PROBLEMY PRACY NOCNEJ I ZMIANOWEJ

2014-03-25

PROBLEMY PRACY

NOCNEJ I ZMIANOWEJ

mgr Agata Jędrychowska

Pora nocna

Zgodnie z Kodeksem pracy, pora nocna
obejmuje 8 godzin między godzinami 21:00
a 7:00.

Inaczej kwestia ta jest uregulowana
chociażby w Kodeksie karnym, gdzie pora
nocna przypada na godziny pomiędzy
22:00 a 6:00 rano.

Praca zmianowa

Praca zmianowa – wykonywanie
jakichkolwiek regularnych zajęć
zawodowych poza zwyczajowo przyjętymi
godzinami pracy dziennej
tj. 07:00 – 18:00

Praca nocna

Kodeks pracy

ROZDZIAŁ SZÓSTY

Praca w porze nocnej

Art. 151

§ 2. Pracownik, którego rozkład czasu pracy

obejmuje w każdej dobie co najmniej 3

godziny pracy w porze nocnej lub którego co

najmniej 1/4 czasu pracy w okresie

rozliczeniowym przypada na porę nocną,

JEST PRACUJĄCYM W NOCY.

2014-03-25

Zawody związane z wykonywaniem

pracy nocnej / zmianowej



piekarze



drukarze prasy codziennej



dostawcy żywności i zaopatrzenia



mleczarze i pracownicy sortowni pocztowych



pracownicy służby zdrowia



służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo
publiczne (policja, straż miejska, straż
pożarna)



pracownicy lotnisk itp.

Zegar biologiczny

Istnienie zegara biologicznego - decydującego o kolejności

zdarzeń życiowych w ciągu doby, regulującego przebieg snu i

aktywności życiowej w ciągu dnia – jest udowodnione.
Człowiek jest przystosowany do życia w zgodzie z

wyznacznikami czasu narzuconymi przez środowisko

naturalne, jak: dzień – noc, hałas – cisza.

Światło słoneczne nie jest tym samym co światło żarówki,

dlatego żarówka nie może zastąpić słońca.

Gdyby nawet słońce świeciło całą dobę, to człowiek nie może

być całą dobę aktywny zawodowo. Cykl sen – czuwanie,

trwający około 24 godzin, jest wpisany w rytm życia

człowieka – jest wyznaczony przez jego wewnętrzny zegar

biologiczny.

Sen a drzemka

Światło słoneczne jest Twoim sprzymierzeńcem tylko w porze

aktywności. Gdy potrzebujesz pełnowartościowego snu po

pracy nocnej, musisz zrobić wszystko, by się od niego

odizolować. Pełnowartościowemu odpoczynkowi sprzyjają:

ciemność, cisza, zabiegi higieniczne przed snem, wygodne

łóżko, poczucie bezpieczeństwa, spokój wewnętrzny.

Sen i drzemka to nie jest to samo. U zdrowego człowieka, w

pełni aktywności zawodowej, długość snu waha się 6–8

godzin na dobę. Czas trwania drzemki nie przekracza 3

godzin.

Nie wszyscy ludzie mają jednakowe potrzeby w zakresie

długości snu. Ci, którym wystarcza krótszy sen, lepiej

tolerują pracę w porze nocnej.

Wynalezienie żarówki sprawiło, że dzień
pracy wydłużył się i praca stała się możliwa w
porze przeznaczonej do wypoczynku - w
nocy.

2014-03-25

Rozwój przemysłu i wprowadzanie nowych
technologii nie stwarza szansy na zaniechanie
pracy w porze nocnej – przeciwnie, ciągle wzrasta
liczba osób pracujących w trybie zmianowym.

Tylko 10% pracowników w pełni toleruje pracę

zmianową. U pewnej grupy pracowników może

wystąpić tzw. zespół nietolerancji pracy zmianowej.

Objawy braku tolerancji pracy zmianowej:



zaburzenia snu, funkcji układu pokarmowego i

sercowo-naczyniowego,



chroniczne zmęczenie,



zaburzenia funkcjonowania społecznego,



nasilenie palenia papierosów, spożywania

używek, alkoholu, leków,



niechęć do dalszego wykonywania pracy.

