19

Farmakoterapia

Fitoterapia

w chorobie hemoroidalnej

Składniki obecne w ziołach wykazują

szerokie działanie farmakologiczne,

m.in. ściągające, p/zapalne, bakte-

riobójcze i uszczelniające naczynia

krwionośne.

Żylaki odbytu (hemoroidy) powstają

w wyniku żylakowatego rozszerzenia

żył splotu odbytniczego wewnętrz-

nego lub zewnętrznego. Jest to scho-

rzenie powszechne, związane ze

zwiększeniem ciśnienia w układzie

żyły wrotnej lub z czynnikami miejsco-

wymi. Dużą rolę w patogenezie krwa-

wienia odgrywają także predyspo-

zycje ustrojowe. Większość żylaków

odbytu można leczyć zachowawczo,

stosując nasiadówki lub ciągłe kom-

presy i czopki, a także substancje

zmiękczające stolec. W przypadku

ostrego zapalenia żylaków odbytu

bardzo skuteczne może się okazać

leczenie ziołami. Stosowane mogą

być one w formie zewnętrznej do

nasiadówek i kompresów lub też ja-

ko mieszanki recepturowe do użytku

wewnętrznego. Do najczęściej uży-

wanych w chorobie hemoroidalnej

surowców pochodzenia roślinnego

należą:

•

owoc kasztanowca,

•

ziele tysiącznika,

•

kora dębu,

•

kłącze pięciornika,

•

liść orzecha włoskiego,

•

kłącze tataraku,

•

korzeń kobylaka,

•

kłącze wężownika i wiele innych.

Zioła zawierające garbniki:

•

Quercus robur

– dąb szypułkowy

i

Quercus sesilis

- dąb bezszypułko-

wy - surowcem jest kora dębu (

Cor-

tex Quercus

) z rodziny Bukowatych

(

Fagaceae

),

•

Potentilla tormentillae

- pięciornik

kurze ziele, surowcem jest kłącze

pięciornika (

Rhizoma Tormentillae

)

z rodziny Różowatych(

Rosacaea

),

•

Juglands regia

- orzech włoski - su-

rowcem jest liść orzecha (

Folium

Juglandis

) z rodziny Orzechowa-

tych (

Juglandaceae

),

•

Acorus calamus

- tatarak zwyczaj-

ny - surowcem jest kłącze (

Rhizoma

Calami

) z rodziny Obrazkowatych

(

Araceae

),

•

C a m e l i a s i n e n s i s

–

h e r b a -

ta - surowcem jest liść herba-

t y (

Folium Theae

) z rodziny

Herbatowatych(

Theaceae

),

•

Polygonum Bistora

- rdest wężownik

- surowcem jest kłacze (

Rhizoma

Bistortae

) z rodziny Rdestowatych

(

Polygonaceae

),

•

Hamamelis virgiana

– oczar - su-

rowcem jest kora (

Cortex Hama-

melidis

) z rodziny Oczarowatych

(

Hamamelidaceae

),

•

Geranium sp

– bodziszek - z ro-

dziny

Gera-

niacea

- su -

rowcem jest

korzeń (

Radix

Geranieae

).

Surowce te ze

w z g l ę d u n a

znaczną zawar-

tość garbników

wykazują dzia-

łanie ściągają-

ce, antyseptycz-

ne, łagodzą ból,

pieczenie oraz

swędzenie. Po-

nadto uszczel-

n i a j ą ś c i a n y

drobnych włoś-

niczek, hamują

migrację leukocytów, działają prze-

ciwobrzękowo i przeciwzapalnie.

W wyniku uszczelnienia przepływu

przez kapilary, surowce garbnikowe

zapobiegają przenikaniu do krążenia

toksycznych produktów rozpadu tka-

nek. Korzystne działanie garbników

wynika także z ich działania przeciw-

bakteryjnego, skierowanego zwłasz-

cza na drobnoustroje Gram-ujemne.

Kąpiele nasiadowe

Ciepłe kąpiele nie są wskazane przy

stanach zapalnych i mogą pogorszyć

stan chorego. Z tego względu nale-

ży używać tylko ostudzonych prepa-

ratów. Typowym przykładem kąpieli

nasiadowej jest kąpiel z wyciągiem

z kory dębowej, która przy bolesnych

hemoroidach działa łagodząco. Kora

dębowa wchodzi w skład mieszanki:

Rp:

Herba Polygoni avicularis

Herba Salviae

Flos Ulmariae

Cortex Hippocastani

Cortex Quercus aa

50,0

M.f. spec.

Przygotowanie: 3 łyżki stołowe mie-

szanki zalać ok. 2 l zimnej wody i goto-

Leki roślinne mogą być niezwykle pomocne w leczeniu
żylaków odbytu. Najczęściej stosowanie preparatów
roślinnych ma charakter wspomagający zwłaszcza
w I i II stopniu zawansowania choroby.

20

Farmakoterapia

wać na wolnym ogniu przez 10 minut.

Ostudzić, odlać 1 szklankę odwaru

na wlewkę doodbytniczą, a resztę

wykorzystać do chłodnej nasiadówki

(ok. 30 minut). Mieszanka ta wykazu-

je działanie ściągające, przeciwza-

palne, przeciwbakteryjne oraz lekko

przeciwbólowe.

Ponadto mieszanki ziołowe zawiera-

jące garbniki (korę dębu, liść szałwii,

kłącze pięciornika) oraz ziele skrzypu,

koszyczek rumianku i kłącze kozłka,

poddane wytrawianiu poprzez goto-

wanie, znakomicie łagodzą dolegli-

wości żylakowe, gdy podawane są w

postaci lewatywy i okładów.

