb​ny ci j est Sa​hat, któ​ry zresz​tą w peł​ni się ze m ną zga​dza.

— Uła​twić m i ży ​cie?
— Po​m o​że​m y ci się wzbo​ga​cić.
Ar​nau od​wza​j em ​nił uśm iech go​spo​da​rza.
— Je​stem zwy ​kły m tra​ga​rzem por​to​wy m . Bo​gac​twa są do​bre dla wiel​m o​żów i kup​ców.
— Nie​ba​wem sta​ną się rów​nież two​im udzia​łem , m o​j a w ty m gło​wa. Po​stę​pu​j ąc roz​waż​nie

i zgod​nie ze wska​zów​ka​m i Sa​ha​ta, szy b​ko się wzbo​ga​cisz, za​pew​niam cię. — Ar​nau pod​niósł
wzrok na Ży ​da, cze​ka​j ąc na dal​sze wy ​j a​śnie​nia. — Jak j uż wiesz — cią​gnął Has​dai — za​ra​za
ustę​pu​j e i co​raz rza​dziej do​cho​dzi do no​wy ch za​cho​ro​wań. Jed​nak skut​ki epi​de​m ii są prze​ra​ża​j ą​-
ce. Nikt nie po​tra​fi osza​co​wać, ilu m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny zgi​nę​ło, wia​do​m o na​to​m iast, że m ia​sto
stra​ci​ło czte​rech z pię​ciu raj ​ców. A to wró​ży wszy st​ko co naj ​gor​sze. No, ale do rze​czy. Mo​ro​we
po​wie​trze za​bra​ło wie​lu ban​kie​rów dzia​ła​j ą​cy ch w Bar​ce​lo​nie. Wiem , bo by ​li wśród nich m oi
dłu​go​let​ni współ​pra​cow​ni​cy. Dla​te​go są​dzę, że j e​śli ty l​ko m asz ocho​tę, m ógł​by ś za​j ąć się ban​kier​-

stwem …

— Nie m am zie​lo​ne​go po​j ę​cia o ty ch spra​wach — prze​rwał m u Ar​nau. — Po​za ty m m u​siał​-

by m zdać eg​za​m in m i​strzow​ski, a j a się na ty m zu​peł​nie nie znam .

— Ban​kie​rów to j esz​cze nie do​ty ​czy — od​parł Has​dai. — Po​dob​no skie​ro​wa​no do kró​la proś​bę

o sto​sow​ny edy kt, ale de​cy ​zj a w tej spra​wie j esz​cze nie za​pa​dła. Tak więc za​wód ban​kie​ra wciąż
j est wol​ny, m u​sisz po pro​stu za​bez​pie​czy ć swój kan​tor i… do dzie​ła. A j e​śli cho​dzi o resz​tę, zdaj
się na Sa​ha​ta. On wie o kan​to​rach do​słow​nie wszy st​ko. Od wie​lu lat po​m a​ga m i w in​te​re​sach.
Zresz​tą ku​pi​łem go ze wzglę​du na j e​go wie​dzę do​ty ​czą​cą te​go ty ​pu ope​ra​cj i. Daj m u wol​ną rę​kę,
a du​żo cię na​uczy i uczy ​ni czło​wie​kiem bo​ga​ty m . Choć j est nie​wol​ni​kiem , m o​żesz m u w peł​ni za​-
ufać, po​za ty m do koń​ca ży ​cia bę​dzie ci wdzięcz​ny za to, co zro​bi​łeś dla m o​ich dzie​ci. Ko​cha j e
j ak wła​sne i uwa​ża za swą ro​dzi​nę. — Has​dai świ​dro​wał Ar​naua m a​ły ​m i oczka​m i. — Co ty na to?

— Czy j a wiem … — wa​hał się Ar​nau.
Mo​żesz li​czy ć na m o​j e wspar​cie oraz po​m oc wszy st​kich, któ​rzy cię zna​j ą. My, sta​ro​za​kon​ni,

nie za​po​m i​na​m y o wy ​świad​czo​ny ch nam przy ​słu​gach. Sa​hat zna m o​ich agen​tów dzia​ła​j ą​cy ch
na wy ​brze​żu Mo​rza Śród​ziem ​ne​go, w Eu​ron​j e a na​wet j esz​cze da​lej na wschód, na zie​m iach suł​-
ta​na Egip​tu. Bę​dziesz m iał zna​ko​m i​te za​ple​cze, wy ​m a​rzo​ne do roz​po​czę​cia dzia​łal​no​ści han​dlo​-
wej , a m y ci w ty m po​m o​że​m y. Wierz m i Ar​nau, to na​praw​dę do​sko​na​ła oka​zj a. Zo​ba​czy sz, że
wszy st​ko pój ​dzie j ak z płat​ka.

Za dość scep​ty cz​ny m przy ​zwo​le​niem Ar​naua Has​dai za​czął re​ali​za​cj ę przy ​go​to​wa​ne​go za​-

wcza​su pla​nu. Za​sa​da nu​m er j e​den: nikt, do​słow​nie nikt, nie po​wi​nien wie​dzieć, że Ar​nau m a po​-
par​cie Ży ​dów, bo m o​gło​by m u to ty l​ko za​szko​dzić. Has​dai wy ​sta​rał się o do​ku​m ent za​świad​cza​j ą​-
cy, że pie​nią​dze, któ​ry ​m i ob​ra​ca Ar​nau, po​cho​dzą od pew​nej wdo​wy z Per​pi​gnan, chrze​ści​j an​ki,
i z for​m al​ne​go punk​tu wi​dze​nia tak wła​śnie by ​ło.

— Je​śli ktoś spy ​ta cię o szcze​gó​ły — ra​dził m u Has​dai — nie od​po​wia​daj , a j e​śli nie bę​dziesz

m iał in​ne​go wy j ​ścia, po​wiedz, że do​sta​łeś spa​dek. Po​trze​ba ci spo​ro pie​nię​dzy na po​czą​tek — cią​-
gnął. — Naj ​pierw ubez​pie​czy sz kan​tor w m a​gi​stra​tu​rze, wpła​ca​j ąc kau​cj ę w wy ​so​ko​ści ty ​sią​ca
srebr​ny ch m a​rek. Na​stęp​nie ku​pisz dom lub pra​wa do do​m u w dziel​ni​cy ban​kie​rów, na uli​cy Ca​-
nvis Vells lub Ca​nvis No​us, po czy m od​po​wied​nio go urzą​dzisz i otwo​rzy sz tam kan​tor. Po​za ty m
bę​dziesz m u​siał m ieć więk​szą su​m ę na roz​po​czę​cie dzia​łal​no​ści.

Ban​kier! Cze​m u nie? Cóż po​zo​sta​ło z j e​go prze​szło​ści? Je​go naj ​bliż​szy ch i przy ​j a​ciół za​bra​ła

czar​na śm ierć. Has​dai za​pew​niał, że dzię​ki Sa​ha​to​wi in​te​res bę​dzie pro​spe​ro​wał. Ar​nau nie bar​dzo
wie​dział, j ak wy ​glą​da ży ​cie ban​kie​ra. Bę​dzie bo​ga​ty, za​pew​nił go Has​dai. Co ro​bią bo​ga​cze? Ar​-
nau przy ​po​m niał so​bie na​gle wu​j a Graua, j e​dy ​ne​go bo​ga​cza, któ​re​go znał oso​bi​ście, i po​czuł
ucisk w żo​łąd​ku. Nie, za nic w świe​cie nie upodob​ni się do nie​go.

Ubez​pie​czy ł kan​tor na ty ​siąc srebr​ny ch m a​rek, któ​re do​stał od Has​da​ia, i zło​ży ł przy ​się​gę

w m a​gi​stra​tu​rze, że do​nie​sie wła​dzom o każ​dej fał​szy ​wej m o​ne​cie i znisz​czy j ą spe​cj al​ny ​m i no​-
ży ​ca​m i do m e​ta​lu, sta​no​wią​cy ​m i obo​wiąz​ko​we wy ​po​sa​że​nie ban​kie​ra. Nie om iesz​kał za​py ​tać się
w du​chu, j ak, u dia​ska, roz​po​zna fał​szy ​wą m o​ne​tę, j e​śli nie bę​dzie m iał przy so​bie Sa​ha​ta. Urzęd​-
nik m a​gi​stra​tu​ry uwie​rzy ​tel​nił swy m pod​pi​sem księ​gi ra​chun​ko​we, w któ​ry ch wła​ści​cie​le kan​to​-
rów za​pi​sy ​wa​li wszy st​kie ope​ra​cj e han​dlo​we, i Ar​nau, otrzy ​m aw​szy po​zwo​le​nie na dzia​łal​ność
ban​kier​ską, usta​lił go​dzi​ny przy ​j ęć in​te​re​san​tów w Bar​ce​lo​nie po​grą​żo​nej w cha​osie wy ​wo​ła​ny m
nie​daw​ną epi​de​m ią dżu​m y.

Dru​ga za​sa​da, któ​rej prze​strze​ga​nie Has​dai do​ra​dził Ar​nau​owi, do​ty ​czy ​ła Sa​ha​ta:

— Nikt nie po​wi​nien wie​dzieć, że go ci po​da​ro​wa​łem . Sa​hat j est do​brze zna​ny w gro​nie ban​-

kie​rów i j e​śli ktoś do​wie się praw​dy, na​py ​tasz so​bie bie​dy. Ja​ko chrze​ści​j a​ni​no​wi wol​no ci ro​bić
z na​m i in​te​re​sy, nie do​puść j ed​nak, by uzna​no cię za przy ​j a​cie​la Ży ​dów. Z Sa​ha​tem wią​że się
j esz​cze j e​den pro​blem , o któ​ry m po​wi​nie​neś wie​dzieć: m oi ko​le​dzy po fa​chu nie uwie​rzą, że go
sprze​da​łem . Wie​lu z nich chcia​ło go ode m nie ku​pić, pro​po​no​wa​no m i za nie​go nie​bo​ty cz​ne su​-
m y, j ed​nak wszy st​kich od​pra​wia​łem z kwit​kiem ze wzglę​du na dry g Sa​ha​ta do in​te​re​sów i j e​go
przy ​wią​za​nie do Ra​qu​el i Ju​ce​fa. Po​dej rz​li​wie przy ​j ę​to by tak na​głą zm ia​nę zda​nia. Dla​te​go
uzna​li​śm y, że Sa​hat po​wi​nien się na​wró​cić na chrze​ści​j ań​stwo…

— Na​wró​cić się?
— Tak. Ży ​dzi nie m o​gą po​sia​dać chrze​ści​j ań​skich nie​wol​ni​ków. Je​śli któ​ry ś z na​szy ch sług się

na​wra​ca, m u​si​m y ich uwol​nić lub sprze​dać chrze​ści​j a​nom .

— Czy ban​kie​rzy uwie​rzą w tak na​głe na​wró​ce​nie?
Wszy ​scy wie​dzą, że epi​de​m ia m o​ru po​tra​fi pod​ko​pać na​wet naj ​sil​niej ​szą wia​rę.
Sa​hat j est go​to​wy na ta​kie po​świę​ce​nie? Ow​szem .
Roz​m a​wia​li o ty m nie j ak pan i nie​wol​nik, ale j ak dwaj przy ​j a​cie​le, w któ​ry ch za​m ie​ni​ły ich

wspól​nie prze​ży ​te la​ta. — Zro​bisz to? — za​py ​tał Has​dai. — Zro​bię — od​parł Sa​hat. — Al​lach j est
wiel​ki, zro​zu​m ie.

Jak wiesz, nie m o​że​m y prak​ty ​ko​wać na​szej re​li​gii na zie​m iach chrze​ści​j an, więc m o​dli​m y się

w ta​j em ​ni​cy, w ser​cu to się nie zm ie​ni, choć​by wy ​la​no m i na gło​wę ku​beł świę​co​nej wo​dy.

— Ar​nau j est żar​li​wy m chrze​ści​j a​ni​nem — nie ustę​po​wał Has​dai. — Je​śli się do​wie…
— Nie do​wie się. My, nie​wol​ni​cy, j e​ste​śm y m i​strza​m i w sztu​ce hi​po​kry ​zj i. Nie, nie bierz te​go

do sie​bie, po pro​stu słu​ży ​łem w nie​j ed​ny m do​m u. Czę​sto od te​go wła​śnie za​le​ży na​sze ży ​cie.

Trze​cia za​sa​da po​zo​sta​ła ta​j em ​ni​cą i wie​dzie​li o niej ty l​ko Has​dai i Sa​hat.
— Nie m u​szę ci chy ​ba m ó​wić — po​wie​dział Ży d do swe​go by ​łe​go nie​wol​ni​ka — j ak bar​dzo

j e​stem ci wdzięcz​ny, że pod​j ą​łeś się te​go za​da​nia. Mo​j e dzie​ci i j a ni​g​dy ci te​go nie za​po​m ni​m y.

— To j a wi​nien wam j e​stem wdzięcz​ność.
— Wiesz, na czy m po​wi​nie​neś się te​raz sku​pić…
— Tak są​dzę.
— Za​po​m nij o przy ​pra​wach, o suk​nie, olej ​kach i wo​sku — ra​dził Has​dai, a Sa​hat po​ta​ki​wał,

słu​cha​j ąc wska​zó​wek, któ​re nie by ​ły m u zresz​tą po​trzeb​ne. — Pó​ki sy ​tu​acj a nie wró​ci do nor​m y,
ry ​nek ka​ta​loń​ski nie bę​dzie m ógł wchło​nąć te​go ro​dza​j u pro​duk​tów. Prze​rzuć się na nie​wol​ni​ków,
wła​śnie, na nie​wol​ni​ków. Zdzie​siąt​ko​wa​na epi​de​m ią Ka​ta​lo​nia po​trze​bu​j e si​ły ro​bo​czej . Do tej
po​ry nie trud​ni​li​śm y się han​dlem nie​wol​ni​ka​m i, wiedz j ed​nak, że znaj ​dziesz ich w Bi​zan​cj um , Pa​-
le​sty ​nie, na wy ​spie Ro​dos i na Cy ​prze. Oczy ​wi​ście rów​nież na ry n​ku sy ​cy ​lij ​skim . Tak, sły ​sza​łem ,
że sprze​da​j e się tam spo​ro Tur​ków i Ta​ta​rów. Ale opo​wia​dał​by m się ra​czej za na​by ​wa​niem nie​-
wol​ni​ków w ich oj ​czy ź​nie, ty m bar​dziej że we wszy st​kich ty ch m iej ​scach m a​m y lu​dzi, któ​rzy
uła​twią ci za​da​nie. Twój no​wy pan szy b​ko zbi​j e spo​ry m a​j ą​tek.

— A j e​śli nie ze​chce po​śred​ni​czy ć w han​dlu ludź​m i? Wy ​glą​da na oso​bę…
— Szla​chet​ną — prze​rwał Has​dai, po​twier​dza​j ąc oba​wy swe​go roz​m ów​cy — pra​wą, skrom ​ną

i wiel​ko​dusz​ną. I j a nie zdzi​wił​by m się, gdy ​by nie chciał han​dlo​wać nie​wol​ni​ka​m i, dla​te​go nie
przy ​woź ich do Bar​ce​lo​ny. Le​piej , by Ar​nau ich nie wi​dział. Wy ​sy ​łaj to​war bez​po​śred​nio do Per​-
pi​gnan, do Tar​ra​go​ny i do Sa​lou lub po pro​stu sprze​da​waj go na Ma​j or​ce, gdzie j est j e​den z naj ​-
więk​szy ch nad Mo​rzem Śród​ziem ​ny m targ nie​wol​ni​ków. Niech in​ni spro​wa​dza​j ą ich po​tem do

Bar​ce​lo​ny lub do​kąd ty l​ko ze​chcą. Rów​nież w Ka​sty ​lii ist​nie​j e du​że za​po​trze​bo​wa​nie na nie​wol​ni​-
ków. Tak czy owak Ar​nau nie od ra​zu na​uczy się no​we​go fa​chu, więc j esz​cze przez j a​kiś czas bę​-
dziesz m iał wol​ną rę​kę. Mo​im zda​niem , któ​re prze​ka​żę m u zresz​tą oso​bi​ście, na po​czą​tek po​wi​nien
na​uczy ć się roz​róż​niać m o​ne​ty i ich kurs, po​znać roz​m iesz​cze​nie roz​m a​ity ch ry n​ków i szla​ków
han​dlo​wy ch oraz pod​sta​wo​we to​wa​ry im ​por​to​we i eks​por​to​we. W ty m cza​sie ty za​dbasz o j e​go
in​te​re​sy i zro​bisz, co do cie​bie na​le​ży. Weź pod uwa​gę, że wie​le osób wpad​nie na ten sam po​m y sł,
i każ​dy ku​piec z odro​bi​ną gro​sza bę​dzie spro​wa​dzał nie​wol​ni​ków. Cze​ka nas okres bar​dzo do​cho​do​-
wy, ale krót​ko​trwa​ły. Ko​rzy ​staj z oka​zj i, pó​ki ry ​nek się nie na​sy ​ci, a to ty l​ko kwe​stia cza​su.

— Mo​gę li​czy ć na two​j ą po​m oc?
— Jak naj ​bar​dziej . Dam ci li​sty po​le​ca​j ą​ce do wszy st​kich m o​ich agen​tów. Zresz​tą j uż ich

znasz. Udzie​lą ci po​trzeb​ne​go kre​dy ​tu.

— A księ​gi ra​chun​ko​we? Trze​ba bę​dzie wpi​sy ​wać w nie sprze​da​ny ch i ku​pio​ny ch nie​wol​ni​ków,

więc Ar​nau m o​że się orien​to​wać…

Has​dai uśm iech​nął się do Sa​ha​ta po​ro​zu​m ie​waw​czo.
— Je​stem pe​wien, że coś wy ​m y ​ślisz.

34

— Ten! — Ar​nau wska​zał nie​wiel​ki dwu​pię​tro​wy, za​m knię​ty na głu​cho dom z bia​ły m krzy ​żem

na drzwiach. To​wa​rzy ​szą​cy m u Sa​hat, któ​ry na chrzcie otrzy ​m ał im ię Gu​il​lem , przy ​tak​nął. —
Zgo​da? — za​py ​tał Ar​nau.

Gu​il​lem po​now​nie przy ​tak​nął, a na j e​go war​gach za​igrał uśm iech.
Ar​nau po​krę​cił gło​wą z nie​do​wie​rza​niem . Jesz​cze nie wska​zał na bu​dy ​nek, Gu​il​lem j uż przy ​stał

na j e​go kup​no. Ni​g​dy do​tąd j e​go ży ​cze​nia nie speł​nia​ły się rów​nie szy b​ko. Czy tak bę​dzie za​wsze?
Zno​wu po​krę​cił gło​wą z nie​do​wie​rza​niem .

— Coś nie tak, pa​nie? — Ar​nau spio​ru​no​wał Gu​il​le​m a wzro​kiem . Ile ra​zy m a m u po​wta​rzać,

by go tak nie na​zy ​wał. Ale Maur ob​sta​wał przy swo​im , tłu​m a​cząc, że trze​ba za​cho​wać po​zo​ry.
Gu​il​lem wy ​trzy ​m ał j e​go spoj ​rze​nie. — Już ci się nie po​do​ba, pa​nie?

— Po​do​ba… Oczy ​wi​ście, że m i się po​do​ba. Nada się?
— A j ak​że. Do​sko​na​ły wy ​bór. Patrz. — Gu​il​lem wska​zał na dom — stoi do​kład​nie na ro​gu

dwóch ulic ban​kie​rów: Ca​nvis No​us i Ca​nvis Vells. Trud​no o lep​sze m iej ​sce.

Ar​nau spoj ​rzał w kie​run​ku wska​za​ny m przez nie​wol​ni​ka. Na le​wo Ca​nvis Vells do​cho​dzi​ła do

m o​rza, a do​kład​nie przed ni​m i otwie​ra​ła się Ca​nvis No​us. Jed​nak Ar​nau by ​naj ​m niej nie dla​te​go
zwró​cił uwa​gę na ten dom , zresz​tą do​pie​ro te​raz za​uwa​ży ł, że stoi na ro​gu ulic ban​kie​rów, m i​m o
że prze​cho​dził tę​dy set​ki ra​zy. Do​m ek stał tuż przy pla​cu San​ta Ma​ria, do​kład​nie na​prze​ciw​ko m a​-
j ą​ce​go do​pie​ro po​wstać głów​ne​go wej ​ścia do świą​ty ​ni.

— Do​bry znak — m ruk​nął do sie​bie Ar​nau.
— Co m ó​wisz, pa​nie?
Ar​nau od​wró​cił się gwał​tow​nie. Nie zno​sił, gdy Gu​il​lem zwra​cał się do nie​go w ten spo​sób.
— Czy na​wet te​raz m u​si​m y za​cho​wy ​wać po​zo​ry ? — wark​nął. — Prze​cież nikt nas nie sły ​szy.

Nikt na nas nie pa​trzy.

— Nie za​po​m i​naj , że od​kąd zo​sta​łeś ban​kie​rem , wię​cej osób, niż przy ​pusz​czasz, słu​cha cię

i ob​ser​wu​j e. Bę​dziesz m u​siał się do te​go przy ​zwy ​cza​ić.

Jesz​cze te​go ran​ka, gdy Ar​nau prze​cha​dzał się po pla​ży wśród stat​ków, wpa​trzo​ny w m o​rze,

Gu​il​lem wy ​py ​tał o wła​ści​cie​li upa​trzo​ne​go dom ​ku, któ​ry, j ak m oż​na by ​ło ocze​ki​wać, na​le​żał do
Ko​ścio​ła. Do​ty ch​cza​so​wi dzier​żaw​cy zm ar​li pod​czas epi​de​m ii i Gu​il​lem nie m u​siał się dłu​go tar​-
go​wać, wszak trud​no o lep​sze​go dzier​żaw​cę od ban​kie​ra.

Wpro​wa​dzi​li się te​go sa​m e​go po​po​łu​dnia. Na pię​trze m ie​ści​ły się trzy po​ko​j e, z któ​ry ch um e​-

blo​wa​li dwa: j e​den dla Ar​naua, dru​gi dla Gu​il​le​m a. Par​ter skła​dał się z kuch​ni, wy ​cho​dzą​cej na
za​nie​dba​ny ogró​dek wa​rzy w​ny, oraz z od​dzie​lo​nej od niej prze​pie​rze​niem du​żej izby z okna​m i od
uli​cy. W cią​gu naj ​bliż​szy ch dni Gu​il​lem wy ​po​sa​ży ł po​kój na par​te​rze w sza​fę, kil​ka lam p oliw​-
ny ch oraz dłu​gi stół ze szla​chet​ne​go drew​na, przy któ​ry m usta​wił dwa krze​sła z j ed​nej stro​ny i ko​-
lej ​ne czte​ry z dru​giej .

— Cze​goś tu bra​ku​j e — m ruk​nął pew​ne​go dnia Gu​il​lem i wy ​szedł.
Ar​nau zo​stał sam w no​wy m kan​to​rze. Dłu​gi drew​nia​ny stół, Wy ​pu​co​wa​ny sta​ran​nie przez

świe​żo upie​czo​ne​go ban​kie​ra, Po​ły ​ski​wał. Ar​nau prze​j e​chał pal​cem po opar​ciu krze​seł.

— Gdzie chcesz sie​dzieć? — za​py ​tał go na sa​m y m po​cząt​ku
Gdy Ar​nau wy ​brał m iej ​sce po pra​wej , na le​wo od przy ​szły ch klien​tów, Gu​il​lem prze​sta​wił

krze​sła: usta​wił fo​tel z po​rę​czam ; obi​ty czer​wo​ny m j e​dwa​biem , a so​bie zo​sta​wił pro​ste, po​zba​-
wio​ne ozdób krze​sło. Ar​nau siadł na fo​te​lu i po​wiódł wzro​kiem po pu​stej izbie. Co za dziw​ne uczu​-
cie! Za​le​d​wie kil​ka m ie​się​cy te​m u roz​ła​do​wy ​wał stat​ki, a te​raz… Jesz​cze ni​g​dy nie sie​dział na ta​-
kim krze​śle! Na j ed​ny m koń​cu sto​łu le​ża​ły w nie​ła​dzie księ​gi ra​chun​ko​we. Z nie​roz​dar​te​go per​ga​-
m i​nu, wy ​j a​śnił Gu​il​lem pod​czas za​ku​pów. Prócz ksiąg na​by ​li pió​ra, ka​ła​m a​rze, wa​gę, kil​ka skrzy ń
na pie​nią​dze i wiel​kie no​ży ​ce do prze​ci​na​nia fał​szy ​wy ch m o​net.

Gu​il​lem wy ​do​by ł z sa​kiew​ki za​wrot​ną su​m ę, j a​kiej Ar​nau ni​g​dy wcze​śniej nie wi​dział na oczy.
— Kto za to wszy st​ko pła​ci? — za​py ​tał w pew​nej chwi​li. — Ty.
Ar​nau uniósł brwi i zer​k​nął na sa​kiew​kę przy ​tro​czo​ną do pa​sa nie​wol​ni​ka.
— Chcesz? — Gu​il​lem wska​zał m ie​szek.
— Nie.
Do za​ku​pio​ne​go wy ​po​sa​że​nia Gu​il​lem do​dał swo​j e pięk​ne li​czy ​dło w drew​nia​nej ra​m ie z gał​-

ka​m i z ko​ści sło​nio​wej — po​da​ru​nek od Has​da​ia. Ar​nau wziął j e i prze​rzu​cił gał​ki. Przy ​po​m niał
so​bie lek​cj ę Gu​il​le​m a. Nie​wol​nik naj ​pierw prze​su​wał gał​ki z za​wrot​ną szy b​ko​ścią, li​cząc pod no​-
sem , aż Ar​nau po​pro​sił go, by nie​co zwol​nił. Po​słusz​ny Maur cier​pli​wie tłu​m a​czy ł m u dzia​ła​nie
li​czy ​dła, ale… Jak to, u li​cha, by ​ło?

Ar​nau odło​ży ł li​czy ​dło i za​brał się do po​rząd​ko​wa​nia sto​łu. Księ​gi ra​chun​ko​we bę​dą le​żeć

przed nim . Nie… m o​że le​piej przed Gu​il​le​m em . Niech on zaj ​m ie się wpi​sa​m i. Ku​fry m o​gą stać
przy m o​im fo​te​lu, no​ży ​ce do m e​ta​lu nie​co z bo​ku, a pió​ra i ka​ła​m a​rze obok ksiąg i… li​czy ​dło. Ni​-
by kto, j e​śli nie Gu​il​lem , m a go uży ​wać?

Gdy Ar​nau krzą​tał się po izbie, wró​cił Gu​il​lem .
— Co ty na to? — za​py ​tał go z uśm ie​chem by ​ły ba​sta​ix, wska​zu​j ąc rę​ką stół.
— Do​sko​na​le. — Gu​il​lem od​po​wie​dział m u uśm ie​chem . — a j e to nie wy ​star​czy, by przy ​cią​-

gnąć klien​tów, a ty m bar​dziej na​kło​nić ich do po​wie​rze​nia ci pie​nię​dzy. — Uśm iech za​m arł Ar​-
nau​owi na war​gach. — Nie m artw się, bra​ku​j e ty l​ko j ed​nej rze​czy i wła​śnie j ą ku​pi​łem .

Ar​nau ostroż​nie roz​wi​nął wrę​czo​ny m u ka​wa​łek suk​na. By ​ła to wy ​koń​czo​na zło​ty ​m i chwo​sta​-

m i ser​we​ta z cen​ne​go, czer​wo​ne​go j e​dwa​biu.

— Te​go wła​śnie — oznaj ​m ił Gu​il​lem — bra​ko​wa​ło w na​szy m kan​to​rze. Ser​we​ta j est zna​kiem ,

że speł​ni​łeś wszy st​kie ofi​cj al​ne wy ​m a​ga​nia sta​wia​ne ban​kie​rom i wpła​ci​łeś w m a​gi​stra​tu​rze ty ​-
siąc srebr​ny ch m a​rek kau​cj i. Nikt, kto nie po​sia​da ze​zwo​le​nia władz m iej ​skich i nie chce na​ra​zić
się na su​ro​we ka​ry, nie m o​że po​ło​ży ć ta​kiej ser​we​ty ani po​dob​ne​go dy ​wa​ni​ka na sto​le czy przed
sto​łem kan​to​ru. Bez te​go dro​bia​zgu ni​j ak nie m o​gli​by ​śm y skło​nić ni​ko​go do po​wie​rze​nia nam pie​-
nię​dzy.

Po​cząw​szy od owe​go dnia, Ar​nau i Gu​il​lem po​świę​ci​li się cał​ko​wi​cie kan​to​ro​wi. Za ra​dą Has​-

da​ia Cre​sca​sa by ​ły ba​sta​ba za​brał się ocho​czo do zgłę​bia​nia pod​staw no​wej pro​fe​sj i.

— Do naj ​waż​niej ​szy ch za​dań ban​kie​ra — wy ​j a​śnił Gu​il​lem , gdy sie​dzie​li za sto​łem i ką​tem

oka ob​ser​wo​wa​li drzwi w ocze​ki​wa​niu na klien​tów — na​le​ży wy ​m ia​na wa​lu​ty.

Wstał, ob​szedł stół i po​ło​ży ł przed Ar​nau​em sa​kiew​kę.
— A te​raz uwa​żaj — po​wie​dział, wy j ​m u​j ąc z sa​kiew​ki m o​ne​tę i kła​dąc j ą na sto​le. — Wiesz,

co tu m a​m y ? — Ar​nau ski​nął gło​wą. — To ka​ta​loń​ski srebr​ny cro​at bi​ty w Bar​ce​lo​nie, zresz​tą kil​-
ka kro​ków stąd…

— Nie m ie​wa​łem ich spo​ro w kie​sze​ni — prze​rwał m u Ar​nau — ale na ple​cach i ow​szem . Po​-

noć z roz​ka​zu kró​la ty l​ko ba​sta​ixos m o​gą j e trans​por​to​wać.

Gu​il​lem uśm iech​nął się i kiw​nął gło​wą, po czy m zno​wu się​gnął do sa​kiew​ki.
— A to — cią​gnął, wy j ​m u​j ąc ko​lej ​ną m o​ne​tę i kła​dąc j a obok cro​ata — zło​ty flo​ren ara​goń​-

ski.

— Ta​kich ni​g​dy nie m ia​łem — stwier​dził Ar​nau, bio​rąc flo​re​na do rę​ki.
— Nie m artw się, bę​dziesz m iał ich bez li​ku. — Ar​nau spoj ​rzał Gu​il​le​m o​wi w oczy, a wte​dy

Maur spo​waż​niał i ski​nął gło​wą na po​twier​dze​nie swy ch słów. — To z ko​lei daw​ny obie​go​wy de​-
nar bar​ce​loń​ski. — Gu​il​lem po​ło​ży ł m o​ne​tę na sto​le i za​nim Ar​nau zdą​ży ł coś po​wie​dzieć, znów
się​gnął do sa​kiew​ki. — Jed​nak kup​cy po​słu​gu​j ą się prze​róż​ny ​m i m o​ne​ta​m i — po​wie​dział — i m u​-
sisz znać j e wszy st​kie. Tu​taj m a​m y m o​ne​ty m u​zuł​m ań​skie: be​zan​ty, m a​zm u​di​ny, re​xe​di i zło​te
be​zan​ty. — Gu​il​lem ukła​dał m o​ne​ty przed Ar​nau​em . — A to gro​sze tu​roń​skie bi​te we Fran​cj i, zło​-
te do​bie ka​sty ​lij ​skie, zło​te flo​re​ny z Flo​ren​cj i, gro​sze z Ge​nui, we​nec​kie du​ka​ty, m o​ne​ty bi​te
w Mar​sy ​lii. Ist​nie​j ą j esz​cze in​ne m o​ne​ty ka​ta​loń​skie: re​al wa​lenc​ki lub m a​j or​kań​ski, grosz z Mont​-
pel​lier, m el​gu​rien​sy po​cho​dzą​ce ze wschod​niej czę​ści Pi​re​ne​j ów i j a​qu​esy, bi​te w Ja​ce, a uży ​-
wa​ne głów​nie w Le​ri​dzie.

— Wiel​ki Bo​że! — wy ​krzy k​nął Ar​nau, gdy Maur za​m ilkł.
— Mu​sisz na​uczy ć się j e roz​róż​niać — po​wie​dział Gu​il​lem z na​ci​skiem .
Ar​nau kil​ka​krot​nie prze​biegł wzro​kiem m o​ne​ty roz​ło​żo​ne na sto​le i wes​tchnął.
— To j uż wszy st​kie? — za​py ​tał, spo​glą​da​j ąc na Gu​il​le​m a.
— Skąd​że, j est ich znacz​nie wię​cej . Ale ty ch uży ​wa się naj ​czę​ściej .
— I j ak sie​j e prze​li​cza?
Ty m ra​zem wes​tchnie​nie wy ​rwa​ło się Mau​ro​wi.
— To znacz​nie bar​dziej skom ​pli​ko​wa​na spra​wa. — Ar​nau dał m u znak, by m ó​wił da​lej . — Do

wy ​m ia​ny wa​lut sto​su​j e się j ed​nost​ki prze​li​cze​nio​we, w du​ży ch trans​ak​cj ach fun​ty i m ar​ki, a na
co dzień de​na​ry i sol​dy. — Ar​nau po​ki​wał gło​wą. On za​wsze po​słu​gi​wał się sol​da​m i i de​na​ra​m i,
bez wzglę​du na uży ​wa​ną wa​lu​tę, któ​ra zresz​tą rzad​ko się zm ie​nia​ła. — W wy ​m ia​nie na​le​ży prze​-
ło​ży ć na j ed​nost​kę prze​li​cze​nio​wą war​tość wa​lu​ty wy j ​ścio​wej , a na​stęp​nie tej , na któ​rą m a ona
zo​stać wy ​m ie​nio​na. Ar​nau słu​chał uważ​nie wy ​j a​śnień nie​wol​ni​ka.

— A skąd wia​do​m o, j a​ka to war​tość?

— Usta​la się j ą re​gu​lar​nie na tu​tej ​szej gieł​dzie w Kon​su​la​cie gór​skim . Trze​ba się tam udać

i spraw​dzić ofi​cj al​ny kurs.

— To kurs ule​ga zm ia​nie? — Mło​dzie​niec po​krę​cił gło​wą. Nie po​tra​fi od​róż​niać wa​lut, nie wie,

j ak się j e wy ​m ie​nia, a te​raz na do​m iar złe​go oka​zu​j e się… że ich kurs j est zm ien​ny !

— Nie​ustan​nie. I trze​ba go znać, bo wła​śnie zm ia​ny kur​su za​pew​nia​j ą ban​kie​rom naj ​więk​sze

zy ​ski. Sam się o ty m prze​ko​nasz. Trud​no o lep​szy in​te​res niż kup​no i sprze​daż pie​nię​dzy …

— To pie​nią​dze m oż​na ku​po​wać?
— Ku​po​wać i… sprze​da​wać. Wy ​ko​rzy ​stu​j ąc róż​no​rod​ność m o​net, m oż​na ku​po​wać sre​bro za

zło​to lub zło​to za sre​bro tu, w Bar​ce​lo​nie, lub za gra​ni​cą, w za​leż​no​ści od ak​tu​al​ne​go kur​su.

Ar​nau za​ła​m ał rę​ce w ge​ście bez​sil​no​ści.
— W rze​czy ​wi​sto​ści to wca​le nie ta​kie trud​ne — pró​bo​wał go po​cie​szy ć Gu​il​lem . — Za​raz ci

wszy st​ko wy ​j a​śnię. W Ka​ta​lo​nii sto​su​nek zło​te​go flo​re​na do srebr​ne​go cro​ata na​rzu​ca król. Usta​lił
on w ty m przy ​pad​ku pa​ry ​tet j e​den do trzy ​na​stu, to zna​czy za j ed​ne​go zło​te​go flo​re​na m oż​na do​-
stać trzy ​na​ście srebr​ny ch cro​atów. Ale we Flo​ren​cj i, w We​ne​cj i czy w Alek​san​drii król Ka​ta​lo​nii
m a nie​wie​le do po​wie​dze​nia, dla​te​go zło​to z j ed​ne​go flo​re​na j est war​te m niej niż sre​bro za​war​te
w trzy ​na​stu cro​atach. W Ka​ta​lo​nii przy usta​la​niu pa​ry ​te​tu król kie​ru​j e się ra​cj a​m i po​li​ty cz​ny ​m i,
za gra​ni​cą na​to​m iast wa​ży się zło​to i sre​bro za​war​te w obu m o​ne​tach, orze​ka​j ąc na tej Pod​sta​wie
ich war​tość. Czy ​li sprze​da​j ąc srebr​ne cro​aty za gra​ni​cą, otrzy ​m asz wię​cej zło​ta. A po przy ​wie​-
zie​niu te​go zło​ta do Ka​ta​lo​nii znów do​sta​niesz trzy ​na​ście cro​atów za każ​de​go zło​te​go flo​re​na.

Ale prze​cież każ​dy m o​że tak ku​po​wać i sprze​da​wać — po​wie​dział Ar​nau.
— Ow​szem , j e​śli ty l​ko m u się to opła​ca… A opła​ca się to nie te​m u, kto m a dzie​sięć czy sto

cro​atów, ale ko​m uś, to prze​ko​na wie​lu po​sia​da​czy dzie​się​ciu lub stu cro​atów, by po​wie​rzy ​li m u
swo​j e oszczęd​no​ści. — Ar​nau i Gu​il​lem spoj ​rze​li na sie​bie. — I tu wła​śnie wkra​cza​m y m y — za​-
koń​czy ł wy ​kład Maur, roz​kła​da​j ąc rę​ce.

Z cza​sem , gdy Ar​nau na​uczy ł się roz​róż​niać m o​ne​ty i prze​li​czać ich kurs, Gu​il​lem za​czął m u

opo​wia​dać o szla​kach han​dlo​wy ch i to​wa​rach.

— Obec​nie głów​ny szlak pro​wa​dzi z Can​dii na Cy pr, stam ​tąd do Bej ​ru​tu i da​lej do Da​m asz​ku

lub Alek​san​drii, m i​m o że pa​pież… za​ka​zał han​dlu z Alek​san​drią.

— W ta​kim ra​zie j ak to m oż​li​we? — za​py ​tał Ar​nau, ba​wiąc się li​czy ​dłem .
— Dzię​ki pie​nią​dzom , m a się ro​zu​m ieć. Moż​na prze​cież ku​pić prze​ba​cze​nie.
Ar​nau przy ​po​m niał so​bie usły ​sza​ną kie​dy ś w kró​lew​skim ka​m ie​nio​ło​m ie opo​wieść o fun​du​-

szach na bu​do​wę ar​se​na​łu m or​skie​go.

— I pro​wa​dzi​m y han​del ty l​ko na Mo​rzu Śród​ziem ​ny m ?
— Nie, han​dlu​j e​m y z ca​ły m świa​tem , cho​ciaż​by z Ka​sty ​lią, Fran​cj ą i Flan​drią, ale ko​rzy ​sta​-

m y głów​nie ze szla​ków śród​ziem ​no​m or​skich. Róż​ni​ca po​le​ga na ro​dza​j u ła​dun​ku: we Fran​cj i,
Flan​drii i w An​glii ku​pu​j e​m y tka​ni​ny, zwłasz​cza te naj ​bar​dziej wy ​ra​fi​no​wa​ne: suk​no z Tu​lu​zy,
Bru​gii, Me​che​len, Die​stu lub z Vi​la​ges. W za​m ian sprze​da​j e​m y tam len ka​ta​loń​ski. Spro​wa​dza​m y
stam ​tąd rów​nież wy ​ro​by m ie​dzia​ne i m o​sięż​ne. W Orien​cie na​to​m iast, w Sy ​rii i w Egip​cie, ku​pu​-
j e​m y przy ​pra​wy …

— Pieprz — wtrą​cił Ar​nau.
— Tak, pieprz. Nie za​po​m i​naj j ed​nak, że ku​piec za​li​cza do przy ​praw tak​że wosk, cu​kier, a na​-

wet kły sło​nio​we. Do​pie​ro j e​śli za​zna​czy, że m a na m y ​śli po​spo​li​te przy ​pra​wy, bę​dzie m u cho​dzi​-
ło o cy ​na​m on, goź​dzi​ki, pieprz, gał​kę m usz​ka​to​ło​wą…

— Wspo​m nia​łeś o wo​sku. Spro​wa​dza​m y wosk? Jak to m oż​li​we, sko​ro nie​daw​no m ó​wi​łeś, że

sprze​da​j e​m y m iód?

— Wszy st​ko się zga​dza. Sprze​da​j e​m y m iód, ale ku​pu​j e​m y wosk. Ma​m y w Ka​ta​lo​nii nad​wy ż​ki

m io​du, ale ko​ścio​ły zu​ży ​wa​j ą bar​dzo du​żo wo​sku. — Ar​nau po​m y ​ślał o ba​sta​ixos, któ​rzy dba​li, by
przed Ma​don​ną od Mo​rza ni​g​dy nie za​bra​kło za​pa​lo​ny ch świec. — Wosk tra​fia do nas z Da​cj i
przez Bi​zan​cj um . In​ny m waż​ny m przed​m io​tem han​dlu — cią​gnął Gu​il​lem — j est ży w​ność.
Przed la​ty eks​por​to​wa​li​śm y psze​ni​cę, te​raz m u​si​m y spro​wa​dzać z za​gra​ni​cy róż​ne od​m ia​ny zbo​-
ża: psze​ni​cę, ry ż, pro​so i j ęcz​m ień. Sprze​da​j e​m y na​to​m iast oli​wę, wi​no, orze​chy i su​szo​ne owo​-
ce, sza​fran, sło​ni​nę i m iód. Han​dlu​j e​m y rów​nież pe​klo​wa​ny m m ię​sem .

Ar​nau i Gu​il​lem m u​sie​li prze​rwać po​ga​węd​kę, bo do kan​to​ru wszedł klient. Męż​czy ​zna siadł

przed ban​kie​ra​m i i po wy ​m ia​nie grzecz​no​ści wrę​czy ł im po​kaź​ną su​m ę. Gu​il​lem so​bie po​win​szo​-
wał. Nie znał te​go czło​wie​ka, co by ​ło bar​dzo do​brą wróż​bą: nie za​le​że​li j uż wy ​łącz​nie od klien​tów
pod​sy ​ła​ny ch im przez Has​da​ia. Ar​nau ob​słu​ży ł klien​ta z na​leż​ną po​wa​gą — prze​li​czy ł m o​ne​ty
i spraw​dził ich au​ten​ty cz​ność, po czy m na wszel​ki wy ​pa​dek pod​su​nął j e Gu​il​le​m o​wi. Nie​wol​nik
zer​kał, j ak Ar​nau od​no​to​wu​j e w księ​gach ra​chun​ko​wy ch po​wie​rzo​ną im su​m ę. Po​czy ​nił wy ​raź​ne
po​stę​py i pi​sa​nie szło m u co​raz le​piej . Pre​cep​tor Pu​igów na​uczy ł go pi​sać, j ed​nak Ar​nau przez la​-
ta nie ko​rzy ​stał z tej um ie​j ęt​no​ści.

W ocze​ki​wa​niu na wzno​wie​nie że​glu​gi Ar​nau i Gu​il​lem Przy ​go​to​wy ​wa​li dy s​po​zy ​cj e. Ku​po​-

wa​li to​wa​ry na eks​port, na spół​kę z in​ny ​m i ban​kie​ra​m i frach​to​wa​li okrę​ty lub naj ​m o​wa​li kup​ców
i uzgad​nia​li, j a​kie pro​duk​ty po​win​ni przy ​wieźć w dro​dze po​wrot​nej .

— Ile za​ra​bia​j ą kup​cy, któ​ry ch naj ​m u​j e​m y ? — chciał wie​niec Ar​nau.
— Za​le​ży od zle​ce​nia. W przy ​pad​ku zwy ​kły ch ła​dun​ków do​sta​j ą czwar​tą część zy ​sków. Przy

ob​ro​cie m o​ne​ta​m i, zło​tem i sre​brem spra​wa wy ​glą​da nie​co ina​czej . My wy ​zna​cza​m y kurs wy ​-
m ia​ny, a oni za​trzy ​m u​j ą dla sie​bie róż​ni​cę na​szą ce​ną a ty m , co utar​gu​j ą.

— Jak ra​dzą so​bie z da​la od oj ​czy ​zny ? — za​sta​na​wiał się Ar​nau, pró​bu​j ąc so​bie wy ​obra​zić za​-

m or​skie kra​iny. — Prze​cie? to ob​ce zie​m ie, lu​dzie m ó​wią tam in​ny ​m i j ę​zy ​ka​m i… Na pew​no
wszy st​ko j est zu​peł​nie in​ne.

— To praw​da — przy ​znał Gu​il​lem . — Nie za​po​m i​naj j ed​nak że na ca​ły m świe​cie ist​nie​j ą ka​-

ta​loń​skie fak​to​rie. Przy ​po​m i​na​j ą one nasz Kon​su​lat Mor​ski. W każ​dy m por​cie urzę​du​j e m ia​no​wa​-
ny przez wła​dze Bar​ce​lo​ny kon​sul, któ​ry roz​strzy ​ga kwe​stie han​dlo​we i roz​są​dza spo​ry m ię​dzy ka​-
ta​loń​ski​m i kup​ca​m i a m iej ​sco​wą lud​no​ścią lub wła​dza​m i. Na te​re​nie fak​to​rii znaj ​du​j e się m ia​-
stecz​ko ku​piec​kie: ogro​dzo​ne sku​pi​sko bu​dy n​ków, gdzie za​trzy ​m u​j ą się ka​ta​loń​scy kup​cy i gdzie
skła​do​wa​ne są to​wa​ry przy ​wie​zio​ne na sprze​daż lub go​to​we do za​ła​do​wa​nia na sta​tek wy ​ru​sza​j ą​-
cy w dro​gę po​wrot​ną. Mia​stecz​ko ku​piec​kie to skra​wek Ka​ta​lo​nii na ob​czy ź​nie. Sta​no​wi te​ren eks​-
te​ry ​to​rial​ny, któ​ry pod​le​ga na​sze​m u kon​su​lo​wi, a nie m iej ​sco​wy m wła​dzom .

— Jak to m oż​li​we?
— Wszy st​kim wład​com za​le​ży na wy ​m ia​nie han​dlo​wej z in​ny ​m i kra​j a​m i, bo ozna​cza ona

wpły ​wy z po​dat​ków, a za​tem peł​ny skar​biec. Han​del rzą​dzi się wła​sny ​m i pra​wa​m i. Na przy ​kład
Ka​ta​lo​nia, m i​m o że pro​wa​dzi woj ​nę z Sa​ra​ce​na​m i, j uż od ze​szłe​go wie​ku utrzy ​m u​j e fak​to​rie
w Tu​ni​sie czy w Bo​ugie i wierz m i, ża​den wódz arab​ski nie przy ​pu​ści sztur​m u na ka​ta​loń​skie m ia​-
stecz​ko ku​piec​kie.

Kan​tor Ar​naua Es​ta​ny ​ola pro​spe​ro​wał do​sko​na​le. Mo​ro​we po​wie​trze zdzie​siąt​ko​wa​ło ka​ta​loń​-

skich ban​kie​rów, Gu​il​lem by ł naj ​lep​szą gwa​ran​cj ą dla in​we​sto​rów, a w m ia​rę ustę​po​wa​nia epi​de​-

m ii m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny wy ​do​by ​wa​li za​cho​m i​ko​wa​ne po do​m ach oszczęd​no​ści. Mi​m o to Gu​il​-
lem nie m ógł spać spo​koj ​nie. „Sprze​daj to​war na Ma​j or​ce”, po​wie​dział m u zdaw​ko​wo Has​dai, nie
chcąc, by Ar​nau do​m y ​ślił się, że roz​m a​wia​j ą o nie​wol​ni​kach. Gu​il​lem po​szedł za j e​go ra​dą.
W złą go​dzi​nę — za​klął, prze​wra​ca​j ąc się na po​sła​niu. Po​słu​ży ł się j ed​ny m z ostat​nich okrę​tów
wy ​pły ​wa​j ą​cy ch z Bar​ce​lo​ny u pro​gu paź​dzier​ni​ka, tuż przed za​koń​cze​niu se​zo​nu że​glu​go​we​go.
Bi​zan​cj um , Pa​le​sty ​na, Ro​dos i Cy pr — tam znaj ​do​wa​ły się por​ty do​ce​lo​we czte​rech kup​ców, któ​-
rzy wy ​ru​szy ​li w po​dróż na zle​ce​nie ban​kie​ra z Bar​ce​lo​ny, Ar​naua Es​ta​ny ​ola. Wszy ​scy czte​rej
otrzy ​m a​li we​ksle, któ​re Gu​il​lem pod​su​nął Ar​nau​owi, a ten pod​pi​sał bez czy ​ta​nia. Kup​cy m ie​li na​-
by ć nie​wol​ni​ków i do​star​czy ć ich na Ma​j or​kę. Gu​il​lem prze​wró​cił się na dru​gi bok.

Sy ​tu​acj a po​li​ty cz​na nie by ​ła sprzy ​j a​j ą​ca. Mi​m o za​bie​gów pa​pie​ża, Piotr III rok po pierw​szej

wy ​pra​wie — od​cze​kaw​szy, aż wy ​ga​śnie od​ro​cze​nie, któ​re przy ​znał wów​czas kró​lo​wi Ma​j or​ki,
pod​bił osta​tecz​nie Cer​da​gne i Ro​us​sil​lon. 15 lip​ca 1344 ro​ku, po ka​pi​tu​la​cj i więk​szo​ści tam ​tej ​szy ch
m iast, Ja​kub III padł na ko​la​na przed swy m szwa​grem i bła​ga​j ąc go z od​kry ​tą gło​wą o li​tość,
prze​ka​zał m u swe wło​ści. Piotr III po​da​ro​wał m u Mont​pel​lier oraz wi​ceh​rab​stwa Om e​la​des i Car​-
la​des, za​trzy ​m ał j ed​nak zie​m ie swy ch przod​ków: Ma​j or​kę, Ro​us​sil​lon i Cer​da​gne.

Nie​dłu​go po ka​pi​tu​la​cj i Ja​kub III, zgro​m a​dziw​szy nie​wiel​ką ar​m ię zło​żo​ną z sześć​dzie​się​ciu ry ​-

ce​rzy i trzy ​stu pie​chu​rów, wkro​czy ł do Cer​da​gne, wy ​stę​pu​j ąc po​now​nie prze​ciw​ko swe​m u szwa​-
gro​wi. Piotr Ce​re​m o​nial​ny nie sta​wił się na​wet na pla​cu bo​j u, wy ​sy ​ła​j ąc w za​stęp​stwie swy ch
wa​sa​li. Po​ko​na​ny, zre​zy ​gno​wa​ny i po​ni​żo​ny król Ja​kub schro​nił się pod opie​kuń​czy ​m i skrzy ​dła​m i
sprzy ​j a​j ą​ce​go m u w dal​szy m cią​gu pa​pie​ża Kle​m en​sa VI. Wła​śnie tam , w ło​nie Ko​ścio​ła, uknu​to
ko​lej ​ny plan: Ja​kub III sprze​dał fran​cu​skie​m u kró​lo​wi Fi​li​po​wi VI Mont​pel​lier za dwa​na​ście ty ​się​-
cy esku​dów w zło​cie i za tę su​m ę, do​peł​nio​ną pa​pie​ską po​ży cz​ką, uzbro​ił flo​ty l​lę — po​da​ro​wa​ną
m u przez kró​lo​wą Ne​apo​lu Jo​an​nę — i w ro​ku 1349 wy ​lą​do​wał po​now​nie na Ma​j or​ce. Nie​wol​ni​-
cy m ie​li przy ​by ć na po​kła​dzie pierw​szy ch okrę​tów, któ​re wy ​pły ​nę​ły wio​sną 1349 ro​ku. W grę
wcho​dzi​ły wiel​kie pie​nią​dze i gdy ​by ope​ra​cj a się nie po​wio​dła, re​pu​ta​cj a Ar​naua — m i​m o po​-
par​cia Has​da​ia — ucier​pia​ła​by w oczach agen​tów, z któ​ry ​m i m iał w przy ​szło​ści współ​pra​co​wać.
Na we​kslach wid​niał j e​go pod​pis i na​wet j e​śli Has​dai spła​cił​by j e j a​ko po​rę​czy ​ciel, Es​ta​ny ​ola
by ł​by skom ​pro​m i​to​wa​ny. Kon​tak​ty z za​m or​ski​m i agen​ta​m i opie​ra​ły się na za​ufa​niu, na śle​py m
za​ufa​niu. Któż chciał​by pra​co​wać z ban​kie​rem , któ​ry za​wo​dzi j uż przy pierw​szej trans​ak​cj i?

— Na​wet Ar​nau ostrze​gał, by ​śm y om i​j a​li Ma​j or​kę — zwie​rzy ł się Gu​il​lem Has​da​io​wi, j e​dy ​-

nej oso​bie, któ​rej m ógł się wy ​ża​lić.

Sie​dzie​li w ogro​dzie ży ​dow​skie​go ban​kie​ra. Choć nie pa​trzy ​li na sie​bie, wie​dzie​li, że drę​czy ich

ta sa​m a m y śl. Czte​ry okrę​ty z nie​wol​ni​ka​m i! Ta​ka wpad​ka m o​że zruj ​no​wać na​wet sa​m e​go Has​-
da​ia.

— Sko​ro król Ja​kub wa​ży ł się zła​m ać sło​wo da​ne w dniu ka​pi​tu​la​cj i — po​wie​dział Gu​il​lem ,

pod​no​sząc oczy na swe​go by ​łe​go pa​na — co sta​nie się z ka​ta​loń​ski​m i stat​ka​m i, z na​szy m to​wa​-
rem ?

Has​dai m il​czał. Cóż m iał od​po​wie​dzieć?
— Mo​że kup​cy skie​ru​j ą się do in​ne​go por​tu? — rzu​cił w koń​cu.
— Do Bar​ce​lo​ny ? — Gu​il​lem po​krę​cił z po​wąt​pie​wa​niem gło​wą.
— Nikt nie m ógł te​go prze​wi​dzieć — pró​bo​wał go po​cie​szy ć Ży d.
Od​kąd Ar​nau ura​to​wał j e​go dzie​ci od pew​nej śm ier​ci, Has​da na​uczy ł się trak​to​wać swą pra​cę

z dy ​stan​sem .

Król Piotr wy ​pra​wił flo​tę ka​ta​loń​ską na Ma​j or​kę w m a​j u 1349 ro​ku, w okre​sie wzm o​żo​nej że​-

glu​gi, w środ​ku se​zo​nu han​dlo​we​go.

— Do​brze, że nie po​sła​li​śm y żad​ne​go stat​ku na Ma​j or​kę, za​uwa​ży ł pew​ne​go ra​zu Ar​nau.
Gu​il​lem zm u​szo​ny by ł przy ​tak​nąć.
— Co by się sta​ło — ode​zwał się zno​wu Ar​nau — gdy ​by ​śm y to j ed​nak uczy ​ni​li?
— Co m asz na m y ​śli?
— Przy j ​m u​j e​m y wkła​dy od klien​tów i in​we​stu​j e​m y j e w han​del m or​ski. Je​śli wy ​sła​li​by ​śm y

j a​kiś okręt na Ma​j or​kę, a król Ja​kub by go za​re​kwi​ro​wał, zo​sta​li​by ​śm y bez pie​nię​dzy i bez to​wa​ru,
nie m ie​li​by ​śm y z cze​go zwró​cić po​wie​rzo​ny ch nam wkła​dów. W przy ​pad​ku dy s​po​zy ​cj i po​no​si​-
m y ry ​zy ​ko na rów​ni z kup​ca​m i. Co cze​ka​ło​by nas w ta​kiej sy ​tu​acj i?

— Aba​tut — od​parł Gu​il​lem pół​gęb​kiem .
— Aba​tut?
— Kie​dy ban​kier nie m o​że od​dać klien​tom pie​nię​dzy, urzęd​nik nad​zo​ru​j ą​cy dzia​ła​nie kan​to​rów

przy ​zna​j e m u sześć m ie​się​cy na wy ​wią​za​nie się z zo​bo​wią​zań. Je​śli po upły ​wie ter​m i​nu dług nie
zo​sta​nie spła​co​ny, urzęd​nik ogła​sza, że ban​kier j est aba​tut, czy ​li ban​kru​tem , za​m y ​ka go w lo​chu
o chle​bie i wo​dzie i wy ​prze​da​j e j e​go m a​j ą​tek, by spła​cić wie​rzy ​cie​li…

— Ja nie m am m a​j ąt​ku.
— Je​śli m a​j ą​tek nie wy ​star​cza na spła​ce​nie dłu​gów — re​cy ​to​wał Gu​il​lem bez za​j ąk​nię​cia —

ban​kru​to​wi uci​na się gło​wę na pro​gu j e​go kan​to​ru, ku prze​stro​dze in​ny m ban​kie​rom .

Ar​nau m il​czał.
Gu​il​lem nie m iał od​wa​gi na nie​go spoj ​rzeć. Prze​cież Ar​nau nic nie za​wi​nił.
— Nie przej ​m uj się — pró​bo​wał go uspo​ko​ić — to​bie to nie gro​zi.

35

Woj ​na na Ma​j or​ce trwa​ła w naj ​lep​sze, ale Ar​nau by ł szczę​śli​wy. Gdy nie m iał nic do ro​bo​ty,

wy ​cho​dził przed kan​tor i opie​rał się o fra​m u​gę drzwi. Epi​de​m ia m i​nę​ła i ko​ściół San​ta Ma​ria de la
Mar oży ł. Ma​leń​ka świą​ty ​nia, któ​rą Ar​nau pa​m ię​tał z za​baw z Jo​ane​tem , zni​kła bez śla​du, a ro​bo​ty
po​su​wa​ły się j uż w kie​run​ku głów​ne​go oł​ta​rza. Ar​nau m ógł ca​ły ​m i go​dzi​na​m i przy ​glą​dać się m u​-
ra​rzom ukła​da​j ą​cy m ka​m ie​nie i wspo​m i​nać, j ak no​sił j e na wła​sny ch ple​cach. Z ty m ko​ścio​łem
zwią​za​ne by ​ło ca​łe j e​go ży ​cie: Ma​don​na, przy ​j ę​cie do brac​twa ba​sta​ixos… Tu tak​że zna​la​zły
schro​nie​nie ży ​dow​skie dzie​ci. Rzad​kie li​sty od Jo​ana po​tę​go​wa​ły j esz​cze ra​dość Ar​naua. Je​go brat
pi​sał la​ko​nicz​nie: do​no​sił j e​dy ​nie, że cie​szy się do​bry m zdro​wiem i po​świę​cił się stu​diom bez
resz​ty.

W od​da​li po​j a​wił się ba​sta​ix z ka​m ie​niem na ple​cach. Nie​wie​lu tra​ga​rzy por​to​wy ch prze​ży ​ło

epi​de​m ię. Je​go teść, Ra​m on i wie​lu, wie​lu in​ny ch um ar​ło. Ar​nau opła​ki​wał ich na pla​ży wraz
z daw​ny ​m i to​wa​rzy ​sza​m i.

— Se​ba​stia — wy ​m am ​ro​tał, roz​po​znaw​szy tra​ga​rza.
— Co ta​kie​go? — do​biegł go zza ple​ców głos Gu​il​le​m a. Nie od​wró​cił się.
— Se​ba​stia — po​wtó​rzy ł. — Ba​sta​ix, ten, któ​ry nie​sie ka​m ień, m a na im ię Se​ba​stia.
Kie​dy prze​cho​dził obok kan​to​ru, po​zdro​wił Ar​naua, nie od​wra​ca​j ąc gło​wy, pa​trząc przed sie​bie

i za​gry ​za​j ąc war​gi.

— Przez wie​le lat ro​bi​łem to sa​m o — cią​gnął Ar​nau ury ​wa​ny m gło​sem . Gu​il​lem m il​czał. —

Mia​łem za​le​d​wie czter​na​ście lat, gdy przy ​tasz​czy ​łem Ma​don​nie pierw​szy ka​m ień. — Po​j a​wił się
dru​gi ba​sta​ix. Ar​nau po​zdro​wił i j e​go. — My ​śla​łem , że zła​m ię się pod cię​ża​rem , że pad​nę i j uż
nie wsta​nę, j ed​nak ra​dość, j a​ką po​czu​łem u ce​lu… Mój Bo​że!

— Wa​sza Ma​don​na m u​si m ieć w so​bie coś szcze​gól​ne​go, sko​ro go​to​wi dla niej j e​ste​ście do ta​-

kich po​świę​ceń — usły ​szał głos Mau​ra.

Ar​nau i Gu​il​lem w m il​cze​niu ob​ser​wo​wa​li m i​j a​j ą​cy ch ich tra​ga​rzy.
Wła​śnie ba​sta​ixos zgło​si​li się do Ar​naua pierw​si.

— Po​trze​bu​j e​m y pie​nię​dzy — po​wie​dział bez ogró​dek Se​ba​stia, no​wy cech​m istrz brac​twa. —

Na​sza skar​bon​ka świe​ci pust​ka​m i, po​trze​by są wiel​kie, a pra​cy nie m a lub j est źle płat​na. Czar​na
śm ierć po​zba​wi​ła nas środ​ków do ży ​cia i nie m o​gą zm u​szać bra​ci do skła​da​nia dat​ków, pó​ki sy ​tu​-
acj a się nie po​lep​szy.

Ar​nau zer​k​nął na Gu​il​le​m a sie​dzą​ce​go ra​zem z nim za sto​łem , na któ​ry m po​ły ​ski​wał czer​wo​-

ny, j e​dwab​ny ob​rus. Twarz nie​wol​ni​ka by ​ła nie​od​gad​nio​na.

— Jest aż tak źle? — za​py ​tał Ar​nau.
— Na​wet go​rzej — od​rzekł cech​m istrz. — Ce​ny ży w​no​ści wzro​sły tak bar​dzo, że za​rob​ki nie

star​cza​j ą na wy ​kar​m ie​nie ro​dzi​ny. A prze​cież nie m o​że​m y za​po​m nieć o żo​nach i dzie​ciach zm ar​-
ły ch to​wa​rzy ​szy. Mu​si​m y im po​m a​gać. Po​trze​bu​j e​m y pie​nię​dzy, Ar​nau. Od​da​m y ci wszy st​ko co
do gro​sza.

— Wiem .
Znów zer​k​nął na Gu​il​le​m a, szu​ka​j ąc j e​go apro​ba​ty.
Cóż j a wiem o po​ży cz​kach? Do tej po​ry ty l​ko przy j ​m o​wał pie​nią​dze, j esz​cze ni​g​dy ich nie po​-

ży ​czał. Gu​il​lem ukry ł twarz w dło​niach i wes​tchnął.

— Je​śli to nie​m oż​li​we… — za​czął Se​ba​stia.
— Moż​li​we — wszedł m u w sło​wo Gu​il​lem . Woj ​na cią​gnę​ła się j uż dru​gi m ie​siąc i na​dal nie

m iał żad​ny ch wie​ści o nie​wol​ni​kach. Cóż więc zna​czy kil​ka de​na​rów lub wię​cej . Prze​cież tak czy
owak ru​ina gro​zi Has​da​io​wi. Ar​nau m ógł so​bie po​zwo​lić na udzie​le​nie po​ży cz​ki. — Je​śli m e​m u
pa​nu wy ​star​cza wa​sze sło​wo…

— Wy ​star​cza — za​pew​nił Ar​nau.
Od​li​czy w​szy su​m ę po​trzeb​ną brac​twu, Ar​nau uro​czy ​ście wrę​czy ł pie​nią​dze cech​m i​strzo​wi.

Gu​il​lem pa​trzy ł, j ak po​da​j ą so​bie rę​ce nad sto​łem : sta​li w m il​cze​niu, nie m o​gąc ukry ć em o​cj i
prze​la​ny ch w uścisk, któ​ry trwał ca​łą wiecz​ność.

W trze​cim m ie​sią​cu woj ​ny, gdy Gu​il​lem j uż tra​cił na​dzie​j ę, przy ​by ​li do Bar​ce​lo​ny ocze​ki​wa​-

ni kup​cy, wszy ​scy czte​rej j ed​no​cze​śnie. Pierw​szy z nich, za​wi​nąw​szy do por​tu na Sy ​cy ​lii, do​wie​-
dział się o woj ​nie na Ma​j or​ce i za​cze​kał na stat​ki ka​ta​loń​skie, wśród któ​ry ch znaj ​do​wa​ły się trzy
po​zo​sta​łe ga​le​ry z nie​wol​ni​ka​m i Ar​naua Es​ta​ny ​ola. Ka​pi​ta​no​wie i kup​cy po​sta​no​wi​li om i​nąć Ma​-
j or​kę i czte​rej han​dla​rze, na​j ę​ci przez Gu​il​le​m a, sprze​da​li to​war w Per​pi​gnan, dru​gim co do wiel​-
ko​ści m ie​ście Ka​ta​lo​nii. Zgod​nie z um o​wą spo​tka​li się z Mau​rem po​za kan​to​rem Ar​naua, w m ia​-
stecz​ku ku​piec​kim na uli​cy Car​ders. Tam , po od​li​cze​niu przy ​pa​da​j ą​cej im czwar​tej czę​ści zy ​sków,
prze​ka​za​li Gu​il​le​m o​wi we​ksle oraz trzy czwar​te zy ​sków na​leż​ne Ar​nau​owi. To by ​ła praw​dzi​wa
for​tu​na! Ka​ta​lo​nia po​trze​bo​wa​ła rąk do pra​cy i nie​wol​ni​cy by ​li w ce​nie.

Od​pra​wiw​szy kup​ców i upew​niw​szy się, że nikt na nie​go nie pa​trzy, Gu​il​lem za​czął ob​sy ​py ​wać

we​ksle po​ca​łun​ka​m i.

Ru​szy ł z po​wro​tem do kan​to​ru, j ed​nak przy pla​cu Blat zm ie​nił zda​nie i skrę​cił w kie​run​ku dziel​-

ni​cy ży ​dow​skiej . Do​pie​ro gdy prze​ka​zał ra​do​sną no​wi​nę Has​da​io​wi, udał się w stro​nę ko​ścio​ła
San​ta Ma​ria, roz​da​j ąc uśm ie​chy na pra​wo i le​wo. W kan​to​rze za​stał Ar​naua w to​wa​rzy ​stwie Se​-
ba​stia i księ​dza.

— Gu​il​lem — po​wi​tał go j e​go pan. — Przed​sta​wiam ci księ​dza Ju​li An​dreu, na​stęp​cę oj ​ca Al​-

ber​ta.

Gu​il​lem ukło​nił się nie​zdar​nie. Oho, na​stęp​na po​ży cz​ka, po​m y ​ślał.
— To nie to, co m y ​ślisz — za​pew​nił Ar​nau. Gu​il​lem po​m a​cał ukry ​te za pa​zu​chą we​ksle

i uśm iech​nął się. A j e​śli na​wet? Od dziś Ar​nau j est bo​ga​ty. Uśm iech​nął się po​now​nie, ale Ar​nau
źle zro​zu​m iał j e​go ra​dość. — Jest go​rzej , niż m y ​ślisz — stwier​dził z po​wa​gą. Czy m o​że by ć coś
gor​sze​go od po​ży cz​ki udzie​lo​nej Ko​ścio​ło​wi? — m iał ocho​tę za​py ​tać Maur, wi​ta​j ąc się z cech​m i​-
strzem ba​sta​ixos. — Ma​m y kło​pot — spre​cy ​zo​wał Ar​nau.

Przez chwi​lę trzej m ęż​czy ź​ni m ie​rzy ​li Mau​ra wzro​kiem . „Ty l​ko j e​śli Gu​il​lem się zgo​dzi”, po​-

sta​wił wa​ru​nek Ar​nau, pusz​cza​j ąc m i​m o uszu uwa​gę księ​dza, że cho​dzi o zwy ​kłe​go nie​wol​ni​ka.

— Wspo​m i​na​łem ci kie​dy ś o Ra​m o​nie? — Gu​il​lem za​prze​czy ł. — To dla m nie ktoś bar​dzo

waż​ny. Po​m ógł m i… Bar​dzo m i po​m ógł. — Gu​il​lem słu​chał, sto​j ąc, j ak przy ​sta​ło na nie​wol​ni​ka.
— Ra​m on i j e​go żo​na um ar​li pod​czas epi​de​m ii, osie​ro​ca​j ąc cór​kę. Brac​two nie m o​że dłu​żej ło​-
ży ć na j ej utrzy ​m a​nie. Mó​wi​li​śm y wła​śnie… Se​ba​stia i oj ​ciec na​m a​wia​j ą m nie…

— Pa​nie, dla​cze​go py ​tasz m nie o zda​nie?
Oj ​ciec Ju​li An​dreu od​wró​cił się do Ar​naua pe​łen na​dziei.
— Ochron​ki i do​bro​czy ń​cy nie na​dą​ża​j ą z nie​sie​niem po​m o​cy po​trze​bu​j ą​cy m — cią​gnął Ar​-

nau. — Nie m o​gą na​wet za​pew​nić wszy st​kim dzien​nej ra​cj i chle​ba, wi​na i zu​py. Czar​na śm ierć
po​czy ​ni​ła strasz​ne spu​sto​sze​nia.

— Do cze​go zm ie​rzasz, pa​nie?
— Po​pro​szo​no, by m przy ​gar​nął cór​kę Ra​m o​na. Gu​il​lem znów do​tknął we​ksli. Mógł​by ś przy ​-

gar​nąć ca​łą ar​m ię sie​rot! — po​m y ​ślał.

— Je​śli ta​ka j est two​j a wo​la…
— Nie znam się na dzie​ciach — od​rzekł Ar​nau.
— Po​trze​bu​j ą ty l​ko da​chu nad gło​wą i odro​bi​ny ser​ca — wtrą​cił Se​ba​stia. — Dach nad gło​wą

m asz, a coś m i m ó​wi, że i ser​ca ci nie bra​ku​j e.

— Po​m o​żesz m i? — za​py ​tał Ar​nau nie​wol​ni​ka, nie zwra​ca​j ąc uwa​gi na sło​wa tra​ga​rza.
— Bę​dę ci po​słusz​ny.
— Nie chcę po​słu​szeń​stwa. Chcę… pro​szę o po​m oc.
— Twe sło​wa m i schle​bia​j ą, pa​nie. Po​m o​gę ci bar​dzo chęt​nie — obie​cał Gu​il​lem . — W czy m

ty l​ko za​pra​gniesz.

Cór​ka Ra​m o​na m ia​ła sześć lat, a na im ię Mar, j ak uko​cha​na Ma​don​na Ar​naua. Po trzech m ie​-

sią​cach otrzą​snę​ła się po tra​gicz​ny m do​świad​cze​niu, j a​ką by ​ła dla niej epi​de​m ia dżu​m y i utra​ta
ro​dzi​ców. Od tej po​ry dzie​cię​cy śm iech i bie​ga​ni​na wy ​peł​nia​ły dom , za​głu​sza​j ąc po​brzę​ki​wa​nie
m o​net i zgrzy t pió​ra o stro​ni​ce ksiąg ra​chun​ko​wy ch. Kie​dy dziew​czy n​ka, wy ​ko​rzy ​stu​j ąc chwi​lę
nie​uwa​gi opie​ku​j ą​cej się nią nie​wol​ni​cy, za​glą​da​ła do kan​to​ru, Ar​nau i Gu​il​lem besz​ta​li j ą zza sto​-
łu, a za​raz po​tem zer​ka​li na sie​bie z uśm ie​chem .

Do​na​ha zo​sta​ła źle przy ​j ę​ta przez Ar​naua.
— Nie chcę wię​cej nie​wol​ni​ków! — krzy k​nął, prze​ry ​wa​j ąc wy ​wód Gu​il​le​m a.
Wy ​chu​dzo​na, brud​na i odzia​na w łach​m a​ny dziew​czy ​na wy ​buch​nę​ła pła​czem .
— Gdzie j ej bę​dzie le​piej niż u nas? — prze​ko​ny ​wał Maur. — Je​śli j ą uwol​nisz, na​ty ch​m iast

sprze​da się ko​m uś in​ne​m u. Mu​si j eść, a m y … m u​si​m y m ieć opie​kun​kę do dziec​ka. — Nie​wol​ni​ca
uklę​kła przed Ar​nau​em , któ​ry pró​bo​wał wy ​rwać się z j ej ob​j ęć. — Wiesz, ile ona prze​szła? —
Gu​il​lem zm ru​ży ł oczy. — Je​śli j ą zwró​cę…

Ar​nau, chcąc nie chcąc, przy ​znał Gu​il​le​m o​wi ra​cj ę. Maur nie ty l​ko prze​ko​nał swe​go pa​na, by

ku​pił Do​na​hę, zna​lazł rów​nież spo​sób na prze​ka​za​nie m u pie​nię​dzy ze sprze​da​ży nie​wol​ni​ków. Wy ​-
pła​ciw​szy Has​da​io​wi część na​leż​ną m u j a​ko bar​ce​loń​skie​m u agen​to​wi sprze​daw​ców, wrę​czy ł

for​tu​nę za​ro​bio​ną na trans​ak​cj i zna​j o​m e​m u Ży ​do​wi prze​by ​wa​j ą​ce​m u aku​rat prze​j az​dem w Bar​-
ce​lo​nie, za​ufa​ne​m u współ​pra​cow​ni​ko​wi Has​da​ia.

Abra​ham Le​vi zj a​wił się pew​ne​go ran​ka w kan​to​rze Ar​naua Es​ta​ny ​ola. By ł wy ​so​kim , chu​dy m

m ęż​czy ​zną o bia​łej , rzad​kiej bro​dzie, odzia​ny m w czar​ną pe​le​ry ​nę, na któ​rej od​ci​na​ła się żół​ta
na​szy w​ka. Przy ​wi​tał się z Gu​il​le​m em , ten z ko​lei przed​sta​wił go Ar​nau​owi. Ży d siadł przy sto​le
i wrę​czy ł Ar​nau​owi we​ksel.

— Chcę zde​po​no​wać to w wa​szy m kan​to​rze, pa​nie Es​ta​ny ​ol — oświad​czy ł.
Ar​nau wy ​trzesz​czy ł oczy na wi​dok su​m y wid​nie​j ą​cej na do​ku​m en​cie, po czy m pod​su​nął go

po​spiesz​nie Gu​il​le​m o​wi, ner​wo​wo na​kła​nia​j ąc nie​wol​ni​ka do prze​czy ​ta​nia we​ksla.

— Ależ… — bąk​nął, gdy Maur udał zdzi​wie​nie — to praw​dzi​wa for​tu​na. Dla​cze​go chce​cie j ą

zde​po​no​wać u m nie, a nie u j ed​ne​go z wa​szy ch…

— Bra​ci w wie​rze? — do​koń​czy ł za nie​go Ży d. — Bo ni​g​dy nie za​wio​dłem się na Sa​ha​cie i nie

są​dzę, by zm ia​na im ie​nia — cią​gnął, zer​ka​j ąc na Mau​ra — przy ​tę​pi​ła j e​go dry g do in​te​re​sów.
Wy ​bie​ram się w po​dróż, bar​dzo dłu​gą po​dróż, i pra​gnę, by ​ście wła​śnie wy, pa​nie, i Sa​hat, ob​ra​ca​-
li m o​im m a​j ąt​kiem .

— Za tak du​że su​m y zde​po​no​wa​ne w na​szy m kan​to​rze przy ​słu​gu​j e czwar​ta część zy ​sków. Do​-

brze m ó​wię, Gu​il​lem ?

— Maur przy ​tak​nął. — Jak bę​dzie​m y wam prze​ka​zy ​wa​li pie​nią​dze pod​czas wa​szej nie​obec​no​-

ści? Jak was znaj ​dzie​m y ?

Po co ty ​le py ​tań? — po​m y ​ślał Gu​il​lem . Abra​ham nie zo​stał przy ​go​to​wa​ny na ta​kie prze​słu​-

cha​nie, j ed​nak zdo​łał wy ​brnąć z opre​sj i.

Za​in​we​stuj ​cie j e — od​parł. — O m nie się nie m ar​tw​cie, m am dzie​ci ani ro​dzi​ny, a tam , do​kąd

j a​dę, pie​nią​dze nie m i po​trzeb​ne. Kie​dy ś, w da​le​kiej przy ​szło​ści, zgło​szę się po nie lub przy ​ślę ko​-
goś w m o​im im ie​niu. Ty m ​cza​sem nie za​przą​taj ​cie so​bie m ną gło​wy. Sam się z wa​m i skon​tak​tu​j ę.
Chy ​ba nie m a​cie nic prze​ciw​ko?

— Skąd​że — od​parł Ar​nau. Gu​il​lem ode​tchnął. — Wa​sze ży ​cze​nie j est dla nas roz​ka​zem .
Po do​peł​nie​niu for​m al​no​ści Abra​ham Le​vi wstał.
— A te​raz pój ​dę po​że​gnać się ze zna​j o​m y ​m i z get​ta — oznaj ​m ił, ukło​niw​szy się Ar​nau​owi.
— Od​pro​wa​dzę was — za​pro​po​no​wał Gu​il​lem , spo​glą​da​j ąc py ​ta​j ą​co na swe​go pa​na. Ar​nau

ski​nął gło​wą.

Wprost z kan​to​ru Ży d i Maur uda​li się do re​j en​ta, w któ​re​go obec​no​ści Abra​ham Le​vi pod​pi​sał

po​kwi​to​wa​nie de​po​zy ​tu zło​żo​ne​go w kan​to​rze Ar​naua Es​ta​ny ​ola, zrze​ka​j ąc się na ko​rzy ść ban​kie​ra
ca​łej zde​po​no​wa​nej su​m y oraz wy ​ni​ka​j ą​cy ch z niej od​se​tek. Gu​il​lem wra​cał do kan​to​ru z do​ku​-
m en​tem za pa​zu​chą. Te​raz po​zo​sta​j e ty l​ko cze​kać, roz​m y ​ślał, spa​ce​ru​j ąc po uli​cach Bar​ce​lo​ny.
For​m al​nie pie​nią​dze na​le​żą do Abra​ha​m a Le​vie​go, tak przy ​naj ​m niej wy ​ni​ka z ksiąg ra​chun​ko​-
wy ch, j ed​nak nikt ni​g​dy nie bę​dzie m ógł się o nie upo​m nieć, po​nie​waż Ży d wy ​pi​sał we​ksel na
ban​kie​ra. Ty m ​cza​sem przy ​pa​da​j ą​ce na Ar​naua trzy czwar​te zy ​sku z ob​ro​tu po​wie​rzo​ną m u for​tu​-
ną zna​ko​m i​cie wy ​star​czą do po​m no​że​nia j e​go m a​j ąt​ku.

Tej no​cy, gdy Ar​nau spał, Gu​il​lem zszedł do kan​to​ru. Za​wcza​su upa​trzy ł so​bie ob​lu​zo​wa​ny ka​-

m ień w ścia​nie. Owi​nąw​szy do​ku​m ent ka​wał​kiem gru​be​go suk​na, ukry ł go w za​głę​bie​niu, któ​re
na​stęp​nie sta​ran​nie za​sło​nił ka​m ie​niem . Przy naj ​bliż​szej oka​zj i po​pro​si któ​re​goś z m u​ra​rzy pra​cu​-
j ą​cy ch w ko​ście​le San​ta Ma​ria, by go le​piej przy ​m o​co​wa​li. For​tu​na Ar​naua prze​le​ży tu do cza​su,
aż bę​dzie m ógł wy ​j a​wić m u j ej po​cho​dze​nie. Po​zo​sta​wa​ło ty l​ko cze​kać.

Dłu​go cze​kać, zro​zu​m iał Gu​il​lem pew​ne​go dnia, spa​ce​ru​j ąc ze swy m pa​nem po pla​ży w dro​-

dze po​wrot​nej z Kon​su​la​tu Mor​skie​go, gdzie za​ła​twia​li pew​ne for​m al​no​ści. Do Bar​ce​lo​ny wciąż
przy ​bi​j a​ły stat​ki z ludz​kim to​wa​rem — nie​wol​ni​ka​m i, któ​ry ch prze​woź​ni​cy prze​wo​zi​li te​raz na
brzeg stło​czo​ny ch na ło​dziach. Stat​ki z m ęż​czy ​zna​m i i ko​bie​ta​m i zdol​ny ​m i do pra​cy ?

Ale rów​nież z ko​bie​ta​m i i dzieć​m i, któ​ry ch płacz zm u​sił spa​ce​ro​wi​czów do od​wró​ce​nia wzro​ku.
— Po​słu​chaj , Gu​il​lem — ode​zwał się Ar​nau — ni​g​dy, choć​by ​śm y by ​li na skra​j u ban​kruc​twa,

choć​by ​śm y roz​pacz​li​wie po​trze​bo​wa​li pie​nię​dzy, nie po​dej ​m ie​m y się han​dlu nie​wol​ni​ka​m i. Wo​-
lę, że​by kat skró​cił m nie o gło​wę.

Po chwi​li zo​ba​czy ​li, że ga​le​ra, wpra​wia​na w ruch przez rzę​dy wio​seł, opusz​cza port.
— Już od​pły ​wa? — zdzi​wił się Ar​nau. — Nie bie​rze ła​dun​ku na dro​gę po​wrot​ną?
Gu​il​lem spoj ​rzał na nie​go, krę​cąc nie​zau​wa​żal​nie gło​wą.
— Wró​ci — za​pew​nił. — Ale wcze​śniej m u​si wy ​pły ​nąć na peł​ne m o​rze i… do​koń​czy ć wy ​ła​-

du​nek — do​dał ła​m ią​cy m się gło​sem .

Ar​nau m il​czał przez chwi​lę, od​pro​wa​dza​j ąc wzro​kiem ga​le​rę.
— Wie​lu um ie​ra? — spy ​tał w koń​cu.
— Zby t wie​lu — od​parł Maur, przy ​wo​łu​j ąc w pa​m ię​ci bar​dzo po​dob​ny sta​tek.
— Ni​g​dy, Gu​il​lem ! Pa​m ię​taj , ni​g​dy.

36

Plac San​ta Ma​ria de la Mar,

Bar​ce​lo​na,

1 stycz​nia 1354 ro​ku

Gdzież​by, j e​śli nie tu? — po​m y ​ślał Ar​nau, ob​ser​wu​j ąc z okna swe​go do​m u m iesz​kań​ców Bar​-

ce​lo​ny tło​czą​cy ch się przed ko​ścio​łem San​ta Ma​ria, na po​bli​skich uli​cach, na rusz​to​wa​niach, a na​-
wet we​wnątrz świą​ty ​ni. Wzrok wszy st​kich skie​ro​wa​ny by ł na po​dest, wznie​sio​ny z roz​ka​zu kró​la.
Piotr III nie wy ​brał pla​cu Blat ani pla​cu przed ka​te​drą, gieł​dą czy im ​po​nu​j ą​cy m ar​se​na​łem m or​-
skim , po​wsta​j ą​cy m na j e​go po​le​ce​nie. Nie. Wy ​brał ko​ściół San​ta Ma​ria, świą​ty ​nię lu​du, wzno​szo​-
ną wspól​ny ​m i si​ła​m i i wy ​sił​kiem wszy st​kich oby ​wa​te​li.

— W ca​łej Ka​ta​lo​nii trud​no o m iej ​sce, któ​re le​piej uosa​bia​ło​by du​cha m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​-

ny — po​wie​dział te​go ran​ka Ar​nau, przy ​glą​da​j ąc się wraz z Gu​il​le​m em ro​bot​ni​kom usta​wia​j ą​-
cy m po​dest. — Król o ty m wie i dla​te​go wy ​brał ten wła​śnie plac.

Ar​nau​owi ciar​ki prze​szły po ple​cach. Ca​łe j e​go do​ty ch​cza​so​we ży ​cie by ​ło zwią​za​ne z ko​ścio​-

łem San​ta Ma​ria!

— Zno​wu przy j ​dzie nam pła​cić — zży ​m ał się Maur. Ar​nau od​wró​cił się, by za​pro​te​sto​wać,

j ed​nak wi​dząc, że nie​wol​nik nie od​ry ​wa wzro​ku od po​de​stu, wo​lał nic nie m ó​wić.

Od otwar​cia kan​to​ru upły ​nę​ło pięć lat. Ar​nau m iał trzy ​dzie​ści trzy la​ta, by ł szczę​śli​wy i bo​ga​-

ty … Bar​dzo bo​ga​ty. Wiódł skrom ​ne ży ​cie, choć z ksiąg ra​chun​ko​wy ch wy ​ni​ka​ło, że zgro​m a​dził
nie​m a​łą for​tu​nę.

— Chodź​m y na śnia​da​nie — za​pro​po​no​wał, kła​dąc rę​kę na ra​m ie​niu Mau​ra.
Na do​le cze​ka​ły j uż Do​na​ha i Mar, któ​ra po​m a​ga​ła opie​kun​ce na​kry ć do sto​łu.
Nie​wol​ni​ca krzą​ta​ła się przy kuch​ni, a dziew​czy n​ka pod​bie​gła do nich.
— Wszy ​scy m ó​wią o wi​zy ​cie kró​la! — za​wo​ła​ła. — Bę​dzie​m y m o​gli zo​ba​czy ć go z bli​ska?

Przy ​bę​dą rów​nież ry ​ce​rze?

Gu​il​lem usiadł przy sto​le i wes​tchnął.
— Król przy ​j eż​dża po na​sze pie​nią​dze — wy ​j a​śnił.
— Gu​il​lem ! — zgro​m ił go Ar​nau, wi​dząc zm ie​sza​nie na twa​rzy dziew​czy n​ki.
— Prze​cież to praw​da — bro​nił się Maur.
— Nie. To nie​praw​da, Mar — uciął Ar​nau. Dziew​czy n​ka na​gro​dzi​ła go uśm ie​chem . — Król

przy ​by ​wa pro​sić o po​m oc w pod​bo​j u Sar​dy ​nii.

— I o pie​nią​dze? — za​py ​ta​ła dziew​czy n​ka, pusz​cza​j ąc oko do Gu​il​le​m a.
Ar​nau zer​k​nął naj ​pierw na nią, po​tem na Gu​il​le​m a: obo​j e uśm ie​cha​li się do nie​go prze​kor​nie.

Ależ ta m a​ła uro​sła! By ​ła j uż praw​dzi​wą pan​ni​cą: pięk​ną, in​te​li​gent​ną, peł​ną wdzię​ku. Mo​gła pod​-
bić ser​ce każ​de​go.

— I o pie​nią​dze? — po​wtó​rzy ​ła praw​dzi​wa pan​ni​ca, wy ​ry ​wa​j ąc Ar​naua z za​m y ​śle​nia.
— Wszy st​kie woj ​ny kosz​tu​j ą! — by ł zm u​szo​ny przy ​znać. No pro​szę, a j ed​nak! — Gu​il​lem

roz​ło​ży ł rę​ce.

Do​na​ha po​da​ła ko​la​cj ę.
— Dla​cze​go nie po​wiesz Mar — za​gad​nął Ar​nau, od​cze​kaw​szy, aż Do​na​ha skoń​czy ich ob​słu​-

gi​wać — że w rze​czy ​wi​sto​ści woj ​na nie ty l​ko nic nas nie kosz​tu​j e, ale na​wet na niej za​ra​bia​m y.

Mar wy ​trzesz​czy ​ła oczy na Gu​il​le​m a.
Maur się za​wa​hał.
— Od trzech lat pła​ci​m y po​dat​ki nad​zwy ​czaj ​ne — rzu​cił wzbra​nia​j ąc się przed przy ​zna​niem

ra​cj i Ar​nau​owi. — Od trzech lat m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny po​no​szą kosz​ty woj ​ny.

Mar uśm iech​nę​ła się i od​wró​ci​ła do Ar​naua.
— To praw​da — przy ​znał. — Do​kład​nie trzy la​ta te​m u Ka​ta​lo​nia, sprzy ​m ie​rzy w​szy się z We​-

ne​cj ą i Bi​zan​cj um , wy ​po​wie​dzia​ła woj ​nę Ge​nui. Cho​dzi​ło o ode​bra​nie Kor​sy ​ki i Sar​dy ​nii, któ​re
w m y śl ukła​du za​war​te​go w Agna​ni by ​ły len​nem ka​ta​loń​skim , a m i​m o to znaj ​do​wa​ły się pod
wła​dzą Ge​nu​eń​czy ​ków. Sześć​dzie​siąt osiem uzbro​j o​ny ch ga​ler! — Ar​nau pod​niósł głos. — Sześć​-
dzie​siąt osiem uzbro​j o​ny ch ga​ler, dwa​dzie​ścia trzy ka​ta​loń​skie, a resz​ta pod ban​de​rą We​ne​cj i
i Gre​cj i, zm ie​rzy ​ło się w cie​śni​nie Bos​for z sześć​dzie​się​cio​m a pię​cio​m a ga​le​ra​m i ge​nu​eń​ski​m i.

— I? — za​py ​ta​ła Mar, gdy Ar​nau za​wie​sił na​gle głos.
— Bi​twa nie zo​sta​ła roz​strzy ​gnię​ta. Zgi​nął w niej nasz ad​m i​rał Po​ne de San​ta Pau, a do Ka​ta​-

lo​nii wró​ci​ło ty l​ko dzie​sięć z dwu​dzie​stu trzech ga​ler. I co się wte​dy sta​ło, Gu​il​lem ? — Nie​wol​nik
po​krę​cił gło​wą. — No, po​wiedz, co się sta​ło — na​le​gał Ar​nau.

Gu​il​lem wes​tchnął.
— Bi​zan​ty j ​czy ​cy nas zdra​dzi​li i w za​m ian za po​kój przy ​zna​li Ge​nui wy ​łącz​ność na han​del —

wy ​re​cy ​to​wał.

— I co j esz​cze się wte​dy wy ​da​rzy ​ło? — nie ustę​po​wał Ar​nau.
— Utra​ci​li​śm y j e​den z naj ​waż​niej ​szy ch śród​ziem ​no​m or​skich szla​ków han​dlo​wy ch.
— Stra​ci​li​śm y pie​nią​dze?
— Tak.
Mar słu​cha​ła, zer​ka​j ąc to na Ar​naua, to na Gu​il​le​m a. Na​wet krzą​ta​j ą​ca się przy pa​le​ni​sku Do​-

na​ha sta​ra​ła się nie uro​nić ani sło​wa.

— Du​żo pie​nię​dzy ?
— Du​żo.
— Wię​cej , niż prze​ka​za​li​śm y po​tem kró​lo​wi?

— Wię​cej .
— Ty l​ko pa​no​wa​nie na Mo​rzu Śród​ziem ​ny m po​zwo​li nam han​dlo​wać w spo​ko​j u — za​wy ​ro​ko​-

wał Ar​nau.

— A Bi​zan​ty j ​czy ​cy ? — spy ​ta​ła Mar.
— Rok póź​niej król uzbro​ił flo​tę zło​żo​ną z pięć​dzie​się​ciu ga​ler, któ​ra pod wo​dzą Ber​na​ta de Ca​-

bre​ra po​ko​na​ła Ge​nu​eń​czy ​ków u brze​gów Sar​dy ​nii. Nasz ad​m i​rał zdo​by ł na nie​przy ​j a​cie​lu trzy ​-
dzie​ści trzy ga​le​ry i za​to​pił pięć in​ny ch. Osiem ty ​się​cy Ge​nu​eń​czy ​ków po​le​gło, trzy ty ​sią​ce
dwie​ście do​sta​ło się do nie​wo​li. W na​szy ch sze​re​gach by ​ło za​le​d​wie czter​dzie​ści ofiar! Bi​zan​ty j ​-
czy ​cy — cią​gnął Ar​nau, pa​trząc w bły sz​czą​ce z cie​ka​wo​ści oczy Mar — zro​zu​m ie​li, że po​peł​ni​li
błąd i otwo​rzy ​li nam swe por​ty.

— Trzy la​ta po​dat​ków nad​zwy ​czaj ​ny ch, któ​re pła​ci​m y do dzi​siaj — wtrą​cił Gu​il​lem .
— Ale sko​ro król zdo​by ł Sar​dy ​nię i przy ​wró​cił han​del z Bi​zan​cj um , po co te​raz przy ​j e​chał? —

chcia​ła wie​dzieć dziew​czy ​na.

— Sar​dy ń​scy m oż​ni pod do​wódz​twem nie​j a​kie​go pa​na de Ar​bo​rea po​wsta​li prze​ciw​ko Ka​ta​lo​-

nii i Piotr Trze​ci m u​si zdła​wić bunt.

— Król — wtrą​cił Gu​il​lem — po​wi​nien za​do​wo​lić się prze​j ezd​ny ​m i szla​ka​m i han​dlo​wy ​m i

i po​dat​ka​m i. Sar​dy ​nia j est wy ​spą su​ro​wą i nie​go​ścin​ną. Ni​g​dy j ej so​bie nie pod​po​rząd​ku​j e​m y.

Król po​sta​no​wił ocza​ro​wać swy ch pod​da​ny ch prze​py ​chem i ele​gan​cj ą. Po​dest do​sko​na​le m a​-

sko​wał j e​go ni​ski wzrost. Mo​nar​cha odzia​ny by ł we wspa​nia​łe szkar​łat​ne sza​ty, skrzą​ce w zi​m o​-
wy m słoń​cu nie m niej niż dro​gie ka​m ie​nie, któ​ry ​m i ob​szy ​te. Na tę szcze​gól​ną oka​zj ę nie za​po​-
m niał wło​ży ć ko​ro​ny ze szcze​re​go zło​ta, u pa​sa m iał szty ​let, z któ​ry m ni​g​dy się nie roz​sta​wał. To​-
wa​rzy ​szą​cy m u m oż​ni i dwo​rza​nie naj ​wy ​raź​niej nie chcie​li by ć gor​si od wład​cy, i rów​nież m ie​li
na so​bie naj ​wy ​kwint​niej ​sze tka​ni​ny i klej ​no​ty.

Król zwró​cił się do pod​da​ny ch i zdo​by ł ich ser​ca. Czy m o​nar​cha prze​m a​wiał kie​dy ​kol​wiek do

pro​ste​go lu​du, wy ​j a​śnia​j ąc swe za​m ia​ry ? Mó​wił o Ka​ta​lo​nii, o j ej po​sia​dło​ściach i in​te​re​sach.
Gdy wspo​m niał o zdra​dzie sar​dy ń​skie​go m oż​ne​go de Ar​bo​rea, lu​dzie za​czę​li wy ​gra​żać nie​wi​-
dzial​ne​m u wro​go​wi na​wo​łu​j ąc do ze​m sty. Król, zwró​co​ny twa​rzą do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, j esz​-
cze przez j a​kiś czas pod​sy ​cał w pod​da​ny ch do​brą wo​lę, a na​stęp​nie po​pro​sił ich o pie​nią​dze na
woj ​nę. W ta​kiej chwi​li roz​e​m o​cj o​no​wa​ny tłum od​dał​by m u na​wet wła​sne dzie​ci.

Wszy ​scy m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny od​po​wie​dzie​li na apel m o​nar​chy. Ar​nau uiścił na​leż​ność, j a​-

ką przy ​szło za​pła​cić ban​kie​rom , i król od​pły ​nął na Sar​dy ​nię na cze​le flo​ty zło​żo​nej ze stu okrę​tów.

Gdy woj ​ska opu​ści​ły Bar​ce​lo​nę i wszy st​ko wró​ci​ło do nor​m y, Ar​nau znów za​j ął się kan​to​rem ,

m a​łą Mar, ko​ścio​łem San​ta Ma​ria i wszy st​ki​m i, któ​rzy zgła​sza​li się do nie​go po po​ży cz​kę.

Gu​il​lem m u​siał się po​go​dzić z ty m dziw​ny m zwy ​cza​j em swe​go pa​na, j ak​że in​ny m od za​cho​-

wa​nia zna​ny ch m u ban​kie​rów i kup​ców, z Has​da​iem Cre​sca​sem włącz​nie. Z po​cząt​ku opie​rał się
i zży ​m ał, ile​kroć m u​siał się​gać do sa​kiew​ki, by wes​przeć ko​lej ​ne​go ro​bot​ni​ka.

— Prze​cież pła​cą re​gu​lar​nie. Od​da​j ą dług co do gro​sza — bro​nił się Ar​nau.
— To po​ży cz​ki nie​opro​cen​to​wa​ne — tłu​m a​czy ł Gu​il​lem . — Mo​gli​by ​śm y za​ra​biać na ty ch

pie​nią​dzach…

— Prze​cież sam po​wta​rzasz, że po​win​ni​śm y ku​pić pa​łac i ży ć w prze​py ​chu. Ile by nas to kosz​-

to​wa​ło, Gu​il​lem ? Chy ​ba nie za​prze​czy sz, że nie​skoń​cze​nie wię​cej niż wszy st​kie po​ży cz​ki, któ​ry ch
udzie​la​m y po​trze​bu​j ą​cy m .

Gu​il​lem m u​siał ugry źć się w j ę​zy k. Je​go pan m iał ra​cj ę. Wiódł skrom ​ne ży ​cie w dom ​ku na ro​-

gu Ca​nvis No​us i Ca​nvi Vells. Nie szczę​dził j e​dy ​nie wy ​dat​ków na wy ​kształ​ce​nie Mar bo dziew​-
czy n​ka po​bie​ra​ła na​uki w do​m u za​przy ​j aź​nio​nej kup​ca, u pre​cep​to​rów j e​go dzie​ci. I oczy ​wi​ście
na swój uko​cha​ny ko​ściół. Nie upły ​nę​ło du​żo cza​su, a pa​ra​fial​na ra​da nad​zo​ru​j ą​ca bu​do​wą zgło​si​-
ła się do Ar​naua po wspar​cie.

— Mam j uż ka​pli​cę — od​po​wie​dział Ar​nau, gdy na​m a​wia​no go by uwiecz​nił swe im ię dla po​-

tom ​no​ści, fun​du​j ąc ka​pli​cę. — A j ak​że — do​dał, wi​dząc zdzi​wio​ne m i​ny człon​ków ra​dy — ka​pli​-
cę ba​sta​ixos, czy ​li Prze​naj ​święt​sze​go Sa​kra​m en​tu, któ​ra na za​wsze po​zo​sta​nie rów​nież m o​j ą ka​pli​-
cą. Tak czy owak… — Się​gnął do szka​tu​ły. — Ile wam po​trze​ba?

Ile wam po​trze​ba? Ile chcesz? Ja​ką su​m ą się za​do​wo​lisz? Ty ​le ci wy ​star​czy ? Gu​il​lem zdą​ży ł

oswo​ić się z ty ​m i py ​ta​nia​m i, aż w koń​cu za​czął ustę​po​wać, gdy pod​czas spa​ce​rów po pla​ży lub po
dziel​ni​cy Ri​be​ra nie​zna​j o​m i po​zdra​wia​li go ser​decz​nie i dzię​ko​wa​li z uśm ie​chem . A m o​że Ar​nau
m a ra​cj ę? — za​sta​na​wiał się. Po​świę​ca się dla in​ny ch, ale zro​bił to rów​nież dla nie​go i dla troj ​ga
nie​zna​j o​m y ch ży ​dow​skich dzie​ci, któ​ry m gro​zi​ła śm ierć pod gra​dem ka​m ie​ni. Naj ​praw​do​po​dob​-
niej wła​śnie tej ce​sze j e​go cha​rak​te​ru on sam , Ra​qu​el i Ju​cef za​wdzię​cza​j ą ży ​cie. Dla​cze​go m iał​-
by się zm ie​niać ty l​ko dla​te​go, że for​tu​na m u sprzy ​j a? I, bio​rąc przy ​kład z Ar​naua, za​czął uśm ie​-
chać się do prze​chod​niów i po​zdra​wiać nie​zna​j o​m y ch, któ​rzy kła​nia​li m u się z sza​cun​kiem .

Jed​nak ten spo​sób by ​cia Ar​naua nie m iał nic wspól​ne​go z j e​go nie​któ​ry ​m i de​cy ​zj a​m i po​dej ​-

m o​wa​ny ​m i przez la​ta. Moż​na by ​ło zro​zu​m ieć fakt, że nie chce m ieć nic wspól​ne​go z han​dlem
nie​wol​ni​ka​m i. Dla​cze​go j ed​nak, za​sta​na​wiał się Gu​il​lem , od​m a​wia udzia​łu w nie​któ​ry ch in​te​re​-
sach zu​peł​nie nie​zwią​za​ny ch z ży ​wy m to​wa​rem ?

Z po​cząt​ku Ar​nau nie tłu​m a​czy ł się ze swy ch de​cy ​zj i, ty l​ko uci​nał:
— Brzm i m a​ło prze​ko​nu​j ą​co. Nie po​do​ba m i się. Wy ​glą​da po​dej ​rza​nie.
Pew​ne​go ra​zu Maur stra​cił cier​pli​wość. To by ​ła do​sko​na​ła oka​zj a, Ar​nau — po​wie​dział, gdy

j e​go pan zno​wu od​pra​wił kup​ców z kwit​kiem . — O co cho​dzi?

Cza​sem od​rzu​casz bar​dzo opła​cal​ne trans​ak​cj e. Nic z te​go nie ro​zu​m iem . Wiem , że nie m am

pra​wa…

— Masz pra​wo — prze​rwał Ar​nau, nie pa​trząc na nie​go Sie​dzie​li za sto​łem w kan​to​rze. —

Prze​pra​szam . Cho​dzi o to że… — Gu​il​lem nie po​na​glał go. — Nie we​zm ę udzia​łu w żad​nej ope​-
ra​cj i, w któ​rej uczest​ni​czy Grau Pu​ig. Nie chcę, by m o​j e im ię by ​ło z nim ko​j a​rzo​ne.

Ar​nau pa​trzy ł przed sie​bie, gdzieś da​le​ko po​za ścia​ny izby.
— Wy ​tłu​m a​czy sz m i kie​dy ś dla​cze​go?
— Cze​m u nie? — Ar​nau od​wró​cił się do Gu​il​le​m a. A po​tem opo​wie​dział m u swą hi​sto​rię.
Gu​il​lem znał Graua Pu​iga, po​nie​waż współ​pra​co​wał on przed la​ty z Has​da​iem Cre​sca​sem .

Za​sta​na​wiał się j ed​nak, dla​cze​go, choć Ar​nau nie chce m ieć z nim nic wspól​ne​go, ba​ron nie m a
ta​kich opo​rów w sto​sun​ku do Ar​naua. Prze​cież z opo​wie​ści Ar​naua wy ​ni​ka​ło, że ich nie​chęć j est
wza​j em ​na.

— Dla​cze​go? — za​py ​tał Has​da​ia Cre​sca​sa, któ​re​m u stre​ścił hi​sto​rię swe​go pa​na, pro​sząc

o dy s​kre​cj ę.

— Bo kup​cy i ban​kie​rzy od​su​wa​j ą się od Graua Pu​iga. Ja sam od daw​na z nim nie współ​pra​-

cu​j ę, po​dob​nie zresz​tą j ak wie​lu m o​ich zna​j o​m y ch. To czło​wiek opę​ta​ny żą​dzą zdo​by ​cia te​go, co
nie na​le​ży m u się z uro​dze​nia. Pó​ki by ł zwy ​kły m rze​m ieśl​ni​kiem , m oż​na m u by ​ło ufać, ale po​-
tem … po​tem wo​da so​do​wa ude​rzy ​ła m u do gło​wy. Nie wie​dział, w co się pa​ku​j e że​niąc się z ary ​-
sto​krat​ką. — Has​dai po​krę​cił gło​wą. — Aby by ć j a​śnie​pa​nem , trze​ba się j a​śnie pa​nem uro​dzić,

wy ​ssać j a​śnie​pań​stwo z m le​kiem m at​ki. Nie uwa​żam , że to spra​wie​dli​we i by ​naj ​m niej te​go nie
bro​nię, ale fakt po​zo​sta​j e fak​tem ty l​ko wiel​m o​że z dzia​da pra​dzia​da po​tra​fią ży ć j ak wiel​m o​ża
i udźwi​gnąć zwią​za​ne z ty m ry ​zy ​ko. Bo któż od​wa​ży się sprze​ci​wić ka​ta​loń​skie​m u ba​ro​no​wi, na​-
wet ta​kie​m u bez gro​sza przy du​szy ? Wiel​m o​że są dum ​ni, aro​ganc​cy, stwo​rze​ni do roz​ka​zy ​wa​nia
i wy ​wy ż​sza​nia się, na​wet gdy ru​ina za​glą​da im w oczy. Grau Pu​ig j est j a​śnie​pa​nem ty l​ko dzię​ki
pie​nią​dzom , dał for​tu​nę na po​sag dla cór​ki Mar​ga​ri​dy, przez co o m a​ły nie zban​kru​to​wał. Wie
o ty m ca​ła Bar​ce​lo​na! Im czę​ściej są wy ​śm ie​wa​ni, ty m bar​dziej sza​sta​j ą pie​niędz​m i, chcąc
udo​wod​nić swą po​tę​gę. Kim by ł​by Grau Pu​ig bez m a​j ąt​ku?

— Chcesz po​wie​dzieć…
— Nic nie chcę po​wie​dzieć. Po pro​stu nie ra​dzę ro​bić z nim in​te​re​sów. W ty m przy ​pad​ku twój

pan tra​fił w dzie​siąt​kę, choć po​wo​du​j ą nim zu​peł​nie in​ne ra​cj e.

Od tej po​ry Gu​il​lem na​sta​wiał ucha na wzm ian​ki o Pu​igach. A na gieł​dzie, w Kon​su​la​cie Mor​-

skim , pod​czas za​wie​ra​nia trans​ak​cj i, w cza​sie ku​po​wa​nia i sprze​da​wa​nia to​wa​rów, w ko​m en​ta​-
rzach do​ty ​czą​cy ch sy ​tu​acj i han​dlo​wej na​zwi​sko ba​ro​na po​j a​wia​ło się czę​sto. Za czę​sto.

— Sy n Graua, Ge​nis Pu​ig… — po​wie​dział Ar​nau​owi pew​ne​go ra​zu po wy j ​ściu z gieł​dy, gdy

ra​zem spo​glą​da​li na ci​che, spo​koj ​ne j ak ni​g​dy m o​rze. Ar​nau od​wró​cił się do nie​go j uż na dźwięk
pierw​szy ch słów. — Ge​nis Pu​ig za​cią​gnął ta​nią po​ży cz​kę, by ru​szy ć za kró​lem na Ma​j or​kę. —
Czy oczy j e​go pa​na roz​bły ​sły, czy ty l​ko m u się zda​wa​ło? Gu​il​lem wy ​trzy ​m ał j e​go spoj ​rze​nie.
Ar​nau nie od​zy ​wał się, ale… — Mam m ó​wić da​lej ?

Ar​nau na​dal m il​czał, do​pie​ro po chwi​li ski​nął gło​wą. Zm ru​ży ł oczy i za​gry zł lek​ko war​gi. Po​-

tem j esz​cze przez j a​kiś czas ki​wał gło​wą.

— Po​zwa​lasz m i za​dzia​łać w tej spra​wie? — za​py ​tał na ko​niec Gu​il​lem .
— Nie ty l​ko ci po​zwa​lam , ale cię o to pro​szę. Pro​szę, by ś zro​bił, co trze​ba.
Gu​il​lem za​czął dy s​kret​nie po​cią​gać za sznur​ki, wy ​ko​rzy ​stu​j ąc swo​j ą wie​dzę tu​dzież licz​ne zna​-

j o​m o​ści, któ​re za​wdzię​czał wie​lo​let​nie​m u do​świad​cze​niu han​dlo​we​m u. Fakt, że sy n Graua Gu​iga,
ry ​cerz don Ge​nis, po​pro​sił o spe​cj al​ną po​ży cz​kę dla m oż​ny ch, by ł sy ​gna​łem , iż oj ​ciec nie m o​że
j uż ło​ży ć na j e​go wo​j en​ne wy ​dat​ki. Ta​nie po​ży cz​ki, j e​dy ​ne do​zwo​lo​ne przez Ko​ściół m ię​dzy
chrze​ści​j a​na​m i, są bar​dzo wy ​so​ko opro​cen​to​wa​ne, po​m y ​ślał Gu​il​lem . Dla​cze​go oj ​ciec m iał​by
po​zwa​lać sy ​no​wi pła​cić sło​ne od​set​ki, gdy ​by m ógł po​kry ć j e​go wy ​dat​ki z wła​snej kie​sze​ni?
A wiel​ka pa​ni Isa​bel? Ta j ę​dza, któ​ra zgu​bi​ła oj ​ca Ar​naua, a j e​m u ka​za​ła czoł​gać się przed so​bą
na ko​la​nach? Cze​m u na to po​zwa​la?

Gu​il​lem do​brze wy ​ko​rzy ​stał swo​j e zna​j o​m o​ści. Przez kil​ka m ie​się​cy wy ​py ​ty ​wał przy ​j a​ciół

i oso​by, któ​re win​ne m u by ​ły przy ​słu​gę, oraz słał do za​gra​nicz​ny ch agen​tów han​dlo​wy ch li​sty
z py ​ta​nia​m i: Jak wy ​glą​da sy ​tu​acj a ka​ta​loń​skie​go ba​ro​na i kup​ca, Graua Pu​iga? Co wia​do​m o
o nim , o j e​go in​te​re​sach, o sta​nie j e​go m a​j ąt​ku? Czy j est wy ​pła​cal​ny ?

Gdy se​zon że​glu​go​wy m iał się ku koń​co​wi, do Bar​ce​lo​ny za​czę​ły na​pły ​wać okrę​ty, a wraz

z ni​m i od​po​wie​dzi na li​sty Gu​il​le​m a. By ​ły peł​ne bez​cen​ny ch in​for​m a​cj i! Pew​ne​go wie​czo​ru, po
wy j ​ściu ostat​nie​go klien​ta, Gu​il​lem nie kwa​pił się z opusz​cze​niem kan​to​ru.

— Mam j esz​cze kil​ka spraw do za​ła​twie​nia — po​wie​dział Ar​nau​owi.
— Ja​kich spraw?
— Ju​tro się wszy st​kie​go do​wiesz.
Na​za​j utrz, j esz​cze przed śnia​da​niem , Gu​il​lem usiadł z Ar​nau​em przy sto​le i przed​sta​wił m u

sy ​tu​acj ę.

— Grau Pu​ig j est na skra​j u ban​kruc​twa. — Czy ż​by oczy Ar​naua zno​wu roz​bły ​sły ? — Wszy ​-

scy ban​kie​rzy i kup​cy, któ​ry ch py ​ta​łem , twier​dzą zgod​nie, że j e​go for​tu​na wy ​pa​ro​wa​ła…

— Mo​że to ty l​ko zło​śli​we plot​ki? — prze​rwał m u Ar​nau.
— Sam się prze​ko​naj . — Gu​il​lem wrę​czy ł m u li​sty od agen​tów. — Tu m asz do​wo​dy. Grau Pu​-

ig j est w rę​kach Lom ​bard​czy ​ków.

Ar​nau po​padł w za​du​m ę. Lom ​bard​czy ​cy trud​ni​li się han​dlem i ban​kier​stwem , by ​li rów​nież

agen​ta​m i wiel​kich ro​dów ku​piec​kich z Flo​ren​cj i i Pi​zy. Sta​no​wi​li her​m e​ty cz​ną, dba​j ą​cą wy ​łącz​nie
o wła​sne in​te​re​sy gru​pę, któ​rej człon​ko​wie współ​pra​co​wa​li ty l​ko m ię​dzy so​bą i z m a​cie​rzy ​sty ​m i
do​m a​m i ku​piec​ki​m i we Wło​szech. Zm o​no​po​li​zo​wa​li han​del szla​chet​ny ​m i tka​ni​na​m i: j e​dwa​bia​m i
i bro​ka​ta​m i, flo​renc​ką ta​ftą, wo​alem z Pi​zy, owczą weł​ną i wie​lo​m a in​ny ​m i ar​ty ​ku​ła​m i. Ni​g​dy ni​-
ko​m u nie po​m a​ga​li, a j e​śli ro​bi​li ustęp​stwa na rzecz in​ny ch kup​ców i ban​kie​rów, to ty l​ko w oba​wie
przed wy ​gna​niem z Ka​ta​lo​nii. Nie by ​ło nic gor​sze​go niż za​dłu​ży ć się u Lom ​bard​czy ​ków. Ar​nau
prze​kart​ko​wał li​sty i odło​ży ł j e na stół.

— Co pro​po​nu​j esz?
— A cze​go pra​gniesz?
— Wiesz prze​cież. Ich ru​iny !
— Po​dob​no Grau j est j uż nie​do​łęż​ny m star​cem , a ro​dzin​ny ch in​te​re​sów do​glą​da te​raz j e​go

żo​na i sy ​no​wie. Po​m y śl ty l​ko! Ich los wi​si na wło​sku: j ed​na nie​uda​na trans​ak​cj a m o​że ścią​gnąć
na nich klę​skę, bo nie zdo​ła​j ą spła​cić zo​bo​wią​zań. Stra​cą wszy st​ko.

— Wy ​kup ich dłu​gi — po​wie​dział zim ​no Ar​nau. Na j e​go twa​rzy nie drgnął ani j e​den m ię​sień.

— Zrób to dy s​kret​nie, nie po​win​ni się do​wie​dzieć, kto za ty m stoi. Na​stęp​nie do​pil​nuj , by j ed​na
z ich trans​ak​cj i za​koń​czy ​ła się fia​skiem … Nie, nie j ed​na — po​pra​wił się. — Wszy st​kie! — krzy k​-
nął, ude​rza​j ąc rę​ką w stół, aż pod​sko​czy ​ły księ​gi ra​chun​ko​we. — Im wię​cej , ty m le​piej — do​dał,
zni​ża​j ąc głos. — Nie m o​gą m i się wy ​m knąć.

Port w Bar​ce​lo​nie,

20 wrze​śnia 1355 ro​ku

Stłu​m iw​szy bunt na Sar​dy ​nii, zwy ​cię​ski król Piotr III przy ​by ł do Bar​ce​lo​ny na cze​le flo​ty. Ca​łe

m ia​sto wy ​le​gło go po​wi​tać. Na oczach wi​wa​tu​j ą​ce​go lu​du m o​nar​cha zszedł na ląd po drew​nia​-
ny m po​m o​ście skle​co​ny m na​prze​ciw​ko klasz​to​ru Fra​nors. Za nim szli m oż​ni i żoł​nie​rze. Bar​ce​lo​na
rzu​ci​ła się w wir hucz​ny ch za​baw, ura​do​wa​na zwy ​cię​stwem nad Sar​dy ​nią.

Ar​nau i Gu​il​lem za​m knę​li kan​tor i tak​że wy ​szli po​wi​tań flo​tę. Póź​niej ra​zem z Mar przy ​łą​czy ​li

się do ob​cho​dów kró​lew​skie​go trium ​fu. Śm ia​li się, śpie​wa​li, tań​czy ​li, słu​cha​li wo​j en​ny ch opo​wie​-
ści, skosz​to​wa​li roz​m a​ity ch sło​dy ​czy, a gdy słoń​ce za​czę​ło cho​wać się za ho​ry ​zon​tem i po​wia​ło
noc​ny m chło​dem wró​ci​li do do​m u.

— Do​na​ha! — krzy k​nę​ła od drzwi Mar. Roz​ba​wio​na dziew​czy n​ka wpa​dła do do​m u, przy ​wo​łu​-

j ąc opie​kun​kę. Na​gle sta​nę​ła j ak wry ​ta na pro​gu kuch​ni. Ar​nau i Gu​il​lem spoj ​rze​li po so​bie. Co się
sta​ło? Czy coś nie tak z Do​na​hą?

Rzu​ci​li się do kuch​ni.
— Co…? — za​czął m ó​wić Ar​nau, spo​glą​da​j ąc zza ra​m ie​nia Mar.
— Nie wy ​da​j e m i się, Ar​nau, by te wrza​ski by ​ły god​ny m po​wi​ta​niem krew​ne​go, któ​ry po la​-

tach za​wi​tał pod twój dach — ode​zwał się m ę​ski, nie​zu​peł​nie ob​cy go​spo​da​rzo​wi głos.

Ar​nau j uż m iał od​su​nąć dziew​czy n​kę od drzwi, gdy na​gle za​m arł z dło​nią na j ej ra​m ie​niu.
— Jo​an! — zdo​łał wy ​du​sić do​pie​ro po kil​ku se​kun​dach. Mar pa​trzy ​ła, j ak Ar​nau, m am ​ro​cząc

coś nie​zro​zu​m ia​le, pod​cho​dzi z otwar​ty ​m i ra​m io​na​m i do spo​wi​tej w czerń po​sta​ci, któ​rej przed
chwi​lą się zlę​kła. Gu​il​lem ob​j ął Mar.

— To j e​go brat — szep​nął j ej na ucho. Do​na​ha sta​ła w ką​cie izby.
— Bo​że! — krzy k​nął Ar​nau, bio​rąc go​ścia w ob​j ę​cia. — Bo​że! Mój Bo​że! Wiel​ki Bo​że! — po​-

wta​rzał, za każ​dy m ra​zem uno​sząc Jo​ana.

Ro​ze​śm ia​ny gość zdo​łał w koń​cu wy ​rwać się z uści​sku bra​ta.
— Udu​sisz m nie… Ar​nau nie słu​chał.
— Dla​cze​go nie uprze​dzi​łeś, że przy ​j eż​dżasz? — za​py ​tać ty m ra​zem ła​piąc go za ra​m io​na. —

Niech ci się przy j ​rzy Zm ie​ni​łeś się! — Mi​nę​ło trzy ​na​ście lat, chciał m u po​wie​dzieć Jo​an, lecz
Ar​nau nie do​pusz​czał go do gło​su. — Od kie​dy j e​steś w Bar​ce​lo​nie?

— Przy ​pły ​ną​łem …
— Cze​m u m nie nie uprze​dzi​łeś?
Przy każ​dy m py ​ta​niu Ar​nau po​trzą​sał bra​tem .
— Wró​ci​łeś j uż na do​bre? Po​wiedz, że tak. Pro​szą!
Gu​il​lem i Mar nie m o​gli po​wstrzy ​m ać uśm ie​chu, co nie uszło uwa​gi za​kon​ni​ka.
— Dość! — krzy k​nął, od​su​wa​j ąc się od Ar​naua. — Dość te​go. Chcesz m nie za​m ę​czy ć?
Ar​nau m ógł te​raz przy j ​rzeć się bra​tu. Ty l​ko ży ​we, bły sz​czą​ce oczy przy ​po​m i​na​ły m ło​de​go

m ni​cha, któ​ry przed la​ty opu​ścił Bar​ce​lo​nę. Jo​an by ł te​raz chu​dy, pra​wie zu​peł​nie ły ​sy i wy ​m i​ze​-
ro​wa​ny. Po​sęp​ne​go ob​ra​zu do​peł​niał wi​szą​cy na nim czar​ny ha​bit. Choć Jo​an m iał trzy la​ta
m niej niż Ar​nau, wy ​glą​dał znacz​nie sta​rzej .

— Nie do​j a​da​łeś? Je​śli pie​nią​dze, któ​re ci wy ​sy ​ła​łem , nie star​cza​ły na ży ​cie…
— Wy ​star​cza​ły — prze​rwał m u Jo​an. — Wy ​star​cza​ły aż nad​to. Za two​j e pie​nią​dze ku​po​wa​-

łem po​karm … du​cho​wy. Książ​ki są bar​dzo dro​gie.

— Dla​cze​go nic nie m ó​wi​łeś? Przy ​sy ​łał​by m wię​cej .
Jo​an m ach​nął rę​ką i usiadł przy sto​le na​prze​ciw​ko Gu​il​le​m a i Mar.
— No, a te​raz przed​staw m i swą wy ​cho​wan​kę. Wi​dzę, że bar​dzo wy ​do​ro​śla​ła od twe​go ostat​-

nie​go li​stu.

Na znak Ar​naua Mar po​de​szła do Jo​ana. Zm ie​sza​na, spu​ści​ła wzrok, czu​j ąc na so​bie su​ro​we

spoj ​rze​nie du​chow​ne​go. Gdy m nich za​koń​czy ł oglę​dzi​ny, Ar​nau przed​sta​wił m u Mau​ra.

— A to Gu​il​lem . Du​żo ci o nim pi​sa​łem .
— Ow​szem . — Wi​dząc, że Jo​an sie​dzi bez ru​chu, Gu​il​lem cof​nął rę​kę, któ​rą wy ​cią​gnął do go​-

ścia. — Wy ​peł​niasz swe chrze​ści​j ań​skie obo​wiąz​ki? — za​py ​tał.

— Tak.
— Tak, bra​cie Jo​anie — po​pra​wił go m nich.
— Tak, bra​cie Jo​anie — po​wtó​rzy ł Gu​il​lem .
— A to j est Do​na​ha — wtrą​cił po​spiesz​nie Ar​nau. Jo​an ski​nął gło​wą, nie pa​trząc na nie​wol​ni​-

cę.

— Do​sko​na​le — po​wie​dział, od​wra​ca​j ąc się do Mar i wska​zu​j ąc j ej m iej ​sce przy sto​le. —

A więc j e​steś cór​ką Ra​m o​na? Twój oj ​ciec by ł wiel​kim czło​wie​kiem , pra​co​wi​ty m i bo​go​boj ​ny m ,
j ak wszy ​scy ba​sta​ixos. — Jo​an zer​k​nął na Ar​naua.

Du​żo się za nie​go m o​dli​łem , od kie​dy do​wie​dzia​łem się o j e​go śm ier​ci. Ile m asz lat, dziec​ko?
Ar​nau rów​nież za​j ął m iej ​sce przy sto​le, po czy m dał znak nie​wol​ni​cy, że m o​że po​dać ko​la​cj ę.

Do​pie​ro wte​dy za​uwa​ży }, że Gu​il​lem na​dal stoi w pew​nej od​le​gło​ści od nich, j ak​by bał się usiąść
w obec​no​ści go​ścia.

— Sia​daj , Gu​il​lem — za​pro​sił go. — Je​steś u sie​bie w do​m u. Jo​an ani drgnął.
Zj e​dli ko​la​cj ę w ci​szy. Na​wet Mar m il​cza​ła, co by ​ło do niej zu​peł​nie nie​po​dob​ne. Wy ​da​wa​ło

się, że Jo​an zdu​sił ca​łą j ej spon​ta​nicz​ność. Mnich pra​wie nie tknął j e​dze​nia.

— No, opo​wia​daj — po​pro​sił Ar​nau bra​ta, gdy ko​la​cj a do​bie​gła koń​ca. — Co się z to​bą dzia​ło?

Kie​dy wró​ci​łeś?

— Ra​zem z flo​tą kró​lew​ską. Gdy ty l​ko do​wie​dzia​łem się o zwy ​cię​stwie na​szy ch woj sk, wsia​-

dłem na sta​tek pły ​ną​cy na Sar​dy ​nię, a tam prze​sia​dłem się na j ed​ną z na​szy ch ga​ler.

