Wyszukiwanie zaawansowane

Strona głów na

- ŻYWIENIE -

Żyw ność funkcjonalna

Czy cukier jest naprawdę
niezdrowy?

Streszczenie publikacji BNF Fakty a nagłówki artykułów: Czy cukier jest
naprawdę niezdrowy? autorstwa Elisabeth Weichselbaum, pracownika
naukowego z zakresu żywienia British Nutrition Foundation.

W lutym 2012 r. czasopismo Nature opublikowało opracowanie R. Lustiga i jego
kolegów zatytułowane “Toksyczna prawda o cukrze”, które wywołało serię podobnie
mylących nagłówków w mediach. Co istotne, artykuł odzwierciedla własne opinie
autorów i nie jest naukowym przeglądem obecnego stanu wiedzy na ten temat. Jeśli
rozważonoby w nim całość dostępnych dowodów dotyczących cukru i jego związku z
chorobami przewlekłymi, przedstawiany tam obraz byłby dużo bardziej wyważony.

Główna krytyka dotyczy faktu, iż Lustig et al. opierają się głównie na innym swoim
artykule ignorując inne, duże analizy, które nie potwierdzają istnienia związku między
całkowitym spożyciem cukru a otyłością lub innymi chorobami niezakaźnymi.
Dodatkowo, twierdzenia dotyczące roli tłuszczu w diecie, zwiększonej konsumpcji
cukru oraz uzależniających własności cukru nie są poparte naukowo.

Niestety opinie takie jak te przekazane przez Lustiga et al. najprawdopodobniej
dezorientują tylko konsumenta, który nie ma jasności sytuacji. Wskazane byłoby żeby
media i opinia publiczna poświęcały więcej uwagi wiadomościom potwierdzonym
naukowo, takim jak wytyczne żywieniowe, które opierają się na faktach naukowych.

Czy cukier jest naprawdę niezdrowy?

Independent translation of the article: Weichselbaum E (2012). Is sugar really that
bad for you? Nutr Bull 37(2):135-7. DOI: 10.1111/j.1467-3010.2012.1960.x

Na początku lutego w mediach królowały różne nagłówki typu „Naukowcy sugerują,
aby opodatkować cukier i objąć regulacjami prawnymi, tak jak alkohol i wyroby
tytoniowe” (Guardian, 1 lutego 2012 r.), „Naukowcy twierdzą ‘cukier jest toksyczny i
należy go objąć regulacjami prawnymi, tak jak papierosy’” (Daily Mail, 2 lutego 2012 r.),
„Eksperci z USA mówią ‘na cukier należy nałożyć podatek’” (BBC News online, 2
lutego 2012 r.) oraz „Czy cukier może być toksyczny? Niestety tak” (Telegraph, 6 lutego
2012 r.). Więc, czy to prawda? Czy cukier na prawdę jest szkodliwy dla zdrowia, co
więcej – czy jest toksyczny?

Nagłówki te były odpowiedzią na artykuł „Toksyczna prawda o cukrze” opublikowanego
w Nature 2 lutego 2012 r. Trzech amerykańskich naukowców omawiało w nim rolę,
jaką przypisuje się cukrowi w rozwoju takich dolegliwości jak choroby serca. Sam tytuł
artykułu sugeruje, że cukier jest “toksyczny”, co jest bardzo mocnym twierdzeniem,
które sprowokowało wiele artykułów w mediach. Autorzy wywodu twierdzą, że spożycie
cukru jest powiązane ze wzrostem występowania chorób niezakaźnych oraz uważają,
że „fruktoza wywiera toksyczny wpływ na wątrobę, podobny do takiego, jaki powoduje
alkohol”, chociaż nie podają dalszych szczegółów. Przekonują, że wzrost zapadalności
na niezakaźne choroby przewlekłe, takie jak choroby serca, cukrzyca typu 2, oraz
nowotwory jest związany z zachodnią dietą, która “zdominowana jest przez
niskobudżetowe i wysoko przetworzone pożywienie”. Twierdzą również, że „otyłość nie
jest przyczyną (wyżej wymienionych chorób), a raczej markerem dysfunkcji
metabolicznej” oraz, że nadmierne spożywanie cukru “wywołują wszystkie czynniki
ryzyka związane z zespołem metabolicznym” w tym nadciśnienie, wysoki poziom
trójglicerydów, odporność insulinową, cukrzycę i proces starzenia się.