Czynniki „za i przeciw” pracy

zmianowej

Zdolność do pracy umysłowej w

ciągu doby

2014-03-25

Czynniki negatywnie wpływające na

tolerowanie i powodzenie pracy nocnej /

zmianowej



wiek powyżej 50. roku życia



wykonywanie pracy zmianowej poza stałą pracą

dzienną



chronotyp poranny (skowronek)



choroby psychiczne



alkoholizm i narkomania



przebyte i trwające schorzenia układu

pokarmowego



padaczka, cukrzyca



choroby układu krążenia



alergie.

Skutki pracy nocnej / zmianowej

Skutki pracy nocnej / zmianowej rozpatruje
się w trzech kategoriach jako:



skutki socjologiczne



skutki biologiczne



skutki zdrowotne

Skutki socjologiczne

Dotyczą życia pozazawodowego pracowników i
obejmują upośledzenia:



udziału w życiu społecznym i politycznym



korzystania z form wypoczynku (relaksu)



aktywności pozazawodowej i towarzyskiej



życia rodzinnego

Skutki biologiczne



niezgodność faz rytmów czynności

fizjologicznych (trawienia i rytmów

przewodu pokarmowego, nietypowe pory

przyjmowania posiłków)



„niepełnowartość” snu

2014-03-25

Skutki zdrowotne

Zajęcia zawodowe pracowników zmianowych nierzadko
wykonywane są w stresorodnym środowisku pracy.
Stres psychologiczny i przeciążenie pracą prowadzą w
swych skutkach do:



braku satysfakcji zawodowej



objawu „wypalania się”



depresji



zaburzeń snu



zwiększonej częstotliwości występowania chorób

sercowo-naczyniowych w tym choroby wieńcowej i

nadciśnienia tętniczego

Skutki zdrowotne

• bóle nadbrzusza, zgaga
• zaburzenia jelitowe, choroba wrzodowa

Schorzenia układu

pokarmowego

Zaburzenia snu

• nerwice, stany lękowe, depresje
• lekomanie

Zaburzenia

neuropsychiatryczne

• zmiany w wydzielaniu hormonów
• różne postacie bezsenności, deficyt snu

Schorzenia układu

krążenia

• choroba wieńcowa
• nadciśnienie tętnicze

Skutki pracy nocnej / zmianowej

dla pracodawcy

praca

nocna /

zmianowa

zwiększona

absencja w

pracy

mniejsza

wydajność

pracy

Wypadki przy pracy nocnej/zmianowej

Na nocnej zmianie stosunkowo częściej zdarzają się

wypadki przy pracy, których przyczyną jest tzw. „błąd

ludzki”.

Należy pamiętać, że błąd popełniony przez pracownika

to nie tylko zagrożenie dla jego zdrowia czy gorszy

efekt ekonomiczny produkcji. W pracach takich jak

kontrola ruchu lotniczego, nadzór urządzeń elektrowni,

transport substancji toksycznych czy wybuchowych,

popełnienie błędu to zagrożenie dla życia wielu ludzi lub

dla środowiska naturalnego. Przykładem mogą być dwie

wielkie katastrofy elektrowni atomowych: Three Mile

Island (USA, godz. 04:00) i Czarnobyl (Ukraina, godz.

02:23), oraz zakładów chemicznych w Bhopal (Indie,

godz. 00:40). W chwili obecnej liczbę ofiar śmiertelnych

ostatniej z wymienionych katastrof szacuje się na około

16 tys. osób.

2014-03-25

Wypadki przy pracy nocnej/zmianowej

Wyniki analizy wypadków wśród pracowników
zmianowych, wskazują, że ryzyko zaistnienia
wypadku i urazu w ciągu kolejnych nocy pracy
zmianowej, jest o około 6% wyższe podczas
drugiej nocy, o 17% wyższe podczas trzeciej nocy i
o 36% wyższe podczas nocy czwartej.