— Wi​dzia​łeś się z kró​lem ?
— Nie przy ​j ął m nie.
Mar za​py ​ta​ła, czy m o​że wstać od sto​łu, Gu​il​lem po​szedł w j ej śla​dy. Obo​j e po​że​gna​li się z Jo​-

anem . Przy bu​tel​ce słod​kie​go wi​na bra​cia ga​wę​dzi​li aż do bia​łe​go świ​tu, nad​ra​bia​j ąc stra​co​ny
czas.

37

Że​by nie krę​po​wać do​m ow​ni​ków, Jo​an po​sta​no​wił za​m iesz​kać w klasz​to​rze Świę​tej Ka​ta​rzy ​ny.
— Tam j est m o​j e m iej ​sce — po​wie​dział bra​tu. — Obie​cu​j ę, że bę​dę was co​dzien​nie od​wie​-

dzał.

Ar​nau, któ​ry za​uwa​ży ł, że j e​go wy ​cho​wan​ka i Gu​il​lem nie czu​li się swo​bod​nie pod​czas wspól​-

nej ko​la​cj i, od​wo​dził go od te​go po​m y ​słu, bo tak na​ka​zy ​wa​ła grzecz​ność, lecz nie czy ​nił te​go zby t
żar​li​wie.

— Wiesz, o co za​py ​tał? — szep​nął na​za​j utrz Gu​il​le​m o​wi, gdy skoń​czy ​li obiad. Nie​wol​nik na​-

sta​wił ucha. — Ja​kie po​czy ​ni​li​śm y kro​ki, by wy ​dać Mar za m ąż.

Gu​il​lem , wciąż po​chy ​lo​ny nad Ar​nau​em , zer​k​nął na dziew​czy n​kę, któ​ra po​m a​ga​ła nie​wol​ni​cy

zbie​rać na​czy ​nia ze sto​łu. Wy ​dać Mar za m ąż? Prze​cież to ty l​ko… Ko​bie​ta! Gu​il​lem i Ar​nau
spoj ​rze​li po so​bie. Jesz​cze ni​g​dy nie pa​trzy ​li na Mar tak j ak te​raz.

— Gdzie się po​dzia​ła na​sza m a​leń​ka? — szep​nął Ar​nau do Przy ​j a​cie​la. Znów pod​nie​śli wzrok

na swą wy ​cho​wan​kę. By ​ła po​wab​na, pięk​na, po​god​na i pew​na sie​bie. Mar rów​nież zer​k​nę​ła na
nich znad ster​ty ta​le​rzy.

Jej sy l​wet​ka zdra​dza​ła j uż ko​bie​cą zm y ​sło​wość, kształ​ty wry ​so​wy ​wa​ły się wy ​raź​nie, a pier​si

ster​cza​ły pod bluz​ką. Ma czter​na​ście lat.

Gdy znów na nich spoj ​rza​ła, za​uwa​ży ​ła, że wpa​tru​j ą się w nią j ak za​cza​ro​wa​ni. Ty m ra​zem

się nie uśm iech​nę​ła, a j ej za​kło​po​ta​nie trwa​ło ty l​ko krót​ką chwil​kę.

— Co się tak ga​pi​cie? — zbesz​ta​ła ich. — Nie m a​cie nic lep​sze​go do ro​bo​ty ? — do​da​ła, sta​j ąc

przed ni​m i ze sro​gą m i​ną.

Obaj ski​nę​li gło​wa​m i. Nie m a wąt​pli​wo​ści: Mar j est j uż ko​bie​tą.
— Do​sta​nie po​sag god​ny księż​nicz​ki — po​wie​dział nie​co póź​niej Ar​nau w kan​to​rze. — Pie​nią​-

dze, suk​nie, dom … Nie, nie dom , pa​łac! — Od​wró​cił się gwał​tow​nie do przy ​j a​cie​la. — Masz j a​-
kieś wie​ści w spra​wie Pu​igów?

— Opu​ści nas — wes​tchnął nie​wol​nik, pusz​cza​j ąc m i​m o uszu py ​ta​nie Ar​naua.

Obaj m il​cze​li przez chwi​lę.
— Ale da nam wnu​ki — skwi​to​wał w koń​cu Ar​nau.
— Nie oszu​kuj się. Da dzie​ci swe​m u m ę​żo​wi. Po​za ty m nie​wol​ni​cy nie m a​j ą dzie​ci, a co do​-

pie​ro m ó​wić o wnu​kach.

— Prze​cież j uż ty ​le ra​zy pro​po​no​wa​łem ci wol​ność…
— Cóż j a po​cznę j a​ko wol​ny czło​wiek? Do​brze j est tak, j ak j est. Ale Mar… Mar m ę​żat​ką!

Wiesz, j uż za​czy ​nam nie​na​wi​dzić j ej przy ​szłe​go m ę​ża, kim ​kol​wiek bę​dzie.

— Po​dob​nie j ak j a — m ruk​nął Ar​nau.
Spoj ​rze​li po so​bie, uśm iech​nę​li się, a po​tem wy ​buch​nę​li ser​decz​ny m śm ie​chem .
— Nie od​po​wie​dzia​łeś na m o​j e py ​ta​nie — po​wie​dział Ar​nau, gdy się uspo​ko​ili. — Masz j a​kieś

wie​ści o Pu​igach? Chciał​by m po​da​ro​wać Mar ich pa​łac.

— Wy ​sła​łem in​struk​cj e do Pi​zy, do Fi​lip​pa Te​ścia. Je​śli kto​kol​wiek na świe​cie m o​że nam po​-

m óc w re​ali​za​cj i na​sze​go pla​nu, to wła​śnie on.

— Co m u na​pi​sa​łeś?
— Że​by wy ​na​j ął pi​ra​tów, wy ​kradł lub pu​ścił z dy ​m em ła​du​nek Pu​igów. Wszy st​ko j ed​no, by ​le

ty l​ko ni​g​dy nie do​tarł do ce​lu.

— Otrzy ​m a​łeś od​po​wiedź?
— Od Fi​lip​pa? On ni​g​dy nie od​po​wia​da. Ani na pi​śm ie, ani przez naj ​bar​dziej za​ufa​ne​go po​-

słań​ca. Gdy ​by ktoś się do​wie​dział… Mu​si​m y za​cze​kać, do koń​ca se​zo​nu zo​stał j esz​cze nie​ca​ły
m ie​siąc. Je​śli w ty m cza​sie ła​du​nek nie do​trze do ce​lu, Pu​igo​wie nie zdo​ła​j ą spła​cić swy ch zo​bo​-
wią​zań. Bę​dą zruj ​no​wa​ni.

— Wy ​ku​pi​li​śm y ich dłu​gi?
— Je​steś naj ​więk​szy m wie​rzy ​cie​lem Graua Pu​iga.
— Na pew​no po​cą się te​raz z ner​wów — m ruk​nął pod no​sem Ar​nau.
— Nie wi​dzia​łeś ich? — Na py ​ta​nie Gu​il​le​m a Ar​nau od​wró​cił się gwał​tow​nie. — Od j a​kie​goś

cza​su spę​dza​j ą ca​łe dnie na pla​ży. Do tej po​ry prze​sia​dy ​wa​ła tam ty l​ko Isa​bel i j e​den z j ej sy ​-
nów, te​raz to​wa​rzy ​szy im rów​nież Ge​nis, któ​ry wró​cił z Sar​dy ​nii. Wpa​tru​j ą się go​dzi​na​m i w ho​-
ry ​zont, cze​ka​j ąc na po​j a​wie​nie się j a​kie​goś ża​gla, a gdy od​kry ​j ą, że do por​tu wpły ​wa nie ich sta​-
tek, Isa​bel prze​kli​na fa​le. My ​śla​łem , że wiesz…

— Nie, nie wie​dzia​łem . — Ar​nau m il​czał przez chwi​lę. — Za​wia​dom m nie, gdy wró​ci któ​ry ś

z na​szy ch okrę​tów.

— Nad​pły ​wa kil​ka stat​ków na​raz — rzu​cił Gu​il​lem pew​ne​go ran​ka po po​wro​cie z kon​su​la​tu.
— Są?
— A pew​nie. Ba​ro​nes​sa stoi tak bli​sko wo​dy, że fa​le li​żą j ej bu​ci​ki… — Gu​il​lem urwał na​gle.

— Prze​pra​szam … nie chcia​łem …

Ar​nau się uśm iech​nął.
— Nie szko​dzi.
Po​szedł do swo​j ej izby i po​czął wol​no ubie​rać się w od​święt​ne sza​ty. Po dłu​gich na​m o​wach

Gu​il​lem skło​nił go do ich kup​na.

Oso​ba tak po​wa​ża​na j ak ty — po​wie​dział m u pew​ne​go ra​zu — nie m o​że cho​dzić na gieł​dę czy

do kon​su​la​tu w by ​le czy m . Zresz​tą król te​go za​bra​nia. Na​wet wa​si świę​ci, na przy ​kład świę​ty
Win​cen​ty …

Ar​nau ka​zał m u za​m ilk​nąć, ale w koń​cu ustą​pił. Te​raz wło​ży ł bia​łą tu​ni​kę na skó​rza​nej pod​-

szew​ce, bez rę​ka​wów uszy ​tą z tka​ni​ny z Me​che​len, ka​ftan do ko​lan z czer​wo​ne​go wzo​rzy ​ste​go j e​-
dwa​biu, czar​ne raj ​tu​zy i j e​dwab​ne bu​ty w ty m sa​m y m ko​lo​rze. Ka​ftan ści​snął nad bio​dra​m i sze​-
ro​kim pa​sem wy ​szy ​wa​ny m zło​tą nit​ką i per​ła​m i, na ra​m io​na za​rzu​cił wspa​nia​ły, czar​ny płaszcz
pod​bi​ty gro​no​sta​j a​m i, ha​fto​wa​ny zlo​tem i dro​gi​m i ka​m ie​nia​m i, a spro​wa​dzo​ny przez Gu​il​le​m a aż
z Da​cj i.

Gdy Ar​nau prze​szedł przez kan​tor, Gu​il​lem po​ki​wał gło​wą z apro​ba​tą. Mar chcia​ła coś po​wie​-

dzieć, j ed​nak w ostat​niej chwi​li zm ie​ni​ła zda​nie. Kie​dy wy ​szedł, pod​bie​gła do drzwi. Sto​j ąc na
pro​gu, pa​trzy ​ła, j ak zm ie​rza ku pla​ży w bla​sku szla​chet​ny ch ka​m ie​ni, a j e​go płaszcz fa​lu​j e w po​-
dm u​chach m or​skiej bry ​zy, któ​ra do​cie​ra​ła aż do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria.

— Do​kąd idzie Ar​nau? — za​py ​ta​ła, wcho​dząc do kan​to​ru i sia​da​j ąc przed Gu​il​le​m em na j ed​-

ny m z krze​seł dla klien​tów.

— Ode​brać dług.
— To m u​si by ć waż​ny dług.
— Bar​dzo waż​ny, Mar. — Gu​il​lem za​ci​snął usta. — Ale to do​pie​ro pierw​sza ra​ta.
Mar za​czę​ła ba​wić się li​czy ​dłem z ko​ści sło​nio​wej . Wie​le ra​zy przy ​glą​da​ła się ukrad​kiem , j ak

Ar​nau się nim po​słu​gu​j e. By ł wte​dy po​waż​ny, sku​pio​ny, prze​su​wał pal​ce po gał​kach, a na​stęp​nie
no​to​wał coś w księ​gach ra​chun​ko​wy ch. Ciar​ki prze​szły j ej po ple​cach. Wzdry ​gnę​ła się.

— Coś nie tak? — za​py ​tał Gu​il​lem .
— Nie… Wszy st​ko w po​rząd​ku.
A m o​że po​wie​dzieć Gu​il​le​m o​wi? On na pew​no zro​zu​m ie po​m y ​śla​ła. Z wy ​j ąt​kiem Do​na​hy,

któ​ra uśm ie​cha​ła się pod no​sem , ile​kroć Mar wśli​zgi​wa​ła się do kuch​ni, by pod​glą​dać Ar​naua, nikt
nie znał j ej se​kre​tu. Wszy st​kie dziew​czę​ta po​zna​ne w do​m u kup​ca Esca​le​sa m ó​wi​ły ty l​ko o j ed​-
ny m . Nie​któ​re z nich by ​ły j uż za​rę​czo​ne i wy ​chwa​la​ły pod nie​bio​sa przy ​szły ch m ę​żów. Mar słu​-
cha​ła, ale wy ​m i​gi​wa​ła się od od​po​wie​dzi na py ​ta​nia. Bo j ak m ia​ła m ó​wić o nim ? A j e​śli się do​-
wie? Prze​cież Ar​nau m a trzy ​dzie​ści pięć lat, a ona ty l​ko czter​na​ście. Choć j ed​na ze zna​j o​m y ch
dziew​cząt by ​ła za​rę​czo​na z m ęż​czy ​zną star​szy m od Ar​naua! Mar pra​gnę​ła zdra​dzić ko​m uś swą
słod​ką ta​j em ​ni​cę. Jej przy ​j a​ciół​ki m o​gą pa​plać o for​tu​nie, uro​dzie, po​wa​bie, m ę​sko​ści i wiel​ko​-
dusz​no​ści swy ch wy ​bran​ków, Ar​nau

I tak bi​j e wszy st​kich na gło​wę! Prze​cież sa​m i ba​sta​ixos, któ​ry ch Mar wi​dy ​wa​ła na pla​ży, opo​-

wia​da​li, że by ł j ed​ny m z naj ​od​waż​niej ​szy ch żoł​nie​rzy kró​la Pio​tra. Wy ​szpe​ra​ła na dnie ku​fra
daw​ną broń opie​ku​na — ku​szę i szty ​let — a kie​dy nikt nie pa​trzy ł, gła​ska​ła j ą, wy ​obra​ża​j ąc so​bie
Ar​naua sto​j ą​ce​go oko w oko z nie​przy ​j a​cie​lem , wal​czą​ce​go za​żar​cie, ni​czy m w opo​wie​ściach
ba​sta​ixos.

Gu​il​lem przy j ​rzał się dziew​czy ​nie. Opusz​ką pal​ca gła​dzi​ła gał​ki li​czy ​dła. Sie​dzia​ła bez ru​chu,

pa​trząc przed sie​bie nie​wi​dzą​cy m wzro​kiem . Co do pie​nię​dzy, Ar​nau m a ich kro​cie. Wie o ty m
ca​ła Bar​ce​lo​na. A j e​śli cho​dzi o do​bre ser​ce…

— Na pew​no nic ci nie j est? — za​py ​tał zno​wu Gu​il​lem , wy ​ry ​wa​j ąc j ą z za​m y ​śle​nia.
Mar ob​la​ła się ru​m ień​cem . Do​na​ha twier​dzi​ła, że m oż​na czy ​tać w j ej m y ​ślach, że no​si im ię

Ar​naua wy ​pi​sa​ne na ustach, w oczach, na twa​rzy. A j e​śli Gu​il​lem się do​m y ​ślił?

— Nie… — po​wtó​rzy ​ła. — Na pew​no.
Gdy Gu​il​lem prze​su​nął gał​ki li​czy ​dła, Mar się uśm iech​nę​ła. Ze sm ut​kiem ? Co dzie​j e się w tej

ko​cha​nej głów​ce? A j e​śli brat Jo​an m a ra​cj ę? Mar j est j uż pan​ną na wy ​da​niu, ko​bie​tą, któ​ra
m iesz​ka pod j ed​ny m da​chem z dwo​m a m ęż​czy ​zna​m i…

Dziew​czy ​na ode​rwa​ła pa​lec od li​czy ​dła.
— Gu​il​lem … Słu​cham ?
— Nic, nic ta​kie​go — szep​nę​ła, wsta​j ąc i wy ​cho​dząc z kan​to​ru.
Gu​il​lem od​pro​wa​dził j ą wzro​kiem . Tak, m nich m a za​pew​ne ra​cj ę. Choć nie​ła​two się z ty m po​-

go​dzić.

Ar​nau szedł ku brze​go​wi, pa​trząc na wpły ​wa​j ą​ce do por​tu trzy ga​le​ry i sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy,

któ​ry by ł j e​go wła​sno​ścią. Isa​bel, ubra​na na czar​no, j ed​ną rę​ką przy ​trzy ​m y ​wa​ła ka​pe​lusz obok
niej sta​li Jo​sep i Ge​nis. Wszy ​scy tro​j e, od​wró​ce​ni do Ar​naua ty ​łem , przy ​glą​da​li się nad​pły ​wa​j ą​-
cy m stat​kom . Nie, to nie j est wa​sze wy ​ba​wie​nie, po​m y ​ślał.

Ba​sta​ixos, prze​woź​ni​cy i kup​cy um il​kli na wi​dok od​święt​nie ubra​ne​go Ar​naua.
Od​wróć się, j ę​dzo! — Ar​nau za​trzy ​m ał się kil​ka kro​ków od brze​gu. Spój rz na m nie! Ostat​nim

ra​zem , gdy na m nie pa​trzy ​łaś… Ba​ro​nes​sa od​wró​ci​ła się wol​no, po chwi​li j ej pa​sier​bo​wie zro​bi​li
to sa​m o. Ar​nau wziął głę​bo​ki od​dech. Ostat​nim ra​zem , gdy na m nie pa​trzy ​łaś, sta​łem pod szu​bie​-
ni​cą oj ​ca.

Ba​sta​ixos i prze​woź​ni​cy za​czę​li szep​tać m ię​dzy so​bą.
— Mo​że​m y coś dla cie​bie zro​bić? — za​py ​tał Ar​naua j e​den z cech​m i​strzów.
Ar​nau po​krę​cił gło​wą, świ​dru​j ąc wzro​kiem Isa​bel.
Tłum się roz​stą​pił. Ar​nau zna​lazł się na wprost ba​ro​nes​sy i j ej pa​sier​bów.
Znów wziął głę​bo​ki od​dech. Jesz​cze przez chwi​lę pa​trzy ł w oczy Isa​bel, po czy m prze​niósł

wzrok na ku​zy ​nów, a po​tem na stat​ki. Uśm iech​nął się.

Ba​ro​nes​sa za​ci​snę​ła war​gi, od​wró​ci​ła się i spoj ​rza​ła na m o​rze, do​kład​nie tam , gdzie pa​trzy ł

Ar​nau. Gdy znów się obej ​rza​ła, zo​ba​czy ​ła j e​go ple​cy. Od​cho​dził, a dro​gie ka​m ie​nie m i​go​ta​ły na
j e​go płasz​czu.

Jo​an upie​rał się, że trze​ba wy ​dać Mar za m ąż, za​pro​po​no​wał na​wet kil​ku kan​dy ​da​tów. Nie m u​-

siał ich dłu​go szu​kać, ty l​ko na​po​m knął o po​sa​gu pan​ny, za​czę​li się zgła​szać i kup​cy, ale… Jak po​-
wie​dzieć o ty m Mar? Jo​an chciał wziąć wszy st​ko na sie​bie, ale Gu​il​lem za​pro​te​sto​wał sta​now​czo.

— To ty po​wi​nie​neś z nią po​roz​m a​wiać — oświad​czy ł Ar​nau​owi — a nie pra​wie zu​peł​nie j ej

ob​cy za​kon​nik.

Od tej po​ry Ar​nau nie prze​sta​wał wo​dzić wzro​kiem za dziew​czy ​ną. Czy j ą w ogó​le zna? Od lat

m iesz​ka​j ą ra​zem , ale to Gu​il​lem j ą wy ​cho​wał. On po pro​stu cie​szy ł się j ej obec​no​ścią, j ej śm ie​-
chem i fi​gla​m i. Ni​g​dy nie prze​pro​wa​dził z nią po​waż​nej roz​m o​wy. A te​raz, ile​kroć m y ​ślał o za​-
gad​nię​ciu j ej i za​pro​sze​niu na spa​cer po pla​ży lub — cze​m u nie? — do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, ile​-
kroć m iał j ej po​wie​dzieć, że m u​szą po​roz​m a​wiać, spo​glą​dał na tę nie​zna​ną ko​bie​tę i… opa​da​ły go
wąt​pli​wo​ści. A wte​dy Mar, czu​j ąc na so​bie j e​go wzrok, uśm ie​cha​ła się. Gdzie się po​dzia​ła ta
sm ar​ku​la, któ​ra j esz​cze nie​daw​no wie​sza​ła m u się na szy i?

W koń​cu zwró​cił się o po​m oc do Gu​il​le​m a:
— Le​piej po​wiedz​m y j ej o ty m ra​zem .
— Nie chcę żad​ne​go z nich — ucię​ła Mar.
Ar​nau i Gu​il​lem po​pa​trzy ​li na sie​bie. Znaj ​do​wa​li się w kan​to​rze, Mar sie​dzia​ła na​prze​ciw​ko

nich, j ak​by przy ​szła prze​pro​wa​dzić j a​kąś trans​ak​cj ę han​dlo​wą. Jej oczy roz​bły ​sły na wzm ian​kę
o za​m ąż​pój ​ściu, j ed​nak usły ​szaw​szy na​zwi​ska pię​ciu kan​dy ​da​tów, wy ​bra​ny ch przez bra​ta Jo​ana,
po​krę​ci​ła gło​wą.

— Ależ, dziec​ko — tłu​m a​czy ł Gu​il​lem — m u​sisz się na któ​re​goś zde​cy ​do​wać. Każ​da pan​na

by ​ła​by dum ​na z ta​kich pre​ten​den​tów do rę​ki.

Mar zno​wu po​krę​ci​ła gło​wą.
— Każ​da, ale nie j a.
Trze​ba bę​dzie coś z ty m fan​tem zro​bić — zwró​cił się do Ar​naua.
Spoj ​rzał na Mar. Zbie​ra​ło j ej się na płacz. Po​chy ​li​ła się, zdra​dza​ło j ą j ed​nak drże​nie dol​nej

war​gi i przy ​spie​szo​ny od​dech. Co skła​nia do pła​czu pan​nę, któ​rej przed​sta​wio​no tak zna​m ie​ni​ty ch
kan​dy ​da​tów na m ę​ża? Ci​sza się prze​cią​ga​ła. W koń​cu dziew​czy ​na po​sła​ła Ar​nau​owi ukrad​ko​we
spoj ​rze​nie — pra​wie nie​zau​wa​żal​ne drgnie​nie po​wiek. Dla​cze​go j a drę​czą?

— Po​szu​ka​m y kan​dy ​da​ta, któ​ry przy ​pad​nie j ej do gu​stu — po​wie​dział Gu​il​le​m o​wi. — Zga​-

dzasz się, Mar?

Dziew​czy ​na przy ​tak​nę​ła bez sło​wa, wsta​ła i wy ​szła, zo​sta​wia​j ąc ich sa​m y ch. Ar​nau wes​-

tchnął.

— A j a, na​iw​ny, m y ​śla​łem , że naj ​trud​niej ​sza bę​dzie roz​m o​wa! Gu​il​lem nie od​po​wie​dział. Nie

od​ry ​wał oczu od ku​chen​ny ch drzwi, za któ​ry ​m i zni​kła Mar. O co cho​dzi? Co gry ​zie j e​go dziew​-
czy n​kę? Uśm iech​nę​ła się na wzm ian​kę o m ał​żeń​stwie, spoj ​rza​ła na nie​go roz​pro​m ie​nio​na, a po​-
tem …

— Aż się bo​j ę m y ​śleć, j ak to przy j ​m ie Jo​an — wes​tchnął Ar​nau.
Gu​il​lem od​wró​cił się do nie​go gwał​tow​nie, j ed​nak w ostat​niej chwi​li ugry zł się w j ę​zy k. Co ich

ob​cho​dzi zda​nie m ni​cha?

— Masz ra​cj ę. Bę​dzie​m y szu​ka​li da​lej .
Ar​nau spoj ​rzał na Jo​ana.
— Pro​szę, to na​praw​dę nie j est naj ​lep​szy m o​m ent… Wstą​pił do ko​ścio​ła, że​by ze​brać m y ​śli.

Do​stał złe wie​ści, ale przy Ma​don​nie, po​śród nie​stru​dzo​ne​go stu​ko​tu na​rzę​dzi i uśm ie​chów po​zdra​-
wia​j ą​cy ch go ro​bot​ni​ków, zna​lazł uko​j e​nie. Jed​nak Jo​an do​padł go na​wet tu i nie prze​sta​wał drę​-
czy ć. Mar to, Mar tam ​to, Mar siam ​to. Prze​cież to nie j e​go spra​wa!

— Dla​cze​go nie chce wy j ść za m ąż? — do​py ​ty ​wał się.
— Jo​an, to na​praw​dę nie j est naj ​lep​szy m o​m ent… — Po​wtó​rzy ł Ar​nau.
— A to cze​m u?
— Bo m a​m y no​wą woj ​nę. — Za​kon​nik onie​m iał. — Nie wie​dzia​łeś? Król Ka​sty ​lii, Piotr

Okrut​ny, wła​śnie wy ​po​wie​dział nam woj ​nę.

— Dla​cze​go? Ar​nau po​krę​cił gło​wą.
— Bo od daw​na m iał na to ocho​tę — pry ch​nął. — Za pre​tekst po​słu​ży ł m u fakt, że nasz ad​m i​-

rał, Fran​cesc de Pe​rel​lós, prze​j ął u wy ​brze​ży San​lii​car dwa ge​nu​eń​skie okrę​ty wio​zą​ce oli​wę.
Król Ka​sty ​lii za​żą​dał ich od​da​nia, ad​m i​rał go nie po​słu​chał i Piotr Okrut​ny wy ​po​wie​dział nam
woj ​nę. To nie​bez​piecz​ny czło​wiek — do​dał. — Sły ​sza​łem , że w peł​ni za​słu​gu​j e na swój przy ​do​-
m ek: j est za​wzię​ty i m ści​wy. Wiesz, co to ozna​cza? Że od tej po​ry bę​dzie​m y pro​wa​dzi​li dwie
woj ​ny j ed​no​cze​śnie: z Ge​nuą i z Ka​sty ​lią. Na​praw​dę uwa​żasz, że to wła​ści​wy m o​m ent, by roz​-
m a​wiać o za​m ąż​pój ​ściu Mar? — Jo​an za​wa​hał się. Sta​li pod zwor​ni​kiem trze​cie​go skle​pie​nia na​-
wy głów​nej , pod drew​nia​ną struk​tu​rą, z któ​rej nie​ba​wem m ia​ły się wy ​ło​nić że​bra. — Pa​m ię​tasz?
— spy ​tał Ar​nau, wska​zu​j ąc ka​m ien​ny zwor​nik. Jo​an spoj ​rzał w gó​rę i ski​nął gło​wą. By ​li j esz​cze
dzieć​m i, gdy na ich oczach wcią​gnię​to pierw​szy klucz skle​pie​nia! Po chwi​li Ar​nau pod​j ął: — Ka​-
ta​lo​nii nie stać na no​wą woj ​nę. Spła​ca​m y j esz​cze wy ​pra​wę kró​la na Sar​dy ​nię, a te​raz j esz​cze
to…

— My ​śla​łem , że wam , kup​com , za​le​ży na pod​bo​j u no​wy ch te​ry ​to​riów.
— Ka​sty ​lia nie m a nam do za​ofe​ro​wa​nia no​wy ch szla​ków han​dlo​wy ch. Sy ​tu​acj a j est kry ​-

ty cz​na. Gu​il​lem m iał ra​cj ę. — Za​kon​nik skrzy ​wił się na wzm ian​kę o Mau​rze. — Le​d​wie da​li​śm y
na​ucz​kę Sar​dy ń​czy ​kom , zbun​to​wa​li się Kor​sy ​ka​nie, ty l​ko cze​ka​li, aż król opu​ści wy ​spę. Bę​dzie​m y
te​raz pro​wa​dzi​li woj ​nę prze​ciw​ko dwóm m o​car​stwom , a skar​biec j est pu​sty. Zresz​tą raj ​cy m iej ​-
scy też po​sza​le​li!

Skie​ro​wa​li się w stro​nę głów​ne​go oł​ta​rza.
— Co m asz na m y ​śli?
— Nie m o​że​m y po​kry ć ty ​lu wy ​dat​ków na​raz. Król upie​ra się przy swo​ich wiel​kich bu​do​wach:

ar​se​nał m or​ski, m u​ry m iej ​skie…

— Bo są po​trzeb​ne — Jo​an wszedł bra​tu w sło​wo. — Ar​se​nał m o​że i tak, ale po epi​de​m ii czar​-

nej śm ier​ci bu​do​wa no​wy ch m u​rów nie m a sen​su. Bar​ce​lo​na nie m u​si po​sze​rzać swy ch gra​nic.

— I?
— Król sam j uż nie wie, skąd czer​pać środ​ki na co​raz więk​sze wy ​dat​ki. Zm u​sił oko​licz​ne gro​dy

i osa​dy do do​fi​nan​so​wa​nia no​wy ch m u​rów, tłu​m a​cząc, że m o​że przy j ​dzie im się kie​dy ś za ni​m i
schro​nić. Po​nad​to usta​no​wił no​wy po​da​tek na ten cel: czter​dzie​sta część wszy st​kich spad​ków. Je​śli
cho​dzi o ar​se​nał m or​ski, na tę in​we​sty ​cj ę prze​zna​cza się wszy st​kie grzy w​ny na​pły ​wa​j ą​ce z fak​to​-
rii. A te​raz j esz​cze no​wa woj ​na.

— Bar​ce​lo​na j est bo​ga​ta.
— Już nie. W ty m ca​ły szko​puł. Król przy ​znał m ia​stu wie​le przy ​wi​le​j ów w za​m ian za wspar​-

cie fi​nan​so​we i raj ​cy roz​po​czę​li in​we​sty ​cj e, któ​ry ch nie m o​gą sfi​nan​so​wać. Pod​nie​śli po​dat​ki na
m ię​so i wi​no. Wiesz, na j a​ką część m iej ​skie​go bu​dże​tu wy ​star​cza​ły do tej po​ry te po​dat​ki? — Jo​-
an za​prze​czy ł. — Na pięć​dzie​siąt pro​cent! Bar​ce​lo​na m o​gła po​kry ć ty l​ko po​ło​wą swy ch wy ​dat​-
ków, a te​raz m a​j ą one j esz​cze wzro​snąć. Dłu​gi zgu​bią m ia​sto. Mia​sto i nas wszy st​kich.

Przez j a​kiś czas sta​li, po​grą​że​ni w m y ​ślach, przed głów​ny m oł​ta​rzem .
— A co z Mar? — za​py ​tał znów Jo​an, gdy kie​ro​wa​li się do wy j ​ścia.
— Zro​bi, co ze​chce.
— Ale…
— Żad​ny ch ale. Tak po​sta​no​wi​łem i ba​sta.
— Pu​kaj — rzu​cił Ar​nau.
Gu​il​lem ude​rzy ł ko​łat​ką w drew​nia​ną bra​m ę. Stu​kot po​niósł się echem po pu​stej uli​cy. Nikt nie

otwo​rzy ł.

— Jesz​cze raz.
Gu​il​lem za​czął wa​lić w drzwi: raz dru​gi… siód​m y, ósm y. Za dzie​wią​ty m otwo​rzy ​ło się okien​ko

w bra​m ie.

— O co cho​dzi? — za​py ​tał wła​ści​ciel oczu, któ​re się w szpa​rze. — Co to za rwe​tes? Kim j e​ste​-

ście?

Ucze​pio​na ra​m ie​nia opie​ku​na Mar po​czu​ła, że Ar​nau tę​że​j e.
— Otwie​raj ! — wrza​snął.
— Z czy ​j e​go roz​ka​zu?
— Ar​naua Es​ta​ny ​ola — oznaj ​m ił do​nio​sły m gło​sem Gu​il​lem . — Wła​ści​cie​la te​go pa​ła​cu

i wszy st​kie​go, co się w nim znaj ​du​j e, łącz​nie z to​bą, j e​śli j e​steś nie​wol​ni​kiem .

„Ar​nau Es​ta​ny ​ol, wła​ści​ciel te​go pa​ła​cu…”. Sło​wa Gu​il​le​m a roz​brzm ie​wa​ły m u w uszach. Ile

lat m i​nę​ło? Dwa​dzie​ścia? Dwa​dzie​ścia dwa? W oczach wy ​zie​ra​j ą​cy ch z okien​ka wi​dać by ​ło wa​-
ha​nie.

— Otwie​raj ! — krzy k​nął Gu​il​lem . Ar​nau spoj ​rzał w nie​bo i po​m y ​ślał o oj ​cu.
— Co…? — za​czę​ła py ​tać Mar.
— Nic, nic. — Ar​nau uśm iech​nął się do niej aku​rat w chwi​li, gdy uchy ​la​ły się drzwicz​ki

w j ed​ny m ze skrzy ​deł bra​m y.

Gu​il​lem chciał pu​ścić Ar​naua przo​dem .
— Bra​m a, Gu​il​lem , każ im otwo​rzy ć bra​m ę, oba skrzy ​dła. Gu​il​lem wszedł do środ​ka. Ar​nau

i Mar sły ​sze​li, j ak wy ​da​j e po​le​ce​nia.

Pa​trzy sz na m nie te​raz, oj ​cze? Pa​m ię​tasz? To tu​taj wrę​czo​no ci sa​kiew​kę, któ​ra cię zgu​bi​ła.

Przy ​po​m niał so​bie za​m iesz​ki na pla​cu Blat — wrzesz​czą​cy tłum , krzy k oj ​ca: „Od​daj ​cie zbo​że!”.
Wzru​sze​nie ści​snę​ło go za gar​dło. Gdy bra​m a pa​ła​co​wa otwo​rzy ​ła się na oścież, Ar​nau wszedł do
środ​ka.

Na dzie​dziń​cu sta​ło wie​lu nie​wol​ni​ków. Na pra​wo od​cho​dzi​ły scho​dy do pa​ła​co​wy ch kom ​nat.

Ar​nau nie spoj ​rzał w gó​rę, ale Mar pod​nio​sła wzrok i do​strze​gła cie​nie po​ru​sza​j ą​ce się w oknach.
Na wprost by ​ły staj ​nie, na któ​ry ch próg wy ​le​gli m asz​ta​le​rze i sta​j en​ni. Mój Bo​że! Ar​nau za​drżał
i wsparł się na Mar. Dziew​czy ​na nie pa​trzy ​ła j uż w okna.

Nie wy ​cią​gnął rę​ki po do​ku​m ent. Wie​dział, co za​wie​ra, od​kąd Gu​il​lem m u go wczo​raj wrę​-

czy ł, zdą​ży ł na​uczy ć się go na pa​m ięć. By ł to spis do​by t​ku Graua Pu​iga, prze​ka​za​ne​go Ar​nau​owi
Es​ta​ny ​olo​wi przez na​czel​ni​ka Bar​ce​lo​ny j a​ko spła​ta dłu​gów ba​ro​na. Na li​ście fi​gu​ro​wał pa​łac,
nie​wol​ni​cy — Ar​nau na próż​no szu​kał wśród nich ku​char​ki Es​tra​ny i — kil​ka po​sia​dło​ści po​za Bar​-
ce​lo​ną (m ię​dzy in​ny ​m i nie​wiel​kie go​spo​dar​stwo w Na​varc​les, któ​re po​sta​no​wił zo​sta​wić ban​kru​-
tom , by m ie​li się gdzie po​dziać), tro​chę klej ​no​tów, dwie pa​ry ko​ni z rzę​dem ka​ro​ca, m ę​ska gar​de​-
ro​ba i suk​nie, garn​ki i za​sta​wa sto​ło​wa dy ​wa​ny i m e​ble… Na ty m zwit​ku per​ga​m i​nu, po któ​ry m
Ar​nau wo​dził ocza​m i przez ca​łą noc, spi​sa​no ca​łe wy ​po​sa​że​nie pa​ła​cu. Znów spoj ​rzał na wej ​ście
do staj ​ni, a po​tem po​wiódł wzro​kiem po wy ​bru​ko​wa​ny m dzie​dziń​cu i… wbił oczy w pierw​sze
stop​nie scho​dów.

— Wcho​dzi​m y ? — za​py ​tał Gu​il​lem .
— Wcho​dzi​m y. Pro​wadź m nie do państ… do Graua Pu​iga — po​pra​wił się Ar​nau, przy ​wo​łu​-

j ąc j ed​ne​go z nie​wol​ni​ków.

Prze​szli przez wszy st​kie kom ​na​ty. Mar i Gu​il​lem zer​ka​li cie​ka​wie na bo​ki, Ar​nau pa​trzy ł przed

sie​bie. Nie​wol​nik za​pro​wa​dził ich do sa​lo​nu.

— Za​po​wiedz m nie — po​le​cił Ar​nau Gu​il​le​m o​wi.
— Ar​nau Es​ta​ny ​ol! — krzy k​nął Maur, otwie​ra​j ąc drzwi. Ar​nau nie pa​m ię​tał te​go po​m iesz​cze​-

nia. Nie roz​glą​dał się, gdy j a​ko dziec​ko prze​m ie​rzy ł j e na… ko​la​nach. Nie roz​glą​dał się i te​raz.
Isa​bel sie​dzia​ła w fo​te​lu przy oknie w to​wa​rzy ​stwie Jo​se​pa i Ge​ni​sa. Star​szy z nich za​warł zwią​zek
m ał​żeń​ski, po​dob​nie j ak j e​go sio​stra Mar​ga​ri​da. Ge​nis na​dal by ł ka​wa​le​rem . Ar​nau po​szu​kał
wzro​kiem ro​dzi​ny Jo​se​pa. Nie by ​ło j ej w sa​lo​nie. W in​ny m fo​te​lu zo​ba​czy ł sta​re​go, śli​nią​ce​go się
Graua Pu​iga.

Oczy Isa​bel ci​ska​ły gro​m y.
Ar​nau sta​nął na środ​ku sa​lo​nu przy sto​le j a​dal​ny m ze szla​chet​ne​go drew​na, dwa ra​zy dłuż​-

szy m niż j e​go kan​tor. Mar zo​sta​ła z ty ​łu ra​zem z Gu​il​le​m em . Nie​wol​ni​cy tło​czy ​li się na pro​gu.

Ar​nau prze​m ó​wił tak gło​śno, że j e​go głos po​niósł się echem po sa​li:

— Gu​il​lem , te bu​ty na​le​żą do m nie — wska​zał sto​py Isa​bel. — Każ j ą roz​zuć.
— Tak, pa​nie.
Mar spoj ​rza​ła zdu​m io​na na Mau​ra. Pa​nie? Wie​dzia​ła, że j est nie​wol​ni​kiem , j ed​nak ni​g​dy nie

zwra​cał się do w ten spo​sób.

Gu​il​lem przy ​wo​łał ski​nie​niem rę​ki dwóch sto​j ą​cy ch na pro​gu nie​wol​ni​ków i ra​zem z ni​m i ru​-

szy ł w stro​nę Isa​bel. Ba​ro​nes​sa ani drgnę​ła, wy ​nio​śle pa​trząc Ar​nau​owi w oczy.

Je​den z nie​wol​ni​ków ukląkł przed nią, ale ona go uprze​dzi​ła i sa​m a zsu​nę​ła trze​wi​ki z nóg. Ani

na chwi​lę nie prze​sta​ła pa​trzeć na Ar​naua.

— Po​zbie​raj wszy st​kie bu​ty z pa​ła​cu i spal j e na dzie​dziń​cu — po​le​cił Ar​nau.
— Tak, pa​nie — od​po​wie​dział Gu​il​lem . Isa​bel na​dal spo​glą​da​ła har​do na go​ścia.
— Fo​te​le. — Ar​nau wska​zał na krze​sła zaj ​m o​wa​ne przez Pu​igów. — Usuń j e.
— Tak, pa​nie.
Sy ​no​wie wzię​li Graua na rę​ce. Ba​ro​no​wa wsta​ła, nim nie​wol​ni​cy za​bra​li j ej fo​tel i za​nie​śli

wraz z po​zo​sta​ły ​m i do ką​ta kom ​na​ty.

Wciąż nie spusz​cza​ła wzro​ku z Ar​naua.
— Ta suk​nia na​le​ży do m nie. Czy ż​by za​drża​ła?
— Chy ​ba nie za​m ie​rzasz… — ode​zwał się Ge​nis Pu​ig, trzy ​m a​j ąc oj ​ca w ra​m io​nach.
— Ta suk​nia na​le​ży do m nie — po​wtó​rzy ł Ar​nau, nie od​wra​ca​j ąc wzro​ku od Isa​bel.
Drży ?
— Mat​ko — szep​nął Jo​sep — idź się prze​brać. Tak, drży.
— Gu​il​lem ! — krzy k​nął Ar​nau. — Mat​ko, pro​szę.
Gu​il​lem pod​szedł do ba​ro​nes​sy. Drży !
— Mat​ko!
— W co ni​by m am się prze​brać?! — krzy k​nę​ła Isa​bel od​wra​ca​j ąc się do pa​sier​ba.
Znów prze​nio​sła wzrok na Ar​naua. By ​ła roz​trzę​sio​na. Gu​il​lem rów​nież na nie​go zer​k​nął. Na​-

praw​dę chcesz, by m zdarł z niej ubra​nie? — zda​wał się py ​tać.

Ar​nau zm arsz​czy ł brwi, a wte​dy Isa​bel po​wo​li, bar​dzo po​wo​li, opu​ści​ła gło​wę i roz​pła​ka​ła się

ze zło​ści.

Ar​nau dał znak Gu​il​le​m o​wi i od​cze​kał kil​ka se​kund. Szloch Isa​bel wy ​peł​nił kom ​na​tę.
— Daj im czas do wie​czo​ra — po​wie​dział w koń​cu do Gu​il​le​m a. — Ma​j ą opu​ścić pa​łac. Po​-

wiedz, że m o​gą wró​cić do Na​varc​les, gdzie ich m iej ​sce. — Jo​sep i Ge​nis spoj ​rze​li na nie​go, Isa​-
bel nie prze​sta​wa​ła łkać. — Nie in​te​re​su​j ą m nie tam ​te wło​ści. Daj im ubra​nia nie​wol​ni​ków, z wy ​-
j ąt​kiem obu​wia. Bu​ty spal. Sprze​daj wszy st​ko, a po​tem za​m knij pa​łac.

Od​wró​ciw​szy się, Ar​nau sta​nął twa​rzą w twarz z Mar. Zu​peł​nie o niej za​po​m niał. Dziew​czy ​na

by ​ła bla​da. Wziął j ą pod rę​kę i wy ​pro​wa​dził z kom ​na​ty.

— Mo​żesz j uż za​m knąć bra​m ę — po​wie​dział star​co​wi, któ​ry wpu​ścił ich do pa​ła​cu.
Wró​ci​li w m il​cze​niu do kan​to​ru. Ar​nau za​trzy ​m ał się na pro​gu.
— Masz ocho​tę na spa​cer po pla​ży ? Mar przy ​tak​nę​ła.
— Ode​bra​łeś j uż ca​ły dług? — spy ​ta​ła, gdy zo​ba​czy ​li m o​rze. Szli w m il​cze​niu.
— Ni​g​dy nie zdo​łam ode​brać go w ca​ło​ści — usły ​sza​ła do​pie​ro po chwi​li j e​go szept. — Ni​g​dy.

38

Bar​ce​lo​na,

9 czerw​ca 1359 ro​ku

Ar​nau m iał peł​ne ra​ce ro​bo​ty. By ł śro​dek se​zo​nu że​glu​go​we​go. In​te​re​sy szły zna​ko​m i​cie i stał

się j ed​ny m z naj ​za​m oż​niej ​szy ch oby ​wa​te​li Bar​ce​lo​ny. Na​dal m iesz​kał w dom ​ku na ro​gu Ca​nvis
Vells i Ca​nvis No​us ra​zem z Gu​il​le​m em , Mar i Do​na​hą. Ar​nau nie dał się na​m ó​wić Mau​ro​wi na
prze​pro​wadz​kę do pa​ła​cu Pu​igów, któ​ry od czte​rech lat stał pu​sty. Mar oka​za​ła się rów​nie upar​ta
i nie chcia​ła wy j ść za m ąż.

— Dla​cze​go pró​bu​j esz się m nie po​zby ć? — za​py ​ta​ła pew​ne​go ra​zu Ar​naua ze łza​m i w oczach.
— Ja… — za​j ąk​nął się. — Wca​le nie pró​bu​j ę się cie​bie po​zby ć!
Mar przy ​tu​li​ła się do nie​go, po​chli​pu​j ąc.
— Nie m artw się — po​wie​dział, głasz​cząc j ą po gło​wie. — Nie bę​dę cię do ni​cze​go zm u​szał.
I Mar na​dal m iesz​ka​ła z nim i z Gu​il​le​m em .
Na​gle, 9 czerw​ca ode​zwał się dzwon. Ar​nau prze​rwał pra​cę, pierw​sze​m u dzwo​no​wi za​wtó​ro​-

wał na​stęp​ny i j esz​cze j e​den — po chwi​li dzwo​nio​no j uż w wie​lu punk​tach m ia​sta.

— Via fo​ra — m ruk​nął do sie​bie Ar​nau.
Wy ​szedł z kan​to​ru. Ro​bot​ni​cy z ko​ścio​ła San​ta Ma​ria scho​dzi​li po​spiesz​nie z rusz​to​wań, m u​ra​rze

i ka​m ie​nia​rze wy ​bie​gi przez głów​ną bra​m ę świą​ty ​ni, lu​dzie pę​dzi​li uli​ca​m i z okrzy ​kiem ¡Via fo​ra!

Nad​biegł zde​ner​wo​wa​ny Gu​il​lem .
— Woj ​na! — krzy k​nął.
— Wła​dze wzy ​wa​j ą m iesz​kań​ców do bro​ni — po​wie​dział Ar​nau.
— Nie… nie. — Gu​il​lem pró​bo​wał zła​pać od​dech. — To nie po​spo​li​te ru​sze​nie z Bar​ce​lo​ny.

Nie ty l​ko z Bar​ce​lo​ny. Do wal​ki wzy ​wa​ni są rów​nież m iesz​kań​cy osad i gro​dów w pro​m ie​niu
dwóch m il.

Pod broń zo​sta​ły po​sta​wio​ne, oprócz sto​li​cy, Sant Boi i Ba​da​lo​na, Sant An​dreu i Sar​ria, Pro​ven​-

ca​na, Sant Fe​liu, Sant Ge​nis, Cor​nel​la, Sant Just De​svern, Sant Jo​an De​spi, Sants, San​ta Co​lo​m a,
Esplu​gu​es, Val​lvi​dre​ra, Sant Mar​ti, Sant Ad​ria, Sant Ge​rva​si, Sant Jo​an d’Hor​ta… Ogłu​sza​j ą​ce bi​-
cie dzwo​nów na​pły ​wa​ło do Bar​ce​lo​ny z od​le​gło​ści dwóch m il.

— Król po​wo​łał się na usat​ge prin​ceps na​mque

7

— tłu​m a​czy ł Gu​il​lem . — Nie m ia​sto, ale sam

król! Woj ​na! Je​ste​śm y w nie​bez​pie​czeń​stwie. Król Ka​sty ​lii ata​ku​j e…

— Bar​ce​lo​nę? — prze​rwał Ar​nau.
— Tak, Bar​ce​lo​nę. Wpa​dli do do​m u.
Ar​nau chwy ​cił broń z cza​sów Eixi​m e​na d’Espar​ca i ra​zem z Gu​il​le​m em ru​szy ł uli​cą Mar na

plac Blat. Jed​nak tłum krzy ​czą​cy ¡Via fo​ra! biegł w prze​ciw​ny m kie​run​ku.

— Co… — za​czął py ​tać Ar​nau, ła​piąc za ra​m ię j ed​ne​go z uzbro​j o​ny ch m ęż​czy zn.
— Na pla​żę! — wrza​snął za​py ​ta​ny, wy ​ry ​wa​j ąc się. — Na pla​żę!
— Od m o​rza? — za​py ​ta​li j ed​no​cze​śnie Ar​nau i Gu​il​lem spoj ​rze​li po so​bie.
Za​wró​ci​li i przy ​łą​czy ​li się do tłu​m u pę​dzą​ce​go ku wy ​brze​żu.
Gdy do​tar​li na m iej ​sce, pół Bar​ce​lo​ny krę​ci​ło się j uż po pla​ży ze wzro​kiem utkwio​ny m w ho​-

ry ​zont, z ku​sza​m i w rę​kach i bi​ciem dzwo​nów w uszach. Okrzy ​ki ¡Via fo​ra! by ​ły co​raz rzad​sze, po
chwi​li na pla​ży za​pa​no​wa​ła ci​sza.

Gu​il​lem osło​nił oczy przed sil​ny m czerw​co​wy m słoń​cem i za​czął li​czy ć okrę​ty : raz, dwa, trzy,

czte​ry …

Mo​rze by ​ło spo​koj ​ne.
— Roz​nio​są nas — usły ​szał Ar​nau za ple​ca​m i.
— Splą​dru​j ą m ia​sto.
— Jak sta​wi​m y czo​ło ca​łej ar​m ii?
Dwa​dzie​ścia sie​dem , dwa​dzie​ścia osiem … Gu​il​lem nie prze​ry ​wał li​cze​nia.
Roz​nio​są nas, po​wtó​rzy ł Ar​nau w m y ​ślach. Ty ​le ra​zy roz​m a​wiał o ty m z kup​ca​m i i ban​kie​ra​-

m i. Bar​ce​lo​na j est zu​peł​nie bez​bron​na od stro​ny wy ​brze​ża. Od klasz​to​ru kla​ry ​sek aż po Fra​m e​nors
gra​ni​czy z m o​rzem , j ed​nak… nie m a tam m u​rów, żad​ne​go sy s​te​m u obron​ne​go! Je​śli ob​ca flo​ta
wo​j en​na zdo​ła wpły ​nąć do por​tu…

— Trzy ​dzie​ści dzie​więć, czter​dzie​ści. Czter​dzie​ści okrę​tów! — krzy k​nął Gu​il​lem .
To by ​ła flo​ta Pio​tra Okrut​ne​go: trzy ​dzie​ści ga​ler i dzie​sięć nie​co m niej ​szy ch stat​ków. Czter​dzie​-

ści okrę​tów wo​j en​ny ch peł​ny ch do​świad​czo​ny ch, za​pra​wio​ny ch w bo​j ach żoł​nie​rzy prze​ciw​ko
po​spo​li​te​m u ru​sze​niu. Je​śli te woj ​ska zdo​ła​j ą wy ​lą​do​wać, wal​ka roz​go​rze​j e tu, na pla​ży, i na uli​-
cach m ia​sta. Ar​naua prze​szły ciar​ki na m y śl o ko​bie​tach, dzie​ciach, o… Mar. Ka​sty ​lij ​czy ​cy ich
roz​gro​m ią! Splą​dru​j ą m ia​sto. Bę​dą gwał​ci​li ko​bie​ty. Mar! Ar​nau m u​siał się przy ​trzy ​m ać Gu​il​le​-
m a. Mar j est m ło​da i pięk​na. Ocza​m i wy ​obraź​ni uj ​rzał j ą w ob​j ę​ciach Ka​sty ​lij ​czy ​ków: krzy ​czy,
wzy ​wa po​m o​cy … Gdzie on wte​dy bę​dzie?

Na pla​żę zbie​ga​ło się co​raz wię​cej lu​dzi. Zj a​wił się sam król i za​czął wy ​da​wać roz​ka​zy swy m

żoł​nie​rzom .

— Król! — krzy k​nął ktoś w tłu​m ie.
Co tu po​m o​że król? — m iał ocho​tę za​py ​tać Ar​nau.
Mo​nar​cha od trzech m ie​się​cy prze​by ​wał w Bar​ce​lo​nie zbie​ra​j ąc flo​tę, któ​rą chciał wy ​słać na

Ma​j or​kę, za​gro​żo​na ata​kiem Pio​tra Okrut​ne​go. W por​cie znaj ​do​wa​ło się ty l​ko dzie​sięć ga​ler, resz​-
ta by ​ła do​pie​ro w dro​dze. Na do​da​tek przy j ​dzie im wal​czy ć w sa​m y m por​cie!

Ar​nau po​krę​cił gło​wą, pa​trząc na zbli​ża​j ą​ce się ża​gle. Król Ka​sty ​lii wy ​pro​wa​dził ich w po​le.

Trwa​j ą​ca od trzech lat woj ​na by ​ła prze​pla​tan​ką bi​tew i ro​zej ​m ów. Piotr Okrut​ny za​ata​ko​wał naj ​-
pierw Wa​len​cj ę, a po​tem Ara​go​nię, gdzie za​j ął Ta​ra​zo​nę, za​gra​ża​j ąc bez​po​śred​nio Sa​ra​gos​sie.
Dzię​ki in​ter​wen​cj i ko​ściel​nej Ta​ra​zo​nę prze​ka​za​no kar​dy ​na​ło​wi Pe​dro​wi de la Ju​gie i to on m iał
zde​cy ​do​wać, któ​re​m u z kró​lów przy ​pad​nie ona w udzia​le. Pod​pi​sa​no rów​nież rocz​ne za​wie​sze​nie
bro​ni, któ​re nie do​ty ​czy ​ło j ed​nak Kró​le​stwa Mur​cj i ani Wa​len​cj i.

Pod​czas ro​zej ​m u Piotr Ce​re​m o​nial​ny zdo​łał na​kło​nić swe​go przy ​rod​nie​go bra​ta Fer​ra​na,

sprzy ​m ie​rzeń​ca kró​la Ka​sty ​lii, do zdra​dy so​j usz​ni​ka. Ksią​żę Fer​ran na​j e​chał i splą​dro​wał Kró​le​-
stwo Mur​cj i, za​pusz​cza​j ąc się aż do Kar​ta​ge​ny.

Na roz​kaz kró​la za​czę​to przy ​go​to​wy ​wać ga​le​ry do bi​twy m or​skiej . Mie​li na nie wsiąść oby ​wa​-

te​le Bar​ce​lo​ny i m iesz​kań​cy są​sia​du​j ą​cy ch z nią gro​dów, któ​ry j uż po​czę​li ścią​gać z oko​li​cy, oraz
nie​licz​ne woj ​ska kró​lew​skie. Wszy st​kie ło​dzie — m a​łe i du​że, han​dlo​we i ry ​bac​kie — m ia​ły wy ​-
pły ​nąć na spo​tka​nie flo​cie ka​sty ​lij ​skiej .

— To sza​leń​stwo — stwier​dził Gu​il​lem , pa​trząc, j ak tłum rzu​ca się do wo​dy. — Ka​sty ​lij ​skie ga​-

le​ry sta​ra​nu​j ą i roz​łu​pią na​sze łód​ki. Doj ​dzie do m a​sa​kry.

Flo​ta ka​sty ​lij ​ska znaj ​do​wa​ła się j esz​cze dość da​le​ko od por​tu.
— Bę​dzie bez​li​to​sny — usły ​szał Ar​nau za ple​ca​m i. — Ze​trze nas w py ł.
Tak, bę​dzie bez​li​to​sny. Zła sła​wa kró​la Ka​sty ​lii by ​ła wszy st​kim zna​na. Zgła​dził swy ch przy ​rod​-

nich bra​ci z nie​pra​we​go ło​ża: Fry ​de​ry ​ka w Se​wil​li, a Ja​na w Bil​bao, rok póź​niej uśm ier​cił swą
ciot​kę Ele​ono​rę, prze​trzy ​m aw​szy j ą przez ca​ły ten czas w lo​chu.

Jak m oż​na ocze​ki​wać li​to​ści od kró​la, któ​ry m or​du​j e wła​sną ro​dzi​nę? Piotr Ce​re​m o​nial​ny nie

za​bił Ja​ku​ba z Ma​j or​ki m i​m o j e​go cią​gły ch zdrad i wo​j en, któ​re m u​siał z nim sto​czy ć.

— Le​piej bro​nić się z lą​du! — krzy k​nął Ar​nau​owi do ucha Gu​il​lem . — Na m o​rzu nie m a​m y

żad​ny ch szans. Gdy ty l​ko Ka​sty ​lij ​czy ​cy przed​rą się przez ta​squ​es, roz​nio​są nas.

Ar​nau przy ​tak​nął. Dla​cze​go król uparł się, by bro​nić Bar​ce​lo​ny z m o​rza? Gu​il​lem m a ra​cj ę,

gdy ty l​ko przed​rą się przez ta​squ​es…

— Ta​squ​es! — krzy k​nął na​gle. — Ja​ki m a​m y sta​tek w por​cie?
— O czy m m y ​ślisz?
— Ta​squ​es! Nie ro​zu​m iesz, Gu​il​lem ? Ja​kim stat​kiem dy s​po​nu​j e​m y ?
— Wie​lo​ry b​ni​czy m — od​parł Gu​il​lem , wska​zu​j ąc cięż​ki, brzu​cha​ty okręt.
— Chodź​m y. Nie m a cza​su do stra​ce​nia.
Ar​nau ru​szy ł ku m o​rzu, m ie​sza​j ąc się z tłu​m em , któ​ry po​słusz​nie wy ​peł​niał roz​kaz kró​la. Od​-

wró​cił się, by po​na​glić Przy ​j a​cie​la.

Pla​ża za​m ie​ni​ła się w kłę​bo​wi​sko żoł​nie​rzy i cy ​wi​lów bro​dzą​cy ch w wo​dzie po pas. Jed​ni pró​-

bo​wa​li wdra​pać się na bar​ki ry ​bac​kie j uż wy ​pły ​wa​j ą​ce w m o​rze, in​ni cze​ka​li na prze​woź​ni​ków,
któ​rzy m ie​li ich za​wieźć na któ​ry ś z wiel​kich okrę​tów wo​j en​ny ch lub han​dlo​wy ch za​ko​twi​czo​ny ch
w por​cie.

Je​den z prze​woź​ni​ków przy ​pły ​nął wła​śnie po pa​sa​że​rów.
— Idzie​m y ! — krzy k​nął Ar​nau do Gu​il​le​m a, rzu​ca​j ąc się do wo​dy i pró​bu​j ąc wy ​prze​dzić in​-

ny ch chęt​ny ch.

Gdy do​pcha​li się do ło​dzi, by ​ła j uż peł​na, ale prze​woź​nik roz​po​znał Ar​naua i zro​bił m iej ​sce dla

nie​go i j e​go to​wa​rzy ​sza.

— Za​wieź m nie na sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy — po​wie​dział Ar​nau, gdy prze​woź​nik j uż m iał od​pły ​-

wać.

— Naj ​pierw ga​le​ry. To roz​kaz kró​la…
— Za​wieź m nie na sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy ! — po​wtó​rzy ł Ar​nau. Prze​woź​nik prze​krzy ​wił gło​wę.

Pa​sa​że​ro​wie za​czę​li pro​te​sto​wać. — Ci​sza! — krzy k​nął Ar​nau. — Prze​cież m nie znasz. Mu​szę do​-
stać się na sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy. Przy ​szłość Bar​ce​lo​ny … od te​go za​le​ży przy ​szłość two​j ej ro​dzi​-
ny. Przy ​szłość wa​szy ch ro​dzin!

Prze​woź​nik spoj ​rzał na wiel​ki okręt wie​lo​ry b​ni​czy. Mu​siał​by zbo​czy ć z kur​su ty l​ko odro​bi​nę.

Cze​m u nie? Dla​cze​go m a nie wie​rzy ć Ar​nau​owi Es​ta​ny ​olo​wi?

— Na sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy ! — roz​ka​zał wio​śla​rzom . Gdy Ar​nau i Gu​il​lem zła​pa​li sznu​ro​we

dra​bin​ki, spusz​czo​ne

przez ka​pi​ta​na stat​ku wie​lo​ry b​ni​cze​go, prze​woź​nik ob​rał kurs na ga​le​ry.
— Do wio​seł! — roz​ka​zał Ar​nau ka​pi​ta​no​wi, za​nim wdra​pał się na po​kład.
Na znak ka​pi​ta​na wio​śla​rze za​j ę​li m iej ​sca.
— Do​kąd pły ​nie​m y ? — za​py ​tał m a​ry ​narz.
— Do ta​squ​es — rzu​cił Ar​nau. Gu​il​lem przy ​tak​nął.
— Niech Al​lach, któ​ry j est wiel​ki, ci po​m o​że.
Jed​nak, w prze​ci​wień​stwie do Gu​il​le​m a, woj ​sko i m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny nie zro​zu​m ie​li pla​nu

Ar​naua. Na wi​dok okrę​tu wie​lo​ry b​ni​cze​go kie​ru​j ą​ce​go się na peł​ne m o​rze bez żoł​nie​rzy i uzbro​j o​-
ny ch lu​dzi ktoś skwi​to​wał:

— Chce oca​lić swój sta​tek.
— Ży d! — wrza​snął ktoś in​ny.
— Zdraj ​ca!
Ze wszy st​kich stron po​sy ​pa​ły się obe​lgi i po chwi​li ca​ła pla​ża wy ​gra​ża​ła Ar​nau​owi. „Co za​-

m ie​rza ten Es​ta​ny ​ol?”, py ​ta​li ba​sta​ixos i prze​woź​ni​cy, od​pro​wa​dza​j ąc wzro​kiem okręt, któ​ry su​nął
wol​no, na​pę​dza​ny po​nad stu wio​sła​m i, opa​da​j ą​cy ​m i do wo​dy i uno​szą​cy ​m i się raz za ra​zem .

Ar​nau i Gu​il​lem sta​nę​li na dzio​bie, bacz​nie ob​ser​wu​j ąc ka​sty ​lij ​ską flo​tę, któ​ra by ​ła j uż nie​bez​-

piecz​nie bli​sko. Kie​dy m i​j a​li ka​ta​loń​skie ga​le​ry, m u​sie​li się schro​nić przed gra​dem strzał. Wy ​pro​-
sto​wa​li się do​pie​ro, gdy zna​leź​li się po​za ich za​się​giem .

— Zo​ba​czy sz, uda się — rzu​cił Ar​nau do Gu​il​le​m a. — Bar​ce​lo​na nie m o​że wpaść w rę​ce te​go

pa​dal​ca.

Ta​squ​es, ła​wi​ce pia​sku, któ​re cią​gnę​ły się rów​no​le​gle do wy ​brze​ża, chro​niąc j e przed dzia​ła​-

niem prą​dów m or​skich, by ​ły j e​dy ​ną na​tu​ral​ną osło​ną por​tu w Bar​ce​lo​nie, a j ed​no​cze​śnie za​gro​-
że​niem dla okrę​tów za​wi​j a​j ą​cy ch do sto​li​cy Ka​ta​lo​nii. Ty l​ko j ed​na dro​ga w for​m ie głę​bo​kie​go
ka​na​łu um oż​li​wia​ła do​stęp do por​tu, okrę​ty, któ​re obie​ra​ły in​ny szlak, osia​da​ły na m ie​liź​nie.

Ar​nau i Gu​il​lem pod​pły ​nę​li do ta​squ​es, zo​sta​wia​j ąc w ty ​le ty ​sią​ce gar​deł, ślą​cy ch im okrut​ne

prze​kleń​stwa. Krzy ​ki Ka​ta​loń​czy ​ków zdo​ła​ły za​głu​szy ć na​wet bi​cie dzwo​nów.

Uda się, po​wtó​rzy ł Ar​nau, ty m ra​zem w m y ​ślach, po czy m roz​ka​zał wstrzy ​m ać pra​cę wio​śla​-

rzy. Gdy sto wio​seł za​m ar​ło nad bur​tą i sta​tek wpły ​nął si​łą roz​pę​du w stre​fę ta​squ​es, do​bie​ga​j ą​ce
z brze​gu zło​rze​cze​nia i krzy ​ki za​czę​ły m ilk​nąć, aż w koń​cu na pla​ży za​pa​no​wa​ła ci​sza. Flo​ta ka​sty ​-
lij ​ska by ​ła co​raz bli​żej . Po​śród bi​cia dzwo​nów Ar​nau sły ​szał tar​cie ki​la o m ie​li​znę.

— Mu​si się udać! — rzu​cił przez zę​by.
Gu​il​lem zła​pał go m oc​no za ra​m ię. Ni​g​dy j esz​cze nie do​ty ​kał go w ten spo​sób.
Sta​tek na​dal pły ​nął po​wo​li, bar​dzo po​wo​li. Ar​nau zer​k​nął na ka​pi​ta​na. „Je​ste​śm y w ka​na​le?”,

py ​ta​ły j e​go unie​sio​ne brwi. Ka​pi​tan ski​nął gło​wą. Gdy ty l​ko padł roz​kaz unie​sie​nia wio​seł, od​gadł
za​m y sł Ar​naua.

Ca​ła Bar​ce​lo​na od​ga​dła.
— Te​raz! — krzy k​nął Ar​nau. — Skrę​caj !
Ka​pi​tan wy ​dał roz​kaz. Wio​sła na le​wej bur​cie za​nu​rzy ​ły się w m o​rzu i okręt za​czął się usta​-

wiać w po​przek. Chwi​lę po​tem dziób i ru​fa za​ry ​ły się w ścia​nach ka​na​łu.

Sta​tek się prze​chy ​lił.
Gu​il​lem ści​snął z ca​łej si​ły ra​m ię Ar​naua. Gdy ich spoj ​rze​nia się skrzy ​żo​wa​ły, Ar​nau przy ​-

gar​nął i ob​j ął Mau​ra Tłum zgro​m a​dzo​ny na pla​ży i na ga​le​rach za​czął wi​wa​to​wać.

Do​stęp do por​tu zo​stał od​cię​ty.
Król w bo​j o​wy m ry nsz​tun​ku spoj ​rzał na sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy ta​ra​su​j ą​cy ta​squ​es. Ota​cza​j ą​cy

go m oż​ni i ry ​ce​rze m il​cze​li a m o​nar​cha kon​tem ​plo​wał sce​nę.

— Na ga​le​ry — roz​ka​zał w koń​cu.
Sta​tek Ar​naua od​ciął Pio​tro​wi Okrut​ne​m u dro​gę do por​tu, zm u​sza​j ąc go do sto​cze​nia bi​twy na

peł​ny m m o​rzu. Piotr Ce​re​m o​nial​ny prze​gru​po​wy ​wał swe woj ​ska po dru​giej stro​nie ta​squ​es
i o zm ierz​chu dwie flo​ty — ka​sty ​lij ​ska, zło​żo​na z czter​dzie​stu okrę​tów wo​j en​ny ch peł​ny ch do​-
świad​czo​ny ch żoł​nie​rzy, i ka​ta​loń​ska, skle​co​na na po​cze​ka​niu z dzie​się​ciu ga​ler i dzie​sią​tek m a​ły ch
ło​dzi han​dlo​wy ch i ry ​bac​kich wy ​ła​do​wa​ny ch ludź​m i nie​za​pra​wio​ny ​m i w bo​j u — usta​wi​ły się
na​prze​ciw​ko sie​bie wzdłuż wy ​brze​ża, od klasz​to​ru Świę​tej Kla​ry po Fra​m e​nors. Nikt nie m ógł
opu​ścić Bar​ce​lo​ny ani do​stać się do m ia​sta od stro​ny m o​rza.

Pierw​sze​go dnia nie do​szło do bi​twy. Pięć ga​ler Pio​tra III oto​czy ​ło sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy i kró​-

lew​scy żoł​nie​rze prze​do​sta​li się na j e​go po​kład w m i​go​tli​wej po​świa​cie księ​ży ​ca.

— Wy ​glą​da na to, że znaj ​dzie​m y się w ogniu wal​ki — po​wie​dział Gu​il​lem do Ar​naua. Sie​dzie​li

opar​ci ple​ca​m i o bur​tę, ukry ​ci przed wzro​kiem ka​sty ​lij ​skich kusz​ni​ków.

— Te​raz j e​ste​śm y m u​rem obron​ny m m ia​sta, a prze​cież wszy st​kie bi​twy za​czy ​na​j ą się na m u​-

rach.

Pod​szedł do nich kró​lew​ski ofi​cer.
— Ar​nau Es​ta​ny ​ol? — za​py ​tał. Ar​nau uniósł rę​kę. — ze​zwa​la się wam opu​ścić sta​tek.
— A m oi lu​dzie?
— Ga​ler​ni​cy ? — W pół​m ro​ku Ar​nau i Gu​il​lem do​strze​gli zdu​m ie​nie na twa​rzy ofi​ce​ra. Cóż

ob​cho​dzi kró​la set​ka ska​zań​ców? — Mo​gą się nam przy ​dać na m iej ​scu — wy ​brnął z opre​sj i ofi​-
cer.

— W ta​kim ra​zie j a też zo​sta​j ę. To m ój sta​tek i m oi lu​dzie — oznaj ​m ił Ar​nau.
Ofi​cer wzru​szy ł ra​m io​na​m i i wró​cił do swy ch żoł​nie​rzy.
— Chcesz zej ść na ląd? — za​py ​tał Ar​nau Gu​il​le​m a. — Czy i j a nie j e​stem j ed​ny m z two​ich

lu​dzi?

— Nie i do​brze o ty m wiesz. — Mil​cze​li przez chwi​lę, ob​ser​wu​j ąc cie​nie prze​m y ​ka​j ą​ce

w m ro​ku. Sły ​sze​li bie​ga​ni​nę żoł​nie​rzy zaj ​m u​j ą​cy ch po​zy ​cj e i wy ​da​wa​ne pół​gło​sem , nie​m al​że
szep​tem , roz​ka​zy ofi​ce​rów. — Już od daw​na nie j e​steś m o​im nie​wol​ni​kiem — cią​gnął Ar​nau. —
Chęt​nie pod​pi​szę twój akt uwol​nie​nia, wy ​star​czy j ed​no two​j e sło​wo.

Kil​ku żoł​nie​rzy przy ​su​nę​ło się do nich.
— Zej dź​cie do ła​dow​ni ra​zem z resz​tą za​ło​gi — szep​nął j e​den z nich, przy ​m ie​rza​j ąc się do za​-

j ę​cia ich m iej ​sca.

— To nasz sta​tek, nikt nie bę​dzie nam m ó​wił, co m a​m y ro​bić — od​parł Ar​nau.
Żoł​nierz po​chy ​lił się nad ni​m i.
— Prze​pra​szam — po​wie​dział. — Wszy ​scy j e​ste​śm y wam wdzięcz​ni za to, co zro​bi​li​ście.
I po​szu​kał so​bie in​ne​go m iej ​sca przy bur​cie.
— Kie​dy po​zwo​lisz m i cię uwol​nić? — za​py ​tał zno​wu Ar​nau.
— Chy ​ba nie po​tra​fił​by m ży ć j a​ko czło​wiek wol​ny. Za​m il​kli. Gdy j uż wszy ​scy żoł​nie​rze we​-

szli na sta​tek i za​j ę​li swo​j e po​zy ​cj e, noc za​czę​ła ustę​po​wać m iej ​sca świ​to​wi. Ar​nau i Gu​il​lem
drze​m a​li na po​kła​dzie wśród po​ka​sły ​wa​nia i szep​tów obroń​ców.

O brza​sku Piotr Okrut​ny wy ​dał roz​kaz ata​ku. Flo​ta nie​przy ​j a​ciel​ska pod​pły ​nę​ła do ta​squ​es i Ka​-

sty ​lij ​czy ​cy za​czę​li strze​lać z kusz i m io​tać ka​m ie​nie z nie​wiel​kich tre​bu​szy um o​co​wa​ny ch na bur​-
tach i z in​ny ch ro​dza​j ów ka​ta​pult. Flo​ta ka​ta​loń​ska od​po​wie​dzia​ła na atak zza piasz​czy ​sty ch ła​wic
Wal​ki to​czy ​ły się na ca​łej li​nii wy ​brze​ża, ale głów​nie wo​kół okrę​tu Ar​naua. Piotr III nie m ógł po​-
zwo​lić, by nie​przy ​j a​ciel wdarł się na sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy, dla​te​go bro​nio​no go za​cie​kle m ię​dzy
in​ny ​m i z sa​m ej ga​le​ry kró​lew​skiej .

Wie​le osób stra​ci​ło ży ​cie od strzał obu wal​czą​cy ch stron. Ar​nau przy ​po​m niał so​bie świst strzał,

któ​re wy ​strze​li​wał przed la​ty zza skał ota​cza​j ą​cy ch za​m ek Bel​la​gu​ar​da.

Do rze​czy ​wi​sto​ści przy ​wró​ci​ły go sal​wy śm ie​chu. Ko​m u j est tak we​so​ło w trak​cie bi​twy ? Bar​-

ce​lo​na j est w nie​bez​pie​czeń​stwie, wo​kół gi​ną lu​dzie. Jak m oż​na się śm iać w ta​kiej chwi​li? Ar​nau
i Gu​il​lem po​pa​trzy ​li na sie​bie. Tak, nie prze​sły ​sze​li się. Do​cho​dził ich co​raz gło​śniej ​szy re​chot.
Ro​zej ​rze​li się za j a​kim ś schro​nie​niem , skąd m o​gli​by śle​dzić bi​twę. Z ło​dzi usta​wio​ny ch w dru​giej
i trze​ciej li​nii, po​za za​się​giem strzał, Ka​ta​loń​czy ​cy wy ​szy ​dza​li Ka​sty ​lij ​czy ​ków, po​krzy ​ku​j ąc na
nich i dwo​ru​j ąc so​bie z nich.

Ata​ku​j ą​cy sta​ra​li się tra​fić ich z ka​ta​pult, j ed​nak z m ar​ny m skut​kiem — m io​ta​ne przez nich po​-

ci​ski raz po raz wpa​da​ły do m o​rza, wzbi​j a​j ąc fon​tan​ny pia​ny. Ar​nau i Gu​il​lem po​now​nie wy ​m ie​-
ni​li spoj ​rze​nia i uśm iech​nę​li się. Ka​ta​loń​czy ​cy na ło​dziach znów za​czę​li drwić so​bie z wro​ga,
a oby ​wa​te​le Bar​ce​lo​ny, świe​żo prze​m ie​nie​ni w żoł​nie​rzy, wtó​ro​wa​li im z pla​ży, kwi​tu​j ąc śm ie​-
chem każ​dy nie​cel​ny strzał ata​ku​j ą​cy ch.

Przez ca​ły dzień Ka​ta​loń​czy ​cy na​igra​wa​li się z ka​sty ​lij ​skich ar​ty ​le​rzy ​stów, któ​rzy pu​dło​wa​li

raz za ra​zem .

— Oj , nie chciał​by m by ć te​raz na ga​le​rze Pio​tra Okrut​ne​go — m ruk​nął Gu​il​lem .
— Ani j a — za​śm iał się Ar​nau. — Aż strach po​m y ​śleć, co on zro​bi z ty ​m i pa​ta​ła​cha​m i.
Ta noc w ni​czy m nie przy ​po​m i​na​ła po​przed​niej . Ar​nau i Gu​il​lem po​m a​ga​li ran​ny m : opa​try ​-

wa​li ich i od​pro​wa​dza​li do ło​dzi, któ​re m ia​ły ich za​wieźć na ląd. Co j ak co, ale na sta​tek wie​lo​ry b​-
ni​czy do​cie​ra​ły ka​sty ​lij ​skie strza​ły. Zj a​wił się od​dział obroń​ców i gdy noc m ia​ła się j uż ku koń​co​-
wi, Ar​nau z Gu​il​lem spró​bo​wa​li się zdrzem ​nąć, by od​po​cząć przed cze​ka​j ą​cy m ich dniem .

Pierw​sze pro​m ie​nie słoń​ca wy ​rwa​ły z uśpie​nia gar​dła Ka​ta​loń​czy ​ków. Wrza​ski, obe​lgi i drwi​-

ny na po​wrót za​czę​ły nieść się po wo​dzie.

Wy ​strze​liw​szy wszy st​kie strza​ły, Ar​nau schro​nił się z Gu​il​le​m em w za​cisz​ny m m iej ​scu, by

śle​dzić prze​bieg bi​twy.

— Patrz — po​wie​dział Maur, wska​zu​j ąc nie​przy ​j a​ciel​skie ga​le​ry — dzi​siaj pod​pły ​wa​j ą znacz​-

nie bli​żej .

Miał ra​cj ę. Król Ka​sty ​lii po​sta​no​wił czy m prę​dzej skoń​czy ć z szy ​der​stwa​m i Ka​ta​loń​czy ​ków

i ru​szy ł wprost na sta​tek wie​lo​ry b​ni​czy.

— Każ im za​m ilk​nąć — rzu​cił Gu​il​lem , wpa​tru​j ąc się w nad​pły ​wa​j ą​ce ga​le​ry.
Piotr III po​spie​szy ł na ra​tu​nek stat​ko​wi Ar​naua, pod​pły ​wa​j ąc do nie​go na ty ​le, na ile po​zwa​la​-

ło pa​sm o m ie​lizn. No​wa bi​twa ro​ze​gra​ła się tuż obok nich, Gu​il​lem i Ar​nau m o​gli nie​m al do​tknąć
kró​lew​skiej ga​le​ry i wi​dzie​li j ak na dło​ni m o​nar​chę i j e​go ry ​ce​rzy.

Dwie kró​lew​skie ga​le​ry usta​wi​ły się po obu stro​nach ta​squ​es, bur​ta​m i do sie​bie. Ka​sty ​lij ​czy ​cy

od​da​li sal​wę z tre​bu​szy za​m on​to​wa​ny ch na dzio​bie. Ar​nau i Gu​il​lem spoj ​rze​li na okręt kró​lew​ski,
ale ka​m ie​nie nie​przy ​j a​cie​la nie wy ​rzą​dzi​ły naj ​wy ​raź​niej więk​szy ch szkód. Piotr III i j e​go lu​dzie
na​dal sta​li na po​kła​dzie.

— Czy to bom ​bar​da? — za​py ​tał Ar​nau, wska​zu​j ąc dzia​ło, ku któ​re​m u skie​ro​wał się m o​nar​cha.
— Tak — od​parł Gu​il​lem , Wi​dział, j ak wcią​ga​no dzia​ło na ga​le​rę, gdy król przy ​go​to​wy ​wał flo​-

tę, prze​ko​na​ny, że Ka​sty ​lij ​czy ​cy ru​szą na Ma​j or​kę.

— Bom ​bar​da na stat​ku?
— Tak — po​wtó​rzy ł Gu​il​lem .
Chy ​ba pierw​szy raz uzbra​j a się ga​le​rę w bom ​bar​dę — rzu​cił Ar​nau, bacz​nie ob​ser​wu​j ąc kró​la

wy ​da​j ą​ce​go roz​ka​zy ar​ty ​le​rzy ​stom . — Ni​g​dy do​tąd nie wi​dzia​łem …

— Ani j a…
Ich roz​m o​wę prze​rwał po​twor​ny ło​skot. Bom ​bar​da plu​nę​ła wiel​kim ka​m ie​niem ku ga​le​rze ka​-

sty ​lij ​skiej . Ar​nau i Gu​il​lem po​dą​ży ​li za nim wzro​kiem .

— Bra​wo! — wy ​krzy k​nę​li j ed​no​cze​śnie na wi​dok wa​lą​ce​go się m asz​tu.
Za​ło​gi wszy st​kich ka​ta​loń​skich ło​dzi na​gro​dzi​ły cel​ność ar​ty ​le​rzy ​stów grom ​ki​m i wi​wa​ta​m i.
Król po​now​nie ka​zał za​ła​do​wać bom ​bar​dę. Za​sko​cze​nie i zła​m a​nie m asz​tu unie​m oż​li​wi​ło nie​-

przy ​j a​cie​lo​wi ostrze​la​nie kró​lew​skiej ga​le​ry. Na​stęp​ny ka​ta​loń​ski po​cisk tra​fił do​kład​nie w dzio​-
bów​kę, nisz​cząc j ą do​szczęt​nie.

Ka​sty ​lij ​czy ​cy za​czę​li wy ​co​fy ​wać się z ta​squ​es.
Szy ​der​stwa i kró​lew​ska bom ​bar​da da​ły do m y ​śle​nia wład​cy Ka​sty ​lii, któ​ry dwie go​dzi​ny póź​-

niej na​ka​zał swej flo​cie za​koń​czy ć ob​lę​że​nie Bar​ce​lo​ny i obrać kurs na Ibi​zę.

Ar​nau i Gu​il​lem , wraz z licz​ny ​m i ofi​ce​ra​m i, ob​ser​wo​wa​li z po​kła​du od​da​la​j ą​ce się okrę​ty.

Znów bi​to w dzwo​ny.

— Te​raz trze​ba bę​dzie ścią​gnąć sta​tek z m ie​li​zny — ode​zwał się Ar​nau.
— My się ty m zaj ​m ie​m y — roz​legł się głos za j e​go ple​ca​m i. Od​wró​ciw​szy się, zo​ba​czy ł ofi​-

ce​ra, któ​ry przy ​by ł z wia​do​m o​ścią od kró​la. — Je​go wy ​so​kość ocze​ku​j e was na swej ga​le​rze.

Piotr Ce​re​m o​nial​ny m iał ca​łe dwie no​ce na po​zna​nie szcze​gó​łów z ży ​cia Ar​naua Es​ta​ny ​ola.

„Jest bo​ga​ty — oznaj ​m i​li m u raj ​cy m iej ​scy — nad​zwy ​czaj bo​ga​ty, wa​sza wy ​so​kość”. Król bez
za​in​te​re​so​wa​nia słu​chał ko​lej ​ny ch in​for​m a​cj i: by ​ły ba​sta​ix, wal​czy ł pod roz​ka​za​m i Eixi​m e​na
d’Espar​ca, żar​li​wy czci​ciel Ma​don​ny z ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Oczy kró​la roz​war​ły się sze​ro​ko do​-
pie​ro na wieść o ty m , że Ar​nau j est wdow​cem . Bo​ga​ty wdo​wiec, po​m y ​ślał. Je​śli wy j ​dzie​m y ca​-
ło z tej opre​sj i…

— Ar​nau Es​ta​ny ​ol — oznaj ​m ił grom ​kim gło​sem kró​lew​ski szam ​be​lan. — Oby ​wa​tel Bar​ce​lo​-

ny.

Piotr III za​sia​dał na po​kła​dzie w oto​cze​niu tłu​m u wiel​m o​żów, ry ​ce​rzy, raj ​ców i pa​try ​cj u​szów,

któ​rzy przy ​pły ​nę​li na kró​lew​ską ga​le​rę za​raz po wy ​co​fa​niu się Ka​sty ​lij ​czy ​ków. Gu​il​lem zo​stał
z ty ​łu, przy bur​cie.

Ar​nau j uż m iał uklęk​nąć przed kró​lem , lecz ten go po​wstrzy ​m ał.

— Je​ste​śm y z was nad wy ​raz ukon​ten​to​wa​ni — prze​m ó​wił — Wasz spry t i m ę​stwo za​wa​ży ​ły

na wy ​ni​ku bi​twy.

Mo​nar​cha za​m ilkł. Ar​nau się za​wa​hał. Po​wi​nien się ode​zwać? A m o​że za​cze​kać? Wpa​try ​wa​ły

się w nie​go oczy wszy st​kich obec​ny ch.

— W do​wód wdzięcz​no​ści za wasz czy n — cią​gnął m o​nar​cha — pra​gnie​m y na​gro​dzić was ła​-

ską.

A te​raz? Po​wi​nien coś po​wie​dzieć? Ja​ką ła​skę m a na m y ​śli król? Prze​cież j e​m u nie po​trze​ba ni​-

cze​go do szczę​ścia…

— Da​j e​m y wam za żo​nę na​szą wy ​cho​wa​ni​cę Elio​nor, któ​rej prze​ka​zu​j e​m y w po​sa​gu ba​ro​nat

Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc dels Horts i Cal​des de Mont​bui.

Po obec​ny ch prze​szedł szm er, nie​któ​rzy po​czę​li bić bra​wo. Za żo​nę?! Król m ó​wił coś o żo​nie?

Ar​nau obej ​rzał się, szu​ka​j ąc wzro​kiem Gu​il​le​m a. Na próż​no. Moż​ni i ry ​ce​rze uśm ie​cha​li się do
nie​go. Pa​dło sło​wo „żo​na”?

— Nie j e​ste​ście szczę​śli​wi, pa​nie ba​ro​nie? — za​py ​tał Piotr III, wi​dząc, że Ar​nau zer​ka za sie​-

bie.

Spoj ​rzał na kró​la. Pa​nie ba​ro​nie? Żo​na? Na co m u to? Moż​ni i ry ​ce​rze um il​kli, wi​dząc, że Ar​-

nau nie od​po​wia​da. Mo​nar​cha Prze​szy ł go wzro​kiem . Elio​nor? Kró​lew​ska wy ​cho​wa​ni​ca? Nie
m o​że… nie po​wi​nien wzgar​dzić ła​ską kró​la!

— Nie… to zna​czy … tak, wa​sza wy ​so​kość — wy ​j ą​kał. — Bar​dzo dzię​ku​j ę za wa​szą wspa​nia​-

ło​m y śl​ność.

— No więc po​sta​no​wio​ne.
Piotr III wstał. Kil​ka osób po​kle​pa​ło Ar​naua po ple​cach, win​szu​j ąc m u. Jed​nak ich sło​wa do

nie​go nie do​cie​ra​ły. Stał sam w m iej ​scu, gdzie przed chwi​lą ota​czał go tłum . Od​wró​cił się do Gu​-
il​le​m a i roz​ło​ży ł rę​ce, j ed​nak gdy Maur za​czął da​wać m u zna​ki, pa​trząc zna​czą​co na kró​la i j e​go
świ​tę, po​spiesz​nie j e opu​ścił.

Na lą​dzie po​wi​ta​no Ar​naua nie m niej hucz​nie niż sa​m e​go kró​la. Ca​łe m ia​sto ru​szy ​ło ku nie​m u,

by m u dzię​ko​wać i gra​tu​lo​wać, kle​pać go po ple​cach i ści​skać m u dłoń. Wszy ​scy chcie​li oso​bi​ście
po​win​szo​wać wy ​baw​cy Bar​ce​lo​ny, lecz Ar​nau nie roz​po​zna​wał twa​rzy, nie sły ​szał kie​ro​wa​ny ch
do nie​go słów. Aku​rat te​raz, gdy ży ​j e m u się tak do​brze i szczę​śli​wie, król po​sta​no​wił go oże​nić.
Lu​dzie od​pro​wa​dzi​li Ar​naua zbi​tą ciż​bą od pla​ży aż pod sam kan​tor, a gdy wszedł do do​m u, zo​sta​li
na uli​cy, skan​du​j ąc j e​go im ię i nie prze​sta​j ąc wzno​sić okrzy ​ków na j e​go cześć.

Kie​dy ty l​ko prze​kro​czy ł próg, Mar rzu​ci​ła m u się w ra​m io​na. Gu​il​lem wró​cił wcze​śniej i sie​-

dział te​raz na krze​śle. Nie opo​wie​dział do​m ow​ni​kom o ty m , co się wy ​da​rzy ​ło. Jo​an, któ​ry rów​nież
zj a​wił się w kan​to​rze, przy ​glą​dał się bra​tu j ak zwy ​kle po​sęp​nie.

Mar onie​m ia​ła, gdy Ar​nau wy ​rwał się gwał​tow​nie z j ej ob​j ęć. Jo​an chciał m u po​gra​tu​lo​wać,

ale brat ob​szedł się z nim po​dob​nie, a po​tem opadł na krze​sło obok Gu​il​le​m a. Wszy ​scy pa​trzy ​li na
nie​go, bo​j ąc się ode​zwać.

— Co ci j est? — od​wa​ży ł się w koń​cu za​py ​tać Jo​an.
— Wy ​swa​ta​no m nie! — krzy k​nął Ar​nau, uno​sząc rę​ce nad gło​wę. — Król po​sta​no​wił zro​bić ze

m nie ba​ro​na i wy ​swa​tał m nie ze swą wy ​cho​wa​ni​cą. Oto, j ak m i się od​wdzię​cza za po​m oc w ra​-
to​wa​niu Bar​ce​lo​ny. Zm u​sza​j ąc m nie do ożen​ku!

Jo​an m y ​ślał przez chwi​lę, prze​krzy ​wiw​szy gło​wę, a po​tem się uśm iech​nął.
— Co w ty m złe​go? — za​py ​tał.

Ar​nau spoj ​rzał na nie​go krzy ​wo. Mar za​czę​ła drżeć. Do​strze​gła to ty l​ko sto​j ą​ca w drzwiach

kuch​ni Do​na​ha, któ​ra po​spie​szy ​ła j ej na po​m oc.

— Co w ty m złe​go? — po​wtó​rzy ł Jo​an. Ty m ra​zem Ar​nau na​wet na nie​go nie spoj ​rzał. Mar

za​czę​ło się zbie​rać na wy ​m io​ty. — Dla​cze​go wzbra​niasz się przed m ał​żeń​stwem ? I to z sa​m ą wy ​-
cho​wa​ni​cą kró​la. Zo​sta​niesz ba​ro​nem Ka​ta​lo​nii.

Mar ucie​kła do kuch​ni, wal​cząc z m dło​ścia​m i. Do​na​ha wy ​bie​gła za nią.
— Co j ej do​le​ga? — za​py ​tał Ar​nau. Za​kon​nik zwle​kał z od​po​wie​dzią.
— Po​wiem ci, co j ej do​le​ga — od​rzekł w koń​cu. — Jej też przy ​da​ło​by się m ał​żeń​stwo. Wam

oboj ​gu! Na szczę​ście król m a wię​cej ole​j u w gło​wie niż ty.

— Pro​szę, Jo​an, zo​staw m nie w spo​ko​j u — j ęk​nął Ar​nau zm ę​czo​ny m gło​sem .
Mnich pod​niósł rę​ce do nie​ba i opu​ścił kan​tor.
— Idź spraw​dzić, co do​le​ga Mar — po​pro​sił Ar​nau Gu​il​le​m a.
— Nie wiem , co j ej do​le​ga — po​wie​dział nie​wol​nik, wy ​cho​dząc po chwi​li z kuch​ni. — Ale

Do​na​ha twier​dzi, że to nic po​waż​ne​go. Chy ​ba spra​wy ko​bie​ce.

Ar​nau spio​ru​no​wał go wzro​kiem .
— Nie wspo​m i​naj m i le​piej o ko​bie​tach.
— Nic nie po​ra​dzi​m y na wi​dzi​m i​się kró​la. Mo​że czas Pod​su​nie nam roz​wią​za​nie…
Jed​nak nie m ie​li cza​su do na​m y ​słu. Piotr III po​sta​no​wił wy ​ru​szy ć 23 czerw​ca na Ma​j or​kę

w po​go​ni za kró​lem Ka​sty ​lii. Roz​ka​zał, by ca​ła flo​ta zgro​m a​dzi​ła się do te​go dnia w Bar​ce​lo​nie,
i ogło​sił, że przed wy ​j az​dem pra​gnie zo​ba​czy ć ślub swej wy ​cho​wan​ki z m a​j ęt​ny m ban​kie​rem .
Wia​do​m ość prze​ka​zał Ar​nau​owi kró​lew​ski ofi​cer.

Zo​sta​ło ty l​ko dzie​więć dni! — j ęk​nął Ar​nau po j e​go wy j ​ściu. — Al​bo i m niej !
Ja​ka j est ta Elio​nor? Py ​ta​nie to spę​dza​ło m u sen z po​wiek.
Sta​ra? Ład​na? Mi​ła i po​god​na czy wy ​nio​sła i cy ​nicz​na j ak wszy st​kie zna​ne m u wiel​kie da​m y ?

Ma się oże​nić z ko​bie​tą któ​rej w ogó​le nie zna? Po​pro​sił Jo​ana o przy ​słu​gę:

— Do​wiedz się cze​goś o tej Elio​nor. Dla cie​bie to frasz​ka a j a nie m o​gę prze​stać m y ​śleć

o ty m , co m nie cze​ka.

— Po​dob​no — po​wie​dział Jo​an kil​ka go​dzin po wi​zy ​cie kró​lew​skie​go ofi​ce​ra — j est cór​ką j ed​-

ne​go z ka​ta​loń​skich ksią​żąt, któ​re​goś z wu​j ów m o​nar​chy, choć nikt na do​brą spra​wę nie wie któ​re​-
go. Jej m at​ka um ar​ła, wy ​da​j ąc j ą na świat, dla​te​go Elio​nor wy ​cho​wy ​wa​ła się na dwo​rze…

— Ale… j a​ka ona j est? — prze​rwał m u Ar​nau.
— Ma dwa​dzie​ścia trzy la​ta i j est po​wab​na.
— A cha​rak​ter?
— To da​m a — skwi​to​wał Jo​an.
Po co po​wta​rzać Ar​nau​owi to, cze​go się do​wie​dział? Że ow​szem , j est po​wab​na, ale j ej za​cię​te

ry ​sy wy ​ra​ża​j ą pre​ten​sj ę do ca​łe​go świa​ta. Że j est ka​pry ​śna i roz​piesz​czo​na, dum ​na i am ​bit​na.
Król wy ​dał j ą za pew​ne​go wiel​m o​żę, któ​ry zm arł j ed​nak krót​ko po ślu​bie i bez​dziet​na Elio​nor
wró​ci​ła na dwór. Na​gro​da? Do​wód kró​lew​skiej ła​ski? In​for​m a​to​rzy Jo​ana nie kry ​li roz​ba​wie​nia.
Piotr III m a j uż szcze​rze dość swej wy ​cho​wa​ni​cy, dla​te​go po​sta​no​wił wy ​dać j ą j ak naj ​szy b​ciej
za m ąż. A trud​no o lep​sze​go kan​dy ​da​ta niż j e​den z naj ​bo​gat​szy ch ban​kie​rów Bar​ce​lo​ny. Król
chce upiec dwie pie​cze​nie na j ed​ny m ogniu: po​zby ć się Elio​nor i za​pew​nić so​bie sta​łe źró​dło po​-
ży ​czek. Po co m ó​wić o ty m Ar​nau​owi?

— Co ro​zu​m iesz przez to, że j est da​m ą?

— Wła​śnie to — po​wie​dział Jo​an, uni​ka​j ąc wzro​ku bra​ta. — Jest da​m ą, da​m ą z cha​rak​ter​kiem ,

j ak wszy st​ka ary ​sto​krat​ki.

Elio​nor rów​nież za​się​gnę​ła j ę​zy ​ka i j ej obu​rze​nie wzra​sta w m ia​rę na​pły ​wa​j ą​cy ch do​nie​sień:

by ​ły ba​sta​ba, czło​nek brac​twa za​ło​żo​ne​go przez daw​ny ch nie​wol​ni​ków por​to​wy ch. Król cl j ą wy ​-
dać za tra​ga​rza? Mo​że i j est bo​ga​ty — wszy ​scy in​for​m a​to​rzy zgod​nie twier​dzi​li, że na​wet bar​dzo
— lecz co j ą ob​cho​dzi j e​go for​tu​na? Prze​cież ży ​j e na kró​lew​skim dwo​rze i opły ​wa w do​stat​ki.
Gdy do​wie​dzia​ła się, że Ar​nau j est na do​m iar złe​go sy ​nem zbie​głe​go wie​śnia​ka, a z po​cho​dze​nia
naj ​zwy ​klej ​szy m chło​pem pańsz​czy ź​nia​ny m , po​sta​no​wi​ła roz​m ó​wić się ze swy m opie​ku​nem .
Król chce j ą, ksią​żę​cą cór​kę, wy ​dać za ko​goś ta​kie​go?

Ale Piotr III nie przy ​j ął Elio​nor i wy ​zna​czy ł da​tę ślu​bu na 21 czerw​ca, dwa dni przed swo​im

wy ​j az​dem na Ma​j or​kę.

Uro​czy ​stość m ia​ła się od​by ć na​za​j utrz w kró​lew​skiej ka​pli​cy Świę​tej Aga​ty.
— To m a​ła ka​pli​ca — wy ​j a​śnił Jo​an. — Po​dob​nie j ak ka​pli​ca Sa​in​te-Cha​pel​le w Pa​ry ​żu, skąd

po​cho​dzi​ła kró​lo​wa Blan​ka d’An​j ou. Wła​śnie na j ej proś​bę Ja​kub Dru​gi wzniósł na po​cząt​ku wie​ku
tę ka​pli​cę, um iesz​cza​j ąc w niej re​li​kwie m ę​ki Chry ​stu​so​wej .

Za​pla​no​wa​no skrom ​ną uro​czy ​stość, w któ​rej Ar​nau​owi to​wa​rzy ​szy ć m iał ty l​ko Jo​an, po​nie​waż

Mar od​m ó​wi​ła udzia​łu w za​ślu​bi​nach. Od​kąd do​wie​dzia​ła się o pla​no​wa​ny m m ał​żeń​stwie Ar​naua,
uni​ka​ła go, m il​kła w j e​go obec​no​ści i ty l​ko cza​sa​m i zer​ka​ła na nie​go, choć nie sła​ła m u j uż uśm ie​-
chów j ak daw​niej .

Dla​te​go owe​go po​po​łu​dnia Ar​nau ze​brał się na od​wa​gę i za​pro​sił j ą na spa​cer.
— Do​kąd? — za​py ​ta​ła.
— Do​kąd? Czy j a wiem … Mo​że do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria? Twój oj ​ciec bar​dzo go lu​bił. Wiesz,

wła​śnie tam go po​zna​łem .

Mar przy ​j ę​ła za​pro​sze​nie. Skie​ro​wa​li się ku nie​do​koń​czo​nej fa​sa​dzie świą​ty ​ni. Mu​ra​rze roz​po​-

czę​li pra​cę przy dwóch m a​j ą​cy ch j ą oskrzy ​dlać ośm io​kąt​ny ch wie​żach, a m i​strzo​wie dłu​ta m o​-
zol​nie rzeź​bi​li ka​m ien​ny ty m ​pa​non, oście​ża, fi​lar i ar​chi​wol​ty por​ta​lu. Ar​nau i Mar we​szli do
środ​ka. Że​bra trze​cie​go skle​pie​nia głów​nej na​wy pię​ły się j uż w gó​rę ku zwor​ni​ko​wi ni​czy m pa​j ę​-
czy ​na osła​nia​na przez drew​nia​ne rusz​to​wa​nia, na któ​ry ch j ą roz​pię​to.

Ar​nau czuł bli​skość dziew​czy ​ny. Do​rów​ny ​wa​ła m u wzro​stem wło​sy z wdzię​kiem spły ​wa​ły j ej

na ra​m io​na. Pach​nia​ła świe​żo​ścią, po​lny ​m i kwia​ta​m i. Za​uwa​ży ł, że ro​bot​ni​cy pa​trzą na nią z za​-
chwy ​tem , choć od​wra​ca​j ą wzrok, czu​j ąc na so​bie j e​go spoj ​rze​nie. Aro​m at j ej skó​ry roz​cho​dził
się wo​kół w ry tm j ej ru​chów.

— Dla​cze​go nie chcesz by ć na m o​im ślu​bie? — za​py ​tał nie​ocze​ki​wa​nie Ar​nau.
Mar nie od​po​wie​dzia​ła. Wo​dzi​ła ocza​m i po świą​ty ​ni.
— Na​wet nie po​zwo​lo​no m i się oże​nić w m o​im ko​ście​le — do​dał roz​ża​lo​ny.
I ty m ra​zem nic nie po​wie​dzia​ła.
— Mar… — Ar​nau za​cze​kał, aż na nie​go spoj ​rzy. — Chciał​by m , że​by ś m i j u​tro to​wa​rzy ​szy ​ła.

Wiesz, że nie chcę się że​nić, że ro​bię to wbrew m o​j ej wo​li, ale król… Nie bę​dę wię​cej na​le​gał,
zgo​da? — Mar przy ​tak​nę​ła. — Po​wiedz ty l​ko, że m ię​dzy na​m i wszy st​ko po​zo​sta​nie j ak daw​niej …

Mar spu​ści​ła oczy. Chcia​ła m u ty ​le po​wie​dzieć, ty ​le wy ​znać… Nie m o​że m u od​m ó​wić, nie

m o​gła​by od​m ó​wić m u ni​cze​go.

— Dzię​ku​j ę — szep​nął Ar​nau. — Gdy ​by m stra​cił twą przy ​j aźń… Nie wiem , co by m zro​bił,

gdy ​by m stra​cił przy ​j aźń ty ch, któ​ry ch ko​cham !

Dziew​czy ​na za​drża​ła. Nie o ta​kie uczu​cie, nie o przy ​j aźń j ej cho​dzi. Pra​gnie j e​go m i​ło​ści.

Dla​cze​go zgo​dzi​ła się m u to​wa​rzy ​szy ć?

Po​pa​trzy ​ła na ap​sy ​dę.
— Wi​dzie​li​śm y z Jo​anem , j ak wcią​ga​no ten klucz skle​pie​nia — rzu​cił Ar​nau, po​dą​ża​j ąc za j ej

spoj ​rze​niem . — By ​li​śm y j esz​cze dzieć​m i.

Mi​strzo​wie wi​tra​ży ​ści pra​co​wa​li z po​świę​ce​niem przy oknach ap​sy ​dy, za​koń​czy w​szy te naj ​-

wy ż​sze, któ​ry ch ostry hak od​cię​ty by ł przez m a​łą ro​ze​tę. W na​stęp​nej ko​lej ​no​ści m ie​li przy ​stą​pić
do zdo​bie​nia wiel​kich okien ostro​łu​ko​wy ch, znaj ​du​j ą​cy ch się po​ni​żej . Łą​czy ​li ko​lo​ry, two​rząc fi​-
gu​ry i wzo​ry — po​roz​ci​na​ne cien​ki​m i, de​li​kat​ny ​m i pa​sem ​ka​m i oło​wiu — przez któ​re są​czy ​ło się
do ko​ścio​ła świa​tło.

— Ja​ko chło​piec — cią​gnął Ar​nau — m ia​łem za​szczy t roz​m a​wiać z wiel​kim Be​ren​gu​erem de

Mon​ta​gut. My, po​wie​dział wte​dy, m a​j ąc na m y ​śli Ka​ta​loń​czy ​ków, nie po​trze​bu​j e​m y in​ny ch de​-
ko​ra​cj i niż prze​strzeń i świa​tło. Wska​zał rę​ką na ap​sy ​dę, do​kład​nie tam , gdzie te​raz pa​trzy sz, a po​-
tem za​czął opusz​czać j ą w stro​nę głów​ne​go oł​ta​rza, im i​tu​j ąc świa​tło, o któ​ry m m ó​wił. Po​wie​dzia​-
łem m u, że ro​zu​m iem , co m a na m y ​śli, ale skła​m a​łem . — Mar spoj ​rza​ła na Ar​naua. — By ​łem
m ło​dy — uspra​wie​dli​wił się — a on by ł m i​strzem , wiel​kim Be​ren​gu​erem de Mon​ta​gut. Ale te​raz
j uż wiem , co m iał na m y ​śli. — Pod​szedł j esz​cze bli​żej do Mar i wska​zał ro​ze​tę ap​sy ​dy, wy ​so​ko,
bar​dzo wy ​so​ko. Mar sta​ra​ła się opa​no​wać drże​nie, wy ​wo​ła​ne j e​go bli​sko​ścią. — Wi​dzisz, j ak
świa​tło wpa​da do świą​ty ​ni? — Ar​nau za​czął opusz​czać rę​kę ku głów​ne​m u oł​ta​rzo​wi, zu​peł​nie j ak
przed la​ty Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut, ty ​le że te​raz po​ka​zy ​wał barw​ne sno​py świa​tła wpa​da​j ą​ce do
wnę​trza ko​ścio​ła. Mar po​dą​ża​ła wzro​kiem za j e​go dło​nią. — Spój rz ty l​ko. Od sło​necz​nej stro​ny
wi​tra​że m a​j ą ży ​we, czer​wo​ne, żół​te i zie​lo​ne ko​lo​ry, wy ​ko​rzy ​stu​j ą si​łę śród​ziem ​no​m or​skie​go
świa​tła. Po​zo​sta​łe wi​tra​że są bia​łe lub nie​bie​skie. I co go​dzi​nę, w m ia​rę j ak słoń​ce wę​dru​j e po nie​-
bie, świą​ty ​nia zm ie​nia wy ​gląd, bo j ej ścia​ny bar​wią się na in​ny ko​lor. Mistrz Be​ren​gu​er m iał ra​-
cj ę! Wy ​da​j e się, j ak​by ko​ściół Prze​obra​żał się co​dzien​nie, na​wet co chwi​lę, j ak​by świa​tło Wy ​-
cza​ro​wy ​wa​ło nam cią​gle no​wą świą​ty ​nię, bo choć ka​m ień Jest m ar​twy, słoń​ce ży ​j e i zm ie​nia się,
a j e​go od​bla​ski ni​g​dy nie są ta​kie sa​m e.

Za​m ar​li, oszo​ło​m ie​ni grą świa​teł.
Uj ął Mar za ra​m io​na i od​wró​cił do sie​bie. Nie opusz​czaj m nie, Mar, bła​gam .
Na​za​j utrz o świ​cie, na uro​czy ​sto​ści w ka​pli​cy Świę​tej Aga​ty m rocz​nej i prze​ła​do​wa​nej zdo​-

bie​nia​m i, Mar sta​ra​ła się po​wstrzy ​m ać łzy.

Pań​stwo m ło​dzi sta​li szty w​no przed bi​sku​pem . Elio​nor ani drgnę​ła, wy ​pro​sto​wa​na, ze wzro​-

kiem wbi​ty m w oł​tarz. Ar​nau od​wró​cił się do niej kil​ka​krot​nie na po​cząt​ku ce​re​m o​nii, ale ona
upar​cie pa​trzy ​ła przed sie​bie. Po​tem po​zwo​lił so​bie j uż ty l​ko na kil​ka ukrad​ko​wy ch spoj ​rzeń.

39

Jesz​cze te​go sa​m e​go dnia ba​ro​no​stwo Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc i Cal​des de Mont​bui od​j e​cha​ło

na za​m ek Mont​bui. Gdy ty l​ko Jo​an za​czął prze​ka​zy ​wać Ar​nau​owi py ​ta​nia och​m i​strza ba​ro​no​wej :
Gdzie za​m iesz​ka z do​nią Elio​nor? Na pię​trze po​spo​li​te​go kan​to​ru? A służ​ba? A nie​wol​ni​cy ? — Ar​-
nau ka​zał m u za​m ilk​nąć i zgo​dził się wy ​ru​szy ć w dro​gę za​raz po ce​re​m o​nii, pod wa​run​kiem że Jo​-
an bę​dzie m u to​wa​rzy ​szy ł.

— A j a po co? — za​py ​tał m nich.
— Coś m i się zda​j e, że bę​dę po​trze​bo​wał twej wie​dzy. Ba​ro​no​wa i och​m istrz od​by ​li dro​gę kon​-

no: Elio​nor sie​dzia​ła bo​kiem na ru​m a​ku, pro​wa​dzo​ny m przez słu​gę. Jej se​kre​tarz i dwie dwor​ki j e​-
cha​ły na m u​łach, a oko​ło dzie​się​ciu nie​wol​ni​ków cią​gnę​ło ty ​leż zwie​rząt j ucz​ny ch ob​ła​do​wa​ny ch
do​by t​kiem pan​ny m ło​dej .

Ar​nau wy ​na​j ął dla sie​bie wóz.
Na wi​dok roz​kle​ko​ta​nej , za​przę​żo​nej w pa​rę m u​lic fu​ry z nie​licz​ny ​m i to​boł​ka​m i Ar​naua, Jo​ana

i Mar — Gu​il​lem i Do​na​ha zo​sta​li w Bar​ce​lo​nie — ba​ro​no​wa spio​ru​no​wa​ła m ał​żon​ka wzro​kiem ,
któ​ry m ógł​by za​pa​lić po​chod​nię. By ​ło to pierw​sze spoj ​rze​nie, j a​kim go za​szczy ​ci​ła. Wy ​szła za
nie​go, lu​bo​wa​ła m u wier​ność w obec​no​ści bi​sku​pa, kró​la i kró​lo​wej , ale j esz​cze ani ra​zu nie po​pa​-
trzy ​ła na nie​go i na j e​go bli​skich.

Opu​ści​li Bar​ce​lo​nę w eskor​cie stra​ży kró​lew​skiej . Ar​nau i Mar j e​cha​li na wo​zie, Jo​an szedł

obok. Ba​ro​no​wa po​pę​dza​ła słu​gę, chcąc j ak naj ​szy b​ciej do​trzeć na m iej ​sce. Jesz​cze przed za​cho​-
dem słoń​ca uj ​rze​li swój no​wy dom .

Wznie​sio​ny na szczy ​cie pa​gór​ka za​m ek by ł nie​wiel​ką for​te​cą za​m iesz​ki​wa​ną do​ty ch​czas przez

kasz​te​la​na. Po​nie​waż wło​ścia​nie i chło​pi pańsz​czy ź​nia​ni przy ​łą​cza​li się po dro​dze do or​sza​ku, na
ostat​nim od​cin​ku cią​gnę​ło za ni​m i j uż po​nad sto osób, któ​re py ​ta​ły, kim j est tak wspa​nia​le ubra​ny
m ęż​czy ​zna sie​dzą​cy na roz​kle​ko​ta​nej fu​rze.

— Dla​cze​go sta​j e​m y ? — za​py ​ta​ła Mar, gdy or​szak za​trzy ​m ał się na roz​kaz ba​ro​no​wej .
Ar​nau wzru​szy ł ra​m io​na​m i.

— Na​stą​pi te​raz prze​ka​za​nie zam ​ku — wy ​j a​śnił Jo​an.
— Nie po​win​ni​śm y tam naj ​pierw do​j e​chać? — zdzi​wił się Ar​nau.
— Nie. Ka​ta​loń​skie pra​wo na​ka​zu​j e kasz​te​la​no​wi, j e​go ro​dzi​nie oraz służ​bie opu​ścić za​m ek

w m o​m en​cie wj az​du no​wy ch wła​ści​cie​li. — Cięż​kie wro​ta wa​row​ni roz​war​ły się z wol​na, wy ​-
pusz​cza​j ąc kasz​te​la​na i j e​go świ​tę. Zrów​naw​szy się z ba​ro​no​wą, by ​ły wła​ści​ciel wrę​czy ł j ej j a​kiś
przed​m iot. — To ty po​wi​nie​neś ode​brać klu​cze do zam ​ku — zga​nił Ar​naua Jo​an.

— A na co m i za​m ek?
Gdy po​chód m i​j ał wóz, kasz​te​lan prze​słał Ar​nau​owi i j e​go to​wa​rzy ​szom szy ​der​czy uśm iech.

Mar ob​la​ła się ru​m ień​cem . Na​wet służ​ba nie ba​ła się spoj ​rzeć im pro​sto w oczy.

— Nie po​wi​nie​neś na to po​zwa​lać — znów upo​m niał bra​ta Jo​an. — Od dzi​siaj j e​steś ich no​-

wy m pa​nem , win​ni są ci sza​cu​nek, wier​ność…

— Po​słu​chaj m nie do​brze — wszedł m u w sło​wo Ar​nau. — Nie po​trze​bu​j ę żad​ne​go zam ​ku,

nie j e​stem i nie chcę by ć ni​czy ​im pa​nem i za​pew​niam cię, że dłu​go tu nie za​ba​wię. Po wy ​da​niu
sto​sow​ny ch roz​po​rzą​dzeń i za​pa​no​wa​niu nad sy ​tu​acj i wra​cam do Bar​ce​lo​ny. Je​śli pa​ni ba​ro​no​wa
chce zo​stać, pro​szą bar​dzo, bę​dzie m ia​ła ca​ły za​m ek ty l​ko dla sie​bie.

Ma war​gach Mar po raz pierw​szy te​go dnia za​igrał uśm iech.
— Nie m o​żesz wy ​j e​chać — stwier​dził Jo​an.
Uśm iech za​m arł na ustach Mar, Ar​nau od​wró​cił się do m ni​cha.
— Mo​gę ro​bić, co m i się ży w​nie po​do​ba. Prze​cież j e​stem ba​ro​nem . Czy ba​ro​no​wie nie wo​j a​-

żu​j ą z kró​lem ca​ły ​m i m ie​sią​ca​m i?

— Tak, ale pro​wa​dzą woj ​ny.
— Za m o​j e pie​nią​dze, Jo​an, za m o​j e pie​nią​dze. Dla​te​go uwa​żam , że m am więk​sze pra​wo do

wy ​j az​du niż ci ba​ro​no​wie, któ​rzy nic, ty l​ko do​m a​ga​j ą się ta​nich po​ży ​czek. No — rzu​cił, spo​glą​da​-
j ąc na za​m ek — na co j esz​cze cze​ka​m y ? Za​m ek j est j uż pu​sty, a j a j e​stem zm ę​czo​ny.

— Ko​deks na​ka​zu​j e… — za​czął zno​wu Jo​an.
— Ty i two​j e ko​dek​sy — pry ch​nął Ar​nau. — Dla​cze​go do​m i​ni​ka​nie m u​szą się uczy ć ty ​lu

praw? Co j esz​cze na​ka​zu​j e ko…?

— Ar​nau i Elio​nor, ba​ro​no​stwo Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc i Cal​des de Mont​bui! — roz​legł się

krzy k, któ​ry echo nio​sło po do​li​nie roz​cią​ga​j ą​cej się u stóp za​ni​ku. Wszy ​scy spoj ​rze​li na szczy t
zam ​ko​wej wie​ży, skąd och​m istrz Elio​nor wrzesz​czał wnie​bo​gło​sy z dłoń​m i przy ​tknię​ty ​m i do ust:
— Ar​nau i Elio​nor, ba​ro​no​stwo Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc i Cal​des de Mont​bui! Ar​nau i Elio​nor!

— Ko​deks na​ka​zu​j e ob​wie​ścić za​j ę​cie zam ​ku — do​koń​czy ł Jo​an.
Or​szak znów ru​szy ł.
— Przy ​naj ​m niej wy ​m ie​nia m o​j e im ię. Och​m istrz na​dal po​krzy ​ki​wał z wie​ży.
— W prze​ciw​ny m ra​zie nie by ​ło​by to zgod​ne z pra​wem — stwier​dził m nich.
Ar​nau j uż m iał coś po​wie​dzieć, lecz ty l​ko po​krę​cił gło​wą.
Za​m ek, j ak czę​sto by ​wa​ło, roz​rósł się cha​oty cz​nie i wo​kół don​żo​nu do​bu​do​wa​no pię​tro​wą kon​-

struk​cj ę, gdzie na par​te​rze m ie​ści​ła się ol​brzy ​m ia sa​la, kuch​nia i spi​żar​nia, a na gó​rze kom ​na​ty.
Nie​co da​lej znaj ​do​wa​ły się za​bu​do​wa​nia prze​zna​czo​ne dla służ​by i nie​licz​ny ch żoł​nie​rzy sta​cj o​-
nu​j ą​cy ch w for​te​cy. Wła​śnie j e​den z ofi​ce​rów stra​ży, człek ni​ski, oty ​ły, flej ​tu​cho​wa​ty i ob​szar​pa​-
ny, po​wi​tał Elio​nor i j ej świ​tę, a po​tem wpro​wa​dził przy ​by ​ły ch do głów​nej sa​li zam ​ko​wej .

— Po​każ m i kom ​na​ty kasz​te​la​na! — krzy k​nę​ła Elio​nor. Ofi​cer wska​zał ka​m ien​ne scho​dy ze

skrom ​ną, rów​nież ka​m ien​ną ba​lu​stra​dą. Ba​ro​no​wa ru​szy ​ła na gó​rę, za nią po​spie​szy ł ofi​cer, och​-

m istrz, se​kre​tarz i dwor​ki. Elio​nor nie ra​czy ​ła na​wet spoj ​rzeć na Ar​naua, któ​ry zo​stał z Jo​anem
i Mar w sa​li na par​te​rze. Nie​wol​ni​cy za​czę​li wno​sić ku​fry i to​boł​ki swej pa​ni.

— Chy ​ba po​wi​nie​neś… — za​czął Jo​an.
— Nie wtrą​caj się — wark​nął Ar​nau.
Przez j a​kiś czas roz​glą​da​li się po sa​li, po​dzi​wia​j ąc wy ​so​ki strop, ol​brzy ​m i ko​m i​nek, krze​sła, kan​-

de​la​bry i stół m o​gą​cy po​m ie​ścić tu​zin bie​siad​ni​ków. Nie​ba​wem na scho​dach po​j a​wił się och​-
m istrz Elio​nor. Nie zszedł j ed​nak na dół, ale za​trzy ​m ał się trzy stop​nie nad pod​ło​gą.

— Pa​ni ba​ro​no​wa m ó​wi — za​piał, nie zwra​ca​j ąc się do ni​ko​go kon​kret​ne​go — że j est zm ę​czo​-

na i nie ży ​czy so​bie, by j ą tej no​cy nie​po​ko​j o​no.

Już m iał odej ść, lecz Ar​nau go po​wstrzy ​m ał:
— Ej , ty ! — krzy k​nął. Och​m istrz się od​wró​cił. — Prze​każ swej pa​ni, by się nie m ar​twi​ła, nikt

j ej nie bę​dzie nie​po​ko​ił tej no​cy. — Po czy m do​dał nie​co ci​szej : — Ani żad​nej in​nej … — Mar
otwo​rzy ​ła sze​ro​ko oczy i za​kry ​ła usta dłoń​m i. Och​m istrz od​wró​cił się, ale Ar​nau zno​wu go za​wo​-
łał: — Ej ! A na​sze kom ​na​ty ? — Och​m istrz wzru​szy ł ra​m io​na​m i. — Gdzie j est ofi​cer stra​ży ?

— Usłu​gu​j e pa​ni.
— Więc pędź na gó​rę i go tu przy ​ślij . Ty l​ko chy ​żo, bo j ak nie, urżnę ci klej ​no​ty ro​do​we i na​-

stęp​ny m ra​zem bę​dziesz ob​wiesz​czał za​j ę​cie zam ​ku, po​pi​sku​j ąc j ak pa​nien​ka.

Och​m istrz, ucze​pio​ny po​rę​czy scho​dów, nie wie​rzy ł wła​sny m uszom . Czy to ten sam Ar​nau,

któ​ry po​tul​nie prze​sie​dział ca​ły dzień na fur​m an​ce? Ba​ron zm ru​ży ł oczy, pod​szedł do scho​dów
i wy ​cią​gnął szty ​let ce​cho​wy ba​sta​ixos. Och​m istrz nie za​uwa​ży ł stę​pio​ne​go czub​ka, dla​te​go przy
trze​cim kro​ku Ar​naua ru​szy ł pę​dem po scho​dach.

Ar​nau spoj ​rzał za sie​bie i uj ​rzał kwa​śną m i​nę bra​ta i ro​ze​śm ia​ną bu​zię Mar. Choć nie ty l​ko ona

się uśm ie​cha​ła: kil​ku nie​wol​ni​ków Elio​nor, świad​ków ca​łej sce​ny, zer​ka​ło na sie​bie z roz​ba​wie​-
niem .

— Wy ! — krzy k​nął na nich — roz​ła​duj ​cie wóz i prze​nie​ście na​sze rze​czy do kom ​nat.
Od m ie​sią​ca m iesz​ka​li na zam ​ku. Ar​nau chciał za​pro​wa​dzić ład w swy ch po​sia​dło​ściach, j ed​-

nak ile​kroć za​sia​dał do ksiąg ra​chun​ko​wy ch, wcze​śniej czy póź​niej za​m y ​kał j e, wzdy ​cha​j ąc z re​-
zy ​gna​cj ą. Wy ​dar​te stro​ni​ce, wy dra​pa​ne i nie​udol​nie prze​ro​bio​ne cy ​fry, sprzecz​ne lub wy ​ssa​ne
z pal​ca licz​by. Ra​chun​ki by ​ły m ęt​ne i nie​zro​zu​m ia​łe.

Ty ​dzień po przy ​j eź​dzie do Mont​bui Ar​nau za​czął prze​m y ​śli​wać o po​wro​cie do Bar​ce​lo​ny i zo​-

sta​wie​niu wszy st​kie​go w rę​kach za​rząd​cy. Po​sta​no​wił j ed​nak naj ​pierw po​znać z bli​ska wło​ści. Da​-
le​ki od za​m ia​ru od​wie​dza​nia swy ch m oż​ny ch wa​sa​li, któ​rzy pod​czas wi​zy t na zam ​ku oka​zy ​wa​li
m u lek​ce​wa​że​nie, na​to​m iast pa​da​li do nóg Elio​nor, od​wie​dzał chło​pów pańsz​czy ź​nia​ny ch — pod​-
da​ny ch swy ch pod​da​ny ch.

Po​py ​cha​ny cie​ka​wo​ścią, ru​szy ł ra​zem z Mar m ię​dzy gm in. Ile by ​ło praw​dy w ty m , co m ó​-

wio​no w Bar​ce​lo​nie? Sto​łecz​ni kup​cy czę​sto kie​ro​wa​li się w in​te​re​sach do​nie​sie​nia​m i z ze​wnątrz.
Ar​nau sły ​szał, że epi​de​m ia z 1348 ro​ku wy ​lud​ni​ła wieś, a przed ro​kiem , w 1358, pla​ga sza​rań​czy
do​szczęt​nie znisz​czy ​ła upra​wy, po​gar​sza​j ąc sy ​tu​acj ę. Brak wła​sne​go za​ple​cza da​wał się po​wo​li
od​czuć w wy ​m ia​nie han​dlo​wej i kup​cy i by ​li zm u​sze​ni do zm ia​ny tak​ty ​ki.

— Wiel​ki Bo​że! — j ęk​nął Ar​nau, gdy pierw​szy od​wie​dzo​ny chłop po​pę​dził do cha​łu​py, by

przed​sta​wić no​we​m u ba​ro​no​wi swą ro​dzi​nę.

Rów​nież Mar pa​trzy ​ła ze zgro​zą na wa​lą​cy się dom i obej ​ście, tak bied​ne i brud​ne j ak m ęż​czy ​-

zna, któ​ry ich po​wi​tał a te​raz wy ​biegł z cha​łu​py, pro​wa​dząc po​ło​wi​cę i dwo​j e m a​ły ch dzie​ci.

Ca​ła czwór​ka sta​nę​ła przed ni​m i w sze​re​gu i nie​zgrab​nie się ukło​ni​ła. Pa​trzy ​li na nie​ocze​ki​wa​-

ny ch go​ści z trwo​gą. Ubra​ni by ​li w łach​m a​ny, a dzie​ci… dzie​ci sła​nia​ły się z osła​bie​nia. Ich koń​-
czy ​ny by ​ły cien​kie ni​czy m źdźbła tra​wy.

— To two​j a ro​dzi​na? — za​py ​tał Ar​nau.
Chłop m iał wła​śnie przy ​tak​nąć, gdy z cha​łu​py do​biegł ci​chut​ki płacz. Ar​nau ścią​gnął brwi.

Męż​czy ​zna po​krę​cił wol​no gło​wą, j e​go spoj ​rze​nie nie wy ​ra​ża​ło j uż lę​ku, ale sm u​tek.

— Mo​j a żo​na nie m a po​kar​m u, pa​nie.
Ar​nau po​pa​trzy ł na ko​bie​tę. Jak ta​ka chu​dzi​na m o​że m ieć po​karm ? Prze​cież nie m a na​wet pier​-

si!

