„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Janina Rosiak

Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu
341[02].O1.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

:

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Aleksandra Grobelna
mgr Andrzej Kobylec





Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska

Konsultacja:
mgr Andrzej Zych



Korekta:
mgr Joanna Fundowicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 341[02].O1.01.
Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu zawartego w programie nauczania dla
zawodu technik ekonomista.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia 11
5.1. Prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. System prawa

5.1.1. Ćwiczenia
5.1.2. Sprawdzian postępów

11
11
13

5.2. Normy prawne i przepisy prawne

5.2.1. Ćwiczenia
5.2.2. Sprawdzian postępów

13
13
14

5.3. Stosunki i zdarzenia prawne

5.3.1. Ćwiczenia
5.3.2. Sprawdzian postępów

15
15
16

5.4. Wykładnia prawa

5.4.1. Ćwiczenia
5.4.2. Sprawdzian postępów

16
16
17

5.5. Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni

5.5.1. Ćwiczenia
5.5.2. Sprawdzian postępów

17
17
19

5.6. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności prawnej

5.6.1. Ćwiczenia
5.6.2. Sprawdzian postępów

19
19
21

5.7. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo

5.7.1. Ćwiczenia
5.7.2. Sprawdzian postępów

21
21
23

5.8. Przedawnienie roszczeń

5.8.1. Ćwiczenia
5.8.2. Sprawdzian postępów

23
23
24

5.9. Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności

5.9.1. Ćwiczenia
5.9.2. Sprawdzian postępów

24
24
26

5.10. Zobowiązania

5.10.1. Ćwiczenia
5.10.2. Sprawdzian postępów

26
26
28

5.11. Administracja publiczna. Postępowanie administracyjne

5.11.1. Ćwiczenia
5.11.2. Sprawdzian postępów

29
29
30

6. Ewaluacja osiągnięć uczniów

31

7. Literatura 39

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu

zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik ekonomista, a w szczególności
podczas nauki z zakresu stosowania przepisów prawa w gospodarowaniu.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy

z poradnikiem,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania–
uczenia oraz środkami dydaktycznymi,

−

ewaluację osiągnięć ucznia, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,

−

literaturę uzupełniającą.
Poradnik ten poświęcony jest stosowaniu przepisów prawa w gospodarowaniu. Trudno

wyobrazić sobie współczesnego człowieka, chcącego uruchomić działalność gospodarczą,
bądź zaistnieć w jakiejkolwiek formie życia gospodarczego i społecznego, bez znajomości
podstawowych zasad prawa. Istotne jest, że współczesne ustawodawstwo przyjmuje zasadę
pełnej odpowiedzialności za nasze postępowanie i jego skutki, bez względu na znajomość
przepisów. W przyszłości z pewnością nasi uczniowie będą pracować na stanowiskach
kierowniczych, zarządzać zasobami, pełnić odpowiedzialne funkcje, które będą miały wpływ
na efekty ekonomiczne gospodarki. Dlatego też, możliwie pełna znajomość problematyki
prawnej ma bardzo duże znaczenie w podejmowaniu racjonalnych decyzji gospodarczych.
Jednocześnie znajomość prawa stanowi punkt wyjścia do kierowania się jego zasadami, aby
zgodnie z nim postępować w życiu gospodarczym i społecznym. Prawo wyznacza również
zasady funkcjonowania podmiotów gospodarczych w warunkach gospodarki rynkowej.

W Poradniku dla ucznia materiał nauczania został podzielony na dziesięć części, których

kolejność umożliwi mu stopniowe zdobywanie nowych wiadomości i umiejętności
związanych z zakresem tematycznym jednostki modułowej. Kolejno zostały przedstawione
podstawowe pojęcia prawne, których znajomość jest niezbędna do opanowania wiedzy
i umiejętności w kolejnych etapach nauczania–uczenia się uczniów. Przedstawiono
podstawowe gałęzie prawa i ich podział oraz charakterystykę. Sklasyfikowano rodzaje norm,
ich elementy składowe, a także zdefiniowano pojęcie przepisu prawnego. Omówiono treści
związane ze stosunkiem prawnym, jego charakterystyką oraz przedstawiono zdarzenia
prawne. Dokonano podziału zdarzeń prawnych, warunki ich powstania oraz jego ustanie.
Następnie przedstawiono materiał nauczania dotyczący wykładni prawa, jej rodzaje według
rożnych kryteriów. Zaprezentowano źródła prawa, jego obowiązywanie w czasie i przestrzeni.
W następnej kolejności przedstawiono podmioty stosunków cywilnoprawnych oraz elementy
jakie należy wyróżnić w każdym stosunku prawnym, a także formy czynności prawnej.
Następnie omówiono treści nauczania związane z przedstawicielstwem i pełnomocnictwem.
W poradniku przedstawiono także zagadnienia dotyczące przedawnienia roszczeń, instytucje
prawa rzeczowego, a także atrybuty prawa własności. Przedstawiono także źródła
zobowiązań, zasady ich wykonania, skutki niewykonania oraz sposoby wygaśnięcia
zobowiązań. W ostatnim rozdziale materiału nauczania przedstawiono strukturę administracji
publicznej, formy jej działania, a także postępowanie administracyjne.

Przykładowe scenariusze zajęć pomogą Państwu w znalezieniu odpowiedniej metody

przeprowadzenia lekcji. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi
metodami ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania. Formy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy
uczniów do pracy zespołowej.

Proponowane ćwiczenia pozwolą sprawdzić wiedzę i umiejętności oraz wskazać te

tematy, które sprawiają uczniom najwięcej trudności. Ćwiczenia te mają na celu przede
wszystkim nauczyć uczniów rozróżniać podstawowe pojęcia prawne, charakteryzować prawa
podmiotowe, identyfikować źródła prawa, umiejętnie z nich korzystać, wskazywać
stosowanie prawa w życiu społecznym, zawodowym oraz gospodarczym.

Po wykonaniu ćwiczeń uczeń ma możliwość sprawdzenia poziomu swojej wiedzy,

korzystając z pytań zawartych w podrozdziale „Sprawdzian postępów”. Na podstawie
odpowiedzi ucznia, nauczyciel dokonuje oceny wiedzy i umiejętności ucznia.

Testy osiągnięć szkolnych uwzględniają wyniki wszystkich metod sprawdzania

stosowanych przez nauczyciela i obejmują cały zakres materiału dotyczący jednostki
modułowej: „Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu”.

