Wpływ Internetu i gier komputerowych na występowanie

zachowań patologicznych wśród dzieci i młodzieży

Maria Kopsztejn

Streszczenie:

Rozwój technik multimedialnych oraz coraz bardziej rozpowszechniona dostępność do nich, powoduje, że
komputer i Internet stały się nieodzownym elementem życia współczesnego człowieka. Wyszukiwanie nowych
informacji, rozszerzanie wiedzy oraz rozwijanie zainteresowań, przy zastosowaniu sieci Internet, a także szybki
i łatwo dostępny kontakt z mieszkańcami nawet najbardziej oddalonych zakątków świata, to główne powody dla
których coraz młodsi mieszkańcy globu spędzają znaczą ilość wolnego czasu przed komputerem. Pozytywne
aspekty wykorzystania Internetu w życiu zawodowym i osobistym są niepodważalne,. Jednak wraz z nimi
pojawiły się też liczne zagrożenia, które szczególnie w przypadku dzieci i młodzieży mają negatywny wpływ na
rozwój ich osobowości oraz kształtowanie ich postaw i zachowań. Powodując pogłębianie się zjawisk
określanych mianem patologii społecznych. Do najczęściej występujących należą tu: uzależnienie od gier
komputerowych oraz Internetu, agresja tradycyjna, wywołana brutalnymi przekazami medialnymi oraz agresja
elektroniczna. Jednak najbardziej znamiennym zachowaniem, które zatacza coraz szersze kręgi jest zjawisko
cyberprzemocy, którego skutki bardzo często powodują zagrożenie dla życia dla mało odpornych i wrażliwych
ofiar.

Słowa kluczowe: patologia, agresja, uzależnienia, siecioholizm, cyberprzemoc, Internet, gry komputerowe

Powszechna dostępność do technologii teleinformacyjnych, w tym połączeń w ramach

globalnej sieci Internet oraz wzrost znaczenia informacji i przekazów medialnych, kreujących

nowe spojrzenie na rzeczywistość, stały się przejawem tworzenia nowych koncepcji,

charakteryzujących funkcjonowanie społeczeństw. Jedną z nich jest koncepcja społeczeństwa

informacyjnego (jap. johoka shakai), dla którego „(...) komputer, Internet i wszelkie techniki

cyfrowe stają się jednym z najważniejszych aspektów życia”

1

, a informacja jest podstawą

gospodarki, polityki i kultury.

Rozwój mediów masowych, a w szczególności mediów telekomunikacyjnych oraz

multimediów przyczynił się do powstania nowej koncepcji, tzw. społeczeństwa medialnego

„(...) w którym dominującą formą kontaktów społecznych nie jest bezpośredniość, ale

zapośredniczenie przez media”

2

, które charakteryzuje się następującymi cechami

3

:

− stosunki i kontakty międzyludzkie najczęściej mają charakter medialny,

− media tworzą swoistą rzeczywistość wirtualną i kulturę medialną,

1

Golka M., Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne. PWN, Warszawa 2008, s. 80.

2

Goban-Klas T., Społeczeństwo masowe, informacyjne, sieciowe czy medialne? [w:] „Ethos” nr 1-2/ 2005.

3

Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu. PWN,

Warszawa 2008, s. 295.

− telekomunikacja jest podstawą sieci i obiegu informacji we wszystkich sferach życia,

− prawie wszystkie działania wspomagane są poprzez techniki medialne i informacyjne,

− większość produktu narodowego brutto wytwarzana jest w ramach działalności sektora

usług informacyjnych, telekomunikacyjnych i medialnych,

− informacja, wiedza i kultura są podstawowymi czynnikami wytwórczymi, są kategorią

ekonomiczną, produkcja oraz obieg wiedzy i informacji ma charakter działalności

gospodarczej, a rozwój społeczny oparty jest na wykorzystywaniu teleinformatyki.

Termin społeczeństwo medialne nie ogranicza się jedynie do dorosłych członków

społeczności globalnej, lecz w bardzo widoczny sposób odzwierciedla zainteresowania dzieci

i młodzieży. Współczesne dzieci, których pierwszy kontakt z nowymi mediami rozpoczyna

się w wieku przedszkolnym i które znacznie lepiej niż ich rodzice posługują się komputerami,

są kształtowane, jak podaje Fern Shen na łamach tygodnika „Washington Post”, „(...) przez

trzy „m” - movies (filmy), muzykę i mikrochipy”

4

. Co oznacza, że na ich szybszy rozwój

wpływają przede wszystkim media i dostępne w nich informacje.

Poza szeregiem korzystnych aspektów, jakie są udziałem nowoczesnych technik

komunikacyjnych (w tym głównie w obszarze rozwoju psychofizycznego dzieci), nie można

zapominać o występowaniu licznych zagrożeń. Wśród najbardziej charakterystycznych

zachowań patologicznych, których podłoża należy upatrywać w korzystaniu z komputera (gry

komputerowe) i Internetu, należy wymienić takie zjawiska, jak: uzależnienia od Internetu

(Internetoholizm, zwany również netoholizmem lub siecioholizmem) oraz agresję, w tym

agresję elektroniczną, przemoc oraz cyberprzemoc.

