matura z matematyki 2017 arkusz

( matura_z_matematyki_2017_arkusz.pdf )

http://www4.extrafiles.be/hv/matura_z_matematyki_2017_arkusz#

Podobne: matura z matematyki 2017 arkusz, matura z matematyki 2014 arkusz, matura z matematyki 2016 arkusz,

matura matematyka 2017 arkusz, matura matematyka 2014 arkusz, matura matematyka 2016 arkusz,

matura matematyka 2015 arkusz, matura z matematyki 2011 klucz, matura z matematyki 2013 arkusz oke,

jednej. Wyjasnij zrozumienia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. Inaczej mowiac: stan rzeczy, w ktorej powinno sie

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest podstawa tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy dwoma racjami, wraz z ktorych obie sa podobnie wazne i sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tamtego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego pozostanie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona odwiedzi w konflikt z prawem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, uznajac go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, adekwatnie ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia na scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy na cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie doglebnego przezycia litosci i trwogi, a z tego powodu

pozwalaja jemu sie od chwili nich wyzwolic i dostac spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, baczac na

akcje tragedii. Oficjalna (jezeli istniejemy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka,

ktory to jest w celu nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o tych celach.

Fatum – odmiennie los czy tez przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w

zyciu, jakich nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane za

sprawa wyrocznie winien spotkac mezczyzny i nie ma od tego wypromieniowywania. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem istnieja dzieje rodu

Labdakidow – od chwili Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Pierwotnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

dzialaniem bohatera. Mezny jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego wylonienia. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Jest on

jednoczesnie ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w

charakterze siostra i wierna prawom boskim. Zdecydowanie obywatelka panstwa, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow na rzecz

zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole ustalonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to na ludziach i zeslali dywanom w beczce

Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil zrobic bogom na zlosc. W tym celu zabil wolu i podzielil go na dwie frakcji:

osobno zlozyl mieso i owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie moga miec skladac bogom.

Zeus wybral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osobistosci skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem

czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od chwili jego godnosci powstalo ustalenie prometeizmu -

postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie milosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta wraz z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on zadedykowac sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga

w imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, przekonuje, ze dysponuje taka energie

jak Pan, jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka

piesn to niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby

Bog podarowal mu skala wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to maz odwroci od chwili Niego osob. Konrad jest

cierpiacym patriota, dla jakiego ojczyzna jest najwazniejsza, pragnie sie na rzecz niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako glownego smierc

dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl maz jednak dojsc do panstwa cieni, albowiem zona nie zakopala swoim ciala wedle jego wczesniejszym przykazaniem.

Pozwolono mu dlatego wrocic na ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl czasochlonnie, az w

koncu przypomniano osobiscie o nim i wyslano Tanatosa po jego istote. Za kare Syzyf posiadal wniesc duzy kamien na gore. Syzyf wzial sie do robocie,

ale gdy juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym wraz. Syzyf bezustannie wznosi

kamyczek, ale za kazdym razem tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji na ziemiach naszych do robocie Syzyfa. Przebieg ten nie byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil

wrocic do Cypru. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal wraz z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki

sposob mogl z synem wrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, albowiem wosk jest w stanie sie stopic i zeby nie

schodzil zbyt skromnie wody, albowiem piora sa w stanie nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on symbolem

czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore ponad zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie wydaje sie byc

zauwazona za sprawa nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara wraz z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia za sprawa Niemcow. Rowniez

jego znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na 3 miesiace w roku, wowczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zarzewie, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki

konkretne a takze kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza na rzecz wielu autorow, poetow. W tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie czy wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna czy tez hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

swiadomosci w tego typu wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy aktualna.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne zostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por r. - mit „Demeter i Kora"). Mity dla dawnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen

religijnych), sakralne (powiazanie wraz z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je na teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne i

genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni uchwycic literatury pozniejszych

epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta wraz z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J.

Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najlepszym. Slowacki wspomina Homera w charakterze piewce

czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa,

racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wystepuja w wyniku wojny

bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje

Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, klient

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej

spolecznosci. Tylko w osobiscie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz czy tez motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

kultury srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor przeszywajacy

serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Konflikt tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Trusia Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. W taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach (tzn. jesliby

pozostawila odroczenia brata na pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wylonienia. Musi

zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z zonie na zaleta szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed wykonaniem ostatecznej

wyborow, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie zycie. Kreon, bez ustanku

stawiany w momencie wyboru, winien rozwazyc, czy powinien wyselekcjonowac dobro swego ludu, czy dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc idzie ku

tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja na smierc).

Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku wraz z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki.

Przy obronie zagrozonej niepodleglosci panstwa osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont wraz z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, oraz poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, jakiego glownym tematem jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zlaczony byl wraz z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje w celu trwania na polu wojny i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co wyczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie chce odstapic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj znakomity,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Poeta

poprzez wlasna tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia osobiscie pamiec przyszlych pokolen, jakkolwiek imie tamtego, ktory nie obcuje ze

sztuka, oraz przede wszystkim wraz z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie wraz z tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze ow nie idzie o bitwe na smierc i zycie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka na piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow nigdy czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Zycie jest grymasny, a

przeksztalca sie naprawde szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam chociazby zorientowac, podczas gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna mucha w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co liryk prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem nalezy

lubowac sie rozum, sprawny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Istnien nalezy wedle natura, brac od globu tyle, jak duzo potrzeba, nie za duzo,

ale i nie za niewiele. Taka postawa zapewni spoczynek, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w ponizszym utworze przekonanie, ze tworzenie

wierszy przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia osobiscie za zycia poeta, jest jego dzielo. Poeta przynosi tym samym termin swojej

pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne zycie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tamtego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta albowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc zyc bedzie w wierszach, w pamieci tych, ktorzy te wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory to ukazuje dzieje

legendarnych czy tez historycznych zuchow na tle wydarzen przelomowych na rzecz danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Zrodlem eposu istnieja mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie wraz z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomoc w

czynieniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac wyraznie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny spis przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje lecz rowniez kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione na plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane naprawde, ze jest dozwolone je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, dwoch miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora wraz z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego inny czlon jest rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od chwili toku nadrzednej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny spis tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie wraz z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli czy tez spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i kultury srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie - wsrod krajow zachodniej Swiata - rowniez i

Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos cudownego, a

ow lampy led prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w odniesieniu w celu

dorastajacych osob. Ogolnie kwestia biorac wazne jest, ze ktorykolwiek ma w sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy

zrywamy wraz z dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" podnosimy nowy,

osobisty system zalety, stajemy sie innymi ludzmi. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma wylacznie dwoje dzieci. Bogini nie zniosla

takiej zniewagi i jej dzieci: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma strzalami wraz z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego

miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednakze i wowczas smutek srodku

przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia swoistosc macierzynstwa i wielkie nieszczescie rodzicow,

ktorzy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi w poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak duzy, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i

nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na dobre

zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na 3 miesiace w roku, wowczas to natura zamierala, by ponownie sie obudzic wraz z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie sposob

starozytni Grecy tlumaczyli osobiscie cyklicznosc zmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwie. maja charakter uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one meritum religijny i duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Odrzucic znaczy to jednakze,

ze mity odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Zostaly one na rzecz nich naprawde cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich spora role. Obrazuje to argument, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla na wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za pomoca

mitom poznajemy jakie mieli poglady na dane rzeczy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osob opowiada nam mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Okolicznosc w tym, iz starozytni mieli podobny stanowisko

na dane sprawy, jak na przyklad my dzisiaj.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i istnieja obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja na rzecz poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie wzorem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, w mitach zostaly utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci i zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

czy marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal glob

i czlowiek, jaka jest jego przyroda i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali na te testowania

opowiescia, ktora byl mit.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Rozumienie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wylonienia. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru zalety przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane na niepowodzenie oraz sam

swiadectwo wyboru, niezaleznie od tego, ktore wraz z wartosci pozostanie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych zuchow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim oraz boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie ja napotkac

za strony wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa zupelnie rozne.

Antygona jest potezna i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic smierc brata, chowajac go.

Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednakze Ismena jest inna. Boi sie o swoje zycie i nie chce zlamac zakazu krola. Boi sie wladcy i

sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze ponad losem wlasnym i wlasnych

bliskich. Godzi sie na smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie wowczas slaba i przecietna jednostka.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli swoim bliscy.

Jesliby uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl zaprzepascic caly wlasny autorytet oraz to moglo doprowadzic w celu anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc sprawiedliwy i okrutny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze

byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw. Bezwzgledny na

rzecz wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, jakiego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W czasie konfrontacji wraz z synem

Hajmon pokazuje jemu jego defekty i przewage dumy ponad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy

wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja

wazniejsze od chwili niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie wraz z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon wystepuje w obronie demokracji

w panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Odrzucic zwaza na wskazowki syna, ktory jest mlodszy od chwili niego.

Przy przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora wraz z postaci jest wartoscia w

„Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie bylo nieodlacznym skladnikiem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on powszechnie znany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej.

Jest maz wladca dbajacym o prestiz panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug zonie jest pierwszoplanowa i najswietsza

forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Jej

osoba jednak zwaza, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci i kazda

zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac zgonu. Dalsze zycie bedzie jednakze pelne wyrzutow

sumienia. Swiadomosc, ze mogla by nie dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest na rzecz niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, iz racja jest po

do niej stronie, winien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od chwili siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde wraz z nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. I to jest osobowosc tragedii.

Odczytujac „Antygone― nadrzednej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spoczynek i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem i personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie czy cofnac kare, czy pozwalac Antygonie umrzec. Jest buntowniczy i walczy z zastosowaniem.