— Mo​że ktoś z są​siedz​twa m ógł​by … Chłop uprze​dził j e​go py ​ta​nie:
— Wszy ​scy są w ta​kim sa​m y m po​ło​że​niu, pa​nie. Nie​m ow​lę​ta um ie​ra​j ą z gło​du.
Ką​tem oka Ar​nau zo​ba​czy ł, że Mar za​kry ​wa rę​ką usta.
— Opro​wadź m nie po go​spo​dar​stwie, chcę zo​ba​czy ć spi​chlerz, obo​ry, cha​łu​pę, po​la.
Na te sło​wa ko​bie​ta osu​nę​ła się na ko​la​na i za​czę​ła czoł​gać się do Mar i Ar​naua ze sło​wa​m i:
— Nie m o​że​m y wię​cej pła​cić, pa​nie!
Ar​nau pod​szedł do niej i wziął j ą za ra​m io​na. Ko​bie​ta sku​li​ła się.
— Co?
Dzie​ci wy ​buch​nę​ły pła​czem .
— Nie bij ​cie j ej , pa​nie, bła​gam — pro​sił chłop. — Mo​j a żo​na m ó​wi praw​dę, nie m o​że​m y

wię​cej pła​cić. Uka​rze le​piej m nie.

Ar​nau pu​ścił ko​bie​tę i pod​szedł do Mar, któ​ra ob​ser​wo​wa​ła ca​łą sce​nę sze​ro​ko roz​war​ty ​m i

ocza​m i.

— Nie bę​dę j ej bił — po​wie​dział do chło​pa. — Ani j ej , ani cie​bie, ani ni​ko​go z two​j ej ro​dzi​ny.

Nie przy ​sze​dłem po pie​nią​dze. Po pro​stu chcę obej ​rzeć two​j e go​spo​dar​stwo. Każ żo​nie wstać.

Strach prze​ro​dził się w sm u​tek, a sm u​tek w nie​do​wie​rza​nie. Zdu​m ie​ni wie​śnia​cy wbi​li w Ar​-

naua za​pad​nię​te oczy. Czy ż​by ​śm y za​ba​wia​li się w bo​gów? — po​m y ​ślał Ar​nau. Jak bar​dzo m u​sia​-
no ich skrzy w​dzić, sko​ro za​cho​wu​j ą się w ten spo​sób… Ich dziec​ko um ie​ra z gło​du, a oni m y ​ślą,
że przy ​sze​dłem po pie​nią​dze.

Spi​chlerz by ł pu​sty, po​dob​nie j ak obo​ra. Zie​m ia le​ża​ła odło​giem , na​rzę​dzia by ​ły ze​psu​te,

a cha​łu​pa… Na​wet j e​śli nie​m ow​lę nie um rze z gło​du, na pew​no za​cho​ru​j e. Ar​nau bał się wziąć
j e na rę​ce — wy ​glą​da​ło… wy ​glą​da​ło, j ak​by m ia​ło się roz​sy ​pać od j e​go do​ty ​ku.

Się​gnął do sa​kiew​ki i wy ​cią​gnął kil​ka m o​net. Już m iał j e po​dać go​spo​da​rzo​wi, ale na​m y ​ślił się

i do​dał j esz​cze kil​ka.

— To nie​m ow​lę m u​si ży ć — po​wie​dział, kła​dąc m o​ne​ty na czy m ś, co kie​dy ś by ​ło za​pew​ne

sto​łem . — Nie chcę, że​by ​ście gło​do​wa​li. To są wa​sze pie​nią​dze, ro​zu​m iesz? Nikt in​ny nie m a do
nich pra​wa. W ra​zie cze​go przy j dź do m nie na za​m ek.

Ani drgnę​li, wpa​try ​wa​li się w m o​ne​ty j ak za​klę​ci. Nie ode​rwa​li od nich wzro​ku, na​wet że​by

po​że​gnać wy ​cho​dzą​ce​go go​ścia.

Ar​nau wra​cał na za​m ek przy ​gnę​bio​ny, w za​m y ​śle​niu, m il​cząc. Mar rów​nież nie od​zy ​wa​ła się

ani sło​wem .

— Wszy ​scy są w ta​kim sa​m y m po​ło​że​niu — wy ​znał Ar​nau Ju​ano​wi, gdy prze​cha​dza​li się

w chło​dzie wie​czo​ru pod m u​ra​m i zam ​ku. — Ci, któ​rzy m ie​li tro​chę szczę​ścia, za​j ę​li opusz​czo​ne
go​spo​dar​stwa zm ar​ły ch chło​pów lub po pro​stu ucie​kli. I trud​no się dzi​wić. Do​dat​ko​we zie​m ie

prze​zna​czy ​li na la​sy i pa​stwi​ska, dzię​ki któ​ry m m o​gą wy ​ży ​wić się pod​czas nie​uro​dza​j u Jed​nak
więk​szość… więk​szość j est w tra​gicz​nej sy ​tu​acj i. Zie​m ia nie wy ​da​j e plo​nów i przy ​m ie​ra​j ą gło​-
dem .

— To nie wszy st​ko — do​dał Jo​an. — Po​dob​no m oż​ni, twoi len​ni​cy, zm u​sza​j ą ty ch, któ​rzy się

j esz​cze osta​li, do pod​pi​sa​nia cap​breus…

— Cap​breus!
— Do​ku​m en​tu przy ​wra​ca​j ą​ce​go wszy st​kie pra​wa feu​dal​ne znie​sio​ne w la​tach do​bro​by ​tu.

Chło​pów j est m niej , dla​te​go m oż​ni cie​m ię​żą ich co​raz bar​dziej , by za​gwa​ran​to​wać so​bie te sa​m e
do​cho​dy co przed la​ty, gdy wieś by ​ła lud​na, a zbio​ry ob​fi​te.

Już wcze​śniej Ar​nau źle sy ​piał. W snach wi​dział wy ​chu​dzo​ne po​sta​cie, a wte​dy bu​dził się

prze​ra​żo​ny. Na​to​m iast od roz​m o​wy z Jo​anem w ogó​le nie m ógł zm ru​ży ć oka. Ob​szedł swe wło​-
ści, szczo​drze sy ​piąc gro​szem . Jak m o​że po​zwo​lić na ta​ki wy ​zy sk? To prze​cież j e​go pod​da​ni. Ow​-
szem , za​le​że​li bez​po​śred​nio od swy ch pa​nów, któ​rzy by ​li z ko​lei j e​go len​ni​ka​m i. Je​śli on, pan feu​-
dal​ny, wy ​m a​ga świad​czeń i spła​ty czy n​szu od wa​sa​li, ci na​kła​da​j ą na bie​da​ków no​we obo​wiąz​ki,
któ​re kasz​te​lan upra​wo​m oc​nił ra​żą​cy m nie​do​pa​trze​niem .

Ci lu​dzie są nie​wol​ni​ka​m i. Nie​wol​ni​ka​m i zie​m i. Je​go zie​m i. Ar​nau sku​lił się na po​sła​niu. Je​go

nie​wol​ni​ka​m i! Ar​m ią za​gło​dzo​ny ch, obo​j ęt​ny ch wszy st​kim m ęż​czy zn, ko​biet i dzie​ci, któ​ry ch się
gnę​bi, wy ​sy ​sa z nich reszt​kę ży ​cia. Ar​nau po​m y ​ślał o m oż​ny ch od​wie​dza​j ą​cy ch Elio​nor. Try ​ska​li
zdro​wiem i ra​do​ścią! — by ​li krzep​cy, bo​ga​to odzia​ni… Jak m o​gą ży ć, śle​pi na tra​ge​dię swy ch
pod​da​ny ch? Co ro​bić?

By ł szczo​dry. Da​wał pie​nią​dze wszy st​kim po​trze​bu​j ą​cy m , ze szko​dą dla wła​snej kie​sze​ni, ale

wi​dział ra​dość na dzie​cię​cy ch bu​ziach oraz na twa​rzy to​wa​rzy ​szą​cej m u za​wsze Mar. Lecz to nie
m o​że trwać wiecz​nie. Jak tak da​lej pój ​dzie, na j e​go pie​nią​dzach wzbo​ga​cą się m oż​ni. Na​dal bę​dą
za​le​ga​li z opła​ta​m i, wy ​zy ​sku​j ąc w dwój ​na​sób bie​da​ków. Co ro​bić?

Pod​czas gdy Ar​nau by ł z dnia na dzień bar​dziej oso​wia​ły, j e​go żo​nie hu​m or wy ​raź​nie do​pi​sy ​-

wał.

Ba​ro​no​wa za​pro​si​ła m oż​ny ch, chło​pów i ca​łą oko​li​cę na dzień Wnie​bo​wzię​cia — po​in​for​m o​-

wał bra​ta Jo​an, któ​ry j a​ko j e​dy ​ny roz​m a​wiał z Elio​no​rą.

— Po co?
— By j ej zło​ży ​li… by wam zło​ży ​li — po​pra​wił się m nich — hołd len​ny. Ar​nau ka​zał m u kon​-

ty ​nu​ować. — W m y śl pra​wa… — Jo​an roz​ło​ży ł rę​ce, j ak​by m ó​wił bra​tu: sam te​go chcia​łeś. —
W m y śl pra​wa każ​dy pan feu​dal​ny m o​że za​żą​dać od swy ch wa​sa​li od​no​wie​nia hoł​du len​ne​go
i przy ​się​gi wier​no​ści. Elio​nor j esz​cze go nie otrzy ​m a​ła, więc j ej żą​da​nie j est zro​zu​m ia​łe.

— Chcesz po​wie​dzieć, że przy ​j a​dą?
— Moż​ni i ry ​ce​rze nie m u​szą sta​wić się na pu​blicz​ne we​zwa​nie pod wa​run​kiem , że przed upły ​-

wem ro​ku, m ie​sią​ca i j ed​ne​go dnia od​no​wią przy ​się​gę len​ną pry ​wat​nie. Jed​nak Elio​nor roz​m a​-
wia​ła z ni​m i i za​po​wie​dzie​li swą obec​ność. Nikt nie chce się na​ra​żać kró​lew​skiej wy ​cho​wa​ni​cy.

— A m ał​żon​ko​wi kró​lew​skiej wy ​cho​wa​ni​cy ?
Jo​an nie od​po​wie​dział. Jed​nak coś w j e​go oczach… Ar​nau znał to spoj ​rze​nie.
— Masz m i coś do po​wie​dze​nia? Mnich za​prze​czy ł ru​chem gło​wy.
Elio​nor roz​ka​za​ła zbu​do​wać po​dest na espla​na​dzie u stóp za​ni​ku. Nie m o​gła się do​cze​kać dnia

Wnie​bo​wzię​cia. Ty ​le ra​zy pa​trzy ​ła, j ak m oż​ni i ca​łe gro​dy skła​da​j ą hołd len​ny j ej opie​ku​no​wi.
A te​raz bę​dą przy ​się​ga​li j ej ni​czy m kró​lo​wej , pa​ni ty ch ziem . Co z te​go, że Ar​nau sta​nie obok

niej ? Wszy ​scy bę​dą wie​dzie​li, że ona, kró​lew​ska wy ​cho​wa​ni​ca, j est tu naj ​waż​niej ​sza.

By ​ła tak roz​anie​lo​na, że kie​dy zbli​żał się wiel​ki dzień, uśm iech​nę​ła się do swe​go m ę​ża —

chłod​no i z da​le​ka, ale j ed​nak.

Ar​nau za​wa​hał się, po czy m od​po​wie​dział j ej wy ​m u​szo​ny m gry ​m a​sem .
Dla​cze​go to zro​bi​łam ? — po​m y ​śla​ła Elio​nor i za​ci​snę​ła pię​ści. — Idiot​ka! — zga​ni​ła się w du​-

chu. Jak m o​żesz tak się po​ni​żać przed zwy ​kły m ban​kie​rzy ​ną, do te​go zbie​gły m chło​pem ? Choć
m iesz​ka​li ra​zem od pół​to​ra m ie​sią​ca, Ar​nau ni​g​dy nie od​wie​dził j ej al​ko​wy. Czy ż​by nie by ł
praw​dzi​wy m m ęż​czy ​zną? Gdy nikt nie pa​trzy ł, Elio​nor po​że​ra​ła wzro​kiem sil​ne m o​car​ne cia​ło
m ę​ża, a w sa​m ot​ne no​ce wy ​obra​ża​ła so​bie, że po​sia​da​j ą dzi​ko. Od j ak daw​na nie prze​ży ​wa ta​kich
unie​sień? Ar​nau urą​ga j ej swą obo​j ęt​no​ścią. Jak śm ie?! Przy ​gry ​zła ze zło​ścią dol​ną war​gę.
Przy j ​dzie ko​za do wo​za, po​wie​dzia​ła so​bie w du​chu.

W dniu Wnie​bo​wzię​cia wsta​ła o brza​sku. Z okna swej sa​m ot​nej sy ​pial​ni wy j ​rza​ła na espla​na​-

dę, nad któ​rą gó​ro​wał drew​nia​ny po​dest wznie​sio​ny na j ej po​le​ce​nie. Chło​pi za​czę​li j uż ścią​gać
pod za​m ek, nie​któ​rzy szli przez ca​łą noc, by zdą​ży ć na we​zwa​nie swy ch pa​nów. Nie zj a​wił się
j esz​cze nikt z m oż​ny ch.

40

Słoń​ce zwia​sto​wa​ło pięk​ny, upal​ny dzień. Ja​sne, bez​chm ur​ne nie​bo — ni​czy m nie​bo, któ​re

przed czter​dzie​sto​m a la​ty by ​ło świad​kiem we​se​la pańsz​czy ź​nia​ne​go chło​pa, Ber​na​ta Es​ta​ny ​ola —
roz​cią​ga​ło się błę​kit​ny m skle​pie​niem nad ty ​sią​ca​m i pod​da​ny ch zgro​m a​dzo​ny ch u stóp zam ​ku.
Zbli​ża​ła się um ó​wio​na go​dzi​na i Elio​nor, wy ​stro​j o​na w pa​rad​ne sza​ty, cho​dzi​ła ner​wo​wo po głów​-
nej kom ​na​cie zam ​ku Mont​bui. Wciąż cze​ka​no na m oż​ny ch i ry ​ce​rzy ! Jo​an sie​dział na krze​śle
w czar​ny m ha​bi​cie, a Ar​nau i Mar, nic so​bie nie ro​biąc z ca​łej pom ​py, wy ​m ie​nia​li roz​ba​wio​ne
spoj ​rze​nia po każ​dy m roz​pacz​li​wy m wes​tchnie​niu do​by ​wa​j ą​cy m się z pier​si Elio​nor.

W koń​cu nad​cią​gnę​li i m oż​ni. Za​po​m i​na​j ąc o na​ka​zach dwor​skiej ety ​kie​ty, słu​ga Elio​nor, nie

m niej prze​j ę​ty niż j e​go pa​ni, wtar​gnął na sa​lę, by oznaj ​m ić ich przy ​j azd. Ba​ro​no​wa wy j ​rza​ła
przez okno, a gdy się od​wró​ci​ła, j ej twarz pro​m ie​nia​ła szczę​ściem . Za​m iesz​ku​j ą​cy j ej po​sia​dło​ści
m oż​ni i ry ​ce​rze wj eż​dża​li na espla​na​dę w au​re​oli bo​gac​twa i prze​py ​chu, ich wspa​nia​łe sza​ty,
m ie​cze i klej ​no​ty m ie​sza​ły się z ar​m ią bu​ry ch, sm ęt​ny ch i wy ​tar​ty ch suk​m an chłop​skich. Rże​nie
ko​ni _ od​pro​wa​dza​ny ch przez sta​j en​ny ch za po​dest prze​rwa​ło ci​szę, j a​ką chło​pi po​wi​ta​li swy ch
pa​nów. Słu​dzy roz​sta​wi​li krze​sła obi​te barw​ny m j e​dwa​biem u stóp pod​wy ż​sze​nia, gdzie m oż​ni
i ry ​ce​rze m ie​li zło​ży ć hołd len​ny. Lud in​sty nk​tow​nie od​su​nął się od ostat​nie​go rzę​du krze​seł, two​-
rząc wi​docz​ny od​stęp po​m ię​dzy so​bą a wiel​ki​m i te​go świa​ta.

Elio​nor po​now​nie wy j ​rza​ła przez okno i ura​do​wa​ła się na wi​dok bo​gac​twa i zby t​ku, j a​ki sta​no​-

wi​li len​ni​cy. Po​czu​ła się j ak praw​dzi​wa kró​lo​wa, gdy wy ​szła do nich w to​wa​rzy ​stwie ro​dzi​ny, za​-
sia​dła na po​de​ście i po​pa​trzy ​ła wy ​nio​śle na obec​ny ch.

Se​kre​tarz Elio​nor, prze​m ie​nio​ny w m i​strza ce​re​m o​nii, roz​po​czął uro​czy ​stość od od​czy ​ta​nia

kró​lew​skie​go edy k​tu, na m o​cy któ​re​go Piotr III da​wał w po​sa​gu swej wy ​cho​wa​ni​cy Elio​nor ty ​tuł
ba​ro​no​wej Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc i Cal​des de Mont​bui, wraz ze swy ​m i do​ty ch​cza​so​wy ​m i len​ni​-
ka​m i, zie​m ia​m i i czy n​szem … Elio​nor roz​ko​szo​wa​ła się sło​wa​m i se​kre​ta​rza, czu​j ąc się obiek​tem
za​zdro​sny ch, a na​wet nie​na​wist​ny ch — cze​m uż by nie? — spoj ​rzeń by ​ły ch kró​lew​skich len​ni​ków,
bę​dą​cy ch te​raz j ej wa​sa​la​m i. Na​dal win​ni bę​dą wier​ność kró​lo​wi, j ed​nak od tej po​ry od​dzie​lać

ich bę​dzie od m o​nar​chy no​wy szcze​bel w hie​rar​chii — ona, Elio​nor. Ar​nau z ko​lei w ogó​le nie
słu​chał słów se​kre​ta​rza, za​j ę​ty od​po​wia​da​niem na uśm ie​chy wdzięcz​ny ch chło​pów.

Po​śród gm i​nu sta​ły, rów​nież obo​j ęt​ne na prze​bieg ce​re​m o​nii, dwie ko​bie​ty w j a​skra​wy ch suk​-

niach, j a​kie pra​wo na​ka​zy ​wa​ło no​sić nie​rząd​ni​com . Jed​na z nich by ​ła j uż sta​rusz​ką, dru​ga, doj ​rza​-
ła, ale wciąż pięk​na, z du​m ą pre​zen​to​wa​ła swe kształ​ty.

— Moż​ni i ry ​ce​rze! — ry k​nął se​kre​tarz, ścią​ga​j ąc na sie​bie uwa​gę na​wet Ar​naua — skła​da​cie

hołd Ar​nau​owi i Elio​nor, ba​ro​no​stwu Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc i Cal​des de Mont​bui?

— Nie!
Krzy k zda​wał się roz​dzie​rać nie​bo​skłon. By ​ły kasz​te​lan zam ​ku Mont​bui wstał i grzm ią​cy m gło​-

sem od​po​wie​dział na py ​ta​nie se​kre​ta​rza. Głu​chy po​m ruk prze​szedł przez tłum zgro​m a​dzo​ny za
rzę​da​m i krze​seł. Jo​an po​ki​wał gło​wą, j ak​by się te​go spo​dzie​wał. Mar by ​ła zm ie​sza​na i czu​ła się
nie​swo​j o. Ar​nau nie wie​dział, co ro​bić. Elio​nor zbla​dła, j ej twarz by ​ła te​raz bia​ła j ak płót​no.

Se​kre​tarz prze​niósł wzrok na swą pa​nią, j ed​nak z bra​ku wska​zó​wek prze​j ął ini​cj a​ty ​wę:
— Od​m a​wia​cie?
— Od​m a​wia​m y ! — ry k​nął kasz​te​lan, pew​ny swe​go. — Na​wet król nie m o​że nas zm u​sić do

zło​że​nia hoł​du oso​bie niż​szej sta​nem . Tak m ó​wi pra​wo! — Jo​an po​ki​wał sm ut​no gło​wą. Wo​lał nie
wspo​m i​nać Ar​nau​owi, że m oż​ni okła​m a​li Elio​nor. — Ar​nau Es​ta​ny ​ol — cią​gnął kasz​te​lan pod​nie​-
sio​ny m gło​sem — j est oby ​wa​te​lem Bar​ce​lo​ny, sy ​nem zbie​głe​go chło​pa pańsz​czy ź​nia​ne​go. Nie
zło​ży ​m y hoł​du oso​bie tak ni​sko uro​dzo​nej , choć król m ia​no​wał j ą ba​ro​nem .

Młod​sza z dwóch j a​skra​wo ubra​ny ch ko​biet sta​nę​ła na pal​cach i spoj ​rza​ła na po​dest. Za​sia​da​-

j ą​cy na nim m oż​ni j uż wcze​śniej wzbu​dzi​li j ej cie​ka​wość, j ed​nak te​raz, na wzm ian​kę o Es​ta​ny ​-
olu, oby ​wa​te​lu Bar​ce​lo​ny i chłop​skim sy ​nu, no​gi się pod nią ugię​ły.

Przez tłum znów prze​szedł po​m ruk, a se​kre​tarz po​now​nie zer​k​nął na Elio​nor. Ar​nau po​szedł za

j e​go przy ​kła​dem , j ed​nak wy ​cho​wa​ni​ca kró​la ani drgnę​ła. Sie​dzia​ła j ak za​klę​ta. Gdy pierw​sze
wra​że​nie m i​nę​ło, osłu​pie​nie prze​ro​dzi​ło się w gniew. Jej do​ty ch​czas bia​ła twarz ob​la​ła się pą​sem ,
ba​ro​no​wa drża​ła z wście​kło​ści, za​ci​ska​ła dło​nie na po​rę​czy krze​sła, j ak​by chcia​ła j e zm iaż​dży ć.

— Dla​cze​go po​wie​dzia​łaś, że um arł? — za​py ​ta​ła m łod​sza z pro​sty ​tu​tek.
— Bo to m ój sy n.
— Ar​nau j est two​im sy ​nem ?
Fran​ce​sca przy ​tak​nę​ła ru​chem gło​wy, ka​żąc Ale​dis m ó​wić ci​szej . Za nic w świe​cie nie chcia​-

ła, by się wy ​da​ło, że Ar​nau j est sy ​nem nie​rząd​ni​cy. Na szczę​ście ota​cza​j ą​cy j ą chło​pi po​chło​nię​-
ci by ​li sprzecz​ką m oż​ny ch.

Sy ​tu​acj a sta​wa​ła się co​raz bar​dziej na​pię​ta. Wo​bec bier​nej po​sta​wy to​wa​rzy ​szy Jo​an po​sta​no​-

wił in​ter​we​nio​wać.

— Nie prze​czy ​m y, że m ó​wi​cie praw​dę — rzu​cił zza ple​ców znie​wa​żo​nej ba​ro​no​wej . — Mo​-

że​cie od​m ó​wić zło​że​nia hoł​du, nie zwal​nia was to j ed​nak z obo​wiąz​ku po​słu​szeń​stwa i słu​że​nia wa​-
szy m se​nio​rom . Ta​kie j est pra​wo! Zga​dza​cie się?

Gdy kasz​te​lan, świa​do​m y, że do​m i​ni​ka​nin m a ra​cj ę, zer​kał na swy ch to​wa​rzy ​szy, Ar​nau przy ​-

wo​łał Jo​ana.

— Co to wszy st​ko zna​czy ? — za​py ​tał szep​tem .
— To zna​czy, że za​cho​wa​j ą ho​nor. Nie zło​żą hoł​du oso​bie…
— …niż​szej sta​nem — do​koń​czy ł Ar​nau. — Prze​cież wiesz, że o to nie dbam .
— Nie zło​żą ci hoł​du ani nie do​peł​nią ak​tu pod​dań​stwa len​ne​go, ale tak czy owak m u​szą by ć ci

po​słusz​ni, świad​czy ć ci usłu​gi i uznać otrzy ​m a​ne od cie​bie zie​m ie i przy ​wi​le​j e.

— Coś po​dob​ne​go do cap​breus, j a​kie oni sa​m i na​rzu​ca​j ą chło​pom ?
— Mniej wię​cej .
— Zga​dza​m y się — od​parł kasz​te​lan.
Ar​nau zlek​ce​wa​ży ł go. Na​wet na nie​go nie spoj ​rzał. Już wie​dział, j ak skoń​czy ć z wy ​zy ​skiem

chło​pów. Jo​an na​dal nad nim stał. Elio​nor j uż się nie li​czy ​ła, spo​glą​da​ła nie​wi​dzą​cy m wzro​kiem
gdzieś po​nad tłum , w ślad za pry ​ska​j ą​cy ​m i złu​dze​nia​m i.

— Czy to zna​czy — za​py ​tał Ar​nau Jo​ana — że choć nie uzna​j ą m nie za swe​go ba​ro​na, na​dal

m am nad ni​m i wła​dzę i m u​szą m nie słu​chać?

— Tak. Ra​tu​j ą j e​dy ​nie ho​nor.
— Zna​ko​m i​cie — stwier​dził Ar​nau, wsta​j ąc nie​spiesz​nie i przy ​wo​łu​j ąc do sie​bie m i​strza ce​re​-

m o​nii. — Wi​dzisz od​stęp m ię​dzy m oż​ny ​m i i lu​dem ? — spy ​tał go. — Sta​niesz tam i bę​dziesz po​-
wta​rzał j ak naj ​gło​śniej , sło​wo w sło​wo, to, co te​raz po​wiem . Chcę, by wszy ​scy m nie sły ​sze​li! —
Gdy se​kre​tarz ru​szy ł na wska​za​ne m iej ​sce, Ar​nau rzu​cił cy ​nicz​ny uśm iech kasz​te​la​no​wi, któ​ry
wciąż cze​kał na od​po​wiedź. — Ja, Ar​nau, ba​ron Gra​nol​lers, San Vi​cenc i Cal​des de Mont​bui…
Ar​nau za​cze​kał, aż j e​go sło​wa zo​sta​ną prze​ka​za​ne da​lej .

— Ja, Ar​nau — za​czął po​wta​rzać se​kre​tarz — ba​ron Gra​nol​lers, San Vi​cenc i Cal​des de Mont​-

bui…

— …za​ka​zu​j ę na m y ch wło​ściach tak zwa​ny ch „nie​spra​wie​dli​wy ch przy ​wi​le​j ów”…
— …za​ka​zu​j ę…
— Nie m o​żesz! — krzy k​nął j e​den z m oż​ny ch, prze​ry ​wa​j ąc se​kre​ta​rzo​wi.
Ar​nau spoj ​rzał na Jo​ana py ​ta​j ą​co.
— Mo​gę — rzu​cił, usły ​szaw​szy po​twier​dze​nie Jo​ana.
— Pój ​dzie​m y na skar​gę do kró​la! — krzy k​nął ktoś in​ny. Ar​nau wzru​szy ł ra​m io​na​m i. Jo​an pod​-

szedł do nie​go.

— Po​m y ​śla​łeś, co cze​ka ty ch bie​da​ków, j e​śli dasz im na​dzie​j ę, a król unie​waż​ni twe obiet​ni​ce?
— Jo​an — od​parł Ar​nau w na​gły m przy ​pły ​wie pew​no​ści sie​bie — m o​że nie znam się na hoł​-

dach len​ny ch, m oż​no​władz​twie i ry ​cer​stwie, ale po​tra​fię czy ​tać wpi​sy w m o​ich księ​gach ra​chun​-
ko​wy ch do​ty ​czą​ce po​ży ​czek za​cią​gnię​ty ch przez j e​go wy ​so​kość na kam ​pa​nię m a​ro​kań​ską. Zresz​-
tą po​ży cz​ki te, gwo​li ści​sło​ści — do​dał z uśm ie​chem — znacz​nie wzro​sły, od​kąd oże​ni​łem się
z kró​lew​ską wy ​cho​wan​ką. Co j ak co, ale m o​gę cię za​pew​nić, że Piotr Trze​ci nie za​kwe​stio​nu​j e
m o​j ej de​cy ​zj i.

Ar​nau na​ka​zał se​kre​ta​rzo​wi, by kon​ty ​nu​ował.
— …za​ka​zu​j ę na m y ch wło​ściach tak zwa​ny ch „nie​spra​wie​dli​wy ch przy ​wi​le​j ów”… — wy ​re​-

cy ​to​wał se​kre​tarz.

— Zno​szę przy ​wi​lej in​te​stia, na m o​cy któ​re​go pa​nu przy ​słu​gu​j e część spad​ku po wa​sa​lu. —

Ar​nau m ó​wił wy ​raź​nie i po​wo​li, by se​kre​tarz za nim na​dą​ży ł. Lud słu​chał w m il​cze​niu, z nie​do​-
wie​rza​niem i na​dzie​j ą. — Przy ​wi​lej cu​gu​tia, po​zwa​la​j ą​cy Pa​nu prze​j ąć po​ło​wę lub ca​łość m a​-
j ąt​ku pod​da​nej przy ​ła​pa​nej na cu​dzo​łó​stwie. Przy ​wi​lej exo​rqu​ia, przy ​zna​j ą​cy m u część m a​j ąt​ku
żo​na​te​go chło​pa, któ​ry um ie​ra bez​po​tom ​nie. Przy ​wi​lej ius ma​le​trac​tan​di, po​zwa​la​j ą​cy pa​nom
znę​cać się nad pod​da​ny ​m i i przy ​własz​czać so​bie ich wła​sność. — Zro​bi​ło się tak ci​cho, że se​kre​-
tarz za​m ilkł, bo głos ba​ro​na do​cie​rał te​raz do wszy st​kich zgro​m a​dzo​ny ch przed zam ​kiem . Fran​ce​-
sca ści​snę​ła rę​kę Ale​dis. — Przy ​wi​lej ar​sia, któ​ry na​ka​zu​j e chło​pu wy ​pła​cić od​szko​do​wa​nie za

po​żar na pań​skich zie​m iach. Przy ​wi​lej fir​ma de espo​li​fo​rza​da, przy ​zna​j ą​cy pa​nu pra​wo do ob​co​-
wa​nia w noc po​ślub​ną z ob​lu​bie​ni​cą wa​sa​la…

Od​le​głość nie po​zwo​li​ła Ar​nau​owi doj ​rzeć, że w tłu​m ie chło​pów, któ​rzy za​czę​li roz​glą​dać się

ra​do​śnie, w m ia​rę j ak do​cie​ra​ła do nich wa​ga słów ba​ro​na, j e​go le​ci​wa m at​ka pu​ści​ła rę​kę Ale​dis
i ukry ​ła twarz w dło​niach. Ale​dis zro​zu​m ia​ła wszy st​ko w oka​m gnie​niu. Łzy na​pły ​nę​ły j ej do oczu
i ob​j ę​ła sta​rusz​kę. Ty m ​cza​sem m oż​ni i ry ​ce​rze sto​j ą​cy przed po​de​stem , z któ​re​go Ar​nau prze​m a​-
wiał do ich wa​sa​li, roz​pra​wia​li nad naj ​lep​szy m spo​so​bem przed​sta​wie​nia kwe​stii kró​lo​wi.

— Zno​szę wszel​kie in​ne obo​wiąz​ki obar​cza​j ą​ce do​ty ch​czas chło​pów z wy ​j ąt​kiem spła​ty spra​-

wie​dli​we​go i zgod​ne​go z pra​wem czy n​szu len​ne​go od upra​wia​nej zie​m i. Po​zwa​lam wam wy ​pie​-
kać chleb we wła​sny ch pie​cach, pod​ku​wać zwie​rzę​ta i na​pra​wiać na​rzę​dzia we wła​sny ch kuź​-
niach. Ko​bie​ty zwal​niam z obo​wiąz​ku nie​od​płat​ne​go usłu​gi​wa​nia na dwo​rach, a m at​ki z po​win​no​-
ści kar​m ie​nia pań​skich dzie​ci. — Za​to​pio​na we wspo​m nie​niach sta​rusz​ka nie m o​gła opa​no​wać
pła​czu. — Od tej po​ry nie m u​si​cie wrę​czać wa​szy m se​nio​rom po​dar​ków z oka​zj i Bo​że​go Na​ro​-
dze​nia ani pra​co​wać bez wy ​na​gro​dze​nia na ich po​lach.

Ar​nau za​wie​sił głos na chwi​lę, ob​ser​wu​j ąc po​nad gło​wa​m i obu​rzo​ny ch m oż​ny ch tłum , któ​ry

cze​kał na upra​gnio​ne sło​wa. Bra​ko​wa​ło naj ​waż​niej ​sze​go! Lud o ty m wie​dział i z na​pię​ciem wsłu​-
chi​wał się w ci​szę. Bra​ko​wa​ło naj ​waż​niej ​sze​go!

— Ogła​szam was wol​ny ​m i ludź​m i! — oznaj ​m ił wresz​cie Ar​nau.
Kasz​te​lan krzy k​nął i po​gro​ził Ar​nau​owi pię​ścią. Po​zo​sta​li m oż​ni rów​nież ge​sty ​ku​lo​wa​li i po​-

krzy ​ki​wa​li.

— Wol​ny ​m i ludź​m i! — za​tka​ła sta​rusz​ka, ale wi​wa​tu​j ą​cy tłum za​głu​szy ł j ej szloch.
— Od dzi​siaj , od dnia, w któ​ry m m oż​ni od​m ó​wi​li zło​że​nia hoł​du kró​lew​skiej wy ​cho​wa​ni​cy,

chło​pi z ba​ro​na​tu Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc i Cal​des de Mont​bui rów​ni bę​dą chło​pom z No​wej Ka​-
ta​lo​nii, za​m iesz​ku​j ą​cy m ba​ro​na​ty En​ten​ca i Con​ca de Bar​be​ra, wsie Tar​ra​go​ny, hrab​stwa Pra​des,
Se​gar​ra i Gar​ri​ga, m ar​ki​zat Ay ​to​na, te​ry ​to​ria Tor​to​sy i Urgel​lu… Rów​ni bę​dą chło​pom z któ​re​go​-
kol​wiek z dzie​więt​na​stu re​gio​nów Ka​ta​lo​nii pod​bi​tej dzię​ki wy ​sił​ko​wi i krwi wa​szy ch oj ​ców. Je​ste​-
ście wol​ni! Je​ste​ście chło​pa​m i, j ed​nak ni​g​dy j uż nie bę​dzie​cie słu​ga​m i! Ani wy, ani wa​sze dzie​ci,
ani wa​sze wnu​ki!

— Ani m at​ki — szep​nę​ła Fran​ce​sca. — Ani wa​sze m at​ki — po​wtó​rzy ​ła i znów za​szlo​cha​ła,

przy ​trzy ​m u​j ąc się Ale​dis, któ​ra rów​nież nie m o​gła opa​no​wać em o​cj i.

Ar​nau m u​siał opu​ścić po​dest, by wdzięcz​ni chło​pi nie rzu​ci​li się na nie​go. Jo​an pod​trzy ​m ał

Elio​nor, któ​ra nie m o​gła iść o wła​sny ch si​łach. Po​dą​ża​j ą​ca za ni​m i Mar wal​czy ​ła z roz​sa​dza​j ą​-
cy m j ej pier​si wzru​sze​niem .

Gdy Ar​nau i j e​go bli​scy uda​li się na za​m ek, espla​na​da za​czę​ła pu​sto​szeć. Moż​ni usta​li​li, j ak

przed​sta​wić spra​wę kró​lo​wi, i roz​j e​cha​li się w po​śpie​chu. Za​peł​nia​j ą​cy dro​gi i go​ściń​ce chło​pi
m u​sie​li uska​ki​wać na bo​ki, by nie zgi​nąć pod ko​py ​ta​m i ru​m a​ków do​sia​da​ny ch przez roz​wście​czo​-
ny ch j eźdź​ców. Choć m ie​li przed so​bą dłu​gą dro​gę, szli uśm iech​nię​ci.

Na rów​ni​nie przed zam ​kiem po​zo​sta​ły ty l​ko dwie ko​bie​ty.
— Dla​cze​go m nie okła​m a​łaś? — za​py ​ta​ła Ale​dis. Sta​rusz​ka od​wró​ci​ła się.
— Bo nie by ​łaś go war​ta… A i j e​m u nie by ​ło pi​sa​ne spę​dzić z to​bą ży ​cia. Nie m o​głaś zo​stać

j e​go żo​ną. — Fran​ce​sca po​wie​dzia​ła to bez za​j ąk​nie​nia, na ty ​le obo​j ęt​nie, na ile po​zwa​lał j ej
ochry ​pły ze wzru​sze​nia głos.

Na​praw​dę uwa​żasz, że nie by ​łam go war​ta? — za​py ​ta​ła?. Fran​ce​sca otar​ła łzy i od​zy ​ska​ła

ener​gię oraz sta​now​czość, któ​re przez la​ta po​zwa​la​ły j ej stać na cze​le pręż​nie dzia​ła​j ą​ce​go in​te​re​-
su.

— Sa​m a wi​dzisz, do cze​go do​szedł. Nie sły ​sza​łaś, co wła​śnie uczy ​nił? My ​ślisz, że osią​gnął​by to

wszy st​ko przy to​bie?

— A więc hi​sto​ria o m o​im m ę​żu i po​j e​dy n​ku…
— By ​ła kłam ​stwem .
— I to, że m nie szu​kał…
— Po​dob​nie. — Ale​dis spoj ​rza​ła na Fran​ce​scę, ścią​ga​j ąc brwi. — Ty rów​nież m nie okła​m a​-

łaś, pa​m ię​tasz?

— Mia​łam po​wo​dy.
— Ja tak​że.
— Pew​nie, chcia​łaś, że​by m dla cie​bie pra​co​wa​ła… Te​raz wszy st​ko ro​zu​m iem .
— Nie ty l​ko dla​te​go, choć przy ​zna​j ę, że by ł to j e​den z po​wo​dów. Masz m i coś do za​rzu​ce​nia?

Ile na​iw​ny ch dziew​cząt oszu​ka​łaś od tam ​tej po​ry ?

— To nie by ​ło​by ko​niecz​ne, gdy ​by ś…
— Przy ​po​m i​nam ci, że sa​m a pod​j ę​łaś de​cy ​zj ę. — Ale​dis za​wa​ha​ła się. — Wie​le z nas nie

m ia​ło ty ​le szczę​ścia.

— Du​żo wy ​cier​pia​łam . Do​tar​łam do Fi​gu​eras, do​świad​cza​j ąc po dro​dze hań​by, po​ni​że​nia…

I na co m i to by ​ło?

— Ży ​j esz do​stat​nio, le​piej niż nie​j e​den z m oż​ny ch, któ​rzy tu dzi​siaj zj e​cha​li. Ni​cze​go ci nie

brak.

— Z wy ​j ąt​kiem god​no​ści.
Fran​ce​sca wy ​pro​sto​wa​ła się na ty ​le, na ile po​zwa​lał j ej wiek, i zm ie​rzy ​ła Ale​dis su​ro​wy m

spoj ​rze​niem .

— Coś ci po​wiem . Nie znam się na ty ch spra​wach, wiem na​to​m iast, że do​bro​wol​nie sprze​da​-

łaś m i swo​j ą god​ność. Mnie skra​dzio​no j ą, gdy by ​łam dziec​kiem . Nikt m nie nie py ​tał o zda​nie.
Dzi​siaj wy ​pła​ka​łam się za wszy st​kie cza​sy, za la​ta, kie​dy nie po​zwa​la​łam so​bie na łzy. Ale j uż
wy ​star​czy. Je​ste​śm y kim j e​ste​śm y, nic nie da — ani to​bie, ani m nie — roz​pa​m ię​ty ​wa​nie, j ak do
te​go do​szło. Zo​staw in​ny m spo​ry o god​ność Prze​cież wi​dzia​łaś lu​dzi, wśród któ​ry ch tu sta​ły ​śm y.
Kto z nich m o​że m ó​wić o god​no​ści i ho​no​rze?

— Mo​że te​raz, po znie​sie​niu nie​spra​wie​dli​wy ch przy ​wi​le​j ów…
— Nie łudź się, po​zo​sta​ną bie​da​ka​m i bez gro​sza przy du​szy. Du​żo nas kosz​to​wa​ło osią​gnię​cie

te​go, do cze​go do​szły ​śm y. Za​po​m nij o god​no​ści, to wy ​na​la​zek nie dla lu​du.

Ale​dis od​pro​wa​dzi​ła wzro​kiem roz​cho​dzą​cy ch się wie​śnia​ków. Tak, przy ​wró​co​no im wol​ność,

ale by ​li to wciąż ci sa​m i m ęż​czy ź​ni i ko​bie​ty po​zba​wio​ne na​dziei, te sa​m e wy ​głod​nia​łe, bo​se, na
wpół na​gie dzie​ci. Po​ki​wa​ła gło​wą i uści​ska​ła Fran​ce​scę.

41

— Chy ​ba m nie tu nie zo​sta​wisz?!
Elio​nor zbie​gła ze scho​dów j ak fu​ria. Ar​nau sie​dział przy sto​le w sa​li zam ​ko​wej i pod​pi​sy ​wał

do​ku​m en​ty zno​szą​ce w j e​go wło​ściach nie​spra​wie​dli​we przy ​wi​le​j e. „Gdy ty l​ko to za​ła​twię, wy ​-
j eż​dżam ”, oznaj ​m ił Jo​ano​wi. Mnich i Mar przy ​glą​da​li się tej sce​nie zza j e​go ple​ców.

Ar​nau skoń​czy ł pod​pi​sy ​wa​nie do​ku​m en​tów i pod​niósł wzrok na żo​nę. Roz​m a​wia​li chy ​ba po raz

pierw​szy od dnia ślu​bu. Ar​nau nie wstał od sto​łu.

— Dla​cze​go chcesz, by m zo​stał?
— My ​ślisz, że bę​dę m iesz​ka​ła tu, gdzie do​zna​łam ta​kie​go po​ni​że​nia?
— Za​py ​tam więc ina​czej : dla​cze​go chcesz ze m ną wy ​j e​chać?
— Bo j e​steś m o​im m ę​żem ! — za​pisz​cza​ła Elio​nor. Prze​m y ​śla​ła spra​wę po ty ​siąc​kroć: nie m o​-

że zo​stać w Mont​bui, nie m o​że rów​nież wró​cić na kró​lew​ski dwór. Ar​nau skrzy ​wił się z nie​sm a​-
kiem . — Je​śli wy ​j e​dziesz, j e​śli m nie tu zo​sta​wisz — do​da​ła Elio​nor — po​skar​żę się kró​lo​wi.

Jej sło​wa za​ko​ła​ta​ły w gło​wie Ar​naua. „Pój ​dzie​m y na skar​gę do kró​la”, za​gro​zi​li m u m oż​ni.

Li​czy ł, że za​ła​twi tę spra​wę, ale rzu​cił okiem na wła​śnie pod​pi​sa​ne do​ku​m en​ty. Je​śli Elio​nor, j e​go
żo​na i wy ​cho​wa​ni​ca kró​la, po​prze skar​gę m oż​ny ch…

— Pod​pisz — roz​ka​zał, pod​su​wa​j ąc j ej do​ku​m en​ty.
— Ni​by dla​cze​go? Uchy ​le​nie przy ​wi​le​j ów po​m niej ​szy na​sze do​cho​dy.
— Je​śli pod​pi​szesz, za​m iesz​kasz w Bar​ce​lo​nie w pa​ła​cu przy uli​cy Mont​ca​da i nie bę​dą ci j uż

po​trzeb​ne do​cho​dy z ziem . Bę​dziesz się pła​wi​ła w pie​nią​dzach.

Elio​nor po​de​szła do sto​łu, wzię​ła pió​ro i po​chy ​li​ła się nad do​ku​m en​ta​m i.
— Ja​ką m am gwa​ran​cj ę, że do​trzy ​m asz sło​wa? — za​py ​ta​ła znie​nac​ka, od​wra​ca​j ąc się do m ę​-

ża.

— Ta​ką, że w im więk​szy m do​m u za​m iesz​ka​m y, ty m rza​dziej bę​dę cię wi​dy ​wał. Że im do​stat​-

niej ​sze ży ​cie ci za​pew​nię, ty m rza​dziej bę​dziesz m i za​wra​ca​ła gło​wę. Oto gwa​ran​cj a. Mu​si ci
ona wy ​star​czy ć, bo in​nej nie do​sta​niesz.

Elio​nor spoj ​rza​ła na Jo​ana i Mar sto​j ą​cy ch za Ar​nau​em . Czy ż​by ta m a​ła się uśm ie​cha​ła?
— Oni za​m iesz​ka​j ą z na​m i? — za​py ​ta​ła, ce​lu​j ąc w nich pió​rem .
— Tak.
— Ona też?
Mar i Elio​nor skrzy ​żo​wa​ły lo​do​wa​te spoj ​rze​nia.
— Chy ​ba wy ​ra​zi​łem się j a​sno, Elio​nor. Pod​pi​su​j esz czy nie?
Pod​pi​sa​ła.
Nie cze​ka​j ąc, aż żo​na się spa​ku​j e, j esz​cze te​go sa​m e​go wie​czo​ru, gdy ze​lżał upał, Ar​nau wy ​-

ru​szy ł do Bar​ce​lo​ny na wy ​na​j ę​ty m wo​zie, czy ​li do​kład​nie tak, j ak przy ​j e​chał.

Nikt z troj ​ga po​dróż​ny ch nie obej ​rzał się, gdy wy ​j eż​dża​li przez bra​m ę zam ​ku.
— Dla​cze​go m u​si​m y z nią m iesz​kać? — za​py ​ta​ła Mar.
— Nie m o​gę na​ra​żać się Pio​tro​wi Trze​cie​m u. Z kró​la​m i ni​g​dy nic nie wia​do​m o.
Mar m il​cza​ła przez chwi​lę, za​to​pio​na w m y ​ślach.
— Dla​te​go j ej to wszy st​ko obie​ca​łeś?
— Nie…Tak, ale to ty l​ko j e​den z po​wo​dów. Przede wszy st​kim cho​dzi m i o chło​pów. Nie chcę,

by Elio​nor po​szła na skar​gę do kró​la. Mo​nar​cha przy ​znał nam do​cho​dy z len​na, choć w rze​czy ​wi​-
sto​ści są one zni​ko​m e, by nie po​wie​dzieć żad​ne. Gdy ​by Elio​nor po​wie​dzia​ła kró​lo​wi, że zlek​ce​wa​-
ży ​łem j e​go po​da​ru​nek, m ógł​by uchy ​lić m o​j ą de​cy ​zj ę.

— Król? Dla​cze​go król m iał​by …
— Po​win​naś wie​dzieć, że za​le​d​wie kil​ka lat te​m u m o​nar​cha wy ​dał de​kret prze​ciw​ko chło​pom

pańsz​czy ź​nia​ny m , na​wet prze​ciw​ko przy ​wi​le​j om , któ​re on sam i j e​go po​przed​ni​cy przy ​zna​li m ia​-
stom . Ko​ściół i m oż​no​wład​cy za​żą​da​li, by za​ra​dził m a​so​we​m u opusz​cza​niu ro​li przez chło​pów,
a król… speł​nił ich proś​bę.

— Nie po​są​dza​łam go o to.
— Król j est j ed​ny m z m oż​ny ch, Mar. Naj ​więk​szy m z nich. Prze​no​co​wa​li w fol​war​ku na

przed​m ie​ściach Mont​ca​dy.

Ar​nau szczo​drze wy ​na​gro​dził go​spo​da​rzy za go​ści​nę. Wsta​li o świ​cie i za​nim słoń​ce za​czę​ło

przy ​pie​kać, by ​li j uż w Bar​ce​lo​nie.

— Sy ​tu​acj a j est dra​m a​ty cz​na, Gu​il​lem — po​wie​dział Ar​nau po po​wi​ta​niach i wy ​j a​śnie​niach,

gdy zo​stał sam na sam z nie​wol​ni​kiem . — W Ka​ta​lo​nii dzie​j e się go​rzej , niż są​dzi​li​śm y. Do Bar​-
ce​lo​ny do​cie​ra​j ą ty l​ko ogól​ne in​for​m a​cj e, ale wy ​star​czy po​j e​chać na wieś i rzu​cić okiem na po​-
la i upra​wy, by zro​zu​m ieć, że dłu​go tak nie po​cią​gnie​m y.

— Już daw​no pod​j ą​łem sto​sow​ne kro​ki. — Sło​wa Gu​il​le​nia za​sko​czy ​ły Ar​naua. Ka​zał m u m ó​-

wić da​lej . — Kry ​zy s j est po​waż​ny, ale m oż​na się go by ​ło spo​dzie​wać. Zresz​tą nie​raz o ty m roz​-
m a​wia​li​śm y. Na​sza wa​lu​ta cią​gle tra​ci na war​to​ści na ry n​kach za​gra​nicz​ny ch, ale tu, w Ka​ta​lo​nii,
król nie pró​bu​j e te​m u za​ra​dzić i kurs wy ​m ia​ny j est zu​peł​nie nie do przy ​j ę​cia. Mia​sto co​raz bar​-
dziej się za​dłu​ża, by po​kry ć roz​po​czę​te in​we​sty ​cj e. Klien​ci nie za​ra​bia​j ą j uż na han​dlu, dla​te​go
lo​ku​j e oszczęd​no​ści gdzie in​dziej .

— A na​sze pie​nią​dze?
— Za gra​ni​cą. W Pi​zie, we Flo​ren​cj i, na​wet w Ge​nui. Tam na​dal m oż​na han​dlo​wać po roz​sąd​-

ny m kur​sie. — Mil​cze​li przez kil​ka chwil. — Ca​stel​ló zban​kru​to​wał — rzu​cił Gu​il​lem , prze​ry ​wa​j ąc
m il​cze​nie. — To po​czą​tek koń​ca.

Ar​nau przy ​po​m niał so​bie okrą​głe​go, wiecz​nie spo​co​ne​go i sy m ​pa​ty cz​ne​go ban​kie​ra.

— Co się sta​ło?
— Nie by ł prze​zor​ny. Klien​ci za​czę​li wy ​co​fy ​wać wkła​dy i nie m ógł spro​stać ich żą​da​niom .
— Zdo​ła za​pła​cić?
— Nie są​dzę.
Dwu​dzie​ste​go dzie​wią​te​go sierp​nia król po​wró​cił zwy ​cię​ski z kam ​pa​nii m a​j or​kań​skiej prze​ciw​-

ko Pio​tro​wi Okrut​ne​m u, któ​ry zdo​by w​szy i splą​dro​waw​szy Ibi​zę, czm y ch​nął z wy ​spy na wi​dok
nad​pły ​wa​j ą​cej ka​ta​loń​skiej flo​ty.

Mie​siąc póź​niej Elio​nor przy ​by ​ła do Bar​ce​lo​ny i ro​dzi​na Es​ta​ny ​ol wraz z Gu​il​le​m em — m i​m o

j e​go po​cząt​ko​we​go sprze​ci​wu — za​m iesz​ka​ła w pa​ła​cu na uli​cy Mont​ca​da.

Dwa m ie​sią​ce póź​niej król udzie​lił au​dien​cj i kasz​te​la​no​wi Mont​bui. Po​przed​nie​go dnia wy ​słan​-

ni​cy Pio​tra III po​pro​si​li Ar​naua o no​wą po​ży cz​kę. Otrzy ​m aw​szy po​trzeb​ną su​m ę, król od​pra​wił
kasz​te​la​na i pod​trzy ​m ał de​cy ​zj ę Ar​naua.

Po upły ​wie ko​lej ​ny ch dwóch m ie​się​cy i wy ​ga​śnię​ciu sze​ścio​m ie​sięcz​ne​go ter​m i​nu, j a​ki pra​-

wo da​wa​ło ban​kru​to​wi na spła​ce​nie dłu​gów, Ca​stel​ló zo​stał ścię​ty przed swy m kan​to​rem na pla​cu
Ca​nvis. Wszy ​scy ban​kie​rzy Bar​ce​lo​ny zm u​sze​ni by ​li ob​ser​wo​wać eg​ze​ku​cj ę z pierw​sze​go rzę​du.
Ar​nau wi​dział, j ak gło​wa Ca​stel​ló od​ska​ku​j e od kar​ku po cel​ny m cio​sie ka​ta. Chęt​nie za​m knął​by
oczy, j ak wie​lu j e​go to​wa​rzy ​szy, ale nie m ógł. Mu​siał to zo​ba​czy ć. To na​ucz​ka, któ​rej ni​g​dy nie
po​wi​nie​nem za​po​m nieć, po​wie​dział do sie​bie, gdy na sza​fot chlu​sta krew.

42

Uśm ie​cha​ła się do nie​go. Ma​don​na na​dal uśm ie​cha​ła się do Ar​naua, po​dob​nie j ak szczę​ście.

Miał czter​dzie​ści lat i m i​m o kry ​zy ​su j e​go in​te​re​sy szły do​brze, przy ​spa​rza​j ąc m u wiel​kich zy ​-
sków, z któ​ry ch część od​da​wał po​trze​bu​j ą​cy m lub prze​ka​zy ​wał na bu​do​wę ko​ścio​ła San​ta Ma​ria.
Z cza​sem Gu​il​lem m u​siał przy ​znać m u ra​cj ę: chło​pi zwra​ca​li po​ży cz​ki, spła​ca​j ąc j e co do gro​-
sza. Nad​m or​ska świą​ty ​nia nie prze​sta​wa​ła się roz​ra​stać, wła​śnie po​wsta​wa​ło trze​cie skle​pie​nie na​-
wy głów​nej i ośm io​bocz​ne dzwon​ni​ce oka​la​j ą​ce fa​sa​dę. W ko​ście​le ro​iło się od rze​m ieśl​ni​ków:
ka​m ie​nia​rzy, rzeź​bia​rzy, m a​la​rzy, wi​tra​ży ​stów, cie​śli i ko​wa​li. Spro​wa​dzo​no na​wet kon​struk​to​ra or​-
ga​nów, któ​re​go pra​cę Ar​nau śle​dził z cie​ka​wo​ścią, za​sta​na​wia​j ąc się, j ak brzm ieć bę​dzie m u​zy ​ka
we wnę​trzu tak oka​za​łej świą​ty ​ni. Po śm ier​ci ar​chi​dia​ko​na Ber​na​ta Llul​la i upły ​wie ka​den​cj i
dwóch in​ny ch ka​no​ni​ków na cze​le ko​ścio​ła San​ta Ma​ria sta​nął Pe​re Sa​lve​te de Mon​ti​rac, z któ​ry m
Ar​nau utrzy ​m y ​wał bli​skie sto​sun​ki. Zm arł rów​nież wiel​ki m istrz Be​ren​gu​er de Mon​ta​gut oraz j e​go
na​stęp​ca Ra​m on De​spu​ig. Bu​do​wą świą​ty ​ni kie​ro​wał te​raz Gu​il​lem Met​ge.

Ar​nau by ł za pan brat nie ty l​ko z prze​ło​żo​ny ​m i ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Je​go no​wa po​zy ​cj a i sy ​-

tu​acj a fi​nan​so​wa po​zwo​li​ły m u prze​sta​wać z raj ​ca​m i m iej ​ski​m i, pa​try ​cj u​sza​m i i człon​ka​m i Ra​dy
Stu. Li​czo​no się z j e​go zda​niem na gieł​dzie, a han​dla​rze i kup​cy ce​ni​li so​bie j e​go ra​dy.

— Po​wi​nie​neś przy ​j ąć no​m i​na​cj ę — prze​ko​ny ​wał go Gu​il​lem .
Ar​nau na​m y ​ślał się chwi​lę. Wła​śnie za​pro​po​no​wa​no m u sta​no​wi​sko kon​su​la m or​skie​go, j ed​ne​-

go z dwóch naj ​wy ż​szy ch przed​sta​wi​cie​li han​dlu w m ie​ście, ar​bi​tra w za​tar​gach ku​piec​kich — któ​-
re​go j u​ry s​dy k​cj a nie pod​le​ga​ła żad​nej in​nej in​sty ​tu​cj i w Bar​ce​lo​nie — roz​j em ​cy spo​rów za​ist​-
nia​ły ch w por​cie lub do​ty ​czą​cy ch ro​bot​ni​ków por​to​wy ch oraz straż​ni​ka praw i do​bry ch oby ​cza​-
j ów han​dlo​wy ch.

— Nie wiem , czy po​do​łam …
— Trud​no o lep​sze​go kan​dy ​da​ta niż ty, wierz m i — prze​ko​ny ​wał go Gu​il​lem . — Po​do​łasz. Na

pew​no po​do​łasz.

Ar​nau zgo​dził się za​stą​pić j ed​ne​go z kon​su​lów po upły ​wie ich ka​den​cj i.

Ko​ściół San​ta Ma​ria, in​te​re​sy, wy ​zwa​nia cze​ka​j ą​ce go w Kon​su​la​cie Mor​skim — by ​ły ba​sta​ix

oto​czy ł się m u​rem obo​wiąz​ków, za któ​ry m czuł się bez​piecz​nie, i nie zwra​cał uwa​gi na to, co dzie​-
j e się za po​tęż​ną bra​m ą j e​go no​we​go do​m u przy uli​cy Mont​ca​da.

Ar​nau speł​nił obiet​ni​cę zło​żo​ną Elio​nor w Mont​bui i cie​szy ł się ko​rzy ​ścia​m i z niej wy ​ni​ka​j ą​cy ​-

m i: m ał​żon​ko​wie trak​to​wa​li się chłod​no i z dy ​stan​sem , a ich kon​tak​ty ogra​ni​czo​ne by ​ły do m i​ni​-
m um . Ty m ​cza​sem Mar skoń​czy ​ła dwa​dzie​ścia lat, by ​ła pięk​niej ​sza niż kie​dy ​kol​wiek i na​dal
wzbra​nia​ła się przed za​m ąż​pój ​ściem . Po co, sko​ro m am Ar​naua ty l​ko dla sie​bie? Co by beze
m nie zro​bił? Kto zdej ​m o​wał​by m u bu​ty, kto wi​tał​by go, gdy wra​ca z pra​cy ? Z kim by ga​wę​dził
i ko​m u opo​wia​dał o stra​pie​niach? Elio​nor? Jo​ano​wi, wiecz​nie za​to​pio​ne​m u w uczo​ny ch księ​gach?
Nie​wol​ni​kom ? A m o​że Gu​il​le​m o​wi, z któ​ry m i tak spę​dza więk​szość dnia, m y ​śla​ła Mar.

Co​dzien​nie z nie​cier​pli​wo​ścią wy ​pa​try ​wa​ła j e​go po​wro​tu. Na od​głos ko​łat​ki za​czy ​na​ła szy b​-

ciej od​dy ​chać, a uśm iech znów wy ​pły ​wał na j ej usta, gdy bie​gła ku scho​dom . Bo pod nie​obec​-
ność Ar​naua j ej ży ​cie w do​m u przy uli​cy Mont​ca​da by ​ło nie​prze​rwa​ny m pa​sm em upo​ko​rzeń.

— Żad​ny ch ku​ro​patw! — roz​legł się w pa​ła​co​wej kuch​ni krzy k ba​ro​no​wej . — Dzi​siaj j e​m y

cie​lę​ci​nę.

Mar od​wró​ci​ła się do sto​j ą​cej w pro​gu Elio​nor. Ar​nau bar​dzo lu​bi ku​ro​pa​twy. Spe​cj al​nie po​szła

po nie na targ. Wy ​bra​ła j e po​wie​si​ła na prę​cie w kuch​ni i co​dzien​nie spraw​dza​ła, czy do​sta​tecz​nie
skru​sza​ły. Dzi​siaj ze​szła z sa​m e​go ra​na do kuch​ni by j e przy ​rzą​dzić.

— Ale… — pró​bo​wa​ła pro​te​sto​wać.
— Cie​lę​ci​nę — prze​rwa​ła j ej Elio​nor, prze​szy ​wa​j ąc j ą wzro​kiem .
Mar spoj ​rza​ła na Do​na​hę, ale nie​wol​ni​ca od​po​wie​dzia​ła j ej ty l​ko nie​zau​wa​żal​ny m wzru​sze​-

niem ra​m ion.

— To j a de​cy ​du​j ę, co się w ty m do​m u j e — cią​gnę​ła ba​ro​no​wa, zwra​ca​j ąc się ty m ra​zem do

nie​wol​ni​ków. — Ja tu rzą​dzę!

Od​wró​ci​ła się na pię​cie i wy ​szła z kuch​ni.
Elio​nor po​sta​no​wi​ła zba​dać re​zul​tat swej in​ter​wen​cj i. Czy Mar po​skar​ży się Ar​nau​owi, czy

prze​m il​czy ca​łe zda​rze​nie? Mar rów​nież się nad ty m za​sta​na​wia​ła. Czy po​win​na opo​wie​dzieć
o wszy st​kim Ar​nau​owi? Co na ty m zy ​ska? Je​śli Ar​nau weź​m ie j ą w obro​nę, nie obej ​dzie się bez
kłót​ni, a prze​cież Elio​nor m ia​ła ra​cj ę: to ona j est pa​nią do​m u. A gdy ​by nie wziął j ej w obro​nę?
Mar po​czu​ła ucisk w żo​łąd​ku. Co wte​dy ? Ar​nau na​po​m knął kie​dy ś, że nie m o​że na​ra​żać się kró​lo​-
wi. A j e​śli Elio​nor po​skar​ży się m o​nar​sze? Co na to po​wie Ar​nau?

Pod wie​czór Elio​nor ob​da​rzy ​ła Mar po​gar​dli​wy m uśm ie​chem , prze​ko​naw​szy się, że m ąż trak​-

tu​j e j ą w spo​sób nor​m al​ny, czy ​li j ak po​wie​trze. Od tej po​ry roz​sm a​ko​wa​ła się w drę​cze​niu pa​-
sier​bi​cy. Za​bro​ni​ła j ej cho​dzić z nie​wol​ni​ka​m i na za​ku​py i prze​stę​po​wać próg kuch​ni. Roz​sta​wi​ła
nie​wol​ni​ków w drzwiach kom ​nat. „Pa​ni ba​ro​no​wa nie ży ​czy so​bie, by j ej prze​szka​dza​no”, m ó​wi​li
i nie wpusz​cza​li Mar do środ​ka. Z dnia na dzień Elio​no​ra wy ​szu​ki​wa​ła co​raz wię​cej spo​so​bów, by
j ej do​ku​czy ć.

Król. Nie po​win​ni na​ra​żać się kró​lo​wi. Zda​nie to wciąż ko​ła​ta​ło się w gło​wie Mar. Prze​cież

Elio​nor j est wy ​cho​wa​ni​cą kró​la i m o​że w każ​dej chwi​li pój ść do nie​go na skar​gę, dziew​czy ​na po​-
sta​no​wi​ła, że zro​bi wszy st​ko, by ​le ty l​ko j ej nie ura​zić!

Jak​że się m y ​li​ła! Do​m o​we nie​sna​ski nie wy ​star​cza​ły Elio​nor. Za​po​m i​na​ła o swy ch m a​ły ch

zwy ​cię​stwach, gdy ty l​ko Ar​nau prze​stę​po​wał próg pa​ła​cu i Mar rzu​ca​ła m u się na szy ​j ę. Ga​wę​-
dzi​li, śm ia​li się i… ocie​ra​li o sie​bie. Ar​nau opa​dał na fo​tel i opo​wia​dał Mar o ty m , co przy ​da​rzy ​ło

m u się w cią​gu dnia, o gieł​do​wy ch spo​rach, o trans​ak​cj ach i stat​kach. Mar sie​dzia​ła u j e​go stóp,
za​słu​cha​na. Czy to nie m iej ​sce żo​ny ? Wie​czo​ra​m i, po ko​la​cj i, pa​sier​bi​ca bra​ła Ar​naua pod ra​m ię
i ra​zem kon​tem ​plo​wa​li przez okno roz​gwież​dżo​ne nie​bo. Za ich ple​ca​m i Elio​nor za​ci​ska​ła z ca​łej
si​ły pię​ści, prze​bi​j a​j ąc skó​rę pa​znok​cia​m i. Do​pie​ro gdy otrzeź​wił j ą ból, zry ​wa​ła się od sto​łu i bie​-
gła do swy ch kom ​nat.

Tam roz​m y ​śla​ła w sa​m ot​no​ści o swy m po​ło​że​niu. Ar​nau nie do​tknął j ej od dnia ślu​bu. Elio​nor

pie​ści​ła swe cia​ło: pier​si — wciąż by ​ły j ędr​ne! — po​ślad​ki i ło​no, ale gdy czu​ła kieł​ku​j ą​cą roz​-
kosz, rze​czy ​wi​stość stu​dzi​ła j ej zm y ​sły. Ta dzie​wu​cha… Ta dzie​wu​cha za​j ę​ła j ej m iej ​sce!

— Co się sta​nie, gdy m ój m ąż um rze? — za​py ​ta​ła otwar​cie, bez zbęd​ny ch wstę​pów, usiadł​szy

przy sto​le za​wa​lo​ny m książ​ka​m i. Od​kaszl​nę​ła. Wszy st​ko przez ten ga​bi​net pe​łen ksiąg, Pa​pie​rzy sk,
ku​rzu…

Re​gi​nald d’Area zm ie​rzy ł j ą bez​na​m ięt​ny m spoj ​rze​niem . To naj ​lep​szy j u​ry ​sta w m ie​ście, po​-

wie​dzia​no Elio​nor, bie​gły glo​sa​tor Usat​ges, ka​ta​loń​skie​go ko​dek​su praw.

— O ile wiem , nie m a​cie dzie​ci? — Elio​nor ścią​gnę​ła brwi. — To waż​ne — za​zna​czy ł oględ​nie

praw​nik. Tę​gi, o do​bro​tli​wy m wy ​glą​dzie, dłu​gich wło​sach i si​wej bro​dzie bu​dził za​ufa​nie.

— Nie, nie m a​m y.
— Ro​zu​m iem , że wa​sze py ​ta​nie do​ty ​czy kwe​stii m a​j ąt​ko​wy ch?
Elio​nor za​czę​ła wier​cić się nie​spo​koj ​nie na krze​śle.
— Tak — od​po​wie​dzia​ła w koń​cu.
— Otrzy ​m a​cie z po​wro​tem wasz po​sag. Je​śli cho​dzi o m a​j ą​tek m ę​ża, on sam zde​cy ​du​j e w te​-

sta​m en​cie o j e​go prze​zna​cze​niu.

— Nic m i się nie na​le​ży ?
— Ow​szem , do​cho​dy z m a​j ąt​ku, ale ty l​ko przez rok ża​ło​by.
— Ty l​ko?!
Okrzy k wy ​pro​wa​dził praw​ni​ka z rów​no​wa​gi. Co ta ko​bie​ta so​bie wy ​obra​ża?
— Za​wdzię​cza​cie to wa​sze​m u opie​ku​no​wi — rzu​cił oschle.
— Co m a​cie na m y ​śli?
— Przed ob​j ę​ciem tro​nu przez Pio​tra Trze​cie​go w Ka​ta​lo​nii obo​wią​zy ​wa​ło pra​wo Ja​ku​ba

Pierw​sze​go, prze​ka​zu​j ą​ce cno​tli​wej wdo​wie do​ży ​wot​ni do​chód z m a​j ąt​ku zm ar​łe​go m ę​ża. Jed​nak
kup​cy z Bar​ce​lo​ny i Per​pi​gnan za​zdro​śnie strze​gą swe​go dzie​dzic​twa na​wet przed żo​na​m i, więc
wy ​m o​gli na kró​lu przy ​wi​lej , za​pew​nia​j ą​cy wdo​wie utrzy ​m a​nie ty l​ko przez rok ża​ło​by. Wasz opie​-
kun pod​niósł przy ​wi​lej do ran​gi pra​wa i roz​sze​rzy ł j e na ca​łą Ka​ta​lo​nię.

Elio​nor j uż nie słu​cha​ła. Wsta​ła, nim ad​wo​kat za​koń​czy ł wy ​wód. Znów od​chrząk​nę​ła i po​wio​-

dła okiem po ga​bi​ne​cie. Po cóż m u ty ​le ksiąg? Re​gi​nald rów​nież wstał.

— Je​śli m o​gę wa​ra j esz​cze w czy m ś po​m óc…
Elio​nor, któ​ra skie​ro​wa​ła się j uż ku wy j ​ściu, m ach​nę​ła ty l​ko rę​ką.
Wszy st​ko j a​sne: m u​si dać Ar​nau​owi po​tom ​ka, by za​pew​nić so​bie do​stat​nią przy ​szłość. Ar​nau

speł​nił obiet​ni​cę i Elio​nor po raz pierw​szy w ży ​ciu do​świad​czy ​ła praw​dzi​we​go bo​gac​twa. Mo​gła
j e co praw​da oglą​dać na dwo​rze, ale pod​da​na cią​gły m kon​tro​lom kró​lew​skich skarb​ni​ków, nie po​-
sm a​ko​wa​ła go oso​bi​ście. Te​raz sza​sta​ła pie​niędz​m i, speł​nia​ła swe naj ​wy ​m y śl​niej ​sze za​chcian​ki.
Ale po śm ier​ci Ar​naua… Ta lu​bież​na wiedź​m a wszy st​ko psu​j e, to ona om o​ta​ła j ej m ę​ża. Mu​si się
j ej po​zby ć… Gdy ty l​ko prze​gna j ą z pa​ła​cu, Ar​nau pad​nie j ej do stóp! Czy ż​by nie po​tra​fi​ła
uwieść chło​pa pańsz​czy ź​nia​ne​go?

Kil​ka dni póź​niej Elio​nor we​zwa​ła do sie​bie Jo​ana, j e​dy ​ne​go człon​ka ro​dzi​ny Es​ta​ny ​olów,

z któ​ry m roz​m a​wia​ła.

— Nie wie​rzę wła​sny m uszom ! — wy ​krzy k​nął za​kon​nik, wy ​słu​chaw​szy, co m a m u do po​wie​-

dze​nia.

— Ale to praw​da, bra​cie Jo​anie — rzu​ci​ła Elio​nor, nie od​ry ​wa​j ąc rąk od twa​rzy. — Nie tknął

m nie od ślu​bu.

Jo​an wie​dział, że Ar​naua i Elio​nor nie łą​czy żad​ne uczu​cie, że nie dzie​lą sy ​pial​ni. Co z te​go?

Prze​cież nikt nie po​bie​ra się z m i​ło​ści, więk​szość m oż​ny ch śpi w od​dziel​ny ch kom ​na​tach. Ale sko​-
ro Ar​nau ni​g​dy nie ob​co​wał z Elio​nor, ich m ał​żeń​stwo j est nie​waż​ne.

— Roz​m a​wia​li​ście z m ę​żem ? — za​py ​tał.
Elio​nor od​j ę​ła dło​nie od twa​rzy i spoj ​rza​ła na m ni​cha za​czer​wie​nio​ny ​m i ocza​m i, chcąc wzbu​-

dzić j e​go li​tość.

— Nie m am od​wa​gi. Nie wiem , j ak to zro​bić. Po​za ty m oba​wiam się… — Urwa​ła w pół zda​-

nia, po​zwa​la​j ąc, by po​dej ​rze​nie za​wi​sło w po​wie​trzu.

— Cze​go się oba​wia​cie?
— Że Ar​nau j est bar​dziej za​j ę​ty Mar niż m ną.
— Prze​cież wie​cie, że Ar​nau uwiel​bia to dziew​czę.
— Nie o ta​kim ro​dza​j u m i​ło​ści m ó​wię, bra​cie Jo​anie — Po​wie​dzia​ła z na​ci​skiem Elio​nor, zni​-

ża​j ąc głos. Jo​an po​de​rwał się z fo​te​la. — Tak, wiem , że trud​no dać te​m u wia​rę, j e​stem Jed​nak
prze​ko​na​na, że to dziew​czę, j ak na​zy ​wa​cie Mar, ro​bi słod​kie oczy do m o​j e​go m ę​ża. Mam wra​że​-
nie, że trzy ​m am we wła​sny m do​m u wcie​lo​ne​go dia​bła! — Elio​nor po​sta​ra​ła się, by j ej głos za​-
drżał. — Bra​cie Jo​anie, j e​stem m ę​żat​ką i pra​gnę speł​nić m i​sj ę po​wie​rzo​ną żo​nie przez Ko​ściół.
Ale ile​kroć pró​bu​j ę to zro​bić, prze​ko​nu​j ę się, że m ąż m ój po​grą​żo​ny j est w opa​rach roz​pu​sty,
prze​sła​nia​j ą​cy ch m u m o​j ą oso​bę. Je​stem bez​sil​na!

To dla​te​go Mar nie chce wy j ść za m ąż! Czy ż​by Elio​nor m ia​ła ra​cj ę? Jo​an wy ​tę​ży ł pa​m ięć.

Ar​nau i Mar są nie​roz​łącz​ni. A j ak ta dziew​czy ​na rzu​ca m u się w ob​j ę​cia. No i te spoj ​rze​nia,
uśm ie​chy … Ależ z nie​go głu​piec! Maur na pew​no j est we wszy st​ko wta​j em ​ni​czo​ny, dla​te​go tak
j ej bro​ni.

— Sam nie wiem , co m y ​śleć — wy ​bą​kał ty l​ko.
— Mam pe​wien plan… Po​trze​bu​j ę j ed​nak wa​szej po​m o​cy, a zwłasz​cza ra​dy.

43

Jo​an za​drżał, słu​cha​j ąc Elio​nor.
— Mu​szę się nad ty m za​sta​no​wić — od​parł, gdy ba​ro​no​wa po raz ko​lej ​ny pod​kre​śli​ła swą dra​-

m a​ty cz​ną sy ​tu​acj ę m ał​żeń​ską.

Jo​an wy ​m ó​wił się od ko​la​cj i. Przez resz​tę dnia uni​kał Ar​naua i Mar oraz py ​ta​j ą​ce​go spoj ​rze​nia

Elio​nor. Wie​czo​rem za​m knął się w swo​j ej kom ​na​cie. Spoj ​rzał na księ​gi teo​lo​gicz​ne sta​ran​nie po​-
ukła​da​ne na pół​kach. W nich wła​śnie po​szu​ka od​po​wie​dzi na nur​tu​j ą​ce go wąt​pli​wo​ści. Przez
wszy st​kie la​ta spę​dzo​ne z da​la od bra​ta Jo​an nie prze​sta​wał o nim m y ​śleć. Ko​chał Ar​naua, on
i j e​go oj ​ciec by ​li j e​dy ​ny ​m i bli​ski​m i m u oso​ba​m i, gdy by ł dziec​kiem . Jed​nak m i​łość ta m ia​ła nie
m niej fał​dów niż j e​go ha​bit za​kon​ny. Kry ł się w niej po​dziw gra​ni​czą​cy w naj ​gor​szy ch m o​m en​-
tach z za​wi​ścią. Ar​nau, chło​piec o szcze​ry m uśm ie​chu i go​rą​cy m ser​cu, któ​ry za​pew​niał, że roz​-
m a​wia z Ma​don​ną. Brat Jo​an uśm iech​nął się gorz​ko na wspo​m nie​nie swo​ich wy ​sił​ków, by usły ​-
szeć głos Mat​ki Bo​skiej . Te​raz wie​dział, że to pra​wie nie​m oż​li​we, że ty l​ko nie​licz​ni do​stę​pu​j ą tej
ła​ski. Zgłę​biał świę​te księ​gi i bi​czo​wał się w na​dziei, że do​łą​czy do wy ​brań​ców, om al nie przy ​pła​-
cił zdro​wiem cią​gły ch po​stów. Wszy st​ko na próż​no.

Brat Jo​an wczy ​ty ​wał się w na​uki bi​sku​pa Hink​m a​ra, świę​te​go Le​ona Wiel​kie​go oraz m i​strza

Gra​ej a​na, w li​sty świę​te​go Paw​ła i w wie​le in​ny ch pism .

Ty l​ko przez co​niunc​tio se​xum , cie​le​sną ko​m u​nię m ę​ża i żo​ny zwią​zek m ał​żeń​ski sta​j e się od​-

zwier​cie​dle​niem j ed​no​ści Chry ​stu​sa z Ko​ścio​łem , co sta​no​wi głów​ny cel sa​kra​m en​tu. Bez car​na​-
lis co​pu​la m ał​żeń​stwo tra​ci ra​cj ę by ​tu, twier​dził pierw​szy z m ę​dr​ców.

Nie wcze​śniej niż po skon​su​m o​wa​niu m ał​żeń​stwa pod​czas ak​tu ko​pu​la​cj i zo​sta​j e ono uświę​co​-

ne w oczach Ko​ścio​ła, za​pew​niał świę​ty Le​on Wiel​ki.

Gra​cj an, m istrz Jo​ana z uni​wer​sy ​te​tu w Bo​lo​nii, roz​wi​j ał tę sa​m ą m y śl, ko​j a​rząc m ał​żeń​ską

sy m ​bo​li​kę — zgo​dę wy ​ra​żo​ną przez m ał​żon​ków u stóp oł​ta​rza — z una ca​ro, sek​su​al​ny m sca​le​-
niem m ęż​czy ​zny i ko​bie​ty. Na​wet świę​ty Pa​weł w zna​ny m Li​ście do Efe​zj an pi​sał: Kto mi​łu​je
swo​ją żo​nę, sie​bie sa​me​go mi​łu​je. Prze​cież ni​g​dy nikt nie od​no​sił się z nie​na​wi​ścią do wła​sne​go cia​-
ła, lecz [każ​dy] je ży​wi i pie​lę​gnu​je, jak i Chry​stus — Ko​ściół. Dla​te​go opu​ści czło​wiek oj​ca i mat​-

kę, a po​łą​czy się z żo​ną swo​ją, i bę​dą dwo​je jed​nym cia​łem. Ta​jem​ni​ca to wiel​ka, a ja mó​wię: w od​-

nie​sie​niu do Chry​stu​sa i do Ko​ścio​ła

8

.

Do póź​nej no​cy brat Jo​an zgłę​biał na​uki i dok​try ​ny wiel​kich m i​strzów. Cze​go szu​kał? Po​now​nie

otwo​rzy ł j e​den z trak​ta​tów. Jak dłu​go j esz​cze wzbra​niać się bę​dzie przed praw​dą? Elio​nor m a ra​-
cj ę: bez ko​pu​la​cj i, bez cie​le​sne​go zj ed​no​cze​nia m ę​ża i żo​ny m ał​żeń​stwo j est nie​waż​ne. Dla​cze​go
z nią nie ob​cu​j esz? Ży ​j esz w grze​chu. Ko​ściół nie uzna​j e twe​go m ał​żeń​stwa. Przy pło​m ie​niu
świe​cy Jo​an po​now​nie od​czy ​tał pi​sm a Gra​cj a​na: po​wo​li, wo​dząc pal​cem po li​te​rach, pró​bo​wał
od​na​leźć w nich coś, co — j uż to wie​dział — nie ist​nie​j e. Kró​lew​ska wy ​cho​wa​ni​ca! Sam m o​nar​-
cha prze​ka​zał ci swą pod​opiecz​ną, a ty nie chcesz z nią ob​co​wać. Co po​wie król, kie​dy się do​wie?
Ca​ła two​j a for​tu​na nie wy ​star​czy … Do​pu​ści​łeś się ob​ra​zy m a​j e​sta​tu. Król dał ci Elio​nor za żo​nę.
Oso​bi​ście po​pro​wa​dził j ą do oł​ta​rza, ale ty wzgar​dzi​łeś j e​go ła​ską. A bi​skup? Co po​wie bi​skup? Jo​-
an znów za​to​nął w wy ​wo​dach Gra​cj a​na. Wszy st​ko przez tę wy ​nio​słą m łód​kę, któ​ra drwi so​bie
z bo​skiej m i​sj i wy ​zna​czo​nej ko​bie​cie.

Jo​an go​dzi​na​m i wer​to​wał księ​gi, a j e​go m y ​śli błą​dzi​ły wo​kół pla​nu Elio​nor i in​ny ch m oż​li​wy ch

roz​wią​zań. Po​roz​m a​wia otwar​cie z bra​tem . Wy ​obra​ził so​bie, j ak sie​dzi przed Ar​nau​em … Nie, le​-
piej po​wie m u to na sto​j ą​co, tak, obaj bę​dą sta​li… „po​wi​nie​neś speł​nić m ał​żeń​ski obo​wią​zek wo​-
bec Elio​nor. Ży ​j esz w grze​chu”, po​wie m u. A j e​śli Ar​nau unie​sie się gnie​wem ? Prze​cież to ba​ron,
kon​sul m or​ski. Jak zwy ​kły za​kon​nik śm ie go po​uczać? Jo​an zno​wu za​głę​bił się w uczo​ny ch pi​-
sm ach. W złą go​dzi​nę Ar​nau przy ​gar​nął Mar! To ona j est źró​dłem grze​chu. Je​śli Elio​nor m a ra​-
cj ę, Ar​nau m o​że wziąć stro​nę Mar i zlek​ce​wa​ży ć wła​sne​go bra​ta. Tak, Mar j est wszy st​kie​m u win​-
na, ona i ty l​ko ona. Od​pra​wi​ła wszy st​kich pre​ten​den​tów, by ob​no​sić przed Ar​nau​em swe zm y ​sło​-
we cia​ło. Ja​kiż m ęż​czy ​zna oparł​by się ta​kiej po​ku​sie? To de​m on! Dia​beł w ko​bie​cej po​sta​ci, wcie​-
le​nie po​ku​sy i grze​chu. Dla​cze​go m a ry ​zy ​ko​wać utra​tę bra​ter​skiej m i​ło​ści, sko​ro to Mar j est de​-
m o​nem ? Tak, Mar j est si​łą nie​czy ​stą. Ona j est wszy st​kie​m u win​na. Ty l​ko Chry ​stus oparł się po​ku​-
sie. A Ar​nau nie j est Bo​giem , lecz zwy ​kły m śm ier​tel​ni​kiem . Nie m o​że po​zwo​lić, by j e​go brat
cier​piał przez tę dia​bli​cę.

Jo​an znów za​to​nął w księ​gach. Wresz​cie zna​lazł to, cze​go szu​kał:
Spój rz ty l​ko, j ak ska​za​ni j e​ste​śm y na zło, sko​ro na​sza ludz​ka na​tu​ra przez swe wro​dzo​ne ze​psu​-

cie bez żad​ne​go ze​wnętrz​ne​go bodź​ca ani pod​szep​tu ule​ga grze​cho​wi. Dla​te​go, gdy ​by do​broć na​-
sze​go Pa​na nie po​wścią​gnę​ła tej na​tu​ral​nej skłon​no​ści na​szej , wszy ​scy w spo​sób plu​ga​wy ule​gli​-
by ​śm y grze​cho​wi. Wszak czy ​ta​m y, że dzie​cię nie​win​ne, któ​re ni​g​dy nie wi​dzia​ło nie​wia​sty, wy ​-
cho​wa​ne przez świę​ty ch m ę​żów na pu​sty ​ni, za​pro​wa​dzo​no do m ia​sta, do oj ​ca swe​go i m at​ki swo​-
j ej . I gdy ty l​ko tra​fi​ło tam , gdzie oni się znaj ​do​wa​li, za​py ​ta​ło ty ch, któ​rzy j e przy ​wie​dli, o oglą​da​-
ne tam cu​da. A uj ​rzaw​szy pięk​ne ko​bie​ty w sza​tach zdob​ny ch, za​py ​ta​ło, co to ta​kie​go, i świę​ci
m ę​żo​wie od​rze​kli, że to de​m o​ny wo​dzą​ce lu​dzi na po​ku​sze​nie. A gdy znaj ​do​wa​li się w do​m u oj ​ca
i m at​ki, za​py ​ta​li j e świę​ci pu​stel​ni​cy : „ Na​pa​trzy ​łeś się na rze​czy licz​ne i no​we, któ​ry ch ni​g​dy do​-
tąd nie wi​dzia​łeś. Po​wiedz, któ​ra z nich po​do​ba​ła ci się naj ​bar​dziej ? ”. Na to dzie​cię od​po​wie​dzia​-
ło: „Ze wszy st​kich cu​dów, któ​re tu uj ​rza​łem , naj ​bar​dziej po​do​ba​ły m i się de​m o​ny wio​dą​ce lu​dzi
na po​ku​sze​nie”. Wte​dy oni za​wo​ła​li: „O, nik​czem ​ny ! Czy nie sły ​sza​łeś i nie czy ​ta​łeś, j ak prze​-
wrot​ne są to de​m o​ny i j a​kie zło wy ​rzą​dza​j ą, i że do​m em ich j est pie​kło? Jak​że więc m o​gły ci się
spodo​bać, gdy j e uj ​rza​łeś?”. Od​po​wie​dział im : „ Choć są złe, wy ​rzą​dza​j ą zło i m iesz​ka​j ą w pie​kle,
za nic m iał​by m ca​łe to zło i chęt​nie za​m iesz​kał​by m w pie​kle, by ​le ty l​ko j e oglą​dać. Te​raz j uż

wiem , że dia​bły nie są tak złe, j ak m ó​wio​no, i że do​brze by ​ło​by m i w pie​kle, sko​ro one j e za​m iesz​-
ku​j ą, bo z ta​ki​m i wła​śnie dia​bła​m i chciał​by m ob​co​wać. I niech Bóg da, by m tam do nich do​łą​-
czy ł”.

Gdy skoń​czy ł czy ​tać i za​m knął księ​gę, świ​ta​ło. Nie bę​dzie ry ​zy ​ko​wał. Nie bę​dzie świę​ty m pu​-

stel​ni​kiem na​po​m i​na​j ą​cy m dzie​cię, któ​re upodo​ba​ło so​bie dia​bła. Nie na​zwie bra​ta nik​czem ​ni​-
kiem . Po​zo​sta​ło m u ty l​ko j ed​no wy j ​ście. Po​słu​cha ksiąg, na​by ​ty ch zresz​tą za pie​nią​dze Ar​naua.
Jo​an opadł na klęcz​nik usta​wio​ny przed wi​ze​run​kiem Ukrzy ​żo​wa​ne​go i po​grą​ży ł się w m o​dli​twie.

Przed za​śnię​ciem wy ​da​ło m u się, że czu​j e dziw​ną woń — za​pach śm ier​ci, któ​ry wy ​peł​nił ca​ły

po​kój i om al go nie udu​sił.

W dzień świę​te​go Mar​ka Ar​nau Es​ta​ny ​ol, ba​ron Gra​nol​lers Sant Vi​cenc i Cal​des de Mon​bui,

zo​stał wy ​bra​ny przez pa​try ​cj at i Ra​dę Stu na kon​su​la m or​skie​go Bar​ce​lo​ny. Zgod​nie z re​gu​la​m i​-
nem on, dru​gi kon​sul, raj ​cy i pa​try ​cj u​sze na oczach wi​wa​tu​j ą​cy ch tłu​m ów obe​szli w pro​ce​sj i
m ia​sto i uda​li się na gieł​dę, gdzie m ie​ści​ła się sie​dzi​ba Kon​su​la​tu Mor​skie​go. By ł to prze​bu​do​wy ​-
wa​ny wła​śnie gm ach sto​j ą​cy na na​brze​żu, nie​da​le​ko ko​ścio​ła San​ta Ma​ria i kan​to​ru Ar​naua.

Mis​sat​ges, żoł​nie​rze kon​su​la​tu, po​wi​ta​li ich z ho​no​ra​m i, po czy m or​szak wkro​czy ł do pa​ła​cu,

gdzie raj ​cy Bar​ce​lo​ny prze​ka​za​li wła​dzę nad bu​dy n​kiem no​wo wy ​bra​ny m kon​su​lom . Po ich
wy j ​ściu Ar​nau od ra​zu za​brał się do pra​cy. Pe​wien ku​piec do​m a​gał się zwro​tu pie​nię​dzy za
pieprz, któ​ry z wi​ny nie​do​świad​czo​ne​go prze​woź​ni​ka wpadł pod​czas prze​ła​dun​ku do m o​rza. Pieprz
zo​stał do​star​czo​ny na sa​lę są​do​wą i Ar​nau prze​ko​nał się oso​bi​ście, że j est nie​od​wra​cal​nie znisz​-
czo​ny.

Wy ​słu​chał kup​ca i prze​woź​ni​ka oraz świad​ków we​zwa​ny ch przez obie stro​ny. Znał te​go kup​ca.

Znał i m ło​de​go prze​woź​ni​ka. Nie​daw​no przy ​szedł do j e​go kan​to​ru po po​ży cz​kę. Do​pie​ro co się
oże​nił. Ar​nau pa​m ię​tał, że ży ​czy ł m u wszy st​kie​go naj ​lep​sze​go.

— Na​ka​zu​j ę… — Ar​nau​owi za​ła​m ał się głos. — Na​ka​zu​j ę, by prze​woź​nik zwró​cił pie​nią​dze za

pieprz. Tak sta​no​wi — Ar​nau zer​k​nął w księ​gę pod​su​nię​tą m u przez se​kre​ta​rza — roz​dział sześć​-
dzie​sią​ty dru​gi ko​dek​su m or​skie​go. — Po​pro​sił go o po​ży cz​kę. Do​pie​ro co się oże​nił, oczy ​wi​ście
w ko​ście​le San​ta Ma​ria, j ak przy ​sta​ło na czło​wie​ka m o​rza. A j e​śli j e​go żo​na ocze​ku​j e dziec​ka? Ar​-
nau przy ​po​m niał so​bie blask oczu pan​ny m ło​dej , gdy skła​dał ży ​cze​nia no​wo​żeń​com . Od​chrząk​nął
— Masz… — Od​chrząk​nął po​now​nie. — Masz pie​nią​dze?

Ar​nau nie pa​trzy ł na m ło​dzień​ca. Nie​daw​no dał m u po​ży cz​kę. Na dom ? Na ubra​nie? Na m e​-

ble? A m o​że na łódź? Prze​czą​ca od​po​wiedź prze​woź​ni​ka za​dzwo​ni​ła m u w uszach.

— W ta​kim ra​zie ska​zu​j ę cię na… — Głos uwiązł m u w gar​dle. Do​pie​ro po chwi​li do​koń​czy ł:

— Ska​zu​j ę cię na areszt aż do spła​ty dłu​gu.

Skąd weź​m ie pie​nią​dze, sko​ro nie bę​dzie m ógł pra​co​wać? A j e​śli ocze​ku​j ą dziec​ka? Za​po​m niał

ude​rzy ć m łot​kiem w stół.

Opa​m ię​tał się na wi​dok wy ​m ow​ny ch spoj ​rzeń m is​sat​ges. Ude​rzy ł. Mło​dzie​niec zo​stał od​pro​-

wa​dzo​ny do lo​chów kon​su​la​tu. Ar​nau spu​ścił wzrok.

— Tak trze​ba — za​czął m u tłu​m a​czy ć se​kre​tarz, gdy sa​la opu​sto​sza​ła.
Ar​nau sie​dział bez ru​chu na pra​wo od nie​go, za ol​brzy ​m im sto​łem sto​j ą​cy m na środ​ku sa​li.
— Spój rz — prze​ko​ny ​wał se​kre​tarz, pod​su​wa​j ąc m u j esz​cze j ed​ną księ​gę, ty m ra​zem re​gu​la​-

m in kon​su​la​tu. — Tu j est m o​wa o ka​rze aresz​tu: Do​wo​dzi hie​rar​chii wła​dzy od naj ​wy ż​sze​go do
naj ​niż​sze​go ran​gą. Je​steś kon​su​lem m or​skim , m u​sisz do​wieść swej wła​dzy. Od te​go za​le​ży nasz
do​bro​by t, do​bro​by t na​sze​go m ia​sta.

Te​go dnia Ar​nau nie m u​siał po​słać ni​ko​go wię​cej do lo​chu, ale, ow​szem , ro​bił to j esz​cze wie​le

ra​zy pod​czas swej ka​den​cj i. Upraw​nie​nia kon​su​la m or​skie​go obej ​m o​wa​ły wszel​kie kwe​stie do​ty ​-
czą​ce han​dlu — cen, za​rob​ków m a​ry ​na​rzy, bez​pie​czeń​stwa okrę​tów i to​wa​rów — oraz wszy st​kie
in​ne spra​wy zwią​za​ne z m o​rzem . Z chwi​lą ob​j ę​cia no​wej funk​cj i Ar​nau stał się nie​za​leż​ny od
bur​m i​strza i na​czel​ni​ka m ia​sta. Fe​ro​wał wy ​ro​ki, kon​fi​sko​wał m a​j ąt​ki, zaj ​m o​wał do​by ​tek dłuż​ni​-
ków, wtrą​cał do wię​zie​nia i m iał na swe roz​ka​zy wła​sną ar​m ię.

Pod​czas gdy on by ł zm u​szo​ny po​sy ​łać do lo​chu m ło​dy ch prze​woź​ni​ków, Elio​nor we​zwa​ła Fe​li​-

pa de Ponts — ry ​ce​rza i zna​j o​m e​go z cza​sów j ej pierw​sze​go m ał​żeń​stwa — któ​ry wie​lo​krot​nie
pro​sił j ą o wsta​wien​nic​two u m ę​ża. Wi​nien by ł Ar​nau​owi nie​ba​ga​tel​ną su​m ę i nie do​trzy ​m y ​wał
ter​m i​nów spła​ty.

— Ro​bi​łam wszy st​ko, co w m o​j ej m o​cy, don Fe​li​pie — skła​m a​ła. — Na próż​no. Wkrót​ce m ój

m ąż za​żą​da zwro​tu po​ży cz​ki.

Fe​lip de Ponts, m ęż​czy ​zna wy ​so​ki i po​tęż​ny, o buj ​nej j a​snej bro​dzie i m a​ły ch oczkach, zbladł.

Je​śli Ar​nau speł​ni groź​bę, stra​ci nie​licz​ne po​sia​dło​ści, a na​wet… bo​j o​we​go ru​m a​ka. Ry ​cerz bez
zie​m i za​pew​nia​j ą​cej utrzy ​m a​nie i bez ko​nia do wo​j acz​ki nie j est ry ​ce​rzem .

Fe​lip de Ponts uklęk​nął na j ed​no ko​la​no.
— Pa​ni, bła​gam — po​pro​sił Elio​nor. — Ufam , że zdo​ła​cie prze​ko​nać m ę​ża, by dał m i j esz​cze

tro​chę cza​su. Bez m a​j ąt​ku m o​j e ży ​cie stra​ci sens. Zrób​cie to dla m nie! W im ię daw​ny ch dni!

Elio​nor da​ła się j esz​cze tro​chę pro​sić, sto​j ąc nad klę​czą​cy m ry ​ce​rzem . Uda​wa​ła, że się za​sta​-

na​wia.

— Wstań​cie — roz​ka​za​ła wresz​cie. — Mam po​m y sł…
— Bła​gam ! — raz j esz​cze po​wtó​rzy ł Fe​lip de Ponts, za​nim wstał.
— Jest on j ed​nak dość ry ​zy ​kow​ny.
— Wszy st​ko j ed​no. Ni​cze​go się nie ulęk​nę. Wal​czy ​łem u bo​ku kró​la we wszy s…
— Cho​dzi o po​rwa​nie pan​ny — wy ​pa​li​ła Elio​nor.
— Nie… nie ro​zu​m iem — wy ​bą​kał ry ​cerz.
— Do​sko​na​le ro​zu​m ie​cie. Cho​dzi o po​rwa​nie pan​ny i… znie​wo​le​nie j ej .
— Czy n ten ka​ra​ny j est śm ier​cią!
— Nie za​wsze.
Elio​nor coś o ty m sły ​sza​ła. Nie m ia​ła od​wa​gi py ​tać o szcze​gó​ły, zwłasz​cza te​raz, gdy uło​ży ​ła

j uż ca​ły plan, po​cze​ka​ła więc, aż do​m i​ni​ka​nin roz​wie​j e j ej wąt​pli​wo​ści.

— Ktoś m u​si po​rwać Mar — po​in​for​m o​wa​ła szwa​gra. Jo​an wy ​trzesz​czy ł na nią oczy. — Po​-

rwać i znie​wo​lić. — Mnich pod​niósł rę​kę do ust. — Po​dob​no — cią​gnę​ła Elio​nor — j e​śli po​hań​-
bio​na dzie​wi​ca lub j ej ro​dzi​na wy ​ra​żą zgo​dę na m ał​żeń​stwo, gwał​ci​ciel unik​nie ka​ry. — Jo​an stał
onie​m ia​ły z rę​ką Przy ustach. — Czy to praw​da, bra​cie Jo​anie? Czy to praw​da? — po​wtó​rzy ​ła, bo
m nich wciąż m il​czał.

— Tak, ale…
— Tak czy nie?
— Tak. Upro​wa​dze​nie ka​ra​ne j est wiecz​ną ba​ni​cj ą, j e​śli nie do​szło do gwał​tu, lub śm ier​cią, j e​-

śli po​rwa​na zo​sta​ła zhań​bio​na.

Zło​czy ń​ca m o​że j ed​nak unik​nąć ka​ry, j e​śli obie stro​ny zgo​dzą się na j e​go m ał​żeń​stwo z pan​ną

lub j e​śli po​ry ​wacz za​pro​po​nu​j e kan​dy ​da​ta na m ę​ża rów​ne​go pan​nie sta​nem .

Na ustach Elio​nor za​igrał uśm ie​szek. Ba​ro​no​wa sta​ra​ła się go ukry ć, gdy Jo​an za​czął j ą od​wo​-

dzić od po​m y ​słu. Ode​gra​ła znie​wa​żo​ną żo​nę.

— Wiem , bra​cie Jo​anie, że to roz​wią​za​nie dość bru​tal​ne, ale wierz​cie m i, j e​stem go​to​wa na

wszy st​ko, by ​le ty l​ko od​zy ​skać m ę​ża. Ktoś m u​si upro​wa​dzić i znie​wo​lić Mar — po​wtó​rzy ​ła. — Po​-
tem wy ​da​m y j ą za wi​no​waj ​cę. — Jo​an po​krę​cił gło​wą. — Co za róż​ni​ca? — prze​ko​ny ​wa​ła Elio​-
nor. — Prze​cież gdy ​by Mar nie om o​ta​ła i nie za​śle​pi​ła Ar​naua, prę​dzej czy póź​niej wy ​da​li​by ​-
śm y j ą za m ąż, na​wet wbrew j ej wo​li. Zro​bi​li​by ​ście to j uż daw​no, gdy ​by nie sprze​ciw wa​sze​go
bra​ta. Cho​dzi o po​wstrzy ​m a​nie zgub​ne​go wpły ​wu tej ko​bie​ty na m e​go m ę​ża. Sa​m i wy ​bie​rze​m y
kan​dy ​da​ta, po​dob​nie j ak w przy ​pad​ku tra​dy ​cy j ​ne​go m ał​żeń​stwa, ty ​le że ty m ra​zem nie bę​dzie​-
m y cze​ka​li na zgo​dę Ar​naua. Nie m o​że​m y na nie​go li​czy ć, bo osza​lał, zu​peł​nie stra​cił gło​wę dla
tej pan​ny. Sły ​sze​li​ście, by j a​kiś oj ​ciec po​zwa​lał swej cór​ce gnić w sta​ro​pa​nień​stwie? Choć​by by ł
nie wia​do​m o j ak bo​ga​ty. Choć​by by ł wiel​kim m oż​ny m . No, sły ​sze​li​ście? Na​wet król wy ​dał m nie
za m ąż wbrew… nie py ​ta​j ąc m nie o zda​nie.

Jo​an za​czął ustę​po​wać wo​bec ar​gu​m en​tów bra​to​wej . Elio​nor wy ​ko​rzy ​sta​ła j e​go nie​zde​cy ​do​-

wa​nie i na​po​m knę​ła j esz​cze! kil​ka​krot​nie o swy m ża​ło​sny m po​ło​że​niu, o grze​chu, któ​ry ple​ni się
w j ej do​m u… Jo​an obie​cał spra​wę prze​m y ​śleć i sło​wa do​trzy ​m ał. Fe​lip de Ponts uzy ​skał j e​go
bło​go​sła​wień​stwo, choć na pew​ny ch wa​run​kach.

— Nie za​wsze — po​wtó​rzy ​ła te​raz Elio​nor. Ry ​ce​rze ka​ta​loń​scy zna​li ko​deks Usat​ges.
— Utrzy ​m u​j e​cie, że pan​na przy ​sta​nie na m ał​żeń​stwo? W ta​kim ra​zie dla​cze​go od ra​zu nie

wy j ​dzie za m ąż?

— Jej ro​dzi​na przy ​sta​nie.
— Ale dla​cze​go do​pie​ro po…
— To nie wa​sza spra​wa — ucię​ła Elio​nor. To spra​wa m o​j a, do​da​ła w m y ​śli, i te​go… dur​ne​go

m ni​cha.

— Chce​cie, by m po​rwał i zhań​bił pan​nę, i twier​dzi​cie, że to nie m o​j a spra​wa? Pa​ni, po​m y ​li​li​-

ście się co do m nie. Je​stem ry ​ce​rzem , ry ​ce​rzem to​ną​cy m w dłu​gach, ale ry ​ce​rzem …

— Cho​dzi o m o​j ą wy ​cho​wa​ni​cę. — Fe​lip de Ponts nie kry ł zdu​m ie​nia. — No wła​śnie, cho​dzi

o m o​j ą wy ​cho​wa​ni​cę, Mar Es​ta​ny ​ol.

Ry ​cerz znał pod​opiecz​ną Ar​naua. Wi​dział j ą kie​dy ś w kan​to​rze j ej oj ​ca, a na​wet od​by ł z nią

przy ​j em ​ną po​ga​węd​kę pod​czas wi​zy ​ty w pa​ła​cu.

— Chce​cie, że​by m po​rwał i znie​wo​lił wa​szą wy ​cho​wa​ni​cę?
— Chy ​ba wy ​ra​zi​łam się j a​sno. Za​pew​niam , że uj ​dzie wam to na su​cho.
— Ale dla​cze​go…?
— To j uż m o​j a spra​wa! Jak brzm i wa​sza od​po​wiedź?
— Co bę​dę z te​go m iał?
— Po​sag pan​ny wy ​star​czy na po​kry ​cie wa​szy ch dłu​gów. Mo​gę was za​pew​nić, że m ój m ąż

bę​dzie bar​dzo hoj ​ny dla swej pod​opiecz​nej . Po​nad​to za​skar​bi​cie so​bie m o​j ą wdzięcz​ność, a prze​-
cież wie​cie, kim j e​stem dla kró​la.

— A ba​ron?
— Ja się nim zaj ​m ę.
— Nie ro​zu​m iem …
— Co tu ro​zu​m ieć? Ban​kruc​two, kom ​pro​m i​ta​cj a i hań​ba al​bo m o​j a wdzięcz​ność. — Fe​lip de

Ponts aż przy ​siadł. — Ban​kruc​two lub ży ​cie usła​ne ró​ża​m i. Je​śli od​m ó​wi​cie, j uż j u​tro ba​ron upo​-
m ni się o pie​nią​dze i zaj ​m ie wa​sze zie​m ie, oręż i zwie​rzę​ta. O ty m też m o​gę was za​pew​nić.

44

Do​pie​ro po dzie​się​ciu dniach drę​czą​cej nie​pew​no​ści Ar​nau do​stał pierw​szą wia​do​m ość o Mar.

Na dzie​sięć dni za​po​m niał o obo​wiąz​kach i pró​bo​wał do​wie​dzieć się cze​go​kol​wiek o swej wy ​cho​-
wa​ni​cy, któ​ra prze​pa​dła bez śla​du. Na licz​ny ch spo​tka​niach z na​czel​ni​kiem i raj ​ca​m i prze​ko​ny ​wał,
by nie ża​ło​wa​no sił i środ​ków na wy ​j a​śnie​nie j ej ta​j em ​ni​cze​go znik​nię​cia. Obie​cał hoj ​ne na​gro​dy
za j a​ką​kol​wiek in​for​m a​cj ę o lo​sie lub m iej ​scu po​by ​tu Mar i m o​dlił się wię​cej i go​rę​cej niż kie​dy ​-
kol​wiek. W koń​cu Elio​nor po​twier​dzi​ła j e​go oba​wy. Po​wo​ła​ła się na do​nie​sie​nia wę​drow​ne​go kup​-
ca, któ​ry tra​fił na uli​cę Mont​ca​da, wy ​py ​tu​j ąc o kon​su​la m or​skie​go, i oznaj ​m ił, że pan​na zo​sta​ła
upro​wa​dzo​na przez dłuż​ni​ka Ar​naua, ry ​ce​rza Fe​li​pa de Ponts, i j est prze​trzy ​m y ​wa​na w j e​go wa​-
row​ny m dwor​ku w oko​li​cach Ma​ta​ró, na pół​no​cy Bar​ce​lo​ny, nie​ca​ły dzień pie​cho​tą od sto​li​cy.

Ar​nau wy ​słał tam m is​sat​ges, a sam po​szedł do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, by m o​dlić się do Ma​don​-

ny.

Nikt nie śm iał za​kłó​cać j e​go spo​ko​j u, na​wet ro​bot​ni​cy zwol​ni​li tem ​po pra​cy. Klę​cząc przed ka​-

m ien​ną fi​gur​ką, tak waż​ną w j e​go ży ​ciu, Ar​nau pró​bo​wał od​go​nić prze​ra​ża​j ą​ce i peł​ne okru​cień​-
stwa sce​ny, któ​re prze​śla​do​wa​ły go od dzie​się​ciu dni, a w któ​ry ch po​j a​wia​ła się te​raz twarz po​ry ​-
wa​cza.

Fe​lip de Ponts na​padł Mar w do​m u, po czy m za​kne​blo​wał j ą i bił, aż ze​m dla​ła i prze​sta​ła sta​-

wiać opór. Na​stęp​nie we​pchnął do wo​ra i wrzu​cił na ty ł fu​ry po​wo​żo​nej przez j e​go słu​gę, za​ła​do​-
wa​nej koń​ski​m i rzę​da​m i. Uda​j ąc, że wra​ca z tar​gu lub wie​zie zre​pe​ro​wa​ne uprzę​że i sio​dła, ry ​-
cerz prze​j e​chał przez bra​m y m ia​sta, nie bu​dząc po​dej ​rzeń. W wa​row​nej wie​ży przy ​le​ga​j ą​cej do
dwor​ku wie​lo​krot​nie po​siadł swą za​kład​nicz​kę, a j e​go bru​tal​ność i żą​dza wzra​sta​ły w m ia​rę, j ak
prze​ko​ny ​wał się o j ej uro​dzie oraz o za​cię​ciu, z j a​kim bro​ni​ła naj ​pierw swe​go dzie​wic​twa, a po​-
tem j uż ty l​ko swe​go cia​ła. Fe​lip de Ponts przy ​rzekł bra​tu Jo​ano​wi, że po​zba​wi Mar cno​ty, nie roz​-
bie​ra​j ąc j ej , nie po​ka​zu​j ąc wła​sne​go cia​ła i w m ia​rę m oż​li​wo​ści stro​niąc od prze​m o​cy. Obiet​ni​cy
do​trzy ​m ał, ale ty l​ko za pierw​szy m ra​zem , bo choć zo​bo​wią​zał się po​siąść za​kład​nicz​kę j e​den j e​-
dy ​ny raz, żą​dza wzię​ła gó​rę nad ry ​cer​skim sło​wem .

Wszy st​ko, co z tru​chle​j ą​cy m ser​cem wy ​obra​żał so​bie Ar​nau przez łzy, klę​cząc przed Ma​don​-

ną, by ​ło ty l​ko m a​leń​ką cząst​ką cier​pień, j a​kich do​zna​ła Mar.

Gdy do świą​ty ​ni wkro​czy ł od​dział m is​sat​ges, ro​bot​ni​cy prze​rwa​li pra​cę. Sło​wa ofi​ce​ra po​nio​-

sły się echem po ko​ście​le ni​czy m po sa​li są​do​wej Kon​su​la​tu Mor​skie​go.

— Wiel​ce czci​god​ny kon​su​lu, do​nie​sie​nia oka​za​ły się praw​dzi​we. Wa​sza cór​ka zo​sta​ła po​rwa​na

i j est prze​trzy ​m y ​wa​na przez ry ​ce​rza Fe​li​pa de Ponts.

— Roz​m a​wia​li​ście z nim ?
— Nie, wiel​ce czci​god​ny kon​su​lu. Za​m knął się w wie​ży i oznaj ​m ił, że nie m a​m y nad nim wła​-

dzy, po​nie​waż spra​wa nie do​ty ​czy kwe​stii han​dlo​wy ch.

— Wie​cie coś o pan​nie? Ofi​cer spu​ścił wzrok. Ar​nau wbił pal​ce w klęcz​nik.
— Nie m am nad nim wła​dzy ? Chce m o​j ej wła​dzy ? — sy k​nął przez zę​by. — Bę​dzie j ą m iał!
Wieść o po​rwa​niu Mar w oka​m gnie​niu ro​ze​szła się po bie​ście. Na​za​j utrz o świ​cie we wszy st​-

kich ko​ścio​łach za​czę​ły bić dzwo​ny i okrzy k ¡Via fo​ra! znów niósł się z ust do ust Bar​ce​lo​na ru​sza​ła
na po​m oc swej m iesz​kan​ce!

Jak ty ​le​kroć w prze​szło​ści na plac Blat, punkt zbor​ny host — od​dzia​łów po​spo​li​te​go ru​sze​nia

Bar​ce​lo​ny — za​czę​ły ścią​gać brac​twa ce​cho​we. Przy ​by ​ły wszy st​kie. Pod cho​rą​gwia​m i ce​cho​-
wy ​m i usta​wia​li się kon​fra​trzy w bo​j o​wy m ry nsz​tun​ku. Te​go ran​ka Ar​nau zdj ął wy ​twor​ne sza​ty,
by znów przy ​wdziać strój , w któ​ry m wal​czy ł pod roz​ka​za​m i Eixi​m e​na d’Espar​ca prze​ciw​ko Pio​-
tro​wi Okrut​ne​m u. Się​gnął po oj ​cow​ską ku​szę, któ​rej nie chciał za​stą​pić żad​ną in​ną, i z czu​ło​ścią
prze​su​nął po niej dło​nią. Do pa​sa przy ​piął szty ​let, któ​ry m przed la​ty uśm ier​cił tak wie​lu wro​gów.

Po​nad trzy ty ​sią​ce zgro​m a​dzo​ny ch na pla​cu m ęż​czy zn zgo​to​wa​ło m u hucz​ne przy ​j ę​cie. Cho​-

rą​żo​wie pod​nie​śli sztan​da​ry. Szczęk m ie​czy, włócz​ni i kusz m ie​szał się ogłu​sza​j ą​cy m z okrzy ​kiem
¡Via fo​ra! Ar​nau stał nie​po​ru​szo​ny. Za j e​go ple​ca​m i Jo​an i Elio​nor po​ble​dli. Po​wiódł spoj ​rze​niem
po m o​rzu głów, bro​ni i sztan​da​rów — ban​kie​rzy nie m ie​li wła​sne​go brac​twa.

— Te​go chy ​ba nie prze​wi​dzie​li​ście? — po​wie​dział do​m i​ni​ka​nin do ba​ro​no​wej po​śród wrza​wy.
Elio​nor błą​dzi​ła wzro​kiem po tłu​m ie. Ca​ła Bar​ce​lo​na po​par​ła Ar​naua. Na j ej oczach ty ​sią​ce

m ęż​czy zn wy ​ło i wy ​wi​j a​ło bro​nią. A wszy st​ko z po​wo​du j ed​nej gą​ski!

Ar​nau od​na​lazł sztan​dar, któ​re​go szu​kał. Tłum roz​stę​po​wał się przed nim , gdy ru​szy ł ku ba​sta​-

ixos.

— Te​go chy ​ba nie prze​wi​dzie​li​ście? — po​wtó​rzy ł m nich. Obo​j e wpa​try ​wa​li się w ple​cy Ar​-

naua. Elio​nor m il​cza​ła. — Roz​nio​są wa​sze​go ry ​ce​rzy ​ka na strzę​py. Splą​dru​j ą j e​go po​sia​dło​ści,
zrów​na​j ą z zie​m ią j e​go dwór, a wte​dy …

— Co? Co wte​dy ? — wark​nę​ła Elio​nor, wciąż pa​trząc przed sie​bie.
Stra​cę bra​ta. Mo​że zdo​ła​m y j esz​cze za​że​gnać nie​szczę​ście. Bo to na pew​no źle się skoń​czy, po​-

m y ​ślał Jo​an.

— Po​roz​m a​wiaj ​cie z nim … — pró​bo​wał prze​ko​nać Elio​nor.
— Ro​zum wam od​j ę​ło, m ni​chu?
— A j e​śli Ar​nau nie zgo​dzi się na m ał​żeń​stwo? A j e​śli Fe​lip de Ponts wy ​zna praw​dą? Po​roz​-

m a​wiaj ​cie z Ar​nau​em , za​nim host ru​szy ku Ma​ta​ró. Na Bo​ga, Elio​nor, po​słu​chaj ​cie m nie!

— Na Bo​ga? — Ty m ra​zem Elio​nor spoj ​rza​ła na Jo​ana. — To le​piej wy po​roz​m a​wiaj ​cie

z wa​szy m Bo​giem .

Prze​szli pod sztan​dar ba​sta​ixos, gdzie spo​tka​li Gu​il​le​m a bez bro​ni. Nie​wol​ni​cy nie m ie​li pra​wa

j ej no​sić. Na wi​dok żo​ny Ar​nau ścią​gnął brwi i zm ie​rzy ł j ą wzro​kiem .

— Mar j est rów​nież m o​j ą pod​opiecz​ną — za​uwa​ży ​ła.
Raj ​cy da​li roz​kaz do wy ​m ar​szu i ar​m ia zło​żo​na z m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny ru​szy ​ła na pół​noc.

Po​chód otwie​rał sztan​dar m ia​sta i świę​te​go Je​rze​go, za ni​m i kro​czy ​li ba​sta​ixos — wśród nich Ar​-
nau, Elio​nor i Jo​an — a do​pie​ro po​tem wszy st​kie in​ne brac​twa: trzy ​ty ​sięcz​ne woj ​sko prze​ciw​ko
j ed​ne​m u ry ​ce​rzo​wi.

Po dro​dze przy ​łą​czy ​ło się do nich po​nad stu chło​pów z po​sia​dło​ści Ar​naua, któ​rzy, uzbro​j e​ni

w ku​sze, przy ​szli wes​przeć swe​go do​bro​dzie​j a. Ar​nau na próż​no szu​kał wśród nich m oż​ny ch lub
ry ​ce​rzy.

Ma​sze​ro​wał za​sę​pio​ny pod sztan​da​rem ba​sta​ixos, ra​m ię w ra​m ię z daw​ny ​m i to​wa​rzy ​sza​m i.

Jo​an pró​bo​wał się m o​dlić, ale pa​cie​rze, któ​re do tej po​ry kle​pał z pa​m ię​ci, te​raz plą​ta​ły m u się
w gło​wie. Ani on, ani Elio​nor w naj ​śm iel​szy ch m a​rze​niach nie po​dej ​rze​wa​li, że Ar​nau zwo​ła po​-
spo​li​te ru​sze​nie. Zgiełk, j a​ki wy ​wo​ła​ła trzy ​ty ​sięcz​na ar​m ia idą​ca wy ​m ie​rzy ć spra​wie​dli​wość
i po​m ścić krzy w​dę oby ​wa​tel​ki Bar​ce​lo​ny, po​ra​żał Jo​ana. Wie​lu m ęż​czy zn uca​ło​wa​ło przed wy ​-
pra​wą swe cór​ki. Nie​j e​den z nich, j uż z bro​nią w rę​ce, że​gnał się z żo​ną, uj ​m u​j ąc j ą pod bro​dę
i m ó​wiąc: „Bar​ce​lo​na trosz​czy się o swy ch m iesz​kań​ców, zwłasz​cza o… nie​wia​sty ”.

Prze​cież oni ob​ró​cą w perzy ​nę wło​ści nie​szczę​sne​go Fe​li​pa de Ponts. Zu​peł​nie j ak​by po​rwał

ich ro​dzo​ną cór​kę, m y ​ślał Jo​an. Osą​dzą go i stra​cą, ale wcze​śniej po​słu​cha​j ą, co m a do Po​wie​-
dze​nia… Zer​k​nął na Ar​naua, któ​ry na​dal kro​czy ł z m ar​sem aa czo​le.

O zm ierz​chu woj ​ska do​tar​ły do po​sia​dło​ści Fe​li​pa i za​trzy ​m a​ły się u stóp nie​wiel​kie​go pa​gór​ka,

na któ​re​go szczy ​cie stał dwór. W rze​czy ​wi​sto​ści by ł to wiej ​ski fol​wark po​zba​wio​ny j a​kich​kol​wiek
um oc​nień obron​ny ch, z wy ​j ąt​kiem tra​dy ​cy j ​nej wie​ży straż​ni​czej przy ​le​ga​j ą​cej do go​spo​dar​-
stwa. Jo​an po​pa​trzy ł na dom , po​tem na ar​m ię, cze​ka​j ą​cą na roz​ka​zy raj ​ców. Spoj ​rzał na Elio​nor,
któ​ra uni​ka​ła j e​go wzro​ku. Trzy ty ​sią​ce chło​pa na j e​den dwo​rek!

Jo​an oprzy ​tom ​niał i po​biegł za Ar​nau​em i Gu​il​le​m em pod cho​rą​giew świę​te​go Je​rze​go, gdzie

gro​m a​dzi​li się raj ​cy i pa​try ​cj u​sze. Roz​pra​wia​no wła​śnie o naj ​bliż​szy ch po​su​nię​ciach i Jo​an
wzdry ​gnął się, sły ​sząc, że zde​cy ​do​wa​na więk​szość chce na​ty ch​m iast przy ​pu​ścić szturm na wie​żę,
bez ul​ti​m a​tum i bez cze​ka​nia, aż Ponts sam od​da się w ich rę​ce.

Raj ​cy za​czę​li wy ​da​wać roz​ka​zy cech​m i​strzom po​szcze​gól​ny ch bractw. Jo​an zer​k​nął na Elio​-

nor, któ​ra na​dal sta​ła nie​wzru​szo​na ze wzro​kiem utkwio​ny m w dwo​rze. Pod​szedł do Ar​naua.
Chciał go za​gad​nąć, j ed​nak głos uwiązł m u w gar​dle. Gu​il​lem , sto​j ą​cy szty w​no obok swe​go pa​na,
rzu​cił m u nie​chęt​ne spoj ​rze​nie. Cech​m i​strzo​wie za​czę​li prze​ka​zy ​wać wska​zów​ki pod​wład​ny m .
Od​głos przy ​go​to​wań do bi​twy by ł j uż wszech​obec​ny. Za​pa​lo​no po​chod​nie, roz​legł się szczęk wy j ​-
m o​wa​ny ch z po​chew m ie​czy i od​głos na​pi​na​ny ch cię​ciw. Jo​an j esz​cze raz spoj ​rzał na wie​żę
przy ​le​ga​j ą​cą do dwo​ru, a po​tem na żoł​nie​rzy. Wła​śnie szy ​ko​wa​li się do ata​ku. Nie pój ​dą na ustęp​-
stwa. Bę​dą bez​li​to​śni. Ar​nau zo​sta​wił za​kon​ni​ka, ni​czy m zwy ​kły żoł​nierz ści​snął w rę​ku szty ​let
i od​wró​cił się w stro​nę go​spo​dar​stwa Fe​li​pa de Ponts. Jo​an zer​k​nął na Elio​nor: wciąż pa​trzy ​ła
przed sie​bie z ka​m ien​ną twa​rzą.

— Nie…! — krzy k​nął, gdy Ar​nau stał j uż do nie​go ple​ca​m i. Je​go krzy k za​to​nął w po​m ru​ku

trzy ​ty ​sięcz​nej ar​m ii. Z dwo​ru wy ​j e​cha​ła po​stać na ko​niu: Fe​lip de Ponts zm ie​rzał stę​pa w ich
stro​nę. Nie spie​szy ł się.

— Poj ​m ać go! — roz​ka​zał j e​den z raj ​ców.
— Nie! — wrza​snął Jo​an. Oczy wszy st​kich spo​czę​ły do​m i​ni​ka​ni​nie. Ar​nau spoj ​rzał na nie​go

py ​ta​j ą​co. — Mę​ża, któ​ry się pod​da​j e, nie bie​rze się do nie​wo​li.

— O co cho​dzi, m ni​chu? — za​gad​nął j e​den z raj ​ców. — Chcesz roz​ka​zy ​wać ar​m ii Bar​ce​lo​ny ?
Jo​an po​słał Ar​nau​owi bła​gal​ne spoj ​rze​nie.
— Mę​ża, któ​ry się pod​da​j e, nie bie​rze się do nie​wo​li — po​wtó​rzy ł.
— Po​zwól​cie m u się pod​dać — przy ​stał Ar​nau.
Fi​lip de Ponts za​trzy ​m ał się przed cho​rą​gwią świę​te​go Je​rze​go, gdzie stał m ię​dzy in​ny ​m i Ar​-

nau i raj ​cy m iej ​scy.

— Oby ​wa​te​le Bar​ce​lo​ny ! — krzy k​nął na ty ​le gło​śno, że usły ​sza​ła go ca​ła ar​m ia. — Wiem , co

was tu przy ​wio​dło, i ro​zu​m iem , że chce​cie się upo​m nieć o wa​szą kra​j an​kę. Oto sta​j ę przed wa​m i
i przy ​zna​j ę się do za​rzu​ca​ny ch m i czy ​nów. Jed​nak za​nim m nie poj ​m a​cie i na​j e​dzie​cie m ą wła​-
sność, pro​szę, by ​ście m nie wy ​słu​cha​li.

— Mów! — rzu​cił raj ​ca.
— To praw​da, że upro​wa​dzi​łem i… znie​wo​li​łem Mar Es​ta​ny ​ol wbrew j ej wo​li. — Głu​chy po​-

m ruk prze​szedł po rów​ni​nie, prze​ry ​wa​j ąc m o​wę ry ​ce​rza. Ar​nau za​ci​snął rę​ce na ku​szy. — Zro​bi​-
łem to, lek​ce so​bie wa​żąc wła​sne ży ​cie, świa​do​m y ka​ry wy ​m ie​rza​nej za po​dob​ne prze​stęp​stwo.
Zro​bi​łem to i zro​bił​by m to j esz​cze sto​kroć ra​zy, po​tęż​na j est bo​wiem m o​j a m i​łość do tej pan​ny
i wiel​ka udrę​ka, gdy wi​dzę, j ak więd​nie bez m ę​ża, któ​ry cie​szy ł​by się cno​ta​m i, j a​ki​m i Bóg j ą ob​-
da​rzy ł. Dla​te​go głos ser​ca wziął gó​rę nad roz​sąd​kiem i m e czy ​ny by ​ły bar​dziej god​ne be​stii osza​-
la​łej z na​m ięt​no​ści ani​że​li ry ​ce​rza kró​la Pio​tra. — Na wi​dok słu​cha​j ą​cy ch w sku​pie​niu lu​dzi Jo​an
pró​bo​wał po​dy k​to​wać ry ​ce​rzo​wi w m y ​ślach ko​lej ​ne sło​wa. — A po​nie​waż za​cho​wa​łem się j ak
be​stia, od​da​j ę się w wa​sze rę​ce, j ed​nak j a​ko ry ​cerz, któ​ry m znów pra​gnę się stać, obie​cu​j ę po​j ąć
Mar za żo​nę i ko​chać j ą przez resz​tę m y ch dni. Osądź​cie! Nie chcę, choć pra​wo na to po​zwa​la,
pro​po​no​wać m ę​ża sta​nu, wo​lał​by m bo​wiem ode​brać so​bie ży ​cie, ani​że​li uj ​rzeć w ob​j ę​ciach in​-
ne​go m ęż​czy ​zny.