Wymienione tu zjawiska, które zaliczane są do zachowań o charakterze patologicznym,

w ostatnich latach znacznie się nasiliły, stwarzając zagrożenie dla ogólnego porządku

społecznego. Należy zatem zastanowić się gdzie leży ich przyczyna oraz dokonać

identyfikacji czynników, które pomogą wyeliminować lub chociaż w znacznym stopniu

ograniczyć ich występowanie.

Pojęcie patologia (gr. pàthos – cierpienie, lógos – słowo), nie jest jednoznaczne, przy

czym najczęściej używane jest w odniesieniu do nauki o procesach oraz stanach chorobowych

występujących w biologii i medycynie

5

oraz „(...) przyczynach, mechanizmach, formach,

objawach i skutkach chorób fizycznych i psychicznych”

6

. Jest jednak również często

stosowane w naukach humanistycznych. „Problem polega jednak na trudności ze

4

Krzyżanowski P., Toksyczne dzieciństwo. [w:] „Wprost” nr 21/2003.

5

Kozak S., Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka. Difin, Warszawa 2007, s. 11.

6

Okoń W. (red.), Nowy słownik pedagogiczny. Żak, Warszawa 2007, s. 299.

zdiagnozowaniem, co jest tym chorym organem, co jest symptomem choroby co stanowi

punkt odniesienia tych zaburzeń, czyli co jest zdrowiem”

7

Natomiast patologia społeczna, to „(...) ogół przypadków śmierci, obniżenia poziomu

moralnego, pogorszenia samopoczucia i start materialnych spowodowanych naruszeniem

reguł prakseologicznych, moralnych i prawnych oraz postępowaniem autodestrukcyjnym”

8

.

Zjawisko, które określa destruktywne oraz autodestruktywne zachowanie ludzi, grup lub też

całych społeczeństw, pozostające w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności, ze

światopoglądowymi wartościami, które w danym społeczeństwie są akceptowane

9

.

Do zachowań autodestrukcyjnych, których skutki są szczególnie niebezpieczne dla

prawidłowego rozwoju dzieci i młodzieży należy zaliczyć uzależnienie od Internetu, które

podobnie, jak inne uzależniania stanowi silną potrzebę wykonywania jakiejś konkretnej

czynności. Organiczny, psychiczny lub psychosomatyczny przymus zaspokajania określonej

potrzeby, która stoi na czele hierarchii wartości danej jednostki

10

charakteryzujący się

następującymi objawami

11

:

− wyrazistością emocjonalnego podporządkowania – zachowania realizujące potrzebę

uzależnieniową stają się najważniejsze,

− zmianą nastrojów – optymalizacja nastroju występuje tylko w czasie zachowania

nałogowego,

− tolerancją dawkowania – znieczulenie na wcześniej podawane „dawki”, powodujące

konieczność ich zwiększania,

− objawami abstynenckimi – zmiany psychiczne i fizyczne,

− występowaniem konfliktu – wchodzenie w konflikty z najbliższym otoczeniem,

− oraz nawrotu – nieudane próby zerwania z nałogiem.

W przypadku uzależnienia od Internetu, nazywanego przez R. Tadeusiewicza nowym

negatywnym zjawiskiem społecznym, którego ujawnienia się, można było się spodziewać (co

wynika z zasady, iż prawie każda nowa technika rodzi efekt patologicznej fascynacji), lecz

nie można było przewidzieć, że stanie się ono tak szeroko i intensywnie rozpowszechnione

12

.

Można tu mówić o największym problemie współczesnego świata, spowodowanym

7

Pospiszyl I., Patologie społeczne. PWN, Warszawa 2009, s. 11.

8

Cyt za: Pospiszyl I., op. cit., s. 17.

9

Podgórecki A. (red.), Zagadnienia patologii społecznej. PWN, Warszawa 1976, s. 24.

10

Becelewska D., Hobby, przyzwyczajenie czy uzależnienie? [w:] „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”,

nr 3/2000.

11

Pospiszyl I., op. cit., s. 125.

12

Sowińska B., Internet jako źródło zagrożeń dla młodzieży (uzależnienie od Internetu). [w:] Gawrońska-Grystka

M. (red.), Bezpieczeństwo intelektualne Polaków. Wyd. Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa w Poznaniu, Poznań
2009, s. 221.

komputeryzacją większości sfer życia i jego bardzo szybkim rozprzestrzenianiu się na coraz

to nowych obszarach. O problemie występującym na podłożu psychicznym, w postaci takich

zaburzeń, jak: fobie społeczne, narkomania, braku kontroli popędów, czy zaburzenia

osobowości, prowadzące do głębokiej depresji, a nawet śmierci. Ale również o problemie

społecznym, który „(...) może ograniczyć ekspansję życiową człowieka, wyalienować go

z otoczenia, zaburzyć potrzeby fizyczne i psychiczne, ograniczyć ambicje i dążenia

13

” stając

się przyczyną ubóstwa i marginalizacji społecznej.