Walka wraz z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny koniec. Nic nie moglo uratowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony walczace bronily slusznej rzeczy, a nie zostac pokonanym mogla wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku jest do czynienia zwlaszcza z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci uniwersalne -

problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Korab opowiadajaca sie po jednej ze

witryn internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu rowniez wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, znakomite z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym opisane postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz w charakterze przyklady uniwersalnych prawidel i

zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych dziedziny. Wlasciwa

objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa zamiary, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie wycelowana jest w celu Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa wraz z wersetow. Psalmy dzielimy na blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to byc takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej czy tez religijnej. Kawalek ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby czy tez instytucji. Gwoli Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie

miedzy miastami, a takze na trudy podrozy, list stawal sie postacia przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i

wyjasniali wiernym kazde watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i wlacza mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i konca swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za sprawa duchowienstwo w celu wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem zdefiniowac tez jest dozwolone tresc

pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z powodu czyjejs zgonu, napisana na czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden wraz z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt wraz z bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor ow jest z reguly wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia maz losy zuchow na tle

wydarzen waznych na rzecz danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny na rzecz eposu jest jego podniosly i patetyczny

styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Zapatrywania filozoficzne egzystuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez mysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule czy zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, struktury lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna a takze

tym, iz ogranicza sie do odnotowania wydarzen, wyjawszy podania cechujaca je zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Najczesciej opowiadanie blokuje sie w celu jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto powstaja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od chwili dwoch slow greckich: ‘tragos’

- koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie na dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) wraz z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami zdolali byc wylacznie mezczyzni, grali wiec takze i funkcje kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna wraz z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac na scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie wraz z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu na akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos doradczy bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Konflikt pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest podstawa tragedii i nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega na zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do katastrofy,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i koniecznosci, bowiem herosowie bronia

przeciwnych racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z

tamtego wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie w celu kleski zuchow. Antygona,

zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej ukochanego, a

prywatnego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni. Tragizm jest wywolany szczegolna

konstrukcja losow bohaterow, ktorzy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja na siebie smierc lub kleske. Nalezy dopisac, ze

o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo w jego odbiorze

urasta kobieta do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze przemocy, wytrwalosc i wiernosc

swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie rzeczywistosci, z jakich pierwsza jest obrazem zycia codziennego, inna zas,

jest nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie wraz z 3 trzonow: dwa pierwsze to okazy, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

trzech. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne istnieja osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego charakter

5. moga miec zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo na droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo wypalone

za sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, oraz gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl w swiat. Dobrobyt

roztrwonil jednakze szybko na zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Jak skruszony synek wrocil w celu ojca ow sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotu syna, ktory to byl jak na przyklad umarly,

oraz teraz ponownie ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich

brakow i cechujaca je naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie na rzecz rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za przebywanie w gospodzie.

Wczesniej wsparcia odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem jest niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac innym

spoleczenstwom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i wydarzenia nie sa wazne ze wzgledu na nie same, jednakze jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje glebsze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze byc przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

roznorodne podloze. Raz padlo na droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo na kamiennym ziemi, ani pomiedzy cierniami. Nie wczesniej gdy ziarno trafilo

na zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Swobodnie odczytac znaczenie uniwersalne tejze przypowiesci, odnalezc jej meritum, ktory tyczy sie ziarna madrej

nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc wlacza nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to

odnajduje zysk z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie wraz z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl maz wczesniej i

odszedl od chwili wiary, jednakze powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego wraz z wloczegi. Powrot do bliskich

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec wraz z tej przypowiesci to Pan Ojciec oraz Jego

synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie wraz z wezwaniem w celu

ciaglego powracania, dostrzegania wlasnych bledow i checi cechujaca je naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka na rzecz czlowieka. Po dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego wielkim cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia niezasluzonego. Pan

pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, zasobnosci, a nareszcie i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy o swoja tytul odpierajac cechujaca je racje. Wyszukuje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza symbol wiary,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien ubostwiac tajemnicze zamiary Opatrznosci, oraz nie je badac;

- Bog definitywnie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja istote i cialko

ï€-anonimowosc

I. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zycie podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze byc sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw. Franciszka. To

rowniez wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol katolicki

narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa

jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu

przezornoscia i rozumem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry wraz z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i mestwo

wladcy na polu walki, uwypukla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola pozostala przedstawiona wraz z wielkim patosem. W spiewie

zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia jest walka

w obronie chrzescijanstwa. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej zbytnio

swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac intencjonalnosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej miejsce wybiera wzgorze,

zeby byc bardziej Boga. Posiada przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz i rog. Przy swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci ktore nadawaly

sens swoim zyciu. Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac zostac ascetami wielokrotnie oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do niektorych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednakze na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory to oznacza zlokalizowanie Boga w centrum kultury, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej przyciagajacy. Przykladami moze byc:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stole ï‚® opcja wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna wezwanie pomocy

Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada o tym co rosnie na polu i niedlugo zostanie zebrane i wynajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania osobiscie dobrych obyczajow. Prosi takze Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie

radosci na wszystkich osob. Nazywany jest takze glownym savoir-vivrem polskim, gdyz wlacza zbior nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy

stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup dziewczyny z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Jej podstawa i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje

smierc w charakterze wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik

roznych stanow.

Obraz pojawia sie w tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera mysl, ze smierc zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza miala jeden cel parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

kulturalne i uznawane w okreslonej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza czy ascety.

17. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze znanych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych na Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej - apostrofa. W dalszej kolejnosci autor opowiada o tym jak rosnie na polu i niedlugo pozostanie

zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na kazdego ludzi. Zwany jest rowniez pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zestaw

nakazow i pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w ponizszym utworze propagowanie rycerskiego

kultu wobec dziewczyny, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety wraz z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osobistosci interesowali sie

smiercia. Do niej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, wlacza mysl, iz smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze byc takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie

pokazuje zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak by tego chcial podmiot

poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja wylacznie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt wielokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony wraz z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele jednakze zostal w owa strone zabity. Uswiadamiamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo miec

przywileje. Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn powstala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w 1386r. (XIV w) wraz z okazji koronacji krola;

• (biorac przy uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala na przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie wraz z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o jakich kwestiach swiadcza fakty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego wraz z 1506r., jak nobilitowalo ow tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania formatu sylabicznego, jak z czasem, w XVI

w., doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace czasem po nieco

wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika stad, ze

w kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane wraz z odpowiednim

zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. wraz z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Po zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw na jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna na rzecz sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― powstala na terenie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym wraz z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― zasobnosc rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i cechujaca je czastki, matematyczna precyzja w

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to wylacznie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od strony

formalnej czekac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy juz w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tejze piesni, czyniac ja lecz rowniez piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa

pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana wszystkim Polakom tamtej

epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym

reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na niektorych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie powstala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi wraz z 1407r., jednakze juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za glowny hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest w celu Matki Boskiej,

druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim i wieczne zycie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, w celu ktorej

wielokrotnie nawiazywali osobistosci sredniowiecza, ktora wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Pierwowzor Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel.

W Bogurodzicy zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza

wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), stare formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie nastapil

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast na

rzecz, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane

istnieja rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na

to, ze w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej.

Lament swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Ale

przede wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek,

spoleczenstwom opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz

Lamentu wraz z konca XV wieku jest zabytkiem podrecznikow polskiej, wlacza wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Prezentuje jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, oraz bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie wymogi gatunku, ktorym byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa rowniez znane i wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz czy Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich egzystencji i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty zwiazana tematycznie wraz z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta

w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych wraz z Biblia), zasobnosc zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dawny bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

skale i przyjaznosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o dawnych lat i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo i tym podobne.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraina szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

jest glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on unikatowy, wiec tym

wiecej boli swoim zniewazanie. Pierwowzor Boska ukazuje losy swego Syna od chwili biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, po przybicie w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim, stara sie czuc podobnie jak On, mniemac podobnie. Ale przede

wszystkim slyszymy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, spoleczenstwom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za sprawa ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca dwoch barw:

czarnej i srebrzystej. Czarny - prawdopodobnie wiec, ze ubiera sie na czarno, jest w stanie dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny

- poniewaz jej wlosy sa juz siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo czy tez tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Pierwowzor powieszonych

utracila jedno wraz z podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi lecz rowniez z powodu utraty swoich dzieci, ale rowniez z

powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w jakims stopniu. W mojej opinii Matka wraz z wiersza Rozewicza

Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej doswiadczona przez zycie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa zapotrzebowania niesienia

do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz rowniez przyjmuje na swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy mlodocianych ludzi, ktorzy walczyli w obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa.

Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z powodu smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami

naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze ponizsza jedna smierc,

smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze juz zadna oryginal nie zostanie musiala naprawde cierpiec jak na przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w osobiscie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Pierwowzor Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz

wybitniej specyficzne: o pobozne zycie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Ruch ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, otoz

podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz uwypukla prosby kierowane do Chrystusa za posrednictwem

Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy zaczynaja

sie w podobny sposob - od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calkowitym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― jest do czynienia wraz z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od czolowej, podwojone ksztalty wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze profesjonalne wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace wyraznie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce - symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych na -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, oraz na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu w wersach na rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + trzech;

* trzech. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow czy tez ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to fason ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala naczelna zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy i dwa spojrzenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie powstaja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy

wraz z minionej epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl wraz z codziennego uzywania. Tych nieuzywanych dzis slow jest w

„Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali osobiscie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie wraz z panujaca w tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tejze epoce 2 pojecia istnieja centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednakze to czlowiek zostal stworzony na wizja i

zwiazek Boga i dzieki temu madry jest odnalezc w osobiscie doskonalosc i jednosc wraz z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci mezczyzny, jego tytul

zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania nieograniczonego wyboru, w celu zdobywania zdolnosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard wraz z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza wraz z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Wszyscy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie wraz z

konsekwencjami. Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac na filozofow wraz z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc prawidlowego

postepowania. Jestesmy zobligowani przystanac na krotko i rozwazyc o lokalnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to

jest coraz to mniej biezacy w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dawny: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci,

ktore przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane gwiazdy ekranu w basniach o paniach i o

panach „minionego czasu―. Jakze jest to terazniejsze w oplatajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, jak najwazniejsze, innymi slowy nasze

zycie. Zapominamy jak jest ono ulotne i kruche.