Wiedza merytoryczna zawarta w tej jednostce jest bazą do nabywania umiejętności

praktycznych w kolejnych jednostkach modułowych programu nauczania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

− interpretować dane statystyczne,

− rozróżniać podstawowe pojęcia ekonomiczne,

− korzystać z różnych źródeł informacji,
− stosować technologię komputerową i informacyjną,

− współpracować w grupie,

− rozwiązywać problemy w sposób twórczy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć:

− posłużyć się podstawowymi pojęciami prawnymi,

− rozróżnić prawo w znaczeniu podmiotowym i przedmiotowym,
− rozróżnić podstawowe gałęzie prawa,

− sklasyfikować rodzaje norm i przepisów,

− rozróżnić rodzaje norm prawnych,
− ustalić elementy stosunku prawnego,

− sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych,

− zidentyfikować rodzaje wykładni prawa,
− scharakteryzować źródła prawa,

− przedstawić zakres obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni,

− ocenić sytuację prawną podmiotów stosunku cywilnoprawnego,
− dostosować odpowiednią formę prawną do czynności prawnej,

− ocenić skutki niezachowania właściwej formy prawnej,

− ustalić warunki skutecznego działania pełnomocnika,
− określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa,

− scharakteryzować instytucję przedawnienia roszczeń,

− określić sposoby nabycia i utraty własności,
− określić prawa i obowiązki współwłaścicieli,

− scharakteryzować instytucje użytkowania wieczystego,

− wyjaśnić znaczenie ksiąg wieczystych,
− rozróżnić źródła zobowiązań,

− scharakteryzować zasady wykonania zobowiązania,

− ustalić skutki niewykonania zobowiązania,
− przedstawić sposoby wygaśnięcia zobowiązania,

− zaprezentować strukturę administracji publicznej,

− sklasyfikować formy działania administracji publicznej,
− zaprojektować przebieg postępowania administracyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Temat: Norma prawna i przepis prawny

Cele:
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
− zdefiniować pojęcie normy prawnej,
− rozróżnić elementy składowe normy prawnej,

− zidentyfikować w wybranych źródłach prawne zapisy stanowiące normę prawną,

− rozróżnić pojęcia: norma prawna, norma obyczajowa, norma moralna, norma religijna,
− podać przykłady normy prawnej, obyczajowe, moralnej i innych,

− zdefiniować pojęcie przepis prawny,

− określić miejsce i formę zapisu przepisu prawnego w akcie normatywnym.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład z prezentacją,

−

dyskusja techniką burzy mózgów,

−

metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w parach.

Środki dydaktyczne:

−

wybrane akty prawne,

−

filmy dydaktyczne,

−

prezentacja multimedialna ewentualnie foliogramy,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Czas trwania:
– 45

min.

Uczestnicy:
– uczniowie technikum ekonomicznego i szkoły policealnej.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Uświadomienie celów zajęć.
3. Plan zajęć:
– wstęp – należy zachęcić uczniów do poznawania zagadnień związanych

ze stosowaniem prawa w życiu codziennym i życiu gospodarczym oraz wskazać
konsekwencje nieznajomości zagadnień prawnych,

– należy wyjaśnić pojęcie norma prawna, omówić elementy składowe normy prawnej,

podając konkretne zapisy w wybranych aktach normatywnych, wykorzystując foliogramy
lub prezentacje multimedialne,

– należy dokonać wraz z uczniami analizy wybranej normy prawnej pod kątem

wyodrębnienia w normie prawnej jej elementów składowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

– należy przeprowadzić dyskusję z uczniami na temat innych norm z obowiązujących w

życiu codziennym, na polecenie nauczyciela uczniowie podają przykłady norm,
klasyfikując je jako normy moralne, obyczajowe, religijne i inne,

– następnie uczniowie w parach odpowiadają za zadane w ćwiczeniu 1 polecenie: określ

istotne różnice między normami prawnymi a obyczajowymi, moralnymi, religijnymi.
Uczniowie prezentują swoje odpowiedzi (mogą być w formie pisemnej bądź ustnej),

– nauczyciel chodząc między uczniami (grupami), sprawdza poprawność rozwiązania

ćwiczenia oraz odpowiada na pytania zadane przez uczniów,

– następnie należy wyjaśnić pojęcie przepisu prawnego, podając konkretne zapisy

w wybranych aktach normatywnych, wykorzystując foliogramy lub prezentacje
multimedialne,

– uczniowie w grupach 2-osobowych rozwiązują ćwiczenie 2,
– należy zwrócić uwagę na umiejętności uczniów niezbędne do korzystania z różnych

źródeł informacji,

– następnie uczniowie przedstawiają wybrane zapisy przepisów prawnych, nauczyciel

weryfikuje odpowiedzi i dokonuje oceny ich pracy.

4. Podsumowanie zajęć:

−

uczniowie odpowiadają na pytanie: co to jest norma prawna,

−

uczniowie charakteryzują poszczególne elementy składowe normy prawnej,

−

uczniowie podają przykłady norm prawnych, norm moralnych, obyczajowych.

5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich udziału w zajęciach.
6. Zachęcenie uczniów do powtórnego przeanalizowania nauczanego materiału i sięgnięcia

do literatury dodatkowej.

7. Zadanie domowe dla uczniów: Dokonaj analizy wybranej normy prawnej pod kątem jej

elementów składowych. Uczniowie wykonują pracę samodzielnie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Temat: Przedstawicielstwo

Cele:
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
− zdefiniować pojęcie przedstawicielstwo,
− rozróżnić przedstawicielstwo ustawowe i pełnomocnictwo,

− przedstawić przykłady przedstawicielstwa ustawowego i pełnomocnictwa,

− określić warunki skuteczności działania przedstawicielstwa,

−

rozróżnić pełnomocnictwo ze względu na zakres umocowania,

−

określić zasady wygaśnięcia pełnomocnictwa.

Metody nauczania–uczenia się:

−

wykład z prezentacją,

−

metoda przypadków.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca indywidualna,

−

praca w 4-osobowych zespołach.

Środki dydaktyczne:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

prezentacja multimedialna bądź foliogramy,

−

Kodeks cywilny,

−

literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Czas trwania:
– 90

min.

Uczestnicy:
– uczniowie technikum i szkoły policealnej.

Przebieg zajęć:
1. Wprowadzenie.
2. Uświadomienie celów zajęć.
3. Plan zajęć:
– wstęp – należy zachęcić uczniów do poznawania zagadnień związanych

z przedstawicielstwem, gdyż wiedza ta będzie im niezbędna zarówno w życiu
codziennym, jak i przyszłym życiu zawodowym,

– należy przeprowadzić wykład na temat przedstawicielstwa z podziałem na ustawowe

i pełnomocnictwo, korzystając z foliogramów bądź z prezentacji multimedialnej,
popierając definicje przykładami. Pozwoli to zrozumieć uczniom przedmiot wykładu,
a także przyswoić wiedzę z zakresu prawa,

– wykorzystując odpowiednie zapisy w aktach normatywnych, nauczyciel prezentuje

konkretne przykłady związane z przedstawicielstwem,

– następnie uczniowie podają po trzy przykłady przedstawicieli ustawowych

i posiadających pełnomocnictwo (Ćwiczenie 1 w rozdziale 5.7.1),

– uczniowie rozwiązują ćwiczenie pierwsze (samodzielnie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

– nauczyciel

chodząc między uczniami, sprawdza poprawność rozwiązania ćwiczenia oraz

odpowiada na pytania zadane przez uczniów,

– następnie uczniowie w grupach 4-osobowych rozwiązują ćwiczenie 2,
– nauczyciel dzieli uczniów na grupy (dobór losowy – można odliczyć do 4) i podaje

przypadki przedstawicielstwa w rozumieniu Kodeksu cywilnego,

– lider zespołu prezentuje efekty pracy grupy,
– nauczyciel ocenia pracę uczniów, weryfikując poprawność wykonania zadania,
– należy sprawdzić rozwiązanie ćwiczenia 2 w rozdziale 5.7.1 i przy każdym przykładzie

wskazać ucznia, który uzasadni swoją odpowiedź.