Jak powiedział neurolog prof. W. Kostowski, „siecioholizm można zaliczyć do

uzależnień behawioralnych, czyli tzw. zachowań kompulsywnych (przymusowych). Na

podobnej zasadzie ludzie uzależniają się od hazardu czy zakupów (...) działa tu typowy układ

nagrody: określona czynność czy zachowanie kojarzy się z przyjemnością i działa na

odpowiedni ośrodek w mózgu. Jesteśmy zatem uzależnieni nie od Internetu (tak jak

uzależniamy się od nikotyny), lecz od związanych z obecnością w sieci zachowań”

14

.

K. Young dokonał nawet klasyfikacji siecioholizmu, wyróżniając następujące jego typy

15

:

− erotomanię internetową (cybersexual addiction) – czyli nałogowe poszukiwanie

materiałów o treściach pornograficznej oraz rozmów o tematyce seksualnej na chat-

roomach,

− uzależnienie od kontaktów społecznych - socjomanię internetową (cyber-relationship

addiction), powodujące zrywanie kontaktów bezpośrednich,

− uzależnienie od sieci internetowej (net compulsions) - będące obsesyjnym śledzeniem,

tego co się dzieje w sieci,

− przeciążenie

informacyjne, czyli przymus pobieranie informacji (information

overload) - polegający na gorączkowym przerzucaniu informacji oraz jednoczesnym

uczestnictwie, w kilku listach dyskusyjnych, co prowadzi do obniżenia sprawności

psychicznej,

− uzależnienie od komputera (computer addiction) – przymus spędzania czasu przy

włączonym komputerze.

Zjawisko uzależnienia od sieci jest bardzo niebezpieczne, szczególnie dla dzieci, które

z roku na rok coraz częściej stają się jego ofiarami. Zdaniem J. Seweryn dla młodych ludzi

komputer stanowi źródło rozrywki, sposób spędzania wolnego czasu oraz formę odpoczynku,

który z czasem staje się dla nich specyficznym rodzajem narkotyku, z którego nie potrafią

13

Pospiszyl I., op. cit., s. 186.

14

Cieślik M., Sztos z czata. [w:] „Wprost” nr 48/2004, Woronowicz B. T., Bez tajemnic o uzależnieniach

i ich leczeniu. IPiN, Warszawa 2001.

15

tamże.

zrezygnować

16

. Proces uzależnienia od Internetu składa się z trzech faz, które różnią się

stopniem natężenia i charakteryzują się następującymi zachowaniami (rys. 1)

17

:

Rys. 1. Fazy uzależnienia od Internetu
Źródło: Wallace P., Psychologia Internetu [w:]

Kozak S. Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie

i profilaktyka. Difin, Warszawa 2007, s. 35.

Faza I – zaangażowania polega na zapoznaniu się z Internetem, poprzez poznanie jego

możliwości. Zajęciu temu towarzyszy uczucie zainteresowania i oczekiwania oraz

zafascynowania. Pojawiają się także symptomy odprężenia oraz przypływu sił. Nawiązanie

kontaktu z innymi osobami powoduje zanikanie poczucia osamotnienie, które zastępują

emocje zbliżone swym wydźwiękiem do euforii. Po krótkim okresie, w trakcie połączenia

z siecią lub też bezpośrednio po nim dominuje uczucie spokoju.

Faza II – zastępowania powoduje potrzebę kontynuowania kontaktów zawartych

w sieci, które zaczynają być niezbędne do zachowania równowagi życiowej i ulgi (ich brak

wywołuje uczucie dyskomfortu). W fazie tej Internauta rezygnuje z dotychczasowych

kontaktów na rzecz wspólnoty internetowej, z która coraz bardziej identyfikuje oraz

z przedmiotów, które do tej pory stanowiły dla niego ważną część życia. Jego myśli coraz

częściej krążą wokół Internetu i tego co będzie robić, gdy tylko połączy się z siecią, nie

ograniczając wyłącznie do czasu, gdy przebywa sam, lecz również podczas spotkań

z rzeczywistymi znajomymi.

16

Seweryn J., Uzależnienie od nowych mediów. e-bookowo 2008, s. 12.

17

Kozak S., op. cit., s. 33.

FAZY UZALEŻNIENIA OD INTERETU

I.