Namietnosc jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze byc utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest biezacy w wszelakiej epoce. Namietnosc to uczucie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna wielokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie ma juz rycerzy ani kroli, jednak nasza firma

mozemy siegac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga a takze tym jaka wage dysponuje dla niego honor, ktory to

we wspolczesnym swieci stracil na swojej wadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych juz w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, oraz czlowiek sie

nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie typy literackie. W polnocy Swiata i we Francji powstala epika heroiczna, ukazujaca dzieje wybitnych

zuchow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do Portugalii

przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala sie

zarowno do klas charakterystycznych na rzecz tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz liryka maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze byc prowansalska poezja milosna. Ekspansja

chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych na legendach i

dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Sporzadzanie sie oryginalnych panstw

i dynastii poteguje historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego

Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly

np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow w kosciolach czy tez w planowo wyznaczonych do tego miejscach poza

kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza postacia dramatyczna jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska

sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat

religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie i sad podstawowy. W dawnym

ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze znanych misteriow naszych jest „Historia o

chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja wraz z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne wydarzenia z zycia Maryi. Wraz z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamiarze skierowanie mezczyzny na wlasciwa droge. Pierwotnym bohaterem

moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wylonienia odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna bitwe

miedzy silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja wzorzec osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od chwili znanych Wam utworow.

1-wsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w niej w celu glosu miedzy innymi

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

mezczyzny. W sredniowieczu w glowny punkt swiata mezczyzny stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob,

ktorzy postrzegali Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal cechujaca je glosy i raczyl podarowac

spokojne, pobozne zycie i miejsce w raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje dane o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych -

zgonu, wiecznosci i zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza

jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy wraz z cialem. Pan stwarza wiare wygrania tejze walki. Przy utworze pojawia sie

dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy

globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w stanie podarowac czlowiekowi

prawdziwego szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy cel milosci i piekna w Bogu.

Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od chwili doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami sredniowiecznymi.

Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad wiemy

sa to wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" wraz z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej powstania w

celu dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa wraz z

poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec wraz z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy m. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym tlumaczeniem

greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Matki Boskiej wraz z prosba o

wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, wlacza blagania o "zbozny pobyt" na

ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem dane o slownictwie i postaciach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa

"Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz

(ktora), jegoz (o co). Inaczej tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy

slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis

powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, szybko wyszla pomijajac mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie przy Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Jednoczesnie stanowila

ciagle nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski zaswiadczenie, Mieszko I oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy atrakcji turystycznych (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, wlacza tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

glowny i unikatowy polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i cechujaca je odbicie w literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil wraz z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie na ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie bezzwloczne wziecie srodku do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach epoki sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie na slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fallusa zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie wraz z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja istote i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych dookola legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie wiary w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w osobiscie

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w zgodzie wraz z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i

oddany damie swego serca. Zdecydowanie rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin,

prawdziwy ziom, wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal rzetelnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedlug Boleslaw powstal sie w

sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy panstwa Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol duzy byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w utworze Historia Tristana i Izoldy. Ponadto kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna zgodnie z

maksyma, ze ktorykolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi poetow, istnieja

one predzej wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc za kazdym razem byl wyidealizowany a spis uczuc rycerza - dosyc

stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Historia Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

26. Na niektorych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala w celu tzw.

rzeczy ostatecznych niedaleko sadu koncowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza

miala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie na spotkanie ze smiercia.

Posiadaly temu sluzyc: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie wraz z ludzmi i swiatem. Wzory motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialko, bez konca nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, wraz z kosa w reku itp. Mowi kobieta, ze zabierze ze soba kazdego czlowieka, ale najpierw grzesznikow, ksiezy zyjacych w dostatku i rozkoszy,

rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika stad, ze dywanom czlowiek minie przez zycie skromniej, ow jego spotkanie ze Smiercia

bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

1-wsza zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i wlacza w osobiscie wiele okreslen skierowanych przy jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Pierwowzor syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Odkrywamy w zonie prosby ogolne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie sadzi.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba

komunikujaca w tekscie jest Pierwowzor Jezusa. Jawi sie nam jako forma cierpiaca, zalaca sie ponad soba i swoim synem. Oplakuje swej dziecko,

pragnie z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednakze pod krzyzem jest bezradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest ono twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, wylacznie bano duzo..: ―

W powyzszym utworze to wlasnie Pierwowzor Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie ponad nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej zwlaszcza cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym wiecej boli zniewazenie syna, albowiem jest

maz jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego wlasnego syna od chwili biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za sprawa

zydow po przybyciu w celu krzyza. Bezustannie wspolcierpi wraz z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec podobnie jak on, odczuwac. Wie, iz to juz ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i na blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia czy tez osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Fraszka renesansowa miala charakter

przewaznie sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci zwlaszcza obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, jakiego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, prosta skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos elementu lub reguly budowy).

Rys piesni wyplywa z do niej zwiazkow wraz z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok czesto

uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, wielokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, powiazane z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Narasta czesto w tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace napisy religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter skladow

literackich nie zawsze pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu wzorom zycia

ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie wraz z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o egzystencji pasterzy czy tez wiesniakow. Klasa ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w czasach

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany kawalek o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej najczesciej pasterza, wraz z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka wraz z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w

sposob realistyczny czy tez konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i

niecheci w celu miasta, charakterystyce to na rzecz kultury dworskiej z wlasciwym jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko jednego watku, koncentracja sie na jednym wylacznie problemie, 1 punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem

powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo ow gatunek od chwili epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch niektorych tekstow wraz z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( W sokalskie mogily ) i

nawolywanie w celu walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow wymownych, ze o ojczyzne

powinno sie sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej rozprawie...

―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych epokach literackich i jest

powiazane z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret rzetelnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy

poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, osobiste sprawy.

Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby renowacji, nie liczac sie wraz z przykrymi na rzecz niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby

przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie stara sie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i

mieszkancowrezydentow jest na rzecz niego naczelna wartoscia. Poswieca dla zonie wszystko, chociazby osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy

dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania i mysl, iz zasluguje osobiscie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla - „Ksiadz pana wini, pan

ksiedza, oraz nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej

zawarl swej rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od chwili nauki Rej ceni dobre wychowanie, zdolnosci praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew).

Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas

dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny

na manowce, bedaca pochodzeniem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy na wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i przynosi przyjemnosc.

Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym momencie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w roznych okolicach.

Wspolzycie Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego

szlachcica, to upatrywal w ponizszym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac

cechujaca je zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale wylacznie dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego ogromnego

stanu spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza rowniez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od chwili zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

ktorykolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny -

wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dysponuje oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski wraz

z Turcja. Nazywa postawe Polaka - „przed szkoda, i po krzywdzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca zyc wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze

Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Republika

federalna niemiec, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac wraz z chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI stuleciu widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma kobieta charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Proponuje im bitwe, by placili na wojsko, na orez, by

walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac stala doborowa armie. Kochanowski pragnie by walczyl caly narod. Zada patriotyzmu. O

swoim oburzeniu wykonuje ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest glupi przed i po krzywdzie. Mimo szkody nie chca oni zreperowac bledu. Odrzucic ucza

sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Odrzucic wyciagaja wraz z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed rownolegla

sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy odstapic

Helene poslom i uratowac ojczyzne od chwili wojny czy pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad rzeczy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria Polski, swiadczy

o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady Krolewskiej do Sejmu i analogia w

obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o

swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa jest zalezne od

poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie istnieje nic powyzej ojczyzne, czlowiek powinien chociazby z

radoscia umierac zbytnio nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic jak ludzkie nie wydaje sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, uciecha zycia i podziw na rzecz urokow fauny i flory. We fraszce "O

doktorze Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy czas po temu", "Chcemy

byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Dowodzi tez, iz nawet w trakcie zabawy wypada zachowac, naprawde ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje rowniez ideal

wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci mezczyzny. Czestym powodem jego skladow jest cnota, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o

cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji mezczyzny wyrazanej za sprawa Platona -

wylacznie pierwiastek duchowy u czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci

materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o niezwyklosci jednostki obdarzonej

talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten pojawia sie w piesni "Niezwyklym i nie lada

poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w

praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze

"Do fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i wartosci zmarlego,

ukazanie wielkosci poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Najczesciej poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, spaja rozne motywy w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden wraz z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W powyzszym utworze prosto odnalezc urywki, w ktorych

liryk krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe wraz z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad calkowitym narodem, stac na strazy prawa i sprawiedliwosci.

Odrzucic wolno dywanom myslec o prywatnych biznesach, powinni miec wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tejze wypowiedzi

choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, co wiecej wielkich

mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie na obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska w celu

grozacej juz wojny przeciwko Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do tragedii pewne szczegoly, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja

do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy lokalny balagan). Rozumuja przewodnia calego

utworu jest stwierdzenie, iz panstwo jakiego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym wraz z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania

a. Pierwszym tworca piesni i wzorem na rzecz Jana wraz z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Sa one w wiekszosci powazne, cechujaca je tematyka jest zas rozna. Wystarczy zrealizowac przegladu roznych rodzajow

piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas po temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne czesto stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze byc „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora wlacza skarge i lament po klesce Mlodych polakow poniesionej w

trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( dziewczyny i dzieci ) uprowadzone przez nieprzyjaciela. Poeta

odwoluje sie w celu tych, ktorzy czuja w dalszym ciagu milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania zasobow dla

wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry po szkodzie―

Ale jesli prawda i wraz z tego nasza firme zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego stanowiska dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo dysponuje czyste

serduszko i tamtego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od chwili nas Kobiety za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo Boskie-od

dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz glowny o tym slyszymy, przeciez Horacy

w wlasnych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik osobiscie stawiam trwalszy niz ze

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Poeta chwali zycie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych,

chociazby praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja pelna wartosci,

gdzie zyje sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Posada na pozycji choc ciezka daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek zas jest

motywem do dumy. Po robocie mozna odpoczac wesolo spedzajac czas na tancach i spiewach. Czlek zyje na wsi w harmonii wraz z przyroda. Gwoli

Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, poniewaz to wlasnie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak

odszukac spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej rzeczywistosci, pisze o milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej

poczatkow 17 stulecia jest wytworem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o

nierownosci spolecznej, o negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety

przeciwko niesprawiedliwosci spolecznej, ktora za kazdym razem dotyka najubozszych i w najwyzszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Uciechy plynace wraz z zycia mezczyzny na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl znakomitym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci prosto wraz z

serca, podsmiewajacych sie wraz z siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien zawartej w tych propozycji mitologizacji i jezyk

jest dozwolone podzielic na dwa typy. Pierwszy holduje dworskie konwencje i wlacza utwory, ktore sa czy tez przykladami, czy przerobkami idylli

antycznej, czy tez tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych powiazan wraz z mitologia±, gdzie pod

maska pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Z pewnoscia obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w ogole

nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Owe wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja przy mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe

jednakze sztuczne i zmyslone, lecz prawdziwe niewatpliwie sa odczucia, szczescie i nieszczescie w milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, tak jak i

herosowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace

wraz z trafnej i celnej obserwacji i marki zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

chwili siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze ow poeta zrywa zupelnie wraz z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Obszary beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie dziewczyny, narzekajace na swoj los. Uderzajacy jest realizm, wraz z ktorym liryk maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni

tego ludu wszakze jest przepych urodziny i zasobne zycie opisane w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja konflikt miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje za kazdym razem z przyrodzonym symbolem naszej wladzy - nahajka±, oraz chlopem absolutnie pedzonym w celu roboty.