Skoń​czy ł m ó​wić i dum ​nie wy ​prę​ży ł się na ko​niu, spo​glą​da​j ąc z gó​ry na trzy ​ty ​sięcz​ną ar​m ię,

któ​ra w m il​cze​niu roz​wa​ża​ła j e​go sło​wa.

— Chwa​ła Bo​gu! — wy ​krzy k​nął Jo​an.
Zdu​m io​ny Ar​nau zm ie​rzy ł go wzro​kiem . Wszy ​scy, nie wy ​łą​cza​j ąc Elio​nor, spoj ​rze​li na m ni​-

cha.

— Co to m a zna​czy ć? — sy k​nął Ar​nau.
— Bra​cie — ode​zwał się Jo​an, ła​piąc bra​ta za ra​m ię. Mó​wił gło​śno, by sły ​sze​li go wszy ​scy

zgro​m a​dze​ni. — To, co się wy ​da​rzy ​ło, j est ty l​ko i wy ​łącz​nie skut​kiem na​sze​go za​nie​dba​nia. —
Ar​nau żach​nął się na te sło​wa. — Tak, bra​cie, przez la​ta pa​trzy ​li​śm y przez pal​ce na ka​pry ​śne za​-
cho​wa​nie Mar. Zlek​ce​wa​ży ​li​śm y nasz obo​wią​zek wzglę​dem zdro​wej i uro​dzi​wej pan​ny, któ​ra
daw​no j uż po​win​na wy ​dać na świat po​tom ​stwo zgod​nie z m i​sj ą po​wie​rzo​ną j ej przez Pa​na.
A m y, nie​po​m ni te​go, sprze​ci​wia​li​śm y się bo​skim za​m y ​słom . — Ar​nau pró​bo​wał coś po​wie​dzieć,
lecz Jo​an nie do​pu​ścił go do gło​su. — Tra​wią m nie wy ​rzu​ty su​m ie​nia. Tra​wi​ły m nie przez la​ta,
by ​łem bo​wiem zby t po​błaż​li​wy dla roz​ka​pry ​szo​nej pan​ny, któ​rej ży ​cie z punk​tu wi​dze​nia świę​te​-
go Ko​ścio​ła ka​to​lic​kie​go po​zba​wio​ne by ​ło sen​su. Ry ​ce​rza te​go — Jo​an wska​zał Fe​li​pa — zsy ​ła
nam sam Pan. Ja​ko wy ​słan​nik Bo​żej opatrz​no​ści zro​bił on to, na co m y ​śm y nie po​tra​fi​li się zde​-
cy ​do​wać. Tak, przez la​ta ży ​łem w po​czu​ciu wi​ny, pa​trząc, j ak więd​nie uro​da i zdro​wie, któ​ry ​m i
Bóg ob​da​rzy ł to dziew​czę przy ​gar​nię​te na swe szczę​ście przez m ęż​czy ​znę tak wiel​ko​dusz​ne​go j ak
ty. Nie chcę przy ​czy ​nić się do śm ier​ci te​go ry ​ce​rza. On to wła​śnie, z na​ra​że​niem ży ​cia, któ​re
nam te​raz po​wie​rza, po​sta​no​wił na​pra​wić na​sze nie​do​pa​trze​nie. Zgódź się na to m ał​żeń​stwo. Ja,

j e​śli m o​j e zda​nie coś dla cie​bie zna​czy, tak wła​śnie po​stą​pił​by m .

Ar​nau m il​czał przez chwi​lę. Ca​ła ar​m ia cze​ka​ła na j e​go de​cy ​zj ę. Jo​an wy ​ko​rzy ​stał ten m o​-

m ent, by zer​k​nąć na Elio​nor. Zda​ło m u się, że do​strze​ga na j ej war​gach wy ​nio​sły uśm iech.

— Chcesz po​wie​dzieć, że to wszy st​ko m o​j a wi​na? — spy ​tał Ar​nau.
— Mo​j a, bra​cie, m o​j a. To j a po​wi​nie​nem cię po​uczy ć, cze​go ocze​ku​j e od cie​bie Ko​ściół i j a​-

ką m i​sj ę po​wie​rzy ł Bóg twej wy ​cho​wa​ni​cy. Jed​nak nie zro​bi​łem te​go i… bar​dzo ża​łu​j ę.

Oczy Gu​il​le​m a m io​ta​ły bły ​ska​wi​ce.
— Ja​ka j est wo​la Mar? — za​py ​tał Ar​nau pa​na Pont​su.
— Je​stem ry ​ce​rzem kró​la Pio​tra — usły ​szał w od​po​wie​dzi. — Je​go pra​wa, te sa​m e, któ​re was

tu przy ​wio​dły, nie bio​rą pod uwa​gę zda​nia pan​ny na wy ​da​niu. — Woj ​sko skwi​to​wa​ło te sło​wa po​-
m ru​kiem apro​ba​ty. — Ja, Fe​lip de Ponts, ry ​cerz ka​ta​loń​ski, pro​szę o rę​kę wa​szej pod​opiecz​nej . Je​-
śli ty, Ar​nau Es​ta​ny ​ol, ba​ron i kon​sul m or​ski, nie wy ​ra​zisz zgo​dy na m ał​żeń​stwo, od​dam się w wa​-
sze rę​ce, m o​że​cie m nie od​dać pod sąd. Je​śli j ed​nak przy j ​m u​j esz m o​j e oświad​czy ​ny, wo​la pan​ny
nie m a zna​cze​nia.

Żoł​nie​rze znów przy ​zna​li ra​cj ę ry ​ce​rzo​wi. Przez j e​go usta prze​m a​wia​ło pra​wo, któ​re​go oni

wszy ​scy prze​strze​ga​li, wy ​da​j ąc cór​ki za m ąż bez py ​ta​nia ich o zda​nie.

— Tu nie cho​dzi o wo​lę Mar, bra​cie — wtrą​cił Jo​an, zni​ża​j ąc głos — ale o two​j ą po​win​ność.

Nikt nie po​trze​bu​j e opi​nii cór​ki ani wy ​cho​wan​ki, by pod​j ąć de​cy ​zj ę z m y ​ślą o j ej do​bru. Ten
m ęż​czy ​zna ob​co​wał j uż z Mar, dla​te​go j ej wo​la nie m a zna​cze​nia, bo al​bo wy j ​dzie za m ąż, al​bo
j ej ży ​cie za​m ie​ni się w pie​kło. Wy ​bie​raj : śm ierć ry ​ce​rza czy bo​ska in​ter​wen​cj a na​pra​wia​j ą​ca
na​sze za​nie​dba​nie.

Ar​nau zer​k​nął na swy ch bli​skich. Na Gu​il​le​m a prze​szy ​wa​j ą​ce​go Fe​li​pa nie​na​wist​ny m spoj ​rze​-

niem , po​tem na ko​bie​tę, któ​rą m o​nar​cha dał m u za żo​nę. Gdy ich oczy się spo​tka​ły, Ar​nau spy ​tał
j ą bez słów o ra​dę. Elio​nor ski​nę​ła gło​wą. Na ko​niec od​wró​cił się do Jo​ana.

— Tak ka​że pra​wo — usły ​szał od bra​ta.
Po​pa​trzy ł na ry ​ce​rza, po​tem na żoł​nie​rzy, któ​rzy scho​wa​li Już broń. Nikt z trzech ty ​się​cy m ęż​-

czy zn nie wąt​pił w słusz​ność ar​gu​m en​tów pa​na Pont​su, nikt j uż nie m y ​ślał o ata​ku. Cze​ka​no na
osta​tecz​ną de​cy ​zj ę. Od​po​wiedź pod​po​wia​da​ło m u pra​wo ka​ta​loń​skie, pra​wo do​ty ​czą​ce ko​biet. Co
wskó​ra, ru​sza​j ąc do sztur​m u, za​bi​j a​j ąc po​ry ​wa​cza i oswo​ba​dza​j ąc Mar? Co cze​ka upro​wa​dzo​ną
i zgwał​co​ną pan​nę? Klasz​tor?

— Zga​dzam się.
Jesz​cze przez chwi​lę na rów​ni​nie pa​no​wa​ła ci​sza. Na​stęp​nie po zbroj ​ny ch sze​re​gach prze​szedł

szm er, gdy prze​ka​zy ​wa​no so​bie z ust do ust od​po​wiedź Ar​naua. Ktoś gło​śno po​chwa​lił j e​go de​cy ​-
zj ę. Ktoś in​ny wzniósł okrzy k, któ​ry pod​chwy ​ci​ło kil​ka osób i nie​ba​wem ca​ła ar​m ia Bar​ce​lo​ny za​-
czę​ła wi​wa​to​wać.

Jo​an i Elio​nor wy ​m ie​ni​li spoj ​rze​nia.
Za​le​d​wie sto m e​trów da​lej za​m knię​ta w wie​ży pan​na, któ​rej przy ​szłość zo​sta​ła wła​śnie prze​są​-

dzo​na, ob​ser​wo​wa​ła woj ​ska zgro​m a​dzo​ne u stóp pa​gór​ka. Dla​cze​go nie pod​cho​dzą bli​żej ? Dla​cze​-
go nie ata​ku​j ą? O czy m roz​pra​wia​j ą z ty m nędz​ni​kiem ? Co krzy ​czą?

— Ar​nau! Co krzy ​czą twoi lu​dzie?

45

Wrza​wa i wi​wa​ty uświa​do​m i​ły Gu​il​le​m o​wi, że się nie prze​sły ​szał i że Ar​nau rze​czy ​wi​ście po​-

wie​dział: „Zga​dzam się”. Za​gry zł war​gi. Ktoś po​kle​pał go po ple​cach w od​ru​chu ogól​nej we​so​ło​-
ści. „Zga​dzam się”. Gu​il​lem spoj ​rzał na Ar​naua, po​tem na Fe​li​pa de Ponts. Na twa​rzy ry ​ce​rza
m a​lo​wa​ła się ulga. Co m o​że zro​bić zwy ​kły nie​wol​nik? Znów spoj ​rzał na po​ry ​wa​cza. Uśm ie​chał
się. „Ob​co​wa​łem z Mar Es​ta​ny ​ol — po​wie​dział. — Ob​co​wa​łem z Mar Es​ta​ny ​ol!”. Jak Ar​nau
m ógł?

Po​da​no m u bu​kłak wi​na. Gu​il​lem od​su​nął go gniew​nie.
— Nie pi​j esz, chrze​ści​j a​ni​nie? — usły ​szał.
Na​po​tkał wzrok swe​go pa​na. Pa​try ​cj u​sze win​szo​wa​li Fe​li​po​wi de Ponts, któ​ry na​dal sie​dział na

ko​niu. Wo​kół we​se​lo​no się i ra​czo​no wi​nem .

— Nie pi​j esz, chrze​ści​j a​ni​nie? — usły ​szał znów za ple​ca​m i. Ode​pchnął m ęż​czy ​znę z bu​kła​-

kiem i po​now​nie po​szu​kał wzro​kiem Ar​naua. Pa​try ​cj u​sze win​szo​wa​li rów​nież kon​su​lo​wi, któ​ry
spo​glą​dał na Gu​il​le​m a znad głów ota​cza​j ą​ce​go ich tłu​m u.

Ciż​ba, w któ​rej krą​ży ł rów​nież Jo​an, po​py ​cha​ła Ar​naua ku dwo​ro​wi, j ed​nak kon​sul nie od​wra​-

cał wzro​ku od nie​wol​ni​ka.

Woj ​ska po​spo​li​te​go ru​sze​nia świę​to​wa​ły po​ro​zu​m ie​nie. Pa​lo​no ogni​ska i śpie​wa​no wo​kół nich.
— Wy ​pij za na​sze​go kon​su​la i za szczę​ście j e​go wy ​cho​wan​ki — rzu​cił ktoś in​ny, pod​su​wa​j ąc

Gu​il​le​m o​wi wi​no.

Ar​nau znik​nął na dro​dze do dwo​ru. Gu​il​lem znów od​su​nął bu​kłak.
— Nie chcesz wznieść to​a​stu?
Spio​ru​no​wał py ​ta​j ą​ce​go wzro​kiem , od​wró​cił się na pię​cie i ru​szy ł do Bar​ce​lo​ny. Gwar cichł

stop​nio​wo za j e​go ple​ca​m i aż wresz​cie Gu​il​lem zna​lazł się zu​peł​nie sam na sto​łecz​ny m go​ściń​cu.
Szedł, po​włó​cząc no​ga​m i.

Ar​nau nie przy ​j ął se​ra, któ​ry m po​czę​sto​wa​ła go trzę​są​ca się sta​rusz​ka słu​żą​ca u Fe​li​pa. Pa​try ​-

cj u​sze i raj ​cy m iej ​scy zgro​m a​dzi​li się na pierw​szy m pię​trze dwo​ru — nad obo​ra​m i — wo​kół

wiel​kie​go ka​m ien​ne​go pa​le​ni​ska. Ar​nau szu​kał w tłu​m ie Gu​il​le​m a. Lu​dzie ga​wę​dzi​li, śm ia​li się
i po​ga​nia​li słu​żą​cą, do​m a​ga​j ąc się wię​cej se​ra i wi​na. Jo​an i Elio​nor sta​li przy pa​le​ni​sku. Obo​j e
spu​ści​li oczy, gdy spo​czął na nich wzrok Ar​naua.

Szm er na sa​li ka​zał kon​su​lo​wi spoj ​rzeć w dru​gą stro​nę.
Fe​lip de Ponts wpro​wa​dził Mar, trzy ​m a​j ąc j ą m oc​no za rę​kę. Na wi​dok Ar​naua dziew​czy ​na

wy ​rwa​ła się ry ​ce​rzo​wi i ru​szy ​ła do opie​ku​na, a na j ej ustach po​j a​wił się uśm iech. Roz​war​ła ra​-
m io​na, j ed​nak gdy j uż m ia​ła rzu​cić się Ar​nau​owi na szy ​j ę, za​m ar​ła i po​wo​li opu​ści​ła rę​ce.

Ar​nau​owi wy ​da​ło się, że do​strze​ga si​niak na j ej po​licz​ku.
— Co się dzie​j e, Ar​nau?
Od​wró​cił się do Jo​ana, szu​ka​j ąc u nie​go po​m o​cy, j ed​nak m nich stał z opusz​czo​ną gło​wą.

Wszy ​scy cze​ka​li na sło​wa kon​su​la.

— Ry ​cerz Fe​lip de Ponts po​wo​łał się na pra​wo Si qu​is vir​gi​nem…
Dziew​czy ​na nie ru​sza​ła się. Po j ej po​licz​ku po​to​czy ​ła się łza. Ar​nau pod​niósł pra​wą rę​kę, j ed​-

nak opa​m ię​tał się i po​zwo​lił łzie skap​nąć na j ej szy ​j ę.

— Twój oj ​ciec… — ode​zwał się zza j ej ple​ców Fe​lip. Ar​nau pró​bo​wał go uci​szy ć wład​czy m

ge​stem . — Kon​sul m or​ski obie​cał m i two​j ą rę​kę na oczach ca​łej bar​ce​loń​skiej ar​m ii — wy ​re​cy ​-
to​wał j ed​ny m tchem , bo​j ąc się, że Ar​nau prze​rwie m u lub… zm ie​ni zda​nie.

— To praw​da? — za​py ​ta​ła Mar.
Praw​dą j est, że m am ocho​tę cię pie​ścić… ca​ło​wać… m ieć za​wsze przy so​bie. Czy to oj ​cow​-

skie uczu​cie? — po​m y ​ślał Ar​nau.

— Tak, Mar.
Z j ej oczu nie po​pły ​nę​ło wię​cej łez. Fe​lip pod​szedł i zła​pał j ą za ra​m ię. Już się nie wy ​rwa​ła.

Ktoś prze​rwał ci​szę, któ​ra za​le​gła po sło​wach Ar​naua, i po chwi​li w izbie znów za​wrza​ło. Ar​nau
i Mar nie od​ry ​wa​li od sie​bie wzro​ku. Okrzy k „Niech ży ​j e m ło​da pa​ra!” oszo​ło​m ił Ar​naua. Ty m
ra​zem łzy za​la​ły j e​go twarz. Mo​że Jo​an po​stą​pił słusz​nie, m o​że j e​go brat od​gadł coś, o czy m nie
wie​dział na​wet on sam . Prze​cież obie​cał Ma​don​nie, że j uż ni​g​dy nie zdra​dzi żo​ny, na​wet po​ślu​bio​-
nej wbrew wła​snej wo​li, dla in​nej ko​bie​ty.

— Oj ​cze? — szep​nę​ła Mar, ocie​ra​j ąc m u łzę rę​ką. Za​drżał pod do​ty ​kiem j ej dło​ni.
Od​wró​cił się i wy ​biegł z izby.
W tej sa​m ej chwi​li, gdzieś na opu​sto​sza​ły m m rocz​ny m go​ściń​cu wio​dą​cy m do Bar​ce​lo​ny,

nie​wol​nik, pod​nió​sł​szy oczy ku nie​bu, usły ​szał udrę​czo​ny krzy k dziew​czy n​ki, któ​rą wy ​cho​wał j ak
wła​sną cór​kę. Uro​dził się nie​wol​ni​kiem i wiódł ży ​cie nie​wol​ni​ka. Na​uczy ł się ko​chać w ta​j em ​ni​cy
i skry ​wać uczu​cia. Nie​wol​nik nie by ł uwa​ża​ny za czło​wie​ka, dla​te​go gdy by ł sam — w ty m j ed​-
ny m j e​dy ​ny m cza​sie, gdy czuł się wol​ny — po​tra​fił się​gać wzro​kiem głę​biej niż lu​dzie, któ​ry m
wol​ność przy ​sła​nia​ła du​szę. Daw​no j uż od​kry ł m i​łość łą​czą​cą naj ​droż​sze m u isto​ty i m o​dlił się do
swy ch dwóch bo​gów, by uwol​ni​li j e z kaj ​dan, znacz​nie m oc​niej ​szy ch od ty ch krę​pu​j ą​cy ch j e​go.

Za​łkał, choć nie​wol​ni​kom nie wol​no by ​ło pła​kać.
Nie wszedł do Bar​ce​lo​ny. Do​tarł do m ia​sta j esz​cze o zm ro​ku i za​trzy ​m ał się przed za​m knię​tą

bra​m ą Świę​te​go Da​nie​la. Za​bra​no m u j e​go có​recz​kę. Ar​nau sprze​dał j ą j ak nie​wol​ni​cę. Cóż z te​-
go, że nie​świa​do​m ie? Jak m a wró​cić do Bar​ce​lo​ny, sia​dać na krze​śle, na któ​ry m sia​dy ​wa​ła Mar,
cho​dzić uli​ca​m i któ​ry ​m i ra​zem spa​ce​ro​wa​li, ga​wę​dząc, śm ie​j ąc się i dzie​ląc j ej słod​ką ta​j em ​ni​-
cę? Jak ży ć po​śród ty ​lu wspo​m nień, w to​wa​rzy ​stwie m ęż​czy ​zny, któ​ry po​de​ptał ich m a​rze​nia?

Gu​il​lem ru​szy ł przed sie​bie i po dwóch dniach wę​drów​ki wzdłuż wy ​brze​ża do​tarł do Sa​lou, dru​-

gie​go pod wzglę​dem zna​cze​nia por​tu w Ka​ta​lo​nii. Spoj ​rzał na m o​rze, po​wiódł wzro​kiem po li​nii
ho​ry ​zon​tu. Mor​ska bry ​za przy ​nio​sła wspo​m nie​nie dzie​ciń​stwa spę​dzo​ne​go w Ge​nui, wspo​m nie​nie
m at​ki i ro​dzeń​stwa. Zo​stał z ni​m i bru​tal​nie roz​dzie​lo​ny, kie​dy sprze​da​no go kup​co​wi i za​czął przy
nim zgłę​biać taj ​ni​ki han​dlu. Jed​nak pew​ne​go dnia sta​tek, na któ​ry m pły ​nął ze swy m pa​nem ,
wpadł w rę​ce Ka​ta​loń​czy ​ków, to​czą​cy ch woj ​nę z Ge​nuą. Po​tem Gu​il​lem prze​cho​dził z rąk do rąk,
aż w koń​cu Has​dai Cre​scas do​ce​nił j e​go sm y ​kał​kę do han​dlu i do​strzegł w nim ko​goś wię​cej niż
zwy ​kłe​go ro​bot​ni​ka. Gu​il​lem znów spoj ​rzał na m o​rze, na okrę​ty, na pa​sa​że​rów… Dla​cze​go nie
Ge​nua?

— Kie​dy wy ​pły ​wa naj ​bliż​szy sta​tek do Lom ​bar​dii, do Pi​zy ? — Mło​dy pra​cow​nik por​to​wy

prze​rzu​cił ner​wo​wo pa​pie​ry pię​trzą​ce się na la​dzie m a​ga​zy ​nu. Nie znał Gu​il​le​m a i z po​cząt​ku po​-
trak​to​wał go z nie​chę​cią, j ak pierw​sze​go lep​sze​go brud​ne​go i cuch​ną​ce​go nie​wol​ni​ka. Lecz gdy
Maur się przed​sta​wił, przy ​po​m niał so​bie sło​wa oj ​ca: „Gu​il​lem j est pra​wą rę​ką Ar​naua Es​ta​ny ​ola,
kon​su​la m or​skie​go, któ​re​m u za​wdzię​cza​m y pra​cę”. — Po​pro​szę rów​nież o przy ​bo​ry do pi​sa​nia
i wska​za​nie spo​koj ​ne​go ką​ta, gdzie m ógł​by m na​pi​sać list — do​dał Gu​il​lem .

Przy j ​m u​j ę ofe​ro​wa​ną przez cie​bie wol​ność — na​pi​sał. — Wy ​pły ​wam do Ge​nui przez Pi​zą,

gdzie udam się j a​ko twój nie​wol​nik i bę​dę cze​kał na akt uwol​nie​nia. Co j esz​cze do​dać? Że nie m o​-
że ży ć w Bar​ce​lo​nie z da​la od Mar? A Ar​nau bę​dzie m ógł? Po co m u o ty m przy ​po​m i​nać? Wy ​ru​-
szam na po​szu​ki​wa​nie swy ch ko​rze​ni, m o​j ej ro​dzi​ny — do​pi​sał. — Ty i Has​dai by ​li​ście m o​im i
naj ​lep​szy ​m i przy ​j a​ciół​m i, pro​szę, opie​kuj się nim . Po​zo​sta​nę ci na za​wsze wdzięcz​ny. Niech Al​-
lach i Naj ​święt​sza Pa​nien​ka czu​wa​j ą nad to​bą. Bę​dę się za cie​bie m o​dlił.

Gdy ga​le​ra, na któ​rą wsiadł, pod​nio​sła ko​twi​cę, po​sła​niec ru​szy ł z li​stem do Bar​ce​lo​ny.
Ar​nau pod​pi​sy ​wał akt uwol​nie​nia po​wo​li, przy ​glą​da​j ąc się każ​de​m u po​cią​gnię​ciu pió​rem

i wspo​m i​na​j ąc epi​de​m ię dżu​m y, ulicz​ną bój ​kę, kan​tor, la​ta wspól​nej pra​cy, roz​m ów, przy ​j aź​ni,
ra​do​ści… Przy ostat​niej kre​sce za​drża​ła m u rę​ka. Pió​ro zła​m a​ło się na koń​co​wy m za​wi​j a​sie.
Obaj zna​li praw​dzi​we po​wo​dy, któ​re skło​ni​ły Gu​il​le​m a do wy ​j az​du.

Po po​wro​cie na gieł​dę Ar​nau na​ka​zał prze​słać swe​m u agen​to​wi w Pi​zie akt uwol​nie​nia Gu​il​le​-

m a. Do li​stu do​łą​czy ł zle​ce​nie wy ​pła​ty nie​wiel​kiej for​tu​ny.

— Nie cze​ka​m y na Ar​naua? — za​py ​tał Jo​an, wszedł​szy do j a​dal​ni. Ba​ro​no​wa sie​dzia​ła j uż

przy sto​le.

— Je​ste​ście głod​ni? — Jo​an ski​nął gło​wą. — Więc ko​rzy ​staj ​cie z oka​zj i i j edz​cie.
Mnich usiadł na​prze​ciw​ko Elio​nor przy dłu​gim sto​le. Dwaj słu​żą​cy po​da​li im bia​ły pszen​ny

chleb, wi​no, zu​pę i gęś pie​czo​ną z ce​bu​lą i pie​przem .

— Prze​cież m ó​wi​li​ście, że j e​ste​ście głod​ni… — za​uwa​ży ​ła Elio​nor, wi​dząc, że m nich ty l​ko

roz​grze​bu​j e j e​dze​nie na ta​le​rzu.

Jo​an spoj ​rzał na nią obo​j ęt​nie. Przez resz​tę po​sił​ku nie za​m ie​ni​li sło​wa.
Wie​le go​dzin póź​niej , Jo​an, sie​dząc w swej kom ​na​cie, usły ​szał, że w pa​ła​cu pa​nu​j e po​ru​sze​nie.

Słu​żą​cy bie​gli, by przy ​wi​tać Ar​naua. Chcie​li m u po​dać ko​la​cj ę, lecz od​m ó​wił — Jak trzy ​krot​nie
wcze​śniej , kie​dy Jo​an chciał zj eść ra​zem z nim . A sia​dał w j ed​nej z sal pa​ła​co​wy ch, gdzie cze​kał
na nie​go i dzię​ko​wał za po​si​łek zre​zy ​gno​wa​ny m ge​stem .

Mnich sły ​szał, j ak słu​żą​cy się roz​cho​dzą. Po​tem zza drzwi do​bie​gły kro​ki Ar​naua zm ie​rza​j ą​ce​-

go do sy ​pial​ni. Po cóż m iał​by do nie​go wy ​cho​dzić? Trzy ra​zy cze​kał na nie​go do póź​na i pró​bo​-
wał z nim roz​m a​wiać, lecz Ar​nau za​m y ​kał się w so​bie i od​po​wia​dał zdaw​ko​wo na j e​go py ​ta​nia.
„Do​brze się czu​j esz?”. „Tak”. „Masz du​żo pra​cy na gieł​dzie?”. „Nie”. „Wszy st​ko w po​rząd​ku?”. Ci​-

sza. „Jak tam ko​ściół San​ta Ma​ria?”. „Do​brze”. W m ro​ku po​ko​j u Jo​an za​to​pił twarz w dło​niach.
Kro​ki za drzwia​m i uci​chły. Bo i o czy m Ar​nau m a roz​m a​wiać z Jo​anem ? O niej ? Ma m u wy ​znać,
że j ą ko​cha?

Jo​an wi​dział, j ak Mar ocie​ra m u łzę z po​licz​ka. „Oj ​cze?”, szep​nę​ła, a Ar​nau za​drżał. Wte​dy Jo​-

an od​wró​cił się i zo​ba​czy ł uśm iech na twa​rzy Elio​nor. Do​pie​ro na wi​dok cier​pie​nia bra​ta zro​zu​-
m iał… Jed​nak nie m ógł m u po​wie​dzieć praw​dy. Jak​że m iał się przy ​znać, że to wła​śnie on… Znów
uj ​rzał tam ​tą łzę. Aż tak bar​dzo Ar​nau ko​cha Mar? Czy kie​dy ​kol​wiek o niej za​po​m ni? Nikt nie przy ​-
szedł pod​trzy ​m ać na du​chu Jo​ana, któ​ry rów​nież i tej no​cy padł na ko​la​na i m o​dlił się aż do świ​tu.

— Chciał​by m wy ​j e​chać z Bar​ce​lo​ny.
Prze​or do​m i​ni​ka​nów przy j ​rzał się swe​m u pod​wład​ne​m u: zm i​zer​niał, m iał pod​krą​żo​ne i za​pad​-

nię​te oczy, j e​go ha​bit by ł w sta​nie god​ny m po​ża​ło​wa​nia.

— Bra​cie Jo​anie, czu​j esz się na si​łach przy ​j ąć funk​cj ę in​kwi​zy ​to​ra?
— Tak — od​rzekł za​py ​ta​ny. Prze​or zm ie​rzy ł go wzro​kiem od stóp do głów. — Z da​la od Bar​ce​-

lo​ny na pew​no po​czu​j ę się le​piej .

— Do​brze. W przy ​szły m ty ​go​dniu ru​szasz na pół​noc. Wy ​sła​no go do wsi za​gu​bio​ny ch po​śród

gór i do​lin, gdzie lu​dzie ży ​li z rol​nic​twa oraz z ho​dow​li by ​dła. Z lę​kiem wi​ta​li in​kwi​zy ​to​ra, ty m
bar​dziej że j e​go wi​zy ​ta nie by ​ła dla nich no​wo​ścią. Od​kąd przed po​nad stu la​ty pa​pież In​no​cen​ty
IV zle​cił Raj ​m un​do​wi de Pe​ny ​afort wpro​wa​dzić do kró​le​stwa Ara​go​nii i księ​stwa Na​rbon​ne in​-
kwi​zy ​cj ę, m iesz​kań​cy czę​sto by ​li wzy ​wa​ni przez czar​ny ch m ni​chów na prze​słu​cha​nia.

Więk​szość dok​try n uzna​wa​ny ch przez Ko​ściół za he​re​ty c​kie tra​fi​ła do Ka​ta​lo​nii z Fran​cj i. Naj ​-

pierw zj a​wi​li się tu ka​ta​rzy i wal​den​si, po​tem be​gar​dzi, a na ko​niec tem ​pla​riu​sze, prze​śla​do​wa​ni
przez fran​cu​skie​go kró​la. Na te​re​nach przy ​gra​nicz​ny ch, któ​re pierw​sze ule​gły he​re​ty c​kim wpły ​-
wom , ska​za​no i stra​co​no wie​lu m oż​ny ch: wi​ceh​ra​bie​go Ar​naua i j e​go żo​nę Er​m es​san​dę, Ra​m o​na
de Ca​di czy też Gu​il​le​m a de Niort, na​czel​ni​ka hra​bie​go Nu​nó San​ca w Cer​da​gne i w Co​flent,
gdzie wła​śnie peł​nić m iał swą m i​sj ę brat Jo​an.

— Eks​ce​len​cj o — po​wi​ta​ła go re​pre​zen​ta​cj a m iej ​sco​wy ch dy ​gni​ta​rzy w j ed​nej z tam ​tej ​-

szy ch wsi, kła​nia​j ąc się ni​sko.

— Nie j e​stem eks​ce​len​cj ą — rzu​cił przy ​by ​ły, da​j ąc im znak, by się wy ​pro​sto​wa​li. — Na​zy ​-

waj ​cie m nie po pro​stu bra​tem Jo​anem .

Mi​m o nie​wiel​kie​go do​świad​cze​nia zdą​ży ł się j uż przy ​zwy ​cza​ić do ta​kich po​wi​tań. Miej ​sco​wi

zo​sta​li uprze​dze​ni o przy ​j eź​dzie in​kwi​zy ​to​ra, j e​go se​kre​ta​rza i pół tu​zi​na żoł​nie​rzy Świę​tej In​kwi​-
zy ​cj i. Znaj ​do​wa​li się te​raz na nie​wiel​kim ry n​ku. Jo​an spoj ​rzał ba​daw​czo na czte​rech m ęż​czy zn,
któ​rzy ba​li się wy ​pro​sto​wać: po​chy ​la​li przed nim od​kry ​te gło​wy i wier​ci​li się nie​spo​koj ​nie. Na
ry n​ku prócz nich nie by ​ło ży ​we​go du​cha, choć Jo​an wie​dział, że śle​dzi go wie​le par oczu. Aż tak
du​żo m a​j ą tu przed nim do ukry ​cia? Wie​dział rów​nież, co cze​ka go po po​wi​ta​niu: naj ​lep​sza kwa​te​-
ra w oko​li​cy oraz su​to za​sta​wio​ny stół — zby t su​to, j ak na m oż​li​wo​ści tu​tej ​szy ch m iesz​kań​ców.

— Zo​staw​cie m i ty l​ko ka​wa​łek se​ra, chleb i wo​dę, resz​tę Mo​że​cie za​brać. Do​pil​nuj ​cie, by m o​-

im lu​dziom ni​cze​go nie bra​ko​wa​ło — po​wie​dział to co zwy ​kle, sia​da​j ąc przy sto​le.

Dom rów​nież przy ​po​m i​nał j e​go po​przed​nie kwa​te​ry : by ł ubo​gi i pro​sty, ale ka​m ien​ny, w prze​-

ci​wień​stwie do za​peł​nia​j ą​cy ch oko​li​cę cha​łup z gli​ny lub ze zbu​twia​ły ch de​sek. Stół i kil​ka zy ​dli
sta​no​wi​ło ca​łe wy ​po​sa​że​nie izby, gdzie kró​lo​wa​ło pa​le​ni​sko.

— Je​go eks​ce​len​cj a j est na pew​no zm ę​czo​ny.
Jo​an spoj ​rzał na le​żą​cy przed nim ser. Miał za so​bą wie​le go​dzin m ar​szu w chło​dzie po​ran​ka,

po ka​m ie​ni​sty ch i błot​ni​sty ch dro​gach, po ro​sie. Za​ło​ży w​szy pod sto​łem no​gę na no​gę roz​m a​so​-
wał obo​la​łą ły d​kę i pra​wą sto​pę.

— Nie j e​stem eks​ce​len​cj ą — po​wtó​rzy ł — i nie j e​stem zm ę​czo​ny. Bóg nie wie, co to zm ę​cze​-

nie, gdy trze​ba bro​nić j e​go im ie​nia. Przy ​stę​pu​j e​m y na​ty ch​m iast do pra​cy, gdy ty l​ko nie​co się
po​si​lę. Zwo​łaj wszy st​kich na ry ​nek.

Przed opusz​cze​niem Bar​ce​lo​ny Jo​an wy ​sta​rał się w klasz​to​rze Świę​tej Ka​ta​rzy ​ny o trak​tat spi​-

sa​ny w 1231 ro​ku przez pa​pie​ża Grze​go​rza IX i przy ​swo​ił so​bie m e​to​dy dzia​ła​nia wę​drow​ny ch
in​kwi​zy ​to​rów.

„Grzesz​ni​cy ! Na​wra​caj ​cie się!”. Naj ​pierw ka​za​nie. Nie​wie​le po​nad sie​dem ​dzie​siąt osób zgro​-

m a​dzo​ny ch na ry n​ku spu​ści​ło wzrok po pierw​szy ch j e​go sło​wach. Spoj ​rze​nie m ni​cha w czer​ni
przej ​m o​wa​ło ich gro​zą. „Cze​ka was ogień pie​kiel​ny !”. Z po​cząt​ku wąt​pił, czy po​tra​fi prze​m a​wiać
pu​blicz​nie, j ed​nak szy b​ko oka​za​ło się, że sło​wa pły ​ną z j e​go ust gład​ko, ła​two i ro​bią wra​że​nie na
wy ​stra​szo​ny ch wie​śnia​kach. „Nikt nie unik​nie ka​ry ! Bóg nie chce w swy m sta​dzie czar​ny ch
owiec”. Ma​j ą na sie​bie do​no​sić, he​re​zj a m u​si wy j ść na j aw. Bo m i​sj a Jo​ana po​le​ga​ła na tro​pie​-
niu grze​chów po​peł​nia​ny ch w do​m o​wy m za​ci​szu, zna​ny ch ty l​ko są​sia​do​wi, przy ​j a​cie​lo​wi, żo​-
nie…

„Bóg wie wszy st​ko. Zna was do​brze. Nie spusz​cza z was oka. Czło​wiek, któ​ry pa​trzy obo​j ęt​nie

na grzech, bę​dzie się sm a​ży ł w pie​kle, więk​szą wi​nę po​no​si bo​wiem ten, kto przy ​m y ​ka oko na
grzech, a nie sam grzesz​nik. On bo​wiem m o​że zy ​skać prze​ba​cze​nie, ale ten, kto tai cu​dzy
grzech…”. Przy ty ch sło​wach Jo​an pa​trzy ł ba​daw​czo na zgro​m a​dzo​ny ch na ry n​ku, wy ​star​czy
j e​den nie​ostroż​ny gest, j ed​no ukrad​ko​we spoj ​rze​nie. Ci pój ​dą na pierw​szy ogień. „Kto za​ta​j a
grzech…”. Jo​an znów za​wie​sił głos i m ilkł, by groź​ba prze​ra​zi​ła słu​cha​czy : „nie za​zna wy ​ba​cze​-
nia”.

Strach. Ogień, cier​pie​nie, grzech, ka​ra… Mnich w m ó​wił, pó​ki nie za​wład​nął du​sza​m i wie​śnia​-

ków. Już za pierw​szy m ra​zem da​ne m u by ​ło po​sm a​ko​wać te​go szcze​gól​ne​go uczu​cia.

— Ma​cie trzy dni — po​wie​dział na ko​niec. — Kto w ty m cza​sie sam przy ​zna się do grze​chu,

zo​sta​nie po​trak​to​wa​ny ła​ska​wie. Ale po upły ​wie te​go cza​su… na wi​no​waj ​cą spad​nie przy ​kład​na
ka​ra. — Jo​an ski​nął na ofi​ce​ra. — Miej ​cie na oku tę blon​dy n​kę, bo​se​go chło​pa i te​go z czar​ny m
pa​sem . I j esz​cze tam ​tą m łód​kę z dziec​kiem … — Dy s​kret​nie wska​zy ​wał wy ​m ie​nia​ne oso​by. —
Je​śli nie zgło​szą się sa​m e, przy ​pro​wa​dzi​cie ich ra​zem z kil​ko​m a in​ny ​m i wie​śnia​ka​m i wy ​bra​ny ​m i
na chy ​bił tra​fił.

Przez trzy na​stęp​ne dni Jo​an tkwił z ka​m ien​ną twa​rzą za sto​łem w to​wa​rzy ​stwie se​kre​ta​rza i kil​-

ku żoł​nie​rzy, któ​rzy prze​stę​po​wa​li z no​gi na no​gę, pod​czas gdy w ci​szy m i​j a​ła po​wo​li go​dzi​na za
go​dzi​ną.

Ty l​ko czte​ry oso​by roz​pro​szy ​ły nu​dę: dwaj m ęż​czy ź​ni, któ​rzy przy ​zna​li się do opusz​cze​nia nie​-

dziel​nej m szy, nie​po​słusz​na m ę​żo​wi ko​bie​ta oraz chło​piec o ogrom ​ny ch oczach, któ​ry zaj ​rzał
przez szpa​rę w drzwiach.

Ktoś po​pchnął go od ty ​łu, ale chło​piec bał się wej ść i tkwił nie​zde​cy ​do​wa​nie na pro​gu.
— Wej dź, chłop​cze — za​pro​sił go Jo​an.
Ma​lec cof​nął się, lecz nie​wi​dzial​na rę​ka we​pchnę​ła go do i za​trza​snę​ła drzwi.
— Ile m asz lat? — za​py ​tał m nich.
Dziec​ko po​pa​trzy ​ło na żoł​nie​rzy, na se​kre​ta​rza, któ​ry wziął do rę​ki pió​ro, i na Jo​ana.
Dzie​więć — wy ​j ą​kał.

Jak ci na im ię? — Al​fons.
— Po​dej dź bli​żej , chłop​cze. Co chcia​łeś nam po​wie​dzieć? Że… że dwa m ie​sią​ce te​m u ze​rwa​-

łem fa​so​lę są​sia​da. — Ze​rwa​łem ? — upew​nił się Jo​an.

Al​fons spu​ścił wzrok.
— Ukra​dłem — przy ​znał sła​by m gło​si​kiem .
Wstał z po​sła​nia i pod​krę​cił ka​ga​nek. Od kil​ku go​dzin we wsi pa​no​wa​ła ci​sza i od kil​ku go​dzin Jo​-

an cze​kał na sen. Przy ​m y ​kał oczy i za​czy ​nał drze​m ać, j ed​nak wy ​ry ​wa​ła go z uśpie​nia łza pły ​ną​-
ca po po​licz​ku Ar​naua. Po​trze​bo​wał świa​tła. Pró​bo​wał za​snąć, ale wcze​śniej czy póź​niej wsta​wał
z po​sła​nia — cza​sa​m i zry ​wał się zla​ny po​tem , in​ny m ra​zem zwle​kał się po​wo​li, po​grą​żo​ny we
wspo​m nie​niach, spę​dza​j ą​cy ch m u sen z po​wiek.

Po​trze​bo​wał świa​tła. Upew​nił się, że w ka​gan​ku zo​sta​ło tro​chę oli​wy.
W ciem ​no​ści doj ​rzał sm ut​ną twarz bra​ta.
Znów po​ło​ży ł się na sien​ni​ku. Zim ​no. Za​wsze j est zim ​no. Przez kil​ka se​kund ob​ser​wo​wał drga​-

nie pło​m ie​nia i cie​nie tań​czą​ce w j e​go ry t​m ie. Okno w sy ​pial​ni po​zba​wio​ne by ​ło okien​nic i wiatr
hu​lał po izbie. „Wszy ​scy plą​sa​m y w ry t​m ie j a​kie​goś tań​ca, m o​j e​go tań​ca…”.

Jo​an sku​lił się pod der​ką i za​ci​snął po​wie​ki.
Dla​cze​go świt nie nad​cho​dzi? Po​j u​trze m i​ną trzy dni, j ak tu sie​dzi.
Za​padł w drzem ​kę, ale pół go​dzi​ny póź​niej zbu​dził się spo​co​ny.
Ka​ga​nek na​dal się pa​lił. Cie​nie tań​czy ​ły na ścia​nach. Wieś by ​ła po​grą​żo​na w ci​szy. Dla​cze​go

nie świ​ta?

Jo​an owi​nął się der​ką i pod​szedł do okna.
Jesz​cze j ed​na wieś. Jesz​cze j ed​na noc upły ​wa​j ą​ca w ocze​ki​wa​niu na świt.
Oby te dwa dni m i​nę​ły j ak naj ​szy b​ciej …
Ra​no przed do​m em in​kwi​zy ​to​ra stał sznur lu​dzi pil​no​wa​ny przez żoł​nie​rzy.
Przed​sta​wi​ła się j a​ko pąt​nicz​ka. Jo​an udał nie​wiel​kie za​in​te​re​so​wa​nie blon​dy n​ką, któ​ra we​szła

j a​ko czwar​ta. Prze​słu​cha​nie trzech pierw​szy ch osób nie​wie​le da​ło. Pąt​nicz​ka sta​ła przed sto​łem ,
za któ​ry m za​sia​dał Jo​an i se​kre​tarz. Na pa​le​ni​sku trza​skał ogień. W izbie by ​li ty l​ko we tro​j e. Żoł​-
nie​rze cze​ka​li przed do​m em . Na​gle Jo​an pod​niósł wzrok. Ko​bie​ta za​drża​ła.

— Ty coś wiesz, praw​da, Pąt​nicz​ko? Bóg na nas pa​trzy. — Pąt​nicz​ka przy ​tak​nę​ła, nie od​ry ​wa​-

j ąc wzro​ku od kle​pi​ska. — Spój rz na m nie. Mu​sisz na m nie pa​trzeć. Chy ​ba nie chcesz się sm a​ży ć
w ogniu pie​kiel​ny m ? Spój rz na m nie. Masz dzie​ci?

Za​py ​ta​na po​wo​li pod​nio​sła oczy.
— Mam , ale… — wy ​j ą​ka​ła.
— Ale to nie one grze​szą — wszedł j ej w sło​wo Jo​an. — W ta​kim ra​zie kto? — Ko​bie​ta za​wa​-

ha​ła się. — Kto, Pąt​nicz​ko?

— Bluź​ni — rzu​ci​ła.
— Kto bluź​ni?
Pió​ro se​kre​ta​rza za​wi​sło w po​wie​trzu.
— Ona… — Jo​an cze​kał w m il​cze​niu. Nie by ​ło od​wro​tu. — Sły ​sza​łam , j ak bluź​ni w gnie​wie…

— Ko​bie​ta znów wbi​ła wzrok w kle​pi​sko. — Mar​ta, sio​stra m o​j e​go m ę​ża. W gnie​wie wy ​ga​du​j e
strasz​ne rze​czy.

Zgrzy ​ta​nie pió​ra za​głu​szy ​ło wszy st​kie in​ne od​gło​sy.
— Coś j esz​cze, Pąt​nicz​ko?

Ty m ra​zem za​py ​ta​na spo​koj ​nie unio​sła gło​wę.
— Nie, j uż nic.
— Na pew​no?
— Przy ​się​gam . Mu​si​cie m i wie​rzy ć.
Po​m y ​lił się ty l​ko co do chło​pa z czar​ny m pa​sem . Bo​sy Męż​czy ​zna do​niósł bo​wiem na dwóch

pa​ste​rzy, któ​rzy nie prze​strze​ga​li po​stu. Wy ​znał, że przy ​ła​pał ich na j e​dze​niu m ię​sa Wiel​ki Post.
Na​to​m iast m ło​da wdo​wa z nie​m ow​lę​ciem do​nio​sła na żo​na​te​go są​sia​da, któ​ry czy ​nił j ej nie​przy ​-
zwo​ite pro​po​zy ​cj e… Raz na​wet do​tknął j ej pier​si. — A ty m u po​zwo​li​łaś? — za​py ​tał Jo​an. — Po​-
do​ba​ło ci się? ko​bie​ta wy ​bu​chła pła​czem .

— Czu​łaś roz​kosz? — drą​ży ł Jo​an.
— Nie m ie​li​śm y co j eść — za​szlo​cha​ła, wska​zu​j ąc dziec​ko. Se​kre​tarz za​pi​sał im ię m at​ki. Jo​an

wbił w nią wzrok. I co za to do​sta​łaś? — po​m y ​ślał. Ka​wa​łek czer​stwe​go chle​ba? Ty ​le j est war​ta
twa cno​ta?

— Przy ​zna​ła się! — krzy k​nął, wy ​m ie​rza​j ąc w nią pa​lec. Dwóch m ęż​czy zn do​nio​sło na są​sia​-

dów. He​re​ty ​ków, j ak za​pew​ni​li.

— Cza​sa​m i bu​dzą m nie w no​cy dziw​ne od​gło​sy i wi​dzę świa​tło w ich oknach — po​wie​dział j e​-

den z nich. — Czczą dia​bła.

Czy m ci za​wi​nił są​siad, że na nie​go do​no​sisz? — po​m y ​ślał Jo​an. Do​brze wiesz, że ni​g​dy nie po​-

zna na​zwi​ska do​no​si​cie​la. Co zy ​skasz, j e​śli go ska​żę? Ka​wa​łek po​la?

— Jak m a na im ię twój są​siad?
— An​ton, pie​karz An​ton.
Jo​an skoń​czy ł prze​słu​cha​nia do​pie​ro o zm ro​ku. Se​kre​tarz po​dy k​to​wał przy ​wo​ła​ne​m u ofi​ce​ro​wi

im io​na osób, któ​re na​za​j utrz o brza​sku m ia​ły się sta​wić przed try ​bu​na​łem in​kwi​zy ​cj i.

Zno​wu noc, zno​wu ci​sza, zim ​no, m i​go​czą​cy pło​m ień i… wspo​m nie​nia. Jo​an wstał z po​sła​nia.
Bluź​nier​czy ​ni, roz​pust​nik i czci​ciel dia​bła. „O świ​cie bę​dzie​cie m oi”, rzu​cił przez zę​by. Czy na​-

praw​dę tra​fił na wiel​bi​cie​la sza​ta​na? Do​stał j uż wie​le po​dob​ny ch do​no​sów, ale ty l​ko j e​den oka​zał
się praw​dzi​wy. Czy ty m ra​zem m u się po​szczę​ści? Jak zde​m a​sku​j e po​dej ​rza​ne​go?

Po​czuł zm ę​cze​nie, znów po​ło​ży ł się na po​sła​niu i przy ​m knął po​wie​ki. Czci​ciel sza​ta​na…
— Przy ​się​gasz na świę​tą Ewan​ge​lię? — za​py ​tał Jo​an, pierw​sze pro​m ie​nie słoń​ca za​czę​ły prze​-

do​sta​wać się do izby par​te​rze do​m u.

Męż​czy ​zna przy ​tak​nął.
— Wiem , żeś zgrze​szy ł — oznaj ​m ił Jo​an.
Męż​czy ​zna, któ​ry ku​pił chwi​lę roz​ko​szy od m ło​dej wdo​wy i stał te​raz m ię​dzy dwo​m a wy ​prę​-

żo​ny ​m i żoł​nie​rza​m i, zbladł. na j e​go czo​le per​lił się pot.

— Jak ci na im ię?
— Ga​spar — pa​dła od​po​wiedź.
— Wiem , żeś zgrze​szy ł, Ga​spa​rze — po​wtó​rzy ł Jo​an. Męż​czy ​zna za​czął się j ą​kać:
— Ja… j a…
— Przy ​znaj się! — Jo​an pod​niósł głos.
— Ja…
— Chłoszcz​cie go, aż się przy ​zna! — In​kwi​zy ​tor wstał, wa​ląc w stół obie​m a pię​ścia​m i.
Je​den z żoł​nie​rzy się​gnął po rze​m ień przy ​pię​ty do pa​sa. Prze​słu​chi​wa​ny padł na ko​la​na przed

Jo​anem i se​kre​ta​rzem .

— Nie, bła​gam , ty l​ko nie chło​sta.
— To się przy ​znaj .
Żoł​nierz szturch​nął go w ple​cy, wciąż trzy ​m a​j ąc w rę​ku zwi​nię​ty bicz.
— Przy ​znaj się! — wrza​snął Jo​an.
— To… to nie m o​j a wi​na. To ta ko​bie​ta. Rzu​ci​ła na m nie urok. — Męż​czy ​zna wy ​plu​wał go​-

rącz​ko​wo sło​wa. — Jest roz​pust​na, m ąż j ej j uż nie za​spo​ka​j a. — Jo​an nie za​re​ago​wał. — Nie da​j e
m i spo​ko​j u, na​pra​sza się. Ule​głem j ej ty l​ko kil​ka ra​zy, ale… ale to się j uż nie po​wtó​rzy. Bę​dę j ej
uni​kał. Przy ​się​gam .

— Cu​dzo​ło​ży ​łeś z nią?
— T… tak.
— Ile ra​zy ?
— Nie wiem …
— Czte​ry ? Pięć? Dzie​sięć?
— Czte​ry. Tak, na pew​no czte​ry.
— Jak j ej na im ię?
Znów po​szło w ruch pió​ro se​kre​ta​rza.
— Ja​kich in​ny ch grze​chów się do​pu​ści​łeś?
— Nie… j uż żad​ne​go wię​cej , przy ​się​gam .
— Nie przy ​się​gaj nada​rem ​no — Jo​an ce​dził po​wo​li sło​wa. — Wy ​chłoszcz​cie go.
Po dzie​się​ciu ude​rze​niach m ęż​czy ​zna wy ​znał, że za​ba​wiał się rów​nież z dziew​ka​m i ulicz​ny ​m i

z tar​gu w Pu​ig​cer​da. Po​nad​to bluź​nił, kła​m ał i do​pu​ścił się wie​lu po​m niej ​szy ch grzesz​ków. Po pię​-
ciu do​dat​ko​wy ch ba​tach przy ​po​m niał so​bie tak​że m ło​dą wdo​wę.

— Przy ​znał się! — za​wy ​ro​ko​wał Jo​an. — Ju​tro sta​wisz się na ry n​ku na ser​m o ge​ne​ra​lis, pod​-

czas któ​re​go zo​sta​nie ci oznaj ​m io​na ka​ra.

Ska​za​ny nie zdą​ży ł za​pro​te​sto​wać. Żoł​nie​rze wy ​wle​kli go przed dom , nie cze​ka​j ąc, aż wsta​nie

z klę​czek.

Mar​ta, szwa​gier​ka Pąt​nicz​ki, przy ​zna​ła, się od ra​zu. Po we​zwa​niu j ej na na​stęp​ny dzień Jo​an

przy ​na​glił spoj ​rze​niem swe​go po​m oc​ni​ka.

— Wpro​wadź​cie An​to​na Si​no​m a — roz​ka​zał se​kre​tarz ofi​ce​ro​wi, zer​k​nąw​szy na li​stę po​dej ​rza​-

ny ch.

Na wi​dok czci​cie​la sza​ta​na Jo​an wy ​pro​sto​wał się na twar​dy m drew​nia​ny m krze​śle. Ten gar​ba​-

ty nos, wy ​so​kie czo​ło, ciem ​ne oczy …

Chciał usły ​szeć j e​go głos.
— Przy ​się​gasz na świę​tą Ewan​ge​lię?
— Tak.
— Jak się na​zy ​wasz? — za​py ​tał, j esz​cze za​nim po​dej ​rza​ny przed nim sta​nął.
— An​ton Si​nom .
Ten nie​wiel​ki, lek​ko przy ​gar​bio​ny człe​czy ​na, gi​ną​cy m ię​dzy pil​nu​j ą​cy ​m i go żoł​nie​rza​m i, od​-

po​wia​dał na py ​ta​nia z re​zy ​gna​cj ą, któ​ra nie uszła uwa​gi in​kwi​zy ​to​ra.

— Za​wsze tak się na​zy ​wa​łeś?
An​ton Si​nom za​wa​hał się. Jo​an cze​kał na od​po​wiedź.
— Tu​taj wszy ​scy zna​j ą m nie pod ty m im ie​niem — od​rzekł w koń​cu.
— A gdzie in​dziej ? — Przed​tem m ia​łem in​ne im ię.

Ich spoj ​rze​nia się skrzy ​żo​wa​ły. Człe​czy ​na nie uni​kał wzro​ku in​kwi​zy ​to​ra.
— Czy aby na pew​no chrze​ści​j ań​skie?
An​ton po​krę​cił gło​wą. Jo​an stłu​m ił uśm iech. Od cze​go za​cząć? Po​wie​dzieć, że wie, iż zgrze​-

szy ł? Ten prze​chrzta nie da się na​brać. We wsi go nie zde​m a​sko​wa​no, w prze​ciw​ny m ra​zie wie​lu
są​sia​dów by go wy ​da​ło, czę​ste by ​ły bo​wiem do​no​sy na prze​chrzczo​ny ch Ży ​dów. Naj ​wy ​raź​niej
nasz Si​nom to spry t​na sztu​ka. Jo​an przy ​glą​dał m u się przez kil​ka se​kund, za​sta​na​wia​j ąc się, co też
ukry ​wa. Dla​cze​go w j e​go do​m u w środ​ku no​cy pa​li się świa​tło?

Jo​an wstał i wy ​szedł przed dom . Se​kre​tarz i żoł​nie​rze ani drgnę​li. Gdy za​m knął za so​bą drzwi,

tło​czą​cy się przed cha​łu​pą ga​pie za​m ar​li. Jo​an zlek​ce​wa​ży ł ich i zwró​cił się do ofi​ce​ra:

— Czy przy ​szła ro​dzi​na te​go w środ​ku?
Ofi​cer wska​zał ko​bie​tę i dwóch chłop​ców, któ​rzy się w nie​go wpa​try ​wa​li. By ​ło w nich coś…
— Czy m trud​ni się ten chłop? Jak wy ​glą​da j e​go dom ? Jak za​re​ago​wał na we​zwa​nie?
— Jest pie​ka​rzem — od​parł ofi​cer. — Ma pie​kar​nię na par​te​rze do​m u. A sa​m a cha​łu​pa? Zwy ​-

czaj ​na, czy ​sta. Roz​m a​wia​li​śm y nie z nim , ale z j e​go żo​ną.

— Nie by ​ło go wte​dy w pie​kar​ni?
— Nie.
— Od​wie​dzi​li​ście go o świ​cie, j ak wam przy ​ka​za​łem ? — Tak, bra​cie Jo​anie.
„Cza​sa​m i w no​cy bu​dzi m nie…”. Je​go są​siad po​wie​dział „bu​dzi m nie”. Pie​karz… pie​karz wsta​-

j e przed świ​tem . „Nie sy ​piasz, Si​no​m ie? Sko​ro m u​sisz wstać przed świ​tem …”. Jo​an znów przy j ​-
rzał się ro​dzi​nie po​dej ​rza​ne​go sto​j ą​cej w pew​nej od​le​gło​ści od ga​wie​dzi. Przez chwi​lę cho​dził
przed do​m em , po wszedł zde​cy ​do​wa​nie do środ​ka. Pod j e​go nie​obec​ność se​kre​tarz, żoł​nie​rze
i prze​słu​chi​wa​ny nie ru​szy ​li się z m iej ​sca.

Jo​an pod​szedł do prze​chrzty tak bli​sko, że ich twa​rze nie​m al się ze​tknę​ły. Na​stęp​nie wró​cił na

swo​j e m iej ​sce.

— Roz​bierz​cie go — roz​ka​zał żoł​nie​rzom .
— Je​stem ob​rze​za​ny. Prze​cież j uż m ó​wi…
— Roz​bierz​cie go!
Żoł​nie​rze ru​szy ​li do Si​no​m a, ale j esz​cze za​nim się na nie​go rzu​ci​li, j e​go oczy, skie​ro​wa​ne na

Jo​ana, po​twier​dzi​ły po​dej ​rze​nia do​m i​ni​ka​ni​na.

— A te​raz — po​wie​dział, gdy m ęż​czy ​zna by ł j uż na​gi — co m asz m i do po​wie​dze​nia?
Prze​chrzta sta​rał się nie tra​cić zim ​nej krwi.
— Nie wiem , do cze​go zm ie​rzasz — od​parł.
— Zm ie​rzam do te​go — Jo​an zni​ży ł głos, prze​żu​wa​j ąc każ​de sło​wo — że m asz brud​ną twarz

i szy ​j ę, lecz pierś nie​ska​zi​tel​nie czy ​stą. Że two​j e dło​nie i nad​garst​ki są ubru​dzo​ne, ale ra​m io​na do​-
kład​nie wy ​m y ​te. Że m asz brud​ne sto​py i kost​ki, ale nie no​gi.

— Od​sło​nię​te czę​ści cia​ła są po​dat​ne na za​bru​dze​nia, przed któ​ry ​m i chro​ni ubra​nie — ar​gu​-

m en​to​wał Si​nom .

— Na​wet przed m ą​ką, pie​ka​rzu? Chcesz m i wm ó​wić, że ubra​nie chro​ni pie​ka​rza przed m ą​ką?

Mam uwie​rzy ć, że przy pie​cu chle​bo​wy m pra​cu​j esz w ty m sa​m y m ubra​niu, w któ​ry m cho​dzisz
zi​m ą po dwo​rze? Gdzie są śla​dy m ą​ki na two​ich ra​m io​nach? Dzi​siaj m a​m y po​nie​dzia​łek. Świę​ci​-
łeś Dzień Pań​ski?

— Tak.
Jo​an ze​rwał się z krze​sła, ude​rza​j ąc pię​ścią w stół.

— Ale pod​da​łeś się rów​nież ablu​cj om zgod​nie z he​re​ty c​kim oby ​cza​j em ! — krzy k​nął.
— Nie — j ęk​nął Si​nom .
— Prze​ko​na​m y się, Si​no​m ie, prze​ko​na​m y się. Uwięź​cie go i przy ​pro​wadź​cie j e​go żo​nę i dzie​-

ci.

— Nie! — bła​gał Si​nom , gdy żoł​nie​rze zła​pa​li go pod pa​chy i po​wle​kli do piw​ni​cy. — Oni nie

m a​j ą z ty m nic wspól​ne​go!

— Stać! — roz​ka​zał Jo​an. Żoł​nie​rze za​trzy ​m a​li się i od​wró​ci​li prze​chrztę twa​rzą do in​kwi​zy ​to​-

ra. — Z czy m nie m a​j ą nic wspól​ne​go? Si​no​m ie, z czy m nie m a​j ą nic wspól​ne​go?

Przy ​znał się, by ​le ty l​ko oczy ​ścić z po​dej ​rzeń swy ch bli​skich. Gdy skoń​czy ł, Jo​an ka​zał wtrą​cić

go do lo​chu wraz z… ro​dzi​ną. Na​stęp​nie po​le​cił wpro​wa​dzić po​zo​sta​ły ch oskar​żo​ny ch.

In​kwi​zy ​tor zj a​wił się na ry n​ku j esz​cze przed świ​ta​niem .
— Czy on nie sy ​pia? — za​py ​tał j e​den z żoł​nie​rzy to​wa​rzy ​sza, zie​wa​j ąc sze​ro​ko.
— Nie — usły ​szał w od​po​wie​dzi. — Po​dob​no ca​ły ​m i no​ca​m i krą​ży po izbie.
Żoł​nie​rze przy j ​rze​li się Jo​ano​wi, któ​ry koń​czy ł przy ​go​to​wy ​wać ka​za​nie wień​czą​ce j e​go m i​sj ę.

Zno​szo​ny, szty w​ny od bru​du czar​ny ha​bit zda​wał się krę​po​wać m u ru​chy.

— Nie śpi, nie j e… — m ruk​nął pierw​szy z nich.
— Ży ​j e nie​na​wi​ścią — wtrą​cił przy ​słu​chu​j ą​cy się roz​m o​wie ofi​cer.
O brza​sku na plac za​czę​li scho​dzić się lu​dzie. Z przo​du, w pew​nej od​le​gło​ści od resz​ty m iesz​-

kań​ców, usta​wio​no oskar​żo​ny ch, w ty m rów​nież dzie​wię​cio​let​nie​go Al​fon​sa. Pil​no​wa​li ich żoł​nie​-
rze in​kwi​zy ​cj i.

Na znak Jo​ana m iej ​sco​wi dy ​gni​ta​rze, przy ​sią​gł​szy po​słu​szeń​stwo Świę​tej In​kwi​zy ​cj i, zo​bo​wią​-

za​li się wy ​m ie​rzy ć za​są​dzo​ne ka​ry. Oso​by, któ​re do​bro​wol​nie przy ​zna​ły się do wi​ny w pierw​-
szy ch trzech dniach dzia​ła​nia try ​bu​na​łu, do​sta​ły ła​god​niej ​szy wy ​rok. Więk​szość m u​sia​ła od​by ć
piel​grzy m ​kę po​kut​ną do ka​te​dry w Ge​ro​nie. Al​fons m iał przez m ie​siąc po​m a​gać j e​den dzień
w ty ​go​dniu są​sia​do​wi, któ​re​m u ukradł fa​so​lę. Gdy Jo​an od​czy ​ty ​wał akt oskar​że​nia Ga​spa​ra, roz​-
legł się krzy k:

— Ty zdzi​ro! — Ja​kiś chłop rzu​cił się na ko​bie​tę, któ​ra spół​ko​wa​ła z Ga​spa​rem . Żoł​nie​rze za​sło​-

ni​li j ą. — A więc to j est grzech, któ​ry przede m ną ukry ​wa​łaś? — po​krzy ​ki​wał zdra​dzo​ny m ąż zza
ich ple​ców.

Gdy za​m ilkł, Jo​an od​czy ​tał wy ​rok:
— Przez naj ​bliż​sze trzy la​ta co nie​dzie​la, od wscho​du do za​cho​du słoń​ca, bę​dziesz klę​czał

w sza​cie po​kut​nej przed ko​ścio​łem . A j e​śli cho​dzi o cie​bie… — zwró​cił się do ko​bie​ty — Do​m a​-
gam się pra​wa uka​ra​nia j ej ! — wrza​snął m ąż. Jo​an spoj ​rzał na cu​dzo​łoż​ni​cę. „Masz dzie​ci?”,
chciał j ą za​py ​tać. Co one za​wi​ni​ły ? Dla​cze​go m a​j ą od tej po​ry wdra​py ​wać się na skrzy n​kę i roz​-
m a​wiać z m at​ką przez m a​leń​kie okien​ko, cze​ka​j ąc na piesz​czo​tę choć​by m at​czy ​nej rę​ki? Lecz
m ę​żo​wi przy ​słu​gu​j e pra​wo…

— Je​śli cho​dzi o cie​bie — po​wtó​rzy ł — prze​ka​zu​j ę cię wła​dzom świec​kim , by zgod​nie z pra​-

wem Ka​ta​lo​nii żą​da​niu twe​go m ę​ża sta​ło się za​dość…

Jo​an da​lej od​czy ​ty ​wał ak​ty oskar​że​nia i wy ​ro​ki.
— An​to​nie Si​no​m ie, ty i two​j a ro​dzi​na od​da​ni zo​sta​nie​cie w rę​ce wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra.
— W dro​gę — roz​ka​zał Jo​an, za​pa​ko​waw​szy swój skrom ​ny do​by ​tek na m u​li​cę.
Spoj ​rzał po raz ostat​ni na wio​skę, m a​j ąc w uszach wła​sne sło​wa po​brzm ie​wa​j ą​ce cią​gle

echem na nie​wiel​kim ry ​necz​ku. Jesz​cze dzi​siaj m iał do​trzeć do ko​lej ​nej wsi, a po​tem do na​stęp​-

nej i na​stęp​nej . A tam ​tej ​si m iesz​kań​cy — po​m y ​ślał — znów bę​dą m nie ob​ser​wo​wać i słu​chać
w trwo​dze. A po​tem za​czną na sie​bie do​no​sić i wy ​wle​kać na świa​tło dzien​ne wza​j em ​ne prze​wi​-
nie​nia. A j a ich prze​słu​cham , pró​bu​j ąc wy ​czy ​tać grzech z ge​stów, spoj ​rzeń, z m il​cze​nia, z em o​-
cj i…

— Spiesz​m y się, ofi​ce​rze. Przed po​łu​dniem chcę by ć j uż na m iej ​scu.

CZĘŚĆ CZWAR​TA

SŁU​DZY PRZE​ZNA​CZE​NIA

46

Bar​ce​lo​na,

Wiel​ka​noc 1367 ro​ku

Ka​pła​ni od​pra​wia​li m i​ste​rium pas​chal​ne, pod​czas gdy Ar​nau klę​czał przed swą Ma​don​ną, pa​-

tron​ką m o​rza. Wszedł do świą​ty ​ni ra​zem z Elio​nor. Ko​ściół by ł wy ​peł​nio​ny po brze​gi, ale tłum za​-
czął się przed nim roz​stę​po​wać, prze​pusz​cza​j ąc go pod sam oł​tarz. Po dro​dze Ar​nau roz​po​zna​wał
uśm iech​nię​te twa​rze: ten do​stał od nie​go po​ży cz​kę na za​kup no​wej ło​dzi, tam ​ten po​wie​rzy ł m u
swe oszczęd​no​ści, ten z ko​lei po​pro​sił go o pie​nią​dze na po​sag dla cór​ki, na​to​m iast tam ​ten, ze
wzro​kiem wbi​ty m w po​sadz​kę, cią​gle za​le​gał ze spła​tą dłu​gu. Ar​nau za​trzy ​m ał się przy nim i ku
zgro​zie Elio​nor Po​dał m u rę​kę.

— Po​kój z to​bą — po​zdro​wił go.
Twarz dłuż​ni​ka po​j a​śnia​ła, a Ar​nau ru​szy ł ku głów​ne​m u oł​ta​rzo​wi. Ty l​ko oni m u zo​sta​li, zwie​-

rzy ł się Ma​don​nie: lu​dzie ubo​dzy, któ​rzy ce​nią go za oka​za​ną im po​m oc. Jo​an po​j e​chał tę​pić
grzech, a po Gu​il​le​m ie słuch za​gi​nął. A Mar? Cóż m a po​wie​dzieć o Mar?

Elio​nor kop​nę​ła go w kost​kę. Gdy spoj ​rzał na nią py ​ta​j ą​co, da​ła znak, by czy m prę​dzej wstał.

„Wi​dzia​łeś kie​dy ​kol​wiek, by j a​kiś m oż​ny klę​czał tak dłu​go j ak ty ?”, wy ​po​m i​na​ła m u nie​raz. Ar​nau
nie po​słu​chał, a wte​dy Elio​nor znów za​czę​ła go sztur​chać.

To m i wła​śnie po​zo​sta​ło, m at​ko. Żo​na, któ​ra dba j e​dy ​nie o po​zo​ry i do​m a​ga się ode m nie po​-

tom ​stwa. Po​wi​nie​nem ulec? Prze​cież cho​dzi j ej ty l​ko o spad​ko​bier​cę, chce uro​dzić m o​j e dziec​ko,
by za​pew​nić so​bie do​stat​nią przy ​szłość. Elio​nor znów go szturch​nę​ła. Gdy się od​wró​cił, wska​za​ła
wzro​kiem po​zo​sta​ły ch m oż​ny ch bio​rą​cy ch udział w na​bo​żeń​stwie: nie​któ​rzy sta​li, ale więk​szość
sie​dzia​ła — nikt oprócz Ar​naua nie klę​czał.

— Świę​to​kradz​two! — krzy k​nął ktoś na​gle.
Ka​pła​ni za​m ar​li, Ar​nau wstał, wier​ni od​wró​ci​li się w stro​nę głów​ne​go wy j ​ścia.
— Świę​to​kradz​two! — za​wo​ła​no po​now​nie.

Kil​ku m ęż​czy zn prze​py ​cha​ło się do oł​ta​rza, krzy ​cząc coś o świę​to​kradz​twie, o he​re​ty ​kach, de​-

m o​nach i o… Ży ​dach! Choć przy ​szli po​roz​m a​wiać z du​chow​ny ​m i, j e​den z nich zwró​cił się do
wszy st​kich wier​ny ch:

— Ży ​dzi zbez​cze​ści​li prze​naj ​święt​szą ho​stię! — krzy k​nął. Od​po​wie​dział m u głu​chy po​m ruk.
— Nie dość, że za​bi​li Chry ​stu​sa — cią​gnął ten sam m ęż​czy ​zna, sto​j ąc j uż na stop​niach oł​ta​rza

— to j esz​cze pro​fa​nu​j ą j e​go cia​ło!

Po​m ruk za​m ie​nił się we wrza​wę. Od​wra​ca​j ąc się w stro​nę tłu​m u, Ar​nau na​po​tkał spoj ​rze​nie

Elio​nor.

— Bar​dzo pro​szę, twoi ko​cha​ni Ży ​dzi… — usły ​szał. Wie​dział, co żo​na m a na m y śl. Od ślu​bu

Mar nie m ógł zna​leźć so​bie m iej ​sca w pa​ła​cu i czę​sto po​po​łu​dnia​m i od​wie​dzał swe​go sta​re​go
przy ​j a​cie​la Has​da​ia i ga​wę​dził z nim do póź​na. Nie zdą​ży ł od​po​wie​dzieć Elio​nor, bo sie​dzą​cy
obok nich m oż​no​wład​cy i pa​try ​cj u​sze przy ​łą​czy ​li się do ko​m en​ta​rzy i uwag pro​ste​go lu​du:

— Gnę​bią Chry ​stu​sa na​wet po j e​go śm ier​ci — po​wie​dział j e​den z nich.
— Prze​cież pra​wo na​ka​zu​j e im prze​by ​wać pod​czas świąt Wiel​kiej ​no​cy w do​m u i za​m y ​kać

drzwi i okna. Jak zdo​ła​li… — za​sta​na​wiał się j e​go są​siad.

— Pew​nie ucie​kli — pa​dła od​po​wiedź.
— A co z na​szy ​m i dzieć​m i? — wtrą​cił ko​bie​cy głos. — Ani chy ​bi upro​wa​dzi​li też j a​kieś chrze​-

ści​j ań​skie dziec​ko, by j e ukrzy ​żo​wać i zj eść j e​go ser​ce…

— I wy ​pić krew — do​rzu​cił ktoś in​ny.
Ar​nau nie m ógł ode​rwać oczu od roz​wście​czo​nej grup​ki. Jak oni m o​gą? Znów skrzy ​żo​wał spoj ​-

rze​nia z Elio​nor. Uśm ie​cha​ła się.

— Twoi ko​cha​ni Ży ​dzi… — po​wtó​rzy ​ła z szy ​der​stwem w gło​sie.
W tej sa​m ej chwi​li tłum wy ​peł​nia​j ą​cy ko​ściół San​ta Ma​ria za​czął na​wo​ły ​wać do ze​m sty

i wy ​krzy ​ki​wać: „He​re​ty ​cy !”, „Świę​to​krad​cy !”, „Bić Ży ​da!”. Ar​nau pa​trzy ł, j ak rzu​ca​j ą się do
wy j ​ścia. Moż​ni po​zo​sta​li z ty ​łu.

— Je​śli się nie po​spie​szy sz — do​biegł go głos Elio​nor — nie wpusz​czą cię do get​ta.
Ar​nau spoj ​rzał na żo​nę, po​tem prze​niósł wzrok na Ma​don​nę. Zgiełk do​cho​dził te​raz z uli​cy Mar.
— Skąd w to​bie ty ​le nie​na​wi​ści, Elio​nor? Prze​cież m asz wszy st​ko, o czy m ty l​ko za​m a​rzy sz.
— Nie, Ar​nau. Wiesz, że to nie​praw​da. Bra​ku​j e m i cze​goś, co za​pew​ne da​j esz swo​im ży ​dow​-

skim zna​j o​m y m .

— O czy m ty, ko​bie​to, m ó​wisz?
— O to​bie, Ar​nau, o to​bie. Chy ​ba nie m u​szę ci przy ​po​m i​nać, Ze ni​g​dy nie speł​ni​łeś m ał​żeń​-

skie​go obo​wiąz​ku.

Ar​nau przy ​po​m niał so​bie chwi​le, kie​dy od​rzu​cił um i​zgi Elio​nor — naj ​pierw de​li​kat​nie, nie

chcąc j ej ura​zić, po​tem opry ​skli​wie i bez​ce​re​m o​nial​nie.

Król ka​zał m i się z to​bą oże​nić, nie na​po​m knął j ed​nak o za​spo​ka​j a​niu two​ich po​trzeb w al​ko​wie

— od​ciął się.

— Król pew​nie nie, ale Ko​ściół, ow​szem .
— Bóg nie m o​że m nie zm u​sić do ob​co​wa​nia z to​bą!
Elio​nor wy ​słu​cha​ła słów Ar​naua, pa​trząc m u pro​sto w oczy. Na​stęp​nie bar​dzo po​wo​li od​wró​ci​-

ła gło​wę w stro​nę głów​ne​go oł​ta​rza. Zo​sta​li w świą​ty ​ni sa​m i… ty l​ko trzej du​chow​ni w m il​cze​niu
przy ​słu​chi​wa​li się tej m ał​żeń​skiej kłót​ni. Ar​nau rów​nież zer​k​nął na ka​pła​nów. Gdy spoj ​rze​nia m ał​-
żon​ków znów się spo​tka​ły, Elio​nor zm ru​ży ​ła oczy.

Nie po​wie​dzia​ła nic wię​cej . Ar​nau od​wró​cił się i ru​szy ł do wy j ​ścia.
— Tak, tak, bie​gnij do swo​j ej ży ​dow​skiej ko​cha​necz​ki! — do​biegł go krzy k żo​ny.
Ciar​ki prze​szły m u po ple​cach.
Ar​nau, któ​ry rów​nież w ty m ro​ku pia​sto​wał funk​cj ę kon​su​la m or​skie​go, udał się w od​święt​ny ch

sza​tach do dziel​ni​cy ży ​dow​skiej . W m ia​rę j ak m i​j ał uli​cę Mar, plac Blat, stro​m ą uli​cę Pre​só,
zgiełk ciż​by na​ra​stał. Wresz​cie do​tarł do ko​ścio​ła Świę​te​go Ja​ku​ba, gdzie lu​dzie stło​cze​ni pod dziel​-
ni​cą ży ​dow​ską — strze​żo​ną przez żoł​nie​rzy — na​wo​ły ​wa​li do ze​m sty. Mi​m o za​m ę​tu Ar​nau szy b​-
ko zna​lazł się pod bra​m ą.

— Nie wol​no nam ni​ko​go wpusz​czać, czci​god​ny kon​su​lu — po​wie​dział ofi​cer stra​ży. — Cze​ka​-

m y na roz​ka​zy księ​cia Ja​na, sy ​na i na​m iest​ni​ka na​sze​go kró​la Pio​tra Trze​cie​go.

Roz​ka​zy na​de​szły. Na​stęp​ne​go ran​ka ksią​żę Jan po​le​cił uwię​zić wszy st​kich bar​ce​loń​skich Ży ​-

dów w głów​nej sy ​na​go​dze i trzy ​m ać ich tam bez j e​dze​nia i pi​cia, pó​ki nie wska​żą win​ny ch pro​fa​-
na​cj i.

— Pięć ty ​się​cy lu​dzi — wy ​m am ​ro​tał Ar​nau, sie​dząc w swo​im ga​bi​ne​cie na gieł​dzie, gdy

prze​ka​za​no m u tę wia​do​m ość. — Pięć ty ​się​cy lu​dzi stło​czo​ny ch w sy ​na​go​dze bez j e​dze​nia i pi​-
cia! Co sta​nie się z dzieć​m i i z no​wo​rod​ka​m i? Cze​go ksią​żę się spo​dzie​wa? Ty l​ko du​reń m o​że ocze​-
ki​wać, że j a​ki​kol​wiek Ży d przy ​zna się do zbez​czesz​cze​nia ho​stii. Trze​ba by ć skoń​czo​ny m głup​-
cem , by są​dzić, że ktoś wy ​da się na pew​ną śm ierć.

Ude​rzy ł pię​ścią w stół i wstał. Woź​ny, któ​ry prze​ka​zał wia​do​m ość, aż pod​sko​czy ł.
— We​zwij gwar​dię — roz​ka​zał Ar​nau.
Kon​sul kro​czy ł w po​śpie​chu przez m ia​sto w eskor​cie sze​ściu uzbro​j o​ny ch m is​sat​ges. Bra​m y

dziel​ni​cy ży ​dow​skiej , wciąż strze​żo​nej przez od​dzia​ły kró​lew​skie, by ​ły otwar​te na oścież. Tłum
j uż się roz​szedł, ty l​ko set​ka cie​kaw​skich za​glą​da​ła przez bra​m ę, nie​wie​le so​bie ro​biąc z kuk​sań​ców
żoł​nie​rzy.

— Kto wa​m i do​wo​dzi? — za​py ​tał Ar​nau ofi​ce​ra stra​ży.
— Na​czel​nik j est w środ​ku.
— We​zwij ​cie go.
Na​czel​nik m ia​sta nie po​zwo​lił na sie​bie dłu​go cze​kać. — Co cię tu spro​wa​dza? — spy ​tał, wy ​-

cią​ga​j ąc dłoń do Ar​naua.

— Przy ​sze​dłem po​roz​m a​wiać z Ży ​da​m i.
— Ksią​żę roz​ka​zał…
— Wiem — prze​rwał m u Ar​nau. — Wła​śnie dla​te​go tu j e​stem . Wie​le roz​po​czę​ty ch for​m al​-

no​ści oraz trans​ak​cj i han​dlo​wy ch do​ty ​czy Ży ​dów. Mu​szę j e z ni​m i om ó​wić.

— Ale ksią​żę… — upie​rał się na​czel​nik.
— Ksią​żę ży ​j e z Ży ​dów! Na roz​kaz kró​la wy ​pła​ca​j ą m u dwa​na​ście ty ​się​cy sol​dów rocz​nie. —

Na​czel​nik przy ​tak​nął. — Nie wąt​pię, że księ​ciu za​le​ży na wy ​kry ​ciu spraw​ców pro​fa​na​cj i. Ale
wierz m i, za​le​ży m u rów​nież na ty m , by in​te​re​sy sta​ro​za​kon​ny ch zby t​nio nie ucier​pia​ły, bo
w prze​ciw​ny m ra​zie… Nie za​po​m i​naj , że zde​cy ​do​wa​na więk​szość z ty ch dwu​na​stu ty ​się​cy sol​-
dów po​cho​dzi wła​śnie od spo​łecz​no​ści ży ​dow​skiej Bar​ce​lo​ny.

Nie na​m y ​śla​j ąc się dłu​żej , na​czel​nik prze​pu​ścił kon​su​la i j e​go straż przy ​bocz​ną.
— Są w głów​nej sy ​na​go​dze — rzu​cił ty l​ko.
— Wiem , wiem .
W dziel​ni​cy ży ​dow​skiej wrza​ło, m i​m o że wszy ​scy j ej m ie​szą​cy sie​dzie​li pod klu​czem w boż​-

ni​cy. Po dro​dze Ar​nau wi​dział czar​ny ch m ni​chów, któ​rzy wy ​wra​ca​li do gó​ry no​ga​m i dom po do​-
m u w po​szu​ki​wa​niu za​krwa​wio​nej ho​stii.

Pod sy ​na​go​gą na​tknął się na ko​lej ​ny od​dział gwar​dii kró​lew​skiej .
— Przy ​sze​dłem po​roz​m a​wiać z Has​da​iem Cre​sca​sem . Żoł​nierz do​wo​dzą​cy od​dzia​łem j uż

m iał za​pro​te​sto​wać, ale na znak to​wa​rzy ​szą​ce​go kon​su​lo​wi ofi​ce​ra wy ​ra​ził zgo​dę.

Ar​nau ro​zej ​rzał się, cze​ka​j ąc na Has​da​ia. Oko​licz​ne do​m y przed​sta​wia​ły ża​ło​sny wi​dok.

Wszy st​kie m ia​ły otwar​te na oścież drzwi, przez któ​re co rusz wy ​bie​ga​li m ni​si, nio​sąc j a​kieś przed​-
m io​ty. Po​ka​zy ​wa​li j e współ​bra​ciom , a ci oglą​da​li j e bacz​nie, po czy m krę​ci​li gło​wa​m i i ci​ska​li na
zie​m ię, gę​sto usia​ną ży ​dow​skim do​by t​kiem . I kto tu do​pusz​cza się pro​fa​na​cj i? — za​sta​na​wiał się
Ar​nau.

— Czci​god​ny kon​su​lu — usły ​szał za so​bą.
Od​wró​cił się i uj ​rzał Has​da​ia. Przez kil​ka se​kund pa​trzy ł m u w oczy, w któ​ry ch m a​lo​wa​ła się

roz​pacz. Ar​nau ka​zał straż​ni​kom zo​sta​wić ich sa​m y ch. Mis​sat​ges po​słu​cha​li, ale żoł​nie​rze kró​lew​-
scy nie ru​szy ​li się z m iej ​sca.

— Czy ż​by in​te​re​so​wa​ły was spra​wy Kon​su​la​tu Mor​skie​go? — za​py ​tał Ar​nau. — Do​łącz​cie do

m o​ich lu​dzi. Te​m a​ty kon​su​lar​ne są taj ​ne.

Żoł​nie​rze po​słu​cha​li, acz​kol​wiek z ocią​ga​niem .
— Mam ocho​tę cię uści​skać — po​wie​dział Ar​nau, gdy nikt nie m ógł ich usły ​szeć.
— To by ​ło​by nie​roz​waż​ne.
— Jak to zno​si​cie?
— Źle, Ar​nau, źle. Ja i in​ni star​cy j uż się nie li​czy ​m y. m ło​dzi j a​koś wy ​trzy ​m a​j ą, ale dzie​ci od

wie​lu go​dzin nie j e​dzą i nie pi​j ą. W środ​ku j est du​żo no​wo​rod​ków, gdy m at​kom za​brak​nie po​kar​-
m u… Mi​nę​ło do​pie​ro kil​ka go​dzin, j ed​nak po​trze​by na​tu​ral​ne…

— Mo​gę wam j a​koś po​m óc?
— Pró​bo​wa​li​śm y per​trak​to​wać, ale na​czel​nik nie chce nas wy ​słu​chać. Wiesz do​brze, że ist​nie​-

j e ty l​ko j e​den spo​sób. Kup na​szą wol​ność.

— Ile m o​gę…
Głos ugrzązł Ar​nau​owi w gar​dle na wi​dok oczu Has​da​ia kosz​tu​j e ży ​cie pię​ciu ty ​się​cy Ży ​dów?
— Li​czę na cie​bie, Ar​nau. Mo​j a wspól​no​ta j est w nie​bez​pie​czeń​stwie.
Ar​nau wy ​cią​gnął do nie​go rę​kę.
— Li​czy ​m y na cie​bie — po​wtó​rzy ł Has​da​id, ści​ska​j ąc j ą.
Ar​nau znów prze​szedł obok m ni​chów w czer​ni. Zna​leź​li j uż za​krwa​wio​ną ho​stię? Co​raz wię​cej

przed​m io​tów, te​raz na​wet m e​bli, wa​la​ło się na uli​cach. Po​że​gnał się z na​czel​ni​kiem . Jesz​cze dzi​-
siaj um ó​wi się z nim na roz​m o​wę. Ale… ile war​te j est ludz​kie ży ​cie? A ży ​cie ca​łej spo​łecz​no​ści?
Ar​nau han​dlo​wał roz​m a​ity ​m i to​wa​ra​m i: tka​ni​na​m i, przy ​pra​wa​m i, zbo​żem , zwie​rzę​ta​m i, ło​dzia​-
m i, zło​tem i sre​brem . Znał rów​nież ce​nę nie​wol​ni​ków. Ale… ile kosz​tu​j e przy ​j a​ciel?

Ar​nau skrę​cił w le​wo w uli​cę Ba​ny s No​us, prze​szedł przez plac Blat i udał się na uli​cę Car​ders,

za​trzy ​m ał się j ed​nak nie​da​le​ko skrzy ​żo​wa​nia z Mont​ca​da, gdzie stał j e​go dom . Po co tu przy ​szedł?
Do Elio​nor? Od​wró​cił się na pię​cie i ru​szy ł z po​wro​tem ku uli​cy Mar, a stam ​tąd do swe​go kan​to​ru.
Od​kąd przy ​stał na m ał​żeń​stwo Mar… Od tam ​tej po​ry Elio​nor ani na chwi​lę nie prze​sta​ła m u się
na​rzu​cać. Z po​cząt​ku wzię​ła się na spo​sób: ni z te​go, ni z owe​go za​czę​ła go na​zy ​wać „uko​cha​-
ny m ”, do​py ​ty ​wać się o j e​go pra​cę, trosz​czy ć o to, co j e, a na​wet j ak się czu​j e. Ni​g​dy wcze​śniej
te​go nie ro​bi​ła! Jed​nak gdy um i​zgi nie przy ​nio​sły re​zul​ta​tu, zde​cy ​do​wa​ła się na atak fron​tal​ny.

„Je​stem ko​bie​tą”, oznaj ​m i​ła m u pew​ne​go ra​zu. Naj ​wy ​raź​niej nie spodo​ba​ło się j ej spoj ​rze​nie,
j a​kim j ą ob​rzu​cił, bo nic j uż nie do​da​ła… przez na​stęp​ne kil​ka dni. Ale po​tem po​wie​dzia​ła: „Mu​si​-
m y skon​su​m o​wać na​sze m ał​żeń​stwo. Ży ​j e​m y w grze​chu”.

— Od kie​dy trosz​czy sz się o m o​j e zba​wie​nie? — m ruk​nął Ar​nau.
Jed​nak im ​per​ty ​nen​cj a m ę​ża nie zra​ża​ła Elio​nor. W koń​cu Po​sta​no​wi​ła wta​j em ​ni​czy ć we

wszy st​ko oj ​ca Ju​lii An​dreu, ka​pła​na z ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, któ​ry, ow​szem , m iał obo​wią​zek trosz​-
czy ć się o zba​wie​nie wier​ny ch. Ty m bar​dziej że Ar​nau na​le​żał do pa​ra​fian naj ​bliż​szy ch j e​go ser​-
cu. Nie da m u się tak ła​two zby ć.

— Nie m o​gę, oj ​cze — od​po​wie​dział Ar​nau du​chow​ne​m u któ​ry za​gad​nął go pew​ne​go dnia

w świą​ty ​ni.

Nie kła​m ał. Za​raz po wy ​da​niu Mar za ry ​ce​rza de Ponts, Ar​nau pró​bo​wał za​po​m nieć o swej

wy ​cho​wa​ni​cy i — dla​cze​go nie? — stwo​rzy ć ro​dzi​nę. Zo​stał sam . Wszy st​kie bli​skie m u oso​by go
opu​ści​ły. Ale m o​że prze​cież m ieć dzie​ci, ba​wić się z ni​m i, po​świę​cić się im , od​na​leźć dzię​ki nim
cel w ży ​ciu. I ty l​ko Elio​nor m o​że m u j e dać. Jed​nak kie​dy pa​trzy ł na j ej za​lo​ty, na j ej na​tręt​ność,
gdy sły ​szał ob​łud​ny, wy ​m u​szo​ny szcze​biot, j ak​że in​ny od gło​su, któ​ry m do​ty ch​czas się do nie​go
zwra​ca​ła, ca​ły j e​go plan brał w łeb.

— Co chce​cie przez to po​wie​dzieć, sy ​nu? — do​cie​kał ka​płan.
— Król dał m i Elio​nor za żo​nę, nie py ​ta​j ąc, czy m i się po​do​ba.
— Ba​ro​no​wa…
— Ba​ro​no​wa m nie nie po​cią​ga, oj ​cze. Mo​j e cia​ło po​zo​sta​j e zim ​ne.
— Znam do​bre​go m e​dy ​ka… Ar​nau się uśm iech​nął.
— Nie, oj ​cze, nie o to cho​dzi. Nic m i nie do​le​ga, po pro​stu…
— W ta​kim ra​zie m u​si​cie się prze​m óc i speł​nić m ał​żeń​ski obo​wią​zek. Nasz Pan ocze​ku​j e…
Ar​nau zno​sił ze spo​ko​j em po​ucze​nia du​chow​ne​go, pó​ki nie wy ​obra​ził so​bie Elio​nor opo​wia​da​-

j ą​cej ka​pła​no​wi nie​stwo​rzo​ne hi​sto​rie. Co oni so​bie wy ​obra​ża​j ą?

— Po​słu​chaj ​cie, oj ​cze — prze​rwał księ​dzu. — Nie m o​gę. zm u​sić cia​ła, by po​żą​da​ło ko​bie​ty,

któ​ra go nie po​cią​ga. — Ka​płan chciał za​pro​te​sto​wać, lecz Ar​nau nie dał m u doj ść do sło​wa. —
Przy ​się​ga​łem wier​ność żo​nie i przy ​się​gi do​trzy ​m u​j ę, nikt nie m o​że m i pod ty m wzglę​dem ni​cze​-
go za​rzu​cić. Czę​sto przy ​cho​dzę się tu m o​dlić i ło​żę na bu​do​wę ko​ścio​ła. My ​ślę, że po​m a​ga​j ąc
w j e​go po​wsta​wa​niu, po​ku​tu​j ę za sła​bo​ści m e​go cia​ła.

— Sy ​nu…
— A j a​kie j est wa​sze zda​nie, oj ​cze?
Ksiądz od​wo​łał się do swej li​chej wie​dzy teo​lo​gicz​nej , by ode​przeć ar​gu​m en​ty roz​m ów​cy —

bez​sku​tecz​nie. Od​da​lił się więc po​spiesz​nie i znik​nął m ię​dzy ro​bot​ni​ka​m i. Zo​staw​szy sam , Ar​nau
uklęk​nął przed Ma​don​ną.

— Nie po​tra​fię prze​stać o niej m y ​śleć, m at​ko. Dla​cze​go po​zwo​li​łaś m i j ą wy ​dać za po​ry ​wa​-

cza?

Nie wi​dział Mar od dnia ślu​bu. Gdy Fe​lip de Ponts um arł kil​ka m ie​się​cy póź​niej , pró​bo​wał się

z nią zo​ba​czy ć, ale Mar od​m ó​wi​ła. Mo​że to i le​piej , tłu​m a​czy ł so​bie. Przy ​się​ga zło​żo​na Ma​don​nie
wią​za​ła go sil​niej niż kie​dy ​kol​wiek: m u​si do​trzy ​m ać wier​no​ści ko​bie​cie, któ​rej nie ko​cha i nie po​-
tra​fi po​ko​chać. A za​po​m nieć o j e​dy ​nej oso​bie, z któ​rą m o​że by ć szczę​śli​wy ?

— Zna​le​zio​no j uż ho​stię? — za​py ​tał na​czel​ni​ka. Sie​dzie​li na​prze​ciw​ko sie​bie w pa​ła​cu przy pla​-

cu Blat.

— Nie — usły ​szał w od​po​wie​dzi.
— Roz​m a​wia​łem z raj ​ca​m i. — Zga​dza​j ą się ze m ną, że uwię​zie​nie Ży ​dów m o​że bar​dzo za​-

szko​dzić in​te​re​som Bar​ce​lo​ny. Wła​śnie roz​po​czął się se​zon że​glu​go​wy. Je​śli zaj ​dziesz do por​tu, zo​-
ba​czy sz, że wie​le stat​ków nie m o​że wy ​pły ​nąć. Wio​zą to​wa​ry po​wie​rzo​ne im przez Ży ​dów. Al​bo
j e wy ​ła​du​j ą, al​bo za​cze​ka​j ą na kup​ców, któ​rzy m ie​li wy ​pły ​nąć ra​zem z ni​m i. Sęk w ty m , że nie
ca​ły ła​du​nek j est wła​sno​ścią Ży ​dów, część na​le​ży do chrze​ści​j an.

— Dla​cze​go nie wy ​ła​du​j ą to​wa​rów ży ​dow​skich? — To by pod​nio​sło kosz​ty trans​por​tu. Na​czel​-

nik roz​ło​ży ł rę​ce w ge​ście bez​sil​no​ści.

— Roz​dziel​cie ła​dun​ki Ży ​dów i chrze​ści​j an na od​dziel​ne stat​ki — za​pro​po​no​wał po chwi​li. Ar​-

nau po​krę​cił gło​wą.

— To nie​m oż​li​we. Stat​ki m a​j ą róż​ne tra​sy. Prze​cież wiesz, że se​zon że​glu​go​wy trwa krót​ko. Je​-

śli okrę​ty bę​dą zwle​kać z wy ​pły ​nię​ciem , ca​ły han​del się opóź​ni i nie wró​cą na czas.

Prze​pad​nie im j a​kiś rej s, co z ko​lei od​bi​j e się na ce​nie to​wa​rów. Wszy ​scy na ty m stra​ci​m y. —

Ty rów​nież, po​m y ​ślał. — Po​za ty m stat​ki nie po​win​ny stać w nie​skoń​czo​ność w por​cie. To nie​bez​-
piecz​ne. Je​śli ze​rwie się sztorm …

— Co więc pro​po​nu​j esz?
Puść​cie ich wol​no. Niech m ni​si prze​sta​ną plą​dro​wać ich do​m y i zwró​cą Ży ​dom ich wła​sność.

Niech…

— Ukarz​cie Ży ​dów grzy w​ną.
— Lud do​m a​ga się win​ny ch, a ksią​żę obie​cał ich wy ​tro​pić. Pro​fa​na​cj a ho​stii…
— Pro​fa​na​cj a ho​stii po​win​na kosz​to​wać wię​cej niż zwy ​czaj ​ne prze​stęp​stwo. — Po co się kłó​-

cić, sko​ro Ży ​dzi zo​sta​li za​wcza​su osą​dze​ni i ska​za​ni? I to bez wzglę​du na to, czy do​m i​ni​ka​nie znaj ​-
dą za​krwa​wio​ną ho​stię, czy nie. Na​czel​nik za​wa​hał się, ścią​gnął brwi. — War​to spró​bo​wać. Je​śli
się uda, za​pła​cą Ży ​dzi, ty l​ko Ży ​dzi. W prze​ciw​ny m ra​zie cze​ka nas kiep​ski se​zon i wszy ​scy na
ty m ucier​pi​m y.

Wśród ro​bot​ni​ków, zgieł​ku i py ​łu Ar​nau pod​niósł wzrok na zwor​nik dru​gie​go skle​pie​nia, ostat​nie​-

go z czte​rech two​rzą​cy ch na​wę głów​ną ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Na wiel​kim ka​m ie​niu przed​sta​wio​no
zwia​sto​wa​nie: Naj ​święt​sza Pan​na w czer​wo​ny m płasz​czu prze​ty ​ka​ny m zło​tem słu​cha na klęcz​-
kach anio​ła, prze​po​wia​da​j ą​ce​go j ej ry ​chłe m a​cie​rzy ń​stwo. Ja​skra​we ko​lo​ry — czer​wo​ny, nie​bie​-
ski, a przede wszy st​kim zło​ty — przy ​cią​gnę​ły uwa​gę Ar​naua. Pięk​na sce​na. Na​czel​nik prze​m y ​ślał
j e​go ar​gu​m en​ty i osta​tecz​nie ustą​pił.

Dwa​dzie​ścia pięć ty ​się​cy fun​tów i pięt​na​stu wi​no​waj ​ców! Ta​ką wła​śnie od​po​wiedź otrzy ​m ał

na​za​j utrz od na​czel​ni​ka, któ​ry spo​tkał się z do​rad​ca​m i księ​cia Ja​na.

— Pięt​na​stu wi​no​waj ​ców? Chce​cie stra​cić pięt​na​ście osób dla wi​dzi​m i​się czte​rech sza​leń​ców?
Na​czel​nik ude​rzy ł pię​ścią w stół.
— Ci sza​leń​cy to świę​ty Ko​ściół ka​to​lic​ki.
— Do​brze wiesz, że to nie​praw​da — ob​sta​wał przy swo​im Ar​nau. Wy ​m ie​ni​li spoj ​rze​nia.
— Bez wi​no​waj ​ców — uciął Ar​nau.
— To nie​m oż​li​we. Ksią​żę…
— Bez wi​no​waj ​ców! Dwa​dzie​ścia pięć ty ​się​cy fun​tów to m a​j ą​tek.
Ar​nau opu​ścił pa​łac na​czel​ni​kow​ski i ru​szy ł na oślep przed sie​bie. Co po​wie Has​da​io​wi? Że

pięt​na​stu z nich m u​si um rzeć? Nie m ógł prze​stać m y ​śleć o pię​ciu ty ​sią​cach lu​dzi stło​czo​ny ch
w sy ​na​go​dze bez wo​dy i j e​dze​nia…

— Kie​dy do​sta​nę od​po​wiedź? — za​py ​tał na​czel​ni​ka.
— Ksią​żę j est na po​lo​wa​niu.
Na po​lo​wa​niu! Ksią​żę ka​zał uwię​zić pięć ty ​się​cy osób i po​j e​chał na po​lo​wa​nie! Bar​ce​lo​nę

dzie​li​ły od Ge​ro​ny, na​le​żą​cej do sy ​na Pio​tra III — księ​cia Ge​ro​ny i Ce​rve​ry — nie wię​cej niż
trzy go​dzi​ny kon​nej j az​dy, m i​m o to Ar​nau m u​siał cze​kać na od​po​wiedź aż do na​stęp​ne​go po​po​łu​-
dnia.

— Trzy ​dzie​ści pięć ty ​się​cy fun​tów i pię​ciu win​ny ch. Ty ​siąc fun​tów za każ​de​go ura​to​wa​ne​go

Ży ​da. Czy ty ​le wła​śnie kosz​tu​j e czło​wiek? — po​m y ​ślał Ar​nau.

— Czter​dzie​ści ty ​się​cy bez win​ny ch.
— Nie.
— Bę​dę in​ter​we​nio​wał u kró​la.
— Do​brze wiesz, że król j est zby t za​j ę​ty woj ​ną z Ka​sty ​lią, by szu​kać zwa​dy z wła​sny m sy ​-

nem . Nie bez po​wo​du m ia​no​wał go na​m iest​ni​kiem .

— Czter​dzie​ści pięć ty ​się​cy, ale bez win​ny ch.
— Nie, nie…
— Cho​ciaż za​py ​taj ! — krzy k​nął Ar​nau, tra​cąc nad so​bą pa​no​wa​nie. — Bła​gam … — opa​m ię​-

tał się.

Sm ród ze​m dlił go, za​nim do​szedł do sy ​na​go​gi. Uli​ce przed​sta​wia​ły j esz​cze ża​ło​śniej ​szy wi​dok

niż po​przed​nio: wszę​dzie wa​lał się ży ​dow​ski do​by ​tek. Z do​m ów do​bie​gał stu​kot; to m ni​si w czer​ni
roz​ku​wa​li ścia​ny i zry ​wa​li pod​ło​gi, szu​ka​j ąc spro​fa​no​wa​ne​go cia​ła Chry ​stu​sa. Pod​czas roz​m o​wy
z Has​da​iem — któ​re​m u ty m ra​zem to​wa​rzy ​szy ​ło dwóch ra​bi​nów i dwóch in​ny ch przy ​wód​ców
wspól​no​ty — Ar​nau​owi trud​no by ​ło za​pa​no​wać nad em o​cj a​m i. Pie​kły go oczy — czy to z wi​ny
wszech​obec​ne​go za​pa​chu m o​czu, czy ra​czej wie​ści któ​re przy ​niósł.

Przez kil​ka se​kund, słu​cha​j ąc j ę​ków do​bie​ga​j ą​cy ch z boż​ni​cy przy ​pa​try ​wał się m ęż​czy ​znom ,

któ​rzy łap​czy ​wie wdy ​cha​li świe​że po​wie​trze. Co się m u​si dziać tam , w środ​ku? Przy ​spie​szo​ny od​-
dech pię​ciu Ży ​dów na chwi​lę za​m arł, gdy roz​glą​da​li się ką​tem oka po get​cie.

— Do​m a​ga​j ą się win​ny ch — po​wie​dział Ar​nau, gdy ca​ła piąt​ka do​szła do sie​bie. — Za​czę​ło

się od pięt​na​stu, po​tem spu​ści​li do pię​ciu i m am na​dzie​j ę…

— Nie m o​że​m y cze​kać — prze​rwał m u ra​bin. — Dzi​siaj zm arł j e​den ze star​ców. Od daw​na

cho​ro​wał, ale na​si le​ka​rze nie m o​gli m u ulży ć w cier​pie​niu, nie m ie​li na​wet czy m zwil​ży ć m u
warg. Nie po​zwo​lo​no nam go po​cho​wać. Wiesz, co to zna​czy ? — Ar​nau przy ​tak​nął — Ju​tro fe​tor
roz​kła​da​j ą​cy ch się zwłok do​łą​czy do…

— Je​ste​śm y stło​cze​ni — wszedł m u w sło​wo Has​dai — do gra​nic m oż​li​wo​ści. Lu​dzie… lu​dzie

nie m o​gą wstać, by za​ła​twić po​trze​by. Mat​kom skoń​czy ł się po​karm , któ​ry m ży ​wi​ły wła​sne nie​-
m ow​lę​ta i po​zo​sta​łe spra​gnio​ne dzie​ci. Je​śli po​cze​ka​m y j esz​cze kil​ka dni, nie skoń​czy się ty l​ko na
pię​ciu ofia​rach…

— I czter​dzie​stu pię​ciu ty ​sią​cach fun​tów — do​dał Ar​nau.
— Mniej ​sza o pie​nią​dze, gdy ca​łej spo​łecz​no​ści gro​zi za​gła​da — za​brał głos dru​gi ra​bin.
— W ta​kim ra​zie? — za​py ​tał Ar​nau.
— Wstaw się j esz​cze za na​m i — po​pro​sił go Has​dai. Do​dat​ko​we dzie​sięć ty ​się​cy fun​tów do​da​-

ło naj ​wy ​raź​niej skrzy ​deł ksią​żę​cy m po​słań​com . A m o​że ksią​żę Jan wca​le nie opu​ścił m ia​sta…
Ar​nau​owi wy ​zna​czo​no spo​tka​nie na Trzech win​ny ch.

— Mo​wa o ludz​kim ży ​ciu! — krzy ​czał Ar​nau do na​czel​ni​ka

— O Ży ​dach. Mó​wi​m y o Ży ​dach. O he​re​ty ​kach sta​no​wią​cy ch wła​sność kró​la. Gdy ​by nie j e​-

go wspa​nia​ło​m y śl​ność, wszy ​scy by ​li​by j uż m ar​twi. Mo​nar​cha zde​cy ​do​wał, że trzech z nich m u​si
za​pła​cić za pro​fa​na​cj ę ho​stii. Te​go żą​da lud.

Od kie​dy król bie​rze so​bie do ser​ca żą​da​nia lu​du? — po​m y ​ślał Ar​nau.
— Po​za ty m — za​uwa​ży ł na​czel​nik m ia​sta — roz​wią​że​m y za j ed​ny m za​m a​chem pro​blem

kon​su​la​tu.

Trup star​ca, wy ​schnię​te pier​si m a​tek, płacz dzie​ci, j ę​ki, fe​tor — wszy st​ko to skło​ni​ło Ar​naua do

wy ​ra​że​nia zgo​dy. Na​czel​nik z ulgą opadł na opar​cie fo​te​la.

— Ale pod dwo​m a wa​run​ka​m i — za​zna​czy ł Ar​nau, zm u​sza​j ąc go po​now​nie do kon​cen​tra​cj i.

— Pierw​szy : Ży ​dzi sa​m i wy ​bio​rą win​ny ch. — Na​czel​nik ski​nął gło​wą. — Dru​gi: ugo​da zo​sta​nie
za​ak​cep​to​wa​na przez bi​sku​pa, któ​ry zo​bo​wią​że się ostu​dzić na​stro​j e wier​ny ch.

— Już te​go do​pil​no​wa​łem . My ​ślisz, że uśm ie​cha m i się ko​lej ​ny po​grom ?
Pro​ce​sj a wy ​ru​szy ​ła z get​ta. Drzwi i okna wszy st​kich ży ​dow​skich do​m ów by ​ły za​m knię​te, a uli​-

ce opu​sto​sza​łe. Pa​nu​j ą​ca wo​kół ci​sza by ​ła j ak wy ​rzut wo​bec tu​m ul​tu do​bie​ga​j ą​ce​go zza m u​rów
get​ta, gdzie tłum zgro​m a​dził się wo​kół bi​sku​pa — odzia​ne​go w zło​te sza​ty po​ły ​sku​j ą​ce w śród​-
ziem ​no​m or​skim słoń​cu — oraz nie​zli​czo​ny ch ka​pła​nów i czar​ny ch m ni​chów, usta​wio​ny ch rzę​-
dem wzdłuż uli​cy Bo​qu​eria. Du​chow​ny ch od​dzie​la​ły od m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny dwa sze​re​gi
kró​lew​skiej stra​ży.

Kie​dy w bra​m ie get​ta uka​za​ły się trzy po​sta​cie, zgiełk się​gnął ze​ni​tu. Tłum wy ​rzu​cił po​nad gło​-

wy za​ci​śnię​te pię​ści, a wy ​ci​ska zm ie​sza​ły się z m e​ta​licz​ny m szczę​kiem m ie​czy, wy ​cią​ga​ny ch
z po​chew przez żoł​nie​rzy chro​nią​cy ch or​szak. Gdy trzy po​sta​cie, o sto​pach i nad​garst​kach sku​ty ch
łań​cu​cha​m i, wpro​wa​dzo​ne zo​sta​ły m ię​dzy do​m i​ni​ka​nów, pro​ce​sj a — otwie​ra​na przez bi​sku​pa
Bar​ce​lo​ny — ru​szy ​ła. Mi​m o obec​no​ści żoł​nie​rzy i za​kon​ni​ków lu​dzie ani na chwi​lę nie prze​sta​li
ob​rzu​cać ka​m ie​nia​m i i oplu​wać trzech ska​zań​ców.

Ar​nau m o​dlił się w ko​ście​le San​ta Ma​ria. Wcze​śniej udał się do get​ta, gdzie znów zo​stał przy ​-

j ę​ty pod sy ​na​go​gą przez Has​da​ia, ra​bi​nów i przy ​wód​ców wspól​no​ty.

— Trzech wi​no​waj ​ców — po​wie​dział, sta​ra​j ąc się pa​trzeć im w oczy. — Mo​że​cie… m o​że​cie

sa​m i ich wska​zać.

Nie ode​zwa​li się, po​wie​dli ty l​ko wzro​kiem po uli​cach get​ta, a do​bie​ga​j ą​ce z boż​ni​cy skar​gi i j ę​-

ki prze​ni​ka​ły ich m y ​śli. Ar​nau nie m iał od​wa​gi zo​stać z ni​m i dłu​żej , wy ​cho​dząc, po​że​gnał się
w bra​m ie z na​czel​ni​kiem . „Trzej nie​win​ni lu​dzie… Bo prze​cież wiesz rów​nie do​brze j ak j a, że za​-
rzut o pro​fa​na​cj i ho​stii to oszczer​stwo”.

Ar​nau sły ​szał wrza​wę do​bie​ga​j ą​cą z głę​bi uli​cy Mar. Głu​chy po​m ruk wy ​peł​nił ko​ściół —

wdarł się przez nie​do​koń​czo​ne otwo​ry drzwio​we, wspiął ni​czy m m u​rarz po drew​nia​ny ch rusz​to​-
wa​niach pod​trzy ​m u​j ą​cy ch no​we ele​m en​ty kon​struk​cj i i wzbił pod sa​m o skle​pie​nie. Trzej nie​win​-
ni lu​dzie! Jak ich wy ​bra​no? Wska​za​li ich ra​bi​ni? A m o​że zgło​si​li się na ochot​ni​ka? Ar​nau przy ​po​-
m niał so​bie wzrok Has​da​ia roz​glą​da​j ą​ce​go się po uli​cach get​ta. Co kry ​ło się w j e​go oczach? Re​-
zy ​gna​cj a? Czy nie by ​ło to aby spoj ​rze​nie… po​że​gnal​ne? Ar​nau za​drżał. Zro​bi​ło m u się sła​bo
i m u​siał przy ​trzy ​m ać się klęcz​ni​ka. Pro​ce​sj a by ​ła co​raz bli​żej . Zgiełk na​ra​stał. Ar​nau wstał i po​-
pa​trzy ł na plac San​ta Ma​ria. Za chwi​lę tu bę​dą. Stał bez ru​chu, pó​ki nie ogłu​szy ​ły go wy ​zwi​ska
po​spól​stwa.

Wte​dy po​biegł do wy j ​ścia. Nikt nie usły ​szał j e​go roz​pacz​li​we​go krzy ​ku. Nikt nie do​strzegł j e​go

łez. Nikt nie wi​dział, j ak osu​wa się na ko​la​na na wi​dok za​ku​te​go w kaj ​da​ny Has​da​ia po​włó​czą​ce​go

no​ga​m i w desz​czu obelg, ka​m ie​ni i plwo​cin. Has​dai m i​nął ko​ściół wpa​trzo​ny z klę​czą​ce​go m ęż​-
czy ​znę, któ​ry tłukł pię​ścia​m i w zie​m ię. Ar​nau nie pod​no​sił wzro​ku, pro​ce​sj a nie zni​kła u wy ​lo​tu
uli​cy, a zie​m ia nie za​bar​wi​ła się na czer​wo​no. Wte​dy ktoś uklęk​nął przed nim i de​li​kat​nie uj ął j e​go
dło​nie.

— Ta​ta nie chciał​by, by ś się zra​nił z j e​go po​wo​du — po​wie​dzia​ła Ra​qu​el, gdy Ar​nau pod​niósł

gło​wę.

— Oni… oni go za​bi​j ą.
— Tak.
Ar​nau przy j ​rzał się twa​rzy dziew​czy n​ki, któ​ra te​raz by ​ła j uż ko​bie​tą. Wła​śnie tu​taj , pod ty m

ko​ścio​łem ukry ł j ą przed la​ty. Ra​qu​el nie pła​ka​ła. Mi​m o gro​żą​ce​go j ej nie​bez​pie​czeń​stwa m ia​ła
na so​bie strój Ży ​dów​ki z żół​tą na​szy w​ką.

— Mu​si​m y by ć sil​ni — po​wie​dzia​ła dziew​czy n​ka, któ​rą Ar​nau za​cho​wał w pa​m ię​ci.
— Dla​cze​go, Ra​qu​el? Dla​cze​go aku​rat on?
— Dla m nie. Dla Ju​ce​fa. Dla swo​ich wnu​ków: m o​ich dzie​ci i dzie​ci Ju​ce​fa. Dla przy ​j a​ciół.

Dla wszy st​kich Ży ​dów z Bar​ce​lo​ny. Po​wie​dział, że j est sta​ry, że zdą​ży ł na​cie​szy ć się ży ​ciem .

Ar​nau wstał z po​m o​cą Ra​qu​el i wspar​ty na niej ru​szy ł za roz​wrzesz​cza​ną ciż​bą.
Spło​nę​li ży w​cem . Przy ​wią​za​no ich do pa​li ob​ło​żo​ny ch chru​stem i drwa​m i, a po​tem pod​pa​lo​-

no. Ani na chwi​lę nie um il​kły krzy ​ki chrze​ści​j an świę​tu​j ą​cy ch ze​m stę. Gdy pło​m ie​nie do​się​gły
cia​ła Has​da​ia, Ży d wzniósł oczy ku nie​bu. Ra​qu​el wy ​buch​nę​ła pła​czem i ob​j ę​ła Ar​naua, kry ​j ąc
twarz na j e​go pier​si. Sta​li w pew​ny m od​da​le​niu od tłu​m u.

Ar​nau przy ​gar​nął j ą, nie m o​gąc ode​rwać wzro​ku od pło​ną​ce​go przy ​j a​cie​la. Wy ​da​ło m u się,

że Has​dai krwa​wi, j ed​nak ogień szy b​ko go po​chło​nął. Na​gle prze​sta​ły do nie​go do​cie​rać wrza​ski
ga​wie​dzi, wi​dział j e​dy ​nie unie​sio​ne pię​ści… Wtem coś ka​za​ło m u spoj ​rzeć w pra​wo. Pięć​dzie​siąt
m e​trów od nie​go stał bi​skup, Wiel​ki in​kwi​zy ​tor oraz Elio​nor, któ​ra po​ka​zy ​wa​ła go pal​cem i coś
m ó​wi​ła. To​wa​rzy ​szy ​ła im in​na ele​ganc​ko ubra​na da​m a, któ​rej Ar​nau z po​cząt​ku nie roz​po​znał.
Na​po​tkał wzrok in​kwi​zy ​to​ra. Elio​nor wciąż krzy ​cza​ła i ge​sty ​ku​lo​wa​ła, nie prze​sta​j ąc na nie​go po​-
ka​zy ​wać.

— To ona. Ta Ży ​dów​ka j est j e​go ko​chan​ką. Ty l​ko spój rz​cie. Wi​dzi​cie, j ak j ą ob​ści​sku​j e?
W tej chwi​li Ar​nau m oc​niej przy ​tu​lił Ra​qu​el szlo​cha​j ą​cą na j e​go pier​si, pod​czas gdy pło​m ie​-

nie wzbi​j a​ły się pod nie​bo w ry tm wy ​cia tłusz​czy. Ucie​ka​j ąc przed ty m po​twor​ny m wi​do​kiem ,
prze​niósł wzrok na Elio​nor. Wzdry ​gnął się na wi​dok j ej twa​rzy, em a​nu​j ą​cej śle​pą nie​na​wi​ścią
i sa​ty s​fak​cj ą z do​ko​na​nej ze​m sty. Na​gle do​szedł go śm iech ko​bie​ty to​wa​rzy ​szą​cej j e​go żo​nie: nie​-
om y l​ny, szy ​der​czy śm iech, któ​ry wy ​ry ł m u się w pa​m ię​ci j esz​cze w dzie​ciń​stwie — śm iech
Mar​ga​ri​dy Pu​ig.

47

By ​ła to od daw​na ob​m y ​śla​na ze​m sta. Elio​nor m ia​ła so​j usz​ni​ków. A oskar​że​nie prze​ciw​ko Ar​-

nau​owi i Ży ​dów​ce Ra​qu​el sta​no​wi​ło do​pie​ro po​czą​tek.

De​cy ​zj e Ar​naua Es​ta​ny ​ola, ba​ro​na Gra​nol​lers, Sant Vi​cenc dels Horts i Cal​des de Mont​bui,

do​pie​kły do ży ​we​go oko​licz​ny m m oż​ny m , za​sia​ły bo​wiem fer​m ent po​śród ich pod​da​ny ch… Nie​-
j e​den z nich m u​siał dła​wić, z za​cię​to​ścią więk​szą niż do​ty ch​czas, chłop​skie bun​ty. Ich uczest​ni​cy
do​m a​ga​li się znie​sie​nia pew​ny ch przy ​wi​le​j ów, któ​ry ch Ar​nau, ba​ron chłop​skie​go po​cho​dze​nia,
wy ​rzekł się do​bro​wol​nie. Po​śród ura​żo​ny ch m oż​ny ch znaj ​do​wał się sy n pa​na Na​varc​les, Jau​m e
de Bel​le​ra, wy ​kar​m io​ny przez Fran​ce​scę, oraz Ge​nis Pu​ig, któ​re​go Ar​nau Po​zba​wił do​m u i m a​-
j ąt​ku. Naj ​m łod​szy Pu​ig m u​siał za​m iesz​kać w Na​varc​les, w sta​rej cha​łu​pie na​le​żą​cej do j e​go
dziad​ka, a oj ​ca Graua, któ​ra ni​j ak nie m o​gła się rów​nać z pa​ła​cem przy uli​cy Mont​ca​da. Obaj
by ​li bo​ga​cze ca​ły ​m i dnia​m i uty ​ski​wa​li na swój los i ob​m y ​śla​li ze​m stę, któ​ra — j e​śli wie​rzy ć li​-
stom sio​stry Ge​ni​sa, Mar​ga​ri​dy — za​czę​ła się wła​śnie do​peł​niać.

Ar​nau uci​szy ł m a​ry ​na​rza skła​da​j ą​ce​go wła​śnie ze​zna​nia i od​wró​cił się do woź​ne​go Kon​su​la​tu

Mor​skie​go, któ​ry prze​rwał po​sie​dze​nie try ​bu​na​łu.

— Ofi​cer oraz kil​ku żoł​nie​rzy in​kwi​zy ​cj i chcą się z wa​m i wi​dzieć — szep​nął woź​ny, na​chy ​la​-

j ąc się nad Ar​nau​em .

— Cze​go chcą? — Woź​ny wzru​szy ł ra​m io​na​m i. — Niech za​cze​ka​j ą do koń​ca roz​pra​wy. —

Ar​nau po​zwo​lił ze​zna​j ą​ce​m u m a​ry ​na​rzo​wi kon​ty ​nu​ować.

Je​go to​wa​rzy sz zm arł w cza​sie rej ​su i wła​ści​ciel stat​ku chciał wy ​pła​cić j e​go spad​ko​bier​com

j e​dy ​nie rów​no​war​tość dwu​m ie​sięcz​nej pen​sj i. Wdo​wa twier​dzi​ła j ed​nak, że um o​wa obej ​m o​wa​ła
ca​ły rej s, nie m ie​sią​ce, a po​nie​waż j ej m ąż zm arł na peł​ny m m o​rzu, przy ​słu​gi​wa​ła j ej po​ło​wa
uzgod​nio​nej su​m y.

— Mów​cie da​lej — po​le​cił Ar​nau, zer​ka​j ąc na wdo​wę i trój ​kę osie​ro​co​ny ch brzdą​ców.
— Ża​den m a​ry ​narz nie przy j ​m u​j e zle​ceń na m ie​sią​ce…
Drzwi otwo​rzy ​ły się gwał​tow​nie i na sa​lę wkro​czy ​ło, od​py ​cha​j ąc bez​ce​re​m o​nial​nie woź​ne​go,

sied​m iu uzbro​j o​ny ch żoł​nie​rzy in​kwi​zy ​cj i.

— Ar​nau Es​ta​ny ​ol? — za​py ​tał ofi​cer.
— Co to m a zna​czy ć?! — wy ​krzy k​nął Ar​nau. — Jak śm ie​cie za​kłó​cać…
Ofi​cer za​trzy ​m ał się do​pie​ro tuż przed nim .
— Ar​nau Es​ta​ny ​ol, kon​sul m or​ski, ba​ron Gra​nol​lers?
— Prze​cież wiesz, że tak, ofi​ce​rze — prze​rwał m u Ar​nau. — Ale…
— Z roz​ka​zu Świę​tej In​kwi​zy ​cj i aresz​tu​j ę was. Ma​cie udać się ze m ną.
Mis​sat​ges ze​rwa​li się, by bro​nić swe​go kon​su​la, lecz Ar​nau ich po​wstrzy ​m ał.
— Bądź​cie tak do​brzy i prze​suń​cie się tro​chę — po​pro​sił Ar​nau ofi​ce​ra in​kwi​zy ​cj i.
Męż​czy ​zna za​wa​hał się. Kon​sul, bar​dzo spo​koj ​ny, dał m u znak, by za​cze​kał na nie​go przy

drzwiach. W ofi​cer, nie spusz​cza​j ąc aresz​to​wa​ne​go z oka, od​su​nął s na ty ​le, by Ar​nau m ógł wi​-
dzieć ro​dzi​nę zm ar​łe​go m a​ry ​na​rza.

— Roz​strzy ​gam spra​wę na ko​rzy ść wdo​wy i j ej dzie​ci — za​wy ​ro​ko​wał, j ak gdy ​by ni​g​dy nic.

— Przy ​słu​gu​j e im po​ło​wa pen​sj i za ca​ły rej s, a nie ty l​ko za dwa m ie​sią​ce, j ak utrzy ​m u​j e wła​ści​-
ciel stat​ku. Tak brzm i po​sta​no​wie​nie te​go try ​bu​na​łu.

Ude​rzy ł m łot​kiem w stół, wstał i ski​nął na ofi​ce​ra in​kwi​zy ​cj i.
— Chodź​m y — po​wie​dział.
Wia​do​m ość o za​trzy ​m a​niu Ar​naua Es​ta​ny ​ola roz​nio​sła się po Bar​ce​lo​nie, a po​tem — za po​-

śred​nic​twem m oż​ny ch, kup​ców i zwy ​kły ch chło​pów — po spo​rej czę​ści Ka​ta​lo​nii.

Kil​ka dni póź​niej do​tar​ła do in​kwi​zy ​to​ra sie​j ą​ce​go po​strach wśród m iesz​kań​ców m a​łe​go gro​du

na pół​no​cy księ​stwa.

Jo​an spoj ​rzał na ofi​ce​ra, któ​ry prze​ka​zał m u no​wi​nę.
— Wszy st​ko wska​zu​j e na to, że to praw​da — usły ​szał. In​kwi​zy ​tor od​wró​cił się do lu​dzi.

O czy m ten czło​wiek m ó​wi? Ar​nau aresz​to​wa​ny ?

Znów prze​niósł wzrok na ofi​ce​ra, któ​ry ski​nął gło​wą.
— Ar​nau?
Lu​dzie za​czę​li krę​cić się ner​wo​wo. Jo​an chciał kon​ty ​nu​ować ka​za​nie, ale głos uwiązł m u

w gar​dle. Gdy j esz​cze raz po​pa​trzy ł na ofi​ce​ra, do​strzegł na j e​go war​gach uśm iech.