Faza zaangażowania

III. Faza ucieczki

II. Faza zastępowania

- zainteresowanie,
- przyjemność,
- odprężenie,
- zafascynowanie,
- odczuwanie spokoju

- potrzeba stałych
kontaktów z Internetem,
- odczuwanie równowagi
życiowej,
- umysł jest stale zajęty
Internetem

- pogłębia się zależność
od Internetu,
- całkowita ucieczka od
świata realnego

Konieczność podjęcia

leczenia

Faza III – ucieczki charakteryzuje się pogłębianiem się uzależniania, które przyjmuje postać

niemożności zapanowania nad potrzebą korzystania z Internetu. W fazie tej następuje

całkowita ucieczka od świata realnego. Internet nie jest już tylko narzędziem służącym do

komunikacji, zbierania informacji lub rozrywki, lecz stanowi formę ucieczki przed

nierozwiązanymi problemami. Sytuacja ta prowadzi do pogłębiania się depresji, oraz uczucia

wyobcowania i samotność.

18

Uzależnienia, w których główną rolę odgrywa komputer nie ograniczają się wyłącznie

do Internetu. Wielu młodych ludzi, spędzających wolny czas na grach komputerowych,

(których treści bez wątpienia mają ogromny wpływ na ich psychikę oraz kształtowanie

postaw) uległo temu nałogowi, stając się jego zakładnikami. „Gry komputerowe pozwalają na

aktywne uczestniczenie w wirtualnym świecie, dają możliwość decydowania o przebiegu

akcji i wpływania na losy bohaterów. Ponadto podczas zabawy grą komputerową obecność

drugiego człowieka, towarzysza zabawy staje się niepotrzebna, ponieważ zastępuje go

komputer. Wszystkie te cechy sprawiają, że gry komputerowe dostarczają dziecku silnych

przeżyć i doświadczeń, angażują emocjonalnie i nie dają uczucia nudy”

19

, jednocześnie

powodując silne od nich uzależnienie, charakteryzujące się zamykaniem się w sobie lub jak to

ma miejsce w bardzo wielu przypadkach w zachowaniach agresywnych zarówno w domu, jak

i w szkole.

„Szukając źródeł agresji nie można pominąć faktu, że w etiologii zachowań

agresywnych coraz większą rolę zaczynają odgrywać środki masowego przekazu, a zwłaszcza

multimedia elektroniczne”

20

, w tym głównie gry komputerowe oraz Internet. Liczne gry

zawierają bowiem brutalne sceny przemocy, które mają potęgować efekty oraz ukazują

nieprawidłowe wzorce zachowań. „Współuczestnictwo w nich może prowadzić do

desensytyzacji, czyli znieczulenia. Pojawia się zobojętnienie, zmniejszenie wrażliwości i brak

współczucia”

21

, a walka o zwycięstwo przenosi się do rzeczywistości, przejawiając się

licznymi często patologicznymi zachowaniami.

18

Kozak S. op. cit. s. 33.

19

Chruścińska E., Uzależnienia w cyberprzestrzeni wśród dzieci i młodzieży. Jak im zapobiegać? www.edutuba.

pl/getCBDFile.php?%20Uzaleznienia%20w%20cyberprzestrzeni%20wsrod%20dzieci. (11.10.2010).

20

Cyt za: Wrzesień M., op. cit., s. 16.

21

Kassatti M., Gry komputerowe – fikcja czy rzeczywistość? Wpływ elektronicznej rozrywki na młodego

człowieka. [w:] 17 Ogólnopolskie Sympozjum Naukowe na temat „Komputer w edukacji”, www.up.krakow.pl.
(11.10.2010).

Prawdopodobieństwo naśladowania negatywnych wzorców, występujących w grach

komputerowych jest tym większe im częściej dziecko się z nimi styka, przy czym jak podaje

L. Kirwil czynnikami, które w sposób szczególny wpływają na zachowania agresywne są

22

:

− agresja przedstawiona jest jako usprawiedliwiona i dopuszczalna, co oznacza, że jest

słuszna i społecznie akceptowana,

− przynosi satysfakcję, jest nagradzania, a nie karana,

− jest równocześnie dokonywana przez wiele osób,

− jest demonstrowana przez atrakcyjna osobę, z którą dziecko często się utożsamia.

Świat gier komputerowych to świat walki, aby przeżyć trzeba zwyciężyć, aby wygrać

trzeba zabić. Jak napisały w swoim artykule opublikowanym w magazynie „Aggression and

Violent Behavior” K. Dill i J. Dilly, w grach komputerowych opartych na przemocy: „agresja

jest często celem głównym: zabić przeciwników oznacza zwyciężyć i osiągnąć dzięki temu

korzyść. Podczas, gdy w prawdziwym życiu zabójstwo jest przestępstwem, w przypadku tego

typu gier takie właśnie zachowanie jest nagradzane bardziej niż jakiekolwiek inne: aby

ułatwić graczom zadanie, do swojej dyspozycji otrzymują środki nowe i zróżnicowane.

Skutkiem tego zmniejsza się empatia w kontaktach z innymi ludźmi, a pojawia się ryzyko, że

gracz stanie się człowiekiem gwałtownym”

23

.