Na początek należy ustalić fakty: artykuł w Nature, nie jest naukowym wywodem (jak to
sugerowano powodując się na niego w prasie), ale raczej komentarzem autorstwa
Robert H. Lustig i jego kolegów z the University of California. Robert Lustig jest
Profesorem pediatrii klinicznej na Wydziale pediatrii i Centrum oceny, badań i leczenia
otyłości przy the University of California. Jako komentarz, artykuł nie zawiera żadnych
nowych zagadnień naukowych, ani nie analizuje obecnego stanu wiedzy naukowej;
jest to własna opinia autora. Chociaż Lustig i jego koledzy powołują się na kilka
wybranych źródeł naukowych w swoim artykule dla poparcia swoich twierdzeń, jednak
w głównej mierze opierają się oni na innym artykule Lustinga, w którym analizował
metabolizm fruktozy w organizmie (Lustig 2010). Lustig i jego koledzy nie
podsumowują, ani nie przedstawiają krytycznej analizy głównych badań dotyczących
cukru i jego wpływu na choroby związane z dietą, podejmowanych na całym świecie.

Dwa duże przeglądy badań naukowych stwierdziły niedawno, że nie ma
wystarczających dowodów na potwierdzenie związku między całkowitym spożyciem

cukru a otyłością (chociaż są pewne dowody wskazujące na to, że napoje słodzone
cukrem mogą zwiększać ryzyko otyłości), poziomem cholesterolu we krwi, zespołem
metabolicznym, chorobami serca oraz nowotworami i dlatego nie potwierdzają tez
wysuniętych przez Lustiga et al. (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności
(EFSA) 2010; Hauner et al. 2012). Te rozstrzygnięcia zgadzają się z ustaleniami
Komisji doradczej Zjednoczonego Królestwa, COMA, z 1989 roku (Ministerstwo
Zdrowia (DH) 1989 r.). W niedawnym, metodycznie przeprowadzonym przeglądzie
badań dokonanym przez Niemieckie Towarzystwo ds. Odżywiania (the German
Nutrition Society) (Hauner et al. 2012) stwierdzono, że dowody nie wykazują związku
między spożyciem cukru a zachorowalnością na cukrzycę typu 2, chociaż autorzy
sugerują “możliwą” zależność między napojami słodzonymi cukrem, a tym
schorzeniem. Hauner i jego koledzy wyciągnęli również wnioski, iż dostępne dane nie
potwierdzają zależności między długoterminowym spożywaniem fruktozy lub sacharozy
a podwyższonym ciśnieniem krwi, a dowody na powiązanie zarówno
monosacharydów jak i disacharydów (w formie sacharozy lub dodawanego cukru) z
otyłością były niewystarczające, chociaż pewne dowody wskazują na związek między
napojami słodzonymi cukrem a otyłością. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa
Żywności (EFSA 2010a) w dużym przeglądzie badań podsumował, że dane dotyczące
wysokiego spożycia cukrów w porównaniu z wysokim spożyciem skrobi, a wpływem
na zwiększanie masy ciała są niespójne w przypadku pożywienia w postaci stałej, ale
pewne dowody wskazują, że wysokie spożycie cukrów w formie napojów słodzonych
cukrem może przyczyniać się do tycia. EFSA stwierdził, że istnieją ograniczone i zwykle
krótkoterminowe badania dotyczące skutków wysokiego spożycia cukrów w zakresie
odpowiedzi glukozowej i insulinowej. Większość analiz nie wykazuje żadnych
negatywnych skutków spożycia cukrów głównie w formie dodawanej, stanowiącej do
20-25% energii, pod warunkiem, że utrzymywana jest zdrowa masa ciała. EFSA
stwierdził, że są pewne dowody, iż wysokie spożycie cukrów (>20% energii) może
zwiększać serum trójglicerydowe oraz koncentrację cholesterolu. Jednakże, ogólnie
biorąc, EFSA sugeruje, że nie ma wystarczających dowodów wiążących spożycie
cukrów z jakąkolwiek badaną chorobą, aby ustalić górny limit całkowitego spożycia
cukrów lub dodawanych cukrów. EFSA potwierdza, że istnieje zależność między częstą
konsumpcją żywności zawierającej cukier (oraz innych fermentowalnych
węglowodanów, włącznie ze skrobią) a próchnicą zębów, szczególnie przy
niewystarczającej higienie jamy ustnej oraz profilaktyce fluorkowej, ale i w tym
przypadku nie zasugerowano górnego limitu (EFSA 2010a). Jeden konkretny cukier
wyszczególniony przez Lustiga i jego zespół to fruktoza, cukier naturalnie występujący
w owocach. Twierdzą oni, że „fruktoza może uruchomić procesy prowadzące do
toksyczności wątroby i wielu innych przewlekłych chorób” oraz że „mała ilość nie
stanowi problemu, ale duża – zabija”. Twierdzenia te opierają się na innym artykule
Lustiga opublikowanym w the Journal of the American Dietetic Association w 2010 r.,
którego celem było rozważenie podobieństw metabolizmu fruktozy i etanolu.
Rozpatrując metabolizm fruktozy w organizmie, autor opiera się w głównej mierze na
badaniach na zwierzętach oraz ludzkich badaniach klinicznych, w których ogólnie
stosuje się duże dawki czystej fruktozy. Chociaż takie badania dają użyteczny wgląd w
metabolizm fruktozy, jednak nie odzwierciedlają one realistycznego obrazu roli fruktozy
w naszej diecie. Istnieją pewne dane wskazujące, iż wysoki poziom spożycia fruktozy
może negatywnie wpływać na metabolizm człowieka, trudno jednak na tej podstawie
wyciągnąć wnioski co do wpływu fruktozy zawartej w sacharozie i innych substancji
słodzących na zdrowie (zobacz: „Fruit makes you fat?”, Weichselbaum 2008).