— Dla​cze​go m il​czy ​cie, bra​cie Jo​anie? — rzu​cił żoł​nierz. — Grzesz​ni​cy cze​ka​j ą.
Jo​an znów ob​rzu​cił spoj ​rze​niem lu​dzi.
— Je​dzie​m y do Bar​ce​lo​ny — za​rzą​dził.
W dro​dze po​wrot​nej do sto​li​cy Jo​an prze​j e​chał bar​dzo bli​sko wło​ści ba​ro​na Gra​nol​lers. Gdy ​by

zbo​czy ł ze szla​ku, zo​ba​czy ł​by, Jak kasz​te​lan Mont​bui i in​ni ry ​ce​rze, len​ni​cy Ar​naua, za​stra​sza​j ą
chło​pów i po​now​nie na​rzu​ca​j ą im nie​spra​wie​dli​we przy ​wi​le​j e, unie​waż​nio​ne przez Ar​naua. „Po​-
dob​no sa​m a ba​ro​no​wa do​nio​sła na m ę​ża”, za​pew​nia​no.

Ale Jo​an nie od​wie​dził wło​ści bra​ta. Przez ca​łą dro​gę nie od​zy ​wał się do ofi​ce​ra ani do po​zo​-

sta​ły ch to​wa​rzy ​szy po​dró​ży.

Na​wet do se​kre​ta​rza. Jed​nak, chcąc nie chcąc, sły ​szał ich roz​m o​wy.
— Po​dob​no oskar​żo​no go o he​re​zj ę — po​wie​dział j e​den z żoł​nie​rzy na ty ​le gło​śno, by wia​do​-

m ość do​tar​ła rów​nież do uszu Jo​ana.

— Bra​ta in​kwi​zy ​to​ra? — zdzi​wił się ktoś in​ny.
— Ni​co​lau Eim e​ric na pew​no skło​ni go do ze​znań — wtrą​cił ofi​cer.
Jo​an przy ​po​m niał so​bie wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra. Ty ​le ra​zy win​szo​wał m u suk​ce​sów w obro​nie

wia​ry …

— Mu​si​m y zwal​czać he​re​zj ę, bra​cie Jo​anie… Mu​si​m y tro​pić grzech w lu​dziach po​zor​nie do​-

bro​tli​wy ch, w ich al​ko​wie, w ze​zna​niach ich dzie​ci, żo​ny, m ę​ża.

Słu​chał j e​go rad. „W ra​zie ko​niecz​no​ści na​le​ży wziąć po​dej ​rza​ne​go na tor​tu​ry. Naj ​waż​niej ​sze,

by wy ​znał swój grzech”. Tę ra​dę Jo​an rów​nież wcie​lał w ży ​cie — bez prze​rwy. Ja​kim tor​tu​rom
pod​da​no Ar​naua, by przy ​znał się do he​re​zj i?

Jo​an przy ​spie​szy ł kro​ku. Brud​ny, po​prze​cie​ra​ny czar​ny ha​bit opa​dał m u cięż​ko na sto​py.
— Przez nie​go zna​la​złem się w ta​kim po​ło​że​niu — rzu​cił Ge​nis Pu​ig, prze​m ie​rza​j ąc kom ​na​tę.

— Ja, któ​ry m ia​łem …

— …pie​nią​dze, ko​bie​ty, wła​dzę — wszedł m u w sło​wo ba​ron. Lecz Ge​nis go nie słu​chał.
— Moi ro​dzi​ce i brat um ar​li j ak pierw​si lep​si chło​pi z gło​du i cho​rób, na któ​re za​pa​da ty l​ko po​-

spól​stwo. A j a…

— …zwy ​kły ry ​cerz, osta​łem się bez huf​ców, z któ​ry ​m i m ógł​by m po​spie​szy ć w su​kurs kró​lo​wi

— ba​ron do​koń​czy ł znu​dzo​ny m to​nem zna​ne m u na pa​m ięć zda​nie.

Ge​nis Pu​ig przy ​sta​nął przed Jau​m em , sy ​nem Llo​ren​ca de Bel​le​ra.
— Śm ie​szy cię to?
Pan Na​varc​les nie ru​szy ł się z fo​te​la, z któ​re​go ob​ser​wo​wał Ge​ni​sa cho​dzą​ce​go w tę i z po​wro​-

tem po zam ​ko​wej wie​ży.

— Ow​szem — rzu​cił po chwi​li. — Na​wet bar​dzo. Bo two​j e po​wo​dy, by nie​na​wi​dzić Ar​naua

Es​ta​ny ​ola, są śm iesz​ne w po​rów​na​niu z m o​im i.

Jau​m e de Bel​le​ra wbił wzrok w po​wa​łę.
— Czy na​praw​dę m u​sisz tak ła​zić?
— Kie​dy zj a​wi się twój ofi​cer? — za​py ​tał Ge​nis, nie przy ​sta​j ąc.
Cze​ka​li na po​twier​dze​nie wia​do​m o​ści, o któ​rej Mar​ga​ri​da Pu​ig na​po​m knę​ła w ostat​nim li​ście.

Prze​by ​wa​j ą​cy w Na​varc​les Ge​nis Pu​ig na​m ó​wił sio​strę, by wy ​ko​rzy ​sta​ła fakt, że Elio​nor spę​dza
sa​m ot​nie ca​łe dnie w by ​ły m pa​ła​cu Pu​igów, i zdo​by ​ła j ej za​ufa​nie. Nie by ​ło to trud​ne: ba​ro​no​wa
po​trze​bo​wa​ła po​wier​nicz​ki, któ​ra dzie​li​ła​by z nią nie​na​wiść do Ar​naua. Wła​śnie Mar​ga​ri​da pod​-
stęp​nie in​for​m o​wa​ła Elio​nor, gdzie ba​ron spę​dza po​po​łu​dnia. To Mar​ga​ri​da wy ​m y ​śli​ła j e​go ro​-
m ans z Ra​qu​el. Gdy ty l​ko Ar​nau Es​ta​ny ​ol zo​sta​nie aresz​to​wa​ny za spół​ko​wa​nie z Ży ​dów​ką, Jau​-
m e de Bel​le​ra i Ge​nis Pu​ig wkro​czą do ak​cj i.

— In​kwi​zy ​cj a za​trzy ​m a​ła Ar​naua Es​ta​ny ​ola — po​twier​dził ofi​cer, gdy ty l​ko wszedł do wie​ży.
— Mar​ga​ri​da m ia​ła ra​cj ę… — rzu​cił Ge​nis.
— Milcz — prze​rwał m u Jau​m e. — Opo​wia​daj — zwró​cił się do po​słań​ca.
— Za​trzy ​m a​no go przed trze​m a dnia​m i w Kon​su​la​cie Mor​skim pod​czas po​sie​dze​nia try ​bu​na​łu.
— Pod j a​kim za​rzu​tem ?
— Nie bar​dzo wia​do​m o. Nie​któ​rzy twier​dzą, że cho​dzi o he​re​zj ę, in​ni, że o wy ​peł​nia​nie ry ​tu​-

ałów ży ​dow​skich lub o spół​ko​wa​nie z Ży ​dów​ką. Jesz​cze go nie osą​dzo​no, na ra​zie j est prze​trzy ​-
m y ​wa​ny w lo​chach pa​ła​cu bi​sku​pie​go. Pół m ia​sta go bro​ni, dru​ga po​ło​wa go oskar​ża, choć wszy ​-
scy wy ​sta​j ą w ko​lej ​ce przed j e​go kan​to​rem . Na wła​sne oczy wi​dzia​łem , j ak lu​dzie bi​j ą się, by
od​zy ​skać swo​j e oszczęd​no​ści.

— Jest wy ​pła​cal​ny ? — za​py ​tał Ge​nis.
— Na ra​zie tak. Ale wia​do​m o, że Ar​nau Es​ta​ny ​ol udzie​lał po​ży ​czek bie​da​kom . Je​śli nie zdo​ła

od​zy ​skać ty ch pie​nię​dzy … Wła​śnie dla​te​go przed kan​to​rem wy ​bu​cha​j ą bój ​ki. Lu​dzie po​dej ​rze​-

wa​j ą, że wy ​pła​cal​ność ban​kie​ra nie po​trwa dłu​go. W m ie​ście pa​nu​j e wiel​kie po​ru​sze​nie.

Jau​m e de Bal​le​ra i Ge​nis Pu​ig wy ​m ie​ni​li spoj ​rze​nia.
— To po​czą​tek koń​ca — stwier​dził ry ​cerz.
— Spro​wadź dziw​kę, któ​ra m nie wy ​kar​m i​ła — roz​ka​zał ofi​ce​ro​wi ba​ron. — I wtrąć j ą do lo​-

chów!

Ge​nis Pu​ig po​na​glił ofi​ce​ra.
— Jej czar​ci po​karm by ł prze​zna​czo​ny dla Ar​naua Es​ta​ny ​ola — tłu​m a​czy ł m u wie​lo​krot​nie

Jau​m e — j ej sy ​na, a nie dla m nie. Dla​te​go on opły ​wa te​raz w bo​gac​twa i kró​lew​skie ła​ski, a m nie
gnę​bi prze​kleń​stwo wy ​ssa​ne z j ej pier​si.

Jau​m e de Bel​le​ra m u​siał za​bie​gać u bi​sku​pa, by epi​lep​sj a, na któ​rą cier​pi, nie zo​sta​ła uzna​na za

do​wód opę​ta​nia przez de​m o​na. Nie​trud​no j ed​nak bę​dzie prze​ko​nać in​kwi​zy ​cj ę, że Fran​ce​sca m a
kon​szach​ty z dia​błem .

— Pra​gnę się wi​dzieć z bra​tem — oznaj ​m ił Jo​an, sta​wiw​szy się w pa​ła​cu bi​sku​pim .
Ni​co​lau Eim e​ric po​pa​trzy ł na nie​go zm ru​żo​ny ​m i m a​ły ​m i oczka​m i.
— Mu​sisz go skło​nić do wy ​zna​nia grze​chów i oka​za​nia skru​chy.
— O co j est oskar​żo​ny ? Wiel​ki in​kwi​zy ​tor drgnął.
— Chcesz, by m wy ​j a​wił za​rzut cią​żą​cy na więź​niu in​kwi​zy ​cj i? Je​steś za​słu​żo​ny m in​kwi​zy ​to​-

rem , ale… Czy ż​by ś stał po stro​nie bra​ta? — Jo​an spu​ścił wzrok. — Mo​gę ci j e​dy ​nie po​wie​dzieć,
że to bar​dzo po​waż​ne za​rzu​ty. Po​zwo​lę na wi​dze​nia pod wa​run​kiem , że skło​nisz więź​nia do wy ​zna​-
nia wi​ny.

Dzie​sięć ba​tów! Pięt​na​ście, dwa​dzie​ścia pięć… Ile ra​zy po​wta​rzał ten roz​kaz w ostat​nich la​-

tach? „Bij ​cie, aż się przy ​zna!”, na​ka​zy ​wał swy m żoł​nie​rzom . A te​raz… te​raz żą​da​no, by wy ​do​by ł
ze​zna​nia od wła​sne​go bra​ta. Jak m a to zro​bić? Chciał coś po​wie​dzieć, lecz zdo​łał ty l​ko m ach​nąć
rę​ka​m i.

— To twój obo​wią​zek — upo​m niał go Eim e​ric.
— To m ój brat. Ty l​ko on m i zo​stał…
— Masz j esz​cze Ko​ściół. Masz nas, bra​ci w wie​rze. — Wiel​ki in​kwi​zy ​tor od​cze​kał kil​ka se​kund.

— Bra​cie Jo​anie, cze​ka​łem na twój przy ​j azd. Je​śli nie weź​m iesz na sie​bie te​go obo​wiąz​ku, zaj ​m ę
się spra​wą oso​bi​ście.

Skrzy ​wił się z obrzy ​dze​niem , gdy w noz​drza ude​rzy ​ło go zgni​łe po​wie​trze pa​ła​co​wy ch lo​chów.

Szedł ko​ry ​ta​rzem , któ​ry m iał go do​pro​wa​dzić do Ar​naua, po​śród od​gło​sów ciek​ną​cej po ścia​nach
wo​dy i um y ​ka​j ą​cy ch m u spod nóg szczu​rów. Wzdry ​gnął się, bo j e​den z gry ​zo​ni prze​biegł m u po
sto​pie. Do​kład​nie tak sa​m o za​re​ago​wał na groź​bę Ni​co​laua Eim e​ri​ca: „…zaj ​m ę się ty m oso​bi​-
ście”. Co zro​bił Ar​nau? Jak m u po​wie, że on, j e​go brat, zgo​dził się…

Do​zor​ca pchnął drzwi ce​li i przed Jo​anem otwo​rzy ​ła się m rocz​na, cuch​ną​ca cze​luść. Kil​ka cie​-

ni drgnę​ło i do​m i​ni​ka​nin usły ​szał zło​wiesz​czy szczęk łań​cu​chów. Na wi​dok te​go po​twor​ne​go m iej ​-
sca po​czuł ucisk w żo​łąd​ku i go​ry cz w ustach. „Tam ”, po​wie​dział straż​nik wska​zał sku​lo​ny w ką​cie
cień i wy ​szedł. Jo​an za​drżał na od​głos za​trza​sku​j ą​cy ch się za nim drzwi. Stał na pro​gu po​grą​żo​nej
w pół​m ro​ku ce​li. Ty l​ko przez za​kra​to​wa​ne okien​ko pod su​fi​tem są​czy ​ło się nie​co bla​de​go świa​tła.
Po wy j ​ściu do​zor​cy znów za​brzę​cza​ły łań​cu​chy po​nad tu​zi​na więź​niów. Czu​j ą ulgę czy ra​czej
roz​pacz, że straż​nik nie przy ​szedł po nich? — za​sta​na​wiał się Jo​an, słu​cha​j ąc co​raz gło​śniej ​szy ch
j ę​ków i skarg. Pod​szedł do po​sta​ci, któ​rą, j ak m u się zda​wa​ło, wska​zał do​zor​ca, ale gdy ukuc​nął,
zwró​ci​ła się ku nie​m u owrzo​dzo​na twarz bez​zęb​nej sta​ru​chy.

Od​su​nął się gwał​tow​nie, stra​cił rów​no​wa​gę I upadł. Sta​ru​cha przy ​glą​da​ła m u się przez chwi​lę,

po czy m znów ukry ​ła w ciem ​no​ściach swą nie​do​lę.

— Ar​nau? — sy k​nął Jo​an, nie pod​no​sząc się. Po​wtó​rzy ł im ię bra​ta na głos, m ą​cąc ci​szę, któ​ra

od​po​wie​dzia​ła m u za pierw​szy m ra​zem .

— Jo​an?
Za​kon​nik ru​szy ł w kie​run​ku, z któ​re​go do​biegł zna​j o​m y głos. Znów kuc​nął, uj ął gło​wę bra​ta

w dło​nie i przy ​ci​snął do pier​si.

— Mat​ko Bo​ska! Co… Co oni ci zro​bi​li? Jak się czu​j esz? — Za​czął wo​dzić pal​ca​m i po twa​rzy

Ar​naua: po twar​dej szcze​ci​nie, po wy ​sta​j ą​cy ch ko​ściach po​licz​ko​wy ch. — Nie da​j ą ci j eść?

— Da​j ą. Ka​wa​łek czer​stwe​go chle​ba i wo​dę.
Jo​an cof​nął rę​kę, na​tra​fiw​szy na że​la​zne ob​rę​cze spi​na​j ą​ce kost​ki bra​ta.
— Bę​dziesz m ógł m i po​m óc? — za​py ​tał Ar​nau. Jo​an nie od​po​wie​dział. — Prze​cież j e​steś j ed​-

ny m z nich. Czę​sto wspo​m i​na​łeś, że in​kwi​zy ​tor bar​dzo cię ce​ni. To nie do znie​sie​nia, Jo​an. Sam
nie wiem , j ak dłu​go j uż tu sie​dzę. Cze​ka​łem na cie​bie…

— Przy ​j e​cha​łem , gdy ty l​ko otrzy ​m a​łem wia​do​m ość.
— Roz​m a​wia​łeś z in​kwi​zy ​to​rem ?
— Tak. — Mi​m o ciem ​no​ści Jo​an uni​kał wzro​ku bra​ta.
Mil​cze​li przez chwi​lę.
— I? — za​py ​tał w koń​cu Ar​nau.
— Co zro​bi​łeś?
Ar​nau ści​snął ra​m ię Jo​ana.
— Jak m o​żesz po​dej ​rze​wać…
— Mu​szę wie​dzieć, Ar​nau. Chcę ci po​m óc, ale naj ​pierw m u​szę po​znać sta​wia​ne ci za​rzu​ty.

Do​brze wiesz, że są taj ​ne. Ni​co​lau nie chciał m i po​wie​dzieć…

— To o czy m roz​m a​wia​li​ście?
— O ni​czy m . Wo​la​łem naj ​pierw zo​ba​czy ć się z to​bą. Za​nim za​cznę prze​ko​ny ​wać Eim e​ri​ca,

m u​szę wie​dzieć, o co cię oskar​ża​j ą.

— Za​py ​taj Elio​nor. — Ar​nau znów zo​ba​czy ł, j ak żo​na wy ​ty ​ka go pal​cem na tle pło​m ie​ni po​-

chła​nia​j ą​cy ch nie​win​ne​go czło​wie​ka. — Has​dai nie ży ​j e — do​dał.

— Elio​nor?
— Dzi​wi cię to?
Jo​an za​chwiał się i m u​siał wes​przeć na bra​cie.
— Co ci j est? — za​py ​tał Ar​nau, pod​trzy ​m u​j ąc go.
— To m iej ​sce… I ty, w ta​kim sta​nie… Zro​bi​ło m i się sła​bo.
— Idź j uż. Bar​dziej m i się przy ​dasz na ze​wnątrz niż tu​taj , sie​dząc ze m ną i m nie po​cie​sza​j ąc.
Jo​an wstał. Ko​la​na m u drża​ły.
— Tak, chy ​ba m asz ra​cj ę.
We​zwał do​zor​cę i opu​ścił lo​chy, po​dą​ża​j ąc ko​ry ​ta​rzem za tłu​sty m m ęż​czy ​zną. Miał przy so​bie

kil​ka m o​net.

— To dla cie​bie. — Do​zor​ca bez sło​wa wziął pie​nią​dze. — Ju​tro do​sta​niesz wię​cej , j e​śli bę​-

dziesz m i​ły dla m o​j e​go bra​ta. — Jo​ano​wi od​po​wie​dzia​ły ty l​ko czm y ​cha​j ą​ce szczu​ty. — Sły ​sza​-
łeś? — Wark​nię​cie straż​ni​ka po​nio​sło się po pod​zie​m iach, za​głu​sza​j ąc pi​ski gry ​zo​ni.

Po​trze​bo​wał pie​nię​dzy. Po wy j ​ściu z pa​ła​cu bi​sku​pie​go udał się do kan​to​ru Ar​naua. Na ro​gu

ulic Ca​nvis Vells i Ca​nvis No​us zo​ba​czy ł tłum ob​le​ga​j ą​cy m a​ły bu​dy ​nek, z któ​re​go Ar​nau do nie​-
daw​na za​wia​dy ​wał in​te​re​sa​m i. Cof​nął się.

— To j e​go brat! — do​biegł go okrzy k.
Lu​dzie rzu​ci​li się w j e​go stro​nę. Jo​an chciał ucie​kać, ale zm ie​nił zda​nie, bo tłum za​trzy ​m ał się

kil​ka kro​ków przed nim . Prze​cież nie za​ata​ku​j ą do​m i​ni​ka​ni​na. Wy ​pro​sto​wał się, m szy ł przed sie​bie.

— Co się dzie​j e z two​im bra​tem , m ni​chu? — za​py ​tał m ęż​czy ​zna, obok któ​re​go wła​śnie prze​-

cho​dził.

Jo​an zm ie​rzy ł go wzro​kiem . Męż​czy ​zna prze​ra​stał go o gło​wę.
— Je​stem bra​tem Jo​anem , słu​gą Świę​tej In​kwi​zy ​cj i — ostat​nie sło​wa wy ​m ó​wił z na​ci​skiem .

— Masz m nie na​zy ​wać „oj ​cem in​kwi​zy ​to​rem ”.

Za​darł gło​wę i spoj ​rzał nie​zna​j o​m e​m u w oczy. I wy ​znać m i swe grze​chy, do​dał w du​chu.

Męż​czy ​zna cof​nął się kil​ka kro​ków. Kie​dy Jo​an znów ru​szy ł do kan​to​ru, tłum za​czął się przed nim
roz​stę​po​wać.

— Je​stem bra​tem Jo​anem , człon​kiem Świę​tej In​kwi​zy ​cj i! — m u​siał po​wtó​rzy ć przed za​-

m knię​ty ​m i drzwia​m i.

Przy ​j ę​ło go trzech su​biek​tów. W kan​to​rze pa​no​wał ba​ła​gan: księ​gi le​ża​ły roz​rzu​co​ne na wy ​-

m ię​ty m czer​wo​ny m ob​ru​sie przy ​kry ​wa​j ą​cy m dłu​gi stół. Do​brze, że Ar​nau te​go nie wi​dzi…

— Po​trze​bu​j ę pie​nię​dzy — oznaj ​m ił Jo​an. Su​biek​ci spoj ​rze​li na nie​go z nie​do​wie​rza​niem .
— My też — od​parł naj ​star​szy z nich, Re​m i​gi, któ​ry za​stą​pił Gu​il​le​m a.
— Co m asz na m y ​śli?
— Ano to, że nie m a​m y ani j ed​ne​go sol​da. — Re​m i​gi wska​zał na pu​ste ku​fry i szka​tu​ły. — Ani

j ed​ne​go, bra​cie Jo​anie.

— Mój brat nie m a pie​nię​dzy ?
— Nie m a go​tów​ki. Jak m y ​śli​cie, na co cze​ka​j ą ci wszy ​scy lu​dzie? Przy ​szli ode​brać swo​j e

oszczęd​no​ści. Na​cho​dzą nas od wie​lu dni. Ar​nau na​dal j est bar​dzo bo​ga​ty — su​biekt po​sta​no​wił
uspo​ko​ić za​kon​ni​ka — ty ​le że j e​go m a​j ą​tek zo​stał za​in​we​sto​wa​ny w po​ży cz​ki, zle​ce​nia han​dlo​we,
bie​żą​ce trans​ak​cj e…

— Dla​cze​go nie za​żą​da​cie zwro​tu po​ży ​czek?
— Głów​ny m dłuż​ni​kiem Ar​naua j est król, a wie​cie, że kró​lew​ski skar​biec…
— Nikt po​za kró​lem nie j est wi​nien Ar​nau​owi pie​nię​dzy ?
— Bar​dzo wie​le osób, lecz al​bo nie upły ​nął ter​m in spła​ty, al​bo… Prze​cież wie​cie, że Ar​nau

udzie​lał po​ży ​czek lu​dziom ubo​gim , któ​rzy nie m o​gą zwró​cić od ra​zu ca​łej kwo​ty. A prze​cież m i​-
m o to, gdy ty l​ko usły ​sze​li o pro​ble​m ach Ar​naua, wie​lu z nich od​da​ło część dłu​gu, ty ​le, ile zdo​ła​li.
Ale to gest wy ​łącz​nie sy m ​bo​licz​ny, kro​pla w m o​rzu po​trzeb. Nie m o​że​m y zwró​cić ca​ło​ści po​wie​-
rzo​ny ch nam wkła​dów.

Jo​an wska​zał drzwi.
— A oni? Oni m o​gą żą​dać ich zwro​tu?
— Nie m o​gą. Po​wie​rza​j ąc Ar​nau​owi oszczęd​no​ści, po​zwo​li​li ni​m i ob​ra​cać i j e in​we​sto​wać.

Lecz pie​niądz j est m a​ło​dusz​ny, a in​kwi​zy ​cj a…

Jo​an dał m u znak, by nie zwra​cał uwa​gi na j e​go ha​bit. Znów za​dźwię​cza​ło m u w uszach wark​-

nię​cie wię​zien​ne​go do​zor​cy.

— Po​trze​bu​j ę pie​nię​dzy — po​wtó​rzy ł.
— Już m ó​wi​łem , że nie m a​m y go​tów​ki — usły ​szał od Re​m i​gie​go.

— Tak czy owak po​trze​bu​j e​m y pie​nię​dzy. Ar​nau ich po​trze​bu​j e.
Ar​nau po​trze​bu​j e pie​nię​dzy, a j esz​cze bar​dziej , po​m y ​ślał, spo​glą​da​j ąc zno​wu na drzwi, po​trze​-

bu​j e spo​ko​j u. To za​m ie​sza​nie m o​że m u ty l​ko za​szko​dzić. Je​śli lu​dzie po​m y ​ślą, że zban​kru​to​wał, od​-
su​ną się od nie​go… A prze​cież bę​dzie nam po​trzeb​ne po​par​cie.

— Nie da się j a​koś uci​szy ć wie​rzy ​cie​li? Mo​że coś sprze​da​m y ?
— Mo​gli​by ​śm y od​stą​pić nie​któ​re zle​ce​nia han​dlo​we i roz​dzie​lić de​po​zy ​ta​riu​szy na zle​ce​nia,

w któ​ry ch nie po​śred​ni​czy Ar​nau — od​parł Re​m i​gi. — Ale bez j e​go zgo​dy …

— Mo​j e upo​waż​nie​nie ci nie wy ​star​czy ? Su​biekt spoj ​rzał na Jo​ana.
— To na​praw​dę ko​niecz​ne, Re​m i​gi.
— Zgo​da — dał się w koń​cu prze​ko​nać su​biekt. — W rze​czy ​wi​sto​ści nie stra​ci​li​by ​śm y na ty m .

Cho​dzi po pro​stu o wy ​m ia​nę trans​ak​cj i: oni do​sta​li​by j ed​ną część, a m y dru​gą. Uspo​ko​j ą się, wi​-
dząc, że Ar​nau j uż nie po​śred​ni​czy w ich in​te​re​sach, ale… po​trze​bu​j ę pi​sem ​ne​go upo​waż​nie​nia.

Jo​an po​chy ​lił się nad do​ku​m en​tem pod​su​nię​ty m przez Re​m i​gie​go.
— Ju​tro ra​no m u​si​m y m ieć go​tów​kę — po​wie​dział, skła​da​j ąc pod​pis. — Po​trze​bu​j e​m y pie​nię​-

dzy — po​wtó​rzy ł na wi​dok m i​ny su​biek​ta. — Zdo​bądź j e, choć​by sprze​da​j ąc coś za bez​cen.

Za​raz po wy j ​ściu Jo​ana, któ​ry znów uci​szy ł wie​rzy ​cie​li, Re​m i​gi za​czął gru​po​wać zle​ce​nia.

Jesz​cze te​go sa​m e​go dnia ostat​ni sta​tek wy ​pły ​wa​j ą​cy z Bar​ce​lo​ny po​wiózł no​we dy s​po​zy ​cj e dla
wszy st​kich agen​tów Ar​naua na wy ​brze​żu śród​ziem ​no​m or​skim . Re​m i​gi dzia​łał szy b​ko — na​za​j utrz
za​do​wo​le​ni wie​rzy ​cie​le bę​dą opo​wia​da​li o po​pra​wie sy ​tu​acj i fi​nan​so​wej Ar​naua.

48

Pierw​szy raz od ty ​go​dnia Ar​nau na​pił się świe​żej wo​dy i wziął do ust coś lep​sze​go niż czer​-

stwy chleb. Do​zor​ca szturch​nął go sto​pą, ka​zał wstać i chlu​snął wo​dą na m iej ​sce, gdzie do​ty ch​-
czas sie​dział. Lep​sza wo​da niż gnój , po​m y ​ślał Ar​nau. Przez kil​ka se​kund sły ​chać by ​ło wo​dę ście​-
ka​j ą​cą po pod​ło​dze i chra​pli​wy od​dech tłu​ste​go straż​ni​ka. Na​wet sta​ru​cha, któ​ra wy ​cze​ki​wa​ła
śm ier​ci z twa​rzą ukry ​tą w gał​ga​nach, zer​k​nę​ła na Ar​naua.

— Zo​staw wia​dro — roz​ka​zał by ​ły ba​sta​ix zbie​ra​j ą​ce​m u się do wy j ​ścia do​zor​cy.
Ar​nau wi​dział nie​raz, j ak straż​nik znę​ca się nad więź​nia​m i ty l​ko dla​te​go, że od​wa​ży ​li się spoj ​-

rzeć m u w oczy. Rów​nież ty m ra​zem gru​bas po​sta​no​wił uka​rać zu​chwal​ca, ale j e​go pięść za​m ar​-
ła kil​ka cen​ty ​m e​trów od gło​wy Ar​naua, któ​ry nie uchy ​lił się przed cio​sem . Do​zor​ca splu​nął i ci​-
snął wia​drem o zie​m ię, a wy ​cho​dząc, kop​nął j e​den z zer​ka​j ą​cy ch na nie​go cie​ni.

Gdy wo​da wsią​kła w pod​ło​gę, Ar​nau usiadł. Z ze​wnątrz do​bie​gło bi​cie dzwo​nu. Ty l​ko sła​be

świa​tło są​czą​ce się przez wię​zien​ne okno oraz dźwięk dzwo​nu łą​czy ​ły go ze świa​tem . Pod​niósł
wzrok ku okien​ku i wy ​tę​ży ł słuch. Ko​ściół San​ta Ma​ria by ł j uż pe​łen barw i świa​tła, ale nie m iał
j esz​cze dzwo​nów. Na​to​m iast do​cho​dził do nie​go z od​da​li stu​kot dłut o ka​m ie​nie i m łot​ków o de​ski
oraz na​wo​ły ​wa​nia ro​bot​ni​ków. Gdy od​gło​sy te prze​do​sta​wa​ły się do lo​chów — m ój Bo​że! —
świa​tło i dźwięk znie​wa​la​ły Ar​naua i uno​si​ły m y ​śla​m i ku lu​dziom , któ​rzy w po​cie czo​ła bu​do​wa​li
j e​go uko​cha​ną świą​ty ​nię. Znów po​czuł na ple​cach cię​żar pierw​sze​go ka​m ie​nia, przy ​dźwi​ga​ne​go
przed la​ty dla Ma​don​ny. Ile cza​su upły ​nę​ło od tam ​tej po​ry ? Jak wie​le się zm ie​ni​ło! By ł wte​dy
dziec​kiem i zna​lazł w Ma​don​nie od Mo​rza m at​kę, któ​rej nie da​ne m u by ​ło po​znać…

Przy ​naj ​m niej , po​cie​szał się, ustrze​głem Ra​qu​el przed gro​żą​cy m j ej nie​bez​pie​czeń​stwem . Zo​-

ba​czy w​szy wy ​ce​lo​wa​ny w nie​go oskar​ży ​ciel​ski pa​lec Elio​nor i Mar​ga​ri​dy Pu​ig, do​pil​no​wał, by
Ra​qu​el i j ej ro​dzi​na czy m prę​dzej opu​ści​li dziel​ni​cę ży ​dow​ską. Na​wet on nie wie​dział, gdzie się
ukry ​li…

— Spro​wadź tu Mar — po​le​cił Jo​ano​wi za​raz na po​cząt​ku dru​gie​go wi​dze​nia.
Za​kon​nik za​m arł.

— Sły ​szy sz? — Ar​nau wstał i chciał do nie​go po​dej ść, ale po​wstrzy ​m ał go łań​cuch. Jo​an nie

ru​szał się z m iej ​sca. — Sły ​szy sz m nie?

— Tak… tak… sły ​szę. — Jo​an pod​szedł do Ar​naua, by go uści​skać. — Ale… — za​czął.
— Mu​szę się z nią zo​ba​czy ć. — Ar​nau chwy ​cił za​kon​ni​ka za ra​m io​na, unie​m oż​li​wia​j ąc m u

uścisk, i lek​ko nim po​trzą​snął. — Chcę z nią po​roz​m a​wiać przed śm ier​cią…

— Na Bo​ga! Nie m ów tak.
— Ale to praw​da. By ć m o​że um rę tu j ak pies na oczach ty ch nie​szczę​śni​ków. Ale przed​tem

chciał​by m zo​ba​czy ć Mar. Cho​dzi o…

— Co chcesz j ej po​wie​dzieć? Co j est aż tak waż​ne?
— Wy ​ba​cze​nie. Chcę bła​gać j ą o wy ​ba​cze​nie i… po​wie​dzieć, że j ą ko​cham . — Jo​an pró​bo​-

wał wy ​rwać się bra​tu, ale Ar​nau go nie pusz​czał. — Znasz m nie, j e​steś słu​gą Bo​ży m . Wiesz, że
ni​g​dy ni​ko​go nie skrzy w​dzi​łem , z wy ​j ąt​kiem … te​go dziec​ka.

Jo​an wy ​swo​bo​dził się z uści​sku i padł przed bra​tem na ko​la​na.
— To nie two​j a wi​na… — za​czął tłu​m a​czy ć.
— Mam ty l​ko cie​bie — prze​rwał m u Ar​nau, rów​nież klę​ka​j ąc. — Mu​sisz m i po​m óc. Za​wsze

m o​głem na to​bie po​le​gać, nie za​wiedź m nie te​raz. Ty l​ko ty m i zo​sta​łeś!

Jo​an m il​czał przez chwi​lę.
— A j ej m ąż? — za​py ​tał w koń​cu. — Mo​że nie po​zwo​li…
— Nie ży ​j e. Do​wie​dzia​łem się o ty m , gdy prze​stał spła​cać od​set​ki od ta​niej po​ży cz​ki. Zgi​nął

pod roz​ka​za​m i kró​la, bro​niąc Ca​la​tay ​ud.

— Ale…
— Jo​anie… Je​stem zwią​za​ny z Elio​nor przy ​się​gą, któ​ra nie po​zwa​la m i po​łą​czy ć się z Mar za

ży ​cia żo​ny … Ale m u​szę się z nią cho​ciaż zo​ba​czy ć. Mu​szę po​wie​dzieć, co do niej czu​j ę, nie​waż​-
ne, że nie m o​że​m y by ć ra​zem … — Ar​nau po​wo​li od​zy ​ski​wał spo​kój . Chciał po​pro​sić bra​ta
o j esz​cze j ed​ną przy ​słu​gę. — Wstąp przy oka​zj i do kan​to​ru i sprawdź, j ak się spra​wy m a​j ą.

Jo​an wes​tchnął. Ra​no od​wie​dził uli​cę ban​kie​rów i do​stał od Re​m i​gie​go sa​kiew​kę z pie​niędz​m i.
— To nie by ł do​bry in​te​res — usły ​szał od su​biek​ta.
A ni​by co j est te​raz do​bry m in​te​re​sem ? Po​że​gnaw​szy się z Ar​nau​em i obie​caw​szy, że spro​wa​-

dzi Mar, Jo​an za​pła​cił straż​ni​ko​wi j esz​cze w drzwiach lo​chu.

— Za​ży ​czy ł so​bie wia​dra.
Cóż zna​czy wia​dro, sko​ro Ar​nau… Jo​an wy ​łu​skał z sa​kiew​ki j esz​cze j ed​ną m o​ne​tę.
— Chcę, by wia​dro by ​ło re​gu​lar​nie opróż​nia​ne. — Do​zor​ca scho​wał pie​nią​dze i ru​szy ł ko​ry ​ta​-

rzem . — Je​den z więź​niów um arł — do​dał Jo​an.

Straż​nik wzru​szy ł ra​m io​na​m i.
Nie od ra​zu opu​ścił pa​łac bi​sku​pi. Po wy j ​ściu z lo​chów udał się do Ni​co​laua Eim e​ri​ca. Znał

do​brze pa​ła​co​we ko​ry ​ta​rze.

Wie​lo​krot​nie prze​m ie​rzał j e w m ło​do​ści dum ​ny ze spo​czy ​wa​j ą​cej na nim od​po​wie​dzial​no​ści.

Te​raz m i​j a​li go in​ni m ło​dzi za​dba​ni du​chow​ni, któ​rzy zer​ka​li na nie​go z nie​sm a​kiem .

— Przy ​znał się? Obie​cał, że spro​wa​dzi Mar.
— Przy ​znał się? — po​wtó​rzy ł wiel​ki in​kwi​zy ​tor.
Jo​an przez ca​łą noc przy ​go​to​wy ​wał się do tej roz​m o​wy, ale na​gle wszy st​ko wy ​le​cia​ło m u

z gło​wy.

— Je​śli się przy ​zna… Ja​ka ka​ra…

— Już ci m ó​wi​łem , że cią​żą na nim wy ​j ąt​ko​wo po​waż​ne za​rzu​ty.
— Mój brat j est bar​dzo bo​ga​ty. Wy ​trzy ​m ał spoj ​rze​nie Ni​co​laua Eim e​ri​ca.
— Chcesz prze​ku​pić Świę​tą In​kwi​zy ​cj ę? Ty, in​kwi​zy ​tor?
— Grzy w​ny są po​wszech​nie sto​so​wa​ne przez na​sze try ​bu​na​ły. Je​stem prze​ko​na​ny, że j e​śli wy ​-

zna​czy ​cie ka​rę pie​nięż​ną…

— Wiesz do​brze, że to za​le​ży od wa​gi prze​wi​nie​nia. Za​rzu​ty prze​ciw​ko twe​m u bra​tu…
— Elio​nor nie m o​że m u ni​cze​go za​rzu​cić — prze​rwał m u Jo​an.
Wiel​ki in​kwi​zy ​tor ze​rwał się z krze​sła i opie​ra​j ąc dło​nie na sto​le, zm ie​rzy ł go wzro​kiem .
— A więc — po​wie​dział pod​nie​sio​ny m gło​sem — obaj wie​cie, że do​nos zło​ży ​ła kró​lew​ska

wy ​cho​wa​ni​ca. Żo​na oskar​żo​ne​go! Pod​opiecz​na sa​m e​go kró​la! Skąd wie​dzie​li​by ​ście, że to ona,
gdy ​by twój brat nie m iał nic do ukry ​cia? Kto nie ufa wła​snej żo​nie? Czy Ar​nau nie po​wi​nien po​-
dej ​rze​wać ra​czej j a​kie​goś za​wist​ne​go kup​ca, pra​cow​ni​ka lub choć​by są​sia​da? Ileż osób ska​zał j a​-
ko kon​sul m or​ski? Każ​dy in​ny szu​kał​by do​no​si​cie​la wła​śnie w ich gro​nie. No, m ów, bra​cie Jo​anie!
Dla​cze​go aku​rat ba​ro​no​wa? Ja​ki grzech skry ​wa​ny przez twe​go bra​ta po​zwo​lił m u się do​m y ​ślić, że
do​nio​sła na nie​go wła​sna żo​na?

Jo​an sku​lił się na krze​śle. Ty ​le ra​zy sto​so​wał pod​czas prze​słu​chań tę sa​m ą tak​ty ​kę. Ty ​le ra​zy

cze​piał się j ed​ne​go sło​wa, by … Ale, ale… Skąd Ar​nau wie, że to Elio​nor? Czy ż​by rze​czy ​wi​-
ście…?

— To nie Ar​nau — skła​m ał. — Sam się do​m y ​śli​łem , kto na nie​go do​niósł.
Ni​co​lau Eim e​ric wzniósł rę​ce do nie​ba.
— Do​m y ​śli​łeś się, bra​cie Jo​anie? Ni​by j ak?
— Bo Elio​nor go nie​na​wi​dzi. Nie… opa​m ię​tał się za póź​no. Eim e​ric j uż m iał go w gar​ści.
— A dla​cze​go? Dla​cze​go wy ​cho​wa​ni​ca kró​lew​ska nie​na​wi​dzi swe​go m ał​żon​ka? Dla​cze​go

przy ​kład​na, bo​go​boj ​na chrze​ści​j an​ka nie​na​wi​dzi wła​sne​go m ę​ża? Ja​kie zło j ej wy ​rzą​dził? Prze​cież
nie​wia​sty są stwo​rzo​ne do usłu​gi​wa​nia m ęż​czy ​znom , tak uczy pra​wo ziem ​skie i bo​skie. Ko​bie​ta
nie ży ​wi nie​na​wi​ści do m ę​ża, na​wet j e​śli ten bi​j e j ą i wię​zi. Mu​si dla nie​go pra​co​wać, speł​niać
j e​go cie​le​sne za​chcian​ki, trosz​czy ć się o nie​go i by ć m u ule​gła, m i​m o to go nie nie​na​wi​dzi. Co
wiesz, bra​cie Jo​anie?

Jo​an za​ci​snął zę​by. Nie po​wie nic wię​cej . Czuł się po​ko​na​ny.
— Je​steś in​kwi​zy ​to​rem . Mu​sisz m i wszy st​ko wy ​j a​wić! — krzy k​nął Eim e​ric.
Jo​an na​dal m il​czał.
— Nie wol​no ci za​ta​j ać grze​chu. Bar​dziej grze​szy ten, kto ukry ​wa cu​dze wy ​stęp​ki, ani​że​li sam

grzesz​nik.

Jo​ano​wi sta​nę​ły przed ocza​m i nie​zli​czo​ne ry n​ki m a​ły ch m ie​ścin i ich za​trwo​że​ni m iesz​kań​cy

słu​cha​j ą​cy j e​go ka​zań.

— Bra​cie Jo​anie — Eim e​ric wy ​ce​lo​wał w nie​go pa​lec i za​czął po​wo​li ce​dzić sło​wa — j u​tro

chcę m ieć j e​go ze​zna​nie. I m ódl się, by m i cie​bie nie wtrą​cił do lo​chu. Ach, i j esz​cze coś — rzu​-
cił za wy ​cho​dzą​cy m Jo​anem — spraw so​bie no​wy ha​bit. Do​szły m nie skar​gi i w rze​czy sa​m ej …

Wy ​cho​dząc z ga​bi​ne​tu in​kwi​zy ​to​ra i przy ​glą​da​j ąc się swe​m u za​bło​co​ne​m u i po​strzę​pio​ne​m u

ha​bi​to​wi, Jo​an wpadł na dwóch ry ​ce​rzy cze​ka​j ą​cy ch na au​dien​cj ę. Tuż obok trzej uzbro​j e​ni m ęż​-
czy ź​ni pil​no​wa​li dwóch za​ku​ty ch w kaj ​da​ny ko​biet: sta​rej oraz znacz​nie m łod​szej , któ​rej twarz…

— Co tu j esz​cze ro​bisz, bra​cie Jo​anie? — Ni​co​lau Eim e​ric wy ​szedł na próg ga​bi​ne​tu, by przy ​-

j ąć go​ści.

Jo​an nie zwle​kał dłu​żej i czy m prę​dzej opu​ścił pa​łac bi​sku​pi.
Jau​m e de Bel​le​ra i Ge​nis Pu​ig we​szli do ga​bi​ne​tu. Ni​co​lau Eim e​ric ob​rzu​cił spoj ​rze​niem Fran​-

ce​scę i Ale​dis i roz​ka​zał im zo​stać w po​cze​kal​ni.

— Do​szły nas słu​chy — za​czął Jau​m e, gdy on i j e​go to​wa​rzy sz przed​sta​wi​li się i za​j ę​li m iej ​-

sca dla go​ści — że poj ​m a​li​ście Ar​naua Es​ta​ny ​ola.

Ge​nis Pu​ig bęb​nił pal​ca​m i w ko​la​na.
— Tak — rzu​cił oschle Eim e​ric. — Zo​sta​ło to po​da​ne do pu​blicz​nej wia​do​m o​ści.
— O co j est oskar​żo​ny ? — za​py ​tał Ge​nis Pu​ig. Jau​m e skar​cił go spoj ​rze​niem . „Masz sie​dzieć

ci​cho, chy ​ba że in​kwi​zy ​tor o coś cię za​py ​ta”, po​wta​rzał m u wie​lo​krot​nie.

Oczy du​chow​ne​go spo​czę​ły na Ge​ni​sie.
— Czy nie wie​cie, że to po​uf​na in​for​m a​cj a?
— Wy ​bacz​cie, pro​szę, m o​j e​m u to​wa​rzy ​szo​wi — pró​bo​wał ra​to​wać sy ​tu​acj ę Jau​m e. — Ry ​-

chło zro​zu​m ie​cie, że na​sza cie​ka​wość j est uspra​wie​dli​wio​na. Do​wie​dzie​li​śm y się, że zło​żo​no do​-
nos na Ar​naua Es​ta​no​la i chce​m y świad​czy ć prze​ciw​ko nie​m u.

Wiel​ki in​kwi​zy ​tor uniósł się w krze​śle. Wy ​cho​wa​ni​ca kró​lew​ska, trzej du​chow​ni — świad​ko​wie

bluź​nierstw, któ​ry ch Ar​nau do​pu​ścił się pod​czas sprzecz​ki z żo​ną w ko​ście​le San​ta Ma​ria — a do
te​go m oż​no​wład​ca i ry ​cerz. Trud​niej o bar​dziej wia​ry ​god​ne ze​zna​nia. Wzro​kiem na​ka​zał go​ścio​-
wi, by kon​ty ​nu​ował.

Jau​m e de Bel​le​ra zm ru​ży ł oczy. Na​stęp​nie roz​po​czął sta​ran​nie ob​m y ​ślo​ny wy ​wód:
— Ma​m y pod​sta​wy twier​dzić, że Ar​nau Es​ta​ny ​ol to wcie​lo​ny dia​beł. — Ni​co​lau sie​dział nie​-

po​ru​szo​ny. — Jest sy ​nem m or​der​cy i cza​row​ni​cy. Je​go oj ​ciec, Ber​nat Es​ta​ny ​ol, za​m or​do​wał
m ło​de​go cze​lad​ni​ka na zam ​ku Na​varc​les i wy ​kradł Ar​naua, któ​re​go m ój oj ​ciec, wie​dząc, z kim
m a do czy ​nie​nia, uwię​ził dla do​bra ogó​łu. Wła​śnie Ber​nat Es​ta​ny ​ol w pierw​szy m ro​ku gło​du wsz​-
czął za​m iesz​ki na pla​cu Blat. Przy ​po​m i​na​cie so​bie te wy ​da​rze​nia? Tam też zo​stał stra​co​ny …

— A sy n spa​lił j e​go zwło​ki — do​dał Ge​nis Pu​ig. Wiel​ki in​kwi​zy ​tor drgnął. Jau​m e de Bel​le​ra

znów zgro​m ił spoj ​rze​niem nie​po​słusz​ne​go ry ​ce​rza.

— Spa​lił zwło​ki? — zdzi​wił się Eim e​ric.
— Tak, na wła​sne oczy wi​dzia​łem — skła​m ał Ge​nis, przy ​po​m i​na​j ąc so​bie opo​wieść m a​co​chy.
— Do​nio​słeś na nie​go?
— Ja… — Jau​m e chciał in​ter​we​nio​wać, lecz Eim e​ric go po​wstrzy ​m ał. — Ja… by ​łem wte​dy

dziec​kiem . Ba​łem się, że m nie rów​nież spa​li.

In​kwi​zy ​tor przy ​su​nął rę​kę do bro​dy, by za​sło​nić le​d​wie wi​docz​ny uśm iech, po czy m ka​zał Jau​-

m e​m u m ó​wić da​lej .

— Je​go m at​ka, ta sta​ru​cha za drzwia​m i, j est cza​row​ni​cą. Te​raz utrzy ​m u​j e się z nie​rzą​du, ale

by ​ła m o​j ą m am ​ką i za​ra​zi​ła m nie czar​cią cho​ro​bą przez po​karm prze​zna​czo​ny dla j ej sy ​na. —
Eim e​ric otwo​rzy ł sze​ro​ko oczy. Pan Na​varc​les za​uwa​ży ł j e​go re​ak​cj ę. — Nie oba​wiaj ​cie się —
do​dał po​spiesz​nie. — Gdy m o​j a do​le​gli​wość wy ​szła na j aw, oj ​ciec za​wiózł m nie na​ty ch​m iast do
bi​sku​pa. Je​stem sy ​nem Llo​ren​ca de Bel​le​ra i j e​go żo​ny Ca​te​ri​ny, pa​nów Na​varc​les. Mo​że​cie się
prze​ko​nać, że nikt z m o​ich krew​ny ch nie cier​piał na czar​cią cho​ro​bę. To wszy st​ko przez dia​bel​skie
m le​ko m o​j ej m am ​ki!

— Mó​wi​cie, że j est nie​rząd​ni​cą?
— Tak, m o​że​cie to spraw​dzić. Na​zy ​wa się Fran​ce​sca.
— A ta dru​ga ko​bie​ta?

— Upar​ła się, że​by j ej to​wa​rzy ​szy ć.
— Rów​nież j est cza​row​ni​cą?
— Po​zo​sta​wia​m y to wa​sze​m u m ą​dre​m u osą​do​wi.
Eim e​ric za​m y ​ślił się. — Coś j esz​cze? — za​py ​tał po chwi​li.
— Tak — ode​zwał się Ge​nis Pu​ig. — Ar​nau za​m or​do​wał m o​j e​go bra​ta Gu​ia​m o​na, bo ten nie

chciał uczest​ni​czy ć w sza​tań​skich ob​rzę​dach. Ar​nau pró​bo​wał uto​pić go no​cą na pla​ży … Krót​ko
po​tem m ój brat zm arł.

In​kwi​zy ​tor znów przy j ​rzał się ry ​ce​rzo​wi.
— Mo​j a sio​stra Mar​ga​ri​da po​twier​dzi, że m ó​wię praw​dę. By ​ła świad​kiem te​go zda​rze​nia.

Prze​stra​szy ​ła się i rzu​ci​ła do uciecz​ki, kie​dy Ar​nau za​czął przy ​zy ​wać dia​bła. Ona m o​że po​świad​-
czy ć.

— O ty m rów​nież za​po​m nie​li​ście do​nieść?
— Do​wie​dzia​łem się o wszy st​kim do​pie​ro te​raz, gdy na​po​m kną​łem sio​strze o m o​im za​m ia​rze.

Mar​ga​ri​da oba​wia się, że Ar​nau j ą skrzy w​dzi, od lat pa​nicz​nie się go boi.

— To bar​dzo po​waż​ne za​rzu​ty.
— Bo i wi​na Ar​naua Es​ta​ny ​ola j est wiel​ka — ar​gu​m en​to​wał pan Na​varc​les. — Sa​m i wie​cie,

że czło​wiek ten z pre​m e​dy ​ta​cj ą pod​ko​pu​j e struk​tu​ry wła​dzy. W swo​ich wło​ściach na prze​kór wła​-
snej żo​nie zniósł więk​szość przy ​wi​le​j ów feu​dal​ny ch, tu, w Bar​ce​lo​nie, po​ży ​cza pie​nią​dze bie​da​-
kom , a j a​ko kon​sul m or​ski zwy kł roz​są​dzać spo​ry na ko​rzy ść pleb​su. — Ni​co​lau Eim e​ric uważ​nie
słu​chał. — Za​wsze pró​bo​wał pod​wa​ży ć za​sa​dy rzą​dzą​ce świa​tem . Bóg stwo​rzy ł chło​pów, by pra​-
co​wa​li na ro​li i by ​li po​słusz​ni pa​nom . Na​wet Ko​ściół, nie chcąc, by chło​pi po​rzu​ca​li zie​m ię, za​-
bro​nił im przy j ​m o​wać świę​ce​nia…

— Ale w No​wej Ka​ta​lo​nii nie obo​wią​zu​j ą przy ​wi​le​j e, o któ​ry ch wspo​m nia​łeś — prze​rwał m u

in​kwi​zy ​tor.

Ge​nis Pu​ig prze​no​sił wzrok z j ed​ne​go roz​m ów​cy na dru​gie​go.
— To rów​nież chcia​łem wy ​j a​śnić. — Jau​m e de Bel​le​ra za​czął ży ​wo ge​sty ​ku​lo​wać. — W No​-

wej Ka​ta​lo​nii przy ​wi​le​j e znie​sio​no dla do​bra księ​cia, dla do​bra sa​m e​go Bo​ga, by za​lud​nić te​re​ny
ode​bra​ne nie​wier​ny m i skło​nić lud do osie​dle​nia się na nich. Uchy ​lo​no tam przy ​wi​le​j e z wo​li sa​-
m e​go księ​cia. Ale Ar​nau nie j est księ​ciem Ka​ta​lo​nii, j est księ​ciem … ciem ​no​ści.

Ge​nis Pu​ig uśm iech​nął się, wi​dząc, że wiel​ki in​kwi​zy ​tor ki​wa lek​ko gło​wą.
— Po​ży ​cza pie​nią​dze bie​da​kom — cią​gnął m oż​ny — wie​dząc z gó​ry, że ni​g​dy ich nie od​zy ​ska.

Bóg stwo​rzy ł bo​ga​ty ch i… bied​ny ch. To nie​do​pusz​czal​ne, by bie​da​cy m ie​li pie​nią​dze i wy ​da​wa​li
cór​ki za m ąż j a​ko bo​gacz​ki. To j est prze​ciw​ne za​m y ​słom Stwór​cy. Co so​bie po​m y ​ślą bie​da​cy
o was, du​chow​ny ch, al​bo o nas, m oż​ny ch? Czy ż nie j e​ste​śm y po​słusz​ni na​ukom Ko​ścio​ła, trak​tu​-
j ąc bie​da​ków tak, j ak na to za​słu​gu​j ą? Ar​nau j est de​m o​nem , czar​cim sy ​nem , pod​że​ga lud, przy ​-
go​to​wu​j ąc na​dej ​ście sza​ta​na. Za​sta​nów​cie się nad ty m .

Ni​co​lau Eim e​ric za​sta​no​wił się. Po​le​cił se​kre​ta​rzo​wi spi​sać ze​zna​nia Jau​m e​go de Bel​le​ra i j e​go

to​wa​rzy ​sza, we​zwał Mar​ga​ri​dę Pu​ig i ka​zał wtrą​cić Fran​ce​scę do lo​chu.

— A co z tą dru​gą? — za​py ​tał pa​na Na​varc​les. — Oskar​ża​cie j ą o coś? — Męż​czy ź​ni za​wa​ha​li

się. — W ta​kim ra​zie pu​ści​m y j ą wol​no.

Za​ku​tą w kaj ​da​ny Fran​ce​scę um iesz​czo​no z da​la od Ar​naua, na dru​gim koń​cu ol​brzy ​m ie​go lo​-

chu, a Ale​dis prze​gna​no z pa​ła​cu.

Po wy ​da​niu sto​sow​ny ch roz​po​rzą​dzeń Ni​co​lau Eim e​ric prze​cią​gnął się na krze​śle. Bluź​nie​nie

w Do​m u Pań​skim , spół​ko​wa​nie z Ży ​dów​ką, przy ​j aźń ze sta​ro​za​kon​ny ​m i, m or​der​stwo, sza​tań​skie
ry ​tu​ały, sprze​ci​wia​nie się na​ukom Ko​ścio​ła. Wszy st​kie te za​rzu​ty po​twier​dzo​ne zo​sta​ły przez ka​-
pła​nów, m oż​ny ch, ry ​ce​rzy, a na​wet przez… wy ​cho​wan​kę kró​la. Wiel​ki in​kwi​zy ​tor usiadł wy ​god​-
niej i się uśm iech​nął.

Mó​wisz, bra​cie Jo​anie, że Ar​nau Es​ta​ny ​ol j est bar​dzo bo​ga​ty ? Ty głup​cze! Pra​wisz m i

o grzy w​nie, a prze​cież gdy ty l​ko ska​żę twe​go bra​ta, ca​ły j e​go m a​j ą​tek przej ​dzie na wła​sność Ko​-
ścio​ła!

Ale​dis po​tknę​ła się i om al nie upa​dła, kie​dy żoł​nie​rze wy ​pchnę​li j ą z pa​ła​cu. Od​zy ​skaw​szy

rów​no​wa​gę, po​wio​dła wzro​kiem po prze​chod​niach. Co krzy ​cze​li żoł​nie​rze? Cza​row​ni​ca? Sta​ła na
środ​ku uli​cy, wszy ​scy j ej się przy ​glą​da​li. Spoj ​rza​ła na swo​j ą za​bru​dzo​ną suk​nię. Przy ​cią​gnę​ła rę​-
ką po brud​ny ch, po​tar​ga​ny ch wło​sach. Prze​cho​dzą​cy obok bo​ga​to odzia​ny m ęż​czy ​zna ob​rzu​cił j ą
bez​wsty d​ny m spoj ​rze​niem . Ale​dis tup​nę​ła no​gą i ru​szy ​ła na nie​go, war​cząc i szcze​rząc zę​by ni​-
czy m roz​j u​szo​ny pies. Męż​czy ​zna sko​czy ł j ak opa​rzo​ny i za​czął ucie​kać. Przy ​sta​nął do​pie​ro, gdy
prze​ko​nał się, że nie​zna​j o​m a go j uż nie ści​ga. Ale​dis po​pa​trzy ​ła na ga​piów, któ​rzy za​czę​li spusz​-
czać oczy i roz​cho​dzić się. Ten i ów zer​k​nął j esz​cze przez ra​m ię na cza​row​ni​cę, któ​ra od​pro​wa​-
dza​ła ich wzro​kiem .

Co się wy ​da​rzy ​ło? Lu​dzie Jau​m e​go de Bel​le​ra wtar​gnę​li do do​m u i aresz​to​wa​li Fran​ce​scę.

Bru​tal​nie ode​pchnę​li dziew​czę​ta, któ​re rzu​ci​ły się j ej na po​m oc. Wszy st​kie pod​opiecz​ne pa​trzy ​ły
wy ​cze​ku​j ą​co na Ale​dis, ale ona nie ru​sza​ła się z m iej ​sca, onie​m ia​ła z prze​ra​że​nia. Kil​ku klien​tów
wy ​bie​gło z do​m u pra​wie na​gich. W koń​cu Ale​dis zwró​ci​ła się do żoł​nie​rza, któ​ry wy ​glą​dał na ofi​-
ce​ra:

— Co to m a zna​czy ć? Dla​cze​go aresz​tu​j e​cie Fran​ce​scę?
— Na roz​kaz Jau​m e​go de Bel​le​ra.
Jau​m e de Bel​le​ra! Ale​dis spoj ​rza​ła na sku​lo​ną sta​rusz​kę pod​trzy ​m y ​wa​ną przez dwóch żoł​nie​-

rzy. Fran​ce​sca drża​ła na ca​ły m cie​le. Jau​m e de Bel​le​ra! W dniu, w któ​ry m u stóp zam ​ku Mont​bui
Ar​nau zniósł nie​spra​wie​dli​we przy ​wi​le​j e, a Fran​ce​sca zdra​dzi​ła Ale​dis swą ta​j em ​ni​cę, zni​kła j e​-
dy ​na dzie​lą​ca j e ba​rie​ra. Ileż ra​zy od tam ​tej po​ry sły ​sza​ła z ust Fran​ce​ski opo​wieść o Llo​ren​cu
de Bel​le​ra? Ile ra​zy wi​dzia​ła, j ak pła​cze na wspo​m nie​nie tam ​ty ch dni? A te​raz… znów po​j a​wia
się w j ej ży ​ciu pan Na​varc​les. Znów za​bie​ra​j ą j ą na za​m ek, zu​peł​nie j ak wte​dy …

Fran​ce​sca nie prze​sta​wa​ła dy ​go​tać.
— Puść​cie j ą! — krzy k​nę​ła Ale​dis do żoł​nie​rzy. — Nie wi​dzi​cie, że ro​bi​cie j ej krzy w​dę? —

Żoł​nie​rze zer​k​nę​li na prze​ło​żo​ne​go. — Pój ​dzie​m y z wa​m i do​bro​wol​nie — do​da​ła.

Ofi​cer wzru​szy ł ty l​ko ra​m io​na​m i i żoł​nie​rze po​pchnę​li sta​rusz​kę w stro​nę Ale​dis.
Do​pro​wa​dzo​no j e na za​m ek Na​varc​les i wtrą​co​no do lo​chu. Jed​nak ob​cho​dzo​no się z ni​m i ła​-

ska​wie: do​sta​ły stra​wę i wo​dę, a na​wet kil​ka snop​ków sło​m y do spa​nia. Do​pie​ro te​raz Ale​dis zro​-
zu​m ia​ła dla​cze​go: Jau​m e de Bel​le​ra chciał, by Fran​ce​sca tra​fi​ła do Bar​ce​lo​ny w do​brej kon​dy ​-
cj i. Spę​dzi​ły dwa dni w zam ​ko​wy ch lo​chach, a po​tem prze​wie​zio​no j e na fu​rze do sto​li​cy. Dla​-
cze​go? Po co? Co to wszy st​ko m a zna​czy ć?

Gwar ulicz​ny przy ​wró​cił Ale​dis do rze​czy ​wi​sto​ści. Prze​szła za​m y ​ślo​na uli​cą Bis​be, skrę​ci​ła

w Se​de​res i tra​fi​ła na plac Blat. W ten j a​sny i sło​necz​ny wio​sen​ny dzio​nek na targ ze​szło się wię​-
cej lu​dzi niż zwy ​kle. Wśród kup​ców i sprze​daw​ców zbo​ża krę​ci​ło się m nó​stwo cie​kaw​skich. Ale​dis,
sto​j ą​ca w daw​nej bra​m ie m iej ​skiej , od​wró​ci​ła się, gdy owio​nął j ą za​pach chle​ba z kra​m u po le​-
wej stro​nie. Pie​karz spoj ​rzał na nią nie​uf​nie i Ale​dis przy ​po​m nia​ła so​bie, j ak wy ​glą​da. Nie m ia​ła

ani sol​da. Prze​łknę​ła więc ty l​ko śli​nę i od​da​li​ła się, uni​ka​j ąc wzro​ku pie​ka​rza.

Dwa​dzie​ścia pięć lat, upły ​nę​ło dwa​dzie​ścia pięć lat, od​kąd ostat​ni raz cho​dzi​ła ty ​m i uli​ca​m i,

pa​trzy ​ła na ty ch lu​dzi, wdy ​cha​ła za​pach sto​li​cy. Czy kuch​nia do​bro​czy n​na Pia Al​m o​ina na​dal
dzia​ła? Żo​łą​dek przy ​po​m niał Ale​dis, że od wczo​raj nie m ia​ła nic w ustach. Wró​ci​ła tą sa​m ą dro​gą
do ka​te​dry, są​sia​du​j ą​cej z pa​ła​cem bi​sku​pim . Znów śli​na na​pły ​nę​ła j ej do ust, gdy po​de​szła do
ko​lej ​ki bie​da​ków tło​czą​cy ch się pod bra​m a​m i Pia Al​m o​ina. Ile​kroć prze​cho​dzi​ła tę​dy w m ło​do​ści,
li​to​wa​ła się nad głod​ny ​m i ludź​m i, któ​rzy wy ​sta​wia​li na wi​dok pu​blicz​ny swą bie​dę i że​bra​li o stra​-
wę.

Te​raz przy ​łą​czy ​ła się do nich. Po​chy ​li​ła gło​wę, za​sło​ni​ła wło​sa​m i oczy i za​czę​ła po​su​wać się

wraz z tłu​m em , po​włó​cząc no​ga​m i. Jesz​cze bar​dziej ukry ​ła twarz, gdy na​de​szła j ej ko​lej i wy ​cią​-
gnę​ła rę​ce do no​wi​cj u​sza. Dla​cze​go m u​si pro​sić o j ał​m uż​nę? Ma wy ​god​ny dom i oszczęd​no​ści,
któ​re po​zwo​lą j ej do​ży ć w spo​ko​j u sta​ro​ści. Na​dal po​cią​ga m ęż​czy zn i… Do​sta​ła czer​stwy chleb
z m ą​ki bo​bo​wej , wi​no i m i​skę zu​py. Za​bra​ła się do j e​dze​nia z ape​ty ​tem , j ak wszy ​scy ota​cza​j ą​cy
j ą bie​da​cy.

Do​pie​ro gdy skoń​czy ​ła, ro​zej ​rza​ła się. Sie​dzia​ła wśród że​bra​ków, ka​lek i star​ców. Wszy ​scy j e​-

dli, nie spusz​cza​j ąc z oka to​wa​rzy ​szy nie​do​li i trzy ​m a​j ąc kur​czo​wo chleb i m i​skę. Co ro​bi w Bar​-
ce​lo​nie? Dla​cze​go uwię​zio​no Fran​ce​scę? Wsta​ła. Jej uwa​gę przy ​cią​gnę​ła blon​dy n​ka w j a​skra​wo​-
czer​wo​nej suk​ni zm ie​rza​j ą​ca ku ka​te​drze. Ta​ka ele​ganc​ka pa​ni… sa​m a? Ale, ale, prze​cież to nie
żad​na da​m a. W ta​kim stro​j u to m o​że by ć ty l​ko… Te​re​sa! Ale​dis po​bie​gła do niej .

— Wy ​sta​wa​ły ​śm y na zm ia​nę pod zam ​kiem , że​by się cze​goś do​wie​dzieć — opo​wia​da​ła Te​re​-

sa, uści​skaw​szy Ale​dis. — Nie​trud​no nam by ​ło wy ​cią​gnąć in​for​m a​cj e od war​tow​ni​ków. —
Dziew​czy ​na zm ru​ży ​ła fi​lu​ter​nie pięk​ne nie​bie​skie oczy. — Gdy wy ​wie​zio​no was z zam ​ku, a żoł​-
nie​rze po​wie​dzie​li, że j e​dzie​cie do Bar​ce​lo​ny, m u​sia​ły ​śm y wy ​sta​rać się o wóz, dla​te​go tro​chę
nam ze​szło… A Fran​ce​sca?

— Uwię​zio​na w pa​ła​cu bi​sku​pim .
— Dla​cze​go?
Ale​dis wzru​szy ​ła ra​m io​na​m i. Gdy za​bra​no Fran​ce​scę, a j ą pusz​czo​no wol​no, pró​bo​wa​ła do​-

wie​dzieć się cze​goś od du​chow​ny ch i żoł​nie​rzy. „Wtrąć​cie sta​ru​chę do lo​chu”, usły ​sza​ła ty l​ko.
Nikt nie chciał j ej nic po​wie​dzieć, od​ga​nia​no j ą kuk​sań​ca​m i. Z ta​kim upo​rem pró​bo​wa​ła się cze​-
goś do​wie​dzieć, że m ło​dy m nich, któ​re​go ha​bi​tu się ucze​pi​ła, we​zwał straż. Wy ​rzu​co​no j ą z pa​ła​-
cu, wy ​zy ​wa​j ąc od cza​row​nic.

— Ile was przy ​j e​cha​ło?
— Eu​la​lia i j a.
Z da​le​ka zo​ba​czy ​ły bie​gną​cą ku nim dziew​czy ​nę w j a​skra​wo​zie​lo​nej suk​ni.
— Przy ​wio​zły ​ście pie​nią​dze?
— Ro​zu​m ie się.
— A Fran​ce​sca? — za​py ​ta​ła Eu​la​lia, sta​j ąc przy nich.
— Za​trzy ​m a​na — po​wtó​rzy ​ła Ale​dis. Eu​la​lia j uż otwie​ra​ła usta, ale Ale​dis j ą uprze​dzi​ła: —

Nie wiem dla​cze​go. — Po​pa​trzy ​ła na dziew​czę​ta… Któż się im oprze? — Nie wiem , po​wtó​rzy ​ła
— ale się do​wie​m y dla​cze​go j ą za​trzy ​m a​no. Praw​da, m o​j e dro​gie?

Od​po​wie​dzia​ły j ej fi​glar​ny ​m i uśm iesz​ka​m i.
Jo​an włó​czy ł się po Bar​ce​lo​nie, za​m ia​ta​j ąc uli​ce ubło​co​ny m ha​bi​tem . Obie​cał, że spro​wa​dzi

Mar do sto​li​cy. Lecz j ak spoj ​rzy j ej w oczy ? Pró​bo​wał per​trak​to​wać z wiel​kim in​kwi​zy ​to​rem , ale

za​m iast po​m óc bra​tu, dał się zła​pać w pu​łap​kę — j ak pierw​szy lep​szy tę​py wie​śniak, któ​ry ch ty ​lu
prze​słu​chi​wał na pro​win​cj i — i ty l​ko m u za​szko​dził. O co m o​gła oskar​ży ć Ar​naua Elio​nor? Chciał
zło​ży ć szwa​gier​ce wi​zy ​tę, ale na sa​m o wspo​m nie​nie uśm ie​chu, j a​ki prze​sła​ła m u w do​m u Fe​li​pa
de Ponts, zm ie​nił zda​nie. Sko​ro do​nio​sła na wła​sne​go m ę​ża, nie​wie​le u niej wskó​ra.

Uli​cą Mar do​szedł do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, do uko​cha​nej świą​ty ​ni Ar​naua. Przy ​sta​nął i za​darł

gło​wę. Bu​dow​la, na​dal ople​cio​na rusz​to​wa​nia​m i, na któ​ry ch uwi​j a​li się ro​bot​ni​cy, ob​j a​wia​ła j uż
w ca​łej kra​sie swą wspa​nia​łość i za​m y sł twór​cy. Wszy st​kie m u​ry ze​wnętrz​ne i przy ​po​ry by ​ły
wy ​koń​czo​ne, po​dob​nie j ak ap​sy ​da i dwa z czte​rech skle​pień skła​da​j ą​cy ch się na na​wę głów​ną.
Że​bra trze​cie​go skle​pie​nia — któ​re​go klucz opła​cił sam król i po​le​cił wy ​rzeź​bić na nim po​stać
swe​go oj ​ca, kró​la Al​fon​sa, na ko​niu — pię​ły się w gó​rę, two​rząc ide​al​ny łuk, pod​trzy ​m y ​wa​ny
przez skom ​pli​ko​wa​ny sy s​tem rusz​to​wań do cza​su, aż zwor​nik nie zrów​no​wa​ży sił i hak nie utrzy ​m a
się sam . Do cał​ko​wi​te​go przy ​kry ​cia ko​ścio​ła bra​ko​wa​ło j esz​cze ty l​ko dwóch ostat​nich skle​pień na​-
wy głów​nej .

Jak​że nie za​ko​chać się w tej świą​ty ​ni? Jo​an przy ​po​m niał so​bie oj ​ca Al​ber​ta oraz dzień, kie​dy

tra​fił tu po raz pierw​szy ra​zem z Ar​nau​em . Nie po​tra​fił się wte​dy na​wet m o​dlić! Po la​tach, gdy
j e​go uczo​no m o​dlitw, czy ​ta​nia i pi​sa​nia, brat dźwi​gał ka​m ie​nie na bu​do​wę te​go ko​ścio​ła. Jo​an
przy ​po​m niał so​bie krwa​wią​ce ra​ny, z któ​ry ​m i Ar​nau wra​cał z po​cząt​ku do do​m u. Mi​m o to… nie
prze​sta​wał się uśm ie​chać. Jo​an zwró​cił uwa​gę na m aj ​strów roz​m a​ity ch rze​m iosł pra​cu​j ą​cy ch
w sku​pie​niu przy oście​żach i ar​chi​wol​tach głów​ne​go por​ta​lu i zdo​bią​cy ch go rzeź​bach, przy na​bi​-
j a​ny ch ćwie​ka​m i drzwiach, geo​m e​try cz​ny ch wzo​rach in​ny ch na każ​dy m skrzy ​dle, przy kra​tach
z ku​te​go że​la​za i rzy ​ga​czach w kształ​cie naj ​wy ​m y śl​niej ​szy ch baj ​ko​wy ch stwo​rów. Pra​ca wrza​ła
rów​nież przy ka​pi​te​lach ko​lum n i wi​tra​żach, przede wszy st​kim przy wi​tra​żach — dzie​łach stwo​-
rzo​ny ch po to, by są​czy ć do świą​ty ​ni m a​gicz​ne śród​ziem ​no​m or​skie świa​tło i za​ba​wiać się kształ​-
ta​m i i bar​wa​m i ko​ściel​ne​go wnę​trza, od​m ie​nia​j ąc j e z go​dzi​ny na go​dzi​nę, a na​wet z m i​nu​ty na
m i​nu​tę.

Im ​po​nu​j ą​ca ro​ze​ta nad głów​ny m wej ​ściem zdra​dza​ła j uż swą przy ​szłą kom ​po​zy ​cj ę: w środ​ku

wid​nia​ła wie​lo​list​na ro​ze​tka, od któ​rej od​cho​dzi​ły — ni​by ka​pry ​śne strza​ły lub pro​m ie​nie słoń​ca
sta​ran​nie wy ​ku​te w ka​m ie​niu — li​nie dzie​lą​ce ca​łą kon​struk​cj ę. Spi​cza​sto za​koń​czo​ne wzo​ry geo​-
m e​try cz​ne oko​lo​ne by ​ły li​nią za​ostrzo​ny ch trój ​li​ści, te z ko​lei — za​okrą​glo​ny ​m i czwo​ro​li​ścia​m i
wień​czą​cy ​m i ca​łość. W ten — oraz w m niej ​szy, zdo​bią​cy wą​skie otwo​ry okien​ne pod ro​ze​tą —
or​na​m ent m a​swer​ko​wy m ia​no z cza​sem wsta​wić ko​lo​ro​we szkieł​ka osa​dzo​ne w oło​wiu. Jed​nak na
ra​zie ro​ze​ta przy ​po​m i​na​ła ol​brzy ​m ią pa​j ę​czy ​nę pie​czo​ło​wi​cie cze​ka​j ą​cą, aż m aj ​stro​wie wi​tra​ży ​-
ści wy ​peł​nią j ej ażu​ry.

Zo​sta​ło j esz​cze spo​ro do zro​bie​nia, po​m y ​ślał Jo​an na wi​dok set​ki m ęż​czy zn tru​dzą​cy ch się, by

speł​nić m a​rze​nie ca​łe​go na​ro​du. W tej sa​m ej chwi​li na plac przed ko​ścio​łem wszedł ba​sta​ix
z wiel​kim ka​m ie​niem na ple​cach. By ł zla​ny po​tem od czo​ła po ły d​ki, a j e​go m ię​śnie, ry ​su​j ą​ce się
wy ​raź​nie pod skó​rą, na​pi​na​ły się i drga​ły przy każ​dy m kro​ku przy ​bli​ża​j ą​cy m go do ce​lu. Mi​m o
po​twor​ne​go wy ​sił​ku uśm ie​chał się — zu​peł​nie j ak kie​dy ś Ar​nau. Jo​an nie m ógł ode​rwać oczu od
si​ła​cza. Ro​bot​ni​cy prze​rwa​li pra​cę i zer​ka​li z rusz​to​wań na ka​m ie​nie, któ​re przy j ​dzie im nie​ba​-
wem ob​ra​biać. W ślad za pierw​szy m osił​kiem zj a​wił się dru​gi, trze​ci i na​stęp​ny — wszy ​scy szli
przy ​gię​ci do zie​m i. Dłu​ta za​m il​kły na wi​dok skrom ​ny ch por​to​wy ch tra​ga​rzy i przez kil​ka chwil ko​-
ściół San​ta Ma​ria za​m arł j ak za​cza​ro​wa​ny, j e​den z ro​bot​ni​ków z gór​ny ch rusz​to​wań prze​rwał ci​-
szę: j e​go okrzy k, do​pin​gu​j ą​cy ba​sta​ixos, prze​ciął po​wie​trze, od​bił się od m u​rów i zbu​dził wszy st​-

kim obec​ny ch.

„Na​przód”, szep​nął Jo​an, pod​da​j ąc się ogól​ne​m u unie​sie​niu. Ile​kroć któ​ry ś z uśm iech​nię​ty ch

ba​sta​ixos rzu​cał na zie​m ię przy ​dźwi​ga​ny ka​m ień, krzy ​ki się wzm a​ga​ły. Po​tem czę​sto​wa​no tra​ga​-
rzy wo​dą, a oni, nim uga​si​li pra​gnie​nie, prze​chy ​la​li dzban nad gło​wa​m i i po​le​wa​li so​bie twa​rze.
Jo​an przy ​po​m niał so​bie, j ak sam po​ił kie​dy ś ba​sta​ixos z bu​kła​ka Ber​na​ta. Wzniósł oczy do nie​ba.
Mu​si przy ​pro​wa​dzić wy ​cho​wa​ni​cę Ar​naua. Bóg na​ło​ży ł na nie​go tę po​ku​tę, dla​te​go pój ​dzie do
Mar i wy ​zna j ej praw​dę. Ob​szedł ko​ściół i m i​nąw​szy plac Born, Pla d’en Llull i klasz​tor kla​ry ​sek,
opu​ścił Bar​ce​lo​nę przez bra​m ę Świę​te​go Da​nie​la.

Ale​dis bez tru​du od​na​la​zła Jau​m e​go de Bel​le​ra i Ge​ni​sa Pu​iga. Oprócz gieł​dy, gdzie no​co​wa​li

kup​cy ścią​ga​j ą​cy do Bar​ce​lo​ny, w sto​li​cy by ​ło ty l​ko pięć za​j az​dów. Roz​ka​za​ła Te​re​sie i Eu​la​lii
ukry ć się przy dro​dze na Mon​tj u​ic i tam na nią cze​kać. Pa​trzy ​ła za od​cho​dzą​cy ​m i dziew​czę​ta​m i
w m il​cze​niu, pod​czas gdy j ej ser​ce ści​ska​ło się od wspo​m nień…

Stra​ciw​szy z oczu blask ich suk​ni, przy ​stą​pi​ła do po​szu​ki​wań. Za​czę​ła od za​j az​du Bou przy pla​-

cu No​va, nie​da​le​ko pa​ła​cu bi​sku​pie​go. Pa​ro​bek prze​gnał j ą, gdy we​szła ty l​ny m wej ​ściem i za​czę​-
ła roz​py ​ty ​wać o Jau​m e​go de Bel​le​ra. W go​spo​dzie Mas​sa przy Por​ta​fer​ris​sa, rów​nież nie​da​le​ko
pa​ła​cu bi​sku​pie​go, ko​bie​ta m ie​szą​ca na po​dwó​rzu cia​sto od​po​wie​dzia​ła prze​czą​co na py ​ta​nie
o m oż​ne​go z Na​varc​les. Wte​dy Ale​dis uda​ła się do za​j az​du Es​ta​ny ​er przy pla​cu Lia​na, gdzie bez​-
wsty d​ny po​słu​gacz zm ie​rzy ł j ą wzro​kiem od stóp do głów.

— A kto py ​ta o Jau​m e​go de Bel​le​ra? — chciał wie​dzieć.
— Mo​j a pa​ni — od​par​ła Ale​dis. — Przy ​by ​ła w ślad za nim z Na​varc​les.
Wy ​so​ki i chu​dy j ak pa​ty k chło​pak utkwił wzrok w pier​siach Ale​dis, po czy m się​gnął do nich

pra​wą rę​ką.

— A co two​j a pa​ni od nie​go chce?
Ale​dis ani drgnę​ła, sta​ra​j ąc się za​pa​no​wać nad uśm ie​chem .
— To nie m o​j a spra​wa. — Chło​pak za​czął na​chal​nie j ą ob​m a​cy ​wać. Ale​dis po​de​szła i się​gnę​ła

do j e​go kro​cza. Pa​ro​bek sku​lił się pod j ej do​ty ​kiem . — Cho​ciaż — po​wie​dzia​ła, prze​cią​ga​j ąc sło​-
wa — j e​śli oso​by, któ​ry ch szu​kam , za​trzy ​m a​ły się wła​śnie tu​taj , by ć m o​że bę​dę m u​sia​ła spę​dzić
noc w ogro​dzie, pod​czas gdy m o​j a pa​ni…

Ale​dis pie​ści​ła kro​cze m ło​dzi​ka.
— Dziś ra​no — wy ​m am ​ro​tał — dwaj m oż​ni po​pro​si​li o go​ści​nę.
Ty m ra​zem po​zwo​li​ła so​bie na uśm iech. Już m ia​ła się od​wró​cić i odej ść, ale… Cze​m u nie? Od

daw​na nie czu​ła na so​bie m ło​de​go, nie​do​świad​czo​ne​go ko​chan​ka, bu​zu​j ą​ce​go po​żą​da​niem …

Pchnę​ła pa​rob​ka do m a​łej szo​py. Za pierw​szy m ra​zem chło​pak nie zdą​ży ł na​wet opu​ścić

spodni, ale po​tem Ale​dis na​cie​szy ​ła się w peł​ni swą m i​ło​sną za​baw​ką.

Gdy wsta​ła i za​czę​ła się ubie​rać, za​sa​pa​ny pa​ro​bek na​dal le​żał wy ​cią​gnię​ty na kle​pi​sku z ocza​-

m i utkwio​ny ​m i w po​wa​le.

— Je​śli m nie j esz​cze kie​dy ś spo​tkasz — po​wie​dzia​ła — w j a​kich​kol​wiek oko​licz​no​ściach, nie

znasz m nie. Ro​zu​m iesz?

Mu​sia​ła po​wtó​rzy ć to dwu​krot​nie, za​nim pa​ro​bek przy ​tak​nął.
— Bę​dzie​cie uda​wa​ły m o​j e cór​ki — oznaj ​m i​ła Te​re​sie i Eu​la​lii, wrę​cza​j ąc im no​we ubra​nia.

— Nie​daw​no owdo​wia​łam i idzie​m y do Ge​ro​ny, pro​sić m o​j e​go bra​ta, by nas przy ​gar​nął. Wasz
oj ​ciec by ł pro​sty m cze​lad​ni​kiem … gar​barz z Tar​ra​go​ny, i po j e​go śm ier​ci zo​sta​ły ​śm y bez środ​-
ków do ży ​cia.

— Jak na wła​śnie owdo​wia​łą nie​wia​stę bez środ​ków do ży ​cia j e​steś na​der ra​do​sna — pry ch​nę​-

ła Eu​la​lia, zrzu​ca​j ą.0 zie​lo​ną suk​nię i zer​ka​j ąc fi​lu​ter​nie na Te​re​sę.

— Świę​ta ra​cj a — przy ​zna​ła j ej przy ​j a​ciół​ka. — Ten wy ​raz za​spo​ko​j e​nia na two​j ej twa​rzy

nie przy ​stoi po​grą​żo​nej w ża​lu wdów​ce. Nie wy ​glą​dasz na wdo​wę, ra​czej na świe​żo…

— O m nie się nie m ar​tw​cie — prze​rwa​ła Ale​dis. — W sto​sow​nej chwi​li udam iście wdo​wi

żal.

— Ale za​nim ta chwi​la na​dej ​dzie, m o​że zdra​dzisz nam , dla​cze​go j e​steś ta​ka roz​anie​lo​na? —

na​le​ga​ła Te​re​sa.

Dziew​czę​ta się ro​ze​śm ia​ły. Gdy tak roz​m a​wia​ły, ukry ​te w krza​kach gę​sto po​ra​sta​j ą​cy ch zbo​-

cza gó​ry Mon​tj u​ic, Ale​dis nie od​ry ​wa​ła wzro​ku od ich na​gich, pięk​ny ch, zm y ​sło​wy ch ciał…
Mło​dość. Się​gnę​ła pa​m ię​cią wstecz i zo​ba​czy ​ła sie​bie w ty ch sa​m y ch za​ro​ślach…

— Aj — pi​snę​ła Eu​la​lia. — To… dra​pie.
Ale​dis ock​nę​ła się i zo​ba​czy ​ła Eu​la​lię w dłu​giej , j a​snej ka​m i​ze​li się​ga​j ą​cej do ko​stek.
— Cór​ki cze​lad​ni​ka gar​bar​stwa nie cho​dzą w j e​dwa​biach.
— Ale… to? — zży ​m a​ła się Eu​la​lia, po​ka​zu​j ąc m a​te​riał.
— W to wła​śnie ubie​ra​j ą się przy ​zwo​ite pan​ny — prze​ko​ny ​wa​ła j ą Ale​dis. — Ty ​le że o czy m ś

za​po​m nia​ły ​ście.

Po​ka​za​ła im dwa dłu​gie pa​sy tka​ni​ny, nie m niej zgrzeb​ne niż ka​m i​ze​le. Dziew​czę​ta po​de​szły

bli​żej .

— Co to? — za​py ​ta​ła Te​re​sa.
— Al​far​das, słu​żą do…
— No nie, chy ​ba nie chcesz…
— Przy ​zwo​ite ko​bie​ty ob​wią​zu​j ą so​bie pier​si. — Dziew​czę​ta pró​bo​wa​ły pro​te​sto​wać. — Naj ​-

pierw to — roz​ka​za​ła Ale​dis — po​tem ka​m i​ze​le, a na wierzch ka​ftan. I ciesz​cie się — skwi​to​wa​ła
ich uty ​ski​wa​nia — że nie ku​pi​łam wam wło​sien​nic. Po​ku​ta wy szła​by wam na zdro​wie.

Wspól​ny ​m i si​ła​m i oban​da​żo​wa​ły so​bie pier​si.
— Są​dzi​łam , że m a​m y uwieść dwóch ka​wa​le​rów — po​wie​dzia​ła Eu​la​lia, gdy Ale​dis krę​po​wa​-

ła j ej wy ​dat​ny biust. — Po​j ę​cia nie m am , j ak w czy m ś ta​kim …

— Za​ufaj m i, wiem co ro​bię — usły ​sza​ła w od​po​wie​dzi. — Wa​sze pra​wie bia​łe ka​fta​ny są

sy m ​bo​lem … dzie​wic​twa. Ci dwaj szu​braw​cy nie prze​pusz​czą dwóm dzie​wi​com . Pa​m ię​taj ​cie —
po​ucza​ła j e Ale​dis, gdy koń​czy ​ły się ubie​rać — nie m ia​ły ​ście ni​g​dy do czy ​nie​nia z m ęż​czy ​zna​-
m i. Nie ko​kie​tuj ​cie ich ani nie po​czy ​naj ​cie so​bie zby t śm ia​ło. Nie od​po​wia​daj ​cie na ich um i​zgi.
Od​m a​wiaj ​cie im .

— A j e​śli się znie​chę​cą?
Ale​dis unio​sła brwi, spo​glą​da​j ąc na Te​re​sę.
— O świę​ta na​iw​no​ści! — za​śm ia​ła się. — Mu​si​cie ich ty l​ko upić. Pó​ki z ni​m i bę​dzie​cie, nie

prze​sta​ną się do was za​le​cać. Za​ufaj ​cie m i. I nie za​po​m i​naj ​cie, że Fran​ce​sca zo​sta​ła za​trzy ​m a​na
przez wła​dze ko​ściel​ne, nie przez na​czel​ni​ka ani bur​m i​strza m ia​sta. Skie​ru​j e​cie roz​m o​wę na te​m a​-
ty re​li​gij ​ne.

Dziew​czę​ta spoj ​rza​ły na sie​bie z nie​do​wie​rza​niem .
— Re​li​gij ​ne?! — wy ​krzy k​nę​ły j ed​no​cze​śnie.
— Wiem , że to nie j est wa​sza m oc​na stro​na — przy ​zna​ła Ale​dis. — Ale spró​buj ​cie im ​pro​wi​-

zo​wać. Chy ​ba cho​dzi o cza​ry … Żoł​nie​rze, któ​rzy prze​gna​li m nie z pa​ła​cu, wy ​zwa​li m nie od

wiedźm .

Kil​ka go​dzin póź​niej war​tow​ni​cy strze​gą​cy bra​m y Tren​tac​laus wpu​ści​li do Bar​ce​lo​ny nie​wia​-

stę w czer​ni z wło​sa​m i upię​ty ​m i w kok oraz j ej dwie cór​ki — ubra​ne na bia​ło, bez fik​sa​tu​arów
i pach​ni​deł, skrom ​nie ucze​sa​ne i obu​te w po​spo​li​te espa​dry ​le — któ​re szły za m at​ką ze spusz​czo​-
ny ​m i gło​wa​m i i wzro​kiem utkwio​ny m w j ej pię​tach, tak j ak ka​za​ła im Ale​dis.

49

Drzwi lo​chu otwo​rzy ​ły się znie​nac​ka. Słoń​ce wciąż sta​ło wy ​so​ko i świa​tło pró​bo​wa​ło prze​ci​-

snąć się przez m a​łe za​kra​to​wa​ne okien​ko. Jed​nak roz​pacz uno​szą​ca się w po​wie​trzu zda​wa​ła się j e
prze​chwy ​ty ​wać i j a​sność wsią​ka​ła w brud i od​cho​dy. To nie by ​ła po​ra od​wie​dzin i cie​nie wy ​peł​-
nia​j ą​ce loch po​ru​szy ​ły się nie​spo​koj ​nie. Ar​nau usły ​szał szczęk kaj ​dan, któ​ry ucichł, gdy ty l​ko do​-
zor​ca wpro​wa​dził no​we​go więź​nia — ty m ra​zem nie przy ​szedł po ni​ko​go. Jesz​cze j e​den nie​szczę​-
śnik… nie​szczę​śnicz​ka, po​pra​wił się Ar​nau na wi​dok sta​rusz​ki sto​j ą​cej w drzwiach. Ja​ki grzech po​-
peł​ni​ła ta bied​na ba​bi​na?

Straż​nik we​pchnął no​wą ofia​rę do lo​chu. Ko​bie​ta upa​dła.
— Wsta​waj , wiedź​m o! — roz​legł się j e​go krzy k. Ale wiedź​m a ani drgnę​ła. Męż​czy ​zna dwu​-

krot​nie kop​nął cia​ło le​żą​ce u j e​go stóp. Echo głu​chy ch ude​rzeń drga​ło w po​wie​trzu przez kil​ka nie​-
koń​czą​cy ch się se​kund. — Ka​za​łem ci wstać!

Ar​nau wi​dział, j ak współ​więź​nio​wie pró​bu​j ą wto​pić się w ścia​ny, do któ​ry ch ich przy ​ku​to. To

by ł ten sam krzy k, ten sam roz​ka​zu​j ą​cy ton, ten sam głos. Od​kąd tu tra​fił, ile​kroć Wy ​pro​wa​dza​no
któ​re​goś z j e​go to​wa​rzy ​szy nie​do​li, zza drzwi do​bie​gał wła​śnie ten grzm ią​cy głos. Wte​dy tak​że
cie​nie ku​li​ły się, wy ​m io​tu​j ąc strach przed tor​tu​ra​m i. Naj ​pierw sły ​chać by ​ło ten głos, ten krzy k,
a za​raz po​tem roz​dzie​la​j ą​ce wy ​cie ka​to​wa​ne​go czło​wie​ka.

— Wsta​waj , sta​ra dziw​ko!
Sta​rusz​ka le​ża​ła bez ru​chu, m i​m o spa​da​j ą​cy ch na nią kop​nia​ków. W koń​cu do​zor​ca schy ​lił się,

po​sa​pu​j ąc, zła​pał j ą za ra​m ię i po​wlekł do m iej ​sca, gdzie ka​za​no j ą za​kuć — z da​la od ban​kie​ra.
Od​głos klu​cza i kaj ​dan by ł wy ​ro​kiem na no​wą więź​niar​kę. Przed wy j ​ściem do​zor​ca po​szedł na
dru​gi ko​niec lo​chu.

— Dla​cze​go? — za​py ​tał, gdy po​le​co​no m u za​kuć wiedź​m ę j ak naj ​da​lej Ar​naua.
— Bo to j e​go m at​ka — od​po​wie​dział żoł​nierz in​kwi​zy ​cj i, któ​ry do​wie​dział się te​go od ofi​ce​ra

Jau​m e​go de Bel​le​ra.

— Nie m y śl so​bie — oznaj ​m ił do​zor​ca, sta​j ąc przed Ar​nau​em — że za te sa​m e pie​nią​dze

rów​nież two​j a m a​m uś​ka do​sta​nie lep​sze żar​cie. Wiedź​m a m a spe​cj al​ną ce​nę, gu​zik m nie ob​cho​-
dzi, że to two​j a m at​ka.

Nic się nie zm ie​ni​ło. Dwór, z przy ​le​ga​j ą​cą do nie​go wie​żą obron​ną, wciąż stał na szczy ​cie nie​-

wiel​kie​go pa​gór​ka. Jo​an spoj ​rzał przed sie​bie i znów za​brzm iał m u w uszach zgiełk po​spo​li​te​go ru​-
sze​nia, po​m ru​ki ty ​się​cy m ęż​czy zn, szczęk m ie​czy i ra​do​sne okrzy ​ki, któ​re roz​le​gły się wła​śnie
w ty m m iej ​scu, gdy prze​ko​nał bra​ta, by wy ​dał Mar za m ąż. Ni​g​dy nie by ł na przy ​j a​ciel​skiej sto​-
pie z wy ​cho​wa​ni​cą Ar​naua. Jak zo​sta​nie przez nią przy ​j ę​ty ?

Wzniósł oczy do nie​ba i ru​szy ł pod gó​rę przy ​gar​bio​ny, ze spusz​czo​ną gło​wą, za​m ia​ta​j ąc dro​gę

skra​j em ha​bi​tu.

W obej ​ściu nie by ​ło wi​dać ży ​we​go du​cha. Ci​szę prze​ry ​wa​ły ty l​ko do​bie​ga​j ą​ce z par​te​ru od​-

gło​sy wy ​da​wa​ne przez zwie​rzę​ta.

— Jest tam kto?! — krzy k​nął Jo​an.
Miał za​wo​łać po​now​nie, ale coś zwró​ci​ło j e​go uwa​gę. Ma​ły chło​piec wpa​try ​wał się w nie​go

zza wę​gła wy ​trzesz​czo​ny ​m i ocza​m i.

— Chodź no tu, sm y ​ku — przy ​wo​łał go Jo​an.
Chło​piec za​wa​hał się.
— No, chodź…
— Co się. dzie​j e?
Jo​an od​wró​cił się w stro​nę scho​dów pro​wa​dzą​cy ch na pię​tro. Na szczy ​cie sta​ła Mar i spo​glą​-

da​ła na nie​go py ​ta​j ą​co.

Obo​j e przez dłu​gą chwi​lę sta​li bez ru​chu, nie od​zy ​wa​j ąc się. Jo​an pró​bo​wał od​na​leźć w tej ko​-

bie​cie dziew​czę, któ​re od​dał ry ​ce​rzo​wi de Ponts, j ed​nak em a​nu​j ą​ca z niej po​wa​ga nie​wie​le m ia​ła
wspól​ne​go z bu​rzą uczuć, któ​rej przed pię​cio​m a la​ty by ł świad​kiem w ty m wła​śnie dwo​rze. Mi​nu​-
ty m i​j a​ły i Jo​an czuł się co​raz bar​dziej za​kło​po​ta​ny. Mar, nie​wzru​szo​na, świ​dro​wa​ła go wzro​kiem .

— Cze​go chcesz, m ni​chu? — spy ​ta​ła w koń​cu.
— Przy ​sze​dłem z to​bą po​roz​m a​wiać — Jo​an m u​siał pod​nieść głos.
— Nie ob​cho​dzi m nie, co m asz m i do po​wie​dze​nia. Mar j uż się od​wra​ca​ła, ale gość od​rzekł

po​spiesz​nie:

— Obie​ca​łem to Ar​nau​owi. — Ku j e​go za​sko​cze​niu Mar przy ​j ę​ła obo​j ęt​nie wzm ian​kę o j e​go

bra​cie, ale przy ​naj ​m niej się za​trzy ​m a​ła. — Wy ​słu​chaj m nie, przy ​sze​dłem tu w j e​go im ie​niu. —
Od​cze​kał chwi​lę. — Mo​gę wej ść?

Ko​bie​ta od​wró​ci​ła się i znik​nę​ła w głę​bi do​m u. Jo​an ru​szy ł ku scho​dom , ale za​nim na nie

wszedł, znów wzniósł oczy do nie​ba. Czy rze​czy ​wi​ście za​słu​ży ł so​bie na ta​ką po​ku​tę?

Od​chrząk​nął, by zwró​cić na sie​bie uwa​gę. Mar sta​ła przy kuch​ni, m ie​sza​j ąc coś w ko​cioł​ku za​-

wie​szo​ny m na ha​ku wbi​ty m w pu​łap.

— Mów — rzu​ci​ła.
Jo​an przy j ​rzał się j ej . Sta​ła ty ​łem do nie​go, po​chy ​lo​na nad pa​le​ni​skiem . Wło​sy opa​da​ły j ej na

ple​cy, pra​wie m u​ska​j ąc j ędr​ne, kształt​ne po​ślad​ki, za​ry ​so​wu​j ą​ce się wy ​raź​nie pod ka​m i​ze​lą. Za​-
m ie​ni​ła się w ko​bie​tę… w pięk​ną ko​bie​tę.

— Dłu​go tak bę​dziesz stał? — za​py ​ta​ła, zer​ka​j ąc na nie​go.
— In​kwi​zy ​cj a uwię​zi​ła Ar​naua — wy ​rzu​cił j ed​ny m tchem .
Mar prze​sta​ła m ie​szać stra​wę.
Jo​an m il​czał.

Drżą​cy głos Mar zda​wał się do​bie​gać z pło​m ie​ni:
— Nie​któ​rzy są uwię​zie​ni od lat…
Na​dal sta​ła wy ​pro​sto​wa​na ty ​łem do Jo​ana. Opu​ści​ła rę​ce wzdłuż tu​ło​wia i wpa​try ​wa​ła się

w okap nad pa​le​ni​skiem .

— To nie Ar​nau cię uwię​ził. Mar od​wró​ci​ła się gwał​tow​nie.
— Kto, j e​śli nie on, od​dał m nie po​ry ​wa​czo​wi? — krzy k​nę​ła. — Kto ka​zał m i za nie​go wy j ść?

Kto nie po​m ścił m ej hań​by ? Zo​sta​łam znie​wo​lo​na! Po​rwa​na i znie​wo​lo​na!

Plu​ła sło​wa​m i. Drża​ła — od gór​nej war​gi aż po dło​nie, któ​re pró​bo​wa​ła spleść na pier​siach.

Jo​an nie m ógł znieść spoj ​rze​nia j ej na​bie​gły ch krwią oczu.

— To nie Ar​nau — po​wtó​rzy ł. — To… To j a! — krzy k​nął. — Ro​zu​m iesz, nie​wia​sto? To j a. To

j a na​m ó​wi​łem go, by wy ​dał cię za ry ​ce​rza de Ponts. Ja​ki los cze​kał po​hań​bio​ną pan​nę? Co by się
z to​bą sta​ło, gdy ​by ca​ła Bar​ce​lo​na do​wie​dzia​ła się o twy m nie​szczę​ściu? To j a, za na​m o​wą Elio​-
nor, ukar​to​wa​łem po​rwa​nie i przy ​sta​łem na twą hań​bę, by ​le Ar​nau wy ​dał cię za m ąż. To j a j e​-
stem wszy st​kie​m u wi​nien. Ar​nau nie by ł​by do te​go zdol​ny.

Ich oczy się spo​tka​ły. Jo​an po​czuł, że ha​bit m niej m u cią​ży. Mar prze​sta​ła drżeć, łzy na​pły ​nę​ły

j ej do oczu.

— Ko​chał cię — do​dał Jo​an. — Ko​chał cię i na​dal ko​cha. Po​trze​bu​j e cię…
Mar ukry ​ła twarz w dło​niach. Zgię​ła ko​la​na, sku​li​ła się i osu​nę​ła na pod​ło​gę.
Już. Ma to za so​bą. Te​raz Mar po​j e​dzie do Bar​ce​lo​ny, po​wie o wszy st​kim Ar​nau​owi i… Jo​an,

za​to​pio​ny w m y ​ślach, po​chy ​lił się, by po​m óc Mar wstać…

— Nie do​ty ​kaj m nie! Jo​an od​sko​czy ł.
— Coś się sta​ło, pa​ni?
Spoj ​rzał na drzwi. W pro​gu stał uzbro​j o​ny w ko​sę her​ku​les, któ​ry m ie​rzy ł go groź​ny m wzro​-

kiem . Zza j e​go nóg zer​kał nań zna​j o​m y m a​lec. Jo​an stał nie​ca​łe dwie pię​dzi od no​wo przy ​by ​łe​go,
któ​ry prze​ra​stał go o dwie gło​wy.

— Nic się nie sta​ło — od​parł Jo​an, j ed​nak osi​łek zlek​ce​wa​ży ł go, ode​pchnął i ru​szy ł ku Mar. —

Po​wie​dzia​łem , że nic się nie sta​ło — po​wtó​rzy ł z na​ci​skiem m nich. — Wra​caj do swo​ich za​j ęć.

Pa​cho​lę schro​ni​ło się za fra​m u​gą i nie prze​sta​wa​ło ob​ser​wo​wać go​ścia. Gdy Jo​an od​wró​cił

spoj ​rze​nie od m al​ca i prze​niósł j e na izbę, zo​ba​czy ł, że osi​łek klę​czy przy Mar, j ed​nak j ej nie do​-
ty ​ka.

— Nie sły ​szy sz, co się do cie​bie m ó​wi? — za​py ​tał go. Męż​czy ​zna nie od​po​wie​dział. — Ka​za​-

łem ci wra​cać do swo​ich za​j ęć.

Ty m ra​zem osi​łek od​wró​cił się do nie​go.
— Słu​cham ty l​ko roz​ka​zów m ej pa​ni.
Ilu m ęż​czy zn ta​kich j ak on, ro​sły ch, sil​ny ch, za​du​fa​ny ch w so​bie, pa​dło przed nim na ko​la​na?

Ilu pła​ka​ło i bła​ga​ło o li​tość, gdy od​czy ​ty ​wał im wy ​rok? Jo​an zm ru​ży ł oczy, za​ci​snął pię​ści i zro​bił
dwa kro​ki do przo​du.

— Jak śm iesz sprze​ci​wiać się Świę​tej In​kwi​zy ​cj i?! — krzy k​nął.
Nim zdą​ży ł do​koń​czy ć zda​nie, Mar ze​rwa​ła się z pod​ło​gi. Znów drża​ła. Osi​łek rów​nież wstał,

choć nie​co wol​niej .

— Jak śm iesz zj a​wiać się tu i gro​zić m e​m u słu​dze? In​kwi​zy ​tor? Nie roz​śm ie​szaj m nie! Je​steś

po pro​stu czar​tem w ha​bi​cie do​m i​ni​ka​ni​na. To ty m nie zhań​bi​łeś! — Jo​an za​uwa​ży ł, że m ęż​czy ​-
zna za​ci​ska rę​ce na ko​sie. — Sam się do te​go przy ​zna​łeś!

— Ja… — za​j ąk​nął się Jo​an.
Pa​ro​bek pod​szedł do nie​go i przy ​tknął m u do brzu​cha tę​pą kra​wędź ko​sy.
— Nikt się nie do​wie, pro​szę pa​ni. Przy ​szedł sam . Jo​an spoj ​rzał na Mar. W j ej oczach nie wy ​-

czy ​tał stra​chu ani li​to​ści, ty l​ko… Rzu​cił się do wy j ​ścia, ale m a​lec za​trza​snął drzwi przed no​sem
i wbił w nie​go wzrok.

Pa​ro​bek od ty ​łu się​gnął ko​są do szy i m ni​cha. Ostrze wbi​ło się w grdy ​kę ofia​ry. Jo​an za​m arł.

Na twa​rzy dziec​ka nie wi​dać j uż by ​ło stra​chu, od​zwier​cie​dla​ła te​raz uczu​cia do​ro​sły ch, sto​j ą​cy ch
za do​m i​ni​ka​ni​nem .

— Co… co chcesz zro​bić, Mar? — Gdy m ó​wił, ko​sa za​dra​snę​ła m u skó​rę na szy i.
Mil​cza​ła przez chwi​lę. Jo​an sły ​szał j ej od​dech.
— Za​m knij go w wie​ży — roz​ka​za​ła pa​rob​ko​wi.
Nie we​szła tam ani ra​zu, od​kąd zo​ba​czy ​ła, j ak od​dzia​ły Bar​ce​lo​ny go​tu​j ą się do sztur​m u, a po​-

tem wi​wa​tu​j ą. Gdy j ej m ąż zgi​nął pod Ca​la​tay ​ud, za​m knę​ła wie​żę na czte​ry spu​sty.

50

Wdo​wa i j ej dwie cór​ki prze​szły przez plac Lia​na i skie​ro​wa​ły się do za​j az​du Es​ta​ny ​er, dwu​-

pię​tro​we​go bu​dy n​ku z ka​m ie​nia, gdzie na par​te​rze m ie​ści​ła się kuch​nia i j a​dal​nia, a na pię​trze po​-
ko​j e go​ścin​ne. Przy ​j ął ich wła​ści​ciel i pa​ro​bek. Ale​dis pu​ści​ła oko do zna​j o​m e​go chło​pa​ka, któ​ry
wpa​try ​wał się w nią onie​m ia​ły. „Na co się ga​pisz?” — wrza​snął go​spo​darz, wa​ląc go po łbie. Mło​-
dzik uciekł na po​dwó​rze za do​m em . Te​re​sa i Eu​la​lia za​uwa​ży ​ły m ru​gnię​cie Ale​dis i uśm iech​nę​ły
się.

— Wy też się do​igra​cie — wark​nę​ła Ale​dis, gdy go​spo​darz od​wró​cił się na chwi​lę — j e​śli nie

prze​sta​nie​cie sta​wiać nóg j ak po​kra​ki i się czo​chrać. Je​śli j esz​cze raz zo​ba​czę, że się dra​pie​cie…

— W ty m nie da się nor​m al​nie cho​dzić…
— Ci​cho — sy k​nę​ła Ale​dis, bo go​spo​darz znów na nie spoj ​rzał.
Miał j e​den wol​ny po​kój , w któ​ry m zm ie​ści​ły ​by się wszy st​kie trzy, ale by ​ły tam ty l​ko dwa

sien​ni​ki.

— Nic nie szko​dzi, do​bry czło​wie​ku — uspo​ko​iła go Ale​dis. — Mo​j e cór​ki przy ​wy ​kły do dzie​le​-

nia po​sła​nia.

— Wi​dzia​ły ​ście j e​go m i​nę, kie​dy m u po​wie​dzia​łaś, że sy ​pia​m y ra​zem ? — za​py ​ta​ła Te​re​sa,

gdy zo​sta​ły sa​m e w po​ko​j u.

“Dwa sien​ni​ki wy ​pcha​ne sło​m ą i nie​wiel​ka skrzy ​nia, na któ​rej sta​ła lam p​ka oliw​na, sta​no​wi​ły

ca​łe um e​blo​wa​nie izby.

— Wy ​obra​ził so​bie ani chy ​bi, że le​ży m ię​dzy na​m i — za​chi​cho​ta​ła Eu​la​lia.
— I to m i​m o że sta​ran​nie za​sło​ni​ły ​ście swe wdzię​ki. A nie m ó​wi​łam ? — wtrą​ci​ła Ale​dis.
— Mo​że po​win​ny ​śm y pra​co​wać w ta​kich stro​j ach. Bio​rąc pod uwa​gę re​zul​ta​ty …
— To spraw​dza się ty l​ko raz, co naj ​wy ​żej kil​ka ra​zy. Męż​czy zn po​cią​ga nie​win​ność, cno​ta.

Gdy do​sta​ną to, cze​go chcie​li… Mu​sia​ły ​by ​śm y wę​dro​wać z m iej ​sca na m iej ​sce, oszu​ku​j ąc lu​dzi,
i nie m o​gły ​by ​śm y brać pie​nię​dzy.

— Za żad​ne skar​by świa​ta nie no​si​ła​by m ty ch espa​dry ​li i te​go… — Te​re​sa za​czę​ła dra​pać się

po brzu​chu i biu​ście.

— Prze​stań!
— Prze​cież nikt nie wi​dzi — bro​ni​ła się dziew​czy ​na.
— Im bar​dziej się dra​piesz, ty m bar​dziej bę​dzie cię swę​dzieć.
— Dla​cze​go pu​ści​łaś oko do po​słu​ga​cza? — za​in​te​re​so​wa​ła się Eu​la​lia.
Ale​dis zm ie​rzy ​ła trzpiot​ki groź​ny m wzro​kiem .
— Nie wa​sza spra​wa.
— Bie​rzesz od nie​go pie​nią​dze? — chcia​ła wie​dzieć Te​re​sa. Ale​dis przy ​po​m nia​ła so​bie m i​nę

chło​pa​ka, gdy nie zdą​ży ł na​wet opu​ścić spodni, oraz nie​po​rad​ną żą​dzę, z j a​ką rzu​cił się na nią
chwi​lę po​tem . Ją też po​cią​ga​ła nie​win​ność, cno​ta…

— Każ​dy m a swo​j e przy ​j em ​no​ści — skwi​to​wa​ła z uśm ie​chem .
Prze​sie​dzia​ły w izbie do ko​la​cj i. O um ó​wio​nej po​rze ze​szły do j a​dal​ni i usia​dły przy to​por​ny m

nie​he​blo​wa​ny m sto​le. Nie​ba​wem zj a​wi​li się rów​nież Jau​m e de Bel​le​ra i Ge​nis Pu​ig. Usie​dli przy
sto​le w dru​gim koń​cu izby i za​czę​li na​tar​czy ​wie przy ​glą​dać się dziew​czę​tom . W j a​dal​ni nie by ​ło
in​ny ch sto​łow​ni​ków. Na znak Ale​dis j ej „cór​ki” prze​że​gna​ły się i po​chy ​li​ły nad zu​pą po​da​ną przez
go​spo​da​rza.

— Wi​no? Tak, ale ty l​ko dla m nie — od​po​wie​dzia​ła Ale​dis na j e​go py ​ta​nie. — Mo​j e dziew​-

czy n​ki nie pi​j ą.

— Przy ​nie​ście j esz​cze j e​den dzban wi​na. I j esz​cze j e​den… Od śm ier​ci na​sze​go oj ​ca… — Te​-

re​sa uspra​wie​dli​wia​ła m at​kę przed go​spo​da​rzem .

— To​pi sm u​tek w wi​nie… — do​koń​czy ​ła za sio​strę Eu​la​lia.
— Po​słu​chaj ​cie m nie do​brze — szep​nę​ła Ale​dis. — Wy ​pi​łam j uż trzy dzba​ny i nie ukry ​wam ,

że wi​no ude​rzy ​ło m i do gło​wy. La​da chwi​la pad​nę na stół i za​cznę chra​pać. Wie​cie, co ro​bić. Mu​-
si​m y się do​wie​dzieć, dla​cze​go poj ​m a​no Fran​ce​scę i co j ą cze​ka.

Ale​dis osu​nę​ła się na stół, uło​ży ​ła gło​wę na dło​niach i na​sta​wi​ła ucha.
— Chodź​cie do nas — roz​le​gło się w j a​dal​ni. Za​pa​no​wa​ła ci​sza. — Prze​cież j est pi​j a​na… —

do​dał po chwi​li ten sam głos.

— Nic wam nie zro​bi​m y — po​wie​dział dru​gi m ęż​czy ​zna. — W za​j eź​dzie w Bar​ce​lo​nie j e​ste​-

ście bez​piecz​ne. Zresz​tą pod okiem go​spo​da​rza…

Ale​dis po​m y ​śla​ła o obe​rży ​ście. Wy ​star​czy, że po​zwo​lą m u do​tknąć te​go i owe​go…
— Nie bój ​cie się… Prze​cież j e​ste​śm y ry ​ce​rza​m i…
W koń​cu da​ły się prze​ko​nać. Ale​dis usły ​sza​ła, że wsta​j ą od sto​łu.
— Coś nie chra​piesz — sy k​nę​ła j ej do ucha Te​re​sa. Ale​dis po​zwo​li​ła so​bie na prze​lot​ny

uśm iech.

— Za​m ek!
Wy ​obra​zi​ła so​bie, j ak Te​re​sa wpa​tru​j e się w Jau​m e​go ol​brzy ​m i​m i zie​lo​ny ​m i ocza​m i, po​zwa​-

la​j ąc m u po​dzi​wiać swą uro​dę.

— Sły ​sza​łaś, Eu​la​lio? Pan ka​wa​ler m a za​m ek. To praw​dzi​wy m oż​no​wład​ca. Ni​g​dy nie roz​m a​-

wia​ły ​śm y z praw​dzi​wy m m oż​no​wład​ca…

— Chęt​nie po​słu​cha​m y o wa​szy ch wa​lecz​ny ch czy ​nach — do​bie​gły Ale​dis sło​wa Eu​la​lii. —

Wi​dzie​li​ście kró​la Pio​tra? Roz​m a​wia​li​ście z nim ?

— Ko​go j esz​cze zna​cie? — do​py ​ty ​wa​ła się Te​re​sa. Za​sy ​pa​ły pa​na Na​varc​les py ​ta​nia​m i. Ale​-

dis m ia​ła ocho​tę uchy ​lić po​wie​ki, że​by po​dej ​rzeć… Ale nie, le​piej nie. Jej pod​opiecz​ne zna​j ą się

na rze​czy.

Za​m ek, król, kor​te​zy … Uczest​ni​czy ​li​ście w ob​ra​dach kor​te​zów? Woj ​na… Str​wo​żo​ne pi​ski, gdy

Ge​nis Pu​ig — bez zam ​ku, do​stę​pu do kró​la i m iej ​sca w kor​te​zach — po​sta​no​wił zwró​cić ich uwa​-
gę barw​ny ​m i opi​sa​m i bi​tew, w któ​ry ch brał udział… No i wi​no, bar​dzo du​żo wi​na.

— Co ta​ki m oż​ny j ak wy, pa​nie, ro​bi w Bar​ce​lo​nie, w ry m za​j eź​dzie? Czy ż​by ​ście cze​ka​li na

j a​kąś oso​bi​stość? — za​py ​ta​ła Te​re​sa.

— Przy ​wieź​li​śm y cza​row​ni​cę — od​rzekł Ge​nis.
Dziew​czę​ta za​da​wa​ły py ​ta​nia ty l​ko Jau​m e​m u. Te​re​sa za​uwa​ży ​ła, że ga​ni on wzro​kiem to​wa​-

rzy ​sza. Nad​szedł wła​ści​wy m o​m ent.

— Cza​row​ni​cę! — pi​snę​ła Te​re​sa, przy ​pa​da​j ąc do m oż​ne​go i ści​ska​j ąc go za rę​ce. — W Tar​-

ra​go​nie wi​dzia​ły ​śm y cza​row​ni​cę pło​ną​cą na sto​sie. Wy ​zio​nę​ła du​cha, wrzesz​cząc wnie​bo​gło​sy,
pod​czas gdy pło​m ie​nie li​za​ły j a​po udach, pa​rzy ​ły j ej pier​si i…

Te​re​sa spoj ​rza​ła w su​fit, j ak​by wciąż m ia​ła przed ocza​m i stos. Za​raz po​tem przy ​ło​ży ​ła rę​ce do

pier​si, j ed​nak po chwi​li opa​m ię​ta​ła się i uda​ła za​wsty ​dze​nie na wi​dok m oż​ne​go, któ​ry spo​glą​dał na
nią po​żą​dli​wie.

Jau​m e wstał, nie pusz​cza​j ąc j ej dło​ni.
— Chodź. — Za​brzm ia​ło to bar​dziej j ak roz​kaz niż proś​ba. Te​re​sa po​zwo​li​ła za​cią​gnąć się na

gó​rę.

Ge​nis Pu​ig od​pro​wa​dził ich wzro​kiem .
— A m y ? — po​wie​dział do Eu​la​lii, kła​dąc znie​nac​ka dłoń na j ej udzie.
Dziew​czy ​na nie za​re​ago​wa​ła.
— Naj ​pierw chcia​ła​by m po​słu​chać o tej cza​row​ni​cy. To m nie pod​nie​ca…
Ry ​cerz prze​su​nął dłoń wy ​żej i za​czął opo​wia​dać. Ale​dis o m a​ły włos nie pod​nio​sła gło​wy i nie

ze​psu​ła wszy st​kie​go gdy usły ​sza​ła im ię Ar​naua. „Ta wiedź​m a j est j e​go m at​ką”, po​wie​dział. „Ze​-
m sta j est słod​ka…”.

— To co, idzie​m y ? — za​py ​tał, skoń​czy w​szy opo​wieść. Eu​la​lia m il​cza​ła.
— Czy j a wiem … — m ruk​nę​ła w koń​cu. Ry ​cerz ze​rwał się i ude​rzy ł j ą w twarz.
— Prze​stań się kry ​go​wać, ty l​ko chodź!
— Niech wam bę​dzie — ustą​pi​ła Eu​la​lia.
Gdy Ale​dis zo​sta​ła sa​m a, z tru​dem wsta​ła od sto​łu. Roz​m a​so​wa​ła so​bie kark. Doj ​dzie do spo​-

tka​nia Ar​naua i Fran​ce​ski, dia​bła i cza​row​ni​cy, j ak po​wie​dział Ge​nis Pu​ig.

— Wo​la​ła​by m um rzeć, ani​że​li przy ​znać się, że j e​stem j e​go m at​ką — stwier​dzi​ła kil​ka​krot​nie

Fran​ce​sca, gdy roz​m a​wia​ły o nim po wy ​da​rze​niach na espla​na​dzie przed zam ​kiem Mont​bui. —
On j est sza​no​wa​ny m oby ​wa​te​lem — do​da​ła, nie do​pusz​cza​j ąc Ale​dis do gło​su — a j a zwy ​kłą
pro​sty ​tut​ką. Po​za ty m … nie po​tra​fi​ła​by m wy ​j a​śnić m u wie​lu rze​czy : dla​cze​go nie ucie​kłam
z nim i z j e​go oj ​cem , dla​cze​go po​rzu​ci​łam go, ska​zu​j ąc na pew​ną śm ierć…

Ale​dis spu​ści​ła wzrok.
— Nie wiem , co po​wie​dział m u o m nie oj ​ciec — cią​gnę​ła Fran​ce​sca. — Zresz​tą co się sta​ło,

to się nie od​sta​nie. Czas zsy ​ła za​po​m nie​nie, na​wet m at​kom . Lu​bię wspo​m i​nać, j ak stoi na po​de​-
ście w Mont​bui i rzu​ca wy ​zwa​nie m oż​ny m . Nie po​zwo​lę, by z m o​j ej wi​ny do​znał po​ni​że​nia. Le​-
piej niech wszy st​ko po​zo​sta​nie tak, j ak j est. Ale​dis, ty j ed​na znasz ca​łą praw​dę. Obie​caj , że na​wet
po m o​j ej śm ier​ci do​cho​wasz ta​j em ​ni​cy. Przy ​rzek​nij m i.

Ale na cóż zda się te​raz ta obiet​ni​ca?

Kie​dy Es​te​ve wszedł po​now​nie na wie​żę, nie m iał j uż przy so​bie ko​sy.
— Mo​j a pa​ni chce, by ś za​wią​zał so​bie oczy — po​wie​dział, rzu​ca​j ąc Jo​ano​wi gał​gan.
— Za ko​go m nie m asz? — obu​rzy ł się Jo​an, od​su​wa​j ąc suk​no sto​pą.
Wie​ża by ​ła wą​ska, li​czy ​ła nie wię​cej niż trzy m e​try śred​ni​cy. Je​den krok — i Es​te​ve zna​lazł się

przy m ni​chu. Ude​rzy ł go na od​lew w oba po​licz​ki.

— Pa​ni po​wie​dzia​ła, że m asz za​wią​zać so​bie oczy.
— Je​stem in​kwi​zy ​to​rem !
Ko​lej ​ny cios i m nich ru​nął na ścia​nę, a po​tem osu​nął się pa​rob​ko​wi pod no​gi.
— Rób, co m ó​wię. — Es​te​ve uniósł go j ed​ną rę​ką. — Za​wią​zuj oczy — po​wtó​rzy ł, gdy Jo​an

j uż stał.

— Pró​bu​j esz za​stra​szy ć in​kwi​zy ​to​ra? Nie m y śl so​bie… Es​te​ve nie po​zwo​lił m u do​koń​czy ć.

Ude​rzy ł go pię​ścią w twarz, a gdy Jo​an po​now​nie osu​nął się na zie​m ię, za​czął go ko​pać w kro​cze,
w brzuch, w pierś, w gło​wę…

Mnich sku​lił się z bó​lu. Es​te​ve znów pod​niósł go j ed​ną rę​ką.
— Pa​ni po​wie​dzia​ła, że m asz za​wią​zać so​bie oczy.
Z ust m ni​cha pły ​nę​ła krew. No​gi się pod nim ugi​na​ły. Gdy Es​te​ve go pu​ścił, Jo​an pró​bo​wał

utrzy ​m ać rów​no​wa​gę, ale sil​ny ból w ko​la​nie przy ​giął go do zie​m i. Upadł na pa​rob​ka i pró​bo​wał
się go przy ​trzy ​m ać, ale osi​łek pchnął go na zie​m ię.

— Za​wią​zuj oczy.
Gał​gan le​żał tuż obok. Jo​an po​czuł, że nie​świa​do​m ie od​dał m ocz i że ha​bit klei m u się do ud.
Się​gnął po szm a​tę i prze​wią​zał so​bie oczy.
Sły ​szał, j ak pa​ro​bek za​m y ​ka drzwi i wy ​cho​dzi z wie​ży. Za​pa​no​wa​ła ci​sza — ci​sza trwa​j ą​ca

w nie​skoń​czo​ność. Po​tem na scho​dach roz​le​gły się licz​ne kro​ki. Jo​an wstał, m a​ca​j ąc ścia​ny.
Drzwi się otwo​rzy ​ły. Wno​szo​no m e​ble. Mo​że krze​sła?

— Wiem , żeś zgrze​szy ł. — Głos sie​dzą​cej na stoł​ku Mar po​niósł się po wie​ży. To​wa​rzy ​szą​cy

j ej m a​ły chło​piec ob​ser​wo​wał m ni​cha.

Jo​an m il​czał.
— In​kwi​zy ​cj a nie od​bie​ra swo​im … więź​niom pra​wa do oglą​da​nia try ​bu​na​łu — rzu​cił po

chwi​li. Mo​że j e​śli wda się z nią w dy s​ku​sj ę…

— Ra​cj a — usły ​szał w od​po​wie​dzi. — Wy od​bie​ra​cie im ty l​ko du​szę, god​ność, do​bre im ię, ho​-

nor. Wiem , żeś zgrze​szy ł — po​wtó​rzy ​ła Mar.

— Nie uzna​j ę tej ka​lum ​nii.
Mar ski​nę​ła na pa​rob​ka. Es​te​ve pod​szedł do Jo​ana i ude​rzy ł go pię​ścią w brzuch. Mnich zgiął

się wpół, ła​piąc z tru​dem po​wie​trze. Gdy się wy ​pro​sto​wał, w wie​ży znów pa​no​wa​ła ci​sza. Je​go
rzę​że​nie za​głu​sza​ło od​de​chy obec​ny ch. Bo​la​ły go no​gi i pierś, pie​kła twarz. Nikt się nie ode​zwał.
Cios ko​la​nem w ze​wnętrz​ną część uda po​wa​lił go na zie​m ię.

Ból ze​lżał, lecz Jo​an na​dal le​żał na zie​m i.
Znów za​pa​dła ci​sza.
Kop​niak w ner​ki ka​zał Jo​ano​wi od​wró​cić się na dru​gi bok. Zno​wu się sku​lił.
— Cze​go ode m nie chcesz? — j ęk​nął, wi​j ąc się z bó​lu. Nie do​cze​kał się od​po​wie​dzi. Gdy ból

ze​lżał, pa​ro​bek pod​niósł go i zno​wu po​sta​wił przed Mar.

Jo​an sła​niał się na no​gach.
— Cze​go ode m nie…?

— Wiem , żeś zgrze​szy ł.
Jak da​le​ko m o​że się po​su​nąć? Za​ka​tu​j e go? Chce go za​bić? Ow​szem , zgrze​szy ł, ale Mar nie m a

pra​wa go są​dzić. Za​trząsł się i om al nie upadł.