Nie bez znaczenia są tutaj również przedstawiane często w sposób bardzo realistyczny

obrazy brutalnej przemocy, dodatkowo wzmocnione przez muzykę i efekty dźwiękowe,

potęgujące w ten sposób atmosferę oraz wywołując u gracza „(...) silne stany emocjonalne,

w których granica między symulowaną rzeczywistością gry a światem realnym łatwo się

zaciera”

24

. Co często doprowadza do wzmożonych stanów pobudzenia, przejawiających się

zwykle reakcjami niewspółmiernymi do przyczyny, wśród których najczęściej występujące

to: bójki, wyzwiska, kłótnie itp.

Agresja (łac. aggressio – napaść) to „zachowanie ukierunkowane na wyrządzenie

krzywdy innym osobom, którego nie można usprawiedliwić ze społecznego punktu

widzenia”

25

. Z punktu widzenia psychologii agresja to „zachowanie fizyczne lub werbalne

zmierzające do skrzywdzenia, niszczenia lub uszkadzania przedmiotów, zwierząt czy też

22

Braun-Gałkowska M., Ulfik I., Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej w mediach na

psychikę dziecka. Krupski i S-ka, Warszawa 2000, s. 138.

23

Cyt za: Laniado N., Pietra G., Gry komputerowe, Internet i telewizja. Co robić gdy nasze dzieci są nimi

zafascynowane? eSPe, Kraków 2006, s. 77.

24

Braun-Gałkowska M., Ulfik I., op. cit., s. 28.

25

Okoń W., op. cit., s. 19.

ludzi, a nawet siebie samego (autoagresja, która może prowadzić nawet do samobójstwa)”

26

.

Jak podaje Z. Skorny agresja to „swoista forma zachowania przyjmująca postać inicjowanego

ataku, powodującego powstanie określonych szkód materialnych lub moralnych”

27

. Należy tu

zwrócić uwagę na fakt, że agresja to nie tylko bójki, ale również rozpowszechnianie

złośliwych plotek, wykluczanie z grupy, przezywanie i drażnienie

28

.

G. Cęcelek wyróżnia szereg formy agresji, w tym

29

:

− agresję bezpośrednią, która ma postać agresji fizycznej, werbalnej lub ekspresyjnej,

− pośrednią, która jest najczęściej werbalna (np. oszczerstwo).

− jawną lub ukrytą (np. agresywne marzenia),

− spontaniczną, „gorącą” oraz „zimną” - podejmowaną z premedytacją.

Najczęściej stosowaną przez dzieci i młodzież formą agresji jest agresja słowna

polegająca „(...) na ubliżaniu, obrażaniu, wyśmiewaniu, dokuczaniu, obrzucaniu wyzwiskami,

ośmieszaniu i kpieniu z innych ludzi”

30

. W ostatnich latach, zachowania agresywne, które

zwykle miały postać werbalną, zostały zaadoptowane do możliwości Internetu i obecnie

stosowane są przez znaczną część młodych ludzi w formie pisemnej, na forach, chatach, lub

wysyłane przy użyciu poczty elektronicznej.

Można tu mówić o nowym zjawisku, określanym mianem agresji elektronicznej

rozumianej, jako: „(...) zbiór wrogich zachowań, który realizowany jest za pomocą Internetu

lub telefonów komórkowych, określanych zbiorczo jako tzw. nowe media lub współczesne

technologie komunikacyjne”

31

. Nie jest to zjawisko jednorodne, gdyż akty przemocy dotyczą

różnorodnych osób (typów ofiar), oraz zróżnicowanych ich relacji z agresorem (rys. 2).

Zasadniczym mechanizmem tego typu zachowań jest możliwość zachowania anonimowości,

co pozwala agresorowi w większym stopniu uzewnętrzniać swoje nastroje, niż miałoby to

miejsce w przypadku agresji tradycyjnej, a tym samym bezkarnie dokonywać ataków na

ofiarę w dowolnym miejscu i czasie.

26

Za: Augustynek A., Różne oblicza agresji. [w:] Borkowski R. (red.), Konflikty współczesnego świata.

Uczelniane Wydawnictwo Naukowo Dydaktyczne AGH, Kraków 2001, s. 145.

27

Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się [w:] Libiszowska-Żółkowska M., Ostrowska

K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka. Difin, Warszawa 2008, s. 7.

28

Za: Wrzesień M., Społeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji młodzieży. e-bookowo 2009, s. 6.

29

Cęcelek G., Geneza zachowań agresywnych a sposoby zapobiegania im. [w:] „Przegląd Edukacyjny”

nr 2/2010.

30

Wrzesień M., op. cit., s. 10.

31

Za: Pyżalski J., Polscy nauczyciele i uczniowie a agresja elektroniczna – zarys teoretyczny i najnowsze wyniki

badań,. [w:] Jędrzejko M., Sarzała D., (red.) Człowiek i uzależnienia. ASPRA-JR Pułtusk-Warszawa 2010.