Autorzy artykułu w Nature twierdzą również, że otyłość nie jest przyczyną przewlekłych
chorób, takich jak choroby serca, cukrzyca czy rak. Takie twierdzenie nie jest poparte
naukowo; dowiedziono, że otyłość jest niezależnym czynnikiem ryzyka w przypadku
chorób serca, cukrzycy i niektórych typów nowotworów. (WHO 2003; World Cancer
Research Fund & American Institute for Cancer Research 2007).

Co dziwne, Lustig i jego zespół odrzucają także rolę tłuszczu i tłuszczów nasyconych
jako czynnika związanego z wyżej wspomnianymi chorobami przewlekłymi twierdząc,
że “większość specjalistów medycznych nie uważa już, że tłuszcz jest głównym
winowajcą”. Jednak dowody wskazują, że istnieje zależność między wysokim
poziomem konsumpcji tłuszczu a gęstością energii diety oraz, że konsumpcja diety o
wysokiej gęstości energii zwiększa ryzyko otyłości (a co za tym idzie, ryzyko niektórych
chorób przewlekłych). (WHO 2003). EFSA analizowało dowody dotyczące tłuszczów
zawartych w diecie oraz chorób i wyciągnęło wnioski, iż diety wysokotłuszczowe mogą
obniżyć wrażliwość insulinową i są pozytywnie związane ze zmianą czynników, które
mogą zwiększać ryzyko chorób układu naczyniowo-sercowego (czynnik VII na czczo i
po jedzeniu), a umiarkowane spożycie tłuszczu (<35% energii diety) wiąże się z
ograniczonym przyjmowaniem energii, a co za tym idzie, umiarkowaną redukcją masy
ciała oraz/lub zapobiega to przybieraniu na wadze. EFSA dowodzi również, że istnieje
pozytywny, zależny od dawki związek między spożyciem mieszanki nasyconych
kwasów tłuszczowych a niską gęstością lipoproteiny cholesterolu we krwi w
porównaniu z węglowodanami. EFSA konkluduje, że spożycie nasyconych kwasów
tłuszczowych powinno być jak najmniejsze w kontekście odpowiednio odżywczej diety
(EFSA, 2010b).