Zobaczymy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". Jest to

utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw nalezycie.

Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to wielokrotnie. Pan boi sie, czy czasem dzieki temu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie odszukaja

sie na lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Odrzucic atakuje w dalszym ciagu ksiedza, twierdzi tylko o dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa praktycznie

jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu

rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Powiada, ze na stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy i

nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swoich procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Rozne lapowki i daniny przypominaj zbiory

mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate wyjawszy zabezpieczenia rzeczy

narodowych. Wojt sluchajac tamtego sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek Ksiedza, oraz nam zwyklym

zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz. Pod przymusem

przeprowadzic trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala kolejny raz zwozic zboza poki nie wybierze dziesieciny, wsrod

dogodniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest trudna, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec

niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi wskutek zycia powyzej stan. Zbytki powoduja

niedobor rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie sa

ukojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem rzeczywistosci.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem militarnym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka jest dozwolone

sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Jak mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Relacja malzenski

powinno sie zawierac wraz z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie powinno sie pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia

na rzecz mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac,

krzaki okopac, przygotowac grzedy wraz z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z tych przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek miec owoce i

pozytek. Sa juz wowczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka

swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko na rzecz uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak

i osobistosci zle odrabiaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i

potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednakze i podczas

zimy nalezy dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z towarami, albo takze u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy

niedrogo sprzedac, w innej obszarze drozej. Zobaczymy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec

chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia na wsi. Przy Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Poeta zwraca uwage na to, ktore wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow.

Sa to wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmowi

dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

takze o tym pamieta, ale okresy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden wraz z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w Polsce.

Zaprezentowanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych przez panny. Jest to kawalek

oparty na tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje liryk w ten sposob termin swojemu podziwowi dla zwyczajow ludowych.

Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale,

jezeli wezmiemy pod uwage charakter opisywanej uroczystosci. Piosenka panny drugiej mowi o tancu i radosci. Sklania wszystkich w celu pojscia w jej

slady. Ostatnia panna w pieni swej wlacza pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze swej pracy mojej dziurki i

rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza czy pisarza. Liczy nastepnie wszystkie przyjemnosci robocie,

chwali wieczorne spiewy i tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta

majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki miala wplyw na uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan wraz z Czarnolasu byl wybitnym humanista i wiec w swoim poezji znajdujemy echa ideologii epoki. Tak

juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody na ludzka psychike.

Zawiera rowniez pochwale i zachete w celu harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez zawisci

wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w kuli ziemskiej, zastanawiaja

ponad nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly przewaznie w okresie dworskim, ale rowniez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji swoje

prawie wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym liryk wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za dzielo stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne na rzecz renesansu: stoicyzm i epikureizm i definitywnie dokonuje cechujaca je syntezy. Pod zadnym pozorem najwazniejsze jest miec

nieskalane sumienie, radzi, aby skorzystac z mozliwosci do rozrywki, ale racjonalnie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Przy „Piesni o cnocie― liryk stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

podworza, odrzucenie wrazen niskich, zwlaszcza zazdrosci. Pielegnowanie w osobiscie cnoty jest obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota

jest sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez wielka wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W

„Piesni o solidnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i honor. Problematyke dziel

sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji na

posiadany zaciecie jest jednostka wybitna. Obraz lotu ponad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze swoim dziela sa

tez znakomite nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac,

kiedy czas po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w wlasciwym miejscu i czasie―. Rowniez filozofia

epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Przekonanie o niesmiertelnej slawie to takze obyczaj antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc rowniez topos

arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W wieku renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, ktore zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wskazowki zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami fauny i flory o wszelakiej porze r., dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― co wiecej „Zency―

Odmienny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych za sprawa literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego

jej swoich dobr co wiecej zycia. Tego typu ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach

ksiedza skargi, a zwlaszcza literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden

wzorzec – typ renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz

umiejetnosci niezbednych ma rozlegla wiedze a takze zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do znanych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla jakiego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, postrzegana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, zycie zgodne wraz z natura. Adekwatny ozenek,

zadania gospodarskie i obywatelskie oznaczaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z duzym kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace na roli i w ogrodzie, przyjemnosci plynace wraz z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ―

kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory jest dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody,

rzetelnego ojca i troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak wraz z dziedzicznego czy nadanego tytulu, nie

jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach chce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego

najwyzsza korzyscia jest cnota ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc

spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych

norm i przykazan. Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za wybrana z

najistotniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra gubia swe znaczenie. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zycie w aprobacie z przyroda

i nie szuka duzo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i swoim prawdziwych zalety w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedle natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko przemija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w

pelni tu korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Okresl, ktore wraz z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem jest wydany w 1551

r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju swietnym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz ponad

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec uprawnienia i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej na rzecz roznych osob jest rozne prawo. Miedzy innymi

prawo karania smiercia jest zroznicowane dla osob z roznych warstw spolecznych, inne na rzecz szlachty i inne na rzecz mieszczan. Rozmyslam ze, ow

problem jest nadal biezacy. Tak juz bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel,

jednakze zazwyczaj istnieja traktowani w duzej mierze lzej, w wielu przypadkach moga sie chociazby wykupic. Czesto osobistosci na ogromnych

stanowiskach unikaja kary czy tez dochodzenie w ich sprawie jest znacznie przedluzone. Nastepnym problemem, ktory to porusza Modrzewski jest rola

nauki i wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz

nalezy szerzyc i propagowac oswiate, zakladac nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia instruktorow sa

skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i operuje nadal wraz z dobrej decyzji. Ostatnio przeprowadzana jest

reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w malych miejscowosciach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza isc do tych odleglych w duzej mierze

kilometrow. Dodatkowo szkoly moga miec zazwyczaj za male srodki pieniezne na postep pracowni i zakup wsparcia naukowych, niekiedy nawet na

utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, ktorzy je

wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie czy tez zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze I "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec jest obywatelem i

panstwo powinno mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek powinien byc prawnie przygotowany

w celu pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do zonie powinno pilnowac panstwo, - nalezy zalozyc urzedy nadzorujace wszystkie specjalizacji zycia (urzedy

miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od chwili pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal

zaplanowac nowy przepis prawny wraz z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym rejonie, sankcje gospodarcze).

Modrzewski przekonuje, iz "zadne korzysci wraz z wojny nie sa naprawde wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi roztaczajacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od chwili

Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych i szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy na rzeczy zbedne, takie jak doskonale domy a takze sute biesiady. Proponuje

srodki pieniezne przeznaczone na ten cel wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie na dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, przewrotowe talenty polityczne i literackie. Modrzewski oferuje

przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego.

(Po raz glowny prawo chodzenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W ten sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, innymi slowy brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Namietnosc ojczyzny jest

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Owe dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie zestawiac w wybrana calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny wypada poswiecic calosc: majatek, krzepy, zdrowie, szczescie, a

nawet zycie.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, poniewaz laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne rezultaty, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - pokazny

sejmowe, walki domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W rezultacie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra,

a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej w celu tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa. Panstwem powinien rzadzic

krol, wspierany madra rada, zlozona wraz z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego zakresu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow panstwa i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tym momencie heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie tworza

jednosci. A na rzecz Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej

jest jednosc i zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc

wiar przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie

na wszystkich sferach zycia, rowniez publicznego, oraz prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet chronic panstwa zanim poganami, bowiem rozdarte

sprzecznosciami wyznaniowymi ludnosc nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola w celu obrony religii katolickiej, w charakterze

straznicy moralnosci i bazy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Wymaga odciecia roznowiercow od wszelkich

urzedow i pozbawienia cechujaca je ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone na tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

panstwowe, ustanowione na rzecz porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie,

konfederacje warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow

duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim balagan

(istnialo wowczas wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Okresla takze na problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia norm

ograniczajacych i naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. bezzwloczne

sadzenie i bezwzgledne wykonywanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

to wszyscy, w chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, ktore maja miejsce w kraju a takze proponuje

reperacje istniejacego zakresu rzeczy. Jednoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie owych chorob doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, na rzecz ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno

w piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O solidnej slawie"), oraz we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy na rzecz

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej w Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w

stanie jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Zauwazyc

mozna prywate, egoizm i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie na polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne

panstwo, w ktory to interesy mieszkancowrezydentow beda polozone ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie mezczyzny poczciwego" odnalezc mozna wzorzec prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj strach o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia kazde nieprawidlowosci, ktore dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto uwypukla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do znanych Ci skladow literackich.