Agresja wobec pokrzywdzonych, odnosi się do osób dotkniętych pewnymi dysfunkcjami

i/lub zaburzeniami w funkcjonowaniu, w tym: upośledzonych umysłowo, alkoholików,

bezdomnych, którzy najczęściej są znieważani, poniżani lub ośmieszani.

Rys. 1. Typologia agresji elektronicznej
Źródło: Pyżalski J., Polscy nauczyciele i uczniowie a agresja elektroniczna – zarys teoretyczny i najnowsze
wyniki badań,. [w:] Jędrzejko M., Sarzała D., (red.) Człowiek i uzależnienia. ASPRA-JR Pułtusk-Warszawa
2010.

Agresja wobec celebrytów, czyli ludzi, których D. Boorstin w roku 1961 zdefiniował jako

„znanych są z tego, że są znani” najczęściej sprowadza się do ostrej krytyki, czy też

ośmieszaniu np. poprzez zamieszczanie przetworzonych zdjęć, czy filmów z ich udziałem.

Wśród najczęściej atakowanych należy wymienić aktorów, muzyków, sportowców, polityków,

dziennikarzy, oraz przedstawicieli innych sfer życia publicznego, o których często się mówi

i których wizerunki są powszechnie dostępne w Internecie.

Agresja przypadkowa, skierowana jest do nieznajomych, którzy stają się przedmiotem

ataków najczęściej po napisaniu na forum dyskusyjnym kontrowersyjnej lub odmiennej od

agresora opinii na dany temat, czy wymianie poglądów na chacie.

Agresja wobec grup/idei może wynikać „(...) z faktu przynależności tych osób do

określonej grupy: rasowej, narodowościowej lub przejawiającej określone zainteresowania

lub preferencje (np. fanów jakiegoś zespołu muzycznego, czy drużyny piłkarskiej)”

32

, a jej

celem jest zdyskredytowanie w oczach innych danej grupy, czy też wyrażanych przez nią

poglądów.

Z pojęciem agresji wiąże się pojęcie przemocy, rozumiane jako: „siła przeważająca

czyjąś siłę; fizyczna przewaga wykorzystywana do czynów bezprawnych dokonywanych na

kimś; narzucona bezprawnie władza, panowanie; czyny bezprawne, dokonywane z użyciem

fizycznego przymusu; gwałtu”

33

, która kończy się zadawaniem bólu, okaleczeniem lub

32

tamże.

33

Szymczak M. , Słownik Języka Polskiego PWN, Tom II, PWN, Warszawa 1979, s. 986.

Agresja elektroniczna

Mobbing

elektroniczny

Agresja wobec

pokrzywdzonych

Agresja wobec

celebrytów

Agresja

przypadkowa

Agresja wobec

grup/idei

śmiercią ofiary lub w przypadku przemocy psychicznej, naruszeniem ludzkiej godność

34

.

Wśród wielu autorów zajmujących się tematyką agresji i przemocy można spotkać pogląd, że

o agresji można mówić, w przypadku, gdy obie strony konfliktu mają podobna siłę fizyczną

i psychiczną, które pozwalają się bronić. Zdaniem R. M. Kaliny cechą odróżniającą agresję od

przemocy jest fakt, że w akcie agresji zazwyczaj biorą udział obie strony, natomiast w akcie

przemocy zaangażowana jest tylko jedna strona, agresor

35

.

W dobie społeczeństwa medialnego agresja z która spotkać się można każdego dnia,

generowana jest przez media. Można tu mówić o zjawisku przemocy w mediach

definiowanym jako: „(...) wszelkie nieprzypadkowe działania z wykorzystaniem mediów

godzące w osobistą wolność jednostki przez manipulacje obrazem, dźwiękiem i innymi

kanałami przekazu informacji lub przyczyniające się do psychicznej, fizycznej, moralnej

szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji”

36

.

Wraz z rozwojem technik teleinformacyjnych pojawiło się również nowe zjawisko,

określane mianem cyberprzemocy (ang. cyberbulling), będące rodzajem mobbingu

w Interecie, które obejmuje takie formy jak: oczernianie, kompromitowanie, wyszydzanie,

czy też szantażowanie ludzi za pośrednictwem mediów elektronicznych, w tym przede

wszystkim przy wykorzystaniu: poczty elektronicznej, czatów, komunikatorów, stron

internetowych, blogów, serwisów społecznościowych, grup dyskusyjnych, serwisów SMS

i MMS

37

.

Zjawisko cyberprzemocy coraz częściej przyjmuje formę przemocy rówieśniczej

38

,

której jak wskazują wyniki badań doświadcza ponad połowa dzieci w Polsce

39

. Nękanie,

prześladowanie, grożenie śmiercią to coraz częściej wykorzystywane przez młodych ludzi

praktyki, których przyczyna tkwi w zdarzeniach z którymi spotykają się na co dzień. „Brak

oparcia w rodzinie, niezaspokajanie przez nią podstawowych potrzeb bezpieczeństwa

i miłości (...)”