Zioła zawierające saponiny

•

Aesculus hippocastanum

- Kasztano-

wiec zwyczajny z rodziny

Hippoca-

stanaceae

.

Surowcem leczniczym jest nasienie

-

Semen Hippocastani

. Główną sapo-

niną kasztanowca jest escyna, która

jest mieszaniną kilku substancji triterpe-

nowych aglikonów m.in. protoescyge-

niny i baryngtogeniny C. Mechanizm

działania związków czynnych kaszta-

nowca polega na hamowaniu hialuro-

nidazy, enzymu odpowiedzialnego za

rozkład kwasu hialuronowego, który

jest głównym spoiwem śródbłonka na-

czyń. Escyna wykazuje działanie prze-

ciwwysiękowe i przeciwobrzękowe na

skutek obniżenia przepuszczalności na-

czyń włosowatych. Zmniejsza lepkość

krwi i w pewnym stopniu zapobiega

zakrzepom żylnym. Ekstrakty kaszta-

nowca wykorzystuje się w produkcji

maści, kremów, czopków czy prepa-

ratów doustnych.

Innym przykładem surowca roślin-

nego zawierającego saponiny jest

Ostrokrzew (

Ruscus aculatus

). Wy-

kazuje on działanie przeciwzapalne

oraz zmniejsza nadmierną przepusz-

czalność naczyń włosowatych. Ak-

tywność farmakologiczną saponin

ostrokrzewu wykorzystuje się także

w leczeniu przetok odbytu oraz w za-

krzepach.

Surowce flawonoidowe

•

Fagopyrum esculentum

, czyli gryka

należąca do rodziny

Polygonaceae

,

stanowi cenny surowiec do otrzymy-

wania m.in. rutyny. Głównym dzia-

łaniem rutyny jest zmniejszenie prze-

puszczalności naczyń włosowatych

oraz wpływ na ich elastyczność.

•

Owoce cytrusowe dostarczają cen-

nych bioflawonoidów, m.in. diosminy

i hesperydyny. Mechanizm ich dzia-

łania polega, podobnie jak w przy-

padku kasztanowca, na hamowaniu

hialuronidazy. Flawonoidy cytrusów

przedłużają działanie witaminy C,

która ochrania ściany naczyń przed

szkodliwymi utleniaczami.

•

Głóg

-

Crataegus monogyna

i

Cra-

taegus oxyacanta

z rodziny

Ro-

saccae

. Oba gatunki są bardzo

rozpowszechnione w Europie, Azji

Północnej oraz w Afryce. Główny-

mi związkami czynnymi warunkują-

cymi zwiększenie przepływu krwi

w naczyniach żylnych są oligomery

i polimery katechiny. Związki te roz-

kurczają naczynia żylne oraz uela-

styczniają naczynia.

Podobne związki chemiczne zawiera-

ją nasiona winogron -

Vitis vinifera

.

Surowce olejkowe

•

Szałwia lekarska

-

Salvia offici-

nalis

z rodziny wargowych (

La-

miaceae

). Surowcem leczniczym

jest liść szałwi -

Folium Salviae

.

Ten półkrzew pochodzi z rejonu

Morza Śródziemnego, ale upra-

wiany jest także w Polsce. Olejek

szałwii zawiera do 50% tujonu, ok.

15% cyneolu, kamfory, borneolu.

Surowiec zawiera w swoim skła-

dzie gorzkie laktony diterpenowe,

m.in. kornazol, kwas kornazolowy.

W surowcu obecne są także garb-

niki katechinowe, które odgrywają

znaczna rolę w działaniu surowca.

Napary przygotowane z szałwi

wykazują działanie antyseptyczne

i ściągające.

•

Rumianek pospolity

-

Chamomilla

recutita

należy do rodziny złożo-

nych (

Asteraceae

). Roślina ta jest

bardzo rozpowszechniona w Pol-

sce. Można ją spotkać na łąkach,

nieużytkach, polach itp. Olejek ete-

ryczny rumianku zawiera przede

wszystkim alfa bisabolol, chamazu-

len, fernezen, a także flawonoidy.

Surowiec wykazuje działanie prze-

ciwzapalne.

•

Krwawnik pospolity

-

Achillea mille-

folium

podobnie jak rumianek należy

do rodziny

Asteraceae

. W zależno-

ści od chemotypu rośliny zawartość

chamazulenu jest różna i może wy-

nosić nawet 50%. Surowiec wykazu-

je działanie przeciwzapalne, zwią-

zane z zawartością azulenów.

Surowce balsamowe

Najpopularniejszym surowcem roślin-

nym wykorzystywanym w leczeniu

hemoroidów jest

Balsam peruwiański

-

Balsamum peruvianum

. Stanowi on

patologiczną wydzielinę pnia drze-

wa

Myroxylon balsamum

, należące-

go do rodziny

Fabaceae

. Drzewa te

rosną na terenie Ameryki Środkowej,

ale także uprawiane są na Kubie,

Florydzie czy Cejlonie. Surowiec

leczniczy jest gęstą cieczą o bardzo

przyjemnym aromatycznym zapa-

chu. Głównym składnikiem czynnym

surowca jest benzoesan benzylu

oraz cynamonian benzylu, jak rów-

nież wolne kwasy: cynamonowy

i benzoesowy. Balsam peruwiański

ma właściwości przeciwzapalne,

antyseptyczne oraz pobudzające

ziarninowanie. Surowiec ten jest

bardzo często wykorzystywany do

sporządzania czopków przeciwhe-

moroidowych.

mgr farm. Grzegorz Carowicz