4. Podsumowanie zajęć:

−

uczniowie odpowiadają na pytania co to jest przedstawicielstwo i jak je dzielimy,

−

uczniowie podają przykłady pełnomocnictw znane z życia codziennego

5. Ocena poziomu osiągnięć uczniów i ocena ich aktywności.
6. Zachęcenie uczniów do powtórnego przeanalizowania nauczanego materiału i sięgnięcia

do literatury dodatkowej.

7. Zadanie domowe dla uczniów: Warunki skutecznego działania pełnomocnika, jakim jest

prokura w spółce handlowej. Uczniowie wykonują pracę w zespołach dwuosobowych.
Termin wykonania pracy domowej 1 tydzień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

5.

ĆWICZENIA

5.1. Prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. System

prawa

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W Kodeksie cywilnym (k.c.) zawarte są następujące przepisy:

a. „Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego” (art. 58

§ 2 k.c.).

b. „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną”

(art. 119 k.c.).

c. „Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została

mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie
do władania rzeczą” (art. 222 § 1 k.c.).

d. „Właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem. Jeżeli

takie nakłady poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu według przepisów
o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.” (art. 259 k.c.).

e. „Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób

odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia
społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje – także w sposób
odpowiadający tym zwyczajom” (art. 354 § 1 k.c.).

Scharakteryzuj zawarte w nich prawa podmiotowe.

Przepis Wyrazy

świadczące o prawie

podmiotowym

Kogo i do czego one upoważniają

a

b

c

d

e

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie uczniowie mogą wykonywać w parach,

− ćwiczenie należy poprzedzić podaniem przykładów, w celu ułatwienia uczniom jego

wykonania,

− wskazana jest weryfikacja omawianych wyników przez nauczyciela.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie treść ćwiczenia,
2) scharakteryzować zawarte w przepisach prawa podmiotowe,
3) uzupełnić tabelę zgodnie z poleceniem.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Środki dydaktyczne:

– foliogramy bądź prezentacja multimedialna,
– wybrane źródła prawa,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Którą gałąź prawa reprezentuje podany przepis?

a. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia,

a dłużnik powinien świadczenie spełnić ……………………………………………………

b. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także

w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął
jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia………............................................................................................................

c. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić tylko nieumyślnie,

jeżeli ustawa tak stanowi…………………………………………………………………….

d. Nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek

przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął………………………………………….

e. W toku postępowania organy administracji państwowej stoją na straży praworządności

i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz
do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli
………………………………………………………………………………….....

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie wymaga od uczniów zrozumienia specyfiki poszczególnych gałęzi prawa,
− wskazane jest wcześniejsze przeprowadzenie dyskusji kierowanej przez nauczyciela,

− należy podsumować ćwiczenie przykładami z życia codziennego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować treść ćwiczenia,
2) dobrać gałąź prawa do podanego w ćwiczeniu przepisu,
3) wpisać odpowiedź na zadane pytanie w miejsce zaznaczone w ćwiczeniu.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– komputer z dostępem do Internetu,
– wybrane źródła prawa,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5.1.2. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) rozróżnić prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym,
2) rozróżnić prawo podmiotowe względne i bezwzględne

,

3)

zdefiniować pojęcie systemu prawa,

4)

przedstawić zasady systemu prawa,

5) rozróżnić gałęzie prawa w systemie prawa polskiego,
6) wymienić gałęzie prawa procesowego.

5.2. Normy prawne i przepisy prawne

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Określ istotne różnice między normami prawnymi a normami obyczajowymi i moralnymi
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie realizujemy w parach,
− po wykonaniu ćwiczenia nauczyciel powinien sprawdzić poprawność jego wykonania,

− ćwiczenie uczniowie wykonują zgodnie ze scenariuszem lekcji nr 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) zdefiniować pojęcia: norma prawna, obyczajowa i moralna,
3) wskazać różnice między podanymi normami,
4) wpisać odpowiedź w wykropkowane miejsce w ćwiczeniu.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych
− burza mózgów.

Środki dydaktyczne:

– wybrane akty prawne,
– filmy dydaktyczne,
– prezentacja multimedialna ewentualnie foliogramy,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Ćwiczenie 2

Odszukaj w Kodeksie karnym, Kodeksie cywilnym, Kodeksie postępowania

administracyjnego oraz Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym po jednym przepisie prawnym.

1. ………………………………………………………………………………………………

2. ………………………………………………………………………………………………

3. ………………………………………………………………………………………………

4. ………………………………………………………………………………………………

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie realizujemy w parach,

− uczniowie mogą korzystać z dostępnych źródeł prawa bądź korzystać z Internetu,

− ćwiczenie uczniowie wykonują zgodnie ze scenariuszem lekcji nr 1.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) wyszukać w podanych źródłach prawa po jednym przepisie prawnym,
3) wpisać wybrane przepisy prawne w miejsce zaznaczone w ćwiczeniu.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

− wybrane akty prawne,

− komputer z dostępem do Internetu,

− literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

5.2.2. Sprawdzian postępów

Tak

Nie

Uczeń potrafi:
1) zdefiniować pojęcie normy prawnej,
2) rozróżnić cechy charakterystyczne normy prawnej,
3) nazwać hipotezę, dyspozycję i sankcję w normie prawnej,
4) rozróżnić normy prawne, obyczajowe, moralne, religijne i inne,
5) podać przykłady normy prawnej, moralnej, obyczajowej i innych,
6) przedstawić elementy składowe struktury normy prawnej,
7) zdefiniować pojęcie przepis prawny,
8) wyszukać w aktach prawnych wybrane przepisy prawne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

5.3. Stosunki i zdarzenia prawne

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień 5 czynów niedozwolonych i określ ich możliwe następstwa prawne:

Lp. Czyny

niedozwolone

Następstwa prawne czynów

1

2

3

4

5

Wskazówki do realizacji:

− należy przeprowadzić przed ćwiczeniem pogadankę na temat rodzajów czynów

niedozwolonych (z życia codziennego) oraz ich skutków prawnych,

− uczniowie mogą wykonywać ćwiczenie w parach,

− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania ćwiczenia,

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować treść polecenia,
2) przedstaw 5 czynów niedozwolonych,
3) wyszukać w odpowiednim źródle prawa następstwa prawne wybranych czynów

niedozwolonych,

4) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi w kategoriami.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– źródła prawa,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

W podanym przykładzie stosunku prawnego wyodrębnij:

1) podmioty stosunku,
2) przedmiot stosunku,
3) treść stosunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

„Z chwilą wydania rzeczy sprzedanej przechodzą na kupującego korzyści i ciężary związane
z rzeczą oraz niebezpieczeństwo przypadkowej utraty lub uszkodzenia rzeczy” (art. 548 § 1 k.c.)