40

oraz występujące w niej problemy (uzależnienia, ubóstwo, niedostosowanie

społeczne), trudności w kontaktach z rówieśnikami oraz ze znalezieniem własnej tożsamości,

obrazy agresji i przemocy, z którymi w bardzo dostępny sposób mogą się spotkać

w Internecie, rozbudzają negatywne emocje, powodując, że dziecko „(…) przyjmuje do

34

Libiszowska- Żółkowska M., Ostrowska K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka,. Difin, Warszawa

2008, s. 7.

35

Por. Kalina R. M., Przeciwdziałanie agresji. PTHP, Warszawa 1991, s. 53-66.

36

Cyt za: Siemieniecki B., Pedagogika medialna. Podręcznik akademicki. Tom I. PWN, Warszawa 2008, s. 206.

37

Wojtasik Ł., Cyberprzemoc – charakterystyka zjawiska,. [w:] Wojtasik Ł. (red.), Jak reagować na

cyberprzemoc? Poradnik dla szkół. Fundacja Dzieci Niczyje, s. 5. www.dzieckowsieci.pl. (11.10.2010).

38

Wojtasik Ł., Charakterystyka zagrożeń dla dzieci w Internecie. www.dzieckowsieci.pl, (11.10.2010).

39

Wojtasik Ł., Cyberprzemoc ....., op. cit., s. 4.

40

Danowski B., Krupska A., Dziecko w sieci. Helion, Gliwice 2007, s. 16.

wiadomości, że świat opiera się na gwałcie i przemocy, a najszlachetniejsze cele osiągane są

przy użyciu siły lub podstępu. Psychoza zagrożenia i chęć górowania nad innymi rodzi

zapotrzebowanie na bycie sprytnym, bezczelnym i bezwzględnym. (…) Pod wpływem

częstego oglądania przemocy (...), widzowie nie tylko nabierają przekonania o jej

normalności, ale także reagują na nią obojętnie i obojętnieją wobec sytuacji przemocy także

w życiu codziennym, nie mając poczucia winy przy własnych agresywnych zachowaniach.”

41

.

Internetową przemoc charakteryzuje wysoki poziom anonimowości sprawcy i związane

z nim korzyści. W przemocy bezpośredniej, z którą najczęściej można się spotkać w szkołach

lub w miejscach spotkań dzieci i młodzieży konieczne jest wykazanie się siłą fizyczną lub

przewagą w grupie (najczęściej do bójek dochodzi, gdy napastnik może liczyć na pomoc ze

strony kolegów lub w przypadku, gdy ma „widownię”, przed którą chce pokazać swoją siłę

lub której chce w ten sposób zaimponować). W cyberprzemocy wystarczy rozpowszechnić

informacje nakierowane przeciwko wybranej ofierze, a zostanie ona odebrana nie tylko przez

znajomych lecz również innych użytkowników sieci, co znacznie poszerza pole działania.

„Kompromitujące zdjęcia, filmy czy informacje potrafią zrobić w Internecie bardzo szybką

„karierę”, a ich usunięcie jest często praktycznie niemożliwe. Dodatkową uciążliwością dla

ofiar cyberprzemocy jest stałe narażenie na atak, niezależnie od miejsca czy pory dnia lub

nocy”

42

. Ta forma działań najczęściej ma na celu ośmieszenie dziecka w gronie rówieśników,

czego skutki można zauważyć zarówno w zmianie zachowań „ofiary” (zamykanie się

w sobie, trudności z koncentracją, lęki) oraz w unikaniu kontaktów z innymi (opuszczanie

zajęć szkolnych, izolowanie się od rówieśników). W skrajnej postaci nękanie w sieci może

doprowadzić do poważnej depresji, a nawet do samobójstwa.

Zapobieganie opisanym tu zjawiskom patologicznym jest bardzo trudne, przede

wszystkim z powodu braku edukacji, która uświadomiłaby społeczeństwu, jakie zagrożenia

mogą stać się udziałem ich najbliższych. Dodatkowym problemem jest tutaj przyzwolenie

społeczne, które w przypadku agresji oraz cyberprzemocy może mieć bardzo niebezpieczne

skutki. W sytuacji tej konieczne jest współdziałanie rodziców, nauczycieli, psychologów oraz

organizacji rządowych i pozarządowych, w walce z negatywnymi skutkami, jakie przekazy

medialne mogą powodować u dzieci i młodzieży. Bowiem kampanie informacyjne najczęściej

ograniczają się do krótkich okresów, a pogłębianie się problemu wymaga podejmowania

stałych działań w tym zakresie.

41

Baran A., Dziecko a przemoc w mediach. [w:] „Wychowawca” nr 3/2003.

42

Wojtasik Ł., Cyberprzemoc – charakterystyka zjawiska. [w:] Wojtasik Ł. (red.) Jak reagować .... op. cit., s. 6.