— Prze​cież j uż wy ​da​łaś na m nie wy ​rok — wy ​du​sił. — Po co chcesz m nie j esz​cze są​dzić?
Ci​sza. Mrok.
— No, po​wiedz! Po co chcesz m nie j esz​cze są​dzić?
— Masz ra​cj ę — usły ​szał w koń​cu. — Już wy ​da​łam na cie​bie wy ​rok, ale pa​m ię​taj , że sam się

do wszy st​kie​go przy ​zna​łeś. Tu, gdzie te​raz sto​isz, skra​dzio​no m i dzie​wic​two, tu Wła​śnie wie​lo​krot​-
nie m nie hań​bio​no. Po​wieś go, a po​tem po​zbądź się cia​ła — rzu​ci​ła Mar do pa​rob​ka.

Jej kro​ki od​da​li​ły się i po​czę​ły cich​nąć na scho​dach. Jo​an po​czuł, że Es​te​ve krę​pu​j e m u rę​ce

na ple​cach. Nie m ógł się ru​szać, m ię​śnie od​m ó​wi​ły m u po​słu​szeń​stwa. Pa​ro​bek uniósł go i po​sta​-
wił na stoł​ku, na któ​ry m do​pie​ro co sie​dzia​ła Mar. Po​tem roz​legł się szm er po​wro​zu prze​rzu​ca​ne​go
przez bel​ki stro​pu. Es​te​ve nie tra​fił za pierw​szy m ra​zem i po​wróz ude​rzy ł o pod​ło​gę. Jo​an zro​bił
pod sie​bie. Miał j uż stry ​czek na szy i.

— Zgrze​szy ​łem ! — krzy k​nął reszt​ką sił. Mar by ​ła j uż na do​le.
Na​resz​cie.
Wró​ci​ła na wie​żę w to​wa​rzy ​stwie m al​ca.
— No, a te​raz słu​cham — prze​m ó​wi​ła do m ni​cha.
O świ​cie wy ​ru​szy ​li do Bar​ce​lo​ny. Es​te​ve po​m ógł Mar — od​święt​nie ubra​nej , wy ​stro​j o​nej

w swe nie​licz​ne kosz​tow​no​ści, ze świe​żo um y ​ty ​m i, roz​pusz​czo​ny ​m i wło​sa​m i — wsiąść na m u​li​cę.

— Opie​kuj się do​m em — po​wie​dzia​ła pa​rob​ko​wi, spi​na​j ąc zwie​rzę. — A ty po​m a​gaj oj ​cu —

zwró​ci​ła się do chłop​ca.

Es​te​ve pchnął Jo​ana w ślad za m u​li​cą.
— Rób, cze​go się od cie​bie wy ​m a​ga, m ni​chu — rzu​cił. Jo​an ru​szy ł za Mar ze spusz​czo​ną gło​-

wą, po​włó​cząc no​ga​m i.

Co go te​raz cze​ka? No​cą, gdy ze​rwa​no m u prze​pa​skę z oczu, sta​nął oko w oko z Mar, oświe​tlo​ną

przez m i​go​tli​we pło​m ie​nie po​chod​ni za​tknię​ty ch w uchwy ​tach um iesz​czo​ny ch na ścia​nie za j ej
ple​ca​m i.

Na​plu​ła m u w twarz.
— Nie za​słu​gu​j esz na prze​ba​cze​nie… Ale Ar​nau m o​że cię po​trze​bo​wać — do​da​ła po chwi​li.

— Gdy ​by nie to, wła​sno​ręcz​nie by m cię za​tłu​kła.

Ma​łe spi​cza​ste ko​py ​ta m u​li​cy m ięk​ko ude​rza​ły o zie​m ię. Jo​an szedł w ry tm te​go m ia​ro​we​go

stą​pa​nia wpa​trzo​ny we wła​sne sto​py. Wy ​znał wszy st​ko: od roz​m ów z Elio​nor po nie​na​wiść, któ​ra
po​pchnę​ła go do ob​j ę​cia funk​cj i in​kwi​zy ​to​ra. Wła​śnie wte​dy Mar ze​rwa​ła m u opa​skę i splu​nę​ła
w twarz.

Mu​li​ca drep​ta​ła po​tul​nie do Bar​ce​lo​ny. Jo​ana owio​nął na​pły ​wa​j ą​cy z le​wej stro​ny za​pach

m o​rza, któ​ry to​wa​rzy ​szy ł im przez resz​tę po​dró​ży.

51

Słoń​ce za​czy ​na​ło j uż przy ​grze​wać, kie​dy Ale​dis wy ​szła z za​j az​du i wm ie​sza​ła się w tłum za​-

peł​nia​j ą​cy plac Lia​na. W Bar​ce​lo​nie daw​no j uż roz​po​czął się no​wy dzień. Kil​ka ko​biet, uzbro​j o​-
ny ch w wia​dra, dzba​ny i bu​kła​ki sta​ło w ko​lej ​ce do stud​ni Ca​de​na, za​raz obok za​j az​du, in​ne tło​czy ​-
ły się przed j at​ką na dru​gim koń​cu pla​cu. Po​krzy ​ki​wa​ły i śm ia​ły się na ca​ły głos. Ale​dis za​m ie​-
rza​ła wcze​śniej opu​ścić za​j azd, ale prze​bie​ra​nie się za wdo​wę — z wąt​pli​wą po​m o​cą dwóch
dziew​cząt, któ​re nie prze​sta​wa​ły wy ​py ​ty ​wać, co te​raz bę​dzie, co sta​nie się z Fran​ce​scą, czy spło​-
nie na sto​sie zgod​nie z ży ​cze​niem po​zna​ny ch w za​j eź​dzie ka​wa​le​rów — za​j ę​ło j ej wię​cej cza​su,
niż są​dzi​ła. Przy ​naj ​m niej nikt nie zwra​cał na nią uwa​gi, gdy uli​cą Bó​ria zm ie​rza​ła na plac Blat.
Czu​ła się dziw​nie. Przy ​wy ​kła do wzbu​dza​nia za​in​te​re​so​wa​nia m ęż​czy zn i po​gar​dy ko​biet, ty m ​cza​-
sem te​raz, gdy słoń​ce kle​iło się do j ej ża​łob​ny ch szat, zer​ka​ła na bo​ki i nie na​tra​fia​ła na choć​by
j ed​no ukrad​ko​we spoj ​rze​nie.

Zgiełk do​bie​ga​j ą​cy z po​bli​skie​go pla​cu zwia​sto​wał j esz​cze więk​szy tłok i skwar. Ale​dis by ​ła j uż

i tak zla​na po​tem , a j ej pier​si wy ​ry ​wa​ły się spod ści​ska​j ą​cy ch j e al​far​das. Dla​te​go przed głów​-
ny m tar​go​wi​skiem sto​li​cy od​bi​ła na pra​wo w za​cie​nio​ną uli​cą Se​m o​lers, a stam ​tąd na plac Oli,
gdzie m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny ścią​ga​li w po​szu​ki​wa​niu naj ​lep​szej oli​wy i ku​po​wa​li pie​czy ​wo. Ale​-
dis szła da​lej i po chwi​li do​tar​ła do stud​ni Świę​te​go Ja​na. Ob​le​ga​j ą​ce j ą ko​bie​ty rów​nież nie zwró​-
ci​ły uwa​gi na spo​co​ną wdo​wę.

Ale​dis skrę​ci​ła w le​wo i do​szła do ka​te​dry i do pa​ła​cu bi​sku​pie​go. Po​przed​nie​go dnia prze​gna​no

j ą stąd, wy ​zy ​wa​j ąc od wiedźm . Zo​sta​nie roz​po​zna​na? Po​słu​gacz z za​j az​du… Ale​dis uśm iech​nę​ła
się i ro​zej ​rza​ła za bocz​ny m wej ​ściem . Pa​ro​bek m iał oka​zj ę przy j ​rzeć j ej się le​piej niż żoł​nie​rze
in​kwi​zy ​cj i.

— Mu​szę się wi​dzieć z do​zor​cą wię​zien​ny m . Mam dla nie​go wia​do​m ość — od​po​wie​dzia​ła na

py ​ta​nie war​tow​ni​ka sto​j ą​ce​go w bra​m ie.

Żoł​nierz wpu​ścił j ą i wska​zał dro​gę do lo​chów.
W m ia​rę j ak scho​dzi​ła do pod​zie​m i, świa​tło i bar​wy dnia za​ni​ka​ły. Na sa​m y m do​le na​tra​fi​ła na

pro​sto​kąt​ne, opu​sto​sza​łe i oświe​tlo​ne po​chod​nia​m i po​m iesz​cze​nie z kle​pi​skiem . W j ed​ny m ką​cie
sie​dział, opar​ty o ścia​nę, tru​sty do​zor​ca, na​prze​ciw​ko nie​go otwie​rał się m rocz​ny ko​ry ​tarz.

Męż​czy ​zna w m il​cze​niu m ie​rzy ł wzro​kiem idą​cą ku nie​m u wdo​wę.
Ale​dis wzię​ła głę​bo​ki od​dech.
— Przy ​szłam od​wie​dzić sta​rusz​kę, któ​ra tra​fi​ła tu wczo​raj . — Przy ty ch sło​wach za​dzwo​ni​ła

wy ​pcha​ną sa​kiew​ką.

Do​zor​ca nie ru​szy ł się ani nie ode​zwał, ty l​ko strzy k​nął śli​ną pod j ej no​gi i m ach​nął rę​ką ze

wzgar​dą. Ale​dis zro​bi​ła krok do ty ​łu.

— Nie m a m o​wy — rzu​cił po chwi​li gru​bas.
Ale​dis otwo​rzy ​ła sa​kiew​kę. Źre​ni​ce do​zor​cy chło​nę​ły blask m o​net wy ​sy ​pu​j ą​cy ch się na j ej

dłoń. Roz​kaz by ł wy ​raź​ny — bez upo​waż​nie​nia Ni​co​laua Eim e​ri​ca nikt nie m o​że wej ść do lo​chów
— a on nie za​m ie​rza na​ra​żać się wiel​kie​m u in​kwi​zy ​to​ro​wi. Znał j e​go na​pa​dy zło​ści i… ka​ry za
nie​sub​or​dy ​na​cj ę. Lecz wdo​wa ofe​ro​wa​ła m u nie​li​chą sum ​kę… Po​za ty m ofi​cer wspo​m niał, że
in​kwi​zy ​to​ro​wi cho​dzi głów​nie o Ar​naua Es​ta​ny ​ola. A ta ko​bie​ta chce się wi​dzieć z cza​row​ni​cą, nie
z ban​kie​rem . — Niech bę​dzie, wchodź — ustą​pił.

Ni​co​lau wal​nął z ca​łej si​ły w stół.
— Co ten ła​chu​dra so​bie m y ​śli?!
Mło​dy za​kon​nik, któ​ry prze​ka​zał m u wia​do​m ość, cof​nął się o krok. Do​wie​dział się o wszy st​kim ,

j e​dząc ko​la​cj ę u swe​go bra​ta, han​dla​rza wi​nem , po​śród wrza​wy czy ​nio​nej przez piąt​kę j e​go po​-
ciech.

— To m ój naj ​lep​szy in​te​res od lat — cie​szy ł się ku​piec. — Po​noć brat Ar​naua Es​ta​ny ​ola, do​-

m i​ni​ka​nin, któ​ry na gwałt po​trze​bu​j e go​tów​ki, na​ka​zał od​stę​po​wać za bez​cen j e​go zle​ce​nia han​dlo​-
we. Da​j ę gło​wę, że j ak tak da​lej pój ​dzie, do​pnie swe​go. Su​biekt Ar​naua sprze​da​j e wszy st​ko za pół
ce​ny. — Ku​piec wziął szkla​ni​cę wi​na i nie po​sia​da​j ąc się z ra​do​ści, wzniósł to​ast za Ar​naua.

Na wieść o ty m Ni​co​lau za​nie​m ó​wił, spą​so​wiał, a na​stęp​nie wpadł w fu​rię. Mło​dy za​kon​nik

sły ​szał, j ak Ni​co​lau wy ​krzy ​ku​j e do ofi​ce​ra:

— Spro​wadź m i tu bra​ta Jo​ana, i to j uż. Za​wia​dom gwar​dię! Gdy brat kup​ca wy ​cho​dził z ga​bi​-

ne​tu, Eim e​ric po​krę​cił gło​wą. Co so​bie m y ​śli ten m nich z bo​żej ła​ski? Pró​bu​j e okraść Ko​ściół, roz​-
prze​da​j ąc for​tu​nę bra​cisz​ka? Ma​j ą​tek Ar​naua Es​ta​ny ​ola tak czy owak przy ​pad​nie Świę​tej In​kwi​-
zy ​cj i… Ca​ły, ca​luś​ki! Eim e​ric za​ci​snął pię​ści, aż zbie​la​ły m u kost​ki.

— Choć​by m m u​siał po​słać te​go Es​ta​ny ​ola na stos — rzu​cił przez zę​by.
— Fran​ce​sco… — Ale​dis uklę​kła obok sta​rusz​ki, któ​ra wy ​krzy ​wi​ła usta, si​ląc się na uśm iech. —

Co oni ci zro​bi​li? Jak się czu​j esz? — Nie od​po​wia​da​ła. Ję​ki po​zo​sta​ły ch więź​niów to​wa​rzy ​szy ​ły j ej
m il​cze​niu. — Poj ​m a​no Ar​naua. Wła​śnie dla​te​go tu j e​steś.

— Wiem . — Ale​dis po​krę​ci​ła gło​wą ze zdzi​wie​niem , ale za​nim zdą​ży ​ła o co​kol​wiek za​py ​tać,

Fran​ce​sca do​da​ła: — Stoi tam .

Ale​dis spoj ​rza​ła w dru​gi ko​niec lo​chu, na wy ​pro​sto​wa​ną po​stać, któ​ra ob​ser​wo​wa​ła szep​cą​ce

ko​bie​ty.

— Jak…?
— Nie​wia​sto — roz​le​gło się. — Nie​wia​sto roz​m a​wia​j ą​ca ze sta​rusz​ką. — Ale​dis zer​k​nę​ła za

sie​bie. — Mu​szę za​m ie​nić z wa​m i sło​wo. Na​zy ​wam się Ar​nau Es​ta​ny ​ol.

— Co się dzie​j e? — za​py ​ta​ła Fran​ce​ski.
— Cią​gle py ​ta, dla​cze​go do​zor​ca na​zwał m nie j e​go m at​ką. Po​wta​rza, że j est Ar​nau​em Es​ta​-

ny ​olem i że zo​stał uwię​zio​ny przez in​kwi​zy ​cj ę… To dla m nie praw​dzi​wa m ę​ka.

— Co m u po​wie​dzia​łaś?
— Nic.
— Ko​bie​to, na m i​łość bo​ską! Ale​dis wo​la​ła się nie oglą​dać.
— In​kwi​zy ​cj a chce do​wieść, że Ar​nau j est sy ​nem cza​row​ni​cy — po​wie​dzia​ła Fran​ce​sce.
— Wy ​słu​chaj ​cie m nie, pro​szę.
Ale​dis po​czu​ła, j ak star​cze dło​nie za​ci​ska​j ą się na j ej ra​m ie​niu. Upo​ro​wi sta​rusz​ki to​wa​rzy ​szy ​-

ły na​le​ga​nia Ar​naua.

— Nic… — Ale​dis od​chrząk​nę​ła. — Nic m u nie po​wiesz?
— Nikt nie m o​że się do​wie​dzieć, że j est m o​im sy ​nem . Ro​zu​m iesz? Trzy ​m a​łam to w ta​j em ​ni​-

cy przez ty ​le lat. Ani m y ​ślę przy ​znać się te​raz, kie​dy in​kwi​zy ​cj a… Ty l​ko ty znasz praw​dę. —
Głos sta​rusz​ki stał się wy ​raź​niej ​szy.

— Jau​m e de Bel​le​ra…
— Pro​szę! — roz​legł się zno​wu głos Ar​naua.
Ale​dis od​wró​ci​ła się. Nie​wie​le wi​dzia​ła przez łzy, j ed​nak wo​la​ła ich nie ocie​rać.
— Ty l​ko ty — po​wtó​rzy ​ła Fran​ce​sca. — Przy ​się​gnij , że ni​ko​m u nie po​wiesz.
— Ale prze​cież Jau​m e de Bel​le​ra…
— Nie m a do​wo​dów. Przy ​się​gnij .
— Bę​dą cię tor​tu​ro​wa​li.
— Bar​dziej niż sa​m o ży ​cie? Bar​dziej niż m il​cze​nie, któ​ry m m u​szę od​po​wia​dać na proś​by Ar​-

naua? Przy ​się​gnij .

Oczy Fran​ce​ski za​szkli​ły się w pół​m ro​ku.
— Przy ​się​gam .
Ale​dis ob​j ę​ła sta​rusz​kę. Po raz pierw​szy uświa​do​m i​ła so​bie, j ak j est wą​tła.
— Nie… nie chcę cię tu zo​sta​wiać — po​wie​dzia​ła, pła​cząc. — Co z to​bą bę​dzie?
— Nie m artw się — wy ​szep​ta​ła j ej na ucho sta​rusz​ka. — Znio​sę wszy st​ko i prze​ko​nam ich, że

Ar​nau nie j est m o​im sy ​nem . — Za​czerp​nę​ła po​wie​trza i cią​gnę​ła: — Llo​renc de Bel​le​ra zruj ​no​-
wał m i ży ​cie, nie po​zwo​lę, by j e​go sy n zro​bił to sa​m o z ży ​ciem Ar​naua.

Ale​dis uca​ło​wa​ła Fran​ce​skę — dłu​go trzy ​m a​ła usta przy j ej po​licz​ku. Po​tem wsta​ła.
— Nie​wia​sto!
Ale​dis spoj ​rza​ła na przy ​zy ​wa​j ą​cy j ą cień.
— Nie słu​chaj go — pro​si​ła Fran​ce​sca z kle​pi​ska.
— Po​dej dź​cie tu, bła​gam .
— To bę​dzie po​nad two​j e si​ły, Ale​dis. Przy ​się​głaś.
Ar​nau i Ale​dis skrzy ​żo​wa​li spoj ​rze​nia. Dwie po​sta​cie wpa​try ​wa​ły się w sie​bie z prze​ciw​le​-

gły ch ką​tów lo​chu. Łzy pły ​ną​ce po po​licz​ku Ale​dis za​lśni​ły w m ro​ku.

Ar​nau osu​nął się na zie​m ię, wi​dząc, że nie​zna​j o​m a kie​ru​j e się do wy j ​ścia.
Te​go sa​m e​go ran​ka przez bra​m ę Świę​te​go Da​nie​la wj e​cha​ła do Bar​ce​lo​ny ko​bie​ta na m u​li​cy.

Wlo​ką​cy się za nią do​m i​ni​ka​nin na​wet nie spoj ​rzał na war​tow​ni​ków. Obo​j e uda​li się bez sło​wa do
pa​ła​cu bi​sku​pie​go.

— Brat Jo​an? — za​py ​tał żoł​nierz trzy ​m a​j ą​cy straż przed pa​ła​cem .
Mnich uniósł po​si​nia​czo​ną twarz.
— Brat Jo​an? — żoł​nierz po​wtó​rzy ł py ​ta​nie. Jo​an przy ​tak​nął.

— Ma​m y roz​kaz do​pro​wa​dzić was do wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra.
War​tow​nik we​zwał straż​ni​ków, któ​rzy oto​czy ​li m ni​cha. Ko​bie​ta nie zsia​dła z m u​li​cy.

52

Sa​hat wpadł do m a​ga​zy ​nu sto​j ą​ce​go na brze​gu Ar​no, nie​da​le​ko por​tu w Pi​zie. Kil​ku su​biek​tów

i uczniów za​czę​ło go wi​tać, j ed​nak Maur nie zwra​cał na nich uwa​gi. „Gdzie j est wasz pan?”, roz​-
py ​ty ​wał wszy st​kich, krą​żąc m ię​dzy sto​sa​m i to​wa​rów pię​trzą​cy ch się w wiel​kiej ha​li. Wresz​cie,
na dru​gim koń​cu m a​ga​zy ​nu, zo​ba​czy ł wła​ści​cie​la po​chy ​lo​ne​go nad be​la​m i suk​na.

— O co cho​dzi, Fi​lip​po?
Sta​ry ku​piec wy ​pro​sto​wał się z tru​dem i spoj ​rzał na Sa​ha​ta.
— Wczo​raj wpły ​nął do por​tu sta​tek zm ie​rza​j ą​cy do Mar​sy ​lii.
— Wiem . Coś się sta​ło?
Fi​lip​po przy j ​rzał się Sa​ha​to​wi. Ile m o​że m ieć lat? Na pew​no m ło​dość m a j uż za so​bą. By ł j ak

zwy ​kle wy ​kwint​nie odzia​ny, ale bez prze​sad​ne​go prze​py ​chu, czy m róż​nił się od wie​lu na​wet
m niej za​m oż​ny ch kup​ców. Co za​szło m ię​dzy nim a Ar​nau​em ? Sa​hat ni​g​dy nie po​ru​szał te​go te​-
m a​tu. Fi​lip​po przy ​po​m niał so​bie nie​wol​ni​ka świe​żo przy ​by ​łe​go z Ka​ta​lo​nii, akt uwol​nie​nia, dy s​po​-
zy ​cj ę wy ​pła​ty pod​pi​sa​ną przez Ar​naua…

— Fi​lip​po!
Głos Sa​ha​ta przy ​wró​cił go na chwi​lę do rze​czy ​wi​sto​ści. Tak czy owak — sta​rzec znów po​grą​-

ży ł się w roz​m y ​śla​niach — na​dal try ​ska m ło​dzień​czą ener​gią. Nie brak m u en​tu​zj a​zm u…

— Fi​lip​po, bła​gam !
— Tak, tak, m asz ra​cj ę. Prze​pra​szam . — Sta​rzec pod​szedł do Mau​ra i wsparł się na j e​go ra​-

m ie​niu. — Masz ra​cj ę, świę​tą ra​cj ę. Ale przej dź​m y le​piej do m o​j e​go ga​bi​ne​tu. Bądź tak do​bry
i po​m óż m i.

W świe​cie in​te​re​sów Pi​zy nie​wie​le by ​ło osób, na któ​ry ch ra​m ie​niu ra​czy ł się wes​przeć Fi​lip​po

Te​scio. Ta​ki pu​blicz​ny do​wód za​ufa​nia otwie​rał wię​cej drzwi ani​że​li ty ​siąc zło​ty ch flo​re​nów. Jed​-
nak ty m ra​zem Sa​hat nie m ógł znieść po​wol​no​ści star​ca i przy ​sta​nął w pół dro​gi.

— Fi​lip​po, pro​szę…
Sta​rzec po​cią​gnął go z lek​ka, ka​żąc m u iść da​lej .

— Wie​ści… złe wie​ści. Ar​nau — rzu​cił, po czy m dał Mau​ro​wi czas na po​zbie​ra​nie m y ​śli. —

Zo​stał uwię​zio​ny przez in​kwi​zy ​cj ę.

Sa​hat m il​czał.
— Po​wo​dy są dość nie​j a​sne — cią​gnął Fi​lip​po. — Su​biek​ci Ar​naua wy ​prze​da​j ą zle​ce​nia han​-

dlo​we i po​noć j e​go po​ło​że​nie… Ale to ty l​ko plot​ki, zło​śli​we, j ak m nie​m am . Usiądź — po​wie​dział,
gdy do​szli do m iej ​sca na​zy ​wa​ne​go przez star​ca ga​bi​ne​tem : zwy ​kłe​go sto​łu usta​wio​ne​go na po​de​-
ście. Stąd wła​śnie Fi​lip​po nad​zo​ro​wał su​biek​tów, któ​rzy przy po​dob​ny ch sto​łach od​no​to​wy ​wa​li
w ol​brzy ​m ich księ​gach ra​chun​ko​wy ch przy ​cho​dy i roz​cho​dy, oraz m iał ba​cze​nie na ca​ły m a​ga​-
zy n.

Fi​lip​po wes​tchnął, opa​da​j ąc na krze​sło.
— To nie wszy st​ko — do​dał. Sie​dzą​cy na​prze​ciw​ko nie​go Sa​hat ani drgnął. — Tej Wiel​ka​no​cy

m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny oskar​ży ​li Ży ​dów o zbez​czesz​cze​nie ho​stii. Skoń​czy ​ło się na wy ​so​kiej
grzy w​nie i trzech stra​co​ny ch… — Fi​lip​po spo​strzegł, że dol​na war​ga Mau​ra za​czy ​na drżeć. —
Has​dai.

Sta​rzec spu​ścił wzrok, po​zwa​la​j ąc Sa​ha​to​wi oswo​ić się z tą wia​do​m o​ścią. Gdy znów na nie​go

spoj ​rzał, usta Mau​ra by ​ły m oc​no za​ci​śnię​te. Sa​hat po​cią​gnął no​sem , pod​niósł dło​nie do twa​rzy
i prze​tarł oczy.

— Pro​szę — po​wie​dział Fi​lip​po, po​da​j ąc m u pi​sm o. — List od Ju​ce​fa. Ga​le​ra pły ​ną​ca z Bar​-

ce​lo​ny do Alek​san​drii od​da​ła go m o​j e​m u przed​sta​wi​cie​lo​wi w Ne​apo​lu, a m nie prze​ka​zał ka​pi​tan
okrę​tu wra​ca​j ą​ce​go do Mar​sy ​lii. Ju​cef prze​j ął in​te​re​sy po oj ​cu i opi​su​j e ostat​nie wy ​da​rze​nia
w Bar​ce​lo​nie, choć nie​wie​le m ó​wi o Es​ta​ny ​olu.

Sa​hat wziął list, nie otwo​rzy ł go j ed​nak.
— Has​dai stra​co​ny, Ar​nau poj ​m a​ny — szep​nął — a j a tu​taj …
— Za​re​zer​wo​wa​łem ci m iej ​sce na stat​ku do Mar​sy ​lii — po​wie​dział Fi​lip​po. — Od​pły ​wa

o świ​cie. Z Mar​sy ​lii bez tru​du do​sta​niesz się do Bar​ce​lo​ny.

— Dzię​ku​j ę. Fi​lip​po m il​czał.
— Przy ​j e​cha​łem tu w po​szu​ki​wa​niu swo​ich ko​rze​ni — za​czął m ó​wić Maur. — W po​szu​ki​wa​niu

ro​dzi​ny, któ​rą, j ak m i się zda​wa​ło, utra​ci​łem . Wiesz, co zna​la​złem ? — Fi​lip​po spoj ​rzał na nie​go
bez sło​wa. — Gdy w dzie​ciń​stwie zo​sta​łem sprze​da​ny, od​dzie​lo​no m nie od m at​ki i pię​cior​ga ro​-
dzeń​stwa. Od​na​la​złem ty l​ko j ed​ne​go bra​ta… Nie m am na​wet pew​no​ści, czy rze​czy ​wi​ście j est
m o​im bra​tem . Pra​co​wał dla prze​woź​ni​ka por​to​we​go z Ge​nui. Nie roz​po​zna​łem go… Na​wet nie
pa​m ię​ta​łem j e​go im ie​nia. Po​włó​czy ł no​gą, bra​ko​wa​ło m u m a​łe​go pal​ca u pra​wej rę​ki i obu uszu.
Po​m y ​śla​łem , że j e​go pan by ł wy ​j ąt​ko​wy m okrut​ni​kiem , sko​ro tak go oka​le​czy ł, ale po​tem … —
Sa​hat urwał i spoj ​rzał na star​ca, któ​ry i ty m ra​zem się nie ode​zwał. — Od​ku​pi​łem go, zwró​ci​łem
m u wol​ność i ka​za​łem wy ​pła​cić po​kaź​ną su​m ę, nie wy ​j a​wia​j ąc, kto za ty m stoi. Pie​nią​dze prze​-
pu​ścił w sześć dni. Przez sześć dni nie trzeź​wiał i roz​trwo​nił na grę i ko​bie​ty su​m ę, któ​ra dla nie​go
sta​no​wi​ła praw​dzi​wą for​tu​nę. Na​stęp​nie sprze​dał się w za​m ian za j e​dze​nie i po​sła​nie daw​ne​m u
wła​ści​cie​lo​wi. — Sa​hat m ach​nął z nie​sm a​kiem rę​ką. — To wszy st​ko, co tu zna​la​złem : bra​ta war​-
cho​ła i pi​j a​ka…

— I co naj ​m niej j ed​ne​go przy ​j a​cie​la — po​pra​wił go Fi​lip​po.
— To praw​da. Wy ​bacz. Mia​łem na m y ​śli…
— Wiem , co m ia​łeś na m y ​śli.
Obaj utkwi​li wzrok w pa​pie​rach za​ście​la​j ą​cy ch stół. Z za​m y ​śle​nia wy ​rwał ich rej ​wach pa​nu​-

j ą​cy w m a​ga​zy ​nie.

— Sa​hat — ode​zwał się po chwi​li Fi​lip​po — przez wie​le lat pra​co​wa​łem dla Has​da​ia, a te​raz,

pó​ki Bóg m i po​zwo​li, bę​dę pra​co​wał dla j e​go sy ​na. Na ży ​cze​nie Has​da​ia i za two​j ą ra​dą sta​łem
się rów​nież agen​tem Ar​naua. Od tam ​tej po​ry sły ​sza​łem o nim sa​m e do​bre rze​czy, za​rów​no od
kup​ców, j ak i od m a​ry ​na​rzy czy ka​pi​ta​nów. Na​wet tu​taj do​tar​ła wieść o ty m , j ak po​trak​to​wał swo​-
ich chło​pów pańsz​czy ź​nia​ny ch! Po​wiedz, co m ię​dzy wa​m i za​szło? Gdy ​by ​ście się po​róż​ni​li, nie
po​da​ro​wał​by ci wol​no​ści, ty m bar​dziej nie po​le​cił​by wy ​pła​cić ci tak wiel​kiej su​m y. Co spra​wi​ło,
że zde​cy ​do​wa​łeś się go opu​ścić, a on po​sta​no​wił hoj ​nie cię wy ​na​gro​dzić?

My ​śli Sa​ha​ta ule​cia​ły na wzgó​rze pod Ma​ta​ró, znów za​brzm iał m u w uszach szczęk m ie​czy

i kusz…

— Dziew​czę… Wy ​j ąt​ko​we dziew​czę.
— Ach!
— Nie, to nie to, co m y ​ślisz — od​rzekł spiesz​nie Maur.
I pierw​szy raz opo​wie​dział na głos to, co przez pięć ostat​nich lat du​sił w so​bie.
— Jak śm iesz! — krzy k Ni​co​laua Eim e​ri​ca, któ​ry na​wet nie za​cze​kał, aż żoł​nie​rze opusz​czą ga​-

bi​net, po​niósł się po pa​ła​cu. In​kwi​zy ​tor cho​dził po kom ​na​cie, ży ​wo ge​sty ​ku​lu​j ąc. — Masz czel​ność
na​ra​żać na szwank m a​j ą​tek Świę​tej In​kwi​zy ​cj i? — Eim e​ric od​wró​cił się gwał​tow​nie do Jo​ana,
sto​j ą​ce​go na środ​ku kom ​na​ty. — Kto ci po​zwo​lił wy ​prze​da​wać za bez​cen um o​wy han​dlo​we więź​-
nia?

Jo​an nie od​po​wie​dział. Miał za so​bą bez​sen​ną noc, pod​czas któ​rej zo​stał po​ni​żo​ny i po​bi​ty.

Prze​szedł wła​śnie wie​le m il za za​dem m u​ła i wszy st​ko go bo​la​ło. Od wczo​raj nic nie j adł i chcia​ło
m u się pić. Nie. Nie za​m ie​rza od​po​wia​dać.

Eim e​ric zbli​ży ł się do nie​go od ty ​łu.
— Co knu​j esz, bra​cie Jo​anie? — sy k​nął m u do ucha. — Chcesz wy ​prze​dać m a​j ą​tek bra​ta, że​-

by nie do​stał się w rę​ce in​kwi​zy ​cj i?

Ni​co​lau stał przez chwi​lę obok Jo​ana.
— Cuch​niesz! — krzy k​nął, od​su​wa​j ąc się od nie​go i znów wy ​m a​chu​j ąc rę​ka​m i. — Cuch​niesz

j ak pro​sty wie​śniak. — Jesz​cze chwi​lę krą​ży ł po kom ​na​cie, m am ​ro​cząc coś pod no​sem . Na ko​niec
usiadł. — In​kwi​zy ​cj a prze​j ę​ła księ​gi ra​chun​ko​we twe​go bra​ta. Ni​cze​go wię​cej nie sprze​dasz. —
Jo​an ani drgnął. — Za​ka​za​łem od​wie​dzin, więc nie pró​buj się z nim zo​ba​czy ć. Za kil​ka dni roz​po​-
czy ​na się pro​ces.

Jo​an na​dal stał bez ru​chu.
— Nie sły ​szy sz, m ni​chu? Za kil​ka dni za​cznę są​dzić two​j e​go bra​ta.
Eim e​ric grzm ot​nął pię​ścią w stół.
— Dość te​go! Wy ​noś się!
Jo​an za​m iótł brud​ny m ha​bi​tem lśnią​cą po​sadz​kę ga​bi​ne​tu wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra.
Za​trzy ​m ał się w pro​gu, by przy ​zwy ​cza​ić oczy do świa​tła sło​necz​ne​go. Mar sta​ła przed pa​ła​-

cem i cze​ka​ła na nie​go z uzdą w rę​ku. Spro​wa​dził j ą tu aż z Ma​ta​ró, a te​raz… Jak j ej po​wie, że in​-
kwi​zy ​tor za​bro​nił wi​dzeń? Jak m a się po​go​dzić z fak​tem , że to rów​nież j e​go wi​na?

— Wy ​cho​dzisz, m ni​chu? — usły ​szał za ple​ca​m i.
Od​wró​cił się i uj ​rzał to​ną​cą we łzach wdo​wę.
Ich spoj ​rze​nia się skrzy ​żo​wa​ły.
— Jo​an? — za​py ​ta​ła.

Te kasz​ta​no​we oczy. Ta twarz…
— Jo​an? — po​wtó​rzy ​ła wdo​wa. — Jo​an, to j a, Ale​dis. Pa​m ię​tasz m nie?
— Cór​ka gar​ba​rza…
— Co się sta​ło, m ni​chu? — Mar po​de​szła do nich. Ale​dis zo​ba​czy ​ła, że Jo​an od​wra​ca się do

nie​zna​j o​m ej . Znów spoj ​rzał na nią, a po​tem j esz​cze raz na ko​bie​tę z m u​li​cą.

— Zna​j o​m a z dzie​ciń​stwa. Ale​dis, po​znaj Mar. Mar, przed​sta​wiam ci Ale​dis.
Ko​bie​ty przy ​wi​ta​ły się ski​nie​niem gło​wy.
— To nie m iej ​sce na po​ga​węd​ki. — Wszy ​scy tro​j e od​wró​ci​li się na głos żoł​nie​rza. — Nie wol​-

no za​sta​wiać wej ​ścia do pa​ła​cu.

— Przy ​szli​śm y od​wie​dzić Ar​naua Es​ta​ny ​ola — oznaj ​m i​ła gło​śno Mar, nie wy ​pusz​cza​j ąc

uzdy.

Żoł​nierz zm ie​rzy ł j ą wzro​kiem od stóp do głów, a po​tem wy ​krzy ​wił się drwią​co.
— Te​go ban​kie​ra? — spy ​tał.
— Wła​śnie — po​wie​dzia​ła z na​ci​skiem Mar.
— Wiel​ki in​kwi​zy ​tor za​ka​zał wi​dzeń. Straż​nik za​czął wy ​py ​chać Ale​dis i Jo​ana za próg.
— A to dla​cze​go? — za​py ​ta​ła Mar, gdy j ej to​wa​rzy ​sze opusz​cza​li pa​łac.
— Je​go za​py ​taj — od​parł żoł​nierz, wska​zu​j ąc Jo​ana. Za​czę​li się od​da​lać.
— Co​raz bar​dziej ża​łu​j ę, że cię wczo​raj nie za​bi​łam , m ni​chu. Ale​dis wi​dzia​ła, j ak Jo​an na sło​-

wa Mar opusz​cza wzrok.

Na​wet się nie ode​zwał. Zer​k​nę​ła na wła​ści​ciel​kę m u​li​cy : szła wy ​pro​sto​wa​na, pew​nie pro​wa​-

dząc zwie​rzę. Co za​szło wczo​raj m ię​dzy nią i m ni​chem ? Jo​an nie pró​bo​wał ukry ć siń​ców na twa​-
rzy, a j e​go to​wa​rzy sz​ka chcia​ła się wi​dzieć z Ar​nau​em . Kim ona j est? Prze​cież Ar​nau j est m ę​-
żem ko​bie​ty, któ​ra sta​ła obok nie​go przed zam ​kiem Mont​bui pod​czas zno​sze​nia nie​spra​wie​dli​wy ch
przy ​wi​le​j ów…

— Za kil​ka dni roz​pocz​nie się pro​ces Ar​naua.
Mar i Ale​dis sta​nę​ły j ak wry ​te. Jo​an prze​szedł j esz​cze kil​ka kro​ków, nim zo​rien​to​wał się, że po​-

zo​sta​ły w ty ​le. Obej ​rzał się na dwie ko​bie​ty przy ​glą​da​j ą​ce się so​bie w m il​cze​niu. „Kim j e​steś?”,
m oż​na by ​ło wy ​czy ​tać w ich oczach.

— Śm iem wąt​pić, by ten m nich m iał dzie​ciń​stwo… A ty m bar​dziej przy ​j a​ciół​ki — ode​zwa​ła

się Mar.

Nie drgnę​ła j ej na​wet po​wie​ka. Sta​ła wy ​pro​sto​wa​na, j ej m ło​de oczy prze​szy ​wa​ły Ale​dis na

wy ​lot. Mu​li​ca tkwi​ła za nią bez ru​chu, strzy ​gąc usza​m i.

— Je​steś szcze​ra — stwier​dzi​ła Ale​dis.
— Ży ​cie m nie te​go na​uczy ​ło.
— Gdy ​by dwa​dzie​ścia pięć lat te​m u m ój oj ​ciec nie sta​nął nam na prze​szko​dzie, by ​ła​by m te​-

raz żo​ną Ar​naua.

— Gdy ​by piąć lat te​m u nie po​trak​to​wa​no m nie j ak zwie​rzę​cia — przy ty ch sło​wach Mar spio​-

ru​no​wa​ła Jo​ana wzro​kiem , na​dal by ​ła​by m u bo​ku Ar​naua.

Znów za​m il​kły i za​to​pi​ły w so​bie spoj ​rze​nia, j ak​by to​czy ​ły po​j e​dy ​nek i pró​bo​wa​ły wy ​ba​dać

swe in​ten​cj e.

— Ostat​ni raz wi​dzia​łam Ar​naua ćwierć wie​ku te​m u — po​wie​dzia​ła w koń​cu Ale​dis. „Nie za​-

m ie​rzam ci go ode​brać”, m ó​wi​ły j ej źre​ni​ce w j ę​zy ​ku zro​zu​m ia​ły m ty l​ko dla ko​biet.

Mar prze​stą​pi​ła z no​gi na no​gę i po​pu​ści​ła cu​gle. Zm ru​ży ​ła oczy i prze​sta​ła świ​dro​wać Ale​dis

wzro​kiem .

— Je​stem tu prze​j az​dem . Mo​żesz za​ofe​ro​wać m i go​ści​nę? — za​py ​ta​ła po chwi​li.
— Ja rów​nież nie m iesz​kam w Bar​ce​lo​nie. Za​trzy ​m a​łam się z… cór​ka​m i w za​j eź​dzie Es​ta​ny ​-

er. Ale w izbie znaj ​dzie się m iej ​sce i dla cie​bie — do​da​ła, wi​dząc, że Mar się wa​ha. — A on? —
wska​za​ła gło​wą Jo​ana.

Zer​k​nę​ły na m ni​cha: na j e​go po​si​nia​czo​ną twarz i brud​ny, po​szar​pa​ny ha​bit zwi​sa​j ą​cy m u

z ra​m ion. Przez ca​ły ten czas nie ru​szy ł się z m iej ​sca.

— Mu​si nam to i owo wy ​tłu​m a​czy ć — rzu​ci​ła Mar. — Po​za ty m m o​że nam się j esz​cze przy ​-

dać. Niech śpi w staj ​ni z m u​li​cą.

Ko​bie​ty ru​szy ​ły przed sie​bie, Jo​an po​czła​pał za ni​m i.
„A co cie​bie tu spro​wa​dza?” — pew​nie bę​dzie chcia​ła wie​dzieć. „Co ro​bi​łaś w pa​ła​cu bi​sku​-

pim ?”. Ale​dis zer​k​nę​ła ką​tem oka na no​wą zna​j o​m ą, któ​ra kro​czy ​ła wy ​nio​śle, pro​wa​dząc m u​li​cę
i nie ustę​pu​j ąc ni​ko​m u z dro​gi. Co za​szło m ię​dzy nią i m ni​chem ? Jo​an j est j ej tak ule​gły … Jak do​-
m i​ni​ka​nin m o​że po​zwa​lać, że​by ko​bie​ta zm u​sza​ła go do no​co​wa​nia w staj ​ni? Prze​szli przez plac
Blat. Zdra​dzi​ła Mar, że zna Ar​naua, nie po​wie​dzia​ła j ed​nak, że do​pie​ro co wi​dzia​ła go w lo​chu ani
że j ą wo​łał. A Fran​ce​sca? Co m am im po​wie​dzieć o Fran​ce​sce? Że j est m o​j ą m at​ką? Nie. Jo​an
m o​że so​bie przy ​po​m nieć, że m ia​ła ina​czej na im ię. To m o​że m at​ką m e​go zm ar​łe​go m ę​ża? Ale
j e​śli do​wie​dzą się, że j est za​m ie​sza​na w spra​wę Ar​naua? po​win​nam prze​cież o ty m wie​dzieć.
A kie​dy się wy ​da, że to ko​bie​ta ulicz​na? Mo​j a te​ścio​wa j est pro​sty ​tut​ką? Chy ​ba le​piej nic nie m ó​-
wić. A j e​śli za​py ​ta​j ą, co ro​bi​ła w pa​ła​cu bi​sku​pim ?

— Ano… — za​czę​ła od​po​wia​dać na py ​ta​nie Mar — po​szłam do​rę​czy ć za​m ó​wie​nie od gar​ba​-

rza, m aj ​stra m e​go m ę​ża. — Wie​dział, że za​m ie​rza​m y za​trzy ​m ać się w Bar​ce​lo​nie…

Eu​la​lia i Te​re​sa spoj ​rza​ły z uko​sa na Ale​dis, nie prze​ry ​wa​j ąc j e​dze​nia. Uda​ło się prze​ko​nać

go​spo​da​rza za​j az​du, by um ie​ścił w ich po​ko​j u do​dat​ko​wy sien​nik. Jo​an ski​nął gło​wą, gdy Mar za​-
po​wie​dzia​ła, że bę​dzie spał w staj ​ni.

— Bez wzglę​du na to, co usły ​szy ​cie — ostrze​gła Ale​dis dziew​czę​ta — trzy ​m aj ​cie j ę​zy ​ki za zę​-

ba​m i. Naj ​le​piej nie od​po​wia​daj ​cie na py ​ta​nia. A przede wszy st​kim pa​m ię​taj ​cie, że nie zna​m y
żad​nej Fran​ce​ski.

Ca​ła piąt​ka za​sia​dła do obia​du.
— Wy ​j a​śnij nam te​raz, m ni​chu — znów ode​zwa​ła się Mar — dla​cze​go in​kwi​zy ​tor nie po​zwa​la

od​wie​dzać Ar​naua.

Jo​an na​wet nie spoj ​rzał na j e​dze​nie.
— Po​trze​bo​wa​łem pie​nię​dzy, by prze​ku​pić wię​zien​ne​go do​zor​cę, od​po​wie​dział z re​zy ​gna​cj ą.

— W kan​to​rze nie by ​ło j uż go​tów​ki i ka​za​łem sprze​dać kil​ka um ów han​dlo​wy ch. Eim e​ric uznał, że
pró​bu​j ę wy ​kraść m a​j ą​tek Ar​naua i po​zba​wić in​kwi​zy ​cj ę…

W tej sa​m ej chwi​li do za​j az​du we​szli Jau​m e de Bel​le​ra i Ge​nis Pu​ig. Na wi​dok zna​j o​m y ch

dziew​cząt uśm iech​nę​li się od ucha do ucha.

— …Bra​cie Jo​anie, ci dwaj ka​wa​le​ro​wie na​rzu​ca​li się wczo​raj m o​im cór​kom i wy ​da​j e m i się,

że ich in​ten​cj e… Mo​że​cie za​dbać, by się im wię​cej nie na​przy ​krza​li? — po​pro​si​ła Ale​dis.

Uśm iech za​m arł no​wo przy ​by ​ły m na ustach na wi​dok m ni​cha w czar​ny m ha​bi​cie. Jo​an spio​-

ru​no​wał ich wzro​kiem i ka​wa​le​ro​wie usie​dli w m il​cze​niu za sto​łem , a na​stęp​nie za​to​pi​li spoj ​rze​nia
w m i​skach pod​su​nię​ty ch im przez go​spo​da​rza.

— O co oskar​ża się Ar​naua? — za​py ​ta​ła Ale​dis, gdy Jo​an od​wró​cił się w ich stro​nę.

Pod​czas gdy za​ło​ga czy ​ni​ła ostat​nie przy ​go​to​wa​nia do wy ​pły ​nię​cia w m o​rze, Sa​hat przy ​glą​dał

się m ar​sy l​skie​m u okrę​to​wi. By ​ła to m a​sy w​na j ed​no​m asz​to​wa ga​le​ra o po​j em ​no​ści oko​ło trzy ​stu
sza​lup, wpra​wia​na w ruch przez stu dwu​dzie​stu wio​śla​rzy i wy ​po​sa​żo​na z j e​den ster na ru​fie i dwa
po bo​kach.

— Jest szy b​ka i bar​dzo bez​piecz​na — po​wie​dział Fi​lip​po. — Za​li​czy ​ła j uż nie​j ed​no spo​tka​nie

z pi​ra​ta​m i i za​wsze uda​wa​ło j ej się uciec. Za trzy, czte​ry dni bę​dziesz w Mar​sy ​lii. — Sa​hat po​ki​-
wał gło​wą. — Tam bez tru​du za​okrę​tu​j esz się na sta​tek że​glu​gi przy ​brzeż​nej i po​pły ​niesz do Bar​-
ce​lo​ny.

Fi​lip​po j ed​ną rę​ką przy ​trzy ​m y ​wał się ra​m ie​nia Mau​ra, a la​ską wska​zy ​wał ga​le​rę. Prze​cho​dzą​-

cy obok kup​cy, urzęd​ni​cy i ro​bot​ni​cy por​to​wi po​zdra​wia​li go z sza​cun​kiem , a na​stęp​nie wi​ta​li Sa​-
ha​ta.

— Po​go​da ci sprzy ​j a — do​dał Fi​lip​po, ce​lu​j ąc la​ską w nie​bo. — Cze​ka cię spo​koj ​na po​dróż.
Ka​pi​tan ga​le​ry wy ​chy ​lił się przez bur​tę i dał znak Fi​lip​po​wi. Dłoń star​ca za​ci​snę​ła się na ra​-

m ie​niu Mau​ra.

— Coś m i m ó​wi, że wi​dzi​m y się po raz ostat​ni — po​wie​dział. Gdy Sa​hat spoj ​rzał na nie​go, ści​-

snął go j esz​cze m oc​niej . — Je​stem j uż sta​ry.

Pa​dli so​bie w ob​j ę​cia.
— Do​glą​daj m o​ich in​te​re​sów — po​pro​sił Sa​hat.
— Tak uczy ​nię. A gdy m nie za​brak​nie — do​dał Fi​lip​po drżą​cy m gło​sem — za​stą​pią m nie m oi

sy ​no​wie. Wów​czas ty, gdzie​kol​wiek bę​dziesz, wes​przesz ich ra​dą.

— Tak uczy ​nią — obie​cał Sa​hat.
Fi​lip​po przy ​cią​gnął go do sie​bie i na oczach tłu​m u, któ​ry cze​kał na od​pły ​nię​cie ga​le​ry i nie

spusz​czał z oka ostat​nie​go pa​sa​że​ra, po​ca​ło​wał Mau​ra w usta. Szm er po​niósł się po ze​bra​ny ch na
wi​dok ta​kie​go do​wo​du przy ​j aź​ni Fi​lip​pa Te​ścia.

— Idź j uż — po​wie​dział sta​rzec.
Sa​hat pu​ścił przo​dem nie​wol​ni​ków nio​są​cy ch j e​go ba​ga​że i wszedł na po​kład. Gdy wy ​chy ​lił

się przez bur​tę, nie doj ​rzał j uż Fi​lip​pa.

Mo​rze by ​ło spo​koj ​ne, a po​go​da bez​wietrz​na i ga​le​ra po​su​wa​ła się ty l​ko dzię​ki si​le m ię​śni stu

dwu​dzie​stu wio​śla​rzy.

Za​bra​kło m i od​wa​gi — wy ​znał w li​ście Ju​cef, opi​su​j ąc wy ​da​rze​nia, któ​re na​stą​pi​ły po oskar​że​-

niu Ży ​dów o pro​fa​na​cj ę ho​stii — nie wy ​m kną​łem się z get​ta, by to​wa​rzy ​szy ć oj ​cu w j e​go ostat​-
nich chwi​lach. Ufam , że m nie zro​zu​m ie, gdzie​kol​wiek te​raz j est.

Z dzio​bu stat​ku Sa​hat om iótł wzro​kiem ho​ry ​zont. Ty i twoi bra​cia m a​cie aż nad​to od​wa​gi.

W prze​ciw​ny m ra​zie nie m iesz​ka​li​by ​ście po​śród chrze​ści​j an, po​wie​dział do sie​bie. Znał list Ju​ce​-
fa pra​wie na pa​m ięć:

Ra​qu​el nie chcia​ła ucie​kać, ale w koń​cu zdo​ła​li​śm y j ą prze​ko​nać.
Sa​hat prze​biegł ocza​m i list i sku​pił się na koń​co​wy ch stro​ni​cach:
Ar​nau zo​stał wczo​raj poj ​m a​ny przez in​kwi​zy ​cj ę. Zna​j o​m y Ży d, słu​żą​cy na dwo​rze bi​sku​pa,

zdra​dził m i, że j e​go wła​sna żo​na oskar​ży ​ła go o prak​ty ​ki sta​ro​za​kon​ne. A po​nie​waż in​kwi​zy ​cj a po​-
trze​bu​j e dwóch świad​ków do uwia​ry ​god​nie​nia do​no​su, Elio​nor wska​za​ła kil​ku du​chow​ny ch z ko​-
ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar, obec​ny ch pod​czas j ej kłót​ni z m ę​żem . Sło​wa wy ​po​wie​dzia​ne po​noć
wte​dy przez Ar​naua uzna​no za bluź​nier​stwo, a to po​twier​dzi​ło za​rzu​ty Elio​nor.

Sy ​tu​acj a Ar​naua — pi​sał da​lej Ju​cef — j est do​sy ć skom ​pli​ko​wa​na. In​kwi​zy ​cj a m a chrap​kę na

j e​go po​kaź​ny m a​j ą​tek, na do​m iar złe​go bę​dzie go są​dzić sam Ni​co​lau Eim e​ric. Sa​hat wspo​m niał
dum ​ne​go za​kon​ni​ka, któ​ry ob​j ął funk​cj ą in​kwi​zy ​to​ra sześć lat przed j e​go wy ​j az​dem z Ka​ta​lo​nii.
Miał oka​zj ę przy j ​rzeć m u się pod​czas kil​ku uro​czy ​sto​ści re​li​gij ​ny ch, w któ​ry ch m u​siał to​wa​rzy ​-
szy ć Ar​nau​owi.

Od two​j e​go wy ​j az​du Eim e​ric nie prze​stał um ac​niać swej wła​dzy, nie co​fa​j ąc się na​wet przed

pu​blicz​ny m wy ​stę​po​wa​niem prze​ciw​ko kró​lo​wi. Od wie​lu lat m o​nar​cha za​le​ga z po​dat​ka​m i dla
pa​pie​ża, dla​te​go Urban IV od​dal Sar​dy ​nię w len​no m oż​no​wład​cy de Ar​bo​rea, przy ​wód​cy tam ​-
tej ​sze​go po​wsta​nia prze​ciw​ko Ka​ta​loń​czy ​kom . Po dłu​go​trwa​łej woj ​nie z Ka​sty ​lią Piotr III m u​si
te​raz tłu​m ić ko​lej ​ny bunt Kor​sy ​ka​nów. Eim e​ric, pod​le​ga​j ą​cy bez​po​śred​nio pa​pie​żo​wi, po​sta​no​wił
wy ​ko​rzy ​stać sy ​tu​acj ę i wsz​cząć otwar​ty spór z kró​lem . Chce m ieć — ucho​waj Bo​że! — więk​szą
wła​dzę nad Ży ​da​m i i in​ny ​m i wy ​zna​nia​m i. Król, któ​re​m u pod​le​ga​j ą ka​ta​loń​skie get​ta, sprze​ci​wia
się te​m u zde​cy ​do​wa​nie, j ed​nak Eim e​ric na​ci​ska na pa​pie​ża, a ten by ​naj ​m niej nie sprzy ​j a Pio​tro​-
wi III.

Eim e​ric nie ty l​ko chce za​szko​dzić kró​lo​wi, pod​po​rząd​ko​wu​j ąc so​bie get​ta ży ​dow​skie, ale rów​-

nież wa​ży ł się na​zwać he​re​ty ​kiem ka​ta​loń​skie​go teo​lo​ga Ra​m o​na Llul​la, któ​re​go pi​sm a i na​uki są
od pół​wie​cza sza​no​wa​ne przez tu​tej ​szy Ko​ściół. Dla​te​go król uznał opi​nię in​kwi​zy ​to​ra za oso​bi​stą
znie​wa​gę i po​le​cił j u​ry ​stom i m y ​śli​cie​lom wy ​stą​pić w obro​nie Llul​la.

Dla​te​go też, j ak m i wia​do​m o, Eim e​ric bę​dzie chciał wy ​ko​rzy ​stać pro​ces Ar​naua, ka​ta​loń​skie​go

ba​ro​na i kon​su​la m or​skie​go, do oso​bi​sty ch po​ra​chun​ków z kró​lem , a przy oka​zj i za​si​lić skarb in​kwi​-
zy ​cj i. Po​noć Eim e​ric wy ​sto​so​wał j uż do pa​pie​ża list, w któ​ry m obie​cu​j e prze​ka​zać m u, z ra​cj i za​-
le​gły ch po​dat​ków, na​leż​ną kró​lo​wi część m a​j ąt​ku Ar​naua. W ten spo​sób in​kwi​zy ​tor, gnę​biąc ka​ta​-
loń​skie​go m oż​ne​go, chce wziąć od​wet na kró​lu i um oc​nić swą po​zy ​cj ą w oczach pa​pie​ża.

Po​za ty m oba​wiam się, że oso​bi​sta sy ​tu​acj a Ar​naua wy ​glą​da bar​dzo źle, by nie po​wie​dzieć

roz​pacz​li​wie. Je​go brat Jo​an j est in​kwi​zy ​to​rem , zresz​tą na​der okrut​ny m , żo​na wy ​da​ła go in​kwi​zy ​-
cj i, m ój oj ​ciec nie ży ​j e, a m y, z ra​cj i cią​żą​ce​go na więź​niu po​dej ​rze​nia o prak​ty ​ki sta​ro​za​kon​ne,
m o​gli​by ​śm y m u ty l​ko za​szko​dzić na​szą in​ter​wen​cj ą. Ty l​ko ty m u po​zo​sta​łeś.

Ty l​ko ty m u po​zo​sta​łeś, koń​czy ł Ju​cef. Sa​hat wło​ży ł list do szka​tuł​ki, w któ​rej prze​cho​wy ​wał

pię​cio​let​nią ko​re​spon​den​cj ę z Has​da​iem . Ty l​ko ty m u po​zo​sta​łeś. Z dzio​bu stat​ku, ze szka​tuł​ką
w rę​ce, Maur znów om iótł wzro​kiem ho​ry ​zont. Wio​słuj ​cie, Mar​sy l​czy ​cy, bo ty l​ko j a m u po​zo​sta​-
łem …

Na znak Ale​dis Eu​la​lia i Te​re​sa wy ​szły z j a​dal​ni. Jo​an wstał od sto​łu nie​co wcze​śniej i Mar po​-

że​gna​ła go bez sło​wa.

— Dla​cze​go tak go trak​tu​j esz? — spy ​ta​ła Ale​dis, gdy zo​sta​ły sa​m e. Na par​te​rze za​j az​du sły ​-

chać by ​ło ty l​ko trzask do​pa​la​j ą​cy ch się drew. Mar m il​cza​ła. — Prze​cież to j e​go brat…

— Nie za​słu​gu​j e na nic lep​sze​go.
Po​wie​dzia​ła to ze wzro​kiem wbi​ty m w stół, sku​biąc wy ​sta​j ą​cą drza​zgę. Jest pięk​na, po​m y ​śla​ła

Ale​dis. Lśnią​ce, krę​co​ne wło​sy spły ​wa​ły na ra​m io​na Mar, a j ej ry ​sy by ​ły wy ​ra​zi​ste: m ia​ła ład​-
nie za​ry ​so​wa​ne usta, po​cią​głe po​licz​ki, pro​sty nos i ostry pod​bró​dek. Ale​dis zdu​m ia​ła się na wi​dok
j ej bia​ły ch, rów​ny ch zę​bów, a w dro​dze z pa​ła​cu do ho​te​lu zwró​ci​ła uwa​gę na j ej kształt​ną sy l​-
wet​kę i j ędr​ne cia​ło. Jed​nak szorst​kie, stward​nia​łe dło​nie zdra​dza​ły oso​bę pra​cu​j ą​cą na ro​li.

Mar prze​sta​ła ba​wić się drza​zgą i spoj ​rza​ła Ale​dis w oczy.
— To dłu​ga hi​sto​ria — wes​tchnę​ła.
— Mam czas, j e​śli chcesz…

Mar skrzy ​wi​ła się i przez chwi​lę nic nie m ó​wi​ła.
Cze​m u nie? Od lat ni​ko​m u się nie zwie​rza​ła, od lat ży ​ła za​m knię​ta w so​bie, od​da​j ąc się nie​-

wdzięcz​nej pra​cy w po​lu w na​dziei, że źdźbła tra​wy i słoń​ce zro​zu​m ie​j ą j ej cier​pie​nie i uża​lą się
nad nią. Cze​m u nie? To chy ​ba po​czci​wa ko​bie​ta.

— Ro​dzi​ce ob​um ar​li m nie w dzie​ciń​stwie pod​czas wiel​kiej za​ra​zy …
Nie po​m i​nę​ła ni​cze​go. Ale​dis za​drża​ła, gdy Mar na​po​m knę​ła o m i​ło​ści, któ​rą po​czu​ła u stóp

zam ​ku Mont​bui. „Ro​zu​m iem cię — m ia​ła ocho​tę j ej po​wie​dzieć — j a rów​nież…”. Ar​nau, Ar​nau,
Ar​nau… Im ię Ar​naua po​j a​wia​ło się w każ​dy m zda​niu Mar. Ale​dis przy ​po​m nia​ła so​bie m or​ską
bry ​zę, któ​ra pie​ści​ła kie​dy ś j ej m ło​de cia​ło, skra​da​j ąc j ej nie​win​ność, pod​sy ​ca​j ąc żą​dzę. Mar
roz​pła​ka​ła się, wspo​m i​na​j ąc po​rwa​nie i przy ​m u​so​wy ślub.

— Dzię​ku​j ę — szep​nę​ła, gdy od​zy ​ska​ła głos. Ale​dis wzię​ła j ą za rę​kę.
— Masz dzie​ci? — za​py ​ta​ła, kie​dy Mar się uspo​ko​iła.
— Mia​łam sy n​ka. — Ale​dis ści​snę​ła j ej dłoń. — Um arł czte​ry la​ta te​m u, tuż po uro​dze​niu,

pod​czas dzie​cię​cej za​ra​zy. Je​go oj ​ciec nie zdą​ży ł go po​znać, na​wet nie wie​dział, że m a przy j ść na
świat. Zgi​nął pod Ca​la​tay ​ud, wal​cząc w obro​nie kró​la, któ​ry m iast stać na cze​le swy ch woj sk, po​-
pły ​nął z Wa​len​cj i do Ro​us​sil​lon, by ra​to​wać ro​dzi​nę przed no​wy m ata​kiem m o​ro​we​go po​wie​trza.
— Przy ty ch sło​wach Mar uśm iech​nę​ła się po​gar​dli​wie.

— Ale co to m a wspól​ne​go z Jo​anem ? — za​py ​ta​ła Ale​dis.
— Wie​dział, że ko​cham Ar​naua i że j est to m i​łość… od​wza​j em ​nio​na.
Ale​dis ude​rzy ​ła pię​ścią w stół, wy ​słu​chaw​szy do koń​ca opo​wie​ści Mar. Za​pa​dła j uż noc i echo

ude​rze​nia po​nio​sło się po za​j eź​dzie.

— Do​nie​siesz na m ni​cha?
— Ar​nau za​wsze go bro​nił. Ko​cha go, prze​cież to j e​go brat. — Ale​dis przy ​po​m nia​ła so​bie

dwóch chłop​ców śpią​cy ch obok sie​bie na par​te​rze do​m u Pe​re​go i Ma​rio​ny : star​szy dźwi​gał ka​-
m ie​nie, m łod​szy się uczy ł. — Nie chcia​ła​by m zra​nić Ar​naua. A zresz​tą… nie m o​gę go zo​ba​czy ć,
pew​nie na​wet nie wie, że j e​stem w Bar​ce​lo​nie i że wciąż go ko​cham … Ma by ć są​dzo​ny. Mo​że…
m o​że zo​sta​nie ska​za​ny na…

Mar znów za​nio​sła się pła​czem .
— Nie zła​m ię zło​żo​nej ci przy ​się​gi, ale m u​szę z nim po​roz​m a​wiać — rzu​ci​ła przy po​że​gna​niu.

W pół​m ro​ku Fran​ce​sca wpa​try ​wa​ła się w nią ba​daw​czo. — Za​ufaj m i. — do​da​ła.

Ar​nau wstał, gdy Ale​dis we​szła do ce​li, ale j uż j ej nie wo​łał. Przy ​glą​dał się w m il​cze​niu

dwóm szep​czą​cy m ko​bie​tom . Gdzie się po​dział Jo​an? Od dwóch dni go nie od​wie​dza, a prze​cież
m a do nie​go ty ​le spraw. Chciał, by do​wie​dział się cze​goś o tej sta​rusz​ce. Za co tra​fi​ła do lo​chu?
Dla​cze​go do​zor​ca na​zwał j ą j e​go m at​ką? Co z pro​ce​sem ? I z kan​to​rem ? A Mar? Co z Mar? Coś
j est nie tak. Krót​ko po ostat​niej wi​zy ​cie Jo​ana do​zor​ca za​czął znów go trak​to​wać j ak in​ny ch więź​-
niów, znów do​sta​wał ka​wa​łek czer​stwe​go chle​ba i brud​ną wo​dę, zni​kło też wia​dro.

Gdy Ar​nau zo​ba​czy ł, że nie​zna​j o​m a wsta​j e, za​czął osu​wać się na zie​m ię, opar​ty ple​ca​m i

o ścia​nę, lecz… lecz ko​bie​ta od​wró​ci​ła się do nie​go.

Wi​dząc w m ro​ku, że ru​sza w j e​go stro​nę, wy ​pro​sto​wał się. Za​trzy ​m a​ła się kil​ka kro​ków od nie​-

go, kry ​j ąc twarz przed bla​dy ​m i pro​m ie​nia​m i świa​tła wpa​da​j ą​cy ​m i do ce​li.

Ar​nau zm ru​ży ł oczy, by j ą le​piej wi​dzieć.
— Za​bro​nio​no cię od​wie​dzać — usły ​szał głos nie​zna​j o​m ej .
— Kim j e​steś? Skąd wiesz?

— Nie m a​m y cza​su, Arn… Ar​nau. — Na​zwa​ła go po im ie​niu! — Je​śli wej ​dzie do​zor​ca…
— Kim j e​steś?
Dla​cze​go nie po​wie​dzieć m u praw​dy ? Dla​cze​go go nie ob​j ąć i nie pod​trzy ​m ać na du​chu? Nie

wy ​trzy ​m a​ła​by. Ostrze​że​nie Fran​ce​ski za​ko​ła​ta​ło j ej w gło​wie. Zer​k​nę​ła na sta​rusz​kę, po​tem znów
na Ar​naua. Mor​ska bry ​za, pla​ża, m ło​dość, dłu​ga dro​ga do Fi​gu​eras…

— Kim j e​steś? — usły ​sza​ła zno​wu.
— Nie​waż​ne. Chcę ci ty l​ko prze​ka​zać, że Mar j est w Bar​ce​lo​nie i cze​ka na cie​bie. Ko​cha cię.

Na​dal cię ko​cha.

Zo​ba​czy ​ła, j ak m ęż​czy ​zna przy ​trzy ​m u​j e się ścia​ny. Od​cze​ka​ła kil​ka se​kund. Kro​ki na ko​ry ​ta​-

rzu. Do​zor​ca dał j ej ty l​ko kil​ka m i​nut. Zno​wu kro​ki, co​raz gło​śniej ​sze. Zgrzy t klu​cza w zam ​ku. Ar​-
nau rów​nież zer​k​nął na drzwi.

— Mam j ej coś prze​ka​zać?
Drzwi się roz​war​ły i świa​tło za​tknię​ty ch w ko​ry ​ta​rzu po​chod​ni pa​dło na Ale​dis.
— Po​wiedz j ej , że j a też… — Do​zor​ca wszedł do ce​li. — Że j a też j ą ko​cham . Choć nie m o​-

gę…

Ale​dis od​wró​ci​ła się i skie​ro​wa​ła do wy j ​ścia.
— Kto ci po​zwo​lił roz​m a​wiać z ban​kie​rem ? — za​py ​tał tłu​sty straż​nik, za​m knąw​szy drzwi.
— Przy ​wo​łał m nie, gdy j uż wy ​cho​dzi​łam .
— Nie wol​no z nim roz​m a​wiać.
— Skąd m ia​łam wie​dzieć? Nie wie​dzia​łam , że to ban​kier. Zresz​tą na​wet się nie ode​zwa​łam ani

nie po​de​szłam do nie​go.

— In​kwi​zy ​tor za​bro​nił…
Ale​dis za​dzwo​ni​ła m u przed no​sem sa​kiew​ką.
— Nie chcę cię tu wię​cej wi​dzieć — rzu​cił do​zor​ca, się​ga​j ąc po pie​nią​dze. — Je​śli wró​cisz,

j uż stąd nie wy j ​dziesz.

Ty m ​cza​sem po​grą​żo​ny w m ro​kach ce​li Ar​nau roz​wa​żał sło​wa nie​zna​j o​m ej : „Ko​cha cię. Na​-

dal cię ko​cha”. Jed​nak m y ​śli o Mar za​ćm ił ulot​ny blask po​chod​ni w ogrom ​ny ch kasz​ta​no​wy ch
oczach. Znał te oczy. Gdzie j e wi​dział?

Obie​ca​ła, że prze​ka​że m u wia​do​m ość.
— Nie m artw się — po​wtó​rzy ​ła kil​ka​krot​nie — Ar​nau do​wie się, że j e​steś w Bar​ce​lo​nie i cze​-

kasz na nie​go.

— Po​wiedz m u, że go ko​cham — krzy k​nę​ła Mar, gdy Ale​dis zni​ka​ła j uż w głę​bi pla​cu Lia​na.
Mar wi​dzia​ła, j ak od​wra​ca się i uśm ie​cha do niej . Kie​dy stra​ci​ła j ą z oczu, rów​nież opu​ści​ła

za​j azd. Roz​m y ​śla​ła o ty m w dro​dze z Ma​ta​ró i po​tem , gdy nie wpusz​czo​no j ej do Ar​naua, m y ​śla​-
ła o ty m rów​nież po​przed​niej no​cy. Z pla​cu Lia​na prze​szła ka​wa​łek uli​cą Bó​ria, m i​nę​ła Ka​pli​cę
Mar​cu​sa i skrę​ci​ła w pra​wo. Za​trzy ​m a​ła się u wy ​lo​tu uli​cy Mont​ca​da i przez chwi​lę kon​tem ​plo​-
wa​ła sto​j ą​ce przy niej pa​ła​ce.

— Pa​ni! — za​wo​łał Pe​re, sta​ry słu​ga Elio​nor, otwie​ra​j ąc drzwi wiel​kiej bra​m y pa​ła​cu Ar​-

naua. — Jak to do​brze zno​wu pa​nią wi​dzieć. Tak daw​no… — Za​m ilkł i ner​wo​wy m ru​chem za​pro​-
sił go​ścia na wy ​bru​ko​wa​ny dzie​dzi​niec. — Co was tu spro​wa​dza?

— Chcia​łam się zo​ba​czy ć z do​nią Elio​nor. Pe​re ski​nął gło​wą i znik​nął.
Mar za​to​nę​ła we wspo​m nie​niach. Nic się tu nie zm ie​ni​ło: ani czy ​sty i za​cie​nio​ny dzie​dzi​niec

wy ​bru​ko​wa​ny gład​ki​m i, bły sz​czą​cy ​m i ka​m ie​nia​m i, ani sto​j ą​ce w głę​bi staj ​nie, ani wspa​nia​łe

scho​dy, po któ​ry ch Pe​re ru​szy ł wła​śnie do pa​ła​co​wy ch kom ​nat.

Po chwi​li wró​cił za​sm u​co​ny.
— Pa​ni nie chce was przy ​j ąć.
Mar spoj ​rza​ła na pię​tro pa​ła​cu. W j ed​ny m z okien m i​gnął cień. Już prze​ży ​ła po​dob​ną sy ​tu​-

acj ę. Kie​dy …? Znów po​pa​trzy ​ła w stro​nę kom ​nat.

— Kie​dy ś — wy ​szep​ta​ła, a Pe​re nie m iał od​wa​gi j ej po​cie​szy ć — by ​łam świad​kiem ta​kiej

sy ​tu​acj i. Wów​czas Ar​nau wy ​grał. Elio​nor, ostrze​gam cię: Ar​nau ode​brał wte​dy ca​ły … dług.

53

Broń i żoł​nier​ski ry nsz​tu​nek dźwię​cza​ły w bez​kre​sny ch wy ​so​kich ko​ry ​ta​rzach bi​sku​pie​go pa​ła​-

cu. Or​szak m a​sze​ro​wał w zwar​ty m szy ​ku: na prze​dzie ofi​cer, a za nim , m ię​dzy dwo​m a pa​ra​m i
straż​ni​ków, wię​zień. Po​ko​naw​szy scho​dy pro​wa​dzą​ce z lo​chów, Ar​nau przy ​sta​nął, by oswo​ić się
ze świa​tłem za​le​wa​j ą​cy m pa​łac, ale sil​ny cios w ple​cy po​pchnął go do przo​du.

Mi​j a​li za​kon​ni​ków, księ​ży i se​kre​ta​rzy, któ​rzy ustę​po​wa​li im z dro​gi, opie​ra​j ąc się o ścia​ny. Nikt

nie chciał m u nic po​wie​dzieć. Do​zor​ca wszedł do ce​li i go roz​kuł. „Do​kąd m nie pro​wa​dzisz?”. Na
ko​ry ​ta​rzu do​m i​ni​ka​nin w czar​ny m ha​bi​cie prze​że​gnał się na j e​go wi​dok, in​ny uniósł kru​cy ​fiks.
Pro​wa​dzą​cy go żoł​nie​rze kro​czy ​li z ka​m ien​ny ​m i twa​rza​m i, wszy ​scy się przed ni​m i roz​stę​po​wa​li.
Ar​nau od wie​lu dni nie wi​dział Jo​ana ani ko​bie​ty o kasz​ta​no​wy ch oczach. Skąd zna te oczy ? Chciał
się cze​goś do​wie​dzieć od sta​rusz​ki, lecz na próż​no. „Kim ona j est?”, za​py ​tał j ą czte​ro​krot​nie. Kil​ka
cie​ni przy ​ku​ty ch do ścian za​czę​ło się zży ​m ać, in​ne nie za​re​ago​wa​ły, sta​rusz​ka rów​nież ani drgnę​-
ła. A j ed​nak gdy do​zor​ca wy ​pro​wa​dzał go, po​sztur​chu​j ąc, z ce​li, wy ​da​ło m u się, że ko​bie​ci​na
wier​ci się nie​spo​koj ​nie.

Ar​nau wpadł na idą​ce​go przed nim żoł​nie​rza. Sta​nę​li przed wiel​ki​m i dwu​skrzy ​dło​wy ​m i drzwia​-

m i. Żoł​nierz ode​pchnął go.

Ofi​cer za​ło​m o​tał w drzwi, otwo​rzy ł j e i ca​ły or​szak wkro​czy ł do wiel​kiej kom ​na​ty ob​wie​szo​nej

dro​go​cen​ny ​m i ar​ra​sa​m i, koł​nie​rze wpro​wa​dzi​li Ar​naua na śro​dek sa​li i usta​wi​li się przy drzwiach.

Zza dłu​gie​go, bo​ga​to rzeź​bio​ne​go sto​łu spo​glą​da​ło na nie​go sied​m iu m ęż​czy zn. Wiel​ki in​kwi​zy ​-

tor Ni​co​lau Eim e​ric oraz bi​skup Bar​ce​lo​ny Be​ren​gu​er d’Erill za​sia​da​li na środ​ku, wy ​stro​j e​ni
w sza​ty ha​fto​wa​ne zło​tem . Ar​nau ich znał. Na le​wo od in​kwi​zy ​to​ra sie​dział se​kre​tarz Świę​tej In​-
kwi​zy ​cj i. Ar​nau spo​tkał go kil​ka​krot​nie, choć nie m iał oka​zj i z nim roz​m a​wiać. Try ​bu​nał in​kwi​zy ​-
tor​ski uzu​peł​nia​ło czte​rech nie​zna​ny ch m u do​m i​ni​ka​nów w czar​ny ch ha​bi​tach, po dwóch przy
każ​dy m koń​cu sto​łu.

Ar​nau wy ​trzy ​m y ​wał ich spoj ​rze​nie w m il​cze​niu, pó​ki j e​den z m ni​chów nie skrzy ​wił się z od​-

ra​zą. Wte​dy pod​niósł rę​kę do twa​rzy i po​m a​cał się po ośli​zgłej bro​dzie, któ​ra uro​sła m u w lo​chu.

Je​go po​szar​pa​ne ubra​nie daw​no utra​ci​ło ko​lo​ry. By ł bo​sy, m iał brud​ne sto​py i dłu​gie, czar​ne pa​-
znok​cie u rąk. Cuch​nął. Brzy ​dził się wła​sne​go za​pa​chu.

Eim e​ric uśm iech​nął się na wi​dok j e​go za​że​no​wa​nia.
— Naj ​pierw bę​dzie m u​siał zło​ży ć przy ​się​gę na Ewan​ge​lię — wy ​j a​śnił Jo​an. Sie​dział z Mar

i Ale​dis przy sto​le w za​j eź​dzie. — Pro​ces m o​że trwać wie​le dni, a na​wet m ie​się​cy — po​wie​dział,
gdy wy ​sy ​ła​ły go do pa​ła​cu po wie​ści. — Le​piej za​cze​kać tu​taj .

— Do​sta​nie obroń​cę? — za​py ​ta​ła Mar. Jo​an po​krę​cił z re​zy ​gna​cj ą gło​wą.
— Ma pra​wo do ad​wo​ka​ta, któ​ry nie m o​że go… bro​nić.
— Jak to?! — wy ​krzy k​nę​ły j ed​no​cze​śnie Mar i Ale​dis.
— Za​bra​nia​m y ad​wo​ka​tom i se​kre​ta​rzom — za​czął re​cy ​to​wać m nich — po​m a​gać he​re​ty ​-

kom , udzie​lać im rad i wspar​cia, wie​rzy ć w ich nie​win​ność i bro​nić ich pod​czas pro​ce​su. — Ko​-
bie​ty po​pa​trzy ​ły na nie​go py ​ta​j ą​co. — Tak m ó​wi bul​la pa​pie​ża In​no​cen​te​go Trze​cie​go.

— Ja​kie j est więc za​da​nie ad​wo​ka​ta? — za​py ​ta​ła Mar.
— Ma prze​ko​nać oskar​żo​ne​go, że​by do​bro​wol​nie przy ​znał się do wi​ny. Bro​niąc he​re​ty ​ka, bro​-

nił​by rów​nież he​re​zj i.

— Nie m am się do cze​go przy ​zna​wać — od​po​wie​dział Ar​nau m ło​de​m u ka​pła​no​wi, któ​re​go

wy ​zna​czo​no na j e​go ad​wo​ka​ta.

— To znaw​ca pra​wa cy ​wil​ne​go i ko​ściel​ne​go — oświad​czy ł Ni​co​lau Eim e​ric. — I za​go​rza​ły

ka​to​lik — do​dał z uśm ie​chem .

Ka​płan roz​ło​ży ł rę​ce w ge​ście bez​sil​no​ści. To sa​m o uczy ​nił wcze​śniej na oczach do​zor​cy po

bez​sku​tecz​nej pró​bie prze​ko​na​nia Ar​naua, by przy ​znał się do he​re​zj i. „Zrób to dla wła​sne​go do​bra
— ra​dził m u — przy ​znaj się i zdaj na ła​ska​wość try ​bu​na​łu”. Te​raz po​wtó​rzy ł ten sam gest — ileż
ra​zy ro​bił to j a​ko ad​wo​kat he​re​ty ​ków? — i na znak Eim e​ri​ca opu​ścił sa​lę.

— Po​tem — cią​gnął Jo​an, wy ​py ​ty ​wa​ny przez Ale​dis — ka​żą m u wy ​m ie​nić j e​go wro​gów.
— Po co?
— Je​śli wspo​m ni któ​re​goś z au​to​rów oskar​że​nia, try ​bu​nał m o​że wziąć pod uwa​gę stron​ni​czość

świad​ka.

— Ale Ar​nau nie wie, kto na nie​go do​niósł — za​uwa​ży ​ła Mar.
— Na ra​zie. Po​tem m o​że się do​wie​dzieć, j e​śli Eim e​ric… ze​chce. W rze​czy ​wi​sto​ści po​wi​nien

po​znać na​zwi​ska świad​ków oskar​że​nia — do​dał na wi​dok zdzi​wio​ny ch m in swo​ich słu​cha​czek —
bo tak za​rzą​dził Bo​ni​fa​cy Ósm y, ale pa​pież j est da​le​ko, więc każ​dy in​kwi​zy ​tor pro​wa​dzi pro​ces po
swo​j e​m u.

— Są​dzę, że żo​na m nie nie​na​wi​dzi — od​po​wie​dział na py ​ta​nie Eim e​ri​ca.
— Dla​cze​góż do​nia Elio​nor m ia​ła​by cię nie​na​wi​dzić? — chciał wie​dzieć in​kwi​zy ​tor.
— Bo nie da​łem j ej po​tom ​stwa.
— A pró​bo​wa​łeś? Ob​co​wa​łeś z nią? Zło​ży ł przy ​się​gę na Ewan​ge​lię.
— Ob​co​wa​łeś z żo​ną? — po​wtó​rzy ł Eim e​ric.
— Nie.
Se​kre​tarz pu​ścił pió​ro w ruch. Ni​co​lau Eim e​ric od​wró​cił się do bi​sku​pa.
— Masz in​ny ch wro​gów? — za​brał głos Be​ren​gu​er d’Erill.
— Tak, m oż​ny ch z m o​ich po​sia​dło​ści, przede wszy st​kim kasz​te​la​na z Mont​bui. — Se​kre​tarz no​-

to​wał wszy st​ko w le​żą​cej przed nim księ​dze. — Po​za ty m j a​ko kon​sul m or​ski wy ​da​łem wie​le wy ​-
ro​ków, m o​im zda​niem spra​wie​dli​wy ch.

— Masz wro​gów wśród kle​ru?
Co m a zna​czy ć to py ​ta​nie? Za​wsze by ł w do​bry ch sto​sun​kach z Ko​ścio​łem .
— Nie, chy ​ba że ktoś z obec​ny ch…
— Człon​ko​wie try ​bu​na​łu są bez​stron​ni — wszedł m u w sło​wo Eim e​ric.
— Mam na​dzie​j ę. — Ar​nau wy ​trzy ​m ał spoj ​rze​nie wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra.
— Chcesz wy ​m ie​nić ko​goś j esz​cze?
— Jak wam wia​do​m o, od wie​lu lat pro​wa​dzę kan​tor. By ć m o​że…
— Nie cho​dzi o to — prze​rwał m u zno​wu Eim e​ric — by ś snuł roz​wa​ża​nia na te​m at te​go, kto

i dla​cze​go m iał​by ci źle ży ​czy ć. Je​śli m asz wro​gów, po​daj ich na​zwi​ska, w prze​ciw​ny m ra​zie od​-
po​wiedz prze​czą​co. No więc m asz czy nie m asz wię​cej wro​gów?! — za​grzm iał Eim e​ric.

— Nie są​dzę, by m m iał.
— No, a po​tem ? — za​py ​ta​ła Ale​dis.
— Po​tem roz​pocz​nie się pro​ces in​kwi​zy ​tor​ski w peł​ny m zna​cze​niu te​go sło​wa. — Jo​an prze​-

niósł się m y ​śla​m i na ry n​ki m ia​ste​czek, do do​m ów tam ​tej ​szy ch pro​m i​nen​tów, przy ​po​m niał so​bie
bez​sen​ne no​ce… Jed​nak ude​rze​nie w stół przy ​wró​ci​ło go do rze​czy ​wi​sto​ści.

— Co m asz na m y ​śli, m ni​chu? — krzy k​nę​ła Mar. Jo​an wes​tchnął i spoj ​rzał j ej w oczy.
— Ła​ciń​skie sło​wo in​qu​isi​tio ozna​cza do​cho​dze​nie, po​szu​ki​wa​nie. In​kwi​zy ​tor po​szu​ku​j e he​re​zj i,

grze​chu. Na​wet kie​dy ist​nie​j e do​nos, pro​ces nie opie​ra się na nim ani się do nie​go nie ogra​ni​cza.
Je​śli oskar​żo​ny nie przy ​zna się sam , try ​bu​nał m u​si szu​kać ukry ​tej praw​dy.

— W j a​ki spo​sób? — za​py ​ta​ła Mar. Jo​an za​m knął oczy i od​po​wie​dział:
— Je​śli cho​dzi ci o tor​tu​ry, to, ow​szem , j est to j e​den ze spo​so​bów.
— Na czy m one po​le​ga​j ą?
— Mo​że Ar​nau nie bę​dzie tor​tu​ro​wa​ny.
— Na czy m po​le​ga​j ą? — upie​ra​ła się Mar.
— Po co ci to wie​dzieć? — za​py ​ta​ła Ale​dis, bio​rąc j ą za rę​kę. — To ty l​ko… przy ​spo​rzy ci

cier​pień.

— Pra​wo nie do​pusz​cza tor​tur pro​wa​dzą​cy ch do śm ier​ci lub trwa​łe​go oka​le​cze​nia — wy ​j a​śnił

Jo​an. — Po​za ty m po​dej ​rza​ny m o​że by ć wzię​ty na m ę​ki ty l​ko raz.

Jo​an pa​trzy ł na swe to​wa​rzy sz​ki, któ​re po​cie​sza​ły się wza​j em ​nie ze łza​m i w oczach. Jed​nak

Eim e​ric zna​lazł spo​sób, by om i​nąć pra​wo. Non ad mo​dum ite​ra​tio​nis sed con​ti​nu​atio​nis, zwy kł
m a​wiać z oso​bli​wy m bły ​skiem w oczach. „Nie po​wtó​rze​nie, lecz kon​ty ​nu​acj a”, tłu​m a​czy ł kan​dy ​-
da​tom na du​chow​ny ch, któ​rzy nie zdą​ży ​li j esz​cze opa​no​wać ła​ci​ny.

— A j e​śli m i​m o tor​tur Ar​nau nie przy ​zna się do wi​ny ? — za​py ​ta​ła Mar, po​cią​ga​j ąc no​sem .
— Zo​sta​nie to wzię​te pod uwa​gę przy wy ​da​wa​niu wy ​ro​ku.
— A kto go wy ​da? Eim e​ric? — To py ​ta​nie za​da​ła Ale​dis.
— Tak, chy ​ba że Ar​naua cze​ka do​ży ​wot​nie wię​zie​nie lub śm ierć na sto​sie, lecz wte​dy po​trzeb​-

na j est rów​nież zgo​da bi​sku​pa. Jed​nak — cią​gnął Jo​an, uprze​dza​j ąc na​stęp​ne py ​ta​nie — w skom ​-
pli​ko​wa​ny ch przy ​pad​kach try ​bu​nał m o​że za​się​gnąć opi​nii bo​ni vi​ri, świec​kiej gru​py li​czą​cej od
trzy ​dzie​stu do osiem ​dzie​się​ciu osób, któ​re przed​sta​wią swe zda​nie na te​m at wi​ny oskar​żo​ne​go i ka​-
ry, na j a​ką za​słu​gu​j e. Wte​dy pro​ces cią​gnie się m ie​sią​ca​m i.

— Któ​re Ar​nau prze​sie​dzi w lo​chu — wes​tchnę​ła Ale​dis.
Jo​an ski​nął gło​wą. Za​pa​dła ci​sza. Ko​bie​ty pró​bo​wa​ły oswo​ić się z ty m , co usły ​sza​ły, m nich

m y ​ślał o j esz​cze j ed​nej za​sa​dzie Eim e​ri​ca: „Wię​zie​nie m u​si by ć od​ra​ża​j ą​ce. Po​win​no m ie​ścić

się w piw​ni​cy po​zba​wio​nej świa​tła — zwłasz​cza sło​necz​ne​go i księ​ży ​co​we​go — oraz by ć na ty ​le
sro​gie i do​kucz​li​we, by skró​cić ży ​cie więź​nia i j ak naj ​szy b​ciej do​pro​wa​dzić do j e​go zgo​nu”.

Pod​czas gdy Ar​nau, brud​ny i ob​szar​pa​ny, stał na środ​ku sa​li, in​kwi​zy ​tor oraz bi​skup po​chy ​li​li

się ku so​bie i za​czę​li szep​tać. Se​kre​tarz wy ​ko​rzy ​stał chwi​lę prze​rwy do upo​rząd​ko​wa​nia pa​pie​rów,
na​to​m iast czte​rej do​m i​ni​ka​nie wbi​li wzrok w oskar​żo​ne​go.

— Jak za​m ie​rzasz po​pro​wa​dzić prze​słu​cha​nie? — za​py ​tał Be​ren​gu​er d’Erill in​kwi​zy ​to​ra.
— Za​cznie​m y j ak zwy ​kle i w m ia​rę roz​wo​j u sy ​tu​acj i bę​dzie​m y przed​sta​wia​li m u za​rzu​ty.
— Chcesz m u j e zdra​dzić?
— Tak. W ty m przy ​pad​ku lep​sze skut​ki przy ​nie​sie pre​sj a dia​lek​ty cz​na, a nie fi​zy cz​na, któ​rej

j ed​nak rów​nież nie wy ​klu​czam …

Ar​nau pró​bo​wał wy ​trzy ​m ać spoj ​rze​nia m ni​chów w czer​ni. Je​den, dwa, trzy, czte​ry … Prze​stą​-

pił z no​gi na no​gę, po czy m zer​k​nął na in​kwi​zy ​to​ra i bi​sku​pa. Wciąż się na​ra​dza​li. Do​m i​ni​ka​nie nie
prze​sta​wa​li wpa​try ​wać się w nie​go ba​daw​czo. Na sa​li pa​no​wa​ła ab​so​lut​na ci​sza, j e​śli nie li​czy ć
le​d​wie sły ​szal​ny ch szep​tów dwóch do​stoj ​ni​ków ko​ściel​ny ch.

— Za​czy ​na się nie​cier​pli​wić — stwier​dził bi​skup, zer​k​nąw​szy na Ar​naua, a po​tem znów na in​-

kwi​zy ​to​ra.

— Przy ​wy kł do roz​ka​zy ​wa​nia i bu​dze​nia po​słu​chu — od​po​wie​dział Eim e​ric. — Mu​si po​go​dzić

się ze swo​im no​wy m po​ło​że​niem , za​ak​cep​to​wać try ​bu​nał i j e​go wła​dzę, pod​dać się nam . Do​pie​ro
wte​dy przy ​stą​pi​m y do prze​słu​cha​nia. Po​ni​że​nie to pierw​szy krok do suk​ce​su.

Bi​skup i in​kwi​zy ​tor na​ra​dza​li się j esz​cze dłu​gą chwi​lę. W ty m cza​sie do​m i​ni​ka​nie nie prze​sta​-

wa​li m ie​rzy ć oskar​żo​ne​go wzro​kiem . Ar​nau pró​bo​wał m y ​śleć o Mar lub o Jo​anie, lecz ile​kroć
przy ​wo​ły ​wał któ​reś z nich, oczy m ni​cha w czer​ni ra​ni​ły go, j ak​by czy ​ta​ły w j e​go m y ​ślach. Bez
prze​rwy prze​stę​po​wał z no​gi na no​gę, się​gnął do bro​dy i wło​sów, prze​ko​nu​j ąc się, że do​słow​nie
ob​rósł bru​dem . Be​ren​gu​er d’Erill i Ni​co​lau Eim e​ric — lśnią​cy zło​tem , roz​par​ci wy ​god​nie za sto​-
łem — rzu​ca​li m u ukrad​ko​we spoj ​rze​nie, a po​tem zno​wu za​czy ​na​li szep​tać.

W koń​cu Ni​co​lau Eim e​ric prze​m ó​wił grzm ią​cy m gło​sem :
— Ar​nau Es​ta​ny ​ol, wiem , żeś zgrze​szy ł.
Za​czę​ło się prze​słu​cha​nie. Ar​nau wziął głę​bo​ki od​dech.
— Nie wiem , co m a​cie na m y ​śli. Uwa​żam się za do​bre​go chrze​ści​j a​ni​na. Sta​ram się…
— Przy ​zna​łeś przed ty m try ​bu​na​łem , że nie ob​cu​j esz z żo​ną. Czy tak po​stę​pu​j e do​bry chrze​-

ści​j a​nin?

— Nie m o​gę utrzy ​m y ​wać sto​sun​ków cie​le​sny ch. Nie wiem , czy wie​cie, że Elio​nor j est m o​j ą

dru​gą żo​ną, i że z pierw​szą rów​nież nie… do​cze​ka​łem się po​tom ​stwa.

— Chcesz po​wie​dzieć, że j e​steś nie​spraw​ny ? — wtrą​cił bi​skup.
— Tak.
Eim e​ric przy ​glą​dał się przez chwi​lę Ar​nau​owi. Oparł łok​cie o stół, splótł dło​nie i za​sło​nił ni​m i

usta. Na​stęp​nie szep​nął coś roz​ka​zu​j ą​cy m to​nem do se​kre​ta​rza.

— Oświad​cze​nie Ju​li An​dreu, ka​pła​na z ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar — za​czął czy ​tać se​kre​-

tarz, za​ta​pia​j ąc się w j ed​ny m z do​ku​m en​tów. — Ja, Ju​li An​dreu, pa​sterz pa​ra​fii San​ta Ma​ria de la
Mar, przed wiel​kim in​kwi​zy ​to​rem Ka​ta​lo​nii ze​zna​j ę, że oko​ło m ar​ca ro​ku Pań​skie​go ty ​siąc trzy ​sta
sześć​dzie​sią​te​go czwar​te​go prze​pro​wa​dzi​łem roz​m o​wę z Ar​nau​em Es​ta​ny ​olem , ba​ro​nem ka​ta​-
loń​skim , na proś​bę j e​go m ał​żon​ki, do​nii Elio​nor, ba​ro​no​wej i kró​lew​skiej wy ​cho​wa​ni​cy, któ​ra wy ​-
zna​ła m i z nie​po​ko​j em , że j ej m ąż nie wy ​peł​nia wzglę​dem niej obo​wiąz​ków m ał​żeń​skich. Ar​nau

Es​ta​ny ​ol po​wie​dział m i wte​dy, że żo​na go nie po​cią​ga, a j e​go cia​ło wzbra​nia się przed ob​co​wa​-
niem z do​nią Elio​nor, że j est zdrów, ale nie m o​że zm u​sić się do po​żą​da​nia żo​ny. Do​dał, że wie, iż
po​peł​nia grzech. — Ni​co​lau Eim e​ric zm ru​ży ł oczy i wbił j e w Ar​naua. — Dla​te​go bar​dzo czę​sto
m o​dli się w ko​ście​le San​ta Ma​ria i prze​zna​cza po​kaź​ne su​m y na bu​do​wę na​szej świą​ty ​ni.

Na sa​li znów za​pa​dła ci​sza. Eim e​ric nie spusz​czał Ar​naua z oka.
— Na​dal tłu​m a​czy sz swe za​nie​dba​nie fi​zy cz​ną nie​spraw​no​ścią? — za​py ​tał w koń​cu.
Ar​nau pa​m ię​tał wspo​m nia​ną roz​m o​wę, choć nie wie​dział j uż do​kład​nie, co…
— Nie pa​m ię​tam , co wte​dy m ó​wi​łem .
— Przy ​zna​j esz więc, że roz​m a​wia​łeś z oj ​cem Ju​li An​dreu?
— Tak.
Ar​nau sły ​szał skrzy ​pie​nie pió​ra se​kre​ta​rza.
— Mi​m o to po​da​j esz w wąt​pli​wość ze​zna​nia du​chow​ne​go. Dla​cze​góż oj ​ciec Ju​li An​dreu m iał​-

by kła​m ać?

— Mo​że po pro​stu się m y ​li, m o​że nie pa​m ię​ta do​kład​nie m o​ich słów…
— Są​dzisz, że gdy ​by nie pa​m ię​tał do​kład​nie wa​szej roz​m o​wy, zło​ży ł​by ta​kie ze​zna​nie?
— Ja ty l​ko twier​dzę, że oj ​ca Ju​li An​dreu m o​że za​wo​dzić pa​m ięć.
— Oj ​ciec Ju​li An​dreu nie j est two​im wro​giem , praw​da? — za​brał głos bi​skup.
— Tak są​dzi​łem .
Ni​co​lau zno​wu spoj ​rzał zna​czą​co na se​kre​ta​rza.
— Oświad​cze​nie Pe​re​go Sa​lve​te’a, du​chow​ne​go z ko​ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar. Ja, Pe​re Sa​-

fo​ete, pa​sterz pa​ra​fii San​ta Ma​ria de la Mar, ze​zna​j ę przed wiel​kim in​kwi​zy ​to​rem Ka​ta​lo​nii, że
w dzień Wiel​kiej No​cy ro​ku Pań​skie​go ty ​siąc trzy ​sta sześć​dzie​sią​te​go siód​m e​go pod​czas m szy kil​-
ku m ęż​czy zn wbie​gło do ko​ścio​ła z wia​do​m o​ścią, że he​re​ty ​cy wy ​kra​dli świę​tą ho​stię. Mszę prze​-
rwa​no i świą​ty ​nię opu​ści​li wszy ​scy wier​ni z wy ​j ąt​kiem Ar​naua Es​ta​ny ​ola, kon​su​la m or​skie​go,
oraz j e​go m ał​żon​ki, do​nii Elio​nor. — „Bie​gnij do swej ży ​dow​skiej ko​chan​ki!”. Sło​wa Elio​nor za​ko​-
ła​ta​ły Ar​nau​owi w gło​wie. Te​raz rów​nież, zu​peł​nie j ak tam ​te​go dnia, prze​szły go ciar​ki. Pod​niósł
wzrok. Ni​co​lau ob​ser​wo​wał go uważ​nie i… uśm ie​chał się. Za​uwa​ży ł j e​go re​ak​cj ę? Se​kre​tarz czy ​-
tał da​lej — …na co kon​sul od​parł, że Bóg nie m o​że go zm u​sić do ob​co​wa​nia z żo​ną…

Ni​co​lau ka​zał se​kre​ta​rzo​wi prze​rwać. Już się nie uśm ie​chał.
— Czy ż​by ksiądz ka​no​nik rów​nież kła​m ał?
„Bie​gnij do swej ży ​dow​skiej ko​chan​ki!”. Dla​cze​go in​kwi​zy ​tor nie po​zwo​lił se​kre​ta​rzo​wi do​koń​-

czy ć? Co on knu​j e? Ży ​dow​ska ko​chan​ka, ży ​dow​ska ko​chan​ka… pło​m ie​nie li​żą​ce cia​ło Has​da​ia, ci​-
sza, roz​wście​czo​ny tłum do​m a​ga​j ą​cy się w m il​cze​niu ze​m sty, wy ​krzy ​ku​j ą​cy nie​sły ​szal​ne sło​wa,
wy ​ce​lo​wa​ny w Ar​naua pa​lec Elio​nor, in​kwi​zy ​tor i bi​skup spo​glą​da​j ą​cy na nie​go i na… obej ​m u​-
j ą​cą go Ra​qu​el.

— Ka​no​nik rów​nież kła​m ie? — po​wtó​rzy ł Ni​co​lau.
— Nie za​rzu​ci​łem ni​ko​m u kłam ​stwa — bro​nił się Ar​nau. Po​trze​bo​wał cza​su do na​m y ​słu.
— Opie​rasz się bo​skim na​ka​zom ? Prze​ciw​sta​wiasz m ał​żeń​skie​m u obo​wiąz​ko​wi chrze​ści​j a​ni​na?
— Nie… nie — za​j ąk​nął się Ar​nau.
— Czy ​li?
— Czy ​li co?
— Czy opie​rasz się bo​skim na​ka​zom ? — po​wtó​rzy ł Eim e​ric pod​nie​sio​ny m gło​sem .
Je​go sło​wa od​bi​ły się echem od ka​m ien​ny ch ścian wiel​kiej sa​li. Ar​nau​owi zdrę​twia​ły no​gi,

osła​bio​ne po ty ​lu dniach spę​dzo​ny ch w lo​chu…

— Try ​bu​nał m o​że uznać two​j e m il​cze​nie za przy ​zna​nie się do wi​ny — ostrzegł go bi​skup.
— Nie, nie opie​ram się bo​skim na​ka​zom . — No​gi za​czy ​na​ły go bo​leć. — Czy Świę​tą In​kwi​zy ​-

cj ę aż tak in​te​re​su​j e m o​j e po​ży ​cie m ał​żeń​skie? Czy grze​chem j est…

— Nie za​pę​dzaj się — prze​rwał m u in​kwi​zy ​tor. — To m y za​da​j e​m y py ​ta​nia.
— Py ​taj ​cie więc.
Eim e​ric za​uwa​ży ł, że Ar​nau krę​ci się ner​wo​wo i raz po raz prze​stę​pu​j e z no​gi na no​gę.
— Za​czy ​na się m ę​czy ć — szep​nął Be​ren​gu​ero​wi d’Erill na ucho.
— Po​zwól​m y m u po​cier​pieć tro​chę w ci​szy — od​parł bi​skup. Znów za​czę​li szep​tać. Ar​nau ko​-

lej ​ny raz po​czuł na so​bie czte​ry pa​ry do​m i​ni​kań​skich oczu. Bo​lą go no​gi, ale m u​si wy ​trzy ​m ać.
Nie m o​że paść na ko​la​na przed Ni​co​lau​em Eim e​ri​kiem . A j e​śli upad​nie? Po​trze​bu​j e… ka​m ie​nia!
Ka​m ie​nia na ra​m io​nach i dłu​giej dro​gi do prze​by ​cia dla Ma​don​ny. Gdzie j e​steś? Czy na​praw​dę
to są twoi przed​sta​wi​cie​le? By ł ty l​ko dziec​kiem , a m i​m o to… Dla​cze​go nie m iał​by wy ​trzy ​m ać
i te​raz? Prze​tasz​czy ł blok skal​ny wa​żą​cy wię​cej od nie​go przez ca​łą Bar​ce​lo​nę, zla​ny po​tem
i krwią, za​grze​wa​ny do wy ​sił​ku przez prze​chod​niów. Czy ż​by nic w nim nie zo​sta​ło z tam ​te​go za​-
cię​cia? Ma ulec fa​na​ty cz​ne​m u m ni​cho​wi? On? Ma​ły ba​sta​ix, któ​re​go po​dzi​wia​li wszy ​scy ró​wie​-
śni​cy z Bar​ce​lo​ny ? Tasz​czy ł ka​m ień do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria, a po​tem wra​cał do do​m u, by na​-
brać sił przed ko​lej ​ny m dniem pra​cy. Do do​m u… Kasz​ta​no​we oczy, wiel​kie kasz​ta​no​we oczy. Ar​-
nau za​drżał i om al nie upadł, bo na​gle zro​zu​m iał, że ko​bie​tą od​wie​dza​j ą​cą m rocz​ny loch by ​ła
Ale​dis. Ni​co​lau Eim e​ric i Be​ren​gu​er d’Erill spoj ​rze​li na sie​bie, gdy Ar​nau się wy ​pro​sto​wał. Po
raz pierw​szy j e​den z do​m i​ni​ka​nów prze​niósł wzrok na swy ch prze​ło​żo​ny ch.

— Nie da​j e się — m ruk​nął nie​spo​koj ​nie bi​skup.
— Z kim za​spo​ka​j asz swe po​trze​by ? — za​py ​tał Ni​co​lau grom ​kim gło​sem .
Tak, to dla​te​go zwró​ci​ła się do nie​go po im ie​niu. Ten głos… Ileż ra​zy sły ​szał go na zbo​czach

gó​ry Mon​tj u​ic.

— Ar​nau Es​ta​ny ​ol! — Krzy k in​kwi​zy ​to​ra wy ​rwał go z za​m y ​śle​nia. — Py ​ta​łem , z kim za​spo​-

ka​j asz swe po​trze​by.

— Nie ro​zu​m iem , co m a​cie na m y ​śli.
— Je​steś m ęż​czy ​zną. Nie ob​cu​j esz z żo​ną. Py ​ta​nie na​rzu​ca się sa​m o: z kim za​spo​ka​j asz swe

po​trze​by ?

— Od lat nie ob​cu​j ę z żo​ną ani z żad​ną in​ną ko​bie​tą — od​po​wie​dział bez​wied​nie.
Do​zor​ca wię​zien​ny stwier​dził, że to j e​go m at​ka.
— Łżesz! — Ar​nau się wzdry ​gnął. — Człon​ko​wie te​go try ​bu​na​łu wi​dzie​li, j ak trzy ​m asz w ob​-

j ę​ciach he​re​ty cz​kę. Czy to nie ob​co​wa​nie z ko​bie​tą?

— Nie ta​kie, j a​kie m a​cie na m y ​śli.
— Cóż skła​nia ko​bie​tę i m ęż​czy ​znę do obej ​m o​wa​nia się pu​blicz​nie, j e​śli nie… — Eim e​ric za​-

czął wy ​m a​chi​wać rę​ka​m i — roz​pu​sta?

— Cier​pie​nie.
— Ja​kie cier​pie​nie? — chciał wie​dzieć bi​skup.
— Ja​kie cier​pie​nie? — po​wtó​rzy ł in​kwi​zy ​tor, pró​bu​j ąc na​kło​nić prze​słu​chi​wa​ne​go, by od​po​-

wie​dział. Ar​nau m il​czał. Kom ​na​tę oświe​tlił pło​ną​cy stos. — Cier​pie​nie spo​wo​do​wa​ne śm ier​cią
he​re​ty ​ka, któ​ry zbez​cze​ścił świę​tą ho​stię? — za​py ​tał po​now​nie, wy ​ty ​ka​j ąc upier​ście​nio​ny m pal​-
cem . — Czy nad ty m bo​le​j e do​bry chrze​ści​j a​nin? Nad ty m , że spra​wie​dli​wość do​się​gła nie​go​-

dziw​ca, świę​to​krad​cę, pod​le​ca i zło​dzie​j a?

— To nie by ​ła j e​go wi​na! — krzy k​nął Ar​nau. Człon​ko​wie try ​bu​na​łu, z se​kre​ta​rzem włącz​nie,

po​ru​szy ​li się na krze​słach.

— Wszy ​scy trzej ska​zań​cy przy ​zna​li się do wi​ny. Dla​cze​go sta​j esz w obro​nie he​re​ty ​ków? Ży ​-

dzi…

— Ży ​dzi! Ży ​dzi! — ob​ru​szy ł się. — Cze​m u ca​ły świat uwziął się na Ży ​dów?
— Czy ż​by ś nie wie​dział? — za​py ​tał in​kwi​zy ​tor, pod​no​sząc głos. — Bo ukrzy ​żo​wa​li Chry ​stu​sa!
— Od​po​ku​to​wa​li j uż za to swo​im ży ​ciem .
Wszy ​scy człon​ko​wie try ​bu​na​łu wle​pi​li wzrok w Ar​naua i unie​śli się na krze​słach.
— Opo​wia​dasz się za prze​ba​cze​niem ? — spy ​tał Be​ren​gu​er d’Erill.
— Czy nie do te​go wła​śnie na​m a​wia nas Pan?
— Na​wró​ce​nie j est j e​dy ​ną dro​gą! Nie m oż​na prze​ba​czy ć ko​m uś, kto nie oka​zu​j e skru​chy ! —

wy ​krzy k​nął Eim e​ric.

— Mó​wi​cie o wy ​da​rze​niach sprzed po​nad ty ​sią​ca trzy ​stu lat. Za cóż m a oka​zy ​wać skru​chę

dzi​siej ​szy Ży d? Prze​cież nie po​no​si wi​ny za to, co sta​ło się przed wie​ka​m i.

— Każ​dy, kto wy ​zna​j e ży ​dow​ską wia​rę, bie​rze na sie​bie wi​nę i od​po​wie​dzial​ność za czy ​ny

przod​ków.

— Prze​cież oni wy ​zna​j ą ty l​ko m y ​śli, prze​ko​na​nia, po​dob​nie j ak m y, chrze​ści​j a​nie… — Eim e​-

ric i Be​ren​gu​er aż pod​sko​czy ​li na krze​słach. Dla​cze​go nie? Prze​cież to praw​da. Czy ten szka​lo​wa​-
ny czło​wiek, któ​ry od​dał ży ​cie za swą wspól​no​tę, nie za​słu​gu​j e na obro​nę? — Jak m y, chrze​ści​j a​-
nie — po​wtó​rzy ł do​bit​nie Ar​nau.

— Po​rów​nu​j esz wia​rę ka​to​lic​ką z he​re​zj ą? — obu​rzy ł się bi​skup.
— Nie po​rów​nu​j ę, bo to za​da​nie was, du​chow​ny ch. Ja ty l​ko po​wie​dzia​łem …
— Do​sko​na​le sły ​sze​li​śm y, co po​wie​dzia​łeś! — prze​rwał m u Ni​co​lau Eim e​ric gniew​nie. — Po​-

sta​wi​łeś na rów​ni wia​rę chrze​ści​j ań​ską, j e​dy ​ną, praw​dzi​wą, z ży ​dow​ską he​re​zj ą.

Ar​nau po​wiódł od​waż​nie wzro​kiem po twa​rzach człon​ków try ​bu​na​łu. Se​kre​tarz nie prze​ry ​wał

pi​sa​nia. Na​wet żoł​nie​rze, któ​rzy z ka​m ien​ny ​m i ob​li​cza​m i strze​gli drzwi, zda​wa​li się wsłu​chi​wać
w skrzy ​pie​nie pió​ra. Ni​co​lau Eim e​ric uśm ie​chał się. Dźwię​ki wy ​da​wa​ne przez pió​ro prze​szy ​ły
Ar​naua do szpi​ku ko​ści. Wzdry ​gnął się. Nie uszło to uwa​gi in​kwi​zy ​to​ra, któ​ry skwi​to​wał j e​go re​ak​-
cj ę sze​ro​kim uśm ie​chem . Tak, to j est two​j e ze​zna​nie, m oż​na by ​ło wy ​czy ​tać z j e​go oczu.

— Są ta​cy j ak m y — po​wtó​rzy ł Ar​nau. Eim e​ric uniósł rę​kę, na​ka​zu​j ąc m u m il​cze​nie.
Se​kre​tarz pi​sał j esz​cze przez kil​ka chwil. Twe sło​wa zo​sta​ły uwiecz​nio​ne, m ó​wił te​raz wzrok in​-

kwi​zy ​to​ra. Gdy se​kre​tarz pod​niósł pió​ro, Ni​co​lau znów się uśm iech​nął.

— Za​wie​szam po​sie​dze​nie do j u​tra — ob​wie​ścił, wsta​j ąc z krze​sła.
Mar nie chcia​ła dłu​żej słu​chać Jo​ana.
— Do​kąd idziesz? — za​py ​ta​ła j ą Ale​dis. Mar spoj ​rza​ła na nią wy ​m ow​nie. — Zno​wu? Cho​dzisz

tam dzień w dzień i nie zdo​ła​łaś…

— Zdo​ła​łam j ą po​wia​do​m ić, że j e​stem w Bar​ce​lo​nie i nie za​po​m nia​łam , co m i zro​bi​ła. — Jo​-

an ukry ł twarz w dło​niach. — Wi​dzia​łam j ą przez okno i prze​ko​na​łam , że Ar​nau na​le​ży do m nie.
Wy ​czy ​ta​łam to w j ej oczach. Chcę, by pa​m ię​ta​ła o ty m przez wszy st​kie dni swe​go ży ​cia i ani na
chwi​lę nie za​po​m i​na​ła, że j ą po​ko​na​łam .

Ale​dis od​pro​wa​dzi​ła wzro​kiem Mar, któ​ra po wy j ​ściu z za​j az​du prze​by ​ła tę sa​m ą co za​wsze

dro​gę i sta​nę​ła przed pa​ła​cem przy uli​cy Mont​ca​da. Za​ko​ła​ta​ła z ca​łej si​ły do bra​m y. Elio​nor j ej

nie przy j ​m ie, ale m u​si wie​dzieć o j ej obec​no​ści.

Jak co dzień sta​ry słu​ga uchy ​lił okien​ko w bra​m ie.
— Pa​ni — po​wie​dział, nie otwie​ra​j ąc drzwi. — Prze​cież wie​cie, że do​nia Elio​nor…
— Wpuść m nie. Chcę j ą ty l​ko zo​ba​czy ć, choć​by przez okno, za któ​ry m się przede m ną cho​wa.
— Do​nia Elio​nor nie po​zwa​la.
— Wie, kto przy ​szedł?
Pe​re zer​k​nął w pa​ła​co​we okna.
— Wie.
Mar znów ude​rzy ​ła ko​łat​ką w bra​m ę.
— Nie na​le​gaj ​cie, pa​ni, bo ina​czej do​nia Elio​nor we​zwie stra​że — prze​ko​ny ​wał sta​rzec.
— Wpuść m nie, Pe​re.
— Do​na Elio​nor nie chce was przy ​j ąć, pa​ni. Ktoś zła​pał Mar za ra​m ię i od​cią​gnął od drzwi.
— To m o​że ze​chce przy ​j ąć m nie — usły ​sza​ła, za​nim zdą​ży ​ła spoj ​rzeć na m ęż​czy ​znę przy ​su​-

wa​j ą​ce​go się do okien​ka.

— Gu​il​lem ! — krzy k​nę​ła, rzu​ca​j ąc m u się na szy ​j ę.
— Pa​m ię​tasz m nie, Pe​re? — za​py ​tał Maur, tu​ląc Mar.
— Jak​że m iał​by m nie pa​m ię​tać?
— Więc prze​każ swej pa​ni, że chcę się z nią wi​dzieć. Gdy sta​rzec za​trza​snął okien​ko, Gu​il​lem

chwy ​cił Mar w pa​sie, uniósł i za​to​czy ł z nią ko​ło w po​wie​trzu. Ro​ze​śm ia​na ko​bie​ta nie bro​ni​ła się.
Za​raz po​tem po​sta​wił j ą na zie​m i, wziął za rę​ce i od​su​nął od sie​bie, by się j ej przy j ​rzeć.

— Mo​j a m a​leń​ka — po​wie​dział rwą​cy m się gło​sem . — Ty ​le ra​zy m a​rzy ​łem , by unieść cię

w ra​m io​nach! Ale te​raz j e​steś znacz​nie cięż​sza. Zm ie​ni​łaś się w praw​dzi​wą…

Mar wtu​li​ła się w nie​go.
— Dla​cze​go m nie zo​sta​wi​łeś? — za​py ​ta​ła, pła​cząc.
— By ​łem zwy ​kły m nie​wol​ni​kiem , m o​j e dziec​ko. Co m o​głem zro​bić?
— My ​śla​łam , że j e​steś dla m nie j ak oj ​ciec.
— My ​śla​łaś? Już tak nie m y ​ślisz?
— Za​wsze bę​dziesz m o​im oj ​cem .
Mar uści​snę​ła Gu​il​le​m a z ca​łej si​ły. „Za​wsze bę​dziesz m o​im oj ​cem ”, po​wtó​rzy ł w m y ​ślach

Maur. Dla​cze​go stra​ci​łem ty ​le cza​su z da​la od niej ? Od​wró​cił się do uchy ​lo​ne​go znów okien​ka
w pa​ła​co​wej bra​m ie.

— Do​na Elio​nor was rów​nież nie chce przy ​j ąć — usły ​szał głos Pe​re​go.
— Prze​każ j ej , że j esz​cze o m nie usły ​szy.
Żoł​nie​rze od​pro​wa​dzi​li go do lo​chów. Gdy do​zor​ca znów przy ​ku​wał go do ścia​ny, Ar​nau nie

spusz​czał wzro​ku z po​sta​ci sku​lo​nej w prze​ciw​le​gły m ką​cie po​nu​rej ce​li. Nie usiadł po wy j ​ściu
straż​ni​ka.

— Co cię łą​czy z Ale​dis?! — krzy k​nął do sta​rusz​ki, kie​dy uci​chły kro​ki w ko​ry ​ta​rzu.
Zda​wa​ło m u się, że po​stać drgnę​ła, j ed​nak po chwi​li znów za​m ar​ła.
— Co cię łą​czy z Ale​dis? — po​wtó​rzy ł. — Po co tu przy ​szła? Dla​cze​go cię od​wie​dza?
W ci​szy, któ​ra m u od​po​wie​dzia​ła, przy ​po​m niał so​bie blask po​chod​ni w ol​brzy ​m ich kasz​ta​no​-

wy ch oczach.

— Co łą​czy Ale​dis z Mar? — spy ​tał znów bła​gal​nie. Ar​nau pró​bo​wał przy ​naj ​m niej usły ​szeć

od​dech sta​rusz​ki, ale j ę​ki i rzę​że​nie więź​niów za​głu​szy ​ły j ej m il​cze​nie. Po​wiódł spoj ​rze​niem po

ścia​nach ce​li. Nikt nie zwra​cał na nie​go uwa​gi.

Na wi​dok Mar wcho​dzą​cej do za​j az​du w to​wa​rzy ​stwie bo​ga​to odzia​ne​go Mau​ra go​spo​darz

prze​stał m ie​szać stra​wę w wiel​kim ko​tle za​wie​szo​ny m nad pa​le​ni​skiem . Je​go pod​nie​ce​nie wzro​sło,
gdy w ślad za ni​m i wkro​czy ​li dwaj nie​wol​ni​cy ob​j u​cze​ni ba​ga​ża​m i Gu​il​le​m a. Dla​cze​go nie za​-
trzy ​m ał się w m ia​stecz​ku han​dlo​wy m , j ak wszy ​scy kup​cy ? — po​m y ​ślał i ru​szy ł wi​tać go​ścia.

— To praw​dzi​wy za​szczy t dla ty ch ni​skich pro​gów — oznaj ​m ił, gnąc się w prze​sad​ny m ukło​-

nie.

Gu​il​lem za​cze​kał, aż go​spo​darz skoń​czy się wdzię​czy ć.
— Masz wol​ne po​ko​j e?
— Tak. Nie​wol​ni​cy m o​gą spać w…
— Py ​tam o dwa po​ko​j e — wszedł m u w sło​wo Gu​il​lem . — Je​den dla m nie, dru​gi dla nich.
Go​spo​darz zer​k​nął na dwóch chłop​ców o wiel​kich czar​ny ch oczach i kę​dzie​rza​wy ch wło​sach,

któ​rzy sta​li w m il​cze​niu za swy m pa​nem .

— Tak — od​po​wie​dział. — Je​śli ta​kie j est wa​sze ży ​cze​nie. Chodź​cie za m ną.
— Oni się wszy st​kim zaj ​m ą. Ale naj ​pierw przy ​nie​ście nam tro​chę wo​dy. Gu​il​lem usiadł z Mar

przy sto​le w j a​dal​ni. Zo​sta​li sa​m i.

— Mó​wisz, że dzi​siaj roz​po​czął się pro​ces?
— Tak, choć nie wiem te​go na pew​no. Tak na​praw​dę nic nie wiem . Nie po​zwo​lo​no m i go zo​ba​-

czy ć.

Gu​il​lem usły ​szał drże​nie w j ej gło​sie. Wy ​cią​gnął rę​kę, by j ą po​cie​szy ć, lecz za​trzy ​m ał się

w pół dro​gi. Nie j est j uż m a​łą dziew​czy n​ką, a on prze​cież… j est zwy ​kły m Mau​rem . Nikt nie po​-
wi​nien m y ​śleć… Wy ​star​czy, że dał się po​nieść em o​cj om przed pa​ła​cem Elio​nor. Dłoń Mar prze​-
by ​ła od​le​głość, któ​rej nie od​wa​ży ​ła się po​ko​nać rę​ka Gu​il​le​m a.

— Je​stem tą sa​m ą oso​bą co przed la​ty. Dla cie​bie za​wsze zo​sta​nę ta​ka sa​m a.
Gu​il​lem się uśm iech​nął.
— A twój m ąż?
— Nie ży ​j e.
Na j ej twa​rzy nie by ​ło śla​du sm ut​ku. Gu​il​lem zm ie​nił te​m at:
— Uda​ło się j a​koś po​m óc Ar​nau​owi? Mar zm ru​ży ​ła oczy i za​ci​snę​ła usta.
— Co m asz na m y ​śli? Nie m o​że​m y m u ni​j ak…
— A Jo​an? Prze​cież j est in​kwi​zy ​to​rem . Wiesz coś o nim ? Nie wsta​wił się za Ar​nau​em ?
— Ten m nich? — Mar skrzy ​wi​ła się z nie​chę​cią i ugry ​zła w j ę​zy k. Po co m ó​wić m u o Jo​anie?

Te​raz naj ​waż​niej ​szy j est Ar​nau, Gu​il​lem wła​śnie dla nie​go przy ​j e​chał do Bar​ce​lo​ny. — Nie, nie
m ógł. Na do​da​tek wiel​ki in​kwi​zy ​tor za nim nie prze​pa​da. Jest tu z na​m i…

— Z na​m i?
— Tak. Po​zna​łam wdo​wę, któ​ra m a na im ię Ale​dis i za​trzy ​m a​ła się tu z dwie​m a cór​ka​m i. Zna

Ar​naua z cza​sów dzie​ciń​stwa. By ​ła aku​rat prze​j az​dem w Bar​ce​lo​nie i do​wie​dzia​ła się o j e​go
aresz​to​wa​niu. To do​bra ko​bie​ta. Dzie​lę z ni​m i trze​m a po​kój . Po​znasz j e pod​czas obia​du.

Gu​il​lem ści​snął dłoń swej ulu​bie​ni​cy.
— A co ty po​ra​bia​łeś przez ten ca​ły czas? — za​py ​ta​ła Mar
Pod​czas gdy Mar i Gu​il​lem roz​pra​wia​li o wy ​da​rze​niach ostat​nich pię​ciu lat, któ​re spę​dzi​li z da​-

la od sie​bie, m i​nę​ło po​łu​dnie i słoń​ce wspię​ło się wy ​so​ko nad Bar​ce​lo​nę. Pierw​sze zj a​wi​ły się
w za​j eź​dzie Te​re​sa i Eu​la​lia. We​szły zgrza​ne, ale we​so​łe, choć uśm iech znik​nął z ich ślicz​ny ch buź

na wi​dok Mar i na wspo​m nie​nie Fran​ce​ski za​m knię​tej w lo​chu.

Prze​m ie​rzy ​ły pół m ia​sta, ko​rzy ​sta​j ąc z no​wej toż​sa​m o​ści i swe​go sie​ro​ce​go oraz… dzie​wi​cze​-

go przy ​odziew​ku. Ni​g​dy przed​tem nie cie​szy ​ły się ta​ką swo​bo​dą i ano​ni​m o​wo​ścią, pra​wo zm u​-
sza​ło j e bo​wiem do no​sze​nia j a​skra​wy ch j e​dwab​ny ch su​kien, po któ​ry ch m oż​na j e by ​ło ła​two
roz​po​znać. „Wcho​dzi​m y ?”, za​py ​ta​ła Te​re​sa, wska​zu​j ąc gło​wą ko​ściół Świę​te​go Ja​ku​ba. Po​wie​-
dzia​ła to szep​tem , bo​j ąc się ścią​gnąć na sie​bie gniew ca​łej Bar​ce​lo​ny. Nic się j ed​nak nie wy ​da​-
rzy ​ło. Wier​ni w świą​ty ​ni pra​wie nie zwró​ci​li na nie uwa​gi, po​dob​nie zresz​tą j ak ka​płan, na któ​re​go
wi​dok dziew​czę​ta spu​ści​ły wzrok i przy ​tu​li​ły się do sie​bie.

Po​tem , ga​wę​dząc i chi​cho​cząc, uda​ły się uli​cą Bo​qu​eria ku wy ​brze​żu. Gdy ​by skrę​ci​ły w uli​cę

Bis​be i do​szły do pla​cu No​va, spo​tka​ły ​by Ale​dis, któ​ra wpa​try ​wa​ła się w okna pa​ła​cu bi​sku​pie​go,
pró​bu​j ąc roz​po​znać Ar​naua lub Fran​ce​scę w sy l​wet​kach m i​ga​j ą​cy ch za wi​tra​ża​m i. Nie wie​dzia​ła
na​wet, w któ​rej sa​li są​dzo​no Ar​naua! Czy prze​słu​cha​no j uż Fran​ce​scę? Jo​an nic o niej nie wie​-
dział. Wzrok Ale​dis błą​dził po ko​lo​ro​wy ch szy b​kach. Po co m u co​kol​wiek m ó​wić, sko​ro i tak nie
m o​że nic po​ra​dzić. Ar​nau j est sil​ny, a Fran​ce​sca… Oni j esz​cze nie zna​j ą Fran​ce​ski.