1. ……………………………………………………………………………………………....

2. ……………………………………………………………………………………………....

3. ……………………………………………………………………………………………....

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie uczniowie wykonują indywidualnie,

− należy zweryfikować poprawność wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie polecenie zawarte w ćwiczeniu,
2) przeanalizować treść przepisu prawnego,
3) wyodrębnić elementy składowe stosunku prawnego,
4) wpisać odpowiedzi w miejsca do tego wyznaczone.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

5.3.2. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) zdefiniować pojęcie stosunku prawnego,
2) rozróżnić elementy składowe stosunku prawnego,
3) zdefiniować pojęcie zdarzenie prawne,
4) dokonać podziału zdarzeń prawnych.

5.4. Wykładnia prawa

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj wykładni prawa i rozstrzygnij sprawę.

Pracownik rozwiązał umowę o pracę bez wypowiedzenia, ponieważ pracodawca nie płacił mu
wynagrodzenia za pracę przez 3 miesiące. Żąda od pracodawcy odszkodowania

w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, powołując się na art. 55 § 1

1

Kodeksu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

pracy (k.p.). Sprawę rozpatruje sąd pracy. Wyjaśnij jakie pojęcie jest potrzebne do
rozstrzygnięcia tej sprawy. Jaka wątpliwość powstaje w tym wypadku?

………………………………………………………………………………………………..…
………………………………………………………………………………………………..…
………………………………………………………………………………………………..…
………………………………………………………………………………………………..…
……………………………………………………………………………………......................

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie uczniowie wykonują w grupach (4–5 osób),

− należy przygotować kilka podobnych przypadków, aby każda grupa miała do rozwiązania

inny problem,

− lider grupy prezentuje wypracowane rozwiązanie uczniów,
− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonanego ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać dokładnie treść ćwiczenia,
2) określić, która część podanego przepisu wymaga stosowania wykładni,
3) wyjaśnić, dlaczego podana część przepisu wymaga wyjaśnienia,
4) odpowiedzieć na podane w ćwiczeniu pytania,
5) wpisać odpowiedzi w wyznaczone miejsce.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda przypadków.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks pracy,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

5.4.2. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) zdefiniować pojęcie wykładni prawa,
2)

wymienić rodzaje wykładni prawa,

3)

rozróżniać wykładnię prawa według różnych kryteriów.

5.5. Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie

i przestrzeni

5.5.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj akty normatywne w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim

1. DzU z 1994 r. Nr 1, poz. 2 ……………………………………………………………......

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

2. MP z 2005 r. Nr 46, poz. 631 .……………………………………………………………
3. MP z 1997 r. Nr 86, poz. 874 ……………………………………………………………
4. DzU z 2001 r. Nr 157, poz. 1837 …………………………………………………………
5. DzU z 1990 r. Nr 92, poz. 544 …………………………………………………………..

Wskazówki do realizacji:

− należy wskazać uczniom, jak korzystać z Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego,
− ćwiczenie uczniowie wykonują indywidualnie,

− należy sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odszukać w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim podane w ćwiczeniu akty

normatywne,

2) zidentyfikować nazwę aktu normatywnego,
3) wyszukać informacje, czego one dotyczą,
4) odpowiedzieć na pytania w miejscach do tego wyznaczonych.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych,

Środki dydaktyczne:

– Dziennik Ustaw,
– Monitor Polski,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

W miejsce przy numerze zdania wpisz P, – jeśli stwierdzenie jest prawdziwe – lub F –jeśli
jest fałszywe.
….1. W dziennikach urzędowych nie ogłasza się ustaw, które zmieniają treść ustaw wcześniej

obowiązujących

….2. Rozporządzenie nie jest aktem normatywnym
….3. Zarządzenie różni się tym od rozporządzenia, że posiada mniejszy zakres treści niż

rozporządzenie (nie rozwija przepisów ustawy)

….4. Do ważności uchwały niezbędna jest delegacja ustawowa na którą uchwała w chwili jej

podejmowania i ogłaszania winna się powoływać

….5. Preambuła konieczna jest we wszystkich aktach normatywnych
….6. Akt normatywny obowiązuje od momentu jego ogłoszenia

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie uczniowie wykonują indywidualnie,

− należy sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie stwierdzenia zawarte w zadaniu,
2) wpisać w zaznaczone miejsca P lub N w zależności od prawdziwości stwierdzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Zalecana metoda nauczania – uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

5.5.2. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) zdefiniować pojecie źródła prawa,
2) wymienić obowiązujące akty normatywne,
3) rozróżnić akty normatywne,
4) przedstawić budowę aktu normatywnego,
5) zdefiniować pojęcie umowa międzynarodowa,
6) wyszukiwać w Monitorze Polskim i Dzienniku Ustaw wybrane akty
normatywne,
7) określić zasady obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni.

5. 6. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności

prawnej

5.6.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Uzupełnij poniższe zdania. Niezbędne informacje wyszukaj w Kodeksie cywilnym.

1. Pod pojęciem zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej rozumie się ………..

…………………………………………………………………………………………..

2. Pełną zdolność do czynności prawnych posiada człowiek, który ……………………..

…………………………………………………………………………………………..

3. Ubezwłasnowolnienie całkowite jest to ………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………..

4. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiada osoba, która ………………….

…………………………………………………………………………………………..

5. Ubezwłasnowolnić częściowo można osobę, która …………………………………….

………………………………………………………………………………………......

6. Osoba prawna jest to…………………………………………………………………….
7. Warunkiem nieodzownym powstania osoby prawnej jest ……………………………...

…………………………………………………………………………………………..

8. Do osób prawnych zaliczamy: ………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………..

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie,

− należy sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie podane w ćwiczeniu części stwierdzeń,
2) przeanalizować materiał nauczania,
3) uzupełnić zdania w miejscach do tego wyznaczonych.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks cywilny,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2
Podaj 5 przykładów czynności prawnych znanych z życia codziennego.