Bibliografia:

1.

Augustynek A., Różne oblicza agresji. [w:] Borkowski R. (red.), Konflikty współczesnego świata.

Uczelniane Wydawnictwo Naukowo Dydaktyczne AGH, Kraków 2001.

2.

Baran A., Dziecko a przemoc w mediach. [w:] „Wychowawca” nr 3/2003.

3.

Becelewska D., Hobby, przyzwyczajenie czy uzależnienie? [w:] „Problemy Opiekuńczo-

Wychowawcze”,nr 3/2000.

4.

Braun-Gałkowska M., Ulfik I., Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej

w mediach na psychikę dziecka. Krupski i S-ka, Warszawa 2000.

5.

Cęcelek G., Geneza zachowań agresywnych a sposoby zapobiegania im. [w:] „Przegląd

Edukacyjny” nr 2/2010.

6.

Cieślik M., Sztos z czata. [w:] „Wprost” nr 48/2004, Woronowicz B. T., Bez tajemnic

o uzależnieniach i ich leczeniu. IPiN, Warszawa 2001.

7.

Danowski B., Krupska A., Dziecko w sieci. Helion, Gliwice 2007.

8.

Goban-Klas T., Media i komunikowanie masowe. teorie i analizy prasy, radia, telewizji

i Internetu. PWN, Warszawa 2008.

9.

Goban-Klas T., Społeczeństwo masowe, informacyjne, sieciowe czy medialne? [w:] „Ethos”

nr 1-2/ 2005.

10.

Golka M., Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne. PWN, Warszawa 2008.

11.

Kalina R. M., Przeciwdziałanie agresji. PTHP, Warszawa 1991.

12.

Kozak S., Patologie wśród dzieci i młodzieży. Leczenie i profilaktyka. Difin, Warszawa 2007.

13.

Krzyżanowski P., Toksyczne dzieciństwo. [w:] „Wprost” nr 21/2003.

14.

Laniado N., Pietra G., Gry komputerowe, Internet i telewizja. Co robić gdy nasze dzieci są nimi

zafascynowane? eSPe, Kraków 2006.

15.

Libiszowska- Żółkowska M., Ostrowska K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka,.

Difin, Warszawa 2008.

16.

Okoń W. (red.), Nowy słownik pedagogiczny. Żak, Warszawa 2007.

17.

Podgórecki A. (red.), Zagadnienia patologii społecznej. PWN, Warszawa 1976.

18.

Pospiszyl I., Patologie społeczne. PWN, Warszawa 2009.

19.

Pyżalski J., Polscy nauczyciele i uczniowie a agresja elektroniczna – zarys teoretyczny

i najnowsze wyniki badań,. [w:] Jędrzejko M., Sarzała D., (red.) Człowiek i uzależnienia. ASPRA-
JR Pułtusk-Warszawa 2010.

20.

Seweryn J., Uzależnienie od nowych mediów. e-bookowo 2008.

21.

Siemieniecki B., Pedagogika medialna. Podręcznik akademicki. Tom I. PWN, Warszawa 2008.

22.

Skorny Z., Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się [w:] Libiszowska-Żółkowska M.,

Ostrowska K. (red.), Agresja w szkole diagnoza i profilaktyka. Difin, Warszawa 2008.

23.

Sowińska B., Internet jako źródło zagrożeń dla młodzieży (uzależnienie od Internetu).

[w:] Gawrońska-Grystka M. (red.), Bezpieczeństwo intelektualne Polaków. Wyd. Wyższej Szkoły
Bezpieczeństwa w Poznaniu, Poznań 2009.

24.

Szymczak M. , Słownik Języka Polskiego PWN, Tom II, PWN, Warszawa 1979.

25.

Wrzesień M., Społeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji młodzieży. e-bookowo 2009.

Netografia:

1.

Chruścińska E., Uzależnienia w cyberprzestrzeni wśród dzieci i młodzieży. Jak im zapobiegać?

www.edutuba.pl/getCBDFile.php?...%20Uzaleznienia%20w%20cyberprzestrzeni%20wsrod%20d
zieci. (11.10.2010).

2.

Kassatti M., Gry komputerowe – fikcja czy rzeczywistość? Wpływ elektronicznej rozrywki na

młodego człowieka. [w:] 17 Ogólnopolskie Sympozjum Naukowe nt. „Komputer w edukacji”,
www.up.krakow.pl. (11.10.2010).

3.

Wojtasik Ł., Charakterystyka zagrożeń dla dzieci w Internecie. www.dzieckowsieci.pl,

(11.10.2010).

4.

Wojtasik Ł., Cyberprzemoc – charakterystyka zjawiska,. [w:] Wojtasik Ł. (red.), Jak reagować na

cyberprzemoc? Poradnik dla szkół. Fundacja Dzieci Niczyje, www.dzieckowsieci.pl.
(11.10.2010).