— Co tak tu ster​czy sz, ko​bie​to? — Je​den z żoł​nie​rzy in​kwi​zy ​cj i wy ​rósł przed nią nie​spo​dzie​wa​-

nie. Nie za​uwa​ży ​ła, j ak pod​cho​dzi. — Na co się ga​pisz?

Ale​dis sku​li​ła się i um knę​ła bez sło​wa. Nie zna​cie Fran​ce​ski, m y ​śla​ła, od​da​la​j ąc się. Żad​ne tor​-

tu​ry nie wy ​do​bę​dą z niej te​go, co skry ​wa​ła ca​łe ży ​cie.

Jo​an wró​cił do za​j az​du j esz​cze przed Ale​dis. Miał na so​bie no​wy ha​bit, któ​ry do​stał w klasz​to​-

rze Sant Pe​re de les Pu​el​les. Na wi​dok Gu​il​le​m a, sie​dzą​ce​go przy sto​le z Mar i cór​ka​m i Ale​dis,
za​m arł na środ​ku j a​dal​ni.

Gu​il​lem spoj ​rzał na nie​go. Czy ten gry ​m as na twa​rzy m ni​cha ozna​cza ra​dość czy ra​czej nie​-

chęć? — po​m y ​ślał.

Na​wet Jo​an nie po​tra​fił​by m u na to od​po​wie​dzieć. Czy Mar wspo​m nia​ła Gu​il​le​m o​wi o j e​go

udzia​le w po​rwa​niu?

Na​gle by ​ły nie​wol​nik przy ​po​m niał so​bie, j ak m nich ob​cho​dził się z nim swe​go cza​su. Jed​nak

wstał, uzna​j ąc, że to nie po​ra na roz​trzą​sa​nie daw​ny ch uraz. Po​win​ni trzy ​m ać się ra​zem dla do​bra
Ar​naua.

— Jak się m asz? — rzu​cił, ści​ska​j ąc do​m i​ni​ka​ni​na za ra​m io​na. — Co ci się sta​ło? — Wska​zał na

j e​go po​si​nia​czo​ną twarz.

Jo​an zer​k​nął na Mar. Od​po​wie​dzia​ło m u to sa​m o za​cię​te i nie​prze​nik​nio​ne spoj ​rze​nie, któ​ry m

ob​rzu​ca​ła go, od​kąd zj a​wił się w dwor​ku pod Ma​ta​ró. Nie, Gu​il​lem nie by ł​by aż tak cy ​nicz​ny, by
py ​tać…

— Przy ​kre spo​tka​nie — od​parł. — Na​wet m ni​chom się ta​kie zda​rza​j ą.
— Za​ło​żę się, że ob​ło​ży ​łeś de​li​kwen​ta klą​twą — uśm iech​nął się Maur, pro​wa​dząc go do sto​łu.

— Czy nie tak sta​no​wi pra​wo? — Jo​an i Mar skrzy ​żo​wa​li spoj ​rze​nia. — Do​brze m ó​wię? Klą​twa
spad​nie na śm iał​ka, któ​ry rę​kę pod​nie​sie na nie​uzbro​j o​ne​go du​chow​ne​go… Bo chy ​ba nie m ia​łeś
przy so​bie bro​ni, bra​cie Jo​anie?

Gu​il​lem nie zdą​ży ł do​strzec na​pię​cia m ię​dzy Mar i m ni​chem , bo w tej sa​m ej chwi​li we​szła do

za​j az​du Ale​dis. Po​wi​ta​nia trwa​ły krót​ko, Gu​il​lem m iał kil​ka py ​tań do Jo​ana:

— Jak ty, in​kwi​zy ​tor, oce​niasz po​ło​że​nie Ar​naua?
— My ​ślę, że Ni​co​lau Eim e​ric bar​dzo chciał​by go ska​zać, nie są​dzę j ed​nak, by cią​ży ​ły na nim

po​waż​ne za​rzu​ty. Pew​nie skoń​czy się na sza​cie po​kut​nej i wy ​so​kiej grzy w​nie, bo o to głów​nie

cho​dzi Eim e​ri​co​wi. Znam Ar​naua, ni​g​dy ni​ko​go nie skrzy w​dził. Mi​m o do​no​su Elio​nor, nie znaj ​-
dą…

— A gdy ​by do​nos Elio​nor po​par​ło kil​ku du​chow​ny ch? — Jo​an stru​chlał na te sło​wa. — Prze​-

cież du​chow​ni nie oskar​ża​li​by go o bła​host​ki…

— Do cze​go zm ie​rzasz?
— Mniej ​sza o to — po​wie​dział Gu​il​lem , m y ​śląc o li​ście Ju​ce​fa. — Co bę​dzie, j e​śli j ed​nak du​-

chow​ni po​prą oskar​że​nie Elio​nor?

Ale​dis nie słu​cha​ła od​po​wie​dzi Jo​ana. Czy po​win​na wy ​j a​wić, co wie? Czy ten Maur m o​że coś

po​ra​dzić? Jest bo​ga​ty i wy ​glą​da na… Na​po​tka​ła wzrok Eu​la​lii i Te​re​sy. Zgod​nie z j ej po​le​ce​niem
do​cho​wa​ły se​kre​tu, ale te​raz wy ​raź​nie za​chę​ca​ły j ą do za​bra​nia gło​su. Nie m u​sia​ła ich na​wet py ​-
tać o zda​nie, obie ski​nę​ły gło​wa​m i. Ale to zna​czy, że… Co z te​go! Prze​cież trze​ba dzia​łać, a ten
Maur…

— To nie wszy st​ko — oznaj ​m i​ła rap​tem , prze​ry ​wa​j ąc wy ​wód Jo​ana.
Wzrok Mar i obu m ęż​czy zn spo​czął na niej .
— Mu​si​cie m i naj ​pierw obie​cać, że nie bę​dzie​cie py ​ta​li, skąd to wiem , ani wra​cać do te​go te​-

m a​tu. Zga​dza​cie się?

— Co chcesz przez to po​wie​dzieć? — za​py ​tał Jo​an.
— To chy ​ba j a​sne, m ni​chu — wark​nę​ła Mar.
Gu​il​lem spoj ​rzał na nią zdu​m io​ny. Dla​cze​go zwra​ca się w ten spo​sób do Jo​ana? Zo​ba​czy ł, że

m nich wbi​j a oczy w blat sto​łu.

— Mów, Ale​dis. Zga​dza​m y się — przy ​stał Gu​il​lem .
— Pa​m ię​ta​cie dwóch m oż​ny ch, któ​rzy m iesz​ka​j ą w ty m za​j eź​dzie?
Gu​il​lem prze​rwał j ej na wzm ian​kę o Ge​ni​sie Pu​igu.
— Ma sio​strę Mar​ga​ri​dę — do​da​ła Ale​dis. Maur ukry ł twarz w dło​niach.
— Mó​wisz, że wła​śnie tu się za​trzy ​m a​li? — za​py ​tał. Ale​dis opo​wie​dzia​ła, cze​go do​wie​dzia​ły

się j ej dziew​czę​ta.

Ule​głość Eu​la​lii wo​bec Ge​ni​sa Pu​iga przy ​nio​sła re​zul​ta​ty. Wy ​ła​do​waw​szy na niej żą​dzę pod​la​-

ną wi​nem , ry ​cerz nie dał się dłu​go pro​sić i chęt​nie wy ​znał j ej , o co oskar​ży ​li Ar​naua przed in​kwi​-
zy ​to​rem .

— Po​noć spa​lił zwło​ki swe​go oj ​ca. Trud​no m i. w to uwie​rzy ć… — za​koń​czy ​ła.
Jo​an spra​wiał wra​że​nie, j ak​by zbie​ra​ło m u się na wy ​m io​ty. Wszy ​scy spoj ​rze​li na nie​go.

Zbladł i przy ​ci​snął rę​kę do ust. Mrok, cia​ło Ber​na​ta wi​szą​ce na pro​wi​zo​ry cz​nej szu​bie​ni​cy, pło​-
m ie​nie…

— Co to zna​czy ? — do​bie​gło go py ​ta​nie Gu​il​le​m a.
— Zo​sta​nie stra​co​ny — zdą​ży ł ty l​ko wy ​krztu​sić i wy ​biegł na uli​cę, za​sła​nia​j ąc rę​ką usta.
Je​go prze​po​wied​nia za​wi​sła nad gło​wa​m i roz​m a​wia​j ą​cy ch, któ​rzy wo​le​li nie pa​trzeć so​bie

w oczy.

— Co za​szło m ię​dzy to​bą i Jo​anem ? — szep​nął Gu​il​lem do Mar, bo m nich dłu​go nie wra​cał.
„By ​łem zwy ​kły m nie​wol​ni​kiem … Co m ógł zro​bić zwy ​kły nie​wol​nik?”. Sło​wa Gu​il​le​m a znów

za​brzm ia​ły j ej w uszach. Je​śli po​wie m u praw​dę… Po​win​ni trzy ​m ać się ra​zem , Jo​an… rów​nież!
Ty l​ko w ten spo​sób m o​gą po​m óc Ar​nau​owi.

— Nic — od​po​wie​dzia​ła, uni​ka​j ąc wzro​ku Gu​il​le​m a. — Prze​cież wiesz, że ni​g​dy za nim nie

prze​pa​da​łam .

— Opo​wiesz m i kie​dy ś o ty m ? Mar spu​ści​ła wzrok.

54

Czte​rej do​m i​ni​ka​nie i se​kre​tarz za​j ę​li m iej ​sca za sto​łem , żoł​nie​rze strze​gli drzwi, a Ar​nau, rów​-

nie brud​ny j ak po​przed​nie​go dnia, tkwił na środ​ku sa​li, ob​ser​wo​wa​ny przez wszy st​kich obec​ny ch.

Chwi​lę po​tem wkro​czy ​li Ni​co​lau Eim e​ric i Be​ren​gu​er d’Erill, wy ​nio​śli i epa​tu​j ą​cy prze​py ​-

chem . Żoł​nie​rze za​sa​lu​to​wa​li, a po​zo​sta​li człon​ko​wie try ​bu​na​łu wsta​li i za​cze​ka​li wy ​pro​sto​wa​ni, aż
no​wo przy ​by ​li zaj ​m ą m iej ​sca.

— Roz​po​czy ​na​m y po​sie​dze​nie — oznaj ​m ił Eim e​ric. — Przy ​po​m i​nam ci — zwró​cił się do Ar​-

naua — że na​dal ze​zna​j esz pod przy ​się​gą.

„Ten Es​ta​ny ​ol — m ruk​nął do bi​sku​pa w dro​dze na sa​lę — wię​cej nam po​wie ze wzglę​du na

przy ​się​gę niż ze stra​chu przed tor​tu​ra​m i”.

— Od​czy ​taj ostat​nią wy ​po​wiedź oskar​żo​ne​go — na​ka​zał se​kre​ta​rzo​wi.
„Wy ​zna​j ą ty l​ko po​glą​dy i prze​ko​na​nia, po​dob​nie j ak m y ” — Ar​naua oszo​ło​m i​ły j e​go wła​sne

sło​wa. Wciąż m a​j ąc przed ocza​m i Mar i Ale​dis, ca​łą noc roz​m y ​ślał o ty m , co po​wie​dział przed
try ​bu​na​łem . Eim e​ric nie dał m u cza​su na wy ​j a​śnie​nia, ale z dru​giej stro​ny … Co m iał po​wie​-
dzieć? Jak wy ​j a​śnić ty m łow​com he​re​ty ​ków przy ​wią​za​nie do Ra​qu​el i j ej ro​dzi​ny ?

Se​kre​tarz czy ​tał da​lej . Nie m o​że skie​ro​wać śledz​twa na Ra​qu​el. Ona i j ej bli​scy dość j uż wy ​-

cier​pie​li, by na​sy ​łać na nich in​kwi​zy ​cj ę…

— Utrzy ​m u​j esz, że wia​ra chrze​ści​j ań​ska spro​wa​dza się do po​glą​dów i prze​ko​nań, któ​re m o​gą

by ć do​bro​wol​nie uzna​wa​ne przez czło​wie​ka? — za​py ​tał Be​ren​gu​er d’Erill. — Two​im zda​niem
zwy ​kły śm ier​tel​nik m o​że są​dzić bo​ską na​ukę?

Cze​m u nie? Ar​nau spoj ​rzał wprost na Eim e​ri​ca. Czy i wy nie j e​ste​ście zwy ​kły ​m i śm ier​tel​ni​ka​-

m i? Skoń​czy na sto​sie. Spa​lą go j ak Has​da​ia i ty ​lu in​ny ch. Prze​szły go ciar​ki.

— Wy ​ra​zi​łem się nie​pre​cy ​zy j ​nie — stwier​dził po chwi​li.
— Więc j ak by ś się te​raz wy ​ra​ził? — za​py ​tał Eim e​ric.
— Nie wiem . Nie po​sia​dam wa​szej wie​dzy. Mo​gę ty l​ko po​wie​dzieć, że wie​rzę w Bo​ga, i za​-

wsze po​stę​po​wa​łem zgod​nie z j e​go na​uką. Je​stem do​bry m chrze​ści​j a​ni​nem .

— Pa​le​nie zwłok wła​sne​go oj ​ca na​zy ​wasz po​stę​po​wa​niem zgod​ny m z bo​ską na​uką?! — wrza​-

snął in​kwi​zy ​tor, zry ​wa​j ąc się na rów​ne no​gi i wa​ląc obie​m a rę​ka​m i w stół.

Ra​qu​el, prze​m y ​ka​j ąc w m ro​ku, szła do do​m u Ju​ce​fa na um ó​wio​ne spo​tka​nie.
— Sa​hat — rzu​ci​ła ty l​ko, sta​j ąc w pro​gu.
Gu​il​lem wstał od sto​łu, przy któ​ry m sie​dział z j ej bra​tem .
— Przy ​kro m i, Ra​qu​el.
W od​po​wie​dzi Ży ​dów​ka wy ​krzy ​wi​ła twarz w bó​lu. Dzie​li​ło ich kil​ka kro​ków, j ed​nak lek​ki ruch

j ej rę​ki spra​wił, że Gu​il​lem pod​szedł i wziął j ą w ra​m io​na. Ob​j ął m oc​no i chciał po​cie​szy ć, lecz
głos uwiązł m u w gar​dle. Po​płacz so​bie, po​m y ​ślał. Niech łzy uga​szą pło​m ie​nie, któ​re wciąż pa​lą
się w two​ich oczach.

Po chwi​li Ra​qu​el od​su​nę​ła się od Gu​il​le​m a i otar​ła łzy.
— Przy ​j e​cha​łeś ze wzglę​du na Ar​naua, praw​da? — za​py ​ta​ła. — Mu​sisz m u po​m óc. My nie​-

wie​le m o​że​m y zro​bić, zresz​tą ty l​ko by ​śm y m u za​szko​dzi​li.

— Mó​wi​łem wła​śnie Ju​ce​fo​wi, że po​trzeb​ny m i j est po​le​ca​j ą​cy, bo chcę po​pro​sić o au​dien​cj ę

na dwo​rze.

Ra​qu​el spoj ​rza​ła py ​ta​j ą​co na bra​ta.
— To się da za​ła​twić — ski​nął gło​wą Ju​cef. — Ksią​żę Ja wraz ze swy m dwo​rem , do​rad​ca​m i

oj ​ca i m ę​ża​m i sta​nu z ca​łe​go kró​le​stwa ob​ra​du​j ą wła​śnie w Bar​ce​lo​nie nad sy ​tu​acj ą na Sar​dy ​nii.
Do​sko​na​le się skła​da.

— Co za​m ie​rzasz? — za​py ​ta​ła Ra​qu​el Mau​ra.
— Jesz​cze nie wiem . Pi​sa​łeś — zwró​cił się do j ej bra​ta że król m a na pień​ku z in​kwi​zy ​to​rem .

— Ju​cef przy ​tak​nął. A ksią​żę?

— Jesz​cze bar​dziej . Ksią​żę Jan j est m e​ce​na​sem kul​tu​ry i sztu​ki. Lu​bi m u​zy ​kę i po​ezj ę, spra​sza

do sie​bie do Ge​ro​ny pi​sa​rzy i m y ​śli​cie​li. Wszy ​scy oni sprze​ci​wia​j ą się zde​cy ​do​wa​nie ata​kom
Eim e​ri​ca na Ra​m o​na Llul​la. In​kwi​zy ​cj a j est źle wi​dzia​na przez ka​ta​loń​skich fi​lo​zo​fów. Na po​cząt​-
ku wie​ku za​rzu​ci​ła bo​wiem he​re​zj ę czter​na​stu dzie​łom m e​dy ​ka Ar​naua de Vil​la​no​va, a pi​sm a Mi​-
ko​ła​j a z Ka​la​brii zo​sta​ły po​tę​pio​ne z te​go wła​śnie po​wo​du przez sa​m e​go Eim e​ri​ca. Te​raz in​kwi​zy ​-
cj e uwzię​ła się na in​ne​go wiel​kie​go m i​strza, na Ra​m o​na Llul​la, zu​peł​nie j ak​by od​rzu​ca​ła wszy st​ko
co ka​ta​loń​skie. Ty l​ko nie​licz​ni m a​j ą j esz​cze od​wa​gę się​gać po pió​ro, wszy ​scy bo​j ą się in​kwi​zy ​to​-
ra. Trud​no się dzi​wić, sko​ro Mi​ko​łaj z Ka​la​brii skoń​czy ł na sto​sie. Po​za ty m m a​rze​nie Eim e​ri​ca,
by pod​po​rząd​ko​wać so​bie get​ta ży ​dow​skie w Ka​ta​lo​nii, go​dzi w in​te​re​sy sa​m e​go księ​cia. Nie za​-
po​m i​naj , że on ży ​j e z na​szy ch po​dat​ków. Dla​te​go chęt​nie cię wy ​słu​cha — za​koń​czy ł Ju​cef. —
Ale nie łudź się, nie są​dzę, by chciał wy ​po​wie​dzieć in​kwi​zy ​cj i otwar​tą woj ​nę.

W głę​bi du​szy Gu​il​lem m u​siał przy ​znać m u ra​cj ę.
Pa​le​nie zwłok?
Ni​co​lau Eim e​ric na​dal stał z rę​ka​m i wspar​ty ​m i o świ​dru​j ąc oskar​żo​ne​go wzro​kiem . Zbladł.
— Twój oj ​ciec — rzu​cił przez zę​by — by ł de​m o​nem pod​j u​dza​j ą​cy m lud. Dla​te​go go stra​co​no

i dla​te​go go spa​li​łeś. Chcia​łeś, by zgi​nął j ak de​m on.

Mó​wiąc ostat​nie sło​wa, Eim e​ric wy ​ce​lo​wał pa​lec w Ar​naua.
Skąd wie? Ty l​ko j ed​na oso​ba m o​gła… Se​kre​tarz skro​bał pió​rem po pa​pie​rze. To nie​m oż​li​we.

Jo​an nie… Ar​nau po​czuł, że no​gi się pod nim ugi​na​j ą.

— Za​prze​czasz, że spa​li​łeś tru​pa swe​go oj ​ca? — za​py ​tał Be​ren​gu​er d’Erill.
Jo​an nie m ógł na nie​go do​nieść!

— Za​prze​czasz?! — za​grzm iał Eim e​ric.
Twa​rze człon​ków try ​bu​na​łu stę​ża​ły. Ar​nau po​czuł m dło​ści.
— Nie m ie​li​śm y co j eść! — krzy k​nął. — Czy wy w ogó​le wie​cie, co to głód? — Po​si​nia​łe ob​-

li​cze oj ​ca z wy ​wie​szo​ny m j ę​zy ​kiem sto​pi​ło się z twa​rza​m i pa​trzą​cy ​m i na nie​go zza sto​łu. Jo​an?
Dla​cze​go go j uż nie od​wie​dza? — Nie m ie​li​śm y co j eść! — Za​ko​ła​ta​ły m u w gło​wie sło​wa oj ​ca:
„Na two​im m iej ​scu by m się nie pod​da​wał”.

Ar​nau rzu​cił się na Eim e​ri​ca, któ​ry stał wy ​nio​śle, świ​dru​j ąc go wzro​kiem . Jed​nak żoł​nie​rze zła​-

pa​li go w pół dro​gi i za​wle​kli z po​wro​tem na śro​dek sa​li.

— Spa​li​łeś oj ​ca, bo by ł de​m o​nem ?! — ry k​nął Eim e​ric.
— Mój oj ​ciec nie by ł żad​ny m de​m o​nem ! — Ar​nau pró​bo​wał wy ​rwać się straż​ni​kom .
— A j ed​nak spa​li​łeś j e​go zwło​ki.
Jo​anie, dla​cze​go? Je​steś m o​im bra​tem , a Ber​nat… Ber​nat ko​chał cię j ak ro​dzo​ne​go sy ​na. Ar​-

nau spu​ścił gło​wę i za​wisł na ra​m io​nach żoł​nie​rzy. Dla​cze​go?

— Mat​ka ci ka​za​ła? Ar​nau uniósł gło​wę.
— Two​j a m at​ka j est cza​row​ni​cą, któ​ra prze​no​si czar​cią cho​ro​bę — do​dał bi​skup.
Co oni wy ​ga​du​j ą?
— Po​twier​dzasz, że twój oj ​ciec za​bił m ło​de​go cze​lad​ni​ka, by cię uwol​nić?
— Co? — wy ​krztu​sił Ar​nau.
— Ty z ko​lei za​m or​do​wa​łeś chrze​ści​j ań​skie​go chłop​ca. Co za​m y ​śla​łeś z nim zro​bić?
— Ro​dzi​ce ci ka​za​li? — za​py ​tał bi​skup.
— Chcia​łeś m u wy ​rwać ser​ce? — drą​ży ł Eim e​ric.
— Ile dzie​ci m asz na su​m ie​niu?
— Co cię łą​czy z he​re​ty ​ka​m i?
In​kwi​zy ​tor i bi​skup za​rzu​ci​li Ar​naua py ​ta​nia​m i. Oj ​ciec, m at​ka, chrze​ści​j ań​skie dzie​ci, m or​der​-

stwa, ser​ca, he​re​ty ​cy, Ży ​dzi… Jo​an! Ar​nau znów opu​ścił gło​wę. Trząsł się.

— Przy ​zna​j esz się? — rzu​cił na ko​niec Eim e​ric.
Ar​nau m il​czał. Człon​ko​wie try ​bu​na​łu cze​ka​li, pa​trząc na oskar​żo​ne​go zwi​sa​j ą​ce​go z ra​m ion

straż​ni​ków. W koń​cu in​kwi​zy ​tor po​zwo​lił go wy ​pro​wa​dzić.

— Stać! — krzy k​nął in​kwi​zy ​tor. Żoł​nie​rze od​wró​ci​li się. — Ar​nau Es​ta​ny ​ol! — krzy k​nął. —

Ar​nau Es​ta​ny ​ol! — po​wtó​rzy ł.

Ar​nau uniósł wol​no gło​wę i spoj ​rzał na Eim e​ri​ca.
— Za​bierz​cie go — rzu​cił in​kwi​zy ​tor do żoł​nie​rzy, gdy ty l​ko po​czuł na so​bie j e​go wzrok. —

A wy pisz​cie — ostat​nie sło​wa, skie​ro​wa​ne do se​kre​ta​rza, do​bie​gły Ar​naua j uż zza pro​gu. —
Oskar​żo​ny nie za​prze​czy ł żad​ne​m u z za​rzu​tów po​sta​wio​ny ch m u przez try ​bu​nał i wzbra​niał się
przed przy ​zna​niem do wi​ny, uda​j ąc om dle​nie. Zdra​dził się j ed​nak za​raz po za​wie​sze​niu po​sie​dze​-
nia, kie​dy to, wy ​wle​ka​ny z sa​li, za​re​ago​wał na we​zwa​nie in​kwi​zy ​to​ra.

Skrzy ​pie​nie pió​ra od​pro​wa​dzi​ło Ar​naua aż do lo​chów.
Gu​il​lem roz​ka​zał swy m nie​wol​ni​kom prze​nieść ba​ga​że do m ia​stecz​ka ku​piec​kie​go, po​ło​żo​ne​go

nie​da​le​ko za​j az​du Es​ta​ny ​er, któ​re​go wła​ści​ciel z ża​lem że​gnał go​ścia. Maur nie​chęt​nie roz​sta​wał
się z Mar, bał się j ed​nak, że Ge​nis Pu​ig go roz​po​zna. Słu​żą​cy Gu​il​le​m a krę​ci​li ty l​ko gło​wa​m i na
prze​ko​ny ​wa​nia go​spo​da​rza, pró​bu​j ą​ce​go za​trzy ​m ać m a​j ęt​ne​go kup​ca.

„Co m i po go​ściach, któ​rzy nie pła​cą?”, m ru​czał, prze​li​cza​j ąc m o​ne​ty wrę​czo​ne m u przez nie​-

wol​ni​ków.

Z dziel​ni​cy ży ​dow​skiej Gu​il​lem udał się wprost do m ia​stecz​ka ku​piec​kie​go. Nikt z za​kwa​te​ro​-

wa​ny ch tam kup​ców, bę​dą​cy ch prze​j az​dem w Bar​ce​lo​nie, nie znał go z daw​ny ch cza​sów, gdy
pra​co​wał dla Ar​naua.

— Mam m a​ga​zy ​ny w Pi​zie — od​po​wie​dział na py ​ta​nie sy ​cy ​lij ​skie​go kup​ca, któ​ry przy ​siadł

się do nie​go pod​czas obia​du.

— A co cię spro​wa​dza do Bar​ce​lo​ny ? — chciał wie​dzieć Sy ​cy ​lij ​czy k.
Przy ​j a​ciel w ta​ra​pa​tach, j uż m iał od​po​wie​dzieć Gu​il​lem . Sy ​cy ​lij ​czy k by ł ni​skim , ły ​sy m m ęż​-

czy ​zną o ostry ch ry ​sach. Przed​sta​wił się j a​ko Ja​co​po Ler​car​do. Gu​il​lem od​by ł wła​śnie dłu​gą po​-
ga​węd​kę z Ju​ce​fem , ale uznał, że nie za​szko​dzi za​się​gnąć j esz​cze j ę​zy ​ka.

— Przed la​ty utrzy ​m y ​wa​łem bli​skie kon​tak​ty z Ka​ta​lo​nią, po​sta​no​wi​łem więc od​wie​dzić Bar​-

ce​lo​nę w dro​dze po​wrot​nej z Wa​len​cj i. Chcę po​znać tu​tej ​szy ry ​nek.

— Nie m a wie​le do po​zna​wa​nia — stwier​dził Sy ​cy ​lij ​czy k. Gu​il​lem cze​kał na dal​sze wy ​j a​śnie​-

nia, lecz Ja​co​po za​j ął się zu​pą m ię​sną. Ten czło​wiek da się wcią​gnąć w roz​m o​wę ty l​ko ko​m uś, kto
zna się na in​te​re​sach rów​nie do​brze j ak on, po​m y ​ślał Maur.

— Za​uwa​ży ​łem , że od m o​j ej ostat​niej wi​zy ​ty sy ​tu​acj a bar​dzo się zm ie​ni​ła. Na tar​go​wi​skach

prze​sta​li han​dlo​wać chło​pi. A pa​m ię​tam , że przed la​ty ruch by ł tu ta​ki, że zwa​śnio​ny ch kup​ców
i wie​śnia​ków m u​sie​li roz​dzie​lać nad​zor​cy m iar i wag…

— Któ​rzy te​raz zo​sta​li bez pra​cy — skwi​to​wał Sy ​cy ​lij ​czy k z uśm ie​chem . — Chło​pi nie wy ​-

twa​rza​j ą j uż ży w​no​ści i nie han​dlu​j ą na tar​go​wi​skach m iej ​skich. Zdzie​siąt​ko​wa​ły ich epi​de​m ie,
zie​m ia nie ro​dzi, więc j ej wła​ści​cie​le po​rzu​ca​j ą j ą lub za​m ie​nia​j ą w ugo​ry. Wie​śnia​cy ucie​ka​j ą
do Wa​len​cj i, skąd wła​śnie przy ​by ​wasz.

— Od​wie​dzi​łem kil​ku zna​j o​m y ch z daw​ny ch lat. — Sy ​cy ​lij ​czy k zer​k​nął na nie​go znad m i​ski.

— Już nie in​we​stu​j ą pie​nię​dzy w ry ​zy ​kow​ne trans​ak​cj e han​dlo​we, wo​lą wy ​ku​py ​wać m iej ​skie
dłu​gi. Za​m ie​ni​li się w ren​tie​rów. Po​noć za​dłu​że​nie m ia​sta, któ​re dzie​więć lat te​m u wy ​no​si​ło
w przy ​bli​że​niu sto sześć​dzie​siąt dzie​więć ty ​się​cy fun​tów, się​gnę​ło dwu​stu ty ​się​cy fun​tów i wciąż
ro​śnie. Mia​sto nie m o​że spła​cić cen​sa​les ani vio​la​rios sta​no​wią​cy ch za​bez​pie​cze​nie dłu​gu. Bar​ce​-
lo​na stoi na skra​j u ban​kruc​twa.

Gu​il​lem przy ​po​m niał so​bie od​wiecz​ną dy s​ku​sj ę nad za​ka​za​ny ​m i przez Ko​ściół od​set​ka​m i od

po​ży ​czek pie​nięż​ny ch. Mi​m o iż dzia​łal​ność ku​piec​ka pod​upa​dła, a więc zm a​la​ły zy ​ski z wy ​m ia​ny
han​dlo​wej , chrze​ści​j a​nie i ty m ra​zem zna​leź​li spo​sób, by om i​nąć ofi​cj al​ny za​kaz, i wy ​m y ​śli​li tak
zwa​ne cen​sa​les lub vio​la​rios. Za​m oż​ni oby ​wa​te​le udzie​la​li po​ży ​czek m ia​stu, to z ko​lei zo​bo​wią​zy ​-
wa​ło się spła​cać j e w co​rocz​ny ch ra​tach, któ​re — a j ak​że — za​wie​ra​ły za​ka​za​ne od​set​ki. W przy ​-
pad​ku vio​la​rios zwró​co​na po​ży cz​ka prze​wy ż​sza​ła o j ed​ną trze​cią su​m ę wy j ​ścio​wą. Na do​da​tek
wy ​ku​py ​wa​nie dłu​gów m iej ​skich wol​ne by ​ło od ry ​zy ​ka, nie​unik​nio​ne​go przy ope​ra​cj ach za​m or​-
skich. Oczy ​wi​ście pó​ki Bar​ce​lo​na by ​ła wy ​pła​cal​na…

— A na ra​zie, nim na​stą​pi ko​niec, Ka​ta​lo​nia to raj dla ty ch, któ​rzy chcą ła​two i szy b​ko za​ro​-

bić… — stwier​dził Sy ​cy ​lij ​czy k.

— Wy ​prze​da​j ąc… — wszedł m u w sło​wo Gu​il​lem .
— Prze​waż​nie. — Sy ​cy ​lij ​czy k stał się bar​dziej roz​m ow​ny. — Ale rów​nież ku​pu​j ąc, oczy ​wi​-

ście pod wa​run​kiem , że uży ​j e się od​po​wied​niej m o​ne​ty. Kurs zło​te​go flo​re​na do srebr​ne​go cro​ata
w ża​den spo​sób nie od​po​wia​da rze​czy ​wi​sto​ści ani sy ​tu​acj i na ry n​kach za​gra​nicz​ny ch. Choć sre​-
bro j est m a​so​wo od​pro​wa​dza​ne z Ka​ta​lo​nii, król wbrew za​sa​dom ry n​ku i zdro​we​go roz​sąd​ku pod​-
trzy ​m u​j e kurs zło​te​go flo​re​na. I bę​dzie go to sło​no kosz​to​wać.

— Jak m y ​ślisz, dla​cze​go Piotr Trze​ci tak po​stę​pu​j e? Za​wsze do​tąd po​stę​po​wał dość roz​waż​-

nie…

— To kwe​stia czy ​sto po​li​ty cz​na — orzekł Ja​co​po. — Flo​ren j est m o​ne​tą kró​lew​ską bi​tą w m en​-

ni​cy w Mont​pel​lier, pod​le​ga​j ą​cej bez​po​śred​nio m o​nar​sze. Cro​aty na​to​m iast bi​te są na kró​lew​skiej
kon​ce​sj i w m ia​stach ta​kich j ak Bar​ce​lo​na czy Wa​len​cj a. Mo​nar​cha wo​li się m y ​lić, niż ob​ni​ży ć
kurs swej m o​ne​ty. My na​to​m iast po​win​ni​śm y by ć m u do​zgon​nie wdzięcz​ni za tę po​m y ł​kę. Na​rzu​-
co​ny przez kró​la pa​ry ​tet zło​ta do sre​bra j est trzy ​na​ście ra​zy wy ż​szy od obo​wią​zu​j ą​ce​go na in​-
ny ch ry n​kach!

— A co z kró​lew​skim skarb​cem ?
Do te​go wła​śnie ca​ły czas zm ie​rzał Gu​il​lem .
— Trzy ​na​sto​krot​nie prze​ce​nio​ny ! — za​re​cho​tał Sy ​cy ​lij ​czy k. — Król na​dal wo​j u​j e z Ka​sty ​lią,

choć naj ​praw​do​po​dob​niej woj ​na m a się j uż ku koń​co​wi. Piotr Okrut​ny nie da​j e so​bie ra​dy z m oż​-
no​wład​ca​m i, któ​rzy opo​wie​dzie​li się po stro​nie Hen​ry ​ka Tra​sta​m a​ry, a i Pio​tro​wi Ce​re​m o​nial​ne​-
m u wier​ne po​zo​sta​ły j uż ty l​ko m ia​sta, no i m o​że j esz​cze Ży ​dzi. Woj ​na prze​ciw​ko Ka​sty ​lii zruj ​no​-
wa​ła m o​nar​chę. Czte​ry la​ta te​m u kor​te​zy ob​ra​du​j ą​ce w Mon​zón przy ​zna​ły m u po​m oc w wy ​so​-
ko​ści dwu​stu sie​dem ​dzie​się​ciu ty ​się​cy fun​tów w za​m ian za ko​lej ​ne ustęp​stwa na rzecz m oż​ny ch
i m iast. Król zdo​by ​wa pie​nią​dze na woj ​nę kosz​tem swej wła​dzy, co ni​cze​go do​bre​go m u nie wró​-
ży. A te​raz j esz​cze ten bunt na Kor​sy ​ce… Je​śli za​m ie​rzasz pro​wa​dzić in​te​re​sy z dwo​rem , wy ​bij
to so​bie z gło​wy.

Jed​nak Gu​il​lem nie słu​chał j uż Sy ​cy ​lij ​czy ​ka. Po​ta​ki​wał ty l​ko od​ru​cho​wo i uśm ie​chał się, gdy ż

m iał wra​że​nie, że roz​m ów​ca na to wła​śnie cze​ka. Król j est zruj ​no​wa​ny, a Ar​nau na​le​ży do j e​go
głów​ny ch wie​rzy ​cie​li. Przed wy ​j az​dem Gu​il​le​m a z Bar​ce​lo​ny dług m o​nar​chy wo​bec j e​go przy ​-
j a​cie​la opie​wał na po​nad dzie​sięć ty ​się​cy fun​tów. Ile wy ​no​si te​raz? Za​pew​ne król nie pła​cił na​wet
od​se​tek od ta​nich kre​dy ​tów. „Zo​sta​nie stra​co​ny ”, za​ko​ła​ta​ły m u w gło​wie sło​wa Jo​ana. „Eim e​ric
chce wy ​ko​rzy ​stać Ar​naua do um oc​nie​nia swej wła​dzy — po​wie​dział Ju​cef. — Król za​le​ga z po​-
dat​ka​m i dla pa​pie​ża, więc in​kwi​zy ​tor obie​cał po​dzie​lić się z bi​sku​pem Rzy ​m u for​tu​ną Ar​naua”.
Czy Piotr III ze​chce zo​stać dłuż​ni​kiem pa​pie​ża, któ​ry do​pie​ro co pod​wa​ży ł pra​wa Ara​go​nii do
Kor​sy ​ki, czy m przy ​czy ​nił się do wy ​bu​chu po​wsta​nia na wy ​spie? Ty l​ko j ak na​kło​nić m o​nar​chę do
wy ​stą​pie​nia prze​ciw​ko in​kwi​zy ​cj i?

— Wa​sza pro​po​zy ​cj a brzm i in​te​re​su​j ą​co.
Głos księ​cia po​niósł się po prze​stron​nej sa​li Ti​nell. Mi​m o m ło​de​go wie​ku szes​na​sto​let​ni ksią​żę

Jan do​pie​ro co prze​wod​ni​czy ł w im ie​niu oj ​ca zgro​m a​dze​niu par​la​m en​tu ob​ra​du​j ą​ce​m u nad sar​-
dy ń​skim po​wsta​niem . Gu​il​lem przy j ​rzał się ukrad​kiem na​stęp​cy Pio​tra III. Ksią​żę za​sia​dał na tro​-
nie, po któ​re​go obu stro​nach sta​li do​rad​cy : Ju​an Fer​nan​dez de He​re​dia oraz Fran​cesc de Pe​rel​lós.
Wbrew po​gło​skom o j e​go sła​bo​wi​to​ści ten wła​śnie chło​piec przed dwo​m a la​ty zm u​szo​ny by ł osą​-
dzić, ska​zać i po​słać na sza​fot wi​ceh​ra​bie​go Ber​na​ta de Ca​bre​ra, któ​ry opie​ko​wał się nim od ko​ły ​-
ski. Po eg​ze​ku​cj i na ry n​ku w Sa​ra​gos​sie ksią​żę prze​słał oj ​cu, Pio​tro​wi Ce​re​m o​nial​ne​m u, gło​wę
swe​go wy ​cho​waw​cy.

Jesz​cze w dniu po​ga​węd​ki z Sy ​cy ​lij ​czy ​kiem Gu​il​lem zo​stał przy ​j ę​ty przez Fran​ce​sca de Pe​rel​-

lós. Wy ​słu​chaw​szy go uważ​nie, do​rad​ca ka​zał m u po​cze​kać za drzwia​m i. Gdy po dłuż​szy m cza​sie
zo​stał wpusz​czo​ny, zna​lazł się w naj ​wspa​nial​szej kom ​na​cie, j a​ką kie​dy ​kol​wiek oglą​dał: w wiel​kiej ,
sze​ro​kiej na trzy ​dzie​ści m e​trów sa​li o skle​pie​niu z sied​m iu dłu​gich łu​ków się​ga​j ą​cy ch pra​wie do
sa​m ej zie​m i i na​gich, oświe​tlo​ny ch po​chod​nia​m i ścia​nach. Ksią​żę i j e​go do​rad​cy cze​ka​li na nie​-

go w głę​bi sa​li Ti​nell.

Gu​il​lem przy ​klęk​nął na j ed​no ko​la​no j esz​cze wie​le kro​ków przed tro​nem .
— Mu​si​cie j ed​nak pa​m ię​tać — cią​gnął ksią​żę — że nie wy ​stą​pi​m y prze​ciw​ko in​kwi​zy ​cj i.
Fran​cesc de Pe​rel​lós spoj ​rzał na Mau​ra po​ro​zu​m ie​waw​czo, za​chę​ca​j ąc go do za​bra​nia gło​su.
— To nie bę​dzie ko​niecz​ne, wa​sza wy ​so​kość.
— W ta​kim ra​zie zga​dzam się — rzekł ksią​żę, po czy m wstał i opu​ścił sa​lę w to​wa​rzy ​stwie Ju​-

ana Fer​nan​de​za de ge​re​dia.

— Wstań​cie — zwró​cił się do Mau​ra Fran​cesc de Pe​rel​lós. — Kie​dy to się sta​nie?
— Je​śli wszy st​ko pój ​dzie do​brze, j u​tro. Naj ​póź​niej po​j u​trze.
— Po​wia​do​m ię na​czel​ni​ka m ia​sta.
Słoń​ce chy ​li​ło się j uż ku za​cho​do​wi, gdy Gu​il​lem opusz​czał pa​łac kró​lew​ski. Spoj ​rzał na bez​-

chm ur​ne śród​ziem ​no​m or​skie nie​bo i wziął głę​bo​ki od​dech. Jest j esz​cze du​żo do zro​bie​nia. Kil​ka
go​dzin wcze​śniej , pod​czas po​ga​węd​ki z Sy ​cy ​lij ​czy ​kiem Ja​co​pem , otrzy ​m ał wia​do​m ość od Ju​ce​-
fa: Do​rad​ca Fran​cesc Pe​rel​lós przy j ​m ie cię dzi​siaj w pa​ła​cu kró​lew​skim po po​sie​dze​niu par​la​-
m en​tu. Gu​il​lem wie​dział, j ak za​in​te​re​so​wać księ​cia. Wy ​star​czy po pro​stu um o​rzy ć dług kró​lew​ski
fi​gu​ru​j ą​cy w księ​gach ra​chun​ko​wy ch Ar​naua, unie​m oż​li​wia​j ąc pa​pie​żo​wi j e​go prze​j ę​cie. Po​zo​-
sta​j e ty l​ko j ed​no „ale”. Jak uwol​nić Ar​naua, nie zm u​sza​j ąc księ​cia Ge​ro​ny do wy ​stą​pie​nia prze​-
ciw​ko in​kwi​zy ​cj i?

Przed au​dien​cj ą Gu​il​lem wy ​brał się na spa​cer. No​gi po​nio​sły go na róg ulic Ca​nvis No​us i Ca​-

nvis Vells. Kan​tor Ar​naua by ł za​m knię​ty. Za​pew​ne Ni​co​lau Eim e​ric prze​j ął księ​gi ra​chun​ko​we,
by nie wy ​prze​da​no dóbr oskar​żo​ne​go, a su​biek​ci się roz​pierz​chli. Maur spoj ​rzał na ople​cio​ny rusz​-
to​wa​nia​m i ko​ściół San​ta Ma​ria. Jak to m oż​li​we, że ktoś, kto po​świę​cił wszy st​ko dla tej świą​ty ​ni…
Skie​ro​wał się ku Kon​su​la​to​wi Mor​skie​m u i wy ​brze​żu.

— Jak się m ie​wa twój pan? — usły ​szał za ple​ca​m i. Obej ​rzał się i zo​ba​czy ł tra​ga​rza por​to​we​go

z wiel​kim wo​rem na ple​cach. Przed la​ty Ar​nau udzie​lił m u po​ży cz​ki, a on spła​cił j ą co do gro​sza.
Gu​il​lem wzru​szy ł ra​m io​na​m i i ścią​gnął brwi. Wła​śnie roz​ła​do​wy ​wa​no okręt i nie​ba​wem oto​czy ​ła
Mau​ra grup​ka ob​j u​czo​ny ch ba​sta​ixos. „Cze​go oni chcą od Ar​naua? — rzu​cił ko​lej ​ny. — Jak m o​gą
oskar​żać go o he​re​zj ę?”. Rów​nież te​m u tra​ga​rzo​wi Ar​nau po​ży ​czy ł kie​dy ś pie​nią​dze, bo​daj ​że na
po​sag dla cór​ki. Ilu z nich od​wie​dzi​ło kan​tor Ar​naua? „Je​śli go zo​ba​czy sz — po​wie​dział ktoś in​ny
— prze​każ m u, że u stóp Ma​don​ny pa​li się świecz​ka w j e​go in​ten​cj i. Pil​nu​j e​m y, by nie zga​sła”.
Gu​il​lem chciał wy ​j a​śnić, że nie wi​du​j e Ar​naua, ale ba​sta​ixos nie do​pu​ści​li go do gło​su. Za​czę​li
zło​rze​czy ć na in​kwi​zy ​cj ę, a po​tem ru​szy ​li z ła​dun​ka​m i ku m ia​stu.

Od​pro​wa​dziw​szy wzro​kiem wzbu​rzo​ny ch ba​sta​ixos, Gu​il​lem skie​ro​wał się zde​cy ​do​wa​ny m

kro​kiem do pa​ła​cu.

Te​raz znów stał przed kan​to​rem Ar​naua, za j e​go ple​ca​m i noc ob​ry ​so​wy ​wa​ła kon​tu​ry ko​ścio​ła

San​ta Ma​ria. Przy ​szedł po pod​pi​sa​ne przed la​ty przez Abra​ha​m a Le​vie​go zle​ce​nie wy ​pła​ty, któ​re
wła​sno​ręcz​nie ukry ł w m u​rze. Drzwi kan​to​ru by ​ły za​m knię​te na klucz, ale Gu​il​lem pa​m ię​tał, że
j ed​no z okien na par​te​rze się nie do​m y ​ka. Spraw​dził, czy nikt nie krę​ci się w po​bli​żu. Ar​nau ni​g​dy
nie do​wie​dział się o ist​nie​niu te​go do​ku​m en​tu. Gu​il​lem i Has​dai, świa​do​m i, że Ar​nau nie za​ak​cep​-
tu​j e pie​nię​dzy po​cho​dzą​cy ch z han​dlu nie​wol​ni​ka​m i, po​sta​no​wi​li za​ta​ić zy ​ski z ope​ra​cj i. Po​m ógł
im w ty m Abra​ha​m a Le​vi, zna​j o​m y Ży d gosz​czą​cy prze​j az​dem w Bar​ce​lo​nie. Okno za​trzesz​cza​-
ło, m ą​cąc ci​szę no​cy. Gu​il​lem stru​chlał. By ł ty l​ko Mau​rem , nie​wier​ny m , któ​ry za​kradł się pod
osło​ną ciem ​no​ści do do​m u więź​nia in​kwi​zy ​cj i. Je​śli zo​sta​nie przy ​ła​pa​ny na go​rą​cy m uczy n​ku, nie

ura​tu​j e go na​wet to, że przy ​j ął chrzest. Jed​nak co​dzien​ne od​gło​sy no​cy — fa​lo​wa​nie m o​rza,
skrzy ​pie​nie rusz​to​wań po​bli​skie​go ko​ścio​ła, płacz nie​m ow​ląt, gło​sy m ęż​czy zn po​krzy ​ku​j ą​cy ch na
żo​ny … — uspo​ko​iły go i prze​ko​na​ły, że nikt ni​cze​go nie za​uwa​ży ł.

Uchy ​lił okno i wśli​zgnął się do środ​ka. Ar​nau do​brze za​in​we​sto​wał pie​nią​dze po​wie​rzo​ne m u

przez Abra​ha​m a Le​vie​go i po każ​dej ope​ra​cj i za​pi​sy ​wał czwar​tą część zy ​sków na kon​to fik​cy j ​ne​-
go wła​ści​cie​la wkła​du. Gu​il​lem od​cze​kał, aż wzej ​dzie księ​ży c i j e​go wzrok oswoi się z m ro​kiem .
Przed wy ​j az​dem Abra​ha​m a z Bar​ce​lo​ny Has​dai za​pro​wa​dził go do re​j en​ta, by prze​pi​sał na Ar​-
naua po​wie​rzo​ne m u uprzed​nio pie​nią​dze. Tak wkład na​le​żał do Ar​naua, choć w księ​gach ra​chun​-
ko​wy ch na​dal fi​gu​ro​wał przy na​zwi​sku Le​vie​go.

Gu​il​lem ukląkł pod ścia​ną. Dru​gi ka​m ień od ką​ta. Pró​bo​wał go ob​lu​zo​wać. Ni​g​dy nie zdo​by ł się

na wy ​zna​nie Ar​nau​owi praw​dy o ty ch pierw​szy ch ope​ra​cj ach han​dlo​wy ch prze​pro​wa​dzo​ny ch
w j e​go im ie​niu, choć za j e​go ple​ca​m i, i wkład Abra​ha​m a Le​vie​go przez la​ta się po​m no​ży ł. Ka​-
m ień ani drgnął. “Nie za​przą​taj ty m so​bie gło​wy. — Gu​il​lem przy ​po​m niał so​bie sło​wa Has​da​ia,
gdy Ar​nau na​po​m knął w j e​go obec​no​ści o Le​vim . — Otrzy ​m a​łem wska​zów​ki, by wszy st​ko po​zo​-
sta​ło bez zm ian. Nie za​przą​taj ty m so​bie gło​wy — po​wtó​rzy ł”. Gdy Ar​nau nie pa​trzy ł, Has​dai
zer​k​nął na Mau​ra, któ​ry wzru​szy ł ty l​ko ra​m io​na​m i i wes​tchnął. Ka​m ień za​czął wresz​cie ustę​po​-
wać. Nie, Ar​nau ni​g​dy nie zgo​dził​by się ob​ra​cać pie​niędz​m i po​cho​dzą​cy ​m i z han​dlu nie​wol​ni​ka​-
m i. W koń​cu zdo​łał wy ​łu​skać ka​m ień ze ścia​ny i wy ​cią​gnąć spod nie​go do​ku​m ent sta​ran​nie owi​-
nię​ty w płót​no. Nie m u​siał go czy ​tać — do​brze znał j e​go treść. Wło​ży ł ka​m ień na m iej ​sce i znie​-
ru​cho​m iał przy oknie. Nie usły ​szaw​szy żad​ny ch po​dej ​rza​ny ch od​gło​sów, opu​ścił kan​tor Ar​naua,
za​m y ​ka​j ąc za so​bą okno.

55

Mu​sie​li si​łą wy ​wlec go z ce​li. Dwaj żoł​nie​rze in​kwi​zy ​cj i chwy ​ci​li go pod pa​chy, a on po​ty ​kał

się raz po raz, prze​wra​cał, ude​rzał kost​ka​m i o scho​dy pro​wa​dzą​ce na par​ter, dał się cią​gnąć po
pa​ła​co​wy ch ko​ry ​ta​rzach. Przez ca​łą noc nie zm ru​ży ł oka. Na​wet nie spoj ​rzał na m ni​chów i księ​-
ży, któ​rzy przy ​glą​da​li się, j ak pro​wa​dzą go przed ob​li​cze Ni​co​laua Eim e​ri​ca. Jak Jo​an m ógł na
nie​go do​nieść?

Od​kąd po prze​słu​cha​niu za​pro​wa​dzo​no go do lo​chu, Ar​nau nie prze​stał pła​kać, krzy ​czeć i tłuc

gło​wą o ścia​nę. Dla​cze​go Jo​an? Sko​ro Jo​an na nie​go do​niósł, to co m ia​ła z ty m wspól​ne​go Ale​dis?
A uwię​zio​na sta​rusz​ka? Tak, Ale​dis m ia​ła po​wo​dy, by go nie​na​wi​dzić: uciekł od niej , a po​tem po​-
rzu​cił j ą w Fi​gu​eras. Jest w zm o​wie z Jo​anem ? Czy na​praw​dę Mar przy ​by ​ła do Bar​ce​lo​ny ?
A sko​ro tak, dla​cze​go go nie od​wie​dza? Tak trud​no prze​ku​pić do​zor​cę?

Fran​ce​sca sły ​sza​ła, j ak Ar​nau szlo​cha i wy ​j e. Przy każ​dy m j e​go krzy ​ku ku​li​ła się j esz​cze bar​-

dziej . Chcia​ła spoj ​rzeć na sy ​na, za​ga​dać go, choć​by skła​m ać, by ​le pod​trzy ​m ać go na du​chu.
„Nie wy ​trzy ​m asz”, ostrze​gła Ale​dis. A ona? Jak dłu​go wy ​trzy ​m a? Ar​nau nie prze​sta​wał się ża​lić
i Fran​ce​sca przy ​lgnę​ła do zim ​nej ka​m ien​nej ścia​ny.

Drzwi sa​li otwo​rzy ​ły się i wcią​gnię​to Ar​naua do środ​ka.
Try ​bu​nał by ł j uż w kom ​ple​cie. Żoł​nie​rze do​pro​wa​dzi​li oskar​żo​ne​go na śro​dek sa​li i pu​ści​li. Ar​-

nau osu​nął się na ko​la​na z roz​sta​wio​ny ​m i no​ga​m i i spusz​czo​ną gło​wą. Sły ​szał, że Ni​co​lau coś m ó​-
wi, lecz nie ro​zu​m iał j e​go słów. Cóż go ob​cho​dzi ten m nich i j e​go de​cy ​zj e, sko​ro wła​sny brat wy ​-
dał na nie​go wy ​rok? Nikt m u j uż nie zo​stał na ty m świe​cie. Jest zu​peł​nie sam .

„Nie łudź się”, po​wie​dział do​zor​ca, gdy Ar​nau pró​bo​wał go prze​ku​pić, obie​cu​j ąc za​wrot​ną su​-

m ę, „Już nie m asz pie​nię​dzy ”. Pie​nią​dze! One są wszy st​kie​m u win​ne. Gdy ​by nie j e​go m a​j ą​tek,
król nie ka​zał​by m u się oże​nić z Elio​nor, a i ona by na nie​go nie do​nio​sła i nie wy ​da​ła go in​kwi​zy ​-
cj i. Czy rów​nież pie​nią​dze skło​ni​ły Jo​ana…

— Wpro​wadź​cie j e​go m at​kę!
Roz​kaz in​kwi​zy ​to​ra otrzeź​wił Ar​naua.

Mar, Ale​dis oraz trzy ​m a​j ą​cy się nie​co z bo​ku Jo​an sta​li przed pa​ła​cem bi​sku​pim . „Mój pan m a

po po​łu​dniu au​dien​cj ę na dwo​rze księ​cia Ja​na”, po​wia​do​m ił ich po​przed​nie​go dnia nie​wol​nik Gu​il​-
le​m a. O świ​cie ten sam nie​wol​nik prze​ka​zał im j e​go proś​bę, by uda​li się na plac No​va.

Wszy ​scy tro​j e cze​ka​li te​raz w wy ​zna​czo​ny m m iej ​scu, pró​bu​j ąc od​gad​nąć za​m ia​ry Gu​il​le​m a.
Ar​nau sły ​szał drzwi otwie​ra​j ą​ce się za j e​go ple​ca​m i i żoł​nie​rzy, któ​rzy zbli​ży ​li się do nie​go,

a po​tem znów za​j ę​li m iej ​sca ko​ło wej ​ścia.

Wy ​czuł j ej obec​ność. Zo​ba​czy ł bo​se, po​m arsz​czo​ne, brud​ne, za​krwa​wio​ne i po​kry ​te wrzo​da​m i

sto​py. Eim e​ric i bi​skup uśm iech​nę​li się, wi​dząc, że wię​zień wpa​tru​j e się w no​gi m at​ki. Ar​nau od​-
wró​cił się. Sta​rusz​ka by ​ła tak przy ​gar​bio​na, że na​wet o piędź nie prze​wy ż​sza​ła klę​czą​ce​go Ar​naua.
Dni spę​dzo​ne w wię​zie​niu spra​wi​ły, że j ej rzad​kie si​we wło​sy ster​cza​ły na wszy st​kie stro​ny, a j ej
twarz przy ​po​m i​na​ła z pro​fi​lu ob​wi​sły skó​rza​ny wo​rek, nie wi​dać by ​ło na niej choć​by j ed​ne​go
m ię​śnia. Ar​nau bez​sku​tecz​nie szu​kał źre​nic za​to​pio​ny ch w pod​krą​żo​ny ch oczo​do​łach.

— Fran​ce​sco Es​te​ve — prze​m ó​wił Eim e​ric — przy ​się​gasz na świę​tą Ewan​ge​lię?
Głos sta​rusz​ki, m oc​ny i zde​cy ​do​wa​ny, za​sko​czy ł wszy st​kich obec​ny ch:
— Przy ​się​gam . Ale m y ​li​cie się, pa​nie, nie na​zy ​wam się Fran​ce​sca Es​te​ve.
— A ni​by j ak?
— Na im ię m am Fran​ce​sca, ale na dru​gie m i Ri​bes, nie Es​te​ve. Na​zy ​wam się Fran​ce​sca Ri​-

bes — po​wie​dzia​ła z na​ci​skiem .

— Ma​m y ci przy ​po​m nieć, że ze​zna​j esz pod przy ​się​gą? — wtrą​cił bi​skup.
— Nie. Bóg m i świad​kiem , że m ó​wię praw​dę. Na​zy ​wam się Fran​ce​sca Ri​bes.
— A więc za​prze​czasz, że j e​steś cór​ką Pe​re​go i Fran​ce​ski Es​te​ve? — za​py ​tał wiel​ki in​kwi​zy ​tor.
— Nie znam m o​ich ro​dzi​ców.
— Nie wy ​szłaś za m ąż w Na​varc​les za Ber​na​ta Es​ta​ny ​ola? Ar​nau drgnął na wzm ian​kę o oj ​cu.
— Nie, nie znam te​go m iej ​sca i ni​g​dy nie wy ​szłam za m ąż.
— Za​prze​czasz, że Ar​nau Es​ta​ny ​ol j est two​im sy ​nem ?
— Nie znam żad​ne​go Ar​naua Es​ta​ny ​ola. Ar​nau spoj ​rzał na Fran​ce​scę.
Ni​co​lau Eim e​ric i Be​ren​gu​er d’Erill za​czę​li na​ra​dzać się pół​gło​sem . Na​stęp​nie in​kwi​zy ​tor ski​-

nął na se​kre​ta​rza i roz​ka​zał Fran​ce​scę:

— Słu​chaj uważ​nie.
— Ze​zna​nie Jau​m e​go de Bel​le​ra, pa​na Na​varc​les — za​czął czy ​tać se​kre​tarz.
Ar​nau przy ​m knął po​wie​ki na wzm ian​kę o ty m czło​wie​ku. Oj ​ciec wspo​m niał kie​dy ś to na​zwi​-

sko. Z cie​ka​wo​ścią wy ​słu​chał do​m nie​m a​nej hi​sto​rii wła​sne​go dzie​ciń​stwa, któ​rej oj ​ciec nie zdą​-
ży ł m u opo​wie​dzieć. Do​wie​dział się, że j e​go m at​ka zo​sta​ła po​noć we​zwa​na na za​m ek w Na​varc​-
les j a​ko m am ​ka no​wo na​ro​dzo​ne​go sy ​na Llo​ren​ca. Cza​row​ni​ca? We​dług Jau​m e​go de Bel​le​ra,
gdy krót​ko po​tem na​wie​dzi​ły go pierw​sze ata​ki czar​ciej cho​ro​by, j e​go m am ​ka ucie​kła z zam ​ku.

— Ber​nat Es​ta​ny ​ol, oj ​ciec Ar​naua — cią​gnął se​kre​tarz — wy ​ko​rzy ​stał wte​dy nie​uwa​gę stra​ży

i za​m or​do​waw​szy nie​win​ne​go cze​lad​ni​ka, po​rwał sy ​na i zbiegł z nim do Bar​ce​lo​ny, po​rzu​ca​j ąc
go​spo​dar​stwo. W sto​li​cy przy ​gar​nął ucie​ki​nie​rów ku​piec Grau Pu​ig. Au​tor do​no​su za​pew​nia, że
cza​row​ni​ca za​czę​ła pa​rać się nie​rzą​dem . Ar​nau Es​ta​ny ​ol j est sy ​nem wiedź​m y i m or​der​cy — za​-
koń​czy ł se​kre​tarz.

— I co na to po​wiesz? — za​py ​tał Fran​ce​scę in​kwi​zy ​tor.
— Że po​m y ​li​ły się wam , pa​nie, nie​rząd​ni​ce — od​rze​kła naj ​spo​koj ​niej w świe​cie sta​rusz​ka.
— Jak śm iesz! — wrza​snął bi​skup, wy ​ce​lo​waw​szy w nią pa​lec. — Jak śm iesz, ty, j aw​no​grzesz​-

ni​ca, po​da​wać w wąt​pli​wość sku​tecz​ność Świę​tej In​kwi​zy ​cj i?

— Nie tra​fi​łam tu z ra​cj i m ej pro​fe​sj i — od​pa​ro​wa​ła Fran​ce​sca. — I nie za to chce​cie m nie

są​dzić. Świę​ty Au​gu​sty n uczy, że j aw​no​grzesz​ni​ce są​dzić bę​dzie Bóg.

Bi​skup spą​so​wiał.
— Jak śm iesz cy ​to​wać świę​te​go Au​gu​sty ​na? Jak… Be​ren​gu​er d’Erill krzy ​czał da​lej , lecz Ar​-

nau go nie słu​chał.

Świę​ty Au​gu​sty n uczy, że j aw​no​grzesz​ni​ce są​dzić bę​dzie Bóg. Świę​ty Au​gu​sty n po​wie​dział…

Przed la​ty … w karcz​m ie w Fi​gu​eras usły ​szał to sa​m o od pew​nej pro​sty ​tut​ki… Czy nie m ia​ła ona
cza​sem na im ię Fran​ce​sca? Świę​ty Au​gu​sty n po​wie​dział… Jak to m oż​li​we?

Od​wró​cił się do niej . Wi​dział j ą ty l​ko dwa ra​zy, ale by ​ły to de​cy ​du​j ą​ce m o​m en​ty w j e​go ży ​-

ciu. Je​go re​ak​cj a na ostat​nie sło​wa sta​ru​chy nie uszła uwa​gi try ​bu​na​łu.

— Spój rz na swe​go sy ​na! — krzy k​nął Eim e​ric. — Wy ​pie​rasz się go?
Sło​wa in​kwi​zy ​to​ra za​dud​ni​ły o ścia​ny kom ​na​ty. Ar​nau klę​czał z twa​rzą zwró​co​ną do ko​bie​ty,

któ​ra pa​trzy ​ła upar​cie przed sie​bie, pro​sto w oczy in​kwi​zy ​to​ra.

— Patrz na nie​go! — ry k​nął zno​wu Eim e​ric, wska​zu​j ąc Ar​naua.
Lek​ki dreszcz prze​biegł Fran​ce​scę na wi​dok nie​na​wi​ści, z j a​ką in​kwi​zy ​tor po​trzą​sał oskar​ży ​ciel​-

skim pal​cem . Ty l​ko klę​czą​cy tuż obok Ar​nau spo​strzegł le​d​wie za​uwa​żal​ne drga​nie zwiot​cza​łej
skó​ry na j ej szy i. Fran​ce​sca nie od​ry ​wa​ła wzro​ku od in​kwi​zy ​to​ra.

— Przy ​znasz się — za​pew​nił j ą Eim e​ric, ce​dząc sło​wa. Wszy st​ko nam wy ​śpie​wasz.
— ¡Via fo​ra!
Okrzy k za​kłó​cił spo​kój pa​nu​j ą​cy przed pa​ła​cem bi​sku​pim . Ja​kiś wy ​ro​stek prze​biegł przez plac

No​va, wzy ​wa​j ąc m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny do bro​ni:

— ¡Via fo​ra! ¡Via fo​ra!
Ale​dis i Mar spoj ​rza​ły na sie​bie, a na​stęp​nie zer​k​nę​ły py ​ta​j ą​ce na Jo​ana.
— Dzwo​ny nie bi​j ą — wy ​m am ​ro​tał m nich i wzru​szy ł ra​m io​na​m i.
W ko​ście​le San​ta Ma​ria nie by ​ło j esz​cze dzwo​nów.
Mi​m o to okrzy k ¡Via fo​ra! obiegł sto​li​cę i zdzi​wie​ni m iesz​kań​cy ścią​ga​li na plac Blat, wy ​pa​tru​-

j ąc cho​rą​gwi świę​te​go Je​rze​go, któ​ra po​win​na na nich cze​kać obok ka​m ie​nia wy ​zna​cza​j ą​ce​go
śro​dek ry n​ku. Jed​nak sto​j ą​cy tam dwaj ba​sta​ixos, uzbro​j e​ni w ku​sze, kie​ro​wa​li przy ​by ​ły ch pod
ko​ściół San​ta Ma​ria.

Na przy ​ko​ściel​ny m pla​cu ka​m ien​na Ma​don​na cze​ka​ła na swój lud pod bal​da​chi​m em , na ra​-

m io​nach tra​ga​rzy por​to​wy ch. Miesz​kań​ców nad​bie​ga​j ą​cy ch uli​cą Mar wi​ta​li cech​m i​strzo​wie ba​-
sta​ixos zgro​m a​dze​ni u stóp swe​go sztan​da​ru i pa​tron​ki m o​rza. Je​den z nich m iał na szy i klucz do
Gro​bu Pań​skie​go. Lu​dzie tło​czy ​li się wo​kół Ma​don​ny, z każ​dą chwi​lą by ​ło ich co​raz wię​cej . Gu​il​-
lem stał z bo​ku, ob​ser​wo​wał wszy st​ko spod kan​to​ru Ar​naua, bacz​nie na​słu​chu​j ąc.

— In​kwi​zy ​cj a upro​wa​dzi​ła kon​su​la m or​skie​go, oby ​wa​te​la Bar​ce​lo​ny — oznaj ​m i​li cech​m i​-

strzo​wie ba​sta​ixos.

— Ale prze​cież in​kwi​zy ​cj a… — za​j ąk​nął się ktoś w tłu​m ie.
— In​kwi​zy ​cj a nie pod​le​ga wła​dzom m ia​sta — od​parł j e​den z cech​m i​strzów. — Nie pod​le​ga

na​wet kró​lo​wi. Nie obo​wią​zu​j ą j ej roz​ka​zy Ra​dy Stu, na​czel​ni​ka ani bur​m i​strza. Nie m ia​sto m ia​-
nu​j e j ej człon​ków, ale pa​pież, cu​dzo​zie​m iec, któ​re​m u za​le​ży wy ​łącz​nie na na​szy ch pie​nią​dzach.
Jak m oż​na oskar​żać o he​re​zj ę czło​wie​ka, któ​ry ty ​le zro​bił dla na​szej Ma​don​ny ?

— In​kwi​zy ​cj a czy ​ha na m a​j ą​tek na​sze​go kon​su​la! — krzy k​nął ktoś.

— Kłam ​stwem chce przy ​własz​czy ć so​bie na​sze pie​nią​dze!
— Pa​ła nie​na​wi​ścią do na​ro​du ka​ta​loń​skie​go — do​dał in​ny cech​m istrz.
Ar​gu​m en​ty star​szy ch brac​twa ba​sta​ixos wę​dro​wa​ły z ust do ust. Nie​ba​wem peł​ne obu​rze​nia

krzy ​ki do​szły do uli​cy Mar.

Gu​il​lem pa​trzy ł, j ak cech​m i​strzo​wie ba​sta​ixos tłu​m a​czą coś przy ​wód​com po​zo​sta​ły ch bractw.

Któż nie oba​wia się o swój m a​j ą​tek? Choć in​kwi​zy ​cj a rów​nież przej ​m o​wa​ła lę​kiem . Prze​cież na​-
wet zu​peł​nie nie​do​rzecz​ny do​nos…

— Mu​si​m y bro​nić na​szy ch praw! — krzy k​nął ktoś po na​ra​dzie z ba​sta​ixos.
Na pla​cu ro​bi​ło się co​raz go​rę​cej . Mie​cze, szty ​le​ty i ku​sze fa​lo​wa​ły j uż nad gło​wa​m i w ry tm

okrzy ​ku ¡Via fo​ra!

Zgiełk stał się ogłu​sza​j ą​cy. Na wi​dok nad​cho​dzą​cy ch raj ​ców m iej ​skich Gu​il​lem pod​szedł

czy m prę​dzej do grup​ki, któ​ra roz​pra​wia​ła z oży ​wie​niem pod fi​gur​ką Ma​don​ny.

— A gwar​dia kró​lew​ska? — do​bie​gło go py ​ta​nie j ed​ne​go z raj ​ców.
Cech​m istrz po​wtó​rzy ł sło​wo w sło​wo to, co usły ​szał nie​daw​no od Mau​ra.
— Chodź​m y na plac Blat i prze​ko​naj ​m y się, co zro​bi na​czel​nik.
Gu​il​lem od​da​lił się. Je​go wzrok za​wisł na ka​m ien​nej fi​gur​ce spo​czy ​wa​j ą​cej na ra​m io​nach ba​-

sta​ixos. Po​m óż m u, po​pro​sił w m il​cze​niu.

Or​szak ru​szy ł. „Na plac Blat!”, roz​le​gły się okrzy ​ki.
Gu​il​lem przy ​łą​czy ł się do rze​ki lu​dzi pły ​ną​cej uli​cą Mar ku pa​ła​co​wi na​czel​ni​kow​skie​m u. Ty l​ko

nie​licz​ni wie​dzie​li, że idą zo​ba​czy ć re​ak​cj ę na​czel​ni​ka m ia​sta. Dla​te​go, gdy wśród ogól​nej wrza​-
wy prze​nie​sio​no Ma​don​nę na śro​dek pla​cu — gdzie zwy ​kle stał sztan​dar świę​te​go Je​rze​go i cho​rą​-
giew m ia​sta — Gu​il​lem bez tru​du prze​do​stał się pod sam pa​łac.

Cech​m i​strzo​wie i raj ​cy m iej ​scy, zgro​m a​dze​ni wo​kół ka​m ien​nej fi​gur​ki i sztan​da​ru brac​twa ba​-

sta​ixos, prze​nie​śli wzrok na pa​łac. Lud wie​dział j uż, na co cze​ka​j ą. Za​le​gła ci​sza, wszy ​scy pa​trzy ​li
te​raz w ty m sa​m y m kie​run​ku. Gu​il​lem by ł nie​spo​koj ​ny. Czy ksią​żę do​trzy ​m a sło​wa? Straż wy ​le​-
gła przed pa​łac, oto​czy ​ła kor​do​nem bu​dy ​nek i się​gnę​ła po broń. Na​czel​nik uka​zał się w oknie,
om iótł spoj ​rze​niem m o​rze głów i znik​nął. Gdy po chwi​li ofi​cer gwar​dii kró​lew​skiej wy ​szedł z pa​-
ła​cu, spo​czę​ło na nim ty ​sią​ce par oczu, rów​nież oczy Gu​il​le​m a.

— Król nie m o​że zaj ​m o​wać sta​no​wi​ska w spra​wach do​ty ​czą​cy ch Bar​ce​lo​ny — prze​m ó​wił.

— Zwo​ła​nie host na​le​ży do władz m iej ​skich.

Po ty ch sło​wach od​wo​łał straż​ni​ków.
Tłum od​pro​wa​dził wzro​kiem żoł​nie​rzy, któ​rzy prze​m a​sze​ro​wa​li przed pa​ła​cem i skrę​ci​li

w daw​ną bra​m ę m iej ​ską. Jesz​cze za​nim ostat​ni z nich znik​nął zgro​m a​dzo​ny m z oczu, okrzy k ¡Via
fo​ra! zm ą​cił ci​szę, prze​szy ​wa​j ąc Gu​il​le​m a dresz​czem .

Ni​co​lau Eim e​ric m iał wła​śnie roz​ka​zać, by za​bra​no Fran​ce​scę do lo​chu i pod​da​no tor​tu​rom ,

gdy roz​le​gło się bi​cie dzwo​nów. Naj ​pierw ode​zwa​ły się dzwo​ny ko​ścio​ła Świę​te​go Ja​ku​ba, któ​re
za​wsze pierw​sze ogła​sza​ły po​spo​li​te ru​sze​nie, do nich przy ​łą​cza​ły się dzwo​ny wszy st​kich in​ny ch
świą​ty ń w m ie​ście. Więk​szość ka​pła​nów Bar​ce​lo​ny by ​ła zwo​len​ni​ka​m i Ra​m o​na Llul​la — ko​lej ​-
nej ofia​ry nie​na​wi​ści Eim e​ri​ca — dla​te​go pra​wie wszy ​scy z za​do​wo​le​niem przy ​j ę​li na​ucz​kę, któ​-
rą m ia​sto za​m ie​rza​ło dać wiel​kie​m u in​kwi​zy ​to​ro​wi.

— A to co? Po​spo​li​te ru​sze​nie? — za​py ​tał ten​że Be​ren​gu​era d’Erill.
Zdez​o​rien​to​wa​ny bi​skup roz​ło​ży ł ty l​ko rę​ce.
Fi​gur​ka Ma​don​ny na​dal znaj ​do​wa​ła się na pla​cu Blat w ocze​ki​wa​niu na sztan​da​ry in​ny ch ce​-

chów, do​łą​cza​j ą​ce po​wo​li do cho​rą​gwi ba​sta​ixos. Jed​nak m iesz​kań​cy Bar​ce​lo​ny za​czę​li j uż kie​ro​-
wać się ku pa​ła​co​wi bi​sku​pie​m u.

Ale​dis, Mar i Jo​ana do​szedł zgiełk nad​cią​ga​j ą​ce​go tłu​m u, chwi​lę po​tem okrzy k ¡Via fo​ra! za​-

brzm iał rów​nież na pla​cu No​va.

Ni​co​lau Eim e​ric i Be​ren​gu​er d’Erill po​de​szli do okna i otwo​rzy w​szy j e, uj ​rze​li po​nad set​kę

uzbro​j o​ny ch i wzbu​rzo​ny ch lu​dzi. Na wi​dok dwóch do​stoj ​ni​ków ko​ściel​ny ch krzy ​ki j esz​cze się
wzm o​gły.

— Co się dzie​j e? — Ni​co​lau od​sko​czy ł od okna.
— Bar​ce​lo​na przy ​szła uwol​nić kon​su​la m or​skie​go — od​po​wie​dział chło​piec z tłu​m u na to sa​m o

py ​ta​nie Jo​ana.

Ale​dis i Mar przy ​m knę​ły po​wie​ki i za​ci​snę​ły usta, po czy m zła​pa​ły się za rę​ce i utkwi​ły za​łza​-

wio​ne oczy w uchy ​lo​ny m oknie pa​ła​cu.

— Bie​gnij do na​czel​ni​ka! — roz​ka​zał Eim e​ric ofi​ce​ro​wi. Ko​rzy ​sta​j ąc z za​m ie​sza​nia, Ar​nau

pod​niósł się i zła​pał Fran​ce​scę za ra​m ię.

— Dla​cze​go za​drża​łaś, ko​bie​to? — szep​nął. Fran​ce​sca po​wstrzy ​m a​ła łzę wzbie​ra​j ą​cą się w ką​-

ci​ku oka, nie m o​gła j ed​nak za​pa​no​wać nad usta​m i, któ​re wy ​gię​ły się w bó​lu.

— Za​po​m nij o m nie — od​po​wie​dzia​ła rwą​cy m się gło​sem . Wrza​wa do​bie​ga​j ą​ca z ze​wnątrz

za​głu​sza​ła roz​m o​wy i m y ​śli.

Od​dzia​ły host, j uż w kom ​ple​cie, su​nę​ły na plac No​va. Mi​nę​ły daw​ną bra​m ę m iej ​ską i pa​łac

na​czel​ni​ka, któ​ry ob​ser​wo​wał j e z okna, prze​szły uli​ca​m i Se​ders i Bo​qu​eria, a po​tem skie​ro​wa​ły
się uli​cą Bis​be — przed ko​ścio​łem Świę​te​go Ja​ku​ba, któ​re​go dzwon na​dal za​grze​wał j e do czy ​nu
— do pa​ła​cu bi​sku​pie​go.

Mar i Ale​dis, wciąż trzy ​m a​j ąc się za rę​ce, spoj ​rza​ły w głąb uli​cy i za​ci​snę​ły dło​nie, aż zbie​la​-

ły im pal​ce. Prze​chod​nie przy ​wie​ra​li do m u​rów, roz​stę​pu​j ąc się przed woj ​ska​m i po​spo​li​te​go ru​-
sze​nia: na prze​dzie nie​sio​no sztan​dar ba​sta​ixos, za któ​ry m po​dą​ża​li cech​m i​strzo​wie brac​twa, po​-
tem Ma​don​na pod bal​da​chi​m em , a za nią, w fe​erii barw, cho​rą​gwie wszy st​kich m iej ​skich kon​fra​-
ter​ni.

Na​czel​nik m ia​sta nie przy ​j ął ofi​ce​ra in​kwi​zy ​cj i.
— Król nie m o​że się m ie​szać do spraw bar​ce​loń​skiej host — oznaj ​m ił m u ofi​cer kró​lew​skiej

stra​ży.

— Ależ oni przy ​pusz​czą szturm na pa​łac bi​sku​pi — j ęk​nął zdy ​sza​ny po​sła​niec.
Je​go roz​m ów​ca wzru​szy ł ty l​ko ra​m io​na​m i. „Uży ​wasz te​go m ie​cza do tor​tu​ro​wa​nia?”, m iał

ocho​tę za​py ​tać. Ofi​cer in​kwi​zy ​cj i do​strzegł j e​go spoj ​rze​nie i przez chwi​lę dwaj żoł​nie​rze m ie​rzy ​li
się w m il​cze​niu wzro​kiem .

— Chęt​nie zo​ba​czy ł​by m , j ak wy ​m a​chu​j esz nim prze​ciw​ko m ie​czom ka​sty ​lij ​skim i sa​ra​ceń​-

skim bu​ła​tom — po​wie​dział ofi​cer kró​lew​ski i splu​nął po​słań​co​wi pod no​gi.

Ty m ​cza​sem Ma​don​na do​tar​ła pod pa​łac bi​sku​pi i ko​ły ​sa​ła się te​raz w ry tm okrzy ​ków wzno​szo​-

ny ch przez tłum . Nio​są​cy j ą ba​sta​ixos da​wa​li w ten spo​sób wy ​raz gwał​tow​ny m em o​cj om , któ​re
opa​no​wa​ły lud Bar​ce​lo​ny.

Ktoś ci​snął ka​m ie​niem w okno pa​ła​cu.
Pierw​szy po​cisk nie do​się​gnął ce​lu, dru​gi ow​szem — a po​tem wie​le in​ny ch.
Ni​co​lau Eim e​ric i Be​ren​gu​er d’Erill od​su​nę​li się od okna. Ar​nau na​dal cze​kał na od​po​wiedź

Fran​ce​ski. Obo​j e nie ru​sza​li się z m iej ​sca.

Za​czę​to sztur​m o​wać bra​m y pa​ła​cu. Ja​kiś m ło​dzik wspiął się na ścia​nę z ku​szą na ple​cach. Lud

na​gro​dził go owa​cj a​m i, kil​ku in​ny ch śm iał​ków wzię​ło z nie​go przy ​kład.

— Dość te​go! — krzy k​nął j e​den z raj ​ców m iej ​skich do nie​cier​pli​wy ch, do​bi​j a​j ą​cy ch się do

bram . — Dość! — po​wtó​rzy ł, od​py ​cha​j ąc ich. Cze​kaj ​cie na roz​ka​zy władz m iej ​skich.

Po​słu​cha​no go.
— Roz​kaz do ata​ku wy ​da​j ą raj ​cy i pa​try ​cj at — przy ​po​m niał z na​ci​skiem .
Oso​by sto​j ą​ce naj ​bli​żej za​m il​kły, po chwi​li sło​wa raj ​cy obie​gły ca​ły plac. Ma​don​na za​m ar​ła

na ra​m io​nach ba​sta​ixos, za​pa​dła ci​sza i oczy wszy st​kich spo​czę​ły na sze​ściu śm iał​kach wspi​na​j ą​-
cy ch się po m u​rze pa​ła​cu. Pierw​szy z nich by ł j uż przy roz​bi​ty m oknie sa​li try ​bu​na​łu.

— Scho​dzić! — padł roz​kaz.
Pię​ciu raj ​ców oraz cech​m istrz ba​sta​ixos z klu​czem do Gro​bu Pań​skie​go za​stu​ka​ło do bram pa​-

ła​cu.

— Na roz​kaz host Bar​ce​lo​ny, otwie​rać!
— Otwie​rać! — Ofi​cer in​kwi​zy ​cj i do​bi​j ał się do bram get​ta, za​trza​śnię​ty ch z po​wo​du za​m ie​-

sza​nia w m ie​ście. — Na roz​kaz in​kwi​zy ​cj i, otwie​rać!

Pró​bo​wał do​stać się do pa​ła​cu bi​sku​pie​go przez m ia​sto, ale wszy st​kie pro​wa​dzą​ce doń uli​ce

by ​ły szczel​nie za​pcha​ne. Po​zo​sta​ła j ed​na dro​ga — przez przy ​le​ga​j ą​ce do pa​ła​cu get​to. Ty l​ko
w ten spo​sób zdo​ła po​wia​do​m ić wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra, że na​czel​nik m ia​sta od​m a​wia in​ter​wen​cj i.

Eim e​ric i Be​ren​gu​er wy ​słu​cha​li wia​do​m o​ści na sa​li try ​bu​na​łu: nie m o​gą li​czy ć na po​m oc od​-

dzia​łów kró​lew​skich, a raj ​cy m iej ​scy gro​żą sztur​m em , j e​śli nie zo​sta​ną wpusz​cze​ni do pa​ła​cu.

— Cze​go żą​da​j ą? Po​sła​niec zer​k​nął na Ar​naua.
— Uwol​nie​nia kon​su​la m or​skie​go.
Eim e​ric pod​szedł do Ar​naua, ich twa​rze pra​wie się sty ​ka​ły.
— Jak śm ią? — sy k​nął. Od​wró​cił się i usiadł za sto​łem . Be​ren​gu​er wziął z nie​go przy ​kład. —

Wpuść​cie ich — roz​ka​zał in​kwi​zy ​tor.

„Uwol​nie​nia kon​su​la m or​skie​go!”. Ar​nau wy ​pro​sto​wał się, na ile po​zwa​la​ły m u nad​wą​tlo​ne si​-

ły. Fran​ce​sca, od​kąd usły ​sza​ła py ​ta​nie sy ​na, pa​trzy ​ła przed sie​bie nie​wi​dzą​cy m wzro​kiem . „Kon​-
su​la m or​skie​go”. To j a j e​stem kon​su​lem m or​skim , m ó​wi​ły oczy Ar​naua wbi​te w Eim e​ri​ca.

Pię​ciu raj ​ców oraz cech​m istrz brac​twa ba​sta​ixos wkro​czy ​li na sa​lę. Za ni​m i wsu​nął się Gu​il​-

lem . Cech​m istrz po​zwo​lił m u przy ​łą​czy ć się do de​le​ga​cj i.

Maur za​trzy ​m ał się przy drzwiach, na​to​m iast po​zo​sta​ła szóst​ka sta​nę​ła w peł​ny m uzbro​j e​niu

przed wiel​kim in​kwi​zy ​to​rem . Je​den z raj ​ców wy ​stą​pił na​przód.

— Co… — za​czął Ni​co​lau Eim e​ric.
— Host Bar​ce​lo​ny — prze​rwał m u grom ​kim gło​sem raj ​ca — roz​ka​zu​j e wam uwol​nić Ar​naua

Es​ta​ny ​ola, kon​su​la m or​skie​go.

— Jak śm iesz roz​ka​zy ​wać Świę​tej In​kwi​zy ​cj i? — wark​nął Eim e​ric.
Raj ​ca wy ​trzy ​m ał j e​go spoj ​rze​nie.
— Po​wta​rzam : host Bar​ce​lo​ny roz​ka​zu​j e wam uwol​nić kon​su​la m or​skie​go.
Eim e​ric za​wa​hał się i spoj ​rzał py ​ta​j ą​co na bi​sku​pa.
— Przy ​pusz​czą szturm na pa​łac — pi​snął ten​że.
— Nie wa​żą się — szep​nął Eim e​ric. — To he​re​ty k! — za​krzy k​nął.
— Chy ​ba naj ​pierw po​win​ni​ście go osą​dzić… — stwier​dził j e​den z raj ​ców sto​j ą​cy ch z ty ​łu.
In​kwi​zy ​tor wbił w nich zm ru​żo​ne oczy.

— To he​re​ty k — po​wtó​rzy ł.
— Po​wta​rzam po raz trze​ci i ostat​ni: uwol​nij ​cie kon​su​la m or​skie​go.
— Co ro​zu​m ie​cie przez „po raz ostat​ni”? — chciał wie​dzieć Be​ren​gu​er d’Erill.
— Wy j ​rzy j ​cie przez okno, to się do​wie​cie.
— Aresz​tuj ​cie ich! — za​grzm iał in​kwi​zy ​tor do straż​ni​ków pil​nu​j ą​cy ch wy j ​ścia.
Gu​il​lem od​su​nął się od drzwi. Raj ​cy ani drgnę​li. Kil​ku żoł​nie​rzy się​gnę​ło po broń, j ed​nak do​-

wód​ca po​wstrzy ​m ał ich ru​chem rę​ki.

— Aresz​tuj ​cie ich! — ry k​nął Eim e​ric.
— To po​słań​cy, przy ​szli per​trak​to​wać.
— Ja​kim pra​wem …? — Eim e​ric ze​rwał się na rów​ne no​gi.
— Aresz​tu​j ę ich — prze​rwał m u ofi​cer — j e​śli m i po​wie​cie, j ak m am obro​nić pa​łac bez po​-

m o​cy woj sk kró​lew​skich. — Wska​zał na okno, skąd znów za​czy ​na​ły do​bie​gać krzy ​ki, po czy m
prze​niósł wzrok na bi​sku​pa, szu​ka​j ąc j e​go wspar​cia.

— Mo​że​cie za​brać wa​sze​go kon​su​la — oznaj ​m ił Be​ren​gu​er d’Erill. — Jest wol​ny.
Ni​co​lau Eim e​ric spur​pu​ro​wiał.
— Co​ście po​wie​dzie​li?! — wrza​snął, ła​piąc bi​sku​pa za ra​m ię.
Be​ren​gu​er d’Erill wy ​rwał m u się j ed​ny m szarp​nię​ciem .
— Nie m a​cie ta​kiej wła​dzy. Ty l​ko wiel​ki in​kwi​zy ​tor m o​że uwol​nić Ar​naua Es​ta​ny ​ola — po​-

uczy ł raj ​ca bi​sku​pa. — Host Bar​ce​lo​ny pro​si​ła was o to j uż trzy ​krot​nie — cią​gnął, zwra​ca​j ą się
do Ni​co​laua Eim e​ri​ca. — Al​bo uwol​ni​cie kon​su​la Bar​ce​lo​ny, al​bo po​nie​sie​cie kon​se​kwen​cj e wa​-
sze​go upo​ru.

Jak​by na po​par​cie słów raj ​cy przez okno wle​ciał ka​m ień, lą​du​j ąc na dłu​gim sto​le, za któ​ry m

za​sia​da​li człon​ko​wie try ​bu​na​łu. Wszy ​scy, na​wet do​m i​ni​ka​nie, pod​sko​czy ​li na krze​słach. Na pla​cu
No​va znów za​wrza​ło, po​sy ​pa​ły się ko​lej ​ne ka​m ie​nie. Se​kre​tarz wstał, po​zbie​rał ze sto​łu sto​sy pa​-
pie​rów i czm y ch​nął w dru​gi ko​niec sa​li. Sie​dzą​cy naj ​bli​żej okna m ni​si rów​nież rzu​ci​li się do
uciecz​ki, ale in​kwi​zy ​tor po​wstrzy ​m ał ich j ed​ny m ge​stem .

— Po​stra​da​li​ście ro​zum ? — szep​nął do nie​go bi​skup. Eim e​ric po​wiódł spoj ​rze​niem po obec​-

ny ch. Na​po​tkał wzrok kon​su​la. Ar​nau się uśm ie​chał.

— He​re​ty k! — za​grzm iał in​kwi​zy ​tor.
— Dość te​go — wark​nął raj ​ca i ob​ró​cił się na pię​cie.
— Za​bierz​cie go — na​le​gał bi​skup, wska​zu​j ąc Ar​naua.
— Przy ​szli​śm y per​trak​to​wać — tłu​m a​czy ł raj ​ca, za​trzy ​m u​j ąc się i sta​ra​j ąc prze​krzy ​czeć

wrza​wę do​bie​ga​j ą​cą z pla​cu. — Sko​ro in​kwi​zy ​cj a nie chce przy ​stać na żą​da​nia m ia​sta i uwol​nić
więź​nia, zro​bią to od​dzia​ły host. Tak m ó​wi pra​wo.

Ni​co​lau stał wy ​pro​sto​wa​ny, dy ​go​cząc z wście​kło​ści. Na​bie​głe krwią oczy wy ​cho​dzi​ły m u z or​-

bit. Ko​lej ​ne dwa ka​m ie​nie od​bi​ły się od ścian sa​li.

— We​zm ą pa​łac sztur​m em — prze​ko​ny ​wał in​kwi​zy ​to​ra bi​skup, nie dba​j ąc, że wszy ​scy go sły ​-

szą. — Co wam za​le​ży ! Prze​cież m a​cie j uż ze​zna​nia i m a​j ą​tek Es​ta​ny ​ola. Tak czy owak m o​że​cie
go ska​zać za he​re​zj ę. Bę​dzie się m u​siał ukry ​wać do koń​ca ży ​cia.

De​le​ga​cj a by ​ła j uż przy drzwiach. Wy ​stra​sze​ni żoł​nie​rze roz​stą​pi​li się. Gu​il​lem przy ​słu​chi​wał

się uważ​nie roz​m o​wie dwóch do​stoj ​ni​ków. Ar​nau stał na środ​ku sa​li obok Fran​ce​ski, spo​glą​da​j ąc
har​do na Eim e​ri​ca, któ​ry uni​kał j e​go wzro​ku.

— Za​bierz​cie go! — ustą​pił w koń​cu in​kwi​zy ​tor.

Wszy ​scy za​czę​li wi​wa​to​wać — naj ​pierw tłum zgro​m a​dzo​ny na pla​cu, po​tem lu​dzie wy ​peł​nia​-

j ą​cy są​sied​nie uli​ce — gdy Ar​nau uka​zał się w bra​m ie pa​ła​cu w to​wa​rzy ​stwie raj ​ców. Fran​ce​sca
wlo​kła się za ni​m i; nikt nie zwró​cił uwa​gi na sta​ru​chę, któ​rą Ar​nau uj ął za ra​m ię i wy ​pro​wa​dził
z sa​li try ​bu​na​łu. Jed​nak na pro​gu kom ​na​ty pu​ścił j ą i przy ​sta​nął, m i​m o sprze​ci​wu raj ​ców. Ni​co​lau
Eim e​ric ob​ser​wo​wał go zza sto​łu, obo​j ęt​ny na grad ka​m ie​ni wpa​da​j ą​cy ch przez okno. Je​den
z nich tra​fił go w le​we ra​m ię, m i​m o to in​kwi​zy ​tor na​wet nie drgnął. Po​zo​sta​li człon​ko​wie try ​bu​na​-
łu ucie​kli j ak naj ​da​lej od okien, przez któ​re wle​wał się gniew m ia​sta.

Ar​nau sta​nął obok straż​ni​ków, nie ba​cząc na po​na​gle​nia raj ​ców.
— Gu​il​lem …
Maur pod​szedł do nie​go, ści​snął go za ra​m io​na i po​ca​ło​wał w usta.
— Idź z ni​m i, Ar​nau — po​wie​dział. — Na ze​wnątrz cze​ka na cie​bie Mar i Jo​an. Ja m am tu

j esz​cze kil​ka spraw do za​ła​twie​nia. Po​tem się zo​ba​czy ​m y.

Gdy ty l​ko Ar​nau prze​stą​pił bra​m ę pa​ła​cu, tłum rzu​cił się na nie​go. Na nic nie zda​ły się wy ​sił​ki

raj ​ców, by go osło​nić. Po​czę​to go ści​skać, po​kle​py ​wać, win​szo​wać m u. Ro​ze​śm ia​ne twa​rze m i​ga​-
ły m u przed ocza​m i j ak w ka​lej ​do​sko​pie. Tłum nie roz​stę​po​wał się, krzy ​ki do​cho​dzi​ły ze wszy st​-
kich stron.

Ko​ły ​szą​cy się tłum spy ​chał kon​su​la, oto​czo​ne​go przez raj ​ców i cech​m i​strza ba​sta​ixos, to na

j ed​ną, to znów na dru​gą stro​nę pla​cu. Ha​łas ogłu​szy ł go i prze​nik​nął do głę​bi. Miał przed so​bą co​-
raz to no​we twa​rze. Ko​la​na się pod nim ugię​ły. Spoj ​rzał w gó​rę, ale zo​ba​czy ł ty l​ko gąszcz wy ​ce​-
lo​wa​ny ch w nie​bo kusz, m ie​czy i szty ​le​tów, uno​szą​cy ch się i opa​da​j ą​cy ch w ry tm okrzy ​ków
host… Zro​bi​ło m u się sła​bo. Na​gle, gdy osu​wał się j uż na raj ​ców, za​m a​j a​czy ​ła m u przed oczy ​m a
m a​ła ka​m ien​na fi​gur​ka fa​lu​j ą​ca w m o​rzu kusz.

Gu​il​lem wró​cił, a j e​go Ma​don​na znów się do nie​go uśm ie​cha​ła. Ar​nau przy ​m knął oczy i po​-

zwo​lił się nieść raj ​com .

Ani Mar, ani Ale​dis, ani Jo​an nie zdo​ła​li prze​do​stać się do Ar​naua, m i​m o że się prze​py ​cha​li,

roz​da​j ąc kuk​sań​ce na pra​wo i le​wo. Do​pie​ro gdy Ma​don​na i cho​rą​gwie bractw m iej ​skich za​czę​ły
kie​ro​wać się na plac Blat, zo​ba​czy ​li go w ra​m io​nach raj ​ców. Rów​nież Jau​m e de Bel​le​ra i Ge​nis
Pu​ig, wm ie​sza​ni w tłum , do​strze​gli uwol​nio​ne​go więź​nia. Do​pie​ro co wraz z ty ​sią​ca​m i oby ​wa​te​li
Bar​ce​lo​ny po​trzą​sa​li bro​nią nad gło​wą, wy ​gra​ża​j ąc prze​śla​dow​com Ar​naua. Zm u​sze​ni by ​li wraz
z ciż​bą wy ​gra​żać in​kwi​zy ​to​ro​wi, choć w głę​bi du​szy m o​dli​li się, by Ni​co​lau Eim e​ric nie ustą​pił
raj ​com , a król opa​m ię​tał się i przy ​by ł z po​m o​cą Świę​tej In​kwi​zy ​cj i. Jak to m oż​li​we, że m o​nar​-
cha, za któ​re​go ty ​le​kroć na​ra​ża​li ży ​cie…

Na wi​dok Ar​naua Ge​nis Pu​ig za​czął wy ​wi​j ać m ie​czem i wy ć j ak opę​ta​ny. Pan Na​varc​les po​-

znał ten okrzy k, sły ​szał go nie​raz, gdy j e​go to​wa​rzy sz pę​dził do ata​ku. Miecz Ge​ni​sa ude​rzy ł
o broń ota​cza​j ą​cy ch go lu​dzi. Za​czę​to się przed nim roz​stę​po​wać. Ru​szy ł ku czo​łu po​cho​du, któ​ry
m iał la​da m o​m ent opu​ścić plac No​va i za​głę​bić się w uli​cę Bis​be. Chce zm ie​rzy ć się sam j e​den
z od​dzia​ła​m i host! Prze​cież go za​bi​j ą, naj ​pierw j e​go, a po​tem …

Jau​m e de Bel​le​ra rzu​cił się na przy ​j a​cie​la i zm u​sił go do opusz​cze​nia bro​ni. Lu​dzie zer​ka​li na

nich ze zdu​m ie​niem , j ed​nak par​li nie​prze​rwa​nie do przo​du. Wol​na prze​strzeń wo​kół Ge​ni​sa wy ​-
peł​ni​ła się, gdy ty l​ko ry ​cerz prze​stał wy ć i wy ​m a​chi​wać m ie​czem . Jau​m e po​cią​gnął go za so​bą,
od​su​wa​j ąc od ty ch, któ​rzy wi​dzie​li j e​go dzi​wacz​ne za​cho​wa​nie.

— Osza​la​łeś? — wark​nął.
— Uwol​ni​li go… Es​ta​ny ​ol znów j est wol​ny ! — j ę​czał Ge​nis, od​pro​wa​dza​j ąc wzro​kiem cho​rą​-

gwie zni​ka​j ą​ce w uli​cy Bis​be. Jau​m e de Bel​le​ra ka​zał m u na sie​bie spoj ​rzeć.

— I co za​m ie​rzasz?
Za​py ​ta​ny pró​bo​wał m u się wy ​rwać. Znów po​pa​trzy ł na sztan​da​ry.
— Ze​m ścić się!
— Nie tę​dy dro​ga — prze​ko​ny ​wał go pan Na​varc​les. — Nie tę​dy dro​ga. — Po​trzą​snął z ca​łej

si​ły Ge​ni​sem , aż ten oprzy ​tom ​niał. — Znaj ​dzie​m y in​ny spo​sób…

Pu​ig utkwił w nim wzrok, war​gi m u drża​ły.
— Przy ​rze​kasz?
— Na m ój ho​nor.
W m ia​rę j ak od​dzia​ły host opusz​cza​ły plac No​va, sa​la try ​bu​na​łu po​grą​ża​ła się w ci​szy. Kie​dy

ostat​nie trium ​fal​ne okrzy ​ki prze​pa​dły w uli​cy Bis​be, dał się sły ​szeć przy ​spie​szo​ny od​dech in​kwi​-
zy ​to​ra. Nikt się nie ru​szał. Żoł​nie​rze sta​li na bacz​ność, pil​nu​j ąc, by ich broń i le​der​wer​ki nie sty ​ka​-
ły się i nie za​kłó​ca​ły ci​szy. Ni​co​lau Eim e​ric po​wiódł ocza​m i po ze​bra​ny ch. Je​go wzrok m ó​wił
wszy st​ko: „Zdraj ​ca — wy ​rzu​cił Be​ren​gu​ero​wi d’Erill. — Tchó​rze”. Zer​k​nąw​szy na żoł​nie​rzy, do​-
strzegł Gu​il​le​m a.

— Co tu ro​bi ten nie​wier​ny ?! — wy ​krzy k​nął. — Czy to j a​kaś kpi​na?
Ofi​cer nie wie​dział, co od​po​wie​dzieć. W ocze​ki​wa​niu na roz​ka​zy na​wet nie za​uwa​ży ł po​j a​wie​-

nia się in​tru​za. Gu​il​lem chciał wy ​pro​wa​dzić Ni​co​laua Eim e​ri​ca z błę​du i wy ​j a​śnić, że j est
ochrzczo​ny, zm ie​nił j ed​nak zda​nie. Mi​m o cią​gły ch za​ku​sów wiel​ki in​kwi​zy ​tor nie zdo​by ł j esz​cze
wła​dzy nad Ży ​da​m i i Mau​ra​m i, nie m ógł więc wtrą​cić go do lo​chu.

— Na​zy ​wam się Sa​hat z Pi​zy — ode​zwał się gło​śno. — Chcę z wa​m i po​roz​m a​wiać.
— Nie m am o czy m roz​m a​wiać z nie​wier​ny ​m i. Wy ​rzuć​cie te​go…
— My ​ślę, że za​in​te​re​su​j e was to, co m am do po​wie​dze​nia.
— Nie ob​cho​dzi m nie, co m y ​ślisz.
Eim e​ric ski​nął na ofi​ce​ra, któ​ry się​gnął po m iecz.
— By ć m o​że za​cie​ka​wi was fakt, że Ar​nau Es​ta​ny ​ol j est ban​kru​tem . Nie zo​ba​czy ​cie więc ani

j ed​ne​go sol​da z j e​go m a​j ąt​ku.

Ni​co​lau Eim e​ric wes​tchnął i wbił wzrok w su​fit. Ofi​cer scho​wał broń, nie cze​ka​j ąc na j e​go

roz​kaz.

— Mów j a​śniej , Mau​rze — roz​ka​zał in​kwi​zy ​tor.
— Ma​cie księ​gi ra​chun​ko​we Ar​naua Es​ta​ny ​ola. Przej ​rzy j ​cie j e.
— My ​ślisz, że te​go nie zro​bi​li​śm y ?
— Ale nie wie​cie j esz​cze, że kró​lew​skie dłu​gi zo​sta​ły um o​rzo​ne.
Gu​il​lem wła​sno​ręcz​nie pod​pi​sał sto​sow​ny do​ku​m ent i prze​ka​zał go Fran​ce​sco​wi de Pe​rel​lós.

Ar​nau ni​g​dy nie cof​nął udzie​lo​ny ch m u peł​no​m oc​nictw, Maur spraw​dził to w sto​sow​ny ch księ​-
gach m a​gi​strac​kich.

Na twa​rzy Eim e​ri​ca nie drgnął ani j e​den m ię​sień. Wszy ​scy obec​ni po​m y ​śle​li to sa​m o: oto

dla​cze​go na​czel​nik nie przy ​szedł im z po​m o​cą.

Przez kil​ka chwil in​kwi​zy ​tor i Maur m ie​rzy ​li się wzro​kiem . Gu​il​lem zda​wał się czy ​tać w m y ​-

ślach in​kwi​zy ​to​ra. Co po​wiesz te​raz swe​m u pa​pie​żo​wi? Skąd weź​m iesz pie​nią​dze, któ​re m u obie​-
ca​łeś? List j est j uż w dro​dze, nie zdą​ży sz za​wró​cić po​słań​ca. Co m u po​wiesz? Po​trze​bu​j esz po​par​-
cia pa​pie​ża w sto​sun​kach z kró​lem , z któ​ry m nic ty l​ko szu​ka​łeś zwa​dy.

— A co ty m asz z ty m wspól​ne​go? — za​py ​tał w koń​cu Eim e​ric.

— Mo​gę wszy st​ko wy ​j a​śnić. Na osob​no​ści… — skwi​to​wał Gu​il​lem .
— Mia​sto po​wsta​j e prze​ciw​ko Świę​tej In​kwi​zy ​cj i, Maur żą​da ode m nie pry ​wat​nej au​dien​cj i

— zży ​m ał się Eim e​ric. — Co to wszy st​ko m a zna​czy ć?!

Co po​wiesz pa​pie​żo​wi? za​py ​tał go Gu​il​lem wzro​kiem . Chcesz, by ca​ła Bar​ce​lo​na do​wie​dzia​ła

się o two​ich kno​wa​niach?

— Prze​szu​kaj ​cie go — roz​ka​zał in​kwi​zy ​tor straż​ni​kom . — Upew​nij ​cie się, że nie m a bro​ni,

a po​tem za​pro​wadź​cie go pod m ój ga​bi​net i za​cze​kaj ​cie tam na m nie.

Gu​il​lem , pil​no​wa​ny przez ofi​ce​ra i dwóch żoł​nie​rzy, cze​kał, sto​j ąc, przed ga​bi​ne​tem in​kwi​zy ​to​-

ra. Ni​g​dy nie m iał od​wa​gi wy ​j a​wić Ar​nau​owi, że j e​go for​tu​na po​cho​dzi z han​dlu nie​wol​ni​ka​m i.
Dłu​gi kró​la zo​sta​ły um o​rzo​ne. Je​śli in​kwi​zy ​cj a za​re​kwi​ru​j e m a​j ą​tek Ar​naua, przej ​m ie rów​nież j e​-
go dłu​gi, a ty l​ko on, Gu​il​lem , wie, że licz​by wid​nie​j ą​ce obok na​zwi​ska Abra​ha​m a Le​vie​go są nie​-
waż​ne. Pó​ki nie uj aw​ni do​ku​m en​tu pod​pi​sa​ne​go przed la​ty przez zna​j o​m e​go Ży ​da, m a​j ą​tek Ar​-
naua j est nic nie​wart.

56

Wy ​szedł​szy na plac No​va, Fran​ce​sca przy ​war​ła ple​ca​m i do ścia​ny pa​ła​cu, tuż obok wej ​ścia.

Wi​dzia​ła, j ak tłum rzu​ca się na Ar​naua, pod​czas gdy raj ​cy nada​rem ​nie pró​bu​j ą utrzy ​m ać kor​-
don, któ​ry m go oto​czy ​li. „Spój rz na swe​go sy ​na!”, za​brzm ia​ły j ej w uszach sło​wa Ni​co​laua
Eim e​ri​ca, za​głu​sza​j ąc pa​nu​j ą​cą wo​kół wrza​wę. Chcia​łeś, by m na nie​go spoj ​rza​ła, in​kwi​zy ​to​rze?
Pro​szę bar​dzo, oto m ój sy n. Po​ko​nał cię. Gdy zo​ba​czy ​ła, że Ar​nau osu​wa się na zie​m ię, wy ​cią​-
gnę​ła nie​spo​koj ​nie szy ​j ę, ale nie​ba​wem tłum prze​sło​nił j ej wi​dok. W oka​m gnie​niu plac prze​m ie​-
nił się w oce​an głów, bro​ni i sztan​da​rów, z któ​re​go raz po raz wy ​nu​rza​ła się m a​leń​ka fi​gur​ka Ma​-
don​ny, tar​ga​ną gwał​tow​nie na wszy st​kie stro​ny.

Od​dzia​ły po​spo​li​te​go ru​sze​nia za​czę​ły stop​nio​wo zni​kać w głę​bi uli​cy Bis​be, nie prze​sta​j ąc po​-

krzy ​ki​wać i wy ​m a​chi​wać bro​nią. Fran​ce​sca nie ru​sza​ła się z m iej ​sca. Nie m o​gła od​su​nąć się od
ścia​ny pa​ła​cu, no​gi od​m a​wia​ły j ej po​słu​szeń​stwa. Gdy plac za​czął pu​sto​szeć, zo​ba​czy ​ła Ale​dis.
Jej przy ​j a​ciół​ka odłą​czy ​ła się od Mar i Jo​ana, wie​dząc, że na nic nie zda się szu​ka​nie Fran​ce​ski
po​śród raj ​ców m iej ​skich. O, tam ! Ser​ce Ale​dis ści​snę​ło się na wi​dok wą​tłej , sku​lo​nej , bez​bron​nej
po​sta​ci.

Ru​szy ​ła ku niej bie​giem , j ed​nak m ilk​ną​ce w od​da​li od​gło​sy host wy ​wa​bi​ły z pa​ła​cu żoł​nie​rzy

in​kwi​zy ​cj i. Fran​ce​sca sta​ła za​le​d​wie krok od bra​m y.

— Ty cza​row​ni​co! — splu​nął na nią j e​den ze straż​ni​ków. Ale​dis za​trzy ​m a​ła się nie​da​le​ko Fran​-

ce​ski i war​tow​ni​ków.

— Zo​staw​cie j ą! — krzy k​nę​ła. Żoł​nie​rze wy ​le​gli j uż przed pa​łac. — Zo​staw​cie j ą w spo​ko​j u,

bo j ak nie… za​wo​łam ich — za​gro​zi​ła, wska​zu​j ąc na ostat​nie m ie​cze zni​ka​j ą​ce wła​śnie w głę​bi
uli​cy Bis​be.

Kil​ku żoł​nie​rzy zer​k​nę​ło w tam ​ty m kie​run​ku, ale in​ny się​gnął do po​chwy.
— In​kwi​zy ​tor po​chwa​li nas za zgła​dze​nie cza​row​ni​cy — oznaj ​m ił.
Fran​ce​sca nie spoj ​rza​ła na​wet na żoł​nie​rzy. Sta​ła bez ru​chu ze wzro​kiem utkwio​ny m w Ale​dis.

Spę​dzi​ły wspól​nie ty ​le lat… Ty ​le ra​zem prze​ży ​ły …

— Zo​staw​cie j ą, par​szy ​we psy ! — krzy k​nę​ła Ale​dis, co​fa​j ąc się kil​ka kro​ków i wska​zu​j ąc pal​-

cem od​dzia​ły host. Chcia​ła biec za ni​m i, ale m iecz war​tow​ni​ka za​wisł j uż nad gło​wą Fran​ce​ski.
Je​go ostrze wy ​da​wa​ło się więk​sze od ofia​ry. — Zo​staw​cie j ą — za​skom ​la​ła.

Fran​ce​sca wi​dzia​ła, j ak Ale​dis cho​wa twarz w dło​niach i osu​wa się na ko​la​na. Przy ​gar​nę​ła j ą

w Fi​gu​eras. Od tam ​tej po​ry … Ma odej ść z te​go świa​ta, nie uści​skaw​szy j ej ?

Gdy żoł​nierz prę​ży ł m ię​śnie, go​tu​j ąc się do cio​su, Fran​ce​sca prze​szy ​ła go wzro​kiem .
— Cza​row​ni​ce nie gi​ną od m ie​cza — po​wie​dzia​ła dziw​nie spo​koj ​nie. Broń za​drża​ła w dło​niach

żoł​nie​rza. Co ta sta​ra wiedź​m a ple​cie? — Cza​row​ni​ce um ie​ra​j ą w oczy sz​cza​j ą​cy ch pło​m ie​niach.
— To praw​da? Żoł​nierz spoj ​rzał py ​ta​j ą​co na to​wa​rzy ​szy, ale ci za​czę​li się j uż wy ​co​fy ​wać. — Je​-
śli za​bi​j esz m nie m ie​czem , m ój duch bę​dzie cię prze​śla​do​wał do sa​m ej śm ier​ci. Cie​bie i was
wszy st​kich! — Nikt się nie spo​dzie​wał, że z wą​tłe​go star​cze​go cia​ła m o​że się wy ​do​by ć tak prze​-
szy ​wa​j ą​cy krzy k. Ale​dis od​j ę​ła rę​ce od twa​rzy. — Bę​dę gnę​bi​ła was wszy st​kich — sy ​cza​ła Fran​-
ce​sca — rów​nież wa​sze żo​ny i dzie​ci, dzie​ci wa​szy ch dzie​ci i ich żo​ny. Prze​kli​nam was! —
Pierw​szy raz od opusz​cze​nia pa​ła​cu Fran​ce​sca sta​nę​ła o wła​sny ch si​łach, j uż nie po​trze​bo​wa​ła
opar​cia. Żoł​nie​rze skry ​li się w bra​m ie pa​ła​cu, na ze​wnątrz po​zo​stał ty l​ko ich to​wa​rzy sz z unie​sio​-
ny m m ie​czem . — Prze​kli​nam cię. Je​śli m nie za​bi​j esz, twój trup nie za​zna spo​ko​j u. Przy ​bio​rę po​-
stać ty ​się​cy glist, któ​re sto​czą twe trze​wia. Skrad​nę ci oczy i przy ​własz​czę j e so​bie na wiecz​ne
cza​sy.

Pod​czas gdy Fran​ce​sca nie prze​sta​wa​ła gro​zić żoł​nie​rzo​wi, Ale​dis wsta​ła, po​de​szła do niej , po​-

ło​ży ​ła j ej rę​kę na ra​m io​nach i za​czę​ła pro​wa​dzić.

— Trąd spad​nie na twe po​tom ​stwo… — Prze​szły pod wi​szą​cy m w po​wie​trzu m ie​czem . —

Two​j a żo​na zo​sta​nie na​łoż​ni​cą dia​bła…

Nie oglą​da​ły się za sie​bie. Żoł​nierz j esz​cze przez chwi​lę stał z unie​sio​ny m m ie​czem , a po​tem

opu​ścił go i od​pro​wa​dził wzro​kiem dwie ko​bie​ty od​da​la​j ą​ce się wol​no środ​kiem pla​cu.

— Ucie​kaj ​m y stąd, m o​j e dziec​ko — po​wie​dzia​ła Fran​ce​sca, gdy ty l​ko skrę​ci​ły w uli​cę Bis​be,

te​raz j uż opu​sto​sza​łą.

Ale​dis za​drża​ła.
— Przed​tem m u​szę wstą​pić do za​j az​du.
— Nie, nie. Chodź​m y j uż te​raz. Nie m a cza​su do stra​ce​nia.
— A Te​re​sa i Eu​la​lia?
— Prze​śle​m y im wia​do​m ość z dro​gi — od​par​ła Fran​ce​sca, obej ​m u​j ąc m oc​niej dziew​czę z Fi​-

gu​eras.

Do​tarł​szy na plac Świę​te​go Ja​ku​ba, okrą​ży ​ły get​to i skie​ro​wa​ły się ku naj ​bliż​szej bra​m ie m iej ​-

skiej — bra​m ie Bo​qu​eria. Szły w m il​cze​niu, przy ​tu​lo​ne do sie​bie.

— A Ar​nau? — spy ​ta​ła Ale​dis. Fran​ce​sca nie od​po​wie​dzia​ła.
Pierw​sza część pla​nu po​wio​dła się. Ba​sta​ixos ukry ​li j uż za​pew​ne Ar​naua na nie​wiel​kiej ło​dzi

do że​glu​gi przy ​brzeż​nej , wy ​na​j ę​tej przez Mau​ra. Um o​wa z księ​ciem Ja​nem nie po​zo​sta​wia​ła złu​-
dzeń. Gu​il​lem wspo​m niał sło​wa Fran​ce​sca de Pe​rel​lós: „Ksią​żę obie​cu​j e ty l​ko i wy ​łącz​nie — po​-
wie​dział do​rad​ca, wy ​słu​chaw​szy pro​po​zy ​cj i Mau​ra — nie wy ​stę​po​wać prze​ciw​ko host Bar​ce​lo​-
ny. W żad​ny m wy ​pad​ku nie sprze​ci​wi się otwar​cie Świę​tej In​kwi​zy ​cj i, nie bę​dzie j ej do ni​cze​go
przy ​m u​szał ani pod​wa​żał j ej wy ​ro​ków. Je​śli twój plan się po​wie​dzie i Es​ta​ny ​ol od​zy ​ska wol​ność,
na​m iest​nik nie wsta​wi się za nim , kie​dy in​kwi​zy ​cj a za​trzy ​m a go po​now​nie lub go ska​że. Czy to j a​-
sne?”. Gu​il​lem przy ​tak​nął i wrę​czy ł do​rad​cy do​ku​m ent, na m o​cy któ​re​go Ar​nau um a​rzał kró​lew​-

skie dłu​gi. Po​zo​sta​ła do wy ​ko​na​nia dru​ga część pla​nu. Gu​il​lem m u​siał prze​ko​nać Ni​co​laua Eim e​-
ri​ca, że Ar​nau j est ban​kru​tem , wo​bec cze​go nie​wie​le wskó​ra, ści​ga​j ąc go i osą​dza​j ąc. Mo​gli co
praw​da uciec ra​zem do Pi​zy, zo​sta​wia​j ąc in​kwi​zy ​cj i m a​j ą​tek Ar​naua — tak czy owak Eim e​ric
po​ło​ży ł j uż na nim rę​kę, a wy ​rok ska​zu​j ą​cy, na​wet wy ​da​ny za​ocz​nie, ozna​czał kon​fi​ska​tę m ie​nia
ska​za​ne​go. Dla​te​go Gu​il​lem chciał wy ​wieść Eim e​ri​ca w po​le. Nie m iał nic do stra​ce​nia, m ógł
na​to​m iast bar​dzo du​żo zy ​skać: spo​kój Ar​naua, uwol​nie​nie go od in​kwi​zy ​cj i, któ​ra w prze​ciw​ny m
ra​zie ści​ga​ła​by go do koń​ca ży ​cia.

Wiel​ki in​kwi​zy ​tor ka​zał na sie​bie cze​kać kil​ka go​dzin. W koń​cu zj a​wił się w to​wa​rzy ​stwie nie​du​-

że​go Ży ​da — odzia​ne​go w obo​wiąz​ko​wą czar​ną pe​le​ry ​nę z żół​tą na​szy w​ką — któ​ry szedł za nim
ze ster​tą ksiąg pod pa​chą, sta​wia​j ąc drob​ne, po​spiesz​ne krocz​ki. Ży d nie spoj ​rzał na Mau​ra, gdy
Eim e​ric ski​nie​niem rę​ki roz​ka​zał im wej ść do ga​bi​ne​tu.

In​kwi​zy ​tor nie za​chę​cił ich, by spo​czę​li, sam na​to​m iast roz​siadł się za sto​łem .
— Je​śli to, co m ó​wisz, j est praw​dą — zwró​cił się do Gu​il​le​m a — Es​ta​ny ​ol zban​kru​to​wał.
— Do​brze wie​cie, że m ó​wię praw​dę. Król nie j est j uż dłuż​ny Ar​nau​owi Es​ta​ny ​olo​wi ani gro​-

sza.

— W ta​kim ra​zie m o​gę do​nieść o ty m urzęd​ni​ko​wi m a​gi​strac​kie​m u nad​zo​ru​j ą​ce​m u dzia​ła​nie

kan​to​rów — stwier​dził in​kwi​zy ​tor. — A wte​dy m ia​sto, któ​re wy ​rwa​ło Es​ta​ny ​ola z rąk Świę​tej In​-
kwi​zy ​cj i, ze​tnie go za ban​kruc​two. Trud​no o więk​szą iro​nię lo​su.

Ni​g​dy by do te​go nie do​szło — chciał j uż po​wie​dzieć Gu​il​lem . — Mo​j a w ty m gło​wa. Wy ​star​-

czy, że po​ka​żę do​ku​m ent pod​pi​sa​ny przez Abra​ha​m a Le​vie​go… Ale nie, Eim e​ric nie prze​trzy ​m ał
go ty ​le go​dzin po to, by te​raz stra​szy ć m a​gi​strac​kim urzęd​ni​kiem . Je​m u cho​dzi o pie​nią​dze, któ​re
obie​cał swe​m u pa​pie​żo​wi, a któ​re, o czy m na​po​m knął m u naj ​pew​niej ten m a​ły Ży d, praw​do​po​-
dob​nie przy ​j a​ciel Ju​ce​fa, nie są j esz​cze bez​pow​rot​nie stra​co​ne.

Gu​il​lem m il​czał.
— Tak, m ógł​by m to zro​bić — po​wtó​rzy ł Eim e​ric. Gu​il​lem roz​ło​ży ł ty l​ko rę​ce. In​kwi​zy ​tor

spoj ​rzał na nie​go prze​ni​kli​wie.

— Kim j e​steś? — spy ​tał po chwi​li.
— Na​zy ​wam się…
— Tak, tak, wiem . — Eim e​ric m ach​nął rę​ką. — Na​zy ​wasz się Sa​hat z Pi​zy. Za​sta​na​wiam się

j ed​nak, co ro​bi m iesz​ka​niec Pi​zy w Bar​ce​lo​nie, wsta​wia​j ąc się za he​re​ty ​kiem .

— Ar​nau Es​ta​ny ​ol m a wie​lu przy ​j a​ciół, rów​nież w Pi​zie.
— Nie​wier​ny ch i he​re​ty ​ków! — krzy k​nął Eim e​ric. Gu​il​lem znów roz​ło​ży ł rę​ce. „Cie​ka​we, kie​-

dy zm ięk​niesz i na​po​m kniesz o pie​nią​dzach?” — po​m y ​ślał. Eim e​ric zda​wał się czy ​tać w j e​go
m y ​ślach, bo po krót​kim m il​cze​niu za​py ​tał:

— Co owi przy ​j a​cie​le Es​ta​ny ​ola m a​j ą do za​pro​po​no​wa​nia in​kwi​zy ​cj i?
— W księ​gach ra​chun​ko​wy ch Ar​naua — po​wie​dział Gu​il​lem , wska​zu​j ąc drob​ne​go Ży ​da, któ​-

ry nie od​ry ​wał oczu od sto​łu — wid​nie​j e po​kaź​na su​m a, praw​dzi​wa for​tu​na, na kon​cie pew​ne​go
wie​rzy ​cie​la.

In​kwi​zy ​tor po raz pierw​szy prze​m ó​wił do sta​ro​za​kon​ne​go po​m oc​ni​ka.
— Czy to praw​da?
— Tak — od​po​wie​dział Ży d. — Od po​cząt​ku dzia​łal​no​ści kan​to​ru do​pi​sy ​wa​no od​set​ki do su​m y

po​wie​rzo​nej Ar​nau​owi Es​ta​ny ​olo​wi przez nie​j a​kie​go Abra​ha​m a Le​vie​go.

— Ko​lej ​ny he​re​ty k! — wszedł m u w sło​wo Eim e​ric. W ga​bi​ne​cie za​pa​dła ci​sza.

— No, m ów da​lej — roz​ka​zał in​kwi​zy ​tor.
— Wkład po​m no​ży ł się przez la​ta i te​raz opie​wa na po​nad pięt​na​ście ty ​się​cy fun​tów.
W na wpół przy ​m knię​ty ch oczach in​kwi​zy ​to​ra po​j a​wił się bły sk. Nie uszło to uwa​gi Gu​il​le​m a

ani Ży ​da.

— I co z te​go? — m ruk​nął Eim e​ric.
— Przy ​j a​cie​le Ar​naua Es​ta​ny ​ola są go​to​wi prze​ko​nać Abra​ha​m a Le​vie​go, by zrzekł się tej su​-

m y.

Eim e​ric roz​parł się na krze​śle.
— Wasz kam ​rat Es​ta​ny ​ol — rzu​cił — j est j uż na wol​no​ści. Dla​cze​go więc kto​kol​wiek, choć​by

na​wet naj ​ser​decz​niej ​szy przy ​j a​ciel, re​zy ​gno​wał​by z pięt​na​stu ty ​się​cy fun​tów? Nikt nie roz​da​j e
pie​nię​dzy bez po​wo​du.

— Ar​nau Es​ta​ny ​ol zo​stał j e​dy ​nie uwol​nio​ny przez m ia​sto. Gu​il​lem po​ło​ży ł na​cisk na sło​wie

„Je​dy ​nie”. For​m al​nie Ar​nau na​dal by ł więź​niem in​kwi​zy ​cj i. Nad​szedł wy ​cze​ki​wa​ny m o​m ent.
Gu​il​lem prze​m y ​ślał wszy st​ko do​kład​nie — nie spusz​cza​j ąc wzro​ku z m ie​czy straż​ni​ków — pod​-
czas wie​lo​go​dzin​ne​go ocze​ki​wa​nia pod ga​bi​ne​tem . Nie po​wi​nien lek​ce​wa​ży ć in​te​li​gen​cj i Ni​co​-
laua Eim e​ri​ca. Ofi​cj al​nie nie m a on wła​dzy nad nie​wier​ny m , chy ​ba że… Chy ​ba że udo​wod​ni
m u ob​ra​zę Świę​tej In​kwi​zy ​cj i. Dla​te​go pro​po​zy ​cj a m u​si wy j ść od Eim e​ri​ca, Gu​il​lem nie m o​że
zro​bić pierw​sze​go kro​ku. Bia​da Mau​ro​wi pró​bu​j ą​ce​m u prze​ku​pić in​kwi​zy ​cj ę.

Eim e​ric wzro​kiem na​ka​zał m u kon​ty ​nu​ować. Nie dam się zła​pać w pu​łap​kę, po​m y ​ślał Gu​il​-

lem .

— Chy ​ba m a​cie ra​cj ę — po​wie​dział. — Rze​czy ​wi​ście, fakt, że ktoś m iał​by zrzec się ta​kiej for​-

tu​ny te​raz, gdy Ar​nau j est j uż na wol​no​ści, prze​czy zdro​we​m u roz​sąd​ko​wi. — Oczy in​kwi​zy ​to​ra
za​m ie​ni​ły się wą​ziut​kie szpar​ki. — Nie ro​zu​m iem , po co m nie tu przy ​sła​no. Po​wie​dzia​no, że wy
się wszy st​kie​go do​m y ​śli​cie… Przy ​zna​j ę, że w peł​ni po​dzie​lam wasz scep​ty ​cy zm . Przy ​kro m i, na​-
ra​zi​łem was ty l​ko na stra​tę cza​su.

Gu​il​lem za​cze​kał, aż do Eim e​ri​ca do​trą j e​go sło​wa. Wi​dząc, j ak uno​si się na krze​śle i otwie​ra

sze​ro​ko oczy, zro​zu​m iał, że wy ​grał po​j e​dy ​nek.