Lp. Czynności prawne
1
2
3
4
5

Wskazówki do realizacji:

– ćwiczenie najlepiej przeprowadzić w parach,
– ćwiczenie należy poprzedzić pogadanką przygotowującą do wykonania ćwiczenia,
– uczniowie opracowują odpowiedzi w formie pisemnej,
– prezentują efekty pracy i wypracowane rozwiązania,
– uczniowie uzasadniają swój wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) podać 5 przykładów czynności prawnych z życia codziennego,
3) uzupełnić tabelę, wpisując wybrane czynności prawne,
4) uzasadnić wybór czynności.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

– metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

5.6.2. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) rozróżnić elementy stosunku cywilnoprawnego
2) określić, czym charakteryzują się poszczególne elementy stosunku
cywilnoprawnego
3) zdefiniować pojęcie osoby fizycznej w świetle prawa
4) przedstawić różnice między zdolnością prawną a zdolnością
do czynności prawnych
5) scharakteryzować zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej
6) scharakteryzować ograniczoną zdolność do czynności prawnych osoby
fizycznej
7) przedstawić, na czym polega brak zdolności do czynności prawnych
osoby

fizycznej

8) zdefiniować pojęcie osoba prawna
9) scharakteryzować osobę prawną w świetle prawa
10) rozróżnić osoby prawne
11) wyjaśnić na czym polega czynność prawna
12) przedstawić jakie są formy czynności prawnej

5. 7. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo

5.7.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj po 3 przykłady przedstawicieli:

1) ustawowych:
a) ……………………
b) ……………………
c) ……………………
2) posiadających pełnomocnictwo:
a) ……………………
b) ……………………
c) ……………………

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie uczniowie wykonują zgodnie ze scenariuszem nr 2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) zaproponować przykłady przedstawicieli zgodnie z poleceniem,
3) wpisać przykłady w miejsca do tego wyznaczone odpowiednio do rodzajów

przedstawicielstwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij tabelę odpowiadając na następujące pytania:

Czy wymieniona osoba jest przedstawicielem w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego
o przedstawicielstwie? Jaki to rodzaj przedstawicielstwa? Jaki to rodzaj pełnomocnictwa?
1. Notariusz spisujący umowę sprzedaży między stronami.
2. Osoba poręczająca cudzy dług.
3. Pracownik sprzedający towary w sklepie.
4. Stacja telewizyjna reklamująca towary producenta.
5. Dziecko wysyłane przez rodziców po gazetę.
6. Osoba upoważniona do dokonywania inwestycji w gospodarstwie rolnym.

Lp.

Przedstawiciel w rozumieniu

przepisów kodeksu cywilnego

Rodzaj

przedstawicielstwa

Rodzaj

pełnomocnictwa

1

2

3

4

5

6

Wskazówki do realizacji:

− ćwiczenie uczniowie wykonują zgodnie ze scenariuszem nr 2.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie pytania podane w ćwiczeniu,
2) scharakteryzować przedstawicielstwo według różnych kryteriów,
3) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi kategoriami.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks cywilny,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

5.7.2 Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) zdefiniować pojęcie przedstawicielstwa,
2) rozróżnić rodzaje przedstawicielstwa,
3) scharakteryzować warunki skutecznego przedstawicielstwa,
4) zdefiniować pojęcie pełnomocnictwa,
5) rozróżnić rodzaje pełnomocnictw,
6) przedstawić formę pełnomocnictwa, jaką jest prokura,
7) przedstawić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa.

5.8. Przedawnienie roszczeń

5.8.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, kiedy upływa termin przedawnienia roszczeń, przyjmując, że nie nastąpiło

zawieszenie ani przerwanie biegu przedawnienia. Uwzględnij przepisy Kodeksu cywilnego o
terminie (art. 110–116).
1. Koleżanka pożyczyła koledze 2 000 zł. Pożyczka miała być zwrócona 30 września 2001 r.
2. Firma „Aida” nie zapłaciła firmie „Oskar” należności za remont. Termin zapłaty upłynął

17 czerwca 1994 r.

3. Termin zapłaty czynszu za ostatni miesiąc najmu upłynął 10 listopada 1999 r.
4. W pisemnej umowie Jacek Z. zobowiązał się udzielić pożyczki swemu znajomemu

Wacławowi F. w wysokości 1 500 zł. Pożyczka miała być wydana 13 maja 1997 r. Jacek
Z. odmawia wydania pożyczki.

Lp. Termin

przedawnienia

roszczeń

1
2
3
4

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie w grupach (4-osobowych),
− należy zwrócić uwagę na konieczność korzystania przez uczniów z Kodeksu cywilnego

bądź Internetu,

− wskazane jest przygotowanie przez nauczyciela więcej opisów przypadków, tak, aby

każda grupa otrzymała inne zadania,

− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować podane w ćwiczeniu sytuacje,
2) ustalić na podstawie Kodeksu cywilnego termin przedawnienia roszczeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

3) uzupełnić tabelę, wpisując terminy przedawnienia roszczeń do podanych w ćwiczeniu

sytuacji.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda przypadków.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks cywilny,
– foliogramy, prezentacja multimedialna,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

5.8.2. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) zdefiniować pojęcie przedawnienia,
2) zdefiniować pojęcie roszczenia,
3) określić warunki przedawnienia roszczeń,
4) przedstawić rodzaje roszczeń ulegające przedawnieniu,
5) określić warunki rozpoczęcia biegu przedawnienia,
6) przedstawić warunki przerwania biegu przedawnienia.

5. 9. Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności

5.9.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podaj 6 przykładów rzeczy, zaliczając je odpowiednio do: nieruchomości, ruchomości,

części składowych rzeczy, przynależności.

Lp.

Wyszczególnione rzeczy

Rodzaj rzeczy

1

2

3

4

5

6

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie,
− należy przygotować uczniów do wykonania ćwiczenia, podając przykłady zgodnie

podanym tematem ćwiczenia,

− należy sprawdzić poprawność wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować treść ćwiczenia,
2) podać 6 przykładów rzeczy w rozumieniu prawa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

3) przyporządkować każdej rzeczy odpowiedni jej rodzaj,
4) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi kategoriami.

Zalecana metoda nauczania – uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks cywilny,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Uzupełnij poniższe zdania:

1. Do praw rzeczowych Kodeks cywilny zalicza:……………………………………………..

……………………………………………………………………………………………….

2. Sposobami nabywania własności są: ……………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………….

3. Do przeniesienia własności samochodu marki Fiat Punto o numerze rejestracyjnym ZS

98765 potrzebne jest ………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………….

4. Dwie osoby zakupiły rower. W odniesieniu do nabytej rzeczy są ………………………….

……………………………………………………………………………………………….

5. Umowa sprzedaży lokalu i oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste musi być

sporządzona w formie………...……………………………………………………………..