Artykuł Lustiga i jego zespołu podaje, że konsumpcja cukru na świecie potroiła się w
ciągu ostatnich 50 lat (chociaż nie podano żadnego źródła takich informacji). Twierdzą
również, że wysoki poziom stosowania syropu glukozowo-fruktozowy (HFCS) jest
jednym z kluczowych problemów, szczególnie w USA. HFCS nie jest obecnie szeroko
stosowany w Europie, chociaż może się zmienić. Dane ze Zjednoczonego Królestwa
nie pokrywają się z twierdzeniem, że spożycie cukru znacznie wzrosło; co więcej, dane
wskazują, że przez kilka dekad konsumpcja cukru nie ulegała znacznym wahaniom. W
latach 1986/87 całkowite spożycie cukru dorosłego mężczyzny wynosiło 115 g dziennie

(Gregory et al. 1990), w 2000/01: 119 g dziennie (Henderson et al. 2003), a w latach
2008-2010: 110 g dziennie (Bates et al. 2011). Całkowite spożycie cukru dorosłej
kobiety w latach 1986/87 wynosiło 86 g dziennie (Gregory et al. 1990), 89 g dziennie w
latach 2000/01(Henderson et al. 2003), a w latach 2008-2010: 88 g dziennie (Bates et
al. 2011). Spożycie zewnętrznych cukrów pozamlekowych u mężczyzn w latach 2000/01
wynosiło 78 g dziennie, a w latach 2008-2010: 72 g dziennie. Spożycie tych cukrów
wśród kobiet w latach 2000/01 wynosiło 52 g dziennie i pozostało na tym samym
poziomie w latach 2008-2012 (Bates et al. 2011; Henderson et al. 2003).

Lustig i jego koledzy twierdzą, że cukier ma “właściwości uzależniające”. Analiza
opublikowana w Nutrition Bulletin nie potwierdza tezy, że cukier (lub tłuszcz) jest
substancją uzależniającą. Chociaż autorzy tego studium potwierdzają występowanie
hedonistycznych reakcji na słodką żywność, czyli odczuwalną przyjemność spożywania
takich produktów, stwierdzają jednak, iż “cukier i słodycze wydają się nie spełniać
obecnie obowiązujących kryteriów opisujących substancje uzależniające, jak podano
w Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – Fourth Edition (DSM IV)
(Podręcznik diagnostyki i statystyki zaburzeń psychicznych – edycja 4.)” (Drewnowski &
Bellisle 2007).

W swoim artykule Lustig i jego koledzy opisują też jak (amerykański) rząd powinien
interweniować, aby zredukować konsumpcję cukru. Sugerują, że spożycie cukru
powinno być regulowane w podobny sposób do alkoholu czy wyrobów tytoniowych, np.
poprzez jakąś formę podatku. Niektóre z proponowanych rozwiązań mających na celu
zmniejszenie spożycia cukru wśród dzieci są już powszechnie stosowane w
Zjednoczonym Królestwie (np. ograniczenia w reklamach telewizyjnych skierowanych
do dzieci polecających produkty o wysokiej zawartości cukru, tłuszczu oaz soli,
ograniczenia dostępności produktów o wysokiej zawartości cukru w szkołach).

Obecnie dostępne dowody nie potwierdzają dramatycznych twierdzeń Lustiga i jego
kolegów o związku cukru z naszym zdrowiem. Cukier jest źródłem energii w naszej
diecie i zdecydowanie nie jest “toksyczny” w ilościach średnio spożywanych w
Zjednoczonym Królestwie i innych krajach europejskich. Spożywanie zbyt dużej ilości
energii z którejkolwiek makro-grupy składników odżywczych (tłuszcz, białko,
węglowodany skrobiowe i cukier) z biegiem czasu doprowadzają do przybierania na
wadze i mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie, ponieważ wykazano, że otyłość jest
czynnikiem ryzyka w występowaniu różnych chorób przewlekłych. Cukier jest naturalnie
obecny w wielu produktach spożywczych, na przykład owocach (głównie w postaci
fruktozy) oraz warzywach i doradza się nam spożywanie dużej ilości owoców i warzyw.
Wytyczne dotyczące odżywania, na przykład Talerz dobrego odżywania się (Eatwell
plate) Ministerstwa Zdrowia sugerują żeby pożywienie i napoje o wysokiej zawartości
cukru były ograniczane, ale nie ma potrzeby wykluczać ich całkowicie ze zdrowej,
zbalansowanej diety.