M. Rej od chwili 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

dojrzec w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany wraz z pozycji kalwina i w duzej frakcji

stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, jak jest przede wszystkim widoczne w krytyce duchowienstwa katolickiego. Rej

atakuje wraz z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne

msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie wielkosci

swietych, na ktorych bezustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedlug niego

wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele wraz z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje lecz rowniez zakonnikow lecz

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic

istniejace w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i kosztuje ponad zwyklych ludzi. Tymczasem mnich ow jest tak

naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych,

z najwieksza przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka o plebanie, ktory

to pochowal swego psa na cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego

wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie zasadniczych zasad wiary. Inny epigramat,

„Baba, jak w pasyja plakala, przesadza nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych

na rzecz wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja cechujaca je spiewane po

lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec cechujaca je uczestnictwo w odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnych utworach wielokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - juz sam pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, w jakim stopniu

sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, jakim lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow zeszlych zrzucony

I miedzy insze, jeden wraz z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim zaciecie, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony na rzecz znanych i

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal wraz z ta maksyma. Piszac chce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie osobiscie, rownoczesnie stara

sie dowiedziec, jak obecnie dzieje sie wraz z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak jest na nie odpowiedzi ze strony kosciola

chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne wraz z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne",

"szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz po smierci, w celu miejsc gdzie przebywala zanim

wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim wraz z TRENOW, w ktorym opowiada

wlasny sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta choc czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze swoim coreczka jest szczesliwa. Postawa

ojca przeksztalca sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie zycie Jana na wsi pozostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczescie:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta za sprawa

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga zwienczenie, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w uczciwosc boska, wiedzie to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w watpliwosc meritum calego zycia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu na swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolu, rozpaczy, strachu. W

obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W powyzszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to

niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Nie wczesniej w koncu cyklu powraca spoczynek: "ludzkie przygody, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc koncepcje ukazujaca meritum boskiej wyborow - Urszula poprzez smierc w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze czy tez rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, w celu epiki – fabula i narracja, w celu dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i

rozmowy indywidualnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie nierzadko tlem na rzecz prezentowania

zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej na noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia wraz z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie czyni radosc sasiadom wsi i jest na rzecz nich

motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy w literaturze

polskiej siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia jakosci gatunku, jest

nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie sprawa, ale sposob, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta na motywach

potocznych i skrzeczy razem wraz z Oluchna na ciezka prace oraz na srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki zonie

sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna przyjaznosc czlowieka. Nasz kraj wies konca XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica, pomieszczeniem

wyzysku: pomieszczeniem, gdzie wielokrotnie dochodzi w celu naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne strony

zycia na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodocianych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle natury,

a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa na spotkanie wraz z ukochanym przy

umowionym jaworem nikt na nia nie czeka. Powoduje to posadzenie o zdrada i alians z odmienna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy i

zlosci, w czasie jakiego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac,

iz chcial wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym wyznaniem milosci i przysiega

wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne na rzecz sentymentalizmu, zwrocenie uwagi na swiat

przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego egzystencji do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce zapowiadajacego

nowa wlasciwosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie leki i rozterk poety mialy podloze

swiatopogladowe, wynikaly ze zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj w mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety

prawdziwy wstrzas swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy dobor ktorego dokonal, byl sluszny i dosyc uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy

niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

doskonalym obrazem tych niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna dojrzec niepokoje poety w dwoch sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem leki poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

chwili Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlowiek jest

samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc jakiego kazdy czlowiek powinien

liczyc, bowiem wylacznie z pomoca Boska mozna zwyciezyc szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tamtego, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co duchowe, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od

chwili Boga, utrudnia mu koncepcje do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), oraz do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza wraz z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla powszechnie znana spoleczenstwom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi wylacznie kostium wiekopomny, maske

(pretekst), pod ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest silne, a podczas gdy slabe. Tresc

rozwazan pisarza ma charakter uniwersalny (dotyczy kazdego panstwa w wszelkim czasie), jednakze najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI

stuleciu, wowczas w dalszym ciagu silna i znaczaca w Europie, ale juz z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski chcial wiec przestrzec

rodakow zanim tym, iz niewlasciwa strategia moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. Przy tekscie istnieja fragmenty swiadczace o takich

intencjach pisarza.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita kwestia wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i wlacza pouczenie, jak na przyklad maja

wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie liryk przestrzega,

iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany na polskich sejmach (swiadczy o tym polski sposob glosowania za sprawa rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci

zbytnio losy panstwa. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych biznesach, malo zas jest Antenorow troszczacych

sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalszej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodzi magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa i obzarstwa, oraz niezdolna w celu zadnego wysilku, a przede wszystkim do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda zdolali

w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku panstwa rzadzonego tak jak w Troi.

5. Przy kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1-wszy z tych propozycji uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem

prywaty, nieliczenia sie wraz z dobrem panstwa, realizowania wlasnych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, chociaz sprzeczna wraz z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w

gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi albowiem o to, by za sprawa atak zaszokowac wroga, oslabic go i nie pozwolic

do wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza albowiem tematy w najwyzszym stopniu istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo w charakterze dobrowolna struktura spoleczna powstala dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Trusia

elekcyjny (wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie rodowe, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski czy tez o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten szkopul; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, czy tez

wysoka grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie panstwa od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol na rzecz wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O madrosci potrzebnej w celu rady" - moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci jak sa na jego czele powinni podarowac

przyklad,

dwie. "O milosci ku ojczyznie" - oblicza 6 chorob Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, nielad religijna, wyczerpanie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny wraz z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Na nieszczescie jej nie ma, Skarga boi sie, iz fakt ow moze byc wyczerpany przez

sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

jest wykorzystywana za sprawa magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesluszne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ).

wymaga wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie na jej negatywnych synow, strach o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za

sprawa zlych opiekunow. Po ow rachunku sumienia Skarga stosujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

gruncie niezaleznosci od chwili papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie wydaje sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o egzystencji szlachcica od chwili narodzin do smierci. Zastanawia sie ponad edukacja i wychowaniem

dzieci szlacheckich, ponad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, oraz taniec i spiew).

Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbyt wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca wielokrotnie czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy na wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach r., przynosza duzo pozytku, oraz dajace radosc.

Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i parki warzywne, by niczego za sprawa caly rok nie zabraklo rodzinie gospodarza. O wielkim zamilowaniu

pisarza do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik,

orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie kumpli i bliskich, zaleca rozrywki, polowania, polow, co pozyskuje pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy

o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i wyprzedawac drozej w innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych a takze sluzby ojczyznie byl niespotykany. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym przewaznie ksztaltowanie swoim charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal o urzedach ogolnych nie ceniac

ich przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko wiec, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie wydaje sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz nie liczac wiedzy uzytkowej przedstawiciel

tamtego wysokiego zakresu spolecznego powinien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

obowiazku sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala przy wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl w niej swej przemyslenia na temat tego sytuacje oraz propozycje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd Tatarow na

Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc na napastnikow a takze mysl o powetowaniu zgub i zabezpieczeniu sie zanim napascia Turkow,

silniejszych znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy

talerze na talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i

niesmiertelnej - poety. Psyche poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ponizsza

przekazuje intencjonalnosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia na wsi. Piesni

te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej na noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci

sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego wraz z kultem wody i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni

Panny VI podkresla mase zycia w jednosci wraz z natura. Wyraza pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni Panny XII zawarta

jest pochwala zycia na wsi w gronie rodzinnym. Posada ziemianina na roli przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie

dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie wraz z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

doglebne poznanie filozofii starozytnej, przewaznie epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Duzy wplyw na tworczosc

poety mialo takze spotkanie wraz z Ronsardem we Francji.

Najczesciej nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z forma znakomitego naszego poety, ktory to jako 1 z pierwszych tworzyl literature narodowa. Ale

nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten jest nie tylko

wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety

Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po swoim smierci sa czytane i podziwiane za sprawa

wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, jak bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych niewatpliwie

nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII a takze fraszka "O

zywocie ludzkim". Zawarte w tej drugiej przemyslenia wskazuja wyraznie na znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, chociaz nie da sie schowac

zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

przemyslenia na ow temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora

pielegnowana w sercu mezczyzny moze byc na rzecz niego rownolegle "nagroda i placa" a takze swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana jest

tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie stronil od chwili rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc zwykle wsrod owczesnej szlachty. Z

pewnoscia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tamtego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na

most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie wraz z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala kobieta pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl w niej swej przemyslenia i sugestie, jak na przyklad w

przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale w najwyzszym stopniu emanuje wraz z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Innym jeszcze

utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie zalety stanowiace cnote istnieja cenne,

lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta sciezka do niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym sezonie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w Czarnolesie, zeby tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Liryk

opowiada o poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie w poszukiwaniu

przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc na roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie calosc znosi w celu stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy za kazdym

razem znajdzie czas na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby czy tez w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu na strychu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie bez watpienia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta chce, aby swoim wnuki dawny dobrze wychowane i aby posiadaly

te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on lecz rowniez wspanialym poeta i humanista, ale rowniez

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore postawy filozoficzne znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych liryk chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i stoickie,

by przywolac spoczynek, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― miala charakter horacjanski. Podobnie jak

Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly

wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie zgodne z regulami cnoty,

zapewnia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania

z przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili, cieszenia sie

wraz z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla nie wolna od chwili sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki dawny tak roznorodne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz niewatpliwie blizszy byl Zenon od chwili Epikura. Oddzialywanie kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny. Wlasciwie filozofii

antycznej dazenie do powodzenia wiazalo sie z zdolnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie zycie. Przede wszystkim nalezalo unikac

zmartwien, ktore mogly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na gmach

w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta chce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tamtego swiata nie zapewniaja prawdziwego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna wylacznie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specyficzne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna wraz z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z przyroda

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego przemijalnosc

i solidnosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly wraz z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie mezczyzny w harmonijnym

zyciu, w korzystaniu wraz z rozumu, ale i w przyjemnosci „poki czas po temu―, bo niesmiertelna jest wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji

Boga, jako wielkiego Architekta, znajdujemy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest albowiem dziekczynieniem wobec Boga, lecz tez

wizja czlowieka godnego, umiejacego zuzytkowac swoj czas.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od chwili trosk i cierpienia a takze obawy

zanim smiercia. Tym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety w ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta wraz z ironia wytycza sie na temat madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie wraz z

problemami, podarowac sile sakralna i trwale szczescie a takze czynic solidnym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie w swych

piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie potrafi odnalezc w zonie ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie na tej harmonijnej i

pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu i ponownemu

zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal wraz z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna „Iliade―.