6. Jawność ksiąg wieczystych polega na ……………………………………………………...

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie,

− należy przeanalizować z uczniami przebieg ćwiczenia,

− należy zweryfikować poprawność wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie podane w ćwiczeniu części stwierdzeń,
2) przeanalizować materiał nauczania,
3) uzupełnić zdania w miejscach do tego wyznaczonych.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks cywilny,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

5.9.2 Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1)

przedstawić pojęcie prawa rzeczowego w znaczeniu przedmiotowym,

2) zidentyfikować źródło prawa rzeczowego,

3) rozróżnić rzeczy w ujęciu prawa rzeczowego,

4) określić, co jest częścią składową rzeczy,

5) przedstawić prawa rzeczowe w ujęciu kodeksu cywilnego,

6) przedstawić pojęcie własności w ujęciu kodeksu cywilnego,

7) rozróżnić formy własności,

8) przedstawić sposób nabywania praw własności,

9) wyjaśnić, co to jest własność i jak się ją dzieli,

10) scharakteryzować użytkowanie wieczyste,

11) wyjaśnić, do czego służy księga wieczysta,

12) scharakteryzować umowę użytkowania wieczystego.

5.10. Zobowiązania

5.10.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W podanych przykładach ustal źródła zobowiązań.

1. Michał namalował graffiti na odnowionym domu sąsiada.
2. Iza kupiła dla Edyty poszukiwaną przez nią broszkę.
3. Jarek pożyczył Darkowi 200 zł.
4. Spalił się dom sąsiada Michała. Sąsiad był ubezpieczony w PZU od pożarów.
5. W sieci sklepów „U Teresy” pojawiły się ogłoszenia informujące, że każdy, kto wykaże

się paragonem za zakup towarów w tych sklepach na kwotę 100 zł, otrzyma firmowy
kubek.

6. Według ogłoszonych przez Fundację TPP warunków konkursu na najlepszy biznes plan,

opracowany przez uczniów szkół ponadgimnazjalnych, autor najlepszego pomysłu
otrzyma nagrodę w wysokości 3 000 zł.

Lp.

Źródła zobowiązań

1
2
3
4
5
6

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie w parach,

− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania ćwiczenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeczytać uważnie przykłady podane w ćwiczeniu,
2) dokonać ich analizy,

3) ustalić źródła zobowiązań wynikających z przedstawionych w ćwiczeniu przykładów,
4) wpisać źródła zobowiązań dla każdego przykładu w wyznaczone miejsca w tabelce.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

− metoda przypadków.

Środki dydaktyczne:

– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Podaj 3 konkretne przypadki zdarzeń, kwalifikowanych jako czyny niedozwolone,

powodujących powstanie stosunku zobowiązaniowego. Określ, jakie spowodowały one
szkody i jaki jest obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody.

Lp.

Czyn niedozwolony

Szkody

Zadośćuczynienie

1

2

3

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie w parach,

− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania ćwiczenia,
− należy zwrócić uwagę na umiejętność korzystania z aktów prawnych,

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) podać 3 czyny niedozwolone znane z życia codziennego,
3) określić szkody wynikłe z popełnienia wybranych czynów niedozwolonych,
4) przedstawić obowiązki naprawienia szkody, jakie wynikają z popełnienia czynów

niedozwolonych,

5) uzupełnić tabelę zgodnie z podanymi kryteriami.

Środki dydaktyczne:

− Kodeks cywilny,

− komputer z dostępem do Internetu,

− literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

– metoda

ćwiczeń przedmiotowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Ćwiczenie 3

Sporządź umowę sprzedaży samochodu marki Ford Mondeo, rocznik 1994, o numerze

rejestracyjnym ZS 65765. Pozostałe informacje, niezbędne do zawarcia umowy sprzedaży
zaproponuj sam.

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują indywidualnie,

− należy przygotować wzory umów,

− należy udostępnić uczniom stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
− należy zwrócić uwagę na konieczność opracowania umowy zgodnie z przedmiotem

sprzedaży oraz poprawność pod względem formalnym,

− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania ćwiczenia,

− należy zwrócić uwagę na sposób wykonania ćwiczenia (np. dane identyfikacyjne,

rzetelność informacji itp.).

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) określić elementy umowy sprzedaży,
3) zaproponować informacje dotyczące przedmiotu sprzedaży oraz warunków sprzedaży,
4) sporządzić umowę zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.

Zalecana metoda nauczania – uczenia się:

− metoda ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

− Kodeks cywilny,

− wzory umów,

− komputer z dostępem do Internetu,
− literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

5.10.2 Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) wyjaśnić pojęcie źródła zobowiązań,
2) określić źródła zobowiązań,
3) przedstawić skutki w przypadku niewykonania zobowiązań,
4)

podać przyczyny wygaśnięcia zobowiązań,

5) opracować umowę np. sprzedaży jako źródło zobowiązań zgodnie

z obowiązującymi przepisami prawa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

5. 11. Administracja publiczna. Postępowanie administracyjne

5.11.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przedstaw graficznie strukturę administracji publicznej.

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie w parach,

− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania ćwiczenia,

− należy przedyskutować z uczniami wyniki pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) ustalić hierarchię organów administracji publicznej,
3) opracować graficznie strukturę administracji publicznej.

Zalecana metoda nauczania – uczenia się:

– metoda

ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks postępowania administracyjnego,
– filmy edukacyjne z zakresu prawa i administracji,
– komputer z programem PowerPoint,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Określ formy działania administracji publicznej w podanych przykładach:
1. Rada gminy uchwaliła budżet gminy …………………………………………………...
2. Wojewoda powołał komisję egzaminacyjną dla pilotów wycieczek

zagranicznych…………………………………………………………………………....

3. Prezes Rady Ministrów wydał rozporządzenie w sprawie nadania statutu Głównemu

Urzędowi Statystycznemu……………………………………………………………….

4. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazał składki na ubezpieczenia społeczne

funduszowi emerytalnemu………………………………………………………………

5. Minister Edukacji Narodowej wziął udział w konferencji na temat „Mierzenie jakości

pracy szkół”……………………………………………………………………………..

6. Burmistrz Łobza ustalił program działań umożliwiających zorganizowanie zawodów

sportowych „Sportowa Interdydakta”…………………………………………………...

Wskazówki do realizacji:

− uczniowie wykonują ćwiczenie indywidualnie,

− należy zwrócić uwagę na poprawność wykonania ćwiczenia,

− należy przedyskutować z uczniami wyniki pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:

1) przeanalizować formy działania administracji publicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

2) przeczytać uważnie podane przykłady działań administracji publicznej,
3) określić formy działania administracji publicznej w podanych w ćwiczeniu przykładach,
4) wpisać określoną formę w miejsce do tego wyznaczone.

Zalecana metoda nauczania–uczenia się:

– metoda

ćwiczeń przedmiotowych.