Sposoby ograniczania skutków

pracy nocnej / zmianowej

Całkowita eliminacja negatywnych skutków,
jakie wywiera na pracownika praca nocna
czy zmianowa, nie jest możliwa.
Ograniczenie ich polega na poszukiwaniu
kompromisu między mniejszym lub
większym złem wynikającym ze stresu i
niewłaściwych faz rytmów biologicznych.

Podejmując działania zmierzające do poprawy

bezpieczeństwa pracy nocnej / zmianowej

należy uwzględniać:



ograniczanie liczby zmian nocnych w wyniku

organizacji pracy (np. zatrudnianie dodatkowych

pracowników na zmianie nocnej)



planowe okresowe przenoszenie do pracy

dziennej



planowe turnusy rehabilitacyjne



ergonomiczne kształtowanie systemów

zmianowych, zmiana okresu pracy zgodnie z

ruchem zegara: zmiana ranna – popołudniowa –

nocna



poprawa żywienia, lepsza profilaktyka i opieka

zdrowotna, dostępność urządzeń rekreacyjnych.

Nie istnieje pojęcie najlepszego rozkładu zmian!

Praca zmianowa zawsze wiąże się ze stresem i

zakłóceniami w przebiegu rytmów okołodobowych!

Zalecenia dotyczące kształtowania systemu pracy

zmianowej:

należy unikać niekorzystnych kolejności zmian roboczych

następujących po sobie: między końcem ostatniej

zmiany nocnej, a rozpoczęciem rannej powinno być co

najmniej 48 godzin wolnych od pracy

należy unikać krótkich przerw między zmianami, tj.

zapewniać odpowiedni odpoczynek pomiędzy okresami

pracy

wykonywanie pracy w nocy powinno być ograniczone

maksymalnie jak jest to możliwe (max 3 kolejne zmiany

nocne).

2014-03-25

ZALECENIA PRZED PRACĄ…



Przed pójściem do pracy na nocną zmianę wyśpij

się, aby: uniknąć senności w trakcie czynności

zawodowych, zmniejszyć ryzyko popełnienia

błędu w pracy, zapewnić sobie i innym większe

bezpieczeństwo.



Jeżeli musisz wstać bardzo wcześnie, udając się

na ranną zmianę, to idź wcześniej spać, tak żeby

sen nie był przerwany czuwaniem. Zadbaj, by

obudził Cię budzik.



Przed pójściem na zmianę popołudniową spróbuj

się zdrzemnąć, pamiętając, że senność i

zmęczenie mogą gwałtownie narastać pod koniec

zmiany.

ZALECENIA PO PRACY…



Po powrocie z nocnej zmiany połóż się spać, a

przedtem wykonaj wszystkie czynności

zwyczajowo z tym związane, jak: mycie zębów,

kąpiel, przebranie się w piżamę.



Sen po nocnej zmianie może składać się z dwóch

części: snu właściwego trwającego minimum 5

godzin i drzemki – maksymalnie do 3 godzin.



Aby być wypoczętym na kolejnej nocnej zmianie,

można zrezygnować z drzemki, ale nie należy

rezygnować ze snu właściwego. Wybór kolejności

sen – drzemka, drzemka – sen, czy sam sen,

zależy od indywidualnych potrzeb i możliwości

domowych pracownika.

ZALECENIA OGÓLNE



Podczas pracy na nocnej zmianie należy spożywać

jedynie posiłki niezbyt obfite, lekkostrawne i bogate w

białko, np.: chude wędliny, sery, a pić soki i

niegazowane wody mineralne.



Relaks po pracy, to nie tylko czytanie gazety i

oglądanie telewizji, ale także spacer z psem, zabawa

z dziećmi, sport, praca w ogrodzie.



Jeżeli z nocnej lub popołudniowej zmiany wracasz

zmęczony i prowadzisz samochód, to możesz

zmniejszyć poczucie zmęczenia oraz poprawić

bezpieczeństwo jazdy otwierając okno, włączając

radio, nucąc ulubioną melodię.