Kochanowski z relacji wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow po porwana za sprawa Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla sie

kleska i stala sie wlasciwie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne postawy polityczne

mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej budowy akcji, jakkolwiek w jakims stopniu ja modyfikuje. W podobny sposob w tragedii greckiej,

zachodzi podzial na:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob na scenie nie przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez

poetow problemow. Ukazane konflikty przewodzic maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal w nagrode zbytnio wyrok w sporze bogin, wine dlatego ponosi lacha, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno zdefiniowanego, charakterystycznego na rzecz tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze glownego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu zdefiniowac glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i dobor, przed jakim stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno albowiem stawiac osobisty interes na rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od chwili reguly jest rowniez nie umieszczenie godnosci ktoregos wraz z bohaterow w tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednakze Kochanowski — dworzanin czy

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Czas dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z tamtego okresu jest epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny wraz z zycia orszaku: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni wraz z tego czasu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI,

Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym w zlote

gesle albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego,

kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily.

Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o

swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym na rzecz zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Do gor i lasow, napisana w momencie, gdy

liryk zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne („przypasany

do miecza rycerz―) rozrachunek sie wraz z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki

bozek, ktory posiadal dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co

zostanie? ―

dwie. Czarnolas.

Dominuje tutaj zupelnie inny humor, inne istnieja tez tematy. W mnostwo utworach pisarz opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma miec na pieczy /

Zabijajacy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie na lonie fauny i flory, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje ponad ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne zycie bylo na rzecz Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w swoim

zyciu najistotniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) i nawet nasz pierwszy liryk nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala rowniez sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, poczawszy od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien wraz z zycia mezczyzny, porusza rzeczy jednostki, oraz calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zycie prostego systemu

alarmowego wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tamtego pisarza w, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, oraz ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka na rzecz

jednostki, jednakze dla kazdego, bowiem stosowac sie jest w stanie do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie wraz z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty

doktora i zachecaja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja slowa wypowiedziane za sprawa glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad wraz

z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, oraz wstane na gazie. ― Fraszka ta dysponuje na zamiarze osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego wyniki i

niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim wyniszcza

swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek powinien

pamietac o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w dlatego kazdy powinien usilnie starac sie, aby pozostawic po osobiscie dobre

przypomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ow, kto sadzi tylko o piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan odroznil

mezczyzny od zwierzat, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia

osobiscie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako ktory moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby sluzenia

ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem wymowy powinien uczyc

swych nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzeczywistej wolnosci. Natomiast ludzie

majacy odpowiednia energie i odwage powinni wraz z bronia w reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce odstapic zycie.

„Piesn o solidnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze byc kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie w celu

niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie

umie budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku inteligentnym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak osobiscie kupi, iz i zanim

szkoda, i po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie wydaje sie byc glupi. By to udowodnic potrzeba czynow, a dokladnie

– poswiecenia w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia nasz narod od chwili plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i szkopul calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam cechujaca je nie przestrzega w zyciu. Wykonuje to na

rzecz pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma na celu ukazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal na strazy porzadku juz

od chwili poczatku istnienia naszego panstwa, ale czy takie postepowanie duchownych moze byc przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni

gruntownie sie zastanowic ponad dalszymi swoimi wlasnymi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz tworza go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie 1 element w

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a lecz rowniez czesc organizmu – kraju – jest dozwolone tu zawrzec do „Odprawy

poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z powodow upadku niepodleglosci

Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta wraz z

mitologii i przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc urywki, w ktorych liryk krytykuje wladcow oraz kiepskie

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal wraz z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas na scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – kwestia dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach twierdzi posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, jak ludzkie nie

wydaje sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swej losy spaja z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na rzeczy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o rzeczy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie ponad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, bazujacy na przykladach antycznych.

Kawalek ten pozostal napisany na rzecz uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego wraz z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i prezentuje jeden wraz z epizodow walki trojanskiej. Przy utworze ow latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow a

takze zle ludnosc. Temat „Odprawy... ― liryk zaczerpnal wraz z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i nic, co czlowiecze nie jest mnie

obce―. Przy odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg zadbaj postaci, cechujaca je zachowan; od chwili patriotow poczawszy, a

na zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swoje losy laczy wraz z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bowiem widzi w ponizszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad konsekwencjami

kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter przewazajacy.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w tejze epoce wyrabia sie wziety w Polsce mit sielskiej, spokojnej wsi,

szczesliwego dworku, mit podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa w „Nad Niemnem― itd. Nie jest to

jednakze jednolite oblicze wsi. Do niej obraz ksztaltuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie,

uczucie i zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa wraz z „Piesni o Sobotce―: „wsi

spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu na prace, ktora wszystkim przynosi

radosc i rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze odmienna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, uwazaja

egoistycznie, istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od chwili wiernych. Facio musi manipulowac na panskim polu, posada nie jest wesola piesnia - jest trudem,

wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z najwieksza przyjemnoscia uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei wraz z „Krotkiej

rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin panstwa, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad,

Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza frakcja dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w zonie mysl, ze „bez norm nie moze byc prawdziwej

wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska

na cala Europe, demokratyczna mysl, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje kary, a plebejusz traci zycie. Za

jak? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za jak innych traktuje sie w najwyzszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama wylacznie szlachta kwitnac nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, o ile zadnego oracza nie zostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Wraz z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm wraz z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli wielkim przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i pokoju, chociaz uzasadnial

potrzebe walki obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego obywatela i do

wagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc

finansowania szkol, ktore istotniejsze jest w dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo prosto zapamietac, albowiem

dzis jest on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W wieku renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz naszej majetnosci. Sugestie

te zawarte sa w „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami fauny

i flory w wszelakiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc, ani smierc. Cechuje go

oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zycie wedlug rozumu i w bliskosci wraz z natura.

Odmienny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec panstwa, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro powyzej prywate, nie zaluje do

niej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzor ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J.

Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca pozytywne.

Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja, „O

poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow

greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego czasu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal

forme dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych na rzecz polskiego spoleczenstwa stanow i

pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich

zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza -

Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele,

Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciwko rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym wlasciwego

przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i biznesem panstwa, potepial prywate. Przy

ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w

celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa i

Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych,

bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow na ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej na Podolu w 1575 r. Poeta okresla

jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia cnota przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju i wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor ow niesie

w sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje panstwa w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry jest Antenor, jest on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie unosi sie ambicja gdy chodzi o dobro kraju. Aleksander

to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie

wymienia liryk nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony negatywnych

wladcow, mieszkancowrezydentow i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden wraz z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej i dotyczacej panstwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszystkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy zwlaszcza w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

ktore zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej

Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A nam prostym

ze wszystkich stron nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos w sprawie ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i charakteryzuje

owa „poprawe kraju― w pieciu sferach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on

ojczyzne do tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc chorob spolecznych

- obojetnosc wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje

upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski.

Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament panstwa.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych znajdujemy tez w licznych fraszkach, a szczegolnie istotna pozycja jest tragedia

pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do niektorych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym spoleczenstwom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnych zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i ow wlasnie roznil sie od chwili Mikolaja Reja, ze bardzo dbal o ksztalt swojego wlasnego stylu, o

forme uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, oraz o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore

to uczelnia zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu takze obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna –

do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku w

dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul kapitalnych, elegie. Nawiazanie to

mozna dojrzec rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu motywow z mitologii i

podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlowiek zapisal sie w relacji literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta i dramaturg, jednakze takze w charakterze tlumacz psalmow

Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat

zbytnio wielka harmonie, znajduje rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij zrozumienia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto tamtego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo

na rzecz okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo na rzecz okreslenia czasow

panowania Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W powyzszym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete

za sprawa nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego

odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla duzo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

jednakze odrodzenia antyku lecz czas swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za posrednictwem mistrzom starozytnym, ale pozniej

sama doszla do szczytow przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach kultury trwajaca we Wloszech od chwili XIV w celu poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy polnocnej

od konca XV do konca XVI stuleciu. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie faktory jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po sezonie rozbicia feudalnego) zjednoczonych

panstw, na przyklad Belgia, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najwazniejsze z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, na plan glowny wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zapewnianie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i zabawiac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie wraz z asceza i teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek okazuje w glowny punkt badan i

zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku w charakterze o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu

osobowosci uznajac wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek jest wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i nic co

czlowiecze nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie kobieta do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur narodowych.

Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej start uznaje sie

ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np. wojne

chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze na sejmie. Rozbily one wspolnote

wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili albowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je na jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze

dawac udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych czy piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dysponuje swoj los

zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest jemu niebo czy tez pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i

zbieranie dobr. Posiadanie to zaszczyt, a bezczynnosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Anglii. Ruch ow powstal wraz z natury politycznej i osobistej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy katolicki

zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni na sprawy panstwa i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja

wydane w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor walczyl o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz usuniecie

krzywd spolecznych i norm niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach

Rzeczypospolitej, o sposobach cechujaca je przezwyciezania.