Środki dydaktyczne:

– Kodeks postępowania administracyjnego,
– komputer z dostępem do Internetu,
– literatura zgodna z punktem 7 Poradnika dla nauczyciela.

5.11.2 Sprawdzian postępów

Tak Nie

Uczeń potrafi:
1) zdefiniować pojęcie administracji państwowej,
2) rozróżnić rodzaje działalności administracji państwowej,
3) przedstawić strukturę organów administracji państwowej,
4)

określić formy działania administracji publicznej,

5) wyjaśnić, na czym polega postępowanie administracyjne,
6) określić rodzaje postępowania administracyjnego,
7) przedstawić fazy postępowania

administracyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test dwustopniowy do jednostki modułowej „Stosowanie przepisów prawa
w gospodarowaniu”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
− zadania 1, 2, 3, 6, 8, 10, 11, 13, 14, 15, 16, 18 19, 20 są z poziomu podstawowego,

− zadania 4, 5, 7, 9, 12, 17 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

− dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

− dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 10 zadań z poziomu podstawowego,
− dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,

− bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. b, 4. d, 5. b, 6. c, 7. b, 8. b, 9. a, 10. d, 11. c, 12.
d, 13. b, 14. a, 15. b, 16. d, 17. b., 18. a, 19. c, 20. d

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzalne osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Wymienić podstawowe gałęzie prawa

B P C

2 Sklasyfikować rodzaje norm

C P A

3 Ustalić elementy stosunku prawnego

C P B

4 Rozróżnić rodzaje zdarzeń gospodarczych

C PP D

5 Określić rodzaje wykładni prawa

C PP B

6 Scharakteryzować źródła prawa

C P C

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

7

Ocenić sytuację prawną podmiotu stosunku
cywilnoprawnego

D PP B

8

Scharakteryzować zdolność do czynności
prawnych

C P B

9

Dostosować odpowiednią formę prawną do
czynności prawnej

C PP A

10

Ustalić warunki skutecznego działania
pełnomocnika

B P D

11

Scharakteryzować instytucję przedawnienia
roszczeń

C P C

12 Określić sposoby nabycia własności

C PP D

13

Scharakteryzować instytucję użytkowania
wieczystego

C P B

14 Przedstawić znaczenie ksiąg wieczystych

B P A

15 Rozróżnić rodzaje zobowiązań

B P B

16

Scharakteryzować zasady wykonania
zobowiązań

C P D

17

Przedstawić sposoby wygaśnięcia
zobowiązań

B PP B

18 Rozróżnić organy administracji publicznej

B P A

19

Rozróżnić formy działania administracji
publicznej

B P C

20

Rozróżnić zasady postępowania
administracyjnego

B P D

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej

jednotygodniowym.

2. Przygotuj odpowiednią liczbę testów.
3. Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.
4. Przed rozpoczęciem testu przeczytaj uczniom instrukcję dla ucznia.
5. Zapytaj, czy uczniowie wszystko zrozumieli. Wszelkie wątpliwości wyjaśnij.
6. Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

4. Test pisemny zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu stosowania

przepisów prawa w gospodarowaniu. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie
odpowiedzi. Wskaż tylko jedną odpowiedź prawidłową. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem i zakreślić odpowiedź poprawną..

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie ponownie zakreśl odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Materiały dla ucznia:

− instrukcja,
− zestaw zadań testowych,

− karta odpowiedzi.

Zestaw pytań testowych

1. Prawo cywilne normuje stosunki:

a. gospodarcze,
b. tylko stosunki majątkowe,
c. majątkowe i niektóre osobiste,
d. gospodarcze i majątkowe.

2. „Pracownik młodociany jest obowiązany dokształcać się do ukończenia 18 lat, chyba że

uzyskał on kwalifikacje zawodowe przez naukę w szkole” Art. 197 (k.c.). Podana norma
to:
a. nakazująca,
b. zakazująca,
c. zezwalająca,
d. moralna.

3. Stosunkiem prawnym nie jest:

a. zawarcie małżeństwa,
b. stosunek koleżeństwa,
c. zawarcie umowy najmu,
d. urodzenie dziecka.

4. Które z podanych zdarzeń to czynności prawne:

a. wydanie wyroku,
b. wyrządzenie szkody,
c. śmierć człowieka,
d. sporządzenie umowy dzierżawy.

5. Które z poniższych stwierdzeń dotyczy wykładni autentycznej:

a. obowiązuje ona organ dokonujący wykładni oraz podmioty, wobec których dany

przepis jest stosowany,

b. dokonuje jej sam ustawodawca zamieszczając w osobnym przepisie wyjaśnienie

niejasnego pojęcia,

c. dokonują jej przedstawiciele nauki prawa,
d. dokonują jej sądy w procesie stosowania prawa do konkretnych przypadków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

6. Które z poniższych stwierdzeń nie jest prawdziwe:

a. rozporządzenia mogą być wydawane wyłącznie na podstawie upoważnienia

wynikającego z przepisów ustawy,

b. zarządzenia mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne

podległe organowi wydającemu te akty,

c. ustawy są wydawane przez sejm bez udziału prezydenta,
d. konstytucja wymaga dla jej ważności i obowiązywania przyjęcia jej przez naród w

drodze ogólnonarodowego referendum.

7. Która z poniższych jednostek organizacyjnych nie jest osobą prawną:

a. przedsiębiorstwo państwowe,
b. województwo,
c. spółdzielnia,
d. fundacja.

8. Osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych nie może bez zgody

przedstawiciela ustawowego:
a. rozporządzać swoim zarobkiem,
b. udzielać pełnomocnictwa do zawarcia umowy o pracę,
c. zawierać umów, należących do umów powszechnie zawieranych w drobnych

bieżących sprawach życia codziennego,

d. rozporządzać swobodnie przedmiotami, które uzyskała od rodziców, czy kuratora do

osobistego użytku.

9. Umowa darowizny wymaga czynności prawnej w formie:

a. aktu notarialnego,
b. pisemnej z urzędowym poświadczeniem podpisu,
c. pisemnej z urzędowym poświadczeniem daty,
d. ustnej w obecności świadków.

10. Które z poniższych stwierdzeń nie jest możliwe:

a. przedstawiciel musi występować w imieniu osoby reprezentowanej,
b. osoba nie mająca zdolności do czynności prawnych nie może być reprezentowana

przez pełnomocnika,

c. o przedstawicielstwie można mówić jedynie w odniesieniu do dokonywania

czynności prawnych,

d. przedstawiciel nie musi mieć zdolności do czynności prawnych.

11. Roszczenia jednostek prowadzących działalność gospodarczą przedawniają się po

upływie:
a. 6 lat,
b. 10 lat,
c. 3 lat,
d. 5 lat.

