„KULTURA, JAKO PODSTAWA ŻYCIA SPOŁECZNEGO”

"Czymże bez ciebie bylibyśmy nie tylko my, ale czym byłoby w ogóle ludzkie życie? Tyś

pozakładała miasta, ty rozproszonych ludzi powołałaś do życia społecznego, ty zespoliłaś ich między
sobą najpierw przez wspólne osiedla, później przez małżeństwa, a wreszcie przez wspólnotę mowy i
pisma. Tyś wynalazczynią praw, nauczycielką dobrych obyczajów i ładu." Cyceron

Zjawisko kultury jest jednym z najbardziej istotnych czynników mających wpływ na

powstanie i rozwój życia społecznego. Nazwa kultura wywodzi się od łacińskiego słowa
„kultura”(agri) i pierwotnie oznaczała uprawę roli, czy hodowlę zwierząt. Pierwszy raz w
nowym znaczeni użył tego terminu Cyceron. W dziele „Disputationes Tusculanae” użył on
sformułowania „cultura animi”, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza uprawę umysłu.
Użył tego terminu, żeby określić pierwszą w literaturze koncepcję filozoficzną. Od tamtej
pory termin kultura coraz częściej wiązano z działaniami człowieka, które miały na celu
doskonalenie, pielęgnowanie i kształcenie. Filozofia określa ją jako „to wszystko, co nie
wyrasta samo przez się z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem
celowej refleksji i działalności ludzkiej”. Pojęcie to obejmuje zatem wszelkie materialne
i niematerialne wytwory człowieka. Literatura naukowa dzieli kulturę na:



„kulturę materialną” – to zbiór wytworów zaspokajających materialne potrzeby-

narzędzia pracy, przedmioty codziennego użytku, mieszkania, ubrania, środki
komunikacji itp.



„kulturę duchową” – to wytwór dążenia do ideałów piękna, prawdy, dobra,

sprawiedliwości; to zespół idei, obyczajów, instytucji, symboli, itp.

Szczepański definiuje kulturę jako „ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych
i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych
i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowością
i następnym pokoleniom”. Wynika z tego, że kultura obejmuje wytwory materialne jak
i systemy wartości i działań, oraz wzory zachowań.

W rezultacie procesu zdefiniowania kultury, pozostała zatem wieloznaczność

tego pojęcia. Można bowiem śmiało powtórzyć za Herderem, że „nie ma nic bardziej
nieokreślonego niż słowo kultura”.

Człowiek, jako jedyny spośród gatunków żyjących na ziemi potrafił

wytworzyć kulturę. Patrząc na to w ten sposób widzimy, że kultura nie jest
przeciwieństwem natury, ale jej koniecznym rezultatem. Ewolucja umożliwiła człowiekowi
zmienianie świata w sposób całkowicie świadomy. Z tego powodu często mówi się
o człowieku, że jest zwierzęciem, które tworzy kulturę. Jednak do wytworzenia kultury
potrzebna jest zbiorowość, która będzie przekazywać swoje doświadczenia następnym
pokoleniom.

Kultura to wytwór i atrybut człowieka. Aspekt ten w wyrazisty sposób

charakteryzuje Barbara Szacka:

1. Kultura obejmuje całość życia człowieka- nie ma takich czynności i zachowań,

których nie regulowałaby kultura.

2. Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego- kulturą jest nie

tylko to, co szlachetne, dobre i piękne, ale wszystko to, co jest dziełem człowieka.

3. Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym- powstaje i rozwija się w

wyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie różne informacje
i uczącymi się od siebie nawzajem, jak reagować i zachowywać się w danych
sytuacjach.

4. Kultura narasta i przekształca się w czasie- jest zbiorem doświadczeń

przekazywanym z pokolenia na pokolenie w drodze poza genetycznego
dziedziczenia.

Kultura wpływa na życie społeczne, socjalizując, a więc ucząc człowieka umiejętności

dostosowania się do niej. Kultura stara się ustanowić kryteria wartości, jakimi powinni
kierować się ludzie. Tworzy ideały, do których dąży człowiek. Uczy, jak reagować na
określone sytuacje. Kultura tworzy też typy instytucji społecznych. Już jako dzieci
spotykamy się z określeniem kultura osobista. Co przez to rozumieć? Szczepański definiuje
kulturę osobistą jako „ogół jej osobistych wzorów postępowania, jej metod działania, wytworów jej
działalności, jej idei i myśli często nieznanych innym ludziom”. Istnieje też zjawisko kultury
zbiorowości, przez którą rozumiemy normy, wartości i modele zachowań, jakie przyjęła
zbiorowość i które są dla niej wyznacznikiem właściwego postępowania. Nie jest to zatem
suma kultur osobistych członków zbiorowości. Kultura zbiorowości przechodzi na kolejne
pokolenia. Kultura osobista zachodzi w ramach kultury zbiorowości.

Kultura warunkuje istnienie i funkcjonowanie społeczeństwa. Jest to element

nieodłączny, który pojawia się na wszystkich jego płaszczyznach. Jednostka od narodzin do
śmierci jest pod jej wyraźnym wpływem. Kultura wpływa na osobowość, działalność
człowieka, a przez to na postać struktury społecznej. Wyróżnijmy więc sposoby jej wpływu
na życie społeczne:



Socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki. Powiedzenie Parka-„człowiek nie

rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania” doskonale oddaje sens tego
rodzaju wpływu. Po urodzeniu niemowlę jest jedynie organizmem biologicznym
wyposażonym w szereg właściwości potencjalnych, które to dopiero wychowanie
rozwija, modeluje i kształtuje. Tak więc socjalizacja przekształca biologiczny
organizm noworodka w aktywnego uczestnika społeczeństwa, którego to kultura
nauczyła jak należy się zachowywać, co należy czynić, aby się utrzymać i osiągnąć
zasadnicze cele życiowe



Tworzenie i ustanawianie wartości. Wartość rozumiemy tu jako dowolny przedmiot

materialny lub idealny, „w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują
postawę szacunku, przypisują im ważną rolę w swoim życiu, i dążenie do jego osiągnięcia
odczuwają jako przymus”(wg Szczepańskiego). Do kategorii tych możemy zaliczyć
mieszkanie, samochód, ale i zdrowie. System wartości rozwijany w ramach kultury
wywiera ogromny wpływ na przebieg życia społecznego.



Wzory działania i wzory postępowania. Decydują o tym jak jednostka zachowuje się

w danych sytuacjach, jak rozwiązuje poszczególne sytuacje tak, by nie popaść w
konflikty z innymi. Wzory te ustalane są w ramach poszczególnych kultur.



Tworzenie modeli instytucji i systemów społecznych. Model jest pewnym

pożądanym obrazem służącym do oceny rzeczywistego stanu rzeczy. Decyduje o
organizacji instytucji, stanowi postawę odniesienia w porównaniach czy ocenach.

Kultura „jest nadbudową nad siłami i czynnikami przyrodniczymi, nad podstawami ekonomicznymi,
dostarcza człowiekowi i zbiorowością symboli, wartości, wyznacza treści myśli, kieruje dążeniami,
odpowiada na potrzeby powstające po zaspokojeniu podstawowych potrzeb biologicznych i po
uzyskaniu ekonomicznego minimum egzystencji”. Można więc śmiało potwierdzić, że kultura
kreuje życie jednostki i zbiorowości społecznych.

Bibliografia:

1) J. Szczepański „Elementarne pojęcia socjologii”, Warszawa 1963
2) B. Szacka „Wprowadzenie do socjologii”, Warszawa 2003
3) Własne notatki z zajęć
4) Internet