Podsumowując, materiał Lustinga i jego kolegów opublikowany w Nature nie
odzwierciedla obecnego stanu wiedzy na temat cukru i jego związku z chorobami
przewlekłymi, co zostało omówione w niedanych, dużych, systematycznych studiach.
Dodatkowo autorzy skupiają się głównie na sytuacji w USA, która nie odzwierciedla
sytuacji w Zjednoczonym Królestwie np. pod względem konsumpcji syropu
fruktozowo-glukozowego. Kontrowersyjny tytuł artykułu („Toksyczna prawda o cukrze”)
w przewidywalny sposób wywołał zainteresowanie dziennikarzy i sprowokował wiele
mylących nagłówków i raportów w mediach. Biorąc pod uwagę, że konsumenci są już i
tak dosyć zdezorientowani na temat cukru w naszej diecie, takie raporty doprowadzą
do jeszcze większego poczucia niepewności wśród konsumentów. Zamiast opierać
się opinii kilkorga osób, należy odwoływać się do wytycznych opracowanych na
podstawie wiedzy faktycznej, tak jak w przypadku Talerza dobrego odżywiania się
(Eatwell plate) Ministerstwa Zdrowia czy wykazu zalecanych wartości odżywczych w
diecie (Dietary Reference Values).

Konflikt interesów
Autor nie ma do zadeklarowania żadnego konfliktu interesów.

Bibliografia

Bates B, Lennox A, Bates C et al. (2011) National Diet and Nutrition Survey. Headline
Results from Years 1 and 2 (Combined) of the Rolling Programme (2008/09-
2009/10). Department of Health and Food Standards Agency: London.

BBC News online (2012) Sugar tax needed, say US experts. By Helen Briggs, 2
February 2012. Available at:

http://www.bbc.co.uk/news/health-16822533

(accessed

18 April 2012).

Daily Mail (2012) Sugar ‘is toxic and must be regulated just like cigarettes’, claim
scientists. By Fiona Macrae, 2 February 2012. Available at:

http://www.dailymail.co.uk/health/article-2094812/sugar-controlled-like-tobacco-
alcohol.html

(accessed 18 April 2010).

DH (Department of Health) (1989) Dietary Sugar and Human Health. Report of the
Panel on Dietary Sugars. Committee on Medical Aspects of Food Policy. HMSO.

Drewnowski A & Bellisle F (2007) Is sweetness addictive? Nutrition Bulletin 32: 52–
60.

EFSA (European Food Safety Authority) (2010a) Scientific opinion on dietary reference
values for carbohydrates and dietary fibre. EFSA Journal 8: 1462.

EFSA (European Food Safety Authority) (2010b) Scientific opinion on dietary reference
values for fats, including saturated fatty acids, polyunsaturated fatty acids,
monounsaturated fatty acids, trans fatty acids, and cholesterol. EFSA Journal 8: 1461.

Gregory J, Foster K, Tyler H et al. (1990) The Dietary and Nutritional Survey of British
Adults. Office of Population Censuses and Surveys: London.

Hauner H, Bechthold A, Boeing H et al. (2012) Evidence-based guideline of the
German Nutrition Sciety: carbohydrate intake and prevention of nutrition-related
diseases. Annals of Nutrition and Metabolism 60: 1–58.

Henderson L, Gregory J, Irving K et al. (2003) The National Diet and Nutrition Survey:
Adults Aged 19 to 64 Years, Vol. 2, Office for National Statistics: London.

Lustig RH (2010) Fructose: metabolic, hedonic and societal parallels with ethanol.
Journal of the American Dietetic Association 110: 1307–21.

The Guardian (2012) Tax and regulate sugar like alcohol and tobacco, urge scientists.
By Alok Jha, 1 February 2012. Available at:

http://www.guardian.co.uk/science/2012/feb/01/tax-regulate-sugar-alcohol-tobacco

(accessed 18 April 2012).

The Telegraph (2012) Can sugar really be toxic? Sadly, yes. By Max Pemberton, 6
February 2012. Available at:

http://www.telegraph.co.uk/health/9062809/can-sugar-

really-be-toxic-sadly-yes.html

(accessed 18 April 2012).

Weichselbaum E (2008) Fruit makes you fat? Nutrition Bulletin 33: 343–6.

WHO (World Health Organization) (2003) Diet, Nutrition and the Prevention of Chronic
Diseases. World Health Organization: Geneva.

World Cancer Research Fund & American Institute for Cancer Research (2007) Food,
Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: A Global Perspective. World
Cancer Research Fund: Washington, DC.

© The Author