Kazanie I - "O madrosci potrzebnej w celu rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Pisarz charakteryzuje przypadlosci, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni byc ci, ktorzy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II - "O milosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc chorob Polski. Sa to: brak milosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej, anarchia religijna,

oslabienie wladzy krolewskiej, niesluszne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca pisarz pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie wraz z "chciwosci swojego lakomstwa". Przy sposob oczywisty i wzruszajacy

mowi Skarga o swej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci milosci w celu

ojczyzny, milosci dla zonie samej. Napad skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, poniewaz laczy cechujaca je

jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Deficyt tej potwierdzenia szczegolnie na

sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O naruszeniu

religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor

nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i w celu potegi panstwa.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza postacia rzadu jest jednowladztwo, jakiego nie mozna jednakze utozsamiac wraz z

absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni istnieja swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co jest jednoznaczne wraz z upadkiem panstwa.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". W podobny sposob Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy

prawa niesluszne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla jakiego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc w celu ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze odpowiedni Bog ustrzeze Polske od chwili zguby. Tytulowe grzechy jawne

to: niedobor sprawiedliwego i sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

rzetelna pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana jest z

pierwszym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych stanow: Tatusiek

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia istotne problemy ciekawe owczesne

ludnosc: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy korzystania z zup solnych, czy niedobor stalego systemu alarmowego obronnego kraju. Wiele

rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt

negatywnie sprawdzaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia wraz z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i

nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk religijnych (koleda).

Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, niszczacemu zasiewy obyczajowi

mysliwskiemu czy nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden wraz z pierwszych naszych utworow o tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie w celu rodakow wraz z prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby sami stanac w celu obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia osobiscie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest umrzec mlodo, lecz w sposob

bohaterski zyskujac sobie slawe, niz zyc dlugo i umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij zrozumienia: symbolizm, naturalizm wskaz cechujaca je przejawy w wybranych utworach.

1. dwie. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

trzech. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znalezc odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

I Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, stare ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z ow smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu na rzecz prostoty i kontaktu wraz z

natura. Osada, wspomnienia, w charakterze miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne wspomnienia ludzi w owa

strone zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wsi, tamtego zycia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako unikatowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie dziewczyny, ktora po stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, lecz to nie pomagalo. Odrzucic stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwie. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedobor wlasnej decyzji na kolejny los, przygnebiajaca wizja, batalia o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe mezczyzny. Te dziedziny ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek wraz z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl inny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie w celu zimnej

tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dysponuje skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil juz calkowity harmonogram.

Podobnie jest z osoba, ktory na starosc jest chorowity, skromniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie wraz z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn ow wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad podstawowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac glebie nedzy

ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma charakter symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w ponizszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego charakter skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie panujacej

modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, intensywnych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw i odcieni. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniajacego

sie przy wplywem wysilku dnia.

jednej. Dzwiek: jeki, wzdychania, wolanie burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

trzech. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma ponad wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tym momencie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, ochrania sie, jest delikatna, poszukuje wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, poszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga latwiej przetrwac burze.

Roza boi sie burzy drzy zanim jej sila, ale dazy do przetrwania. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwie. animizajcja

trzech. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, cechujaca je dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal maz o artyzm jezyka, forma swojego wzoru i forme uprawianych

klas, a nade wszystko posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie spaja sie wraz z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

- duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwie. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik osobiscie stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

trzech. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - uzywac zycia, poznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - uciecha zycia, wypada sie zabawiac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co nasza firme czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie jak nan nazajutrz przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: bycie czlowiekiem uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec dlaczego gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc wraz z tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX - w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore kieruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- najrozniejsze nawiazania w celu mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na wielkim Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl wielokrotnie

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

jawnie tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zycie gospodarowal na roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciwko anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po osobiscie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych skladow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, podczas gdy ojczyzna wymaga obrony i pieniedzy na wojsko.

trzech. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem.

Ukazal w niej egoizm XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu liryk panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie normalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow wraz z Turkami w bitwie przy Chicimiem w

1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc w celu

ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie wraz z 10 frakcji dosc szczegolowo opisujacych na wstepie obustronne preparowania, a

pozniej bardzo dokladnie, dzien po dniu wydarzenia pamietnej batalii, az do wszczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza

uczuciowy stosunek w celu opisywanych rzeczy: nad calkowitym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych

przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy odwrocic na rzeczy

naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnych wspolczesnych. Prezentuje w tych

propozycji zywy wizja owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Kraju XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza i walczyl przy dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i

Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od momentu

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl na wsi w krakowskim, gospodarujac w zasobnosci i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, wielokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

1-wsza czesc obejmuje 1656-1666 r i wlacza opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tamtego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, kultury, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami w walce i sasiadami pod zadnym

pozorem ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw na zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich jakosci odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem na rzecz

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady na obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie w celu zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako mysl calkiem pociagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); definitywnie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila w celu upadku I Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa wzory kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza przewaznie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu danymi jak:

hiperbola, metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W glownym dominuje szeroka kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ), ktorej

zajeciem jest ukazanie zycia i urody w pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi mocny kontrast wraz z pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel, motyw

smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika wraz z kaprysu. Proponuje to gre z uczuciem, nastroj rozrywki

dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego wraz

z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa wraz z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od chwili nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow na nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym sezonie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym a takze slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota obszar wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl na wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow lampy led cennym pochodzeniem w innym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja

wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja poznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Atrybutami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu szlacheckiego

nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Wiele utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji na tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnych

przywilejow, oraz zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach zakresu rycerskiego i wojennego

rzemiosla. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu wyostrzalo

terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja walki

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – skorzystac nalezy ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, iz kobiety istnieja niestale w uczuciach. Idea ta wyrazona

jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. W calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore jest porownaniem rozbudowanym. Nagromadzono

pelny szereg kwestii niemozliwych i stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je przeprowadzic (uspokoic zatrzesienie, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec

stalosc w uczuciach dziewczyny.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo takze moga zostac tematem na rzecz artysty. Np.

„Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to albowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany zapach,

erudycja, ciekawostki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas rodzaju wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego stracie.

W poezji Morsztyna mozna dojrzec konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja –

dziewczyna zaprezentowana jest w charakterze piekna i zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku i ich oddzialywanie na zycie umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze w literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - gentlemenski – rozwijajacy sie na dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – wyrazny dla dworkow ziemianskich, odleglych od atrakcji turystycznych, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza

modna stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska miala wiec zaskakiwac odbiorce,

panowac mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, dywanom skladajacy powazanie, a wraz z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo ponizsza wlasnie literatura, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala wielka wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod uznawala za

kluczowy tworcami tamtego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten nazywa sie rowniez sarmackim od chwili slynnej

koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. i oddzialywujacej na pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na 2 nurty jest wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly albowiem dwory – wiec gentlemenski i

dawny siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Ale byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz juz Morsztyn i Naborowski istnieja poetami, ktorzy znacznie sie roznia – mozna dlatego mowic

przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie w XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty w XV i XVI stuleciu, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Pozniej nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska miala poczucie, iz Polska przesadza

przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej na wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala

sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno - religijnej Mlodych

polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - o szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym

wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zycie na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa.

Obecne dawny takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Pozniej stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek kultury

sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie w celu Danii. Osiadl na stale w krakowskim, gdzie sady skazaly go na infamie i banicje. Jego pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej. Zostaly

zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym pochodzeniem mentalnosci, kultury sarmackiej. Wyziera z tych propozycji obraz pisarza -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i flory -

wraz z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl wielokrotnie polski wraz z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna wraz z pierwszych naszych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696 "Moralia",

w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stosunek szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w zonie duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie ma za jak oplacic

armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja wydatkow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc

oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia przy wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest na mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego jest regresem barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie ponad swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, oraz mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w wojsku wykazuje

chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na rzeczy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

W podobny sposob Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko laczy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta wielokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Czesto poddaje krytyce

wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore

chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc potomkom do rozrywki. Wszyscy

pilnuja o osobiste dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje sama dla

siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez kobieta sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza szkopul

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, albowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy przy Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje

przebieg bitwy i rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie ponad poganami.

Patriotyzm widac w przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Wiele jest w nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow istnieja znakomitym pochodzeniem poznania osob

i obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera spis przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada

o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje do niej

uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji w celu walki dostarcza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc w

celu ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach obcych, ktore dawny wynikiem swoim zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje takze msze

swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem jest

uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial wojowac w obozie wojskowym,

wyszedl z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednakze taki modus zycia znudzil mu sie i Pasek

zapragnal modyfikacje. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej czesci charakteryzuje swe amory i decydujaca rozmowe

wraz z ukochana. Ow czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za

przyrodzony stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i wartosci

wlasne. Wraz z "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater uwielbia zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym na gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow I. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Rzeczywistosc zepsuty.

dwie. Monolog skierowany do osoby, wziety w cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― I. Krasickiego w charakterze utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac osobiscie sprawe wraz z ich oddzialywania na zycie

polityczne w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk sa w stanie one spowodowac, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki wraz z nimi sluzyly mu zwlaszcza bajki i satyry.

Satyry, podobnie poza tym jak bajki, ukazuja wizja zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal i

osmieszal w nich najbardziej znaczne wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu

hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie wielokrotnie sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak juz

sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz rownolegle

autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest umieszczony juz w

tytule, oraz przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody ilosc

lat, zbyt sympatyczne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie i przesadna staranie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze w taki sposob Krasicki ukazuje

zalety krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia na rzecz jego polityki wewnetrznej, oraz

jednoczesnie jest atakiem na sarmacje, na jej ulomnosci i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona zrobiona na regule dialogu, konwersacji prowadzonej za sprawa dwoch

szlachcicow. Jeden wraz z nich opowiada o bogato zakrapianych biesiadach i o przykrych cechujaca je konsekwencjach. Mowa satyry jest pesymistyczna

- wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy Mlodych

polakow, ktorzy wobec alkoholu za kazdym razem sa odwazni, swietnie znaja sie na polityce, i jednoczesnie uwielbiaja debatowac i przy lada pretekstem

wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Okazuje sie, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie coraz

to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly juz przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo, rozpusta. Tego

typu brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju calkowitego upadku i

katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla wraz z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie wielokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

przedstawiana byla w sposob niekwestionowany i przystepny. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana w celu fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta

w przytoczenie, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna dojrzec najwyrazniej w

satyrach dialogowych, szczegolnie zas w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo na dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― I. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V. w. p.

n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab wraz z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Jednoczy w osobiscie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym sposobem pokazania i stylem

wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy walcza za pomoca

sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku posiadal mozliwosc pomiescic i na widok

ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl wraz z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na niektorych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora wynika wraz z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych czasow.