— Wy j dź — roz​ka​zał Ży ​do​wi. Gdy ty l​ko człe​czy ​na za​m knął za so​bą drzwi, Eim e​ric, któ​ry

i ty m ra​zem nie wska​zał go​ścio​wi krze​sła, cią​gnął: — Wasz przy ​j a​ciel prze​by ​wa na wol​no​ści, to
praw​da, ale pro​ces prze​ciw​ko nie​m u na​dal trwa. Mam j e​go ze​zna​nia. Mo​gę go ska​zać za​ocz​nie
i ogło​sić za​twar​dzia​ły m he​re​ty ​kiem . In​kwi​zy ​cj a — zda​wał się m ó​wić sam do sie​bie — nie m o​że
za​twier​dzić wy ​ro​ku śm ier​ci, to obo​wią​zek władz świec​kich, czy ​li kró​la. Wa​si przy ​j a​cie​le — do​dał,
zer​ka​j ąc na Gu​il​le​m a — wie​dzą za​pew​ne, że ła​ska pań​ska na pstry m ko​niu j eź​dzi. By ć m o​że pew​-
ne​go dnia król…

— Je​stem prze​ko​na​ny, że za​rów​no wy, j ak i m o​nar​cha, speł​ni​cie swój obo​wią​zek — skwi​to​wał

Gu​il​lem .

— Obo​wiąz​ki m o​nar​chy są oczy ​wi​ste: wal​ka z nie​wier​ny ​m i i krze​wie​nie chrze​ści​j ań​stwa po

naj ​dal​sze za​kąt​ki kró​le​stwa, lecz Ko​ściół… Cza​sa​m i nie​ła​two wy ​brać naj ​lep​sze wy j ​ście dla kró​le​-
stwa bez gra​nic, j a​kim j est Ko​ściół. Wasz przy ​j a​ciel, Ar​nau Es​ta​ny ​ol, przy ​znał się do wi​ny i m u​si
po​nieść ka​rę. — Eim e​ric urwał. Znów wbił oczy w Gu​il​le​m a. To po​win​no wy j ść od cie​bie, od​po​-
wie​dział m u spoj ​rze​niem Maur. — Mi​m o to — cią​gnął in​kwi​zy ​tor wo​bec m il​cze​nia roz​m ów​cy —
Ko​ściół i Świę​ta In​kwi​zy ​cj a są go​to​we oka​zać ła​ska​wość w tro​sce o po​kry ​cie wy ż​szy ch po​trzeb
i o wspól​ne do​bro. Czy twoi przy ​j a​cie​le, ci, któ​rzy cię przy ​sy ​ła​j ą, zgo​dzą się na ła​god​niej ​szy wy ​-

rok?

Nie bę​dę się z to​bą tar​go​wał, ale od​po​wie​dział m u w m y ​ślach Gu​il​lem . Ty l​ko Al​lach, któ​ry

j est wiel​ki, wie, co zy ​skasz, wtrą​ca​j ąc m nie do lo​chu. On j e​den wie, czy te ścia​ny m a​j ą oczy
i uszy, któ​re te​raz na nas pa​trzą i nas słu​cha​j ą. Pro​po​zy ​cj a m u​si wy j ść od cie​bie.

— Nikt nie bę​dzie pod​wa​żał de​cy ​zj i in​kwi​zy ​cj i — rzu​cił ty l​ko.
“.Eim e​ric za​czął się wier​cić na krze​śle.
— Po​pro​si​łeś o au​dien​cj ę, prze​ko​nu​j ąc, że po​wiesz m i coś, co m nie za​in​te​re​su​j e. Wspo​m nia​-

łeś, że przy ​j a​cie​le Ar​naua Es​ta​ny ​ola m o​gą na​kło​nić j e​go głów​ne​go wie​rzy ​cie​la do zrze​cze​nia się
pięt​na​stu ty ​się​cy fun​tów. Cze​go ty wła​ści​wie chcesz, Mau​rze?

— Wiem , cze​go nie chcę.
— Do​brze. — Eim e​ric wstał. — Je​śli twoi przy ​j a​cie​le skło​nią te​go Le​vie​go do wy ​rze​cze​nia się

zde​po​no​wa​nej su​m y, zła​go​dzę wy ​rok, ska​zu​j ąc Es​ta​ny ​ola na no​sze​nie sam ​be​ni​to w ka​te​drze przez
wszy st​kie nie​dzie​le w ro​ku.

— W ko​ście​le San​ta Ma​ria. — Gu​il​lem zdu​m iał się, sły ​sząc wła​sny głos, któ​ry do​biegł z głę​bi

j e​go ser​ca. Bo gdzie po​wi​nien od​by ć po​ku​tę Ar​nau, j e​śli nie w ko​ście​le San​ta Ma​ria?

57

Mar pró​bo​wa​ła do​go​nić grup​kę raj ​ców, któ​rzy eskor​to​wa​li Ar​naua, ale zwar​ty tłum ha​m o​wał

j ej kro​ki.

Wspo​m nia​ła po​że​gnal​ne sło​wa Ale​dis, sta​ra​j ą​cej się prze​krzy ​czeć ha​łas:
— Opie​kuj się nim ! Uśm ie​cha​ła się.
Mar od​wró​ci​ła się gwał​tow​nie i za​czę​ła biec pod prąd, wal​cząc z na​pie​ra​j ą​cą rze​ką lu​dzi.
— Opie​kuj się nim do​brze — po​wtó​rzy ​ła Ale​dis, pod​czas gdy Mar, któ​ra sta​ra​ła się nie stra​cić

j ej z oczu, wy ​m i​j a​ła pę​dzą​ce z prze​ciw​ka po​sta​cie. — Tak j ak j a chcia​łam przed la​ty …

Na​gle zni​kła.
Mar o m a​ły włos nie upa​dła i nie zo​sta​ła stra​to​wa​na. „To nie m iej ​sce dla bab”, zbesz​tał j ą ktoś,

od​py ​cha​j ąc bez par​do​nu. Uda​ło j ej się od​wró​cić. Po​szu​ka​ła wzor​kiem sztan​da​rów, któ​re by ​ły j uż
na dru​gim koń​cu uli​cy Bis​be, pra​wie na pla​cu Świę​te​go Ja​ku​ba. Pierw​szy raz te​go ran​ka za​po​-
m nia​ła o łzach. Wrza​snę​ła prze​raź​li​wie, uci​sza​j ąc wszy st​kich wo​kół. Na​wet nie po​m y ​śla​ła o Jo​-
anie. Krzy ​kiem , łok​cia​m i i kop​nia​ka​m i to​ro​wa​ła so​bie dro​gę przez tłum .

Od​dzia​ły host zgro​m a​dzi​ły się na pla​cu Blat. Mar by ​ła j uż bli​sko Ma​don​ny, któ​ra ko​ły ​sa​ła się

na ra​m io​nach ba​sta​ixos po​nad gła​zem wy ​zna​cza​j ą​cy m śro​dek pla​cu. Mar wy ​da​ło się, że sły ​szy,
j ak kil​ku m ęż​czy zn spie​ra się z raj ​ca​m i. Wśród nich… tak, wła​śnie tam ! Jesz​cze ty l​ko kil​ka kro​ków.
Jed​nak na pla​cu pa​no​wał nie​by ​wa​ły tłok. Wbi​ła pa​znok​cie w ra​m ię ko​goś, kto nie chciał się od​su​-
nąć. Męż​czy ​zna się​gnął po szty ​let i m a​ło bra​ko​wa​ło… Ale nie, wy ​buch​nął śm ie​chem i j ą prze​pu​-
ścił. Za nim po​wi​nien by ć j uż Ar​nau. Jed​nak Mar na​po​tka​ła ty l​ko raj ​ców i cech​m i​strza ba​sta​ixos.

— Gdzie j est Ar​nau? — spy ​ta​ła go zdy ​sza​na i spo​co​na. Ol​brzy ​m i ba​sta​ix z klu​czem do Gro​bu

Pań​skie​go na szy i spoj ​rzał na nią z gó​ry. To ta​j em ​ni​ca. In​kwi​zy ​cj a…

— Na​zy ​wam się Mar Es​ta​ny ​ol — po​wie​dzia​ła, po​ły ​ka​j ąc sy ​la​by. — Je​stem cór​ką j ed​ne​go

z was, Ra​m o​na. Mo​że go zna​łeś?

Nie, nie znał Ra​m o​na, ale sły ​szał o nim i o j e​go cór​ce, przy ​gar​nię​tej przez Ar​naua.
— Bie​gnij na pla​żę — po​wie​dział.

Mar przedar​ła się przez tłum na pla​cu i po​m knę​ła j ak na skrzy ​dłach opu​sto​sza​łą j uż uli​cą Mar.

Tuż pod kon​su​la​tem do​go​ni​ła sze​ściu ba​sta​ixos nio​są​cy ch om dla​łe​go Ar​naua.

Mar chcia​ła do nie​go pod​biec, ale j e​den z m ęż​czy zn oka​zał się szy b​szy i za​gro​dził j ej dro​gę.

Roz​ka​zy przy ​by ​sza z Pi​zy by ​ły wy ​raź​ne: nikt nie m o​że wie​dzieć, gdzie ukry ​wa się kon​sul.

— Pusz​czaj ! — krzy ​cza​ła, wierz​ga​j ąc no​ga​m i w po​wie​trzu. Ba​sta​ix trzy ​m ał j ą w pa​sie, sta​ra​-

j ąc się nie zro​bić j ej krzy w​dy.

Nie wa​ży ​ła na​wet w po​ło​wie ty ​le, co ka​m ie​nie i wor​ki, któ​re dźwi​gał dzień w dzień.
— Ar​nau! Ar​nau!
Ty ​le ra​zy m a​rzy ł, by usły ​szeć j esz​cze kie​dy ś ten głos… Otwo​rzy ł oczy i zo​ba​czy ł m ęż​czy zn,

któ​ry ch twa​rzy nie roz​po​znał. Nie​śli go gdzieś po​spiesz​nie, w m il​cze​niu. Co się dzie​j e? Gdzie j a
j e​stem ? „Ar​nau!”. Znów ten krzy k. Przed la​ty, w do​m u

Fe​li​pa de Ponts, wy ​czy ​tał go w oczach dziew​czy ​ny, któ​rą za​wiódł.
Ar​nau! Pla​ża. Wspo​m nie​nia zle​wa​ły się te​raz z szu​m em m o​rza i sło​na​wą wo​nią bry ​zy. Co j a

ro​bię na pla​ży ?

— Ar​nau!
Głos do​cho​dził te​raz z od​da​li.
Ba​sta​ixos we​szli do wo​dy i skie​ro​wa​li się ku ło​dzi, któ​ra m ia​ła za​brać Ar​naua na cze​ka​j ą​cą

w głę​bi por​tu fe​lu​kę wy ​na​j ę​tą przez Gu​il​le​m a. Fa​la opry ​ska​ła j e​go twarz.

— Ar​nau.
— Stój ​cie — wy ​j ą​kał, sta​ra​j ąc się unieść. — Ten głos… Kto to?
— Ja​kaś ko​bie​ta. Nie spra​wi nam kło​po​tu. Mu​si​m y … Ar​nau sta​nął przy ło​dzi, przy ​trzy ​m y ​wa​-

ny przez ba​sta​ixos pod pa​cha​m i. Po​pa​trzy ł w stro​nę lą​du. „Mar cze​ka na cie​bie”. Sło​wa Gu​il​le​m a
znów za​brzm ia​ły m u w uszach, za​głu​sza​j ąc in​ne od​gło​sy. Gu​il​lem , Ni​co​lau Eim e​ric, in​kwi​zy ​cj a,
lo​chy — nie​daw​ne wy ​da​rze​nia prze​m knę​ły m u przez gło​wę j ak bły ​ska​wi​ca.

— O Bo​że! — krzy k​nął. — Przy ​pro​wadź​cie j ą, bła​gam . Je​den z ba​sta​ixos po​spie​szy ł do m iej ​-

sca, gdzie za​trzy ​m a​no nie​pro​szo​ne​go go​ścia.

Ar​nau zo​ba​czy ł bie​gną​cą ku nie​m u Mar.
Ba​sta​ixos, któ​rzy rów​nież na nią pa​trzy ​li, spu​ści​li wzrok, gdy Ar​nau się im wy ​rwał. Zda​wa​ło

się, że pierw​sza fa​la, któ​ra liź​nie m u ły d​ki, zwa​li go do wo​dy.

Mar sta​nę​ła przed Ar​nau​em , któ​ry stał z opusz​czo​ny ​m i wzdłuż tu​ło​wia rę​ka​m i. Na wi​dok łzy

spły ​wa​j ą​cej po j e​go po​licz​ku po​de​szła i sca​ło​wa​ła j ą.

Nie pa​dło ani j ed​no sło​wo. Mar po​m o​gła wpro​wa​dzić Ar​naua na łód​kę.
Nic nie wskó​ra, wy ​stę​pu​j ąc otwar​cie prze​ciw​ko kró​lo​wi. Od wy j ​ścia Gu​il​le​m a Ni​co​lau Eim e​-

ric nie prze​sta​wał krą​ży ć po kom ​na​cie. Sko​ro Ar​nau zban​kru​to​wał, ska​za​nie go nic nie da.

Pa​pież nie za​po​m ni o j e​go obiet​ni​cy. Pi​zań​czy k m a go w gar​ści. Aby do​trzy ​m ać sło​wa da​ne​go

pa​pie​żo​wi, m u​si…

Pu​ka​nie do drzwi ty l​ko na m o​m ent wy ​rwa​ło go z za​m y ​śle​nia — po chwi​li znów cho​dził z ką​ta

w kąt.

Tak. Zła​go​dzo​ny wy ​rok ura​tu​j e j e​go re​pu​ta​cj ę, po​zwo​li unik​nąć star​cia z kró​lem i pod​re​pe​ru​j e

j e​go fi​nan​se na ty ​le, by …

Zno​wu ktoś za​pu​kał.
Eim e​ric zer​k​nął na drzwi.
Szko​da, że m i​m o szcze​ry ch chę​ci nie zdo​łał po​słać Es​ta​ny ​ola na stos. A j e​go m at​ka? Co się sta​-

ło z tą sta​rą wiedź​m ą? Pew​nie wy ​ko​rzy ​sta​ła za​m ie​sza​nie, by …

Pu​ka​nie prze​ro​dzi​ło się w ło​m ot i za​trzę​sło ścia​na​m i. Eim e​ric szarp​nął gwał​tow​nie drzwi.
— Cze​go…
Na pro​gu stał z pod​nie​sio​ną pię​ścią Jau​m e de Bel​le​ra, któ​ry go​to​wał się do po​no​wie​nia sztur​m u

na drzwi.

— Cze​go chce​cie? — wark​nął in​kwi​zy ​tor, szu​ka​j ąc wzro​kiem ofi​ce​ra peł​nią​ce​go war​tę pod ga​-

bi​ne​tem . Straż​nik ku​lił się w ką​cie pod m ie​czem Ge​ni​sa Pu​iga. — Jak śm iesz pod​no​sić rę​kę na żoł​-
nie​rza Świę​tej In​kwi​zy ​cj i? — za​grzm iał.

Ge​nis opu​ścił m iecz i zer​k​nął na to​wa​rzy ​sza.
— Cze​ka​m y j uż bar​dzo dłu​go — wy ​j a​śnił pan Na​varc​les.
— Po​wie​dzia​łem , że nie chcę ni​ko​go wi​dzieć — oznaj ​m ił Eim e​ric ofi​ce​ro​wi, któ​re​go Ge​nis zo​-

sta​wił j uż w spo​ko​j u. — Chy ​ba wy ​ra​zi​łem się j a​sno.

Miał wła​śnie trza​snąć drzwia​m i, ale Jau​m e de Bel​le​ra uprze​dził go, ła​piąc za klam ​kę.
— Je​stem ka​ta​loń​skim ba​ro​nem — po​wie​dział, prze​cią​ga​j ąc sy ​la​by. — Żą​dam od​po​wied​nie​go

trak​to​wa​nia.

Ge​nis przy ​tak​nął sło​wom przy ​j a​cie​la i za​gro​dził dro​gę żoł​nie​rzo​wi, któ​ry ru​szał na po​m oc in​-

kwi​zy ​to​ro​wi.

Przez chwi​lę Eim e​ric i pan Na​varc​les m ie​rzy ​li się wzro​kiem . In​kwi​zy ​tor m ógł we​zwać po​-

m oc, żoł​nie​rze przy ​bie​gli​by na​ty ch​m iast, j ed​nak te przy ​m ru​żo​ne oczy … Bóg j e​den wie, do cze​-
go zdol​ni są ci m oż​no​wład​cy na​wy ​kli do na​rzu​ca​nia swej wo​li. Wes​tchnął. Cóż, zde​cy ​do​wa​nie to
nie j est j e​go dzień.

— Do​brze, pa​nie ba​ro​nie — ustą​pił. — Cze​go chce​cie?
— Obie​ca​li​ście ska​zać Ar​naua Es​ta​ny ​ola, a ty m ​cza​sem pu​ści​li​ście go wol​no.
— Nie przy ​po​m i​nam so​bie, by m co​kol​wiek obie​cy ​wał. A j e​śli cho​dzi o pusz​cze​nie wol​no… To

wasz król, któ​re​m u za​wdzię​cza​cie ty ​tu​ły, od​m ó​wił Ko​ścio​ło​wi po​m o​cy. Do nie​go idź​cie na skar​gę.

Jau​m e de Bel​le​ra za​czął m am ​ro​tać coś pod no​sem , wy ​m a​chu​j ąc rę​ka​m i.
— Mo​że​cie go j esz​cze ska​zać — po​wie​dział w koń​cu.
— Zbiegł — stwier​dził Eim e​ric.
— Od​naj ​dzie​m y go i przy ​pro​wa​dzi​m y ! — za​wo​łał Ge​nis Pu​ig, któ​ry przy ​słu​chi​wał się roz​m o​-

wie, nie spusz​cza​j ąc ofi​ce​ra z oka.

Eim e​ric prze​niósł wzrok na ry ​ce​rza. Dla​cze​go m a się przed ni​m i tłu​m a​czy ć?
— Do​star​czy ​li​śm y wam bar​dzo du​żo do​wo​dów prze​ciw​ko Es​ta​ny ​olo​wi — przy ​po​m niał Jau​m e

de Bel​le​ra. — In​kwi​zy ​cj a nie m o​że…

— Do​wo​dów? — pry ch​nął Eim e​ric. Dzię​ki ty m dwóm za​ro​zu​m ial​com ura​tu​j e swój ho​nor. Je​-

śli pod​wa​ży ich ze​zna​nia… — Ja​kich do​wo​dów? — po​wtó​rzy ł. — Ma​cie na m y ​śli wa​sze oskar​że​-
nie, ba​ro​nie? Oskar​że​nie oso​by opę​ta​nej przez dia​bła? — Jau​m e chciał coś po​wie​dzieć, ale Eim e​-
ric uci​szy ł go gniew​ny m m ach​nię​ciem rę​ki. — Szu​ka​łem do​ku​m en​tów, któ​re we​dług was bi​skup
pod​pi​sał za​raz po wa​szy m przy j ​ściu na świat. Ni​cze​go nie zna​la​złem . Co wy na to?

Ge​nis Pu​ig opu​ścił rę​kę, w któ​rej ści​skał m iecz.
— Mo​że zo​sta​ły u bi​sku​pa… — bro​nił się Jau​m e de Bel​le​ra. Eim e​ric po​krę​cił gło​wą.
— A wy, ry ​ce​rzy ​ku… — krzy k​nął na Ge​ni​sa. — Co wam zro​bił Ar​nau Es​ta​ny ​ol? — In​kwi​zy ​-

tor, do​świad​czo​ny śled​czy, na​ty ch​m iast wy ​czy ​tał z twa​rzy Pu​iga lęk oso​by przy ​ła​pa​nej na kłam ​-
stwie. — Wie​cie, że wpro​wa​dza​nie in​kwi​zy ​cj i w błąd j est prze​stęp​stwem ? — Ge​nis szu​kał po​m o​-

cy u przy ​j a​cie​la, ale Jau​m e pa​trzy ł gdzieś w głąb ga​bi​ne​tu. By ł sam . — Co m a​cie m i te​raz do
po​wie​dze​nia, pa​nie ry ​ce​rzu? — Ge​nis prze​stę​po​wał z no​gi na no​gę, uni​ka​j ąc wzro​ku in​kwi​zy ​to​ra.
— W czy m wam za​wi​nił Ar​nau Es​ta​ny ​ol? — do​cie​kał in​kwi​zy ​tor. — Czy ż​by do​pro​wa​dził was do
ru​iny ?

To trwa​ło ty l​ko se​kun​dę — j ed​no ukrad​ko​we spoj ​rze​nie, któ​re prze​ko​na​ło in​kwi​zy ​to​ra, że zgadł.

Z j a​kie​go in​ne​go po​wo​du ry ​cerz m ógł ży ​wić ura​zę do ban​kie​ra?

— Nie m nie — od​po​wie​dział na​iw​nie za​py ​ta​ny.
— Ach, nie was? To m o​że wa​sze​go oj ​ca? Ge​nis wbił wzrok w po​sadz​kę.
— Skła​m a​li​ście, chcąc po​słu​ży ć się Świę​tą In​kwi​zy ​cj ą. Zło​ży ​li​ście fał​szy ​we ze​zna​nia, by się

ze​m ścić!

Zło​wro​gie po​krzy ​ki​wa​nia in​kwi​zy ​to​ra wy ​rwa​ły z za​m y ​śle​nia Jau​m e​go.
— Ale on spa​lił zwło​ki oj ​ca — ob​sta​wał przy swo​im Ge​nis le​d​wie sły ​szal​ny m gło​sem .
Eim e​ric ode​gnał nie​ist​nie​j ą​cą m u​chę. Co m a z ni​m i zro​bić? Uwię​zić i osą​dzić? To do​la​ło​by

ty l​ko oli​wy do ognia, oży ​wi​ło spór, o któ​ry m le​piej j ak naj ​szy b​ciej za​po​m nieć.

— Zgło​si​cie się do se​kre​ta​rza Świę​tej In​kwi​zy ​cj i i od​wo​ła​cie swo​j e ze​zna​nia, bo j e​śli nie…

Czy m am m ó​wić da​lej ?! — wrza​snął, nie m o​gąc do​cze​kać się re​ak​cj i. Do​pie​ro wte​dy Jau​m e
i Ge​nis przy ​tak​nę​li. — In​kwi​zy ​cj a nie bę​dzie ni​ko​go są​dzić na pod​sta​wie fał​szy ​wy ch ze​znań. A te​-
raz że​gnam . — Ski​nął na ofi​ce​ra.

— Po​przy ​się​głeś Es​ta​ny ​olo​wi ze​m stę, da​łeś sło​wo ho​no​ru — wy ​po​m niał przy ​j a​cie​lo​wi Ge​nis

w dro​dze do wy j ​ścia.

Ni​co​lau Eim e​ric usły ​szał sło​wa ry ​ce​rza, j ak rów​nież od​po​wiedź Jau​m e​go:
— Pan Na​varc​les za​wsze do​trzy ​m u​j e sło​wa.
Wiel​ki in​kwi​zy ​tor przy ​m knął po​wie​ki. Miał te​go szcze​rze dość. Wy ​pu​ścił na wol​ność pod​sąd​ne​-

go. Ka​zał świad​kom wy ​co​fać oskar​że​nie. Wdał się w per​trak​ta​cj e z j a​kim ś… pi​zań​czy ​kiem . Bóg
wie z kim ! A j e​śli Jau​m e de Bel​le​ra speł​ni swą groź​bę, za​nim in​kwi​zy ​cj a do​sta​nie obie​ca​ne pięt​-
na​ście ty ​się​cy fun​tów? Czy wte​dy Maur do​trzy ​m a obiet​ni​cy ? Na​le​ża​ło za​ła​twić tę spra​wę raz,
a do​brze.

— Ale te​raz — ry k​nął w ślad za wy ​cho​dzą​cy ​m i — pan Na​varc​les nie do​trzy ​m a sło​wa!
Od​wró​ci​li się j ak na ko​m en​dę.
— Co to m a zna​czy ć?! — krzy k​nął Jau​m e de Bel​le​ra.
— Świę​ta In​kwi​zy ​cj a nie do​pu​ści, by … — Eim e​ric m ach​nął po​gar​dli​wie rę​ką — oso​by

świec​kie kwe​stio​no​wa​ły wy ​ro​ki j ej try ​bu​na​łu i kpi​ły so​bie z bo​skiej spra​wie​dli​wo​ści. Nie bę​dzie
żad​nej ze​m sty ! Zro​zu​m ia​no, pa​nie Na​varc​les? W prze​ciw​ny m ra​zie bę​dę zm u​szo​ny uznać was
za oso​bę opę​ta​ną przez dia​bła i m ar​nie skoń​czy ​cie. Czy ty m was prze​ko​na​łem ?

— Ale przy ​się​ga… — za​j ąk​nął się ba​ron.
— W im ie​niu Świę​tej In​kwi​zy ​cj i zwal​niam was z przy ​się​gi. — Jau​m e de Bel​le​ra ski​nął w koń​-

cu gło​wą. — A wy — in​kwi​zy ​tor zwró​cił się do Ge​ni​sa Pu​iga — nie waż​cie się in​ge​ro​wać w bo​-
skie wy ​ro​ki i m ścić się na wła​sną rę​kę. Czy wy ​ra​żam się j a​sno?

Ge​nis Pu​ig rów​nież przy ​tak​nął.
Fe​lu​ka — m a​ła, dzie​się​cio​m e​tro​wa łódź wy ​po​sa​żo​na w ża​giel ła​ciń​ski — schro​ni​ła się u wy ​-

brze​ży re​gio​nu Gar​raf, w za​cisz​nej za​tocz​ce do​stęp​nej ty l​ko od m o​rza i nie​wi​docz​nej z prze​pły ​-
wa​j ą​cy ch w po​bli​żu okrę​tów.

Ty l​ko chat​ka skle​co​na przez ry ​ba​ków z de​sek wy ​plu​wa​ny ch przez m o​rze za​kłó​ca​ła m o​no​ton​ny

kra​j o​braz zło​żo​ny ze skał i sza​ry ch ka​m y ​ków, któ​re prze​ko​m a​rza​ły się ze słoń​cem , pró​bu​j ąc od​bić
j e​go pro​m ie​nie i cie​pło.

Wraz z pę​ka​tą sa​kiew​ką ka​pi​tan fe​lu​ki do​stał od Gu​il​le​m a wy ​raź​ne po​le​ce​nie: „Zo​sta​wisz Ar​-

naua z któ​ry m ś z two​ich naj ​bar​dziej za​ufa​ny ch lu​dzi oraz z wy ​star​cza​j ą​ca ilo​ścią pro​wian​tu i wo​-
dy. Po​tem m o​żesz za​j ąć się swo​im i spra​wa​m i. Nie od​da​laj się j ed​nak zby t​nio i co dwa dni za​wi​-
j aj do Bar​ce​lo​ny po dal​sze roz​ka​zy. Gdy ope​ra​cj a do​bie​gnie koń​ca, otrzy ​m asz wię​cej pie​nię​-
dzy ”, obie​cał Gu​il​lem , by za​pew​nić so​bie j e​go lo​j al​ność, choć nie by ​ło to ko​niecz​ne, bo lu​dzie
m o​rza ce​ni​li Ar​naua, któ​re​go uwa​ża​li za spra​wie​dli​we​go kon​su​la. Mi​m o to ka​pi​tan nie wzgar​dził
brzę​czą​cą na​gro​dą. Maur nie wspo​m niał j ed​nak o Mar, ta na​to​m iast ani m y ​śla​ła dzie​lić się z kim ​-
kol​wiek opie​ką nad Ar​nau​em .

— Sa​m a so​bie po​ra​dzę — za​pew​ni​ła, gdy wy ​sie​dli z ło​dzi i uło​ży ​li Ar​naua w chat​ce.
— Ale pi​zań​czy k… — za​czął tłu​m a​czy ć ka​pi​tan.
— Prze​każ m u, że za​j ę​łam się Ar​nau​em . Je​śli bę​dzie krę​cił no​sem , wró​cisz z m a​ry ​na​rzem .
De​ter​m i​na​cj a po​brzm ie​wa​j ą​ca w j ej gło​sie zu​peł​nie nie pa​so​wa​ła do nie​wia​sty. Ka​pi​tan zer​k​-

nął na nią i pró​bo​wał j esz​cze opo​no​wać.

— No, idź j uż — roz​ka​za​ła Mar.
Gdy fe​lu​ka zni​kła za ska​ła​m i osła​nia​j ą​cy ​m i za​to​kę, Mar ode​tchnę​ła głę​bo​ko i spoj ​rza​ła w nie​-

bo. Jak​że czę​sto nie po​zwa​la​ła so​bie na​wet m a​rzy ć o tej chwi​li. Ile ra​zy, m a​j ąc przed ocza​m i
wspo​m nie​nie uko​cha​ne​go m ęż​czy ​zny, pró​bo​wa​ła so​bie tłu​m a​czy ć, że nie j est j ej prze​zna​czo​ny.
A te​raz… Spoj ​rza​ła na chat​kę. Ar​nau na​dal spał. W cza​sie po​dró​ży upew​ni​ła się, że nie m a go​-
rącz​ki i nie j est ran​ny. Usia​dła przy bur​cie, skrzy ​żo​wa​ła no​gi i uło​ży ​ła na nich j e​go gło​wę.

Kil​ka​krot​nie roz​chy ​lał po​wie​ki, by na nią spoj ​rzeć, po czy m znów j e przy ​m y ​kał, uśm ie​cha​j ąc

się bło​go. Wzię​ła j e​go rę​kę i ści​ska​ła j ą, ile​kroć na nią pa​trzy ł, a wte​dy Ar​nau znów za​sy ​piał, wy ​-
raź​nie uspo​ko​j o​ny. Sy ​tu​acj a po​wta​rza​ła się raz po raz, j ak​by Ar​nau chciał się upew​nić, że nie śni,
że Mar na​praw​dę przy nim j est. A te​raz… Mar wró​ci​ła do chat​ki i usia​dła obok nie​go.

Przez dwa dni wę​dro​wał po Bar​ce​lo​nie, wspo​m i​na​j ąc m iej ​sca, w któ​ry ch spę​dził pra​wie ca​łe

ży ​cie. Sto​li​ca Ka​ta​lo​nii nie​wie​le zm ie​ni​ła się pod​czas j e​go pię​cio​let​niej nie​obec​no​ści. Mi​m o

kry ​zy ​su, w m ie​ście wrza​ło j ak zwy ​kle. Bar​ce​lo​na nadał by ​ła bez​bron​na od stro​ny m o​rza,

chro​nio​na ty l​ko przez ta​squ​es — piasz​czy ​ste m ie​li​zny, na któ​ry ch Ar​nau osa​dził kie​dy ś swój okręt
wie​lo​ry b​ni​czy, by od​ciąć flo​cie wo​j en​nej Pio​tra Okrut​ne​go do​stęp do sto​li​cy. Mi​m o to na roz​kaz
kró​la wzno​szo​no no​we m u​ry, m a​j ą​ce chro​nić m ia​sto od za​cho​du. Nie prze​ry ​wa​no rów​nież prac
przy kró​lew​skiej stocz​ni. Do cza​su ich za​koń​cze​nia okrę​ty na​pra​wia​no i bu​do​wa​no w sta​ry ch do​-
kach na pla​ży, na​prze​ciw​ko wie​ży Re​go​m ir. Już z da​le​ka do​bie​gła Gu​il​le​m a ostra woń dzieg​ciu,
któ​ry po wy ​m ie​sza​niu z pa​ku​ła​m i słu​ży ł ro​bot​ni​kom do uszczel​nia​nia okrę​tów. Maur przy j ​rzał się
za​pra​co​wa​ny m cie​ślom por​to​wy m , rze​m ieśl​ni​kom wy ​ra​bia​j ą​cy m wio​sła oraz ko​wa​lom i po​-
wroź​ni​kom . Przed la​ty to​wa​rzy ​szy ł Ar​nau​owi, gdy j a​ko kon​sul m or​ski przy ​cho​dził nad​zo​ro​wać
pra​cę ty ch ostat​nich, by upew​nić się, że do po​wro​zów prze​zna​cza​ny ch na li​ny okrę​to​we i ta​kie​lu​-
nek nie do​da​wa​no sta​ry ch włó​kien ko​nop​ny ch. Prze​cha​dza​li się wte​dy m ię​dzy stat​ka​m i, opro​wa​-
dza​ni przez por​to​wy ch cie​ślów. Spraw​dziw​szy j a​kość po​wro​zów, Ar​nau pod​cho​dził za​wsze do ro​-
bot​ni​ków uszczel​nia​j ą​cy ch stat​ki, po czy m od​pra​wiał swy ch prze​wod​ni​ków, chcąc roz​m ó​wić się
z ni​m i na osob​no​ści.

„Bez​pie​czeń​stwo stat​ków za​le​ży wła​śnie od nich, dla​te​go pra​wo nie po​zwa​la im pra​co​wać na

akord”, wy ​j a​śnił Gu​il​le​m o​wi. Zwy kł z ni​m i ga​wę​dzić, by upew​nić się, że ża​den z nich, przy ​ci​-

śnię​ty bie​dą, nie przy j ​m u​j e do​dat​ko​wy ch zle​ceń.

Gu​il​lem przy j ​rzał się j ed​ne​m u z ro​bot​ni​ków, któ​ry na ko​la​nach oglą​dał świe​żo uszczel​nio​ne

spo​j e​nie. Na ten wi​dok Maur za​nik​nął oczy, za​gry zł war​gi i po​krę​cił gło​wą. Ty ​le ra​zem prze​szli,
wal​czy ​li o do​bro m ia​sta, a te​raz Ar​nau ukry ​wa się w m a​łej za​to​ce, cze​ka​j ąc na wy ​rok in​kwi​zy ​cj i.
Ach, ci chrze​ści​j a​nie! Przy ​naj ​m niej m a przy so​bie Mar, swój skarb… Gdy ka​pi​tan fe​lu​ki zj a​wił
się na gieł​dzie, by zdać m u re​la​cj ę z wy ​ko​na​ne​go za​da​nia, Gu​il​le​m a by ​naj ​m niej nie zdzi​wi​ła
wzm ian​ka o Mar. Wła​śnie te​go się spo​dzie​wał po swo​j ej dziew​czy n​ce!

— Po​wo​dze​nia, ślicz​not​ko — szep​nął.
— Słu​cham ?
— Nic, nic. Zna​ko​m i​cie się spi​sa​łeś. Mo​żesz wy ​pły ​nąć w m o​rze, spo​tka​m y się za dwa dni.
Pierw​sze​go dnia Eim e​ric nie ode​zwał się do Gu​il​le​m a. Na​za​j utrz Maur znów udał się na spa​-

cer po Bar​ce​lo​nie. Nie m iał ocho​ty prze​sie​dzieć ca​łe​go dnia w m ia​stecz​ku ku​piec​kim , wy ​pa​tru​j ąc
po​słań​ców in​kwi​zy ​to​ra. Nie​wol​ni​cy m ie​li go za​wia​do​m ić, j e​śli ktoś bę​dzie o nie​go py ​tał.

Bar​ce​lo​na wy ​glą​da​ła do​kład​nie tak j ak przed la​ty. Moż​na by ​ło po niej cho​dzić z za​m knię​ty ​m i

ocza​m i, kie​ru​j ąc się ty l​ko cha​rak​te​ry ​sty cz​ny m za​pa​chem j ej po​szcze​gól​ny ch dziel​nic. Wciąż
trwa​ła bu​do​wa ka​te​dry, po​dob​nie zresz​tą j ak ko​ścio​łów San​ta Ma​ria i Pi, choć pra​ce przy świą​ty ​ni
lu​dzi m o​rza by ​ły znacz​nie bar​dziej za​awan​so​wa​ne. Prze​bu​do​wy ​wa​no rów​nież ko​ścio​ły Świę​tej
Kla​ry i Świę​tej An​ny. Gu​il​lem przy ​sta​wał przed każ​dą ze świą​ty ń, by przy j ​rzeć się pra​cy cie​śli
i m u​ra​rzy. Do​brze, ko​ścio​ły ko​ścio​ła​m i, ale co z um oc​nie​nia​m i od stro​ny m o​rza? A port? Ko​nia
z rzę​dem te​m u, kto zro​zu​m ie ty ch chrze​ści​j an!

— Py ​ta​j ą o was w m ia​stecz​ku ku​piec​kim — do​niósł m u trze​cie​go dnia za​sa​pa​ny nie​wol​nik.
Już ustą​pi​łeś, pa​nie in​kwi​zy ​to​rze? — za​śm iał się w du​chu Gu​il​lem i po​spie​szy ł za nie​wol​ni​kiem .
Ni​co​lau Eim e​ric pod​pi​sał wy ​rok w obec​no​ści sto​j ą​ce​go przed nim Gu​il​le​m a. Opa​trzy w​szy do​-

ku​m ent pie​czę​cią, wrę​czy ł g Mau​ro​wi, któ​ry roz​wi​nął per​ga​m in i za​czął czy ​tać.

— Na koń​cu, na sa​m y m koń​cu — po​na​glał go in​kwi​zy ​tor.
Roz​ka​zał se​kre​ta​rzo​wi pra​co​wać przez ca​łą noc i nie m iał ocho​ty tra​cić rów​nież dnia, cze​ka​j ąc,

aż nie​wier​ny prze​czy ​ta do​ku​m ent od de​ski do de​ski.

Gu​il​lem zer​k​nął na Eim e​ri​ca, po czy m naj ​spo​koj ​niej w świe​cie za​głę​bił się w in​kwi​zy ​tor​skie

wy ​wo​dy. Pro​szę, pro​szę, Jau​m e de Bel​le​ra i Ge​nis Pu​ig wy ​co​fa​li za​rzu​ty wo​bec Ar​naua. Cie​ka​-
we, j ak Eim e​ric ich do te​go zm u​sił… Ze​zna​nia Mar​ga​ri​dy Pu​ig zo​sta​ły pod​wa​żo​ne, gdy ty l​ko try ​-
bu​nał od​kry ł, że Ar​nau Es​ta​ny ​ol przy ​czy ​nił się do ban​kruc​twa j ej ro​dzi​ny. A j e​śli cho​dzi o Elio​-
nor… Eim e​ric uznał, że sprze​nie​wie​rzy ​ła się chrze​ści​j ań​skie​m u obo​wiąz​ko​wi bez​względ​ne​go od​-
da​nia i po​słu​szeń​stwa wo​bec m ę​ża!

Po​za ty m Elio​nor ze​zna​ła, że przy ​ła​pa​ła m ę​ża na pu​blicz​ny m ob​ści​ski​wa​niu Ży ​dów​ki, j e​go ko​-

chan​ki, j ak twier​dzi​ła. Ja​ko świad​ków te​go skan​da​licz​ne​go za​cho​wa​nia wska​za​ła sa​m e​go wiel​kie​go
in​kwi​zy ​to​ra i bi​sku​pa Be​ren​gu​era d’Erill. Gu​il​lem znów spoj ​rzał na Eim e​ri​ca znad do​ku​m en​tu —
in​kwi​zy ​tor wy ​trzy ​m ał j e​go wzrok. Nie j est praw​dą — do​wo​dził — j a​ko​by oskar​żo​ny w chwi​li
opi​sa​nej przez do​nię Elio​nor obej ​m o​wał Ży ​dów​kę. Ani j a, wiel​ki in​kwi​zy ​tor, ani bi​skup Be​ren​gu​er
d’Erill, któ​re​go pod​pis wid​nie​j e rów​nież pod wy ​ro​kiem — Gu​il​lem zer​k​nął na ostat​nią stro​nę do​ku​-
m en​tu, by przy j ​rzeć się pod​pi​so​wi i pie​czę​ci bi​sku​pa — nie po​twier​dza​m y ta​ko​we​go zda​rze​nia.
Dy m , pło​m ie​nie, zgiełk i gwał​tow​ne em o​cj e to​wa​rzy ​szą​ce pu​blicz​ny m eg​ze​ku​cj om — pi​sał
Eim e​ric — naj ​pew​niej nie po​zo​sta​ły bez wpły ​wu na sła​bą ko​bie​cą na​tu​rą, m ą​cąc do​nii Elio​nor
wzrok. A sko​ro oskar​że​nie do​nii Elio​nor do​ty ​czą​ce związ​ku j ej m ę​ża z Ży ​dów​ką są z grun​tu fał​szy ​-

we, in​ne po​sta​wio​ne przez nią za​rzu​ty rów​nież tra​cą na wia​ry ​god​no​ści.

Gu​il​lem uśm iech​nął się.
Tak więc na ka​rę za​słu​gu​j e j e​dy ​nie to, co czy ​nił Ar​nau na oczach du​chow​ny ch z ko​ścio​ła San​-

ta Ma​ria de la Mar. Sam oskar​żo​ny przy ​znał się do bluź​nier​stwa, oka​zał j ed​nak skru​chę przed try ​-
bu​na​łem , co sta​no​wi głów​ny cel pro​ce​su in​kwi​zy ​tor​skie​go. W związ​ku z po​wy ż​szy m Ar​nau Es​ta​-
ny ​ol ska​za​ny zo​sta​j e na kon​fi​ska​tę m ie​nia oraz pu​blicz​ny akt skru​chy. Przez rok bę​dzie m u​siał od​-
pra​wiać we wszy st​kie nie​dzie​le po​ku​tę przed ko​ścio​łem San​ta Ma​ria de la Mar, odzia​ny w strój
hań​by sam ​be​ni​to.

Prze​czy ​taw​szy wy ​wo​dy praw​ne Eim e​ri​ca, Gu​il​lem obej ​rzał pod​pi​sy i pie​czę​cie wiel​kie​go in​-

kwi​zy ​to​ra oraz bi​sku​pa. Uda​ło się!

Zwi​nął do​ku​m ent i się​gnął za pa​zu​chę, by wy ​j ąć zle​ce​nie wy ​pła​ty pod​pi​sa​ne przez Abra​ha​m a

Le​vie​go. Gu​il​lem pa​trzy ł bez sło​wa, j ak Ni​co​lau Eim e​ric od​czy ​tu​j e w m il​cze​niu do​ku​m ent, ozna​-
cza​j ą​cy dla Ar​naua fi​nan​so​wą ru​inę, ale j ed​no​cze​śnie wol​ność i ży ​cie. Tak czy owak Gu​il​lem nie
po​tra​fił​by wy ​tłu​m a​czy ć przy ​j a​cie​lo​wi po​cho​dze​nia ty ch pie​nię​dzy ani dla​cze​go przez ty ​le lat j e
ukry ​wał.

58

Ar​nau prze​spał ca​ły dzień. O zm ro​ku Mar roz​pa​li​ła nie​wiel​kie ogni​sko z li​ści i ga​łę​zi zgro​m a​-

dzo​ny ch przez ry ​ba​ków w chat​ce. Mo​rze tchnę​ło spo​ko​j em . Mar spoj ​rza​ła w roz​gwież​dżo​ne nie​-
bo, a po​tem skie​ro​wa​ła wzrok na urwi​ste zbo​cza oka​la​j ą​ce za​to​kę. Księ​ży c za​ba​wiał się z ostry ​m i
gra​nia​m i, m u​ska​j ąc j e ka​pry ​śnie świa​tłem to tu, to tam .

Roz​ko​szo​wa​ła się pa​nu​j ą​cą wo​kół ci​szą i spo​ko​j em . Świat prze​stał ist​nieć. Nie ist​nia​ła Bar​ce​lo​-

na ani in​kwi​zy ​cj a, ani na​wet Elio​nor czy Jo​an. Zo​sta​li ty l​ko oni: ona i Ar​nau.

O pół​no​cy usły ​sza​ła od​gło​sy do​bie​ga​j ą​ce z cha​ty. Pod​nio​sła się i gdy j uż m ia​ła ru​szy ć w tam ​-

ty m kie​run​ku, w za​la​ny ch księ​ży ​co​wą po​świa​tą drzwiach sta​nął Ar​nau. Za​m ar​li kil​ka kro​ków od
sie​bie.

Mar sta​ła m ię​dzy Ar​nau​em i ogni​skiem . Pło​m ie​nie wy ​do​by ​wa​ły z m ro​ku j ej sy l​wet​kę, ale

twarz to​nę​ła w ciem ​no​ści. Czy j e​stem j uż w nie​bie? — po​m y ​ślał Ar​nau. W m ia​rę j ak j e​go wzrok
przy ​zwy ​cza​j ał się do pół​m ro​ku, od​kry ​wał po​wo​li twarz, o któ​rej m a​rzy ł w naj ​cu​dow​niej ​szy ch
snach. Naj ​pierw zo​ba​czy ł lśnią​ce źre​ni​ce — ileż no​cy prze​pła​kał, tę​sk​niąc za ty ​m i ocza​m i? — po​-
tem nos, po​licz​ki, pod​bró​dek i… usta, ach, te usta… Ko​bie​ta wy ​cią​gnę​ła do nie​go rę​ce, a wte​dy
blask ogni​ska spo​wił j ej sy l​wet​kę wy ​raź​nie za​ry ​so​wa​ną pod zwiew​ny ​m i sza​ta​m i, m u​ska​j ąc j e
świa​tłem i cie​niem . Przy ​zy ​wa​ła go.

Ar​nau po​spie​szy ł ku niej . Co się dzie​j e? Gdzie j a j e​stem ? Czy to na​praw​dę Mar? Od​po​wiedź

od​na​lazł w uści​sku j ej dło​ni, w j ej uśm ie​chu, w go​rą​cy ch ustach szu​ka​j ą​cy ch j e​go ust.

Mar ob​j ę​ła m oc​no Ar​naua i sen za​m ie​nił się w rze​czy ​wi​stość. „Przy ​tul m nie”, po​pro​si​ła. Opa​-

sał j ą ra​m ie​niem i przy ​cią​gnął do sie​bie. Usły ​szał, że pła​cze. Po​czuł, j ak drży od szlo​chu. Po​gła​-
skał j ą po gło​wie i za​czął de​li​kat​nie ko​ły ​sać. Ile lat m u​sia​ło upły ​nąć, by m ógł roz​ko​szo​wać się tą
chwi​lą? Ile błę​dów po​peł​nił w ty m cza​sie?

Pod​niósł gło​wę Mar ze swe​go ra​m ie​nia i spoj ​rzał j ej w oczy.
— Wy ​bacz m i — wy ​szep​tał. — Wy ​bacz, że od​da​łem cię…
— Ciii… — prze​rwa​ła m u. — Prze​szłość nie ist​nie​j e. Nie m u​szę ci ni​cze​go wy ​ba​czać. Za​-

cznij ​m y no​we ży ​cie. Spój rz na m o​rze. — Od​su​nę​ła się od nie​go i wzię​ła go za rę​kę. — Mo​rza nie
ob​cho​dzi prze​szłość. Po pro​stu j est. Nie do​m a​ga się wy ​j a​śnień. Po​dob​nie j ak gwiaz​dy i księ​ży c.
One rów​nież są i przy ​świe​ca​j ą nam , bły sz​czą dla nas. Nie ob​cho​dzi ich to, co się zda​rzy ​ło. Do​-
trzy ​m u​j ą nam to​wa​rzy ​stwa i ty l​ko dla​te​go są szczę​śli​we. Wi​dzisz, j ak lśnią, j ak m i​go​czą nad na​-
szy ​m i gło​wa​m i? Mi​go​ta​ły ​by, gdy ​by ob​cho​dzi​ła j e na​sza prze​szłość? Gdy ​by Bóg chciał nas uka​-
rać, ze​słał​by te​raz sztorm . Je​ste​śm y sa​m i, ty l​ko ty i j a — bez prze​szło​ści, bez wspo​m nień, bez
win​ny ch, bez ni​cze​go, co sta​nę​ło​by na dro​dze na​szej … m i​ło​ści.

Ar​nau wpa​try ​wał się przez j a​kiś czas w nie​bo, a po​tem prze​niósł wzrok na m o​rze, na m a​łe fa​-

le, któ​re ła​god​nie ob​m y ​wa​ły pla​żę, nie roz​bi​j a​j ąc się o nią. Po​pa​trzy ł na osła​nia​j ą​cą ich skal​ną
ścia​nę, a po​tem za​ko​ły ​sał się w m il​cze​niu.

Spoj ​rzał na Mar, nie pusz​cza​j ąc j ej rę​ki. Mu​si j ej o czy m ś po​wie​dzieć, o czy m ś przy ​kry m :

o obiet​ni​cy, któ​rą zło​ży ł Ma​don​nie po śm ier​ci pierw​szej żo​ny, o obiet​ni​cy, któ​rej m u​si do​trzy ​m ać.
Wy ​znał praw​dę szep​tem , pa​trząc Mar w oczy. Gdy skoń​czy ł, wes​tchnę​ła.

— Wiem j ed​no, Ar​nau. Wiem , że j uż ni​g​dy cię nie opusz​czę. Chcę by ć z to​bą, bli​sko cie​bie…

nic wię​cej m nie nie ob​cho​dzi.

Pią​te​go dnia o świ​cie do za​tocz​ki wpły ​nę​ła fe​lu​ka, z któ​rej wy ​siadł ty l​ko Gu​il​lem . Ca​ła trój ​ka

spo​tka​ła się na brze​gu. Mar od​su​nę​ła się nie​co i dwaj przy ​j a​cie​le pa​dli so​bie w ob​j ę​cia.

— Bo​że! — za​łkał Ar​nau.
— O czy ​im Bo​gu m ó​wisz? — za​py ​tał wzru​szo​ny Gu​il​lem , od​su​wa​j ąc się od Ar​naua i po​ka​zu​-

j ąc w uśm ie​chu bia​łe zę​by.

— Bo​gu nas wszy st​kich — od​rzekł Ar​nau z uśm ie​chem .
— Chodź no tu, m o​j e ko​cha​nie. — Gu​il​lem wy ​cią​gnął rę​kę do Mar.
Sta​nę​ła m ię​dzy ni​m i i ob​j ę​ła ich w pa​sie.
— Już nie j e​stem two​im ko​cha​niem — po​wie​dzia​ła fi​glar​nie.
— Za​wsze bę​dziesz.
— Tak, za​wsze — zgo​dził się Ar​nau.
Prze​szli ob​j ę​ci w głąb pla​ży i usie​dli przy wy ​ga​sły m j uż ogni​sku.
— Je​steś wol​ny — oznaj ​m ił Gu​il​lem i po​dał Ar​nau​owi do​ku​m ent.
— Po​wiedz, co tam na​pi​sa​no — po​pro​sił Ar​nau, nie chcąc wziąć go do rę​ki. — Ni​g​dy nie m u​-

sia​łem czy ​tać pism do​rę​cza​ny ch przez cie​bie.

— In​kwi​zy ​cj a kon​fi​sku​j e ca​ły twój m a​j ą​tek… — Gu​il​lem zer​k​nął na przy ​j a​cie​la, któ​ry przy ​-

j ął wia​do​m ość zu​peł​nie obo​j ęt​nie. — Po​nad​to przez rok bę​dziesz m u​siał co nie​dzie​la od​pra​wiać
po​ku​tę ubra​ny w sam ​be​ni​to przed ko​ścio​łem San​ta Ma​ria. Ale j e​steś wol​ny.

Ar​nau wy ​obra​ził so​bie, j ak klę​czy przed swą uko​cha​ną świą​ty ​nią bo​sy, w dłu​giej , się​ga​j ą​cej

do ko​stek sza​cie po​kut​nej z dwo​m a wy ​m a​lo​wa​ny ​m i krzy ​ża​m i.

— Po​wi​nie​nem zgad​nąć, że m nie z te​go wy ​cią​gniesz, gdy ty l​ko zo​ba​czy ​łem cię na sa​li try ​bu​-

na​łu. Jed​nak m ój stan…

— Ar​nau — prze​rwał m u Gu​il​lem — chy ​ba m nie nie słu​cha​łeś. Skon​fi​sko​wa​no twój m a​j ą​tek.
Ar​nau od​po​wie​dział m u do​pie​ro po chwi​li:
— By ​łem m ar​twy. Eim e​ric chciał m nie po​słać na stos. Zresz​tą od​dał​by m wszy st​ko, co

m am … co m ia​łem — po​pra​wił się, ści​ska​j ąc rę​ką Mar — za te ostat​nie dni. — Gu​il​lem spoj ​rzał
na swą ulu​bie​ni​cę. Uśm ie​cha​ła się pro​m ien​nie, oczy j ej lśni​ły. Mo​j a m a​ła dziew​czy n​ka, po​wie​-
dział w m y ​ślach i rów​nież się uśm iech​nął. — Po​m y ​śla​łem so​bie…

— Ty zdraj ​co! — zga​ni​ła go Mar, ro​biąc za​baw​ną m in​kę. Ar​nau po​kle​pał j ą po dło​ni.
— Coś m i się zda​j e, że dro​go cię kosz​to​wa​ło prze​ko​na​nie księ​cia, by nie wy ​stę​po​wał prze​ciw​ko

od​dzia​łom host.

Gu​il​lem przy ​tak​nął.
— Dzię​ku​j ę — po​wie​dział Ar​nau. Przez chwi​lę pa​trzy ​li na sie​bie.
— No, do​brze — Ar​nau zde​cy ​do​wał się prze​rwać ten szcze​gól​ny m o​m ent. — A te​raz opo​wia​-

daj o so​bie. Co się z to​bą dzia​ło przez ostat​nie la​ta?

Da​li znak ka​pi​ta​no​wi fe​lu​ki, by pod​pły ​nął do pla​ży, i gdy słoń​ce sta​ło j uż wy ​so​ko, wszy ​scy tro​-

j e skie​ro​wa​li się ku ło​dzi. Ar​nau i Gu​il​lem we​szli na po​kład.

— Za​cze​kaj ​cie j esz​cze chwi​lecz​kę — po​pro​si​ła Mar. Od​wró​ci​ła się i spoj ​rza​ła na chat​kę. Co j ą

te​raz cze​ka?

Po​ku​ta Ar​naua, Elio​nor… Spu​ści​ła wzrok.
— Nią się nie przej ​m uj — po​cie​szał j ą Ar​nau, głasz​cząc po wło​sach. — Nie m a​m y j uż pie​-

nię​dzy, więc da nam spo​kój . Pa​łac przy uli​cy Mont​ca​da na​le​ży te​raz do in​kwi​zy ​cj i, więc bę​dzie
m u​sia​ła prze​pro​wa​dzić się do Mont​bui. Zo​stał j ej ty l​ko za​m ek.

— Za​m ek — szep​nę​ła Mar. — Czy in​kwi​zy ​cj a go nie przej ​m ie?
— Nie. Za​m ek i tam ​tej ​sze po​sia​dło​ści Elio​nor otrzy ​m a​ła w po​sa​gu od kró​la. In​kwi​zy ​cj a nie

m o​że ich skon​fi​sko​wać, bo nie wcho​dzą w skład m o​j e​go m a​j ąt​ku.

— Szko​da bied​ny ch chło​pów — wes​tchnę​ła Mar, wspo​m i​na​j ąc dzień, kie​dy Ar​nau zniósł nie​-

spra​wie​dli​we przy ​wi​le​j e.

Nikt nie na​po​m knął o Ma​ta​ró, o po​sia​dło​ści Fe​li​pa de Ponts.
— Ja​koś so​bie po​ra​dzi​m y … — pró​bo​wał j ą po​cie​szać Ar​nau.
— O czy m ty m ó​wisz? — wszedł m u w sło​wo Gu​il​lem . — Prze​cież m a​cie ty ​le pie​nię​dzy, ile

ty l​ko so​bie za​ży ​czy ​cie. Je​śli chce​cie, m o​że​m y od​ku​pić pa​łac na uli​cy Mont​ca​da.

— To two​j e pie​nią​dze — po​krę​cił gło​wą Ar​nau.
— To na​sze pie​nią​dze. Po​słu​chaj ​cie — Gu​il​lem zwró​cił się do oboj ​ga — nie m am na świe​cie

ni​ko​go oprócz was. Co zro​bię z m a​j ąt​kiem , któ​re​go do​ro​bi​łem się dzię​ki two​j ej hoj ​no​ści? — spoj ​-
rzał na przy ​j a​cie​la. — Wszy st​ko, co m o​j e, na​le​ży rów​nież do was.

— Nie, nie — Ar​nau ob​sta​wał przy swo​im .
— Je​ste​ście m o​j ą ro​dzi​ną: m o​j a m a​ła dziew​czy n​ka i ty, któ​ry … po​da​ro​wa​łeś m i wol​ność i bo​-

gac​two. Czy to zna​czy, że nie chce​cie m nie przy ​j ąć na człon​ka ro​dzi​ny ?

Mar wy ​cią​gnę​ła rę​kę do Gu​il​le​m a.
— Nie… Nie to m ia​łem na m y ​śli… Ależ oczy ​wi​ście, że… — wy ​j ą​kał Ar​nau.
— W ta​kim ra​zie m u​si​cie przy ​j ąć rów​nież m o​j e pie​nią​dze — prze​rwał m u zno​wu Maur. —

Chy ​ba że wo​lisz, by m od​dał j e in​kwi​zy ​cj i…

Ar​nau skwi​to​wał j e​go sło​wa uśm ie​chem .
— I m am wiel​kie pla​ny na przy ​szłość — do​dał Gu​il​lem . Mar na​dal pa​trzy ​ła na pla​żę. Nie pró​-

bo​wa​ła otrzeć pły ​ną​cej po po​licz​ku łzy, któ​ra w koń​cu sto​czy ​ła się do j ej warg i zni​kła w ką​ci​ku
ust. Ja​dą pod​dać się nie​spra​wie​dli​we​m u wy ​ro​ko​wi. Wra​ca​j ą do Bar​ce​lo​ny, do in​kwi​zy ​cj i i do Jo​-
ana, któ​ry zdra​dził wła​sne​go bra​ta… Oraz do żo​ny, któ​rą Ar​nau po​gar​dza, ale na któ​rą j est ska​za​-
ny.

59

Gu​il​lem wy ​na​j ął dom w dziel​ni​cy Ri​be​ra. Choć stro​nił od prze​py ​chu, dom by ł na ty ​le prze​-

stron​ny i wy ​god​ny, by za​spo​ko​ić po​trze​by ich troj ​ga. Gu​il​lem do​pil​no​wał wszy st​kie​go, po​m y ​ślał
rów​nież o po​ko​j u dla Jo​ana. Ar​nau zszedł na ląd w por​cie, gdzie zo​stał ser​decz​nie przy ​j ę​ty przez
lu​dzi m o​rza. Kil​ku kup​ców, któ​rzy nad​zo​ro​wa​li za​ła​du​nek to​wa​rów lub prze​cho​dzi​li aku​rat obok
gieł​dy, po​zdro​wi​ło go ski​nie​niem gło​wy.

— Wi​dać, że nie j e​stem j uż bo​ga​ty — rzu​cił do Gu​il​le​m a. Od​po​wia​dał na po​zdro​wie​nia, nie

przy ​sta​j ąc.

— Wia​do​m o​ści szy b​ko się roz​cho​dzą — przy ​znał Maur. Ar​nau chciał naj ​pierw udać się do ko​-

ścio​ła San​ta Ma​ria, że​by po​dzię​ko​wać Ma​don​nie za uwol​nie​nie. Wciąż m iał w pa​m ię​ci uno​szą​cą
się nad tłu​m em fi​gur​kę. Jed​nak po dro​dze m u​sie​li się za​trzy ​m ać na ro​gu ulic Ca​nvis Vells i Ca​nvis
No​us. Drzwi i okna j e​go by ​łe​go kan​to​ru by ​ły otwar​te na oścież. Grup​ka ga​piów roz​stą​pi​ła się na
j e​go wi​dok. Nie we​szli do środ​ka. Roz​po​zna​li m e​ble i sprzę​ty pa​ko​wa​ne wła​śnie przez żoł​nie​rzy in​-
kwi​zy ​cj i na wóz sto​j ą​cy przed do​m em . Zo​ba​czy ​li dłu​gi stół, wy ​sta​j ą​cy z wo​zu i przy ​m o​co​wa​ny
do nie​go po​wro​za​m i, czer​wo​ny ob​rus, no​ży ​ce do cię​cia fał​szy ​wy ch m o​net, li​czy ​dło, skrzy ​nie…

Za​uwa​ży w​szy m ni​cha w czer​ni spi​su​j ą​ce​go do​by ​tek, Ar​nau od ra​zu za​po​m niał o sprzę​tach.

Do​m i​ni​ka​nin wbił w nie​go wzrok, pió​ro za​m ar​ło m u w dło​ni. Ar​nau wpa​try ​wał się w do​brze m u
zna​ne źre​ni​ce, któ​re nie​daw​no świ​dro​wa​ły go zza sto​łu pod​czas prze​słu​chań.

— Sę​py — m ruk​nął.
To by ł j e​go do​by ​tek, j e​go prze​szłość, j e​go ra​do​ści i tro​ski. Nie są​dził, że bę​dzie m u​siał przy ​glą​-

dać się gra​bie​niu wła​sne​go do​m u… Ni​g​dy nie przy ​wią​zy ​wał wa​gi do przed​m io​tów, ale to by ​ło
prze​cież ca​łe j e​go ży ​cie.

Mar czu​ła, że po​ci m u się rę​ka.
Za ich ple​ca​m i ktoś za​czął szy ​dzić z m ni​cha. Żoł​nie​rze na​ty ch​m iast się​gnę​li po broń. Z wnę​trza

do​m u wy ​bie​gli na​ty ch​m iast trzej in​ni straż​ni​cy z m ie​cza​m i.

— Nie znio​są ko​lej ​ne​go po​ni​że​nia — m ruk​nął Gu​il​lem , od​cią​ga​j ąc Mar i Ar​naua.

Żoł​nie​rze ru​szy ​li na grup​ką cie​kaw​skich, któ​rzy roz​pierz​chli się i rzu​ci​li do uciecz​ki. Gu​il​lem

pro​wa​dził Ar​naua, któ​ry zer​kał raz po raz za sie​bie, nie m o​gąc ode​rwać oczu od wo​zu.

Mu​sie​li odło​ży ć wi​zy ​tę w ko​ście​le San​ta Ma​ria, bo aż tam do​tar​li żoł​nie​rze in​kwi​zy ​cj i. Tro​j e

przy ​j a​ciół okrą​ży ​ło świą​ty ​nię, we​szło na plac Born i skie​ro​wa​ło się do swe​go no​we​go do​m u.

Wieść o po​wro​cie Ar​naua obie​gła m ia​sto. Pierw​si zło​ży ​li m u wi​zy ​tę m as​sat​ges z kon​su​la​tu.

Ofi​cer nie m iał od​wa​gi spoj ​rzeć Ar​nau​owi w oczy. Zwra​ca​j ąc się do nie​go, uży ​wał na​leż​ne​go
kon​su​lo​wi ty ​tu​łu „wiel​ce czci​god​ny ”, m i​m o iż wrę​czy ł m u pi​sm o pod​pi​sa​ne przez Ra​dę Stu, od​-
wo​łu​j ą​ce go ze sta​no​wi​ska. Ar​nau prze​czy ​tał do​ku​m ent, po czy m wy ​cią​gnął dłoń do ofi​ce​ra, któ​-
ry ty m ra​zem pod​niósł wzrok.

— Pra​ca z wa​m i by ​ła praw​dzi​wy m za​szczy ​tem — po​wie​dział.
— Ca​ła przy ​j em ​ność po m o​j ej stro​nie — od​rzekł Ar​nau. — Nie chcą bie​da​ka na kon​su​la —

rzu​cił do Gu​il​le​m a i Mar po wy j ​ściu po​słań​ców.

— O ty m wła​śnie chcia​łem z to​bą po​roz​m a​wiać — za​gad​nął Gu​il​lem .
Ale Ar​nau po​krę​cił gło​wą. Jesz​cze nie te​raz.
Wie​lu go​ści od​wie​dzi​ło ich w no​wy m do​m u. Nie​któ​ry ch, j ak cho​ciaż​by cech​m i​strza ba​sta​ixos,

Ar​nau przy ​j ął oso​bi​ście, in​ni, m niej zna​czą​cy, prze​ka​zy ​wa​li ży ​cze​nia i po​win​szo​wa​nia przez słu​-
żą​cy ch.

Na dru​gi dzień zj a​wił się Jo​an. Od​kąd usły ​szał o po​wro​cie Ar​naua, nie prze​sta​wał się za​sta​na​-

wiać, czy Mar wy ​j a​wi​ła m u praw​dę. Nie m o​gąc dłu​żej znieść nie​pew​no​ści, po​sta​no​wił zm ie​rzy ć
się z wła​sny m lę​kiem i od​wie​dzić bra​ta.

Na j e​go wi​dok Ar​nau i Gu​il​lem wsta​li od sto​łu. Na​to​m iast Mar nie ru​szy ​ła się z m iej ​sca. Ar​-

nau​owi znów za​brzm ia​ły w uszach sło​wa wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra: „Spa​li​łeś zwło​ki oj ​ca!”. Aż do tej
chwi​li od​pę​dzał od sie​bie to wspo​m nie​nie.

Jo​an po​wie​dział coś ci​cho, po czy m ru​szy ł ze spusz​czo​ną gło​wą ku bra​tu.
Ar​nau przy ​m knął oczy. Przy ​cho​dzi pro​sić o wy ​ba​cze​nie. Jak j e​go wła​sny brat m ógł…
— Jak m o​głeś? — rzu​cił, gdy Jo​an sta​nął przed nim . Jo​an drgnął i prze​niósł wzrok ze stóp Ar​-

naua na Mar. Czy nie wy ​star​cza​j ą​co go j uż uka​ra​ła? Czy m u​sia​ła j esz​cze m ó​wić Ar​nau​owi…
Jed​nak Mar by ​ła wy ​raź​nie za​sko​czo​na.

— Po co przy ​sze​dłeś? — za​py ​tał chłod​no Ar​nau. Jo​an szu​kał roz​pacz​li​wie j a​kiej ś wy ​m ów​ki.
— Trze​ba za​pła​cić za za​j azd… — usły ​szał wła​sny głos. Ar​nau m ach​nął rę​ką i od​wró​cił się do

nie​go ple​ca​m i. Gu​il​lem przy ​wo​łał słu​żą​ce​go i po​dał m u sa​kiew​kę.

— Pój ​dziesz z m ni​chem za​pła​cić za za​j azd — po​le​cił. Jo​an po​szu​kał współ​czu​cia u Mau​ra, ale

ten nie kiw​nął na​wet pal​cem w j e​go obro​nie, więc do​m i​ni​ka​nin skie​ro​wał się do wy j ​ścia i znik​nął
za pro​giem .

— Co m ię​dzy wa​m i za​szło? — za​py ​ta​ła Mar, gdy Jo​an wy ​szedł.
Ar​nau m il​czał. Po​wi​nien wy ​znać im praw​dę? Po​wie​dzieć, że spa​lił zwło​ki wła​sne​go oj ​ca i że

brat do​niósł na nie​go in​kwi​zy ​cj i? Ty l​ko on o ty m wie.

— Za​po​m nij ​m y o prze​szło​ści — rzekł po chwi​li. — Przy ​naj ​m niej na ty ​le, na ile to m oż​li​we.
Mar za​m y ​śli​ła się, a po​tem ski​nę​ła po​wo​li gło​wą.
Jo​an opu​ścił dom w ślad za nie​wol​ni​kiem , któ​ry m u​siał się co rusz oglą​dać i po​na​glać do​m i​ni​-

ka​ni​na, bo m nich przy ​sta​wał na środ​ku uli​cy, błą​dząc wo​kół nie​wi​dzą​cy m wzro​kiem . Szli do za​j az​-
du zna​ną m ło​de​m u słu​dze dro​gą wio​dą​cą do m ia​stecz​ka ku​piec​kie​go.

Jed​nak na uli​cy Mont​ca​da nie​wol​nik nie zdo​łał j uż prze​ko​nać Jo​ana, by szedł za nim . Mnich stał

j ak za​klę​ty przed daw​ny m pa​ła​cem Ar​naua.

— Idź do za​j az​du — po​wie​dział. — Ja m u​szę wy ​rów​nać in​ne ra​chun​ki.
Sta​ry Pe​re wpu​ścił go do pa​ła​cu. Od prze​kro​cze​nia pro​gu m nich nie prze​sta​wał m am ​ro​tać pod

no​sem te​go sa​m e​go zda​nia. Za​czął j e po​wta​rzać co​raz gło​śniej , wcho​dząc po ka​m ien​ny ch scho​-
dach za Pe​rem , któ​ry oglą​dał się na nie​go nie​pew​nie. Sta​nąw​szy przed Elio​nor, wy ​pluł j e grzm ią​-
cy m gło​sem , j esz​cze za​nim j e​go szwa​gier​ka zdą​ży ​ła się ode​zwać:

— Wiem , żeś zgrze​szy ​ła!
Ba​ro​no​wa, któ​ra przy ​j ę​ła do​m i​ni​ka​ni​na w sa​lo​nie, zm ro​zi​ła go wy ​nio​sły m spoj ​rze​niem .
— Co ty bre​dzisz, m ni​chu? — par​sk​nę​ła.
— Wiem , żeś zgrze​szy ​ła!
Elio​nor za​śm ia​ła się cy ​nicz​nie i od​wró​ci​ła ple​ca​m i. Jo​an po​wiódł wzro​kiem po j ej suk​ni z bro​-

ka​tu. Mar wie​le wy ​cier​pia​ła. On też. Ar​nau… Ar​nau zaś cier​piał naj ​bar​dziej . Elio​nor na​dal się
śm ia​ła.

— Za ko​go ty się uwa​żasz, m ni​chu?
— Je​stem in​kwi​zy ​to​rem Świę​tej In​kwi​zy ​cj i — od​parł Jo​an. — A w two​im przy ​pad​ku nie po​-

trze​bu​j ę na​wet spo​wie​dzi.

Chłód wio​ną​cy z j e​go słów spra​wił, że Elio​nor się od​wró​ci​ła. Mnich trzy ​m ał w rę​ku lam p​kę

oliw​ną.

— Co…?
Nie dał j ej do​koń​czy ć. Ci​snął w nią ka​ga​nek. Kosz​tow​ne sza​ty na​ty ch​m iast na​sią​kły oli​wą i za​-

pa​li​ły się.

Elio​nor za​wy ​ła.
Gdy sta​ry słu​ga przy ​biegł j ej na po​m oc, zwo​łu​j ąc po dro​dze po​zo​sta​ły ch nie​wol​ni​ków, Elio​nor

za​m ie​ni​ła się w ży ​wą po​chod​nię. Gdy Jo​an zo​ba​czy ł, że Pe​re zry ​wa ze ścia​ny ko​bie​rzec, by uga​-
sić nim swą pa​nią, ode​pchnął go bru​tal​nie. Jed​nak na pro​gu po​j a​wi​li się j uż po​zo​sta​li nie​wol​ni​cy,
któ​rzy pa​trzy ​li na tę sce​nę wy ​trzesz​czo​ny ​m i ocza​m i.

Ktoś ka​zał biec po wo​dę.
Jo​an spoj ​rzał na Elio​nor, któ​ra osu​nę​ła się na ko​la​na, ca​ła w pło​m ie​niach.
— Pa​nie, prze​bacz m i — j ęk​nął.
Po​szu​kał wzro​kiem in​ne​go ka​gan​ka. Chwy ​cił go i zbli​ży ł się do Elio​nor. Ogień za​czął na​ty ch​-

m iast li​zać dół j e​go ha​bi​tu.

— Ża​łuj za swe wi​ny ! — krzy k​nął, za​nim oto​czy ​ły go pło​m ie​nie.
Rzu​cił ka​gan​kiem w Elio​nor, a po​tem ukląkł przy niej .
Dy ​wan pod ni​m i sta​nął w pło​m ie​niach, za​j ę​ły się rów​nież m e​ble.
Gdy nie​wol​ni​cy przy ​bie​gli wresz​cie z wia​dra​m i, chlu​snę​li ty l​ko wo​dą, sto​j ąc w pro​gu i ucie​kli,

za​sła​nia​j ąc no​sy i usta, by nie udu​sić się gę​sty m dy ​m em .

60

Świę​to Wnie​bo​wzię​cia,

ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar,

Bar​ce​lo​na,

15 sierp​nia 1384 ro​ku

Upły ​nę​ło szes​na​ście lat.
Ar​nau stał na pla​cu San​ta Ma​ria. Spoj ​rzał w nie​bo. Nad Bar​ce​lo​ną uno​sił się głos dzwo​nów j e​-

go ko​ścio​ła. Słu​chał ich z gę​sią skór​ką, bi​cie ty ch czte​rech dzwo​nów przy ​pra​wia​ło go o dresz​cze.
Wi​dział, j ak wcią​ga​no j e na li​nach, ku​si​ło go na​wet, by po​dej ść do m ło​dy ch ro​bot​ni​ków i im po​-
m óc. A te​raz słu​chał, j ak dzwo​nią wszy st​kie czte​ry : naj ​więk​szy, As​sum p​ta, wa​żą​cy osiem ​set sie​-
dem ​dzie​siąt pięć ki​lo​gra​m ów; nie​co m niej ​szy, sześć​set​pięć​dzie​się​cio​ki​lo​wy, Co​nven​tu​al; śred​ni,
bo dwu​stu​ki​lo​gra​m o​wy, An​drea, oraz naj ​m niej ​szy z nich, Ve​da​da, za​wie​szo​ny na sa​m ej gó​rze.

Dziś kon​se​kro​wa​no świą​ty ​nię San​ta Ma​ria de la Mar i dzwo​ny zda​wa​ły się bić ina​czej niż zwy ​-

kle. A m o​że to on słu​chał ich w in​ny spo​sób… Spoj ​rzał na ośm io​bocz​ne wie​że pod​pie​ra​j ą​ce z obu
stron głów​ną fa​sa​dę ko​ścio​ła — wy ​so​kie, strze​li​ste, lek​kie, zło​żo​ne z trzech czę​ści zwę​ża​j ą​cy ch się
ku gó​rze, pa​trzą​ce na czte​ry stro​ny świa​ta ostro​łu​ko​wy ​m i okna​m i, ob​ra​m o​wa​ne na każ​dy m po​zio​-
m ie i zwień​czo​ne pła​skim ta​ra​sem .

Pod​czas ich bu​do​wy po​wie​dzia​no Ar​nau​owi, że bę​dą pro​ste, po​zba​wio​ne iglic i heł​m ów. Na​tu​-

ral​ne j ak m o​rze, któ​re​go pa​tron​ki strze​gły, a j ed​no​cze​śnie, po​m y ​ślał przy ​glą​da​j ą​cy się im , wspa​-
nia​łe i olśnie​wa​j ą​ce, wła​śnie ta​kie j ak m o​rze.

Od​święt​nie ubra​ni m iesz​kań​cy m ia​sta ścią​ga​li do ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Nie​któ​rzy od ra​zu

wcho​dzi​li do środ​ka, in​ni, j ak Ar​nau, wo​le​li po​stać chwi​lę na ze​wnątrz, po​dzi​wia​j ąc pięk​ną fa​sa​dę
i chło​nąc głos dzwo​nów. Ar​nau j ed​ną rę​ką przy ​tu​lił Mar. Po j e​go le​wej stro​nie stał trzy ​na​sto​let​ni
chło​piec ze zna​m ie​niem nad pra​wy m okiem , nie m niej wzru​szo​ny niż j e​go oj ​ciec.

Przy wtó​rze dzwo​nów Ar​nau wszedł do świą​ty ​ni z żo​ną i sy ​nem . Tłum roz​stą​pił się i prze​pu​ścił

ich w drzwiach. By ł to bo​wiem ko​ściół Ar​naua Es​ta​ny ​ola, któ​ry j esz​cze j a​ko ba​sta​ix przy ​dźwi​gał
tu na ple​cach pierw​sze ka​m ie​nie, a na​stęp​nie hoj ​nie wspie​rał bu​do​wę j a​ko ban​kier i kon​sul oraz
po​tem , gdy po​świę​cił się ubez​pie​cze​niom m or​skim . Jed​nak nie​szczę​ścia nie om i​j a​ły świą​ty ​ni. 28
lu​te​go 1373 ro​ku trzę​sie​nie zie​m i, któ​re na​wie​dzi​ło Bar​ce​lo​nę, znisz​czy ​ło dzwon​ni​cę. Ar​nau pierw​-
szy po​m ógł w j ej od​bu​do​wie.

— Po​trze​bu​j ę pie​nię​dzy — po​wie​dział wów​czas Gu​il​le​m o​wi.
— Są two​j e — od​parł Maur, świa​do​m y roz​m ia​rów ka​ta​stro​fy oraz fak​tu, że te​go sa​m e​go ran​ka

Ar​naua od​wie​dził czło​nek ko​ściel​nej ra​dy bu​dow​la​nej .

For​tu​na zno​wu się do nich uśm iech​nę​ła. Za ra​dą Gu​il​le​m a Ar​nau za​j ął się ubez​pie​cze​nia​m i

m or​ski​m i. Ka​ta​lo​nia — po​zba​wio​na sto​sow​ny ch prze​pi​sów, w prze​ci​wień​stwie do Ge​nui, We​ne​cj i
czy Pi​zy — by ​ła ra​j em dla ty ch, któ​rzy za​j ę​li się tą dzia​łal​no​ścią, ale ty l​ko roz​waż​ni kup​cy, ta​cy
j ak Ar​nau i Gu​il​lem , zdo​ła​li utrzy ​m ać się na po​wierzch​ni. Sy s​tem fi​nan​so​wy księ​stwa ka​ta​loń​skie​-
go wa​lił się, po​cią​ga​j ąc za so​bą oso​by li​czą​ce na szy b​ki zy sk. Nie​któ​re z nich ubez​pie​cza​ły ła​du​-
nek znacz​nie po​wy ​żej j e​go war​to​ści, a po​tem dzi​wi​ły się, że słuch po nim za​gi​nął. In​ne ubez​pie​-
cza​ły sta​tek m i​m o po​gło​sek, że wpadł w rę​ce kor​sa​rzy, li​czy ​li bo​wiem , że wia​do​m ość się nie
spraw​dzi. Ar​nau i Gu​il​lem roz​waż​nie wy ​bie​ra​li ubez​pie​cza​ne stat​ki i wła​ści​wie oce​nia​li ry ​zy ​ko,
dzię​ki cze​m u szy b​ko prze​ko​na​li do no​we​go in​te​re​su sze​ro​ką sieć przed​sta​wi​cie​li, z któ​ry ​m i współ​-
pra​co​wa​li j esz​cze j a​ko ban​kie​rzy.

Dwu​dzie​ste​go szó​ste​go grud​nia 1379 ro​ku Ar​nau nie m ógł za​py ​tać Gu​il​le​m a, czy m o​że prze​-

zna​czy ć ko​lej ​ną su​m ę na ko​ściół San​ta Ma​ria, po​nie​waż Maur zm arł na​gle rok wcze​śniej . Ar​nau
zna​lazł go w ogro​dzie: sie​dział na krze​śle, zwró​co​ny w stro​nę Mek​ki, ku któ​rej zwy kł się m o​dlić we
wszy st​kim do​brze zna​nej ta​j em ​ni​cy. Ar​nau po​wia​do​m ił osia​dły ch w Bar​ce​lo​nie Mau​rów, a ci pod
osło​ną ciem ​no​ści za​bra​li j e​go cia​ło.

Owej no​cy, 26 grud​nia 1379 ro​ku, gwał​tow​ny po​żar znisz​czy ł ko​ściół San​ta Ma​ria de la Mar.

Ogień po​chło​nął za​kry ​stię, chór, or​ga​ny, oł​ta​rze oraz ca​łe wnę​trze, oca​la​ły j e​dy ​nie ka​m ie​nie.
Zresz​tą na nich rów​nież pło​m ie​nie wy ​pa​li​ły swe pięt​no, nisz​cząc zdo​bie​nia oraz zwor​nik przed​sta​-
wia​j ą​cy Al​fon​sa Ła​god​ne​go, oj ​ca kró​la Pio​tra, któ​ry ufun​do​wał pła​sko​rzeź​bę.

Piotr Ce​re​m o​nial​ny za​wrzał gnie​wem na wieść o znisz​cze​niu hoł​du, j a​ki od​dał swe​m u ro​dzi​co​-

wi, i na​ka​zał re​kon​struk​cj ę dzie​ła. Jed​nak dla m iesz​kań​ców dziel​ni​cy Ri​be​ra za​kup no​we​go klu​cza
skle​pie​nia by ł nie la​da wy ​dat​kiem , nie m o​gli więc speł​nić ka​pry ​su m o​nar​chy. Od​bu​do​wa za​kry ​-
stii, chó​ru, or​ga​nów i oł​ta​rzy po​chło​nę​ła ogrom ​ne su​m y, dla​te​go wy ​ko​na​no z gip​su ko​pię znisz​czo​-
nej pła​sko​rzeź​by, do​kle​j o​no j ą do zwor​ni​ka i po​m a​lo​wa​no na czer​wo​no i zło​to.

Trze​cie​go li​sto​pa​da 1383 ro​ku wcią​gnię​to ostat​ni — po​ło​żo​ny naj ​bliż​szej wy j ​ścia — zwor​nik

na​wy głów​nej , na któ​ry m wy ​ry ​to go​dło ra​dy bu​dow​la​nej świą​ty ​ni. W ten spo​sób uczczo​no
wszy st​kich ano​ni​m o​wy ch m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny, bez któ​ry ch udzia​łu i wspar​cia ko​ściół San​ta
Ma​ria de la Mar ni​g​dy by nie po​wstał.

Ar​nau za​darł gło​wę i spoj ​rzał na klucz skle​pie​nia. Mar i Ber​nat wzię​li z nie​go przy ​kład, po

czy m ca​ła trój ​ka uśm iech​nę​ła się i ru​szy ​ła w głąb świą​ty ​ni.

Od​kąd zwor​nik spo​czął na rusz​to​wa​niu, cze​ka​j ąc na m a​j ą​ce go pod​trzy ​m ać że​bra skle​pie​nia,

Ar​nau wie​lo​krot​nie po​ka​zy ​wał go sy ​no​wi.

— To na​sze go​dło — po​wie​dział m u pew​ne​go ra​zu. Ber​nat spoj ​rzał na ol​brzy ​m i ka​m ień.
— Oj ​cze, to go​dło pro​ste​go lu​du — od​rzekł. — Zna​m ie​ni​ci m iesz​cza​nie, ta​cy j ak ty, m a​j ą wła​-

sne her​by wy ​rzeź​bio​ne na łu​kach i ścia​nach, w ka​pli​cach i… — Ar​nau pod​niósł rę​kę, by coś po​-

wie​dzieć, ale chło​piec nie do​pu​ścił go do sło​wa. — Nie m asz na​wet wła​sne​go m iej ​sca na chó​rze!

— Bo to świą​ty ​nia pro​ste​go lu​du, sy ​nu. Wie​le osób po​świę​ci​ło się dla niej bez resz​ty, choć ni​g​-

dzie nie wid​nie​j ą ich im io​na.

Ar​nau przy ​po​m niał so​bie chłop​ca, któ​ry przed la​ty dźwi​gał skal​ne blo​ki z ka​m ie​nio​ło​m u kró​-

lew​skie​go aż na plac bu​do​wy.

— Twój oj ​ciec — wtrą​ci​ła Mar — wła​sną krwią skro​pił wie​le z ty ch ka​m ie​ni. Trud​no o lep​sze

go​dło.

Ber​nat spoj ​rzał na Ar​naua sze​ro​ko otwar​ty ​m i ocza​m i.
— Ja oraz wie​lu in​ny ch. Wie​lu in​ny ch, sy ​nu…
Sier​pień za​wi​tał nad Mo​rze Śród​ziem ​ne, sier​pień za​wi​tał do Bar​ce​lo​ny. Słoń​ce lśni​ło nad m ia​-

stem pięk​niej ani​że​li gdzie​kol​wiek in​dziej na zie​m i, bo nim zaj ​rza​ło przez wi​tra​żo​we szy b​ki do ko​-
ścio​ła San​ta Ma​ria de la Mar — by m a​lo​wać ka​m ie​nie bar​wa​m i tę​czy — m o​rze prze​sy ​ła​ło m u
od​bi​cie wła​sne​go świa​tła. Wła​śnie dla​te​go sło​necz​ne pro​m ie​nie pa​da​j ą​ce na m ia​sto by ​ły ską​pa​ne
w wy ​j ąt​ko​wy m bla​sku. A we​wnątrz świą​ty ​ni barw​ne sno​py świa​tła, rzu​ca​ne przez wi​tra​że, zle​-
wa​ły się z m i​go​ta​niem ty ​się​cy świec pło​ną​cy ch przed głów​ny m oł​ta​rzem i w bocz​ny ch ka​pli​-
cach. Woń ka​dzi​dła uno​si​ła się nad rze​szą wier​ny ch, m u​zy ​ka or​ga​nów wy ​peł​nia​ła wnę​trze o do​-
sko​na​łej aku​sty ​ce.

Ar​nau, Mar i Ber​nat szli w stro​nę głów​ne​go oł​ta​rza. We wspa​nia​łej , oto​czo​nej ośm io​m a wy ​-

sm u​kły ​m i ko​lum ​na​m i ap​sy ​dzie sta​ła przed re​ta​bu​lum fi​gur​ka Ma​don​ny od Mo​rza. Za oł​ta​rzem
przy ​stro​j o​ny m bez​cen​ny ​m i fran​cu​ski​m i tka​ni​na​m i po​ży ​czo​ny ​m i spe​cj al​nie na tę oka​zj ę przez
kró​la Pio​tra, któ​ry w li​ście wy ​sła​ny m z Vi​la​fran​ca del Pe​ne​des nie om iesz​kał przy ​po​m nieć, by
zwró​co​no j e na​ty ch​m iast po uro​czy ​sto​ści — bi​skup Pe​re de Pla​nel​la przy ​go​to​wy ​wał się do m szy
kon​se​kra​cy j ​nej .

Ko​ściół by ł wy ​peł​nio​ny po brze​gi i ro​dzi​na Es​ta​ny ​olów nie m o​gła j uż iść da​lej . Ktoś roz​po​znał

Ar​naua i od​su​nął się, prze​pusz​cza​j ąc go do przo​du. Ar​nau po​dzię​ko​wał, lecz nie sko​rzy ​stał z oka​zj i.
Tu j est j e​go m iej ​sce: po​śród ro​dzi​ny i pro​sty ch lu​dzi. Bra​ko​wa​ło ty l​ko Gu​il​le​m a i… Jo​ana. Ar​nau
wo​lał wspo​m i​nać bra​ta z cza​sów, gdy ra​m ię w ra​m ię od​kry ​wa​li świat, a nie j a​ko zgorzk​nia​łe​go
m ni​cha, któ​ry wy ​dał się na pa​stwę pło​m ie​niom .

Bi​skup Pe​re de Pla​nel​la roz​po​czął uro​czy ​stość. Ser​ce Ar​naua prze​szy ł dziw​ny nie​po​kój . Gu​il​-

lem , Jo​an, Ma​ria, oj ​ciec i… sta​rusz​ka z lo​chów. Dla​cze​go, ile​kroć m y ​śli o lu​dziach, któ​rzy bez​-
pow​rot​nie ode​szli, przy ​po​m i​na so​bie tę ko​bie​tę? Po​pro​sił kie​dy ś Gu​il​le​m a, by od​na​lazł j ą oraz
Ale​dis.

— Prze​pa​dły bez wie​ści — po​wia​do​m ił go po j a​kim ś cza​sie Maur.
— In​kwi​zy ​tor po​wie​dział, że to m o​j a m at​ka. Szu​kaj da​lej .
— Jak ka​m ień w wo​dę — skwi​to​wał osta​tecz​nie Gu​il​lem .
— Ale…
— Za​po​m nij o nich — ra​da Mau​ra za​brzm ia​ła j ak roz​kaz. Msza trwa​ła.
Ar​nau m iał sześć​dzie​siąt trzy la​ta i by ł zm ę​czo​ny. Wsparł się na sy ​nu.
Ber​nat ser​decz​nie uści​snął rę​kę oj ​ca. Ar​nau ka​zał chłop​cu przy ​su​nąć ucho do swy ch ust

i wska​zał głów​ny oł​tarz.

— Wi​dzisz, sy n​ku, j ak się uśm ie​cha?

Od au​to​ra

Pod​czas pi​sa​nia tej po​wie​ści ko​rzy ​sta​łem z kro​nik Pio​tra III, oczy ​wi​ście do​ko​nu​j ąc ko​niecz​-

ny ch zm ian, na​rzu​co​ny ch przez wy ​m o​gi fik​cj i li​te​rac​kiej .

Czy ​tel​nik na próż​no szu​kać bę​dzie na m a​pie Na​varc​les z zam ​kiem i po​sia​dło​ścia​m i wiel​m o​ży

de Bel​le​ra. Ist​nia​ły na​to​m iast ba​ro​na​ty Gra​nol​lers, San Vi​cenc dels Horts i Cal​des de Mont​bui,
któ​re w po​wie​ści Piotr Ce​re​m o​nial​ny prze​ka​zał Ar​nau​owi wraz z rę​ką swej wy ​cho​wa​ni​cy Elio​-
nor, po​sta​ci stwo​rzo​nej przez au​to​ra. W rze​czy ​wi​sto​ści po​sia​dło​ści te w ro​ku 1380 zo​sta​ły po​da​ro​-
wa​ne przez księ​cia Mar​ci​na, sy ​na Pio​tra Ce​re​m o​nial​ne​go, Gu​il​le​m o​wi Ra​m o​no​wi de Mont​ca​da
— na​le​żą​ce​m u do sy ​cy ​lij ​skiej ga​łę​zi ro​du Mont​ca​da — za po​m oc w sko​j a​rze​niu m ał​żeń​stwa kró​-
lo​wej Ma​rii i j ed​ne​go z sy ​nów, księ​cia Mar​ci​na, któ​ry prze​szedł do hi​sto​rii j a​ko król Mar​cin Ludz​-
ki. Jed​nak wspo​m nia​ne wło​ści na​le​ża​ły do Gu​il​le​m a Ra​m o​na de Mont​ca​da znacz​nie kró​cej niż do
bo​ha​te​ra po​wie​ści. Za​raz po ich otrzy ​m a​niu od​sprze​dał j e bo​wiem hra​bie​m u d’Urgell, a za uzy ​-
ska​ne pie​nią​dze wy ​po​sa​ży ł flo​ty l​lę stat​ków i od​dał się pi​rac​twu.

Pra​wo do spę​dze​nia no​cy po​ślub​nej z ob​lu​bie​ni​cą pod​da​ne​go sta​no​wi​ło j e​den z przy ​wi​le​j ów

przy ​słu​gu​j ą​cy ch pa​nom feu​dal​ny m na m o​cy ka​ta​loń​skie​go ko​dek​su Usat​ges. Owe nie​spra​wie​dli​-
we przy ​wi​le​j e obo​wią​zy ​wa​ły wy ​łącz​nie w Sta​rej — nie w No​wej — Ka​ta​lo​nii i by ​ły za​rze​wiem
cią​gły ch bun​tów chłop​skich, któ​re trwa​ły aż do ich cał​ko​wi​te​go znie​sie​nia wy ​ro​kiem ar​bi​tra​żo​-
wy m wy ​da​ny m w Gu​ada​lu​pe w ro​ku 1486. Oczy ​wi​ście nie obe​szło się bez sło​ne​go od​szko​do​wa​-
nia wy ​pła​co​ne​go pa​nom feu​dal​ny m .

Opi​sa​ny w po​wie​ści wy ​rok, ska​zu​j ą​cy wia​ro​łom ​ną żo​nę na spę​dze​nie resz​ty ży ​cia o chle​bie

i wo​dzie w izbie bez drzwi, zo​stał rze​czy ​wi​ście wy ​da​ny w 1330 ro​ku przez kró​la Al​fon​sa III prze​-
ciw​ko nie​j a​kiej Eu​la​lii, żo​nie Ju​ana Do​ski.

Au​tor nie po​dzie​la przy ​to​czo​ny ch w po​wie​ści opi​nii o ko​bie​tach i chło​pach. Naj ​czę​ściej są to

do​słow​ne cy ​ta​ty z dzie​ła Lo cre​stid, na​pi​sa​ne​go oko​ło ro​ku 1381 przez m ni​cha Fran​ce​sca Eixi​m e​-
ni​sa.

W śre​dnio​wiecz​nej Ka​ta​lo​nii pra​wo Si qu​is vir​gi​nem , na któ​re po​wo​łu​j e się ry ​cerz de Ponts,

po​zwa​la​ło po​ry ​wa​czom po​j ąć za żo​nę swą ofia​rę. Na po​zo​sta​ły m te​ry ​to​rium ów​cze​snej Hisz​pa​-
nii obo​wią​zy ​wa​ły na​to​m iast za​bra​nia​j ą​ce te​go pro​ce​de​ru pra​wa goc​kie, ze​bra​ne w ko​dek​sie Fu​-
ero Ju​zgo.

Po​ry ​wacz m u​siał od​po​wied​nio wy ​po​sa​ży ć upro​wa​dzo​ną pan​nę, uła​twia​j ąc j ej za​m ąż​pój ​ście,

lub się z nią oże​nić. Je​śli po​rwa​na by ​ła za​m ęż​na, wy ​m ie​rza​no wów​czas ka​rę za cu​dzo​łó​stwo.

Nie wia​do​m o, czy nie​uda​ny spi​sek kró​la Ma​j or​ki, za​m ie​rza​j ą​ce​go po​rwać Pio​tra III, uj aw​nio​-

ny przez spo​wi​no​wa​co​ne​go z nie​do​szłą ofia​rą m ni​cha — w po​wie​ści po​m a​ga m u Jo​an — rze​czy ​-
wi​ście m iał m iej ​sce, czy j est ty l​ko wy ​m y ​słem Pio​tra Ce​re​m o​nial​ne​go, któ​ry chciał w ten spo​sób
uspra​wie​dli​wić pro​ces wsz​czę​ty w ce​lu kon​fi​ska​ty dóbr wład​cy Ma​j or​ki. Praw​do​po​dob​ny na​to​-
m iast wy ​da​j e się ka​pry s Ja​ku​ba III, któ​ry za​żą​dał wy ​bu​do​wa​nia osło​nię​te​go po​m o​stu łą​czą​ce​go
kró​lew​ską ga​le​rę za​ko​twi​czo​ną u wy ​brze​ży Bar​ce​lo​ny z klasz​to​rem fran​cisz​ka​nów. By ć m o​że wła​-
śnie ta nie​co​dzien​na za​chcian​ka po​bu​dzi​ła wy ​obraź​nię Pio​tra Ce​re​m o​nial​ne​go i zro​dzi​ła w nim
po​dej ​rze​nie o spi​sek opi​sa​ny w kró​lew​skiej kro​ni​ce.

Na j ej kar​tach Piotr III opi​su​j e rów​nież szcze​gó​ło​wo m or​ski atak kró​la Ka​sty ​lii Pio​tra Okrut​ne​-

go na sto​li​cę Ka​ta​lo​nii. Na sku​tek przy ​ra​sta​nia lą​du i zwią​za​ne​go z nim nisz​cze​nia ko​lej ​ny ch

por​tów, wy ​brze​że Bar​ce​lo​ny by ​ło przez wie​ki wy ​sta​wio​ne na ka​pry ​sy po​go​dy i sta​no​wi​ło ła​-

twy cel dla ata​ków nie​przy ​j a​cie​la. Do​pie​ro w ro​ku 1440, za pa​no​wa​nia Al​fon​sa Wspa​nia​łe​go,
roz​po​czę​to bu​do​wę no​we​go por​tu od​po​wia​da​j ą​ce​go po​trze​bom Bar​ce​lo​ny.

Piotr III wier​nie opi​sał prze​bieg pa​m ięt​nej bi​twy m or​skiej oraz fakt, że Bar​ce​lo​nę ura​to​wał

przed Ka​sty ​lij ​czy ​ka​m i okręt — we​dług hi​sto​ry ​ka An​to​nia Cap​m a​ny 'ego by ł to sta​tek wie​lo​ry b​ni​-
czy — któ​ry ce​lo​wo utknął w ta​squ​es, przy ​brzeż​ny ch ła​wi​cach pia​sku, od​ci​na​j ąc nie​przy ​j a​cie​lo​-
wi dro​gę do por​tu. W ty m wła​śnie opi​sie na​tra​fia​m y na j ed​ną z pierw​szy ch wzm ia​nek

O uży ​ciu ar​ty ​le​rii — dzia​ła za​m on​to​wa​ne​go na dzio​bie kró​lew​skiej ga​le​ry — w bi​twie m or​-

skiej . Krót​ko po​tem ło​dzie do trans​por​tu woj sk za​m ie​ni​ły się w ol​brzy ​m ie, cięż​kie okrę​ty wo​j en​ne
uzbro​j o​ne w ar​m a​ty, re​wo​lu​cj o​ni​zu​j ąc po​j ę​cie bi​twy m or​skiej . W swej kro​ni​ce król Piotr III roz​-
pi​su​j e się na te​m at kpin i szy ​derstw, któ​ry ​m i od​dzia​ły po​spo​li​te​go ru​sze​nia po​wi​ta​ły — z brze​gu
oraz z po​kła​du licz​ny ch ło​dzi wy ​pły ​wa​j ą​cy ch na spo​tka​nie na​j eźdź​cy — woj ​ska Pio​tra Okrut​ne​go
i upa​tru​j e w nich j e​den z głów​ny ch po​wo​dów (prócz sku​tecz​no​ści dzia​ła) od​wro​tu kró​la Ka​sty ​lii.

W tak zwa​ny m pierw​szy m ro​ku gło​du, po zdła​wie​niu bun​tu na pla​cu Blat, kie​dy bar​ce​loń​czy ​cy

do​m a​ga​li się od władz m iej ​skich wy ​da​nia zbo​ża, pod​że​ga​czy rze​czy ​wi​ście po​sta​wio​no przed są​-
dem i ska​za​no w bły ​ska​wicz​ny m pro​ce​sie na śm ierć przez po​wie​sze​nie. Dla do​bra fa​bu​ły au​tor
ob​rał na m iej ​sce eg​ze​ku​cj i ten​że plac. Na​to​m iast w peł​ni zgod​na w praw​dą hi​sto​ry cz​ną j est
w ty m przy ​pad​ku wia​ra władz m iej ​skich, że zwy ​kła przy ​się​ga po​ło​ży kres gło​do​wi w Bar​ce​lo​nie.

Po​nad​to w 1360 ro​ku rze​czy ​wi​ście ścię​to przed wła​sny m kan​to​rem , m iesz​czą​cy m się nie​da​le​-

ko dzi​siej ​sze​go pla​cu Pa​la​cio, ban​kie​ra F. Ca​stel​ló, ta​ką ka​rę prze​wi​dy ​wa​ło bo​wiem pra​wo dla
aba​tut, czy ​li ban​kru​tów.

Sie​dem lat póź​niej , w ro​ku 1367, po oskar​że​niu bar​ce​loń​skich Ży ​dów o pro​fa​na​cj ę ho​stii

i uwię​zie​niu ich w sy ​na​go​dze bez wo​dy i j e​dze​nia, trzej człon​ko​wie wspól​no​ty sta​ro​za​kon​nej zo​-
sta​li stra​ce​ni na roz​kaz księ​cia Ja​na, na​m iest​ni​ka kró​la Pio​tra.

Pod​czas chrze​ści​j ań​skich świąt Wiel​kiej No​cy Ży ​dów obo​wią​zy ​wał areszt do​m o​wy. W oba​-

wie, że m o​gli​by pod​glą​dać lub za​kłó​cać wiel​ka​noc​ne pro​ce​sj e, ka​za​no im po​nad​to szczel​nie za​-
m y ​kać drzwi i okna. Mi​m o to w owy ch dniach j esz​cze bar​dziej wzra​stał za​pał fa​na​ty ​ków — i tak
j uż nie​zwy ​kle po​bu​dzo​ny — dla​te​go oskar​że​nia o he​re​ty c​kie ry ​tu​ały m no​ży ​ły się wła​śnie w cza​-
sie Wiel​ka​no​cy, któ​rej Ży ​dzi nie bez po​wo​du się ba​li.

Wspól​no​cie ży ​dow​skiej za​rzu​ca​no naj ​czę​ściej dwie zbrod​nie zwią​za​ne z chrze​ści​j ań​skim świę​-

tem pas​chal​ny m : ry ​tu​al​ne m or​der​stwa chrze​ści​j an, głów​nie dzie​ci (ukrzy ​żo​wa​nie, tor​tu​ro​wa​nie,
a tak​że spo​ży ​wa​nie krwi i ser​ca ofia​ry ) oraz bez​czesz​cze​nie ho​stii. Gm in wie​rzy ł, że Ży ​dzi chcą
po​gnę​bić chrze​ści​j an, po​wta​rza​j ąc m ę​ki, j a​kie przed wie​ka​m i za​da​li Chry ​stu​so​wi.

Pierw​szy zna​ny przy ​pa​dek oskar​że​nia Ży ​dów o ukrzy ​żo​wa​nie chrze​ści​j ań​skie​go dziec​ka m iał

m iej ​sce w ro​ku 1147 w Wurz​bur​gu, w Świę​ty m Ce​sar​stwie Na​ro​du Nie​m iec​kie​go. Nie​trud​no się
do​m y ​ślić, że za​śle​pie​nie ga​wie​dzi, spra​gnio​nej m oc​ny ch wra​żeń, do​pro​wa​dzi​ło do po​j a​wie​nia się
po​dob​ny ch przy ​pad​ków w ca​łej Eu​ro​pie. Za​le​d​wie rok póź​niej , w 1148 ro​ku, ten sam za​rzut po​-
sta​wio​no ży ​dow​skiej wspól​no​cie z an​giel​skie​go m ia​sta Nor​wich. Za​czę​ły się m no​ży ć oskar​że​nia
o ry ​tu​al​ne m or​der​stwa, głów​nie ukrzy ​żo​wa​nia, zbie​ga​j ą​ce się za​zwy ​czaj ze świę​ta​m i Wiel​kiej
No​cy. Ko​lej ​ne przy ​pad​ki od​no​to​wa​no w Glo​uce​ster w 1168 ro​ku, w Ful​dzie w 1235, w Lin​coln
w 1255, w Mo​na​chium w 1286… O ty m , j ak wiel​ka by ​ła nie​na​wiść do Ży ​dów i ła​two​wier​ność
śre​dnio​wiecz​ny ch lu​dzi, świad​czy cho​ciaż​by przy ​kład ży ​j ą​ce​go w XV wie​ku wło​skie​go fran​cisz​-
ka​ni​na Ber​nar​di​no da Fel​tre, któ​ry prze​po​wia​dał ukrzy ​żo​wa​nia dzie​ci. Pierw​sze „pro​roc​two”

spraw​dzi​ło się co do j o​ty i w Try ​den​cie zna​le​zio​no zwło​ki Si​m o​na przy ​bi​te​go do krzy ​ża. Ko​ściół
be​aty ​fi​ko​wał m a​łe​go m ę​czen​ni​ka, a m nich prze​po​wie​dział ko​lej ​ne ukrzy ​żo​wa​nia w Reg​gio, Bas​-
sa​no, Man​tui. Do​pie​ro w po​ło​wie XX wie​ku Ko​ściół przy ​znał się do błę​du i unie​waż​nił be​aty ​fi​ka​-
cj ę Si​m o​na z Try ​den​tu, m ę​czen​ni​ka nie wia​ry, lecz fa​na​ty ​zm u.

Jed​na z wy ​praw host Bar​ce​lo​ny — m iej ​skich od​dzia​łów po​spo​li​te​go ru​sze​nia — rze​czy ​wi​ście

wy ​m ie​rzo​na by ​ła prze​ciw​ko gro​do​wi Cre​ixell, choć do​szło do niej póź​niej w po​wie​ści, bo do​pie​ro
w ro​ku 1369. Oby ​wa​te​le Bar​ce​lo​ny chcie​li uka​rać w ten spo​sób tam ​tej ​szy ch m oż​ny ch za prze​-
trzy ​m y ​wa​nie i utrud​nia​nie wy ​pa​su by ​dła pro​wa​dzo​ne​go na ubój do sto​li​cy, gdzie wpusz​cza​no ty l​-
ko ży ​we zwie​rzę​ta. Wła​śnie z po​wo​du prze​trzy ​m y ​wa​nia stad zwo​ły ​wa​no naj ​czę​ściej po​spo​li​te ru​-
sze​nie m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny, go​to​wy ch bro​nić swy ch przy ​wi​le​j ów, za​gro​żo​ny ch przez in​ne
gro​dy i pa​nów feu​dal​ny ch.

San​ta Ma​ria de la Mar j est po​nad wszel​ką wąt​pli​wość j ed​ny m z naj ​pięk​niej ​szy ch ko​ścio​łów na

świe​cie. Choć m o​nu​m en​tal​no​ścią nie m o​że się rów​nać z in​ny ​m i, współ​cze​sny ​m i m u lub póź​niej ​-
szy ​m i sław​ny ​m i bu​dow​la​m i sa​kral​ny ​m i, j e​go wnę​trze tchnie uro​kiem , bę​dą​cy m za​słu​gą ar​chi​-
tek​ta Be​ren​gu​era de Mon​ta​gut — uro​kiem ko​ścio​ła zbu​do​wa​ne​go przez pro​sty lud i dla pro​ste​go
lu​du, ko​ścio​ła po​dob​ne​go do ka​ta​loń​skie​go dwor​ku: su​ro​we​go, za​cisz​ne​go i przy ​tul​ne​go, gdzie
głów​ną ro​lę od​gry ​wa nie​po​wta​rzal​ne śród​ziem ​no​m or​skie świa​tło.

We​dług znaw​ców wiel​ką za​le​tą ko​ścio​ła San​ta Ma​ria j est to, że bu​do​wa​no go nie​prze​rwa​nie

przez pięć​dzie​siąt pięć lat, dzię​ki cze​m u za​cho​wa​no w nim j e​den sty l ar​chi​tek​to​nicz​ny, oraz że
oparł się póź​niej ​szy m m o​dom , uni​ka​j ąc po​pra​wek i do​dat​ków. Wszy st​ko to spra​wia, że San​ta Ma​-
ria de la Mar sta​no​wi wspa​nia​ły przy ​kład go​ty ​ku ka​ta​loń​skie​go, zwa​ne​go rów​nież go​ty ​kiem sze​ro​-
kim . Zgod​nie ze śre​dnio​wiecz​ny m zwy ​cza​j em , trosz​czą​cy m się o cią​głość po​słu​gi re​li​gij ​nej , ko​-
ściół San​ta Ma​ria po​wsta​wał do​słow​nie na po​przed​niej świą​ty ​ni. Ar​chi​tekt Bas​se​go​da Am i​gó
twier​dził co praw​da, że pierw​sza świą​ty ​nia znaj ​do​wa​ła się na ro​gu uli​cy Espa​se​ria, na​to​m iast
póź​niej ​sza, go​ty c​ka, po​wsta​ła po dru​giej stro​nie dzi​siej ​szej uli​cy San​ta Ma​ria, czy ​li nie​co bar​dziej
na po​m oc. Jed​nak w 1966 ro​ku, pod​czas prac przy no​wy m pre​zbi​te​rium i kry p​cie, od​kry ​to w pod​-
zie​m iach świą​ty ​ni ne​kro​po​lię rzy m ​ską, co pod​wa​ży ​ło teo​rię Bas​se​go​dy Am i​gó. Dziś j e​go wnuk
— ar​chi​tekt i ba​dacz świą​ty ​ni San​ta Ma​ria de la Mar — utrzy ​m u​j e, że ko​lej ​ne ko​ścio​ły sta​ły za​-
wsze na ty m sa​m y m m iej ​scu, wy ​ra​sta​j ąc na fun​da​m en​tach swej po​przed​nicz​ki. Wła​śnie na
cm en​ta​rzy ​sku rzy m ​skim , przy ​pad​ko​wo od​kry ​ty m w pod​zie​m iach ko​ścio​ła, po​cho​wa​no naj ​praw​-
do​po​dob​niej pa​tron​kę Bar​ce​lo​ny, świę​tą Eu​la​lię, któ​rej re​li​kwie król Piotr Ce​re​m o​nial​ny prze​niósł
do ka​te​dry.

Opi​sa​na w po​wie​ści fi​gur​ka Ma​don​ny od Mo​rza znaj ​du​j e się dzi​siaj w głów​ny m oł​ta​rzu, choć

po​cząt​ko​wo zdo​bi​ła ty m ​pa​non nad wej ​ściem od uli​cy Born.

Śre​dnio​wiecz​ne kro​ni​ki nie wspo​m i​na​j ą o dzwo​nach ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Pierw​sze wzm ian​ki

na ten te​m at po​cho​dzą do​pie​ro z ro​ku 1714, a za​wdzię​cza​m y j e ka​sty ​lij ​skie​m u kró​lo​wi Fi​li​po​wi V,
któ​ry po zwy ​cię​stwie nad Ka​ta​loń​czy ​ka​m i ob​ło​ży ł ich dzwo​ny spe​cj al​ny m po​dat​kiem za to, że
na​wo​ły ​wa​ły ka​ta​loń​skich pa​trio​tów do obro​ny oj ​czy ​zny. Zresz​tą nie ty l​ko Ka​sty ​lij ​czy ​cy m ie​li za
złe dzwo​nom , że wzy ​wa​j ą lud​ność do bro​ni. Sam Piotr Ce​re​m o​nial​ny, po stłu​m ie​niu po​wsta​nia
w Wa​len​cj i, roz​ka​zał stra​cić kil​ku bun​tow​ni​ków przez wla​nie im do gar​dła roz​to​pio​ne​go m e​ta​lu
z dzwo​nu Unión, któ​ry wzy ​wał do po​spo​li​te​go ru​sze​nia.

O zna​cze​niu ko​ścio​ła San​ta Ma​ria świad​czy cho​ciaż​by opi​sa​ny w po​wie​ści fakt, że król Piotr

wła​śnie na pla​cu przed świą​ty ​nią — a nie na ry n​ku Blat, przed pa​ła​cem na​czel​ni​ka — pro​sił

m iesz​kań​ców Bar​ce​lo​ny o po​m oc w woj ​nie prze​ciw​ko Sar​dy ​nii.

Pro​ści ba​sta​ixos, nie​od​płat​nie zno​szą​cy blo​ki skal​ne na bu​do​wę świą​ty ​ni, sta​no​wią naj ​lep​szy

przy ​kład po​świę​ce​nia, z j a​kim wier​ni uczest​ni​czy ​li w po​wsta​wa​niu ko​ścio​ła San​ta Ma​ria. Pa​ra​fia
na​gro​dzi​ła ba​sta​ixos licz​ny ​m i przy ​wi​le​j a​m i, a o ich od​da​niu Ma​rii świad​czą po​sta​cie z brą​zu do
dzi​siaj zdo​bią​ce bra​m y świą​ty ​ni, pła​sko​rzeź​by w pre​zbi​te​rium oraz m ar​m u​ro​we ka​pi​te​le świą​ty ​ni
— wszę​dzie tam uwiecz​nio​no tra​ga​rzy por​to​wy ch.

Ży d Has​dai Cre​scas j est po​sta​cią hi​sto​ry cz​ną, po​dob​nie j ak Ber​nat Es​ta​ny ​ol, ka​pi​tan al​m o​ga​-

wa​rów. Pierw​szy z nich zo​stał świa​do​m ie wy ​bra​ny przez au​to​ra, o dru​giej zbież​no​ści zde​cy ​do​wał
przy ​pa​dek. Jed​nak za​wód ży ​dow​skie​go ban​kie​ra oraz opi​sa​ne w po​wie​ści przy ​go​dy Has​da​ia Cre​-
sca​sa to czy ​sta li​cen​tia po​eti​ca.

W ro​ku 1391, sie​dem lat po kon​se​kra​cj i ko​ścio​ła San​ta Ma​ria — i po​nad wiek przed wy ​gna​-

niem Ży ​dów przez Kró​lów Ka​to​lic​kich — lud​ność Bar​ce​lo​ny na​pa​dła na dziel​ni​cę ży ​dow​ską
i wy ​m or​do​wa​ła j ej m iesz​kań​ców. Nie​licz​ny ch oca​la​ły ch Ży ​dów — m ię​dzy in​ny ​m i ty ch, któ​rzy
schro​ni​li się w klasz​to​rach — zm u​szo​no do po​rzu​ce​nia wia​ry przod​ków i przy ​j ę​cia chrztu. Gdy po
bar​ce​loń​skim get​cie nie po​zo​stał ślad, gdy zbu​rzo​no ży ​dow​skie do​m y, a boż​ni​ce za​stą​pio​no ko​ścio​-
ła​m i, król Jan, za​nie​po​ko​j o​ny pust​ka​m i, j a​ki​m i po​czął świe​cić kró​lew​ski skar​biec wkrót​ce po znik​-
nię​ciu Ży ​dów, pró​bo​wał skło​nić ich do po​now​ne​go osie​dle​nia się w m ie​ście. By ł na​wet skłon​ny
zwol​nić ich po​cząt​ko​wo z po​dat​ków (pó​ki ży ​dow​ska wspól​no​ta nie roz​ro​śnie się do dwu​stu m iesz​-
kań​ców) tu​dzież z cią​żą​cy ch na nich do​ty ch​czas obo​wiąz​ków wo​bec m o​nar​chy, ta​kich j ak prze​ka​-
zy ​wa​nie łó​żek i in​ny ch sprzę​tów na po​trze​by dwo​ru od​wie​dza​j ą​ce​go sto​li​cę oraz kar​m ie​nie lwów
i dzi​kich be​stii z kró​lew​skie​go zwie​rzy ń​ca. Mi​m o to Ży ​dzi nie po​wró​ci​li do Bar​ce​lo​ny i w ro​ku
1397 król przy ​znał m ia​stu przy ​wi​lej nie​po​sia​da​nia get​ta.

Wiel​ki in​kwi​zy ​tor Ka​ta​lo​nii, Ni​co​lau Eim e​ric, m u​siał się schro​nić w Awi​nio​nie pod opie​kuń​-

czy ​m i skrzy ​dła​m i pa​pie​ża, ale po śm ier​ci Pio​tra Ce​re​m o​nial​ne​go wró​cił i na​dal po​tę​piał pi​sm a
Ra​m o​na Llul​la. Gdy w ro​ku 1393 król Jan wy ​pę​dził go z Ka​ta​lo​nii, in​kwi​zy ​tor udał się po​now​nie
na dwór pa​pie​ski, choć j esz​cze w ty m sa​m y m ro​ku za​wi​tał do Seu d’Urgell. Król Ju​an za​żą​dał od
tam ​tej ​sze​go bi​sku​pa bez​zwłocz​ne​go wy ​gna​nia Eim e​ri​ca, któ​ry i ty m ra​zem uciekł do Awi​nio​nu.
Do​pie​ro po śm ier​ci Ja​na I j e​go na​stęp​ca Mar​cin Ludz​ki po​zwo​lił in​kwi​zy ​to​ro​wi do​ży ć swy ch dni
w ro​dzin​ny m m ie​ście, Ge​ro​nie, gdzie Ni​co​lau Eim e​ric zm arł w wie​ku osiem ​dzie​się​ciu lat. Praw​-
dzi​wa j est wspo​m nia​na w po​wie​ści m ak​sy ​m a wiel​kie​go in​kwi​zy ​to​ra: „kon​ty ​nu​acj a, nie po​wtó​rze​-
nie”, po​zwa​la​j ą​ca obej ść za​kaz wie​lo​krot​ny ch tor​tur, oraz j e​go wi​zj a ide​al​ny ch lo​chów, któ​re po​-
win​ny przy ​spie​szy ć zgon więź​nia.

W prze​ci​wień​stwie do Ka​sty ​lii, gdzie in​kwi​zy ​cj a roz​po​czę​ła dzia​łal​ność do​pie​ro w ro​ku 1487

(choć pa​m ięć o j ej okru​cień​stwie prze​trwa​ła wie​ki), w Ka​ta​lo​nii try ​bu​na​ły in​kwi​zy ​cy j ​ne — nie​-
za​leż​ne od ko​ściel​nej wła​dzy są​dow​ni​czej bi​sku​pów — dzia​ła​ły pręż​nie j uż od 1249 ro​ku. Przy ​-
czy n tak wcze​sne​go za​ist​nie​nia in​kwi​zy ​cj i na zie​m iach ka​ta​loń​skich na​le​ży upa​try ​wać w pier​wot​-
ny ch za​da​niach tej in​sty ​tu​cj i, a m ia​no​wi​cie w wal​ce z he​re​zj ą utoż​sa​m ia​ną na​ów​czas z ka​ta​ra​m i
za​m iesz​ku​j ą​cy ​m i po​łu​dnie Fran​cj i i wal​den​sa​m i Pio​tra Wal​da z Ly onu. Ze wzglę​du na geo​gra​-
ficz​ne są​siedz​two oba odła​m y chrze​ści​j ań​stwa, uzna​wa​ne przez Ko​ściół za he​re​ty c​kie, m ia​ły
swy ch wy ​znaw​ców po​śród m iesz​kań​ców Sta​rej Ka​ta​lo​nii. Ka​ta​ra​m i by ​li na przy ​kład ka​ta​loń​scy
m oż​no​wład​cy z re​j o​nu Pi​re​ne​j ów: wi​ceh​ra​bia Ar​nau i j e​go żo​na Er​m es​sen​da, Ra​m on, pan Ca​di
oraz Gu​il​lem z Niort, na​czel​nik hra​bie​go Nu​nó San​ca w Cer​da​gne i Con​flent.

Nie bez po​wo​du więc in​kwi​zy ​cj a wła​śnie od Ka​ta​lo​nii roz​po​czę​ła swą po​nu​rą ka​rie​rę na Pół​-

wy ​spie Ibe​ry j ​skim . Gdy w 1286 ro​ku wy ​tę​pio​no ka​ta​rów, pa​pież Kle​m ens V na​ka​zał in​kwi​zy ​cj i
ka​ta​loń​skiej za​j ąć się, za przy ​kła​dem Fran​cu​zów, człon​ka​m i roz​wią​za​ne​go za​ko​nu tem ​pla​riu​szy.
W Ka​ta​lo​nii j ed​nak tem ​pla​riu​sze by ​li zde​cy ​do​wa​nie m i​lej wi​dzia​ni ani​że​li po dru​giej stro​nie gra​-
ni​cy — gdzie nie​na​wiść kró​la do ry ​ce​rzy świą​ty ​ni m ia​ła pod​ło​że głów​nie eko​no​m icz​ne — dla​te​go
na sy ​no​dzie zwo​ła​ny m przez m e​tro​po​li​tę Tar​ra​go​ny bi​sku​pi zgod​nie oczy ​ści​li tem ​pla​riu​szy z za​-
rzu​tu he​re​zj i.

Po tem ​pla​riu​szach przy ​szła ko​lej na be​gar​dów, któ​ry ch na​uki rów​nież do​tar​ły za Pi​re​ne​j e. Tak​-

że w ty m przy ​pad​ku nie obe​szło się bez wy ​ro​ków śm ier​ci, za​twier​dzo​ny ch i wy ​ko​na​ny ch — j ak
zwy ​kle — przez wła​dze świec​kie. Na​to​m iast w po​ło​wie XIV wie​ku, do​kład​nie w ro​ku 1348,
w związ​ku z po​gro​m a​m i lud​no​ści ży ​dow​skiej , spo​wo​do​wa​ny ​m i sze​rzą​cą się w Eu​ro​pie epi​de​m ią
dżu​m y, oraz m no​żą​cy ​m i się za​rzu​ta​m i prze​ciw​ko Ży ​dom , in​kwi​zy ​cj a ka​ta​loń​ska — z bra​ku he​re​-
ty ​ków i in​ny ch sekt lub ru​chów re​li​gij ​ny ch — po​czę​ła tro​pić wy ​znaw​ców j u​da​izm u.

Dzię​ku​j ę m o​j ej żo​nie, Car​m en, po​nie​waż bez niej książ​ka ta ni​g​dy by nie po​wsta​ła, Pau Pe​re​-

zo​wi, któ​ry po​świę​cił się m o​j ej po​wie​ści nie m niej niż j a sam , in​sty ​tu​cj i Esco​la d’Escrip​tu​ra de
1'Ate​neu Bar​ce​lo​nes za wiel​ki wkład dy ​dak​ty cz​ny w dzie​dzi​nie li​te​ra​tu​ry, a tak​że m o​j ej agent​ce
San​drze Bru​nie i re​dak​tor​ce Anie Lia​ras.

Bar​ce​lo​na, li​sto​pad 2005

Przy​pi​sy

[

←1

]

Fran​cesc Eixi​m e​nis „Lo Cre​stià” („Chrze​ści​ja​nin”).

[

←2

]

Dla wy ​go​dy czy ​tel​ni​ka za​sto​so​wa​no m ia​ry dzie​sięt​ne, nie​zna​ne w opi​sy ​wa​ny ch cza​-
sach.

[

←3

]

Księ​ga słów m ę​dr​ców i fi​lo​zo​fów.

[

←4

]

Ka​na — daw​na m ia​ra dłu​go​ści w Ka​ta​lo​nii rów​na 1,5 m .

[

←5

]

Am ​bit — w ko​ścio​łach ro​m ań​skich przej ​ście obie​ga​j ą​ce pre​zbi​te​rium , zwy ​kle na
prze​dłu​że​niu naw bocz​ny ch, od​dzie​lo​ne m u​rem lub ar​ka​da​m i.

[

←6

]

Przy ​wi​lej nada​ny w śre​dnio​wie​czu — obo​wią​zu​j ą​cy do dzi​siaj — pa​ra​fii u Świę​ty ch
Ju​sta i Pa​sto​ra w Bar​ce​lo​nie. Po​zwa​la on uznać ostat​nią wo​lę um ie​ra​j ą​ce​go, wy ​ra​żo​-
ną ust​nie, j e​śli świad​ko​wie po​twier​dzą j ą uro​czy ​stą przy ​się​gą zło​żo​ną przed Naj ​święt​-
szy m Sa​kra​m en​tem .

[

←7

]

Po​spo​li​te ru​sze​nie obej ​m u​j ą​ce wszy st​kie te​ry ​to​ria Ka​ta​lo​nii, bez wzglę​du na ich wła​-
ści​cie​la, w od​róż​nie​niu od host, obo​wią​zu​j ą​ce​go ty l​ko m iesz​kań​ców wło​ści kró​lew​-
skich; zwo​ły ​wa​ne wy ​łącz​nie w ra​zie za​gro​że​nia z ze​wnątrz.

[

←8

]

Bi​blia Ty ​siąc​le​cia, Wy ​daw​nic​two Pal​lot​ti​num , Po​znań 2003.

Spis treści

Okładka
Strona ty tułowa
Mapa
CZĘŚĆ PIERWSZA: SŁUDZY ZIEMI

1
2
3
4
5

CZĘŚĆ DRUGA: SŁUDZY MOŻNYCH

6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20

CZĘŚĆ TRZECIA: SŁUDZY NAMIĘTNOŚCI

21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33

34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45

CZĘŚĆ CZWARTA: SŁUDZY PRZEZNACZENIA

46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60

Od autora
Przy pisy