12. Nabycie przez zasiedzenie własności nieruchomości:

a. jest niedopuszczalne,
b. jest dopuszczalne w przypadku 30 lat nieprzerwanego posiadania samoistnego

w dobrej wierze,

c. nie jest możliwe w przypadku posiadania samoistnego uzyskanego w złej wierze,
d. jest dopuszczalne w przypadku 20 lat nieprzerwanego posiadania samoistnego

uzyskanego w dobrej wierze lub w przypadku nieprzerwanego posiadania
samoistnego przez 30 lat w złej wierze.

13. Użytkowanie wieczyste ustanawia się na czas:

a. nieoznaczony,
b. 99 lat, wyjątkowo na okres krótszy, jednak nie mniej niż 40 lat,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

c. tylko na 99 lat,
d. na czas określony przez strony dowolnie w umowie.

14. Które z poniższych stwierdzeń jest prawdziwe:

a. każda nieruchomość, z wyjątkami przewidzianymi w ustawie, ma odrębną księgę

wieczystą,

b. księgi wieczyste nie są jawne,
c. księgi wieczyste prowadzone są przez spółdzielnie mieszkaniowe,
d. wpis do księgi wieczystej nie jest obowiązkowy.

15. Odebranie paczki przeznaczonej dla innego adresata to:

a. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia,
b. bezpodstawne wzbogacenie,
c. czyn niedozwolony,
d. zobowiązanie solidarne.

16. Zasada realnego wykonania zobowiązania polega na:

a. konieczności określenia przedmiotu świadczenia co do gatunku,
b. konieczności wykonania zobowiązania przez samego dłużnika,
c. braku możliwości spłaty części długu,
d. bez zgody wierzyciela dłużnik nie może zmienić przedmiotu świadczenia.

17. Które z poniższych stwierdzeń nie jest prawdziwe:

a. śmierć dłużnika powoduje wygaśnięcie zobowiązania,
b. zobowiązanie nie wygasa, jeżeli dłużnik spełnia inne świadczenia za zgodą

wierzyciela,

c. zobowiązanie wygasa wraz z jego wykonaniem,
d. wierzyciel może zwolnić dłużnika z długu za jego zgodą.

18. Organem terenowej administracji rządowej nie jest:

a. rada powiatu i zarząd powiatu,
b. wojewoda,
c. dyrektor urzędu celnego,
d. wojewódzki inspektor sanitarny.

19. Do form niewładczych działań administracyjnych nie należy:

a. zawieranie umów,
b. zawieranie porozumień administracyjnych,
c. wydawanie aktów normatywnych,
d. czynności cywilnoprawne.

20. Postępowanie administracyjne nie charakteryzuje zasada:

a. udziału stron w postępowaniu,
b. kontroli społecznej,
c. prawdy obiektywnej,
d. należytej staranności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a b c d

2

a b c d

3

a b c d

4

a b c d

5

a b c d

6

a b c d

7

a b c d

8

a b c d

9

a b c d

10

a b c d

11

a b c d

12

a b c d

13

a b c d

14

a b c d

15

a b c d

16

a b c d

17

a b c d

18

a b c d

19

a b c d

20

a b c d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Zadanie praktyczne do jednostki modułowej „Stosowanie przepisów prawa
w gospodarowaniu”

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłowo wykonaną czynność uczeń otrzymuje 1 punkt. Za źle wykonaną
czynność lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

− dopuszczający – za wykonanie co najmniej 6 badanych czynności,

− dostateczny – za wykonanie co najmniej 8 badanych czynności,
− dobry – za wykonanie co najmniej 10 badanych czynności,

− bardzo dobry – za wykonanie 12 badanych czynności.

Przebieg zadania praktycznego

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie polecenie.
2. Zaplanuj pracę.
3. Zapoznaj się dokładnie z materiałem nauczania zawartym w Poradniku dla ucznia.
4. Zapoznaj się dokładnie z wzorem decyzji administracyjnej.
5. Zaproponuj organ administracji publicznej, który jest kompetentny wydać tego typu

decyzję.

6. Zaproponuj niezbędne dane, które muszą być zamieszczone w decyzji.
7. Sporządź decyzję zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, zapisz ją w formie

dokumentu Worda.

8. Sprawdź poprawność decyzji pod względem merytorycznym i formalnym.
9. Wydrukuj decyzję i oddaj do sprawdzenia.
10. Na rozwiązanie zadania masz 40 min.

Materiały dla ucznia:

− polecenie,
− instrukcja,

− Poradnik dla ucznia,

− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Polecenie
Sporządź decyzję administracyjną, dotyczącą przyznania Janowi Kowalskiemu (przez
właściwy organ administracji publicznej) działki pod budowę domu mieszkalnego. Niezbędne
informacje, które umieścisz w dokumencie zaproponuj sam.
Wyszukaj wzór decyzji w Internecie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

KARTA OCENY

Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu
Sporządzanie decyzji administracyjnej

Imię i nazwisko..........................................................................................

Nr

czynności

Kryteria

Punkty

0 lub 1

1

Odszukał właściwy wzór decyzji

2

Określił oznaczenie organu wydającego decyzję

3

Zamieścił datę wydania decyzji

4

Oznaczył stronę, do której decyzja jest skierowana

5

Przedstawił podstawę prawną decyzji

6

Zamieścił rozstrzygnięcie decyzji (osnowę decyzji)

7

Zamieścił pouczenie o możliwości odwołania od decyzji

8

Określił terminy i tryb odwołania od decyzji

9

Zamieścił podpis pracownika, który w imieniu organu wydaje
decyzję (z podaniem imienia nazwiska oraz stanowiska
służbowego)

10

Określił uzasadnienie decyzji

11

Sporządził decyzję w formie pisemnej przy użyciu komputera

12

Sformatował dokument

13

Wydrukował dokument

Suma

punktów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

7. LITERATURA

1. Boratyński J.: Postawy prawa. WSiP, Warszawa 2000
2. Górski W., Wesołowski K.: Elementy prawa. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2003
3. Jabłońska-Bonca J.: Podstawy prawa dla ekonomistów. Lexis Paxis 2002
4. Kocot W. (praca zbiorowa): Elementy prawa. Difin, Warszawa 2004
5. Kufel J., Siuda W.: Prawo gospodarcze dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2001
6. Musiałkiewicz J.: Elementy prawa. Ekonomik s.c., Warszawa 2002
7. Seidel R.: Prawo i postępowanie administracyjne. Cz. 1. Wydawnictwo eMPi

2

, Poznań

2002

8. Seidel R.: Elementy prawa. Wydawnictwo eMPi

2

, Poznań 1997

9. Seidel R: Zeszyt ćwiczeń z prawa. Wydawnictwo eMPi

2

, Poznań 2003

10. Dzienniki Ustaw, Monitory Polskie, Konstytucja RP, kodeksy z komentarzem, ustawy,

rozporządzenia

11. Czasopisma i wydawnictwa prawne