Swoistym wytlumaczeniem do calego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. Przy sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze wady, twierdzac ze

spotykamy ludzi doskonalych, ale sa to tak specyficzne postawy, iz mozna je miedzy bajki wlozyc.

Historia „Szczur i kot― jest atakiem na jedna wraz z najgorszych slabosci ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana maska:

wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek przykry. Z kolei kot, wykorzystujacy chwileczke nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem, drapieznoscia, bezwzglednoscia.

Historia zawiera niezaprzeczalne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz za kazdym razem trafi sie na silniejszego

lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem przewazajacy, wazny praktycznie dla wszelakiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce schodowej to konwersacja dwoch uwiezionych w klatce schodowej czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie juz w niewoli i nie

zna posmaku wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w klatce i uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Jednakze stary czyzyk nie zgadza sie

wraz z twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie w celu niewoli,

za kazdym razem bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, okresla sie na fakt, iz powstala kobieta po glownym rozbiorze Polski, moze

dlatego Krasicki chcial napisac o nieszczesciu wlasnych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden wraz z nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, jednakze zyl w nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl roznorodny. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr

malowal osob naturalne, danymi, jakimi istnieja, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa:

najtrudniej i najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie latwiej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna w duzej mierze wiecej

dostac.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli ziemskiej

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja jest po stronie internetowej tego, ktory ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabe, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Jak

pyta, ktorym prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, niedysponowany i w lesie", oraz nastepnie zostaje

pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca chociazby wiare w Boga i smieje

sie ze kazdego swietych. Jednakze gdy maleje na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w „upiory―.

Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca uwage, ze wielokrotnie teoretyczne

madrosci nie pomagaja w zyciu.

A zatem glob w dobranockach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i

zaprezentowane nabywcy.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: w Uwagach ponad zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko wraz z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski o kraj, wraz z leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, na rzecz ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz

szczescie spoleczenstwa wyplywa z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, wiec, jak pisal koncem oswiaty krajowej byc powinna uzytecznosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki ponad szkolnictwem, czym poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Wiele rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem dziedzicznym.

Powiedzial o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w swoim dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Wraz z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek na rzecz prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow nieco przygotowal system reform uwienczony Konstytucja trzech maja. Pod swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

W podobny sposob Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet na spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra na owczesne ludnosc.

Do ewidencje utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze

anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi ponad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan wraz z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej na rzecz mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie spacji w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma maz charakter doskonaly –

zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, niedobor jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana jest w jednej konwencji.

„Powrot posla― pozostal napisany na zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na renome publiczna a takze na postawe

polityczna indywidualnych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przysporzyc jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym na rzecz komedii politycznej chwytem i ukazal zuchow jednoczesnie ustalonych jako pozytywni

(patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady

a takze racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni w charakterze prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze

durnie i pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, na tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza w celu upadku Polski, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec u schylku swego zycia potezna i wyzwolona z

przy obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu; zdumiewa sie, iz Starosta

zezwala na wszystkie dziwne zachcianki swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie wydaje sie byc goloslowny: uwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke przymusem za malzonek, aby

wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego niedobor zainteresowania

zasobem wiadomosci, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos, liberum

veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna bez watpienia niezle zyskac; Szarmancki jest czlowiekiem, ktory to

roztrwonil dobrobyt rodzicow na zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz

posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego fita nie nauczyly, niczego ciekawego sie nie dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli slowa jako przybory oddzialywania na spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk na indywidualna sytuacje czlowieka. Oddzialywanie na postep tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie – byla to

uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Procz literatura rokoko najpelniej

pozostalo zrealizowane w malych postaciach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce, lekkosci i

dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od chwili 1730 w celu 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fallusa szkole na rzecz mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowatorskie metody ksztalcenia. Byl maz pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on ponad poprawnoscia jezyka, zwalczal SIEDEMNASTEGO wieczne

makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 r. oddano w celu uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 r. krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fallusa Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane na angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy na tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym sezonie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec terazniejsze i

roznorodne tematy. Na lamach tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy w celu

redakcji i odpowiedzi na nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w obrone mieszczan

i chlopow, pisza o problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 lat. Z inicjatywy krola w 1765 r. zalozono w stolicy polski

pierwszy w dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely wystepowac trzy zespoly:

francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 r. dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec.

Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku powstala KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez

papieza pozostal pewien majatek. Trusia przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor

ponad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu

zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne istnieja dobre pozycje ksiazkowe dlatego w 1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych,

jakiego celem bylo opracowanie i wydanie oryginalnych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego krola. Brali w nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) przy redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie czesci bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny osiagniety zostaje przez

celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i podnioslym rodzajem przedstawiania i

stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl pomiescic, na

widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac powaznych

okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna,

wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wowczas kuflem od chwili wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Zamiarem utworu jest

osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji poznajemy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tamtego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn na

czesc poezji. Konrad – romantyczny liryk – dysponuje poczucie dyspozycji, jest tworca, gra na gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od chwili innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Zrodlem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca pelny narod. Przy imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy ponad duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w uniesieniu.

Jego pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie na rzecz jego rzetelna. Pycha

popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla rzetelna ludzi.

Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec na buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

ludzkiej w opinia szczescia ludziom, narodu, na rzecz ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie ma obrazu powstania, jest wylacznie proba marki ruchu listopadowego i powodow jego katastrofy. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, gdzie uczestniczyl w wielkiej

dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze ow Slowacki chcial dac odpowiedz na watpliwosc dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, iz rzady tych ludzi dawny

jedna wraz z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Zamiarem spisku jest zamach na cara. Spoleczenstwo jest w tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany za

sprawa zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i chce powstania, jednakze potrzebuje wodzow. Wynik

glosowania, ktore dysponuje przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem

w dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwie. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, ktorym bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, cechujaca je pragnienie wolnosci jest tu

oceniane w charakterze bardzo wartosciowe i pospieszniej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal wyrzucony w bloto, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od chwili narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludnosc, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uchronic go ( „smutne

pol-rycerzy-zywych ) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory to jest idealem

patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa relacji i postepu. Poeta nawiazuje do

tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wielkich idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe skladow pamieci wielkich ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly dlatego

rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Nie wczesniej po zgonu toczono boje o slawe po tych propozycji lub stanowiska pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o tych propozycji w momencie cechujaca je smierci czy tez po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero cechujaca

je wielkosc. Poeta uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, nareszcie dochodzi w celu grobu, w ktory nie sklada organizmu bohatera. Jest to

symbol przetrwania idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie czy dotrze maz do

adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i uczciwych. Zapowiedz przesladowan

Murzynow. „Noc chodzi - czarna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlowiek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie i budzic w celu walki narody. Ale nim wielka mysl Browna pozostanie przez

roznych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla kultury swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina jest przedstawiona za sprawa

Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota

sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona wraz z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt absolutny. Idealu tamtego nie

mozna dostac ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka robi z osob istoty bardzo dobre. Miara tejze doskonalosci jest porownanie w celu hostii. Przy

wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo.

Dochodzi w celu glosu zalozenie mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Okolicznosc sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja powodzenia za zycia, a nawet po smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu po

zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono 2 groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta

goryczy wysnuta jest wraz z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarl w przytulku

dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka wartosc musi pokryc koszta kazda

indywidualnosc za wlasna odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys istniejace, niosa

ewentualnym pokoleniom przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jak na przyklad pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na niektorych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie kapitalnej zasady czterech jednosci: czas miedzy prologiem a I scena wiezienna (24XII) trwa 1 miech, miejsce: fabula rozgrywa sie w

mnostwo miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczescie rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. sen senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie na historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze na rzecz zwyciestwa koncepcji wolnosci dobrze poswiecic pelny narod, niz ocalic fita (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) na rzecz zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola

Leonidasa, ktory to jest idealem patriotycznej ofiary, zlozonej wraz z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

relacji i postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow

„czerep rubaszny―, jakim przykryta jest „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil

politycznych o charakterze demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana wraz z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal cechujaca je od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Wraz z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze

walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa na ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor w wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, oraz przywiazanie w celu panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater o

wyrazistych cechach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor uwypukla kilka glownych

typow cechujaca je charakteru. Wlasciwosci typowe istnieja najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, glownego sprawcy powiesciowego

komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio towarzyszy „krzepieniu serc―.. W tym utworze

poeta ujawnil obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej wraz z obcym najezdzca przez pelny narod lokalny oraz poswiadczenie grozy

lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwie. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak odwagi,

by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna batalia szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie na rzecz na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz,

pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od chwili

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski

patrzyl z wielkim niepokojem na perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak wiary narodu we

wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach wznioslego nieszczescia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania, zawiera duzo aluzji i mozna baczyc go

zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie ma prawa zatrzymac sie przy Termopilami, gdzie Grecy

walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Na nieszczescie Polakom tamtego brak. Poeta

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac slow oskarzajacych rodakow wyznaje:

„Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w powstaniu, otoz identyfikuje sie z ludem - oskarzajac

siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami pisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje nam tylko represje popowstancze ( wydarzenia

wraz z 1823 r., zwiazane wraz z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy dowiedziec sie z polaczeniu naocznych

swiadkow – zgodne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego z

kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Zawarty jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, oraz Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie cechujaca je rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby dostac pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien i

goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma juz zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie

kpic wraz z nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu jest postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny stanowisko na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, istnieja przeznaczone

fajnego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie zdolali byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, rozbieznosci

majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciwko obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i odbierajacym

ludziom upowaznienie do prywatnego szczescia a takze szydzi wraz z tych ktorzy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej

wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego

rodzaju fakt takze opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, pomoc w czynieniu dziela

-sklada sie wraz z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne opisy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. opisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy zuchow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele przewaznie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu czy tez klasy spolecznej w waznym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod Napoleona

na Moskwe).

Deficyt jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow i ludzi ). Zamiast tamtego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie