„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Wanda Bukała

Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 731[04].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Anna Kordowicz-Sot
mgr inż. Wojciech Klimasara



Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Wanda Bukała



Konsultacja:
inż. Teresa Piotrowska












Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 731[04].O1.01
„Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony
ś

rodowiska”, zawartego w programie nauczania dla zawodu optyk-mechanik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1.

Prawna ochrona pracy

6

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2.

Pytania sprawdzające

4.1.3.

Ć

wiczenia

4.1.4.

Sprawdzian postępów

4.2.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne występujące
w procesie pracy
4.2.1.

Materiał nauczania

4.2.2.

Pytania sprawdzające

4.2.3.

Ć

wiczenia

4.2.4.

Sprawdzian postępów

4.3.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy
4.3.1.

Materiał nauczania

4.3.2.

Pytania sprawdzające

4.3.3.

Ć

wiczenia

4.3.4.

Sprawdzian postępów

4.4.

Ogólne zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy
4.4.1.

Materiał nauczania

4.4.2.

Pytania sprawdzające

4.4.3.

Ć

wiczenia

4.4.4.

Sprawdzian postępów

4.5.

Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia lub zagrożenia
pożarem
4.5.1.

Materiał nauczania

4.5.2.

Pytania sprawdzające

4.5.3.

Ć

wiczenia

4.5.4.

Sprawdzian postępów

4.6.

Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej
4.6.1.

Materiał nauczania

4.6.2.

Pytania sprawdzające

4.6.3.

Ć

wiczenia

4.6.4.

Sprawdzian postępów

4.7.

Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy
4.7.1.

Materiał nauczania

4.7.2.

Pytania sprawdzające

4.7.3.

Ć

wiczenia

4.7.4.

Sprawdzian postępów

5.

Sprawdzian osiągnięć

6.

Literatura

6
9

10
11

12
12
19
19
20
21
21
25
26
28

29
29
36
37
38

39
39
42
43
44
45
45
47
47
49
50
50
51
51
52
53
58

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o przestrzeganie wymagań

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej. W poradniku znajdziesz:

−−−−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−−−−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−−−−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−−−−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

−−−−

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−−−−

sprawdzian postępów,

−−−−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−−−−

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

731[04].O1.01

Stosowanie zasad bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

731[04].O1

Podstawy techniczne zawodu

731[04].O1.04

Wykonywanie

podstawowych pomiarów

warsztatowych

731[04].O1.02

Określanie właściwości

materiałów stosowanych

w przemyśle optycznym

i precyzyjnym

731[04].O1.05

Wykonywanie podstawowych

prac z zakresu ręcznej

i mechanicznej obróbki

materiałów

731[04].O1.06

Zastosowanie

elektrotechniki i elektroniki

w sprzęcie optycznym

731[04].O1.03

Posługiwanie się

dokumentacją

techniczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2.

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−−−−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizjologii człowieka dotyczących
funkcjonowania układów: mięśniowego, kostnego,

−−−−

stosować terminologię techniczną i posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu:
elektrotechniki, mechaniki i chemii,

−−−−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−−−−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−−−−

uczestniczyć w dyskusji,

−−−−

prezentować efekty swojej pracy,

−−−−

współpracować w grupie,

−−−−

wyciągać i uzasadniać wnioski z wykonanych ćwiczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3.

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

–

określić wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczenia pracy,

–

rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą oraz przeciwdziałać im,

–

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy,

–

dobrać i zastosować odzież ochronną i środki ochrony osobistej stosownie do potrzeb,

–

wyjaśnić skutki działania prądu elektrycznego na organizm ludzki,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montażu i naprawy sprzętu
optycznego i optoelektronicznego oraz pracy z urządzeniami elektronicznymi,

–

zastosować zasady bezpieczeństwa podczas obsługi maszyn i użytkowania urządzeń
technicznych,

–

ocenić pod względem bezpieczeństwa stan narzędzi, przyrządów i urządzeń stosowanych
w pracy,

–

wyjaśnić wpływ niewłaściwej eksploatacji na stan majątku trwałego przedsiębiorstwa,

–

udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach zgodnie z procedurami,

–

zareagować w przypadku zagrożenia pożarowego zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

–

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

–

zastosować zasady ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Prawna ochrona pracy

4.1.1.

Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy

Bezpieczeństwo i higiena pracy (skrót: bhp). Bezpieczeństwo pracy – działalność

zmierzająca do ochrony pracownika przed wypadkiem przy pracy. Higiena pracy – działania
związane z ochroną zdrowia pracowników narażonych na oddziaływanie czynników
szkodliwych i uciążliwych występujących w środowisku pracy.

Normy higieniczne – najwyższe dopuszczalne natężenia (stosowany skrót: NDN) hałasu,

oświetlenia i innych czynników fizycznych środowiska pracy oraz najwyższe dopuszczalne
stężenie (stosowany skrót: NDS) pyłów lub trucizn w powietrzu. Normy higieniczne stanowią
kryterium oceny warunków pracy, a ich przekroczenie w ciągu 8 godzin codziennej pracy ma
ujemny wpływ na zdrowie pracownika.

Choroba zawodowa – zmiany chorobowe w organizmie pracownika powstałe

w rezultacie nie przestrzegania norm higienicznych i zasad bhp w pracy. W ujęciu prawnym
chorobą zawodowa określamy schorzenie wymienione w „Wykazie chorób zawodowych”
w załączniku do Rozporządzenia Rady Ministrów.

Ochrona pracy – pojęcie obejmujące przedsięwzięcia z zakresu prawnej ochrony pracy,

technicznego bezpieczeństwa i bezpiecznej organizacji pracy oraz higieny i medycyny pracy

Warunki pracy – pojęcie ujmujące materialne i społeczne czynniki warunkujące

wykonanie pracy. Na materialne warunki pracy składają się obiekty znajdujące się
w pomieszczeniu lub stanowisku roboczym (maszyny i urządzenia techniczne, sprzęt ochrony
osobistej) i czynniki środowiska pracy (np. hałas, oświetlenie, zanieczyszczenie powietrza,
mikroklimat). Społeczne warunki pracy są kształtowane motywacjami do pracy: płacami,
stosunkami międzyludzkimi, warunkami bytowymi oraz innymi czynnikami wpływającymi
na psychiczne samopoczucie pracowników w pracy.

Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń

związanych z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienie
u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń występujących
w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Zdarzenie wypadkowe w pracy (potencjalny wypadek urazowy) – nagłe niezamierzone

zdarzenie w pracy poprzedzone istnieniem zagrożenia wypadkowego. Zdarzenie wypadkowe
nie powoduje żadnego urazu fizycznego. Mogą to być: pęknięcia i rozprysk tarczy szlifierki,
wytrysk cieczy z układu hydraulicznego, upadek ciężaru, które mogły, ale szczęśliwym
zbiegiem okoliczności nie spowodowały okaleczenia pracownika.

Wypadek przy pracy – nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące

uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

Ochrona przeciwpożarowa (p. ppoż.) – przedsięwzięcia, czynności i zabiegi

profilaktyczne mające na celu ochronę życia, mienia i zdrowia przed pożarem.

Prawo pracy jest zespołem norm związanych z pracą zarobkową, regulujących stosunki

prawne pomiędzy pracodawcą a pracownikiem.

Główne źródła prawa pracy w Polsce to następujące akty prawne:

−−−−

Konstytucja – ustawa naczelna, z którą muszą być zgodne wszystkie akty prawne,

−−−−

ustawy sejmowe: kodeks pracy, ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy i inne,

−−−−

rozporządzenia Rady Ministrów i rozporządzenia poszczególnych ministrów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

−−−−

uchwały Rady Ministrów i Prezydium Sejmu,

−−−−

układy zbiorowe pracy, regulaminy i statuty pracy.

Kodeks pracy (skrót: k.p.) – ustawa będąca najważniejszym źródłem prawa pracy.

Zasady prawa pracy zawarte w Kodeksie pracy stanowią wytyczne do opracowania nowych
rozwiązań prawnych i podstawę do interpretacji pozostałych źródeł prawa pracy. Kodeks
pracy uzupełniają liczne akty wykonawcze: rozporządzenia Rady Ministrów oraz
rozporządzenia i uchwały poszczególnych ministrów. Ustawy oraz rozporządzenia Rady
Ministrów i Prezydium Sejmu znajdują się w Dzienniku Ustaw a uchwały i zarządzenia
w Monitorze Polskim. Niektóre zarządzenia poszczególnych ministrów znajdują się
Dziennikach Urzędowych poszczególnych resortów.

Znajomość norm prawnych Kodeksu pracy jest niezbędna dla każdego pracownika

i pracodawcy. Przepisy w nim zawarte mają charakter prawa bezwzględnie obowiązującego.
Nie może, więc zaistnieć taka sytuacja, że pracodawca uzgadnia z pracownikiem odstępstwo
od jakiegoś obowiązku zawartego w tej ustawie.

Kodeks pracy obowiązuje od 1 stycznia 1975 roku, od tego czasu wprowadzano w nim

wielokrotnie zmiany, które noszą nazwę nowelizacji.

Nowelizacja dostosowuje prawo pracy do zmieniającej się sytuacji gospodarczo-

politycznej. 1 stycznia 2004 weszła w życie nowelizacja ustawy z 1974 r

.

o bardzo szerokim

zakresie (zmienionych zostało ok. 100 artykułów). Zmiany w Kodeksie pracy dostosowują
polskie prawo pracy do prawa Unii Europejskiej. W poradniku znajdują się informacje
prawne aktualne na dzień 31 stycznia 2007 roku.

Wykładnia prawa – ustalenie właściwego znaczenia obowiązujących przepisów, które

należy do Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (wydawanie wyjaśnień i wytycznych) oraz Sądu
Najwyższego (ustalanie wytycznych orzecznictwa) w sprawach roszczeń pracowników,
odpowiedzi na pytania prawne, rozstrzyganie poszczególnych praw.

Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy – przepisy zawarte dziale dziesiątym Kodeksu

pracy oraz inne przepisy prawa dotyczące zapewnienia pracownikowi bezpieczeństwa
i higieny w pracy. Różnorodność procesów produkcyjnych i technologicznych sprawia, że
nie jest możliwe uregulowanie wszystkiego obowiązującymi przepisami – stąd wynika
obowiązek przestrzegania również zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy – przepisy pozaprawne postępowania,

wynikające z przyjętych powszechnie prawidłowych i bezpiecznych metod pracy
ukształtowanych w praktyce. Zasady bezpiecznej i higienicznej pracy mogą wynikać również
z dokumentacji techniczno-ruchowej urządzeń lub karty substancji chemicznej opracowanej
przez producenta.

Regulamin pracy normuje organizację i porządek wewnętrzny w zakładzie pracy oraz

obowiązki pracowników i pracodawców. Regulamin pracy określa między innymi: rozkład
czasu pracy, czas i miejsce wypłaty wynagrodzenia oraz zasady bhp. Tworzone w zakładach
regulaminy i statuty nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy zawarte
w Kodeksie pracy oraz innych ustawach i aktach wykonawczych.

Stosunek pracy nawiązuje się po podpisaniu umowy o pracę (bądź ustne jej zawarcie)

pracownikiem i pracodawcą. Nawiązanie stosunku pracy oznacza, że pracownik zobowiązuje
się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy pod jego
kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca
zobowiązuje się do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Czas pracy – czas, w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy

w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy (art. 128 k.p.).
Czas pracy jest istotnym elementem stosunku pracy. Stanowi miarę wykonywanej pracy
i podstawę obliczenia wynagrodzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Prawo pracy reguluje zagadnienia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej.

Główne źródła prawa pracy w Polsce to następujące akty prawne:

−−−−

Konstytucja – ustawa naczelna,

−−−−

ustawy sejmowe: kodeks pracy, ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, ustawa
o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i inne,

−−−−

rozporządzenia Rady Ministrów i rozporządzenia poszczególnych ministrów,

−−−−

uchwały Rady Ministrów i Prezydium Sejmu,

−−−−

układy zbiorowe pracy, regulaminy i statuty pracy.

Uznanie Konstytucji za ustawę naczelna oznacza, że wszystkie akty prawne muszą być

z nią zgodne.

Najważniejszym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy. Zasady prawa pracy zawarte

w kodeksie pracy stanowią wytyczne do opracowania nowych rozwiązań prawnych
i podstawę do interpretacji pozostałych źródeł prawa pracy. Kodeks pracy uzupełniają liczne
akty wykonawcze: rozporządzenia Rady Ministrów oraz rozporządzenia i uchwały
poszczególnych ministrów, uchwały Rady Ministrów i Prezydium Sejmu.

Rozporządzenia znajdują się w Dzienniku Ustaw a uchwały i zarządzenia w Monitorze

Polskim. Niektóre zarządzenia poszczególnych ministrów znajdują się Dziennikach
Urzędowych (Biuletynach) poszczególnych resortów.
Kodeks pracy obowiązuje od 1 stycznia 1975 r. Od tego czasu wprowadzono w nim szereg
zmian, które noszą nazwę nowelizacji. Nowelizacja dostosowuje prawo pracy do zmieniającej
się

sytuacji

gospodarczo-politycznej.

Obecnie

obowiązują

przepisy

zawarte

w znowelizowanym kodeksie pracy uwzględniającym zmiany wynikające z ustawy z dnia 14
listopada 2004 r. o zmianie ustawy (Dz. U. Nr 213, poz. 208). Zmiany te dostosowują polskie
prawo pracy do dyrektyw socjalnych Unii Europejskiej a zwłaszcza do kluczowej Dyrektywy
Ramowej 89/391/EWG, która ustanawia serię ogólnych zasad postępowania w dziedzinie
ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracy. Przepisy kodeksu pracy oraz aktów wykonawczych
do tej ustawy charakteryzują się tym, że mają one charakter prawa bezwzględnie
obowiązującego. Nie może, więc zaistnieć taka sytuacja, że pracodawca uzgadnia
z pracownikiem odstępstwo od jakiegoś obowiązku. Ustalenie właściwego znaczenia
obowiązujących przepisów, czyli wykładnia prawa należy do:
–

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej (wydawania wyjaśnień i wytycznych);

–

Sądu Najwyższego (ustalanie wytycznych orzecznictwa w sprawach roszczeń
pracowników, odpowiedzi na pytania prawne, rozstrzyganie poszczególnych praw).

Regulamin pracy normuje organizację i porządek wewnętrzny w zakładzie pracy oraz
obowiązki pracowników i pracodawców. Regulamin pracy określa między innymi: rozkład
czasu pracy, czas i miejsce wypłaty wynagrodzenia oraz zasady bhp. Szczegółowe treści
regulamin pracy zawarte są w art. 104 kodeksu pracy. Tworzone w zakładach regulaminy
i statuty nie mogą być mniej korzystne dla pracownika niż przepisy zawarte w Kodeksie
pracy i innych ustawach i aktach wykonawczych.

Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika

Prawa i obowiązki pracodawcy oraz pracownika zawarte są w dziale czwartym Kodeksu

pracy natomiast rozwinięcie tych przepisów znajduję się w przepisach innych działów
Kodeksu pracy lub w ustawach i rozporządzeniach Rady Ministrów lub poszczególnych
ministrów.

Prawa pracodawcy:
1)

swoboda w doborze pracownika,

2)

wprowadzanie sankcji wobec pracownika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Każdy pracownik ma prawo do:

1)

swobody nawiązywania stosunków pracy,

2)

odpłatności pracy,

3)

równości wobec współpracowników (zakaz dyskryminacji),

4)

ochrony uprawnień wynikających z prawa pracy,

5)

wolności tworzenia i przystępowania do organizacji zawodowych,

6)

pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach,

7)

odstąpienia od wykonywania pracy (łącznie z oddaleniem się z miejsca zagrożenia, ale
pod

warunkiem

niezwłocznego

zawiadomienia

przełożonego

o

zaistniałych

okolicznościach i pozostania do jego dyspozycji) w przypadkach, gdy:

−−−−

warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,

−−−−

od pracownika wymagana jest szczególna sprawność, a jego stan psychofizyczny nie
zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób,

8)

rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracodawcy sytuacji, gdy:

−−−−

zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej
pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go do innej pracy,
odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje,

−−−−

pracodawca dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec
pracownika.

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do

poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub
umową o pracę.

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy,

przepisów bhp i ppoż. pracodawca może stosować: karę upomnienia lub nagany, za
nieprzestrzeganie przepisów bhp i ppoż., opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie
się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy, pracodawca
może również stosować karę pieniężną Nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bhp,
może również stanowić uzasadnioną przyczynę rozwiązania z pracownikiem umowy o pracę
bez wypowiedzenia z winy pracownika.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

W jakich aktach prawnych należy szukać rozporządzeń Rady Ministrów oraz
rozporządzeń poszczególnych ministrów?

2.

W jakich aktach prawnych należy szukać uchwał i zarządzeń poszczególnych ministrów?

3.

Czy regulamin pracy obowiązujący w zakładzie może być bardziej korzystny dla
pracownika w porównaniu z przepisami zawartymi w kodeksie pracy?

4.

Co oznacza stwierdzenie, że przepisy zawarte w kodeksie pracy mają charakter prawa
bezwzględnie obowiązującego?

5.

Kto ustala w razie sporu właściwe znaczenie obowiązujących przepisów?

6.

W jakich sytuacjach pracownik może odstąpić od wykonywania pracy?

7.

W jakich sytuacjach pracodawca ma prawo do rozwiązania z pracownikiem umowy
o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ pojęcia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania zawartym w rozdziale 4.1,

2)

przyporządkować do podanych w kolumnie II określeń z zakresu bezpieczeństwa
i higieny pracy ich nazwy z kolumny I,

3)

wpisać w nawiasy litery odpowiadające dobranym nazwom.

a – Nowelizacja
b – Zasady bezpieczeństwa

i higieny pracy

c – Regulamin pracy
d – Czas pracy

1.

( ) istotny element stosunku pracy stanowiący
podstawę obliczania wynagrodzenia miarę
i wykonywanej pracy.

2.

( ) jest tworzony w zakładzie i nie może być mniej
korzystny dla pracownika niż przepisy zawarte
w Kodeksie pracy oraz innych ustawach i aktach
wykonawczych.

3.

( ) są to przepisy pozaprawne postępowania,
wynikające z przyjętych powszechnie prawidłowych
i bezpiecznych metod pracy ukształtowanych
w praktyce

4.

( ) dostosowuje prawo pracy do zmieniającej się
sytuacji gospodarczo-politycznej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Określ podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie bhp.

Zespół I: Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.
Zespół II: Podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp.
Zespół III: Podstawowe obowiązki osoby kierującej pracownikami w zakresie bhp.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

wyszukać w Internecie stronę podającą treść Kodeksu pracy,

2)

wyszukać w dziale IV Kodeksu pracy obowiązki będące tematem pracy zespołu
i wypisać z niego punkty dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

3)

wyszukać w Kodeksie pracy dział, w którym zawarto podstawowe obowiązki w zakresie
bhp i wypisać z niego obowiązki będące tematem pracy zespołu,

4)

uczestniczyć w tworzeniu plakatu.

Wyposażenie stanowiska pracy

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

komputer z dostępem do Internetu,

−−−−

materiały plastyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia

w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

wpisać adres http://www.abc.com.pl/serwis/publik.htm,

2)

znaleźć Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 180, poz. 1860),

3)

przeprowadzić analizę rozporządzenie pod katem podanych w tabeli pytań i wypełnić
tabelę 1, zaznaczając w niej znakiem X prawidłową odpowiedź oraz numer paragrafu
rozporządzenia.

Tabela do ćwiczenia 3

Nr

Problem

§

Tak Nie

1

Pracownik zatrudniony na stanowisku robotniczym zobowiązany jest do
uczestnictwa w szkoleniu okresowym nie rzadziej, niż co 5 lat.

2

Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć
instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.

3

Podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym
stanowisku jest sprawdzian wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy
zgodnie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy

−−−−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−−−−

arkusz ćwiczeniowy.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, co oznacza uznanie Konstytucji za ustawę naczelną?

2)

określić pojęcie „wykładnia prawa”?

3)

określić źródła prawa pracy?

4)

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?

5)

określić podstawowe obowiązki pracownika w zakresie bhp?

6)

wyszukać na stronach internetowych potrzebne Ci rozporządzenia?

7)

przeprowadzić analizę rozporządzeń w zakresie praw i obowiązków
pracownika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2. Czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe i niebezpieczne

występujące w procesie pracy

4.2.1.

Materiał nauczania

Ś

rodowisko pracy wywiera wpływ na organizm człowieka poprzez występujące w nim

czynniki: hałas, zapylenie powietrza, drgania mechaniczne, stres, organizacja stanowiska
pracy. Czynniki te mogą wywierać niekorzystny lub szkodliwy wpływ na samopoczucie
i zdrowie pracownika oraz na przebieg i efektywność procesu pracy.
Podleganie oddziaływaniu czynników szkodliwych związanych z wykonywaniem pracy
nazywamy narażeniem zawodowym.

Czynnik uciążliwy to czynnik niestanowiący zagrożenia dla zdrowia, ale utrudniający

pracę lub przyczyniający się do obniżenia zdolności do jej wykonywania. W zależności od
stopnia oddziaływania czynnik uciążliwy może stać się szkodliwym, a czynnik szkodliwy
niebezpiecznym. Zapylenie powietrza na hali produkcyjnej może być dla pracownika:

−−−−

uciążliwe, będzie on odczuwał niedogodności w postaci łzawienia oczu, ale jego
organizm przystosuje się do takich warunków i uruchomi fizjologiczne procesy
adaptacyjne,

−−−−

szkodliwe, zbyt wysokie stężenie pyłu w powietrzu może stać się przyczyną choroby
zawodowej,

−−−−

niebezpieczne, wytworzą się warunki do samozapłonu, wtedy czynnik niebezpieczny
może spowodować wypadek a w konsekwencji uraz ciała lub śmierć.

Zapylenie może występować w stężeniu niższym (równym) Najwyższemu

Dopuszczalnemu

Stężeniu

(NDS)

niewywołującym

ż

adnych

ujemnych

skutków

u pracownika. Taka sytuacja nie stwarza zagrożenia i powinniśmy do niej dążyć stosując
różne środki.

Czynnik niebezpieczny w procesie pracy to czynnik mogący spowodować, w przypadku
kolizyjnego zetknięcia się z nim, utratę zdrowia lub życia człowieka.

Rys. 1. Przykłady miejsc niebezpiecznych: a) sprzęgła tarczowego, b) koła zębatego,

c) napędu pasowego, d) koła zębatego i zębatki [5]

Rys. 2. Przykłady miejsc niebezpiecznych różnych mechanizmów: a) korbowodu, b) suwaka strugarki

poprzecznej, c) wystającego klina i wkrętu, d) ślimaka w obudowie, e) korby ręcznej [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

W procesach pracy mogą wystąpić zagrożenia:

–

spowodowane elementami ruchomymi i luźnymi (rys. 1),

–

spowodowane elementami ostrymi i wystającymi (rys. 2),

–

związane z przemieszczaniem się ludzi po terenie i drogach wewnątrzzakładowych oraz
drogach komunikacyjnych,

–

spowodowane poparzeniem o charakterze termicznym, chemicznym, w wyniku działania
prądu elektrycznego i skoncentrowanej energii promieniowania,

–

spowodowane porażeniem prądem elektrycznym,

–

spowodowane pożarem i wybuchem.

Tabela 1. Czynniki materialne tworzące środowisko pracy

Rzeczowe

Fizyczne

Chemiczne

Biologiczne

maszyny,
narzędzia,
urządzenia,
pomieszczenie pracy,
stanowisko pracy.

hałas, wibracje,
mikroklimat,
oświetlenie,
zapylenie powietrza,
różne rodzaje promieniowania,
barwa.

pary,
gazy,
aerozole.

bakterie,
wirusy.

Czynniki fizyczne

Oświetlenie

Oświetlenie jest to taki dobór światła, aby przy uzyskanym natężeniu światła (tabela 2)

oczy pracowały przy jak najmniejszego wysiłku. Natężenie to zależy od zastosowanego
rodzaju, rozmieszczenia i liczby źródeł światła oraz od sposobu wykorzystania światła
naturalnego poprzez usytuowanie stanowiska pracy w stosunku do okien i stosowania zasłon
lub żaluzji.

Tabela 2. Wymagania oświetleniowe wybranych stanowisk pracy wg PN-EN 12464-1

Rodzaj czynności

E

m

(lx)

UGR

L

Ra

Kucie swobodne

200

25

60

Kucie matrycowe

300

25

60

Spawanie

300

25

60

Prace przy maszynach do obróbki
drewna

500

19

80

Zgrubna i średnia obróbka
mechaniczna

300

22

60

Precyzyjna obróbka mechaniczna,
szlifowanie

500

19

60

Trasowanie, kontrola

750

19

60

Wyrób narzędzi, wzorników,
mechanizmów precyzyjnych

1000

19

80

E

m

(lx) - średnie eksploatacyjne natężenie oświetlenia UGR

L

- wskaźnik poziomu oświetlenia przykrego

powodowanego bezpośrednio przez oprawy oświetleniowe; Ra - ogólny wskaźnik oddawania barw.

Wpływ oświetlenia na komfort pracy jest znaczny szczególnie tam, gdzie wymagana jest

koncentracja i duże skupienie uwagi przy wykonywaniu zadań o dużych wymaganiach
wzrokowych. Na takich stanowiskach niedoświetlenie, wszelkiego typu zbędne refleksy
ś

wietlne, kontrasty oświetlenia i zbyt jaskrawe lampy pogarszają zdolność koncentracji,

samopoczucie, powodują zmęczenie narządu wzroku a nawet wpływają na stan zdrowia
pracowników. Niewłaściwe oświetlenie powoduje: szybsze zmęczenie, bóle głowy, łzawienie
i zaczerwienienie oczu, zmniejszenie ostrości widzenia, wrażliwości na kontrasty i szybkość
spostrzegania, a w konsekwencji na zwiększenie wypadkowości i obniżenie wydajności
pracy. Podstawowe parametry określające otoczenie świetlne podaje norma PN-EN 12464-1.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Są to:

−−−−

rozkład luminancji,

−−−−

natężenie oświetlenia,

−−−−

olśnienie,

−−−−

kierunkowość światła,

−−−−

oddawanie barw i postrzeganie barwy światła,

−−−−

migotanie,

−−−−

oświetlenie elektryczne uzupełniające światło dzienne.

Rozkład luminancji

Rozkład luminancji w polu widzenia wpływa na poziom adaptacji wzroku i tym samym

na widzialność zadania. Właściwie dobrana luminancja zapewnia ostrość widzenia, czułość
kontrastową i sprawność funkcji ocznych. Wygoda widzenia jest zapewniona poprzez
unikanie:

−−−−

zbyt wysokich luminancji, które mogą powodować wzrost olśnienia,

−−−−

zbyt wysokich kontrastów luminancji, które mogą powodować zmęczenie

−−−−

zbyt niskich luminancji i zbyt niskich kontrastów luminancji, przy których tworzy się
monotonne i niestymulujące środowisko pracy.

Powyższe wymagania powiązane są z adaptacyjnymi właściwościami wzroku ludzkiego.

W sytuacji zbyt zróżnicowanej luminancji otoczenia oczy muszą się adaptować się do

różnych poziomów światła, co jest męczące.
Natężenie oświetlenia

Poziom natężenia oświetlenia i jego rozkład w polu zadania wzrokowego oraz jego

otoczeniu mają zasadniczy wpływ na to, jak szybko, bezpiecznie i wygodnie obserwator
dostrzeże i wykona zadanie wzrokowe.
Oświetlenie kierunkowe, modelowanie

Oświetlenie kierunkowe powinno być takie, aby nie tworzyły się ostre cienie, a kształty

obiektów były dobrze postrzegane. Modelowanie oświetlenia stosuje się w celu stworzenia
równowagi między światłem rozproszonym i kierunkowym. Jest ono ważnym kryterium
jakości oświetlenia praktycznie we wszystkich typach wnętrz. Ogólny wygląd wnętrza ulega
poprawie, gdy znajdujące się w nim elementy konstrukcyjne, osoby i przedmioty są
oświetlone w taki sposób, że ich kształt i faktura powierzchni są ukazane wyraźnie
i przyjemnie. Ma to miejsce, gdy światło dociera głównie z jednego kierunku, wówczas
cienie, tworzą się bez widocznego nieładu. Zastosowane oświetlenie nie może być jednak
zbytnio kierunkowe, bo będzie powodowało ostre cienie. Nie powinno być też zbyt
rozproszone, gdyż nie uzyska się wówczas efektów dobrego modelowania, a w konsekwencji
ś

rodowisko świetlne będzie nieciekawe i bez wyrazu.

Oddawanie barw

Do oświetlenia wnętrz, w których człowiek przebywa przez cały czas pracy, należy

stosować źródła światła zapewniające mu wygodę i dobre samopoczucie, przez oddawanie
w sposób naturalny i wierny barw przedmiotów i skóry ludzkiej, tak by oglądany człowiek
wyglądał atrakcyjnie i zdrowo. Wskaźnik oddawania barw – Ra obiektywnie informuje
o właściwościach oddawania barw przez źródło światła. Wartością maksymalną Ra jest 100.
Wartość Ra maleje wraz ze spadkiem jakości oddawania barw. Dlatego też źródła światła
o wskaźniku oddawania barw niższym niż 80 nie mogą być stosowane we wnętrzach, gdzie
ludzie pracują lub przebywają przez dłuższy czas.
Olśnieniem nazywa się przebieg procesu widzenia, przy którym występuje odczucie
niewygody lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów. Olśnienie (rys. 3) może
być wywołane jaskrawym źródłem światła (olśnienie bezpośrednie) lub odbiciem tego źródła
od powierzchni, na którą patrzymy (olśnienie pośrednie). Olśnienie bezpośrednie można

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

ograniczyć przez zastosowanie takich opraw oświetleniowych, które mają niską luminancję
w tych kątach, w których mogą być widziane przez obserwatora.

Rys. 3. Olśnienie na stanowisku pracy [oprac. własne]

Olśnienie odbiciowe można zmniejszyć
poprzez:

−−−−

poprawne rozmieszczenie opraw
oświetleniowych i miejsc pracy,

−−−−

stosowaniem powierzchni matowych,

−−−−

ograniczeniem luminancji opraw,

−−−−

powiększeniem powierzchni
ś

wiecących oprawy,

−−−−

stosowaniem jasnego sufitu i jasnych
ś

cian.

Hałas to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe, uciążliwe lub szkodliwe

dźwięki oddziaływujące na narząd słuchu i inne zmysły człowieka, przeszkadzające
w wykonywaniu czynności lub utrudniające wypoczynek.

Zjawisko hałasu występuje niemal w każdym środowisku bytowania człowieka. Hałas,

charakteryzujący się wielką różnorodnością źródeł i powszechnością występowania, stanowi
zagrożenie dla zdrowia człowieka i jest narastającym problemem społecznym.

Sygnały i informacje ze środowiska odbierane i przetwarzane przez narząd słuchu

docierają do człowieka w postaci fal akustycznych. Organ słuchu człowieka wykrywa zmiany
ciśnienia ośrodka powodowane rozchodzeniem się fal akustycznych o częstotliwościach
w zakresie od 16 Hz do 16 kHz. Drgania akustyczne o częstotliwościach poniżej 16 Hz to
infradźwięki, a drgania akustyczne o częstotliwościach powyżej 16 kHz nazywane są
ultradźwięki. Fale akustyczne o częstotliwości 16 Hz do 20 000 Hz (drgań na sekundę)
człowiek odbiera jako dźwięki słyszalne.

Dźwięki w zależności od stopnia natężeniu i częstotliwości wpływają w sposób

pozytywny lub negatywny na stan psychiczny człowieka. Dźwięki mogą przeszkadzać,
wywoływać przykre odczucia słuchowe i oddziaływać szkodliwie na zdrowie ludzkie. Ta
szkodliwość wzrasta ze wzrostem natężenia dźwięku i zwiększeniem częstotliwości.
Zagrożenie dla zdrowia człowieka stanowią wszystkie rodzaje dźwięków (słyszalne,
ultradźwięki, infradźwięki) i dlatego też dla każdego rodzaju hałasu są ustalane
i wprowadzane normatywy higieniczne określające jego dopuszczalne wartości na
stanowiskach pracy.

Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku określa rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 29 lipca 2004 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr
178, poz. 1841), wartością równoważnego poziomu dźwięku A dla przedziału czasu
odniesienia.

Tabela 3. Fizjologiczne ubytki słuchu

Wiek człowieka

Ubytek słuchu

20 lat

1.3 dB

30 lat

7.4 dB

40 lat

12.7 dB

50 lat

18.0 dB

60 lat

27.4 dB

70 lat

36.7 dB

80 lat

44.0 dB

W

tabeli

3

przedstawiono

wartości

naturalnych ubytków słuchu (w zależności
od

wieku

człowieka),

które

należy

uwzględnić przy określaniu ubytku słuchu
kwalifikowanego

jako

zawodowe

uszkodzenie słuchu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Skutki oddziaływania hałasu na organizm człowieka

Hałas działa na: narząd słuchu i na cały organizm człowieka. Działanie na narząd słuchu

to:

−−−−

czasowe lub trwałe obniżenie progu słyszalności,

−−−−

zmiany patologiczne ucha,

−−−−

uszkodzenie mechaniczne narządu słuchu (przy 140 dB pęka błona bębenkowa w wyniku
działania dużego ciśnienia akustycznego),

Hałas powoduje w organizmie ludzkim wiele efektów pozasłuchowych takich jak:

−−−−

zmianę rytmu oddychania,

−−−−

skurcz drobnych naczyń tętniczych, co powoduje zmianę ciśnienia tętniczego krwi,

−−−−

zakłócenia wzroku – ograniczenie pola widzenia i upośledzenie w odróżnianiu barw,

−−−−

odruchowe napięcie mięśni,

−−−−

zmniejszenie funkcji wydalniczej ślinianek i błony śluzowej żołądka, co upośledza
procesy trawienne oraz powoduje brak łaknienia,

−−−−

bezsenność, bóle i zawroty głowy,

−−−−

zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego – obniżenie precyzji ruchów, wydłużanie
czasu reakcji prostej, przyspieszenie czasu odczuwania zmęczenia,

−−−−

zakłócenie pracy układu hormonalnego zwłaszcza nadnerczy i przysadki mózgowej,

−−−−

zaburzenia w przemianie węglowodorów, tłuszczów i białek,

−−−−

zwiększenie zawartości cukru we krwi.

Zakłócenie czynności psychicznych spowodowane oddziaływaniem hałasu może być

przyczyną odczuwania niepokoju i lęku, wywołujących w niektórych sytuacjach agresję.

Społeczne skutki oddziaływania hałasu to między innymi:

−−−−

obniżenie sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy,

−−−−

negatywny wpływ na możliwość komunikowania się,

−−−−

obniżenie sprawności uczenia się i nauczania,

−−−−

negatywny wpływ na kształtowanie się i rozwój umysłowy dzieci,

−−−−

powodowanie lokalnych napięć i kłótni między ludźmi,

−−−−

zwiększenie negatywnych uwarunkowań w pracy i komunikacji, powodujących wypadki,

−−−−

rosnąca liczba osób z obniżoną słyszalnością.

Czynniki chemiczne

Czynniki chemiczne w środowisku pracy to substancje i preparaty, które w zależności od

stężenia i innych warunków panujących na stanowisku pracy mogą być niebezpieczne lub
szkodliwe dla człowieka. (tabela 5b). Substancje te w warunkach narażenia zawodowego
mogą, być wchłaniane przez drogi oddechowe, skórę i błony śluzowe oraz przewód
pokarmowy. Kiedy dawka wchłoniętych przez organizm substancji chemicznych przewyższa
określone granice, wtedy następuje zatrucie. Zatrucia ze względu na dynamikę przebiegu,
mechanizm oraz działanie substancji chemicznej na organizm, dzielimy na:

−−−−

ostre o dużej dynamice objawów klinicznych (wysoka temperatura, omdlenia, wymioty,
utrata przytomności),

−−−−

podostre, szkodliwe zmiany w organizmie występują w sposób mniej gwałtowny,

−−−−

przewlekłe szkodliwe zmiany w organizmie postępują wolno, początkowo prawie
niezauważalnie mogą się objawić nawet po kilku latach.

Reakcja

organizmu

na

substancję

chemiczną

zależy

od

jej

właściwości

fizykochemicznych, drogi wchłaniania, dawki, ogólnego stanu zdrowia, odżywiania, płci,
wieku osoby narażonej i od czynników zewnętrznych: temperatury, okresu narażenia,
wilgotności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Gdy organizm jest narażony na dwie lub więcej substancji chemicznych, ich działanie

może być:

−−−−

niezależne – łączny efekt działania pozostaje taki sam, jak w przypadku narażenia na
każdą substancję osobno, ponieważ substancje te mają różne mechanizmy działania,

−−−−

sumujące (addytywne) – gdy substancje posiadają takie same mechanizmy działania,

−−−−

synergistyczne, gdy następuje nasilenie działania toksycznego jednej substancji przez
drugą,

−−−−

antagonistyczne, gdy następuje osłabienie lub zniesienie toksycznego działania jednej
substancji przez drugą.

Substancja
szkodliwa

Substancja
toksyczna

Substancja
wybuchowa

Substancja
utleniająca

Produkt
niebezpieczny
dla środowiska

Rys. 4. Wybrane znaki i symbole oznaczające kategorie bezpieczeństwa [opracowanie własne]

Czynniki chemiczne klasyfikuje się wg następujących kategorii: skrajnie łatwo palne,

wysoce łatwo palne, wybuchowe, utleniające, bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, żrące,
drażniące, uczulające, rakotwórcze, mutagenne, działające szkodliwie na rozrodczość,
niebezpieczne dla środowiska (rys. 4).

Pyły przemysłowe

Pyły przemysłowe są to cząstki ciał stałych, powstałe w wyniku procesów

technologicznych,

o

ś

rednicy ziaren do 100 µm, które mogą przez pewien czas pozostawać

w stanie zawieszonym w rozpraszającym je powietrzu.

Tabela 4. Źródła emisji pyłów w pomieszczeniach pracy

Przykładowe procesy

wytwarzania

i przemieszczania

produktów

obróbki

materiałów

w których pył jest

czynnikiem

roboczym

pylenia

bezpośredniego

pylenia

wtórnego

mielenie,
kruszenie przesiewanie,
mieszanie,
transport ciał sypkich.

skrawanie,
ostrzenie,
szlifowanie,
polerowanie,
spawanie i cięcie,
spalanie.

malowanie
natryskowe,
metalizacja,
grafitowanie,
ochrona roślin.

niezwiązanego
z procesami
technologicznymi:
zanieczyszczenie
atmosfery,
utlenianie.

unoszenie się
pyłów
z powierzchni
maszyn,
ś

cian,

podłogi.

Pyły są jednym z podstawowych zagrożeń występujących w przemyśle. (tabela 4, 5)

Działanie pyłów na organizm ludzki może być przyczyną chorób zawodowych. Stopień
szkodliwości oddziaływania pyłu przemysłowego na organizm ludzki i dobór środków
ochrony zbiorowej i indywidualnej zależy od następujących parametrów:

−−−−

rodzaju i własności pyłów wynikających z własności substancji, z których powstały,

−−−−

wielkości poszczególnych cząstek, respirabilne o średnicy poniżej 7

µ

m mogą

przedostawać się do obszaru wymiany gazowej płuc i zalegać tam przez dłuższy okres,

−−−−

jego stężenia w powietrzu,

−−−−

czasu narażenia pracownika,

−−−−

rozpuszczalności pyłu w płynach ustrojowych człowieka,

O

Xn

T

E

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

−−−−

kształtu cząstek zależnego od ich struktury krystalicznej,

−−−−

zawartości wolnej krystalicznej krzemionki, powodującej rozwój tkanki łącznej i zmiany
nowotworowe w płucach,

−−−−

właściwości wybuchowe,

−−−−

ładunek elektrostatyczny.

Tabela 5a. Klasyfikacja oddziaływania biologicznego pyłów ze względu na średnicę cząstek

Średnica

cząstek (

µµµµ

m)

Zdolność cząstek do przenikania

i zatrzymywania się w płucach człowieka

Skutki zdrowotne

Do 0,2
(ultrapyły)

Zdolne do przenikania i zatrzymywania się w płucach.

Pylica (różne odmiany), rak

dróg oddechowych.

0,2–5,0

Z łatwością przenikają do płuc i często w nich występują.

Zmiany chorobowe

w płucach, rozedma płuc.

5,0–10,0

Mogą przenikać do płuc, ale występują w nich rzadko.

Przewlekłe obrzęki, kaszel,

zapalenie płuc, astma.

10,0–50,0

Zazwyczaj nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych
drogach oddechowych i oskrzelach, skąd są wydalane.

Astma, uczulenia, zapalenie

oskrzeli, kaszel.

Ponad 50,0

Nie przenikają do płuc, zatrzymują się w górnych drogach
oddechowych i oskrzelach, skąd z łatwością są wydalane.

Podrażnienia, uczulenia.

Tabela 5b. Zagrożenia występujące podczas montażu i naprawy sprzętu optycznego

Czynniki środowiska pracy i oraz ich możliwe skutki dla zdrowia

Czynniki mogące powodować

wypadki:

Czynniki fizyczne:

Czynniki chemiczne i pyły:

−−−−

urządzenia mechaniczne –
możliwość urazów palców i dłoni,

−−−−

ostre narzędzia i stłuczone szkło –
możliwość urazów w wyniku
ukłucia, przecięcia, przekłucia,

−−−−

odłamki szkła powstające podczas
szlifowania - możliwość urazów
oczu,

−−−−

gorące powierzchnie, gorąca para
wodna – możliwość poparzeń,

−−−−

czynność umieszczania soczewek
okularowych w oprawki i inne,
podobne operacje – możliwość
urazów w wyniku przyszczypnięcia
palców,

−−−−

rozpuszczalniki zawarte w klejach
i środkach czyszczących –
możliwość podrażnienia skóry,

−−−−

prąd elektryczny – możliwość
porażenia w przypadku wadliwie
działającego sprzętu elektrycznego.

−−−−

niedostateczne
oświetlenie, zwłaszcza
w pomieszczeniach bez
naturalnego oświetlenia
– możliwość pogorszenia
ostrości wzroku,

−−−−

szkodliwe dla zdrowia
"światło niebieskie" –
możliwość negatywnych
skutków zdrowotnych
w przypadku pracy
z oftalmoskopem
Promieniowanie
laserowe – możliwość
napromieniowania
Promieniowanie
ultrafioletowe –
możliwość uszkodzenia
skóry i oczu,

−−−−

halas.

−−−−

dymy środków chemicznych
używanych do barwienia szkieł –
możliwość zatrucia oraz chorób układu
oddechowego,

−−−−

dymy powstające podczas procesu
lutowania – możliwość chorób układu
oddechowego Rozpuszczalniki i inne
substancje chemiczne w postaci par -
możliwość podrażnienia błon
ś

luzowych, skóry, powstania astmy jak

również chorób zatok i nosa,

−−−−

substancje chemiczne takie jak kleje
(zwłaszcza na bazie żywic
epoksydowych), rozpuszczalniki,
detergenty, środki antyseptyczne, leki,
preparaty używane do barwienia szkieł
– możliwość chorób skóry, w tym
uczuleniowych Lateks - możliwość
uczulenia (wstrząsu, astmy, zapalenia
skóry) w zetknięciu z lateksowymi
rękawicami lub innymi lateksowymi
materiałami medycznymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na czym polega różnica między oddziaływaniem czynników szkodliwych, uciążliwych
i niebezpiecznych, na pracownika w środowisku pracy?

2.

Na czym polega szkodliwe oddziaływanie hałasu na organizm ludzki?

3.

W jaki sposób klasyfikuje się substancje chemiczne ze względu na kategorię
niebezpieczeństwa?

4.

Jakie zagrożenia powoduje pył powstający podczas obróbki szkła?

5.

Jakie miejsca niebezpieczne możesz wskazać w sprzęgle tarczowym?

6.

Jakie zagrożenia mogą wystąpić podczas montażu i naprawy sprzętu optycznego?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ dopuszczalny poziom hałasu na różnych stanowiskach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

podać na podstawie normy dopuszczalny poziom hałasu na stanowiskach znajdujących
się w:

−−−−

kabinie bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej,

−−−−

pomieszczeniu do wykonywania prac precyzyjnych,

−−−−

biurze projektowym,

2)

określić skutki przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu na każdym z tych
stanowisk.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

PN-N-01307:1994.

Ćwiczenie 2

Opisz zagrożenia występujące na stanowisku pracy przedstawionym na rysunku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć film „Czynniki szkodliwe i niebezpieczne w środowisku pracy”,

2)

odpowiedzieć na następujące pytania:

−−−−

Jakie zagrożenia występują na stanowisku przedstawionym na rysunku?

−−−−

Dlaczego spożywanie posiłków i napojów w miejscach, gdzie stosuje się substancje
chemiczne jest niebezpieczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rysunek do ćwiczenia 3 [1, s. 17]

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

rozpoznać zagrożenia występujące w środowisku pracy?

2)

określić miejsca niebezpieczne w różnych mechanizmach?

3)

określić dopuszczalny poziom hałasu na różnych stanowiskach
pracy?

4)

określić obowiązki pracodawcy związane z wymaganiami bhp
dotyczące stanowisk narażonych na działanie hałasu?

5)

określić od jakich czynników zależy reakcja organizmu na substancję
chemiczną?

6)

określić zagrożenia występujące podczas montażu i naprawy sprzętu
optycznego?

7)

określić podstawowe parametry określające otoczenie świetlne?

8)

określić zagrożenia występujące przy obróbce szkła?

9)

określić na czym polega różnica w oddziaływania biologicznym
pyłów o różnej średnicy cząstek?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy

4.3.1.

Materiał nauczania

Ustawy, rozporządzenia i normy zawierają wymagania zapewniające bezpieczeństwo

i higienę pracy między innymi w zakresie:

−−−−

obiektów budowlanych i pomieszczeń pracy,

−−−−

ochrony przeciwpożarowej,

−−−−

maszyn i innych urządzeń technicznych,

−−−−

eksploatacji instalacji i urządzeń elektroenergetycznych,

−−−−

urządzeń ciśnieniowych,

−−−−

urządzeń transportowych,

−−−−

substancji chemicznych oraz procesów pracy szczególnie szkodliwych dla zdrowia lub
niebezpiecznych,

−−−−

wentylacji,

−−−−

ogrzewnictwa,

−−−−

obróbki metali,

−−−−

obróbki drewna,

−−−−

sprzętu ochrony osobistej,

−−−−

narzędzi ręcznych o napędzie elektrycznym.

Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń
higieniczno-sanitarnych

Zgodnie z § 20

rozporządzenia

Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września

1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy:
1)

wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż:
3 m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia;
3,3 m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

2)

Wysokość pomieszczeń, o których mowa w ust. 1, może być obniżona w przypadku
zastosowania klimatyzacji – pod warunkiem uzyskania zgody państwowego
wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

3)

Wysokość określona w ust. 1 pkt 1 może być zmniejszona do 2,5 m w świetle:

−

jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników, a na
każdego z nich przypada co najmniej po 15 m

3

wolnej objętości pomieszczenia lub

−

w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości mieszczącym
się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych pracach nie występują pyły
lub substancje szkodliwe dla zdrowia, hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości
poziomu dźwięku w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach,
a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m

3

wolnej objętości

pomieszczenia (do 2,2 m w świetle – w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku
ulicznym, dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli
otwartej do większego pomieszczenia).

4)

Wysokość pomieszczenia czasowej pracy nie może być mniejsza niż:

−−−−

2,2 m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia;

−−−−

2,5 m w świetle – jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace powodujące
występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne w zakładzie pracy to: ustępy, szatnie odzieży

własnej pracowników, szatnie odzieży roboczej i ochronnej, umywalnie i pomieszczenia
z natryskami, pomieszczenia do wypoczynku, prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży
roboczej i ochronnej, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników, jadalnie.

Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym

odbywa się praca, albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które
w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń pracy powinno być również
ogrzewane (wymóg ten nie dotyczy pomieszczeń higieniczno sanitarnych dla pracowników
zatrudnionych na otwartej przestrzeni poza terenem zakładu pracy).

Wymagania ergonomii w organizacji stanowiska pracy

Ergonomia (z greckiego: ergon – praca; nomos – prawo, zasada) jest dziedziną wiedzy

zajmującą się przystosowaniem maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi, stanowisk
roboczych i fizycznego środowiska pracy do psychofizycznych cech, możliwości i potrzeb
człowieka. Ergonomia w odróżnieniu od ochrony pracy i bezpieczeństwa pracy zajmuje się
nie tylko zabezpieczeniem pracownika przed chorobami zawodowymi i wypadkami, lecz
także przed uciążliwościami oraz przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów
człowieka.

Higiena pracy jest to działanie zmierzające do uchronienia pracownika od utraty

zdrowia, co może nastąpić w wyniku oddziaływania różnych czynników związanych
z charakterem pracy oraz materialnym i społecznym środowiskiem pracy.

Ergonomia jest typową gałęzią wiedzy interdyscyplinarnej, łączy, bowiem elementy nauk

o człowieku oraz nauk techniczno-organizacyjnych takich jak: fizjologia pracy, medycyna
pracy, socjologia pracy, psychologia pracy, organizacja pracy, pedagogika pracy,
antropologia, urbanistyka, inżynieria budownictwa, inżynieria transportu, inżynieria maszyn,
technologia, ochrona środowiska, estetyka, bionika, prawo.

Dostosowanie stanowiska pracy do cech psychofizycznych pracownika wymaga analizy

między innymi następujących elementów:

−−−−

przestrzeni pracy, która powinna zapewniać wygodny i bezpieczny dostęp do maszyny,
materiałów i narzędzi oraz takie rozmieszczenie materiałów i narzędzi, aby zapewnić
ustaloną kolejność ruchów,

−−−−

pozycji przy pracy, zajmowanej podczas wykonywania różnych czynności
zawodowych, która powinna w jak najmniejszym stopniu powodować obciążenie
statyczne mięśni,

−−−−

siedzisk i mebli profesjonalnych, które powinny zapewniać prawidłową pozycję ciała
przy pracy w pozycji siedzącej,

−−−−

aktywności ruchowej, ograniczonej przez zastosowanie maszyn wyręczających
człowieka nie tylko przy ciężkiej pracy fizycznej, ale także przy pracach wymagających
niewielkiego wysiłku fizycznego, co w efekcie prowadzi do zagrożenia zdrowia
pracownika,

−−−−

monotonii i monotypii pracy, ograniczającej naturalną mięśniową ruchliwość człowieka
przy jednoczesnym jednostronnym obciążeniu niektórych grup mięśni,

−−−−

wpływu czynników środowiska pracy (hałasu, oświetlenia i różnego rodzaju
promieniowania, zapylenia powietrza, mikroklimatu).

Ergonomia postawy przy pracy

Zasadniczymi postawami ciała przy pracy są postawy: stojąca i siedząca.

Najkorzystniejsze, szczególnie, gdy praca charakteryzuje się małą ruchliwością, jest takie
zaprojektowanie stanowiska i procesu pracy, aby pracownik mógł przyjmować pozycję
naprzemienną: siedząco-stojącą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Podczas wykonywania prac w pozycji stojącej, wysokość płaszczyzny stanowiska pracy

uzależniona jest od rodzaju wykonywanej pracy. Dla lekkiej pracy montażowej lub kontroli
produktu wysokość ta powinna być wyższa niż dla prac wymagających manipulowania
ciężkimi przedmiotami. (rys. 5)

Rys. 5. Organizacja stanowiska pracy człowieka w pozycji stojącej (mężczyzny) – według Stiera [7, s. 122]

A – poziom urządzeń kontrolno-pomiarowych, które należy obserwować, B – wysokość, na jakiej powinny

znajdować się narzędzia podczas pracy maszyny, C – wysokość wykonywania prac ręcznych bez potrzeby

dokładnej kontroli wzrokowej, ze swobodą ruchu, D – poziom wykonywania pracy przy manipulowaniu

ciężkimi przedmiotami

a)

b)

Rys. 6. Podnoszenie ciężarów: a) – niewłaściwe trzymanie przedmiotu prowadzi do zwiększenia statycznego

obciążenia mięśniowego obu ramion, b) – właściwy sposób dźwigania

[3 s. 118]

Na wielkość obciążenia na człowieka przy podnoszeniu ciężarów ma wpływ nie tylko

masa podnoszonego przedmiotu, ale także pozycja ciała przyjmowana podczas tej czynności
(rys. 6, 7, 8, 9).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

a)

b)

c)

Rys. 7. Właściwe dźwiganie zapobiega wypadkom uszkodzenia kręgosłupa w pracy. a) – dźwiganie przedmiotu

o masie 25 kg przy wyprostowanych kolanach obciąża kręgosłup 550 kg; b) – przedmiot umieszczony nieco

bliżej stóp w przysiadzie obciąża kręgosłup 300 kg; c) – właściwa pozycja przy dźwiganiu tego ciężaru

obciąża kręgosłup tylko 150 kg [3 s. 122]

Stanowiska pracy w pozycji siedzącej

Pozycja siedząca jest zalecana na stanowiskach, na których praca stawia niewielkie

wymagania siłowe, gdzie nie jest konieczne przemieszczanie się pracownika, natomiast
wymagana jest znaczna precyzja ruchów o optymalnym zasięgu. Typowymi stanowiskami
pracy w tej pozycji są stanowiska montażu ręcznego, stanowiska operatorów, dyspozytorzy,
stanowiska pracy umysłowej i biurowej.

Pozycja siedząca jest najmniej męczącą, ale wiąże się z nią kilka istotnych uciążliwości:

−−−−

mięśnie utrzymujące pozycję ciała są poddane obciążeniu statycznemu (obciążenie
uznane za szczególnie niekorzystne),

−−−−

monotypowość ruchów i czynności,

−−−−

obciążenie wzroku,

−−−−

stres psychospołeczny.
Obciążenia i uciążliwości spowodowane przyjmowaniem pozycji siedzącej stanowią

przyczynę szeregu dolegliwości zdrowotnych i schorzeń takich jak:

−−−−

bóle mięśni obciążonych czynnościami zawodowymi lub utrzymywaniem pozycji ciała,

−−−−

ograniczenia ruchowe wywołane sztywnieniem mięśni i bólami,

−−−−

zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa,

−−−−

drętwienie, mrowienie i bóle nóg związane z zaburzeniami krążenia krwi w naczyniach
krwionośnych podudzi,

−−−−

zmęczenie wzroku.
Zachowanie prawidłowej pozycji siedzącej przy pracach lekkich wymaga, aby:

−−−−

ciężar ciała spoczywał głównie na guzach kulszowych, górnej części ud i na stopach,

−−−−

przy pewnych rodzajach pracy ciężar ciała może być częściowo przenoszony na lędźwie
i częściowo na przedramię,

−−−−

stopy całą powierzchnią opierały się na podnóżku, kąt między podudziem a stopą nie
powinien być mniejszy niż 90°,

−−−−

uda i podudzia tworzyły również kąt nie niniejszy niż 90°,

−−−−

głowa mogła być lekko pochylona do przodu; odległość oczu od pola pracy lub
obrabianego przedmiotu powinna wynosić 30 do 40 cm.

Przy długotrwałej pracy z komputerem mogą wystąpić nawet u bardzo młodych ludzi:

syndrom RSI (Repetitive Strain-Injury Syndrom) – zespół urazów wynikających
z chronicznego przeciążenia organizmu; objawia się przewlekłymi bólami ramion,
przedramion, przegubów i dłoni,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

syndrom SBS (Sick-Building Syndrome) – odczuwalne trudności w oddychaniu
powodowane ciągłym przebywaniem w klimatyzowanych pomieszczeniach, spotęgowane
dodatkowo oparami substancji chemicznych pochodzących z mebli i tworzyw sztucznych,
zapachami tuszów stosowanych w urządzeniach drukujących, ozonem pochodzącym
z drukarek laserowych,
stres psychologiczny – uczucie ciągłego napięcia wynikającego z łącznego oddziaływania
wszystkich uciążliwości związanych z pracą przy stanowisku komputerowym.

Rys. 8. Nieprawidłowe dźwiganie ciężaru może
doprowadzić do szkodzenia wiązadeł kręgosłupa
i tzw. jądra galaretowatego, znajdującego się między
kręgami. Uszkodzenie wiązadeł i galaretowatego jądra
nastąpiło w przestrzeni międzykręgowej „Z” [3, s. 123]

Rys.

9.

Prawidłowe,

doraźne

podnoszenie

przedmiotu o masie nie większej niż 50 kg
równomiernie uciska kolumnę kręgosłupa, a ciśnienie
równomiernie rozkłada się na „amortyzujące”
powierzchnie międzykręgowe „D” [3, s. 123]

Zagrożenia występujące przy pracy z komputerem ogranicza się poprzez zastosowanie

zasad ergonomii przy pracy zawartych w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposażonych w monitory ekranowe.

Czynniki ergonomiczne, psychospołeczne i związane z organizacją pracy montażu
i naprawą sprzętu optycznego i optoelektronicznego to:

−−−−

wymuszona pozycja ciała w czasie pracy (siedząca, w przodopochyleniu), wykonywanie
czynności powtarzalnych – możliwość dolegliwości bólowych wynikających
z przeciążenia układu mięśniowo-szkieletowego,

−−−−

powtarzające się urazy w obrębie nadgarstka – możliwość powstania zespołu cieśni
nadgarstka,

−−−−

bezpośredni kontakt z klientami– możliwość stresu psychicznego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

W jakich dokumentach prawnych zawarte są wymagania zapewniające bezpieczeństwo
i higienę pracy?

2.

Od czego wymagania bhp uzależniają są parametry pomieszczeń?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

3.

Jaki jest najkorzystniejszy sposób, ze względu na przyjmowaną pozycję, zaprojektowania
stanowiska i procesu pracy, przy pracach charakteryzujących się małą ruchliwością?

4.

W jaki sposób należy prawidłowo podnosić ciężary?

5.

Jakie uciążliwości związane są z wykonywaniem pracy w pozycji siedzącej?

6.

Na czym polega prawidłowy sposób siedzenia przy wykonywaniu lekkich prac
montażowych?

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, na podstawie wyników pomiarów podanych w tabeli, czy warunki pracy

w pomieszczeniu o wymiarach 14 m x 25 m i wysokości 5 m, w którym pracuje jedną zmianę
6 pracowników, wykonujących precyzyjną obróbkę mechaniczną,

są zgodne z wymaganiami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z treścią materiału nauczania 4.3.1

2)

zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi oświetlenia pomieszczeń pracy (tabela 3
w materiale nauczania 4.2.1),

3)

zapoznać

się

z

wymaganiami

dotyczącymi

natężenia

dźwięku

zawartymi

w rozporządzeniu

w sprawie bhp przy pracach związanych z narażeniem na hałas,

4)

zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi temperatury pomieszczenia pracy zawartymi
w rozporządzeniu,

w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

5)

ocenić czy warunki pracy w są zgodne z wymaganiami,

6)

wpisać dane z zadania do tabeli,

7)

wpisać wymaganie dotyczące każdego z podanych czynników,

8)

dokonać oceny spełnienia wymagań bhp w tabeli wg wzoru dotyczącego pyłów.

Tabela do ćwiczenia 1

Lp.

Warunki pracy

Ocena

Czynnik

Dane z pomiaru

Wymagania Wymagania

1

Natężenie oświetlenia

520 lx

500 lx

spełnione

2

Współczynnik równomierności

0,50

3

Temperatura

19

o

C

4

Poziom natężenia dźwięku exp. 8 h 93 dB

5

Powierzchnia pomieszczenia

6

Wysokość pomieszczenia

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

−−−−

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub
drgania mechaniczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

Ćwiczenie 2

Określ dopuszczalne wartości masy przemieszczanych przedmiotów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Internecie rozporządzenie Ministra Pracy i polityki Społecznej z dnia
14 marca 2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach
transportowych (Dz. U. z roku 2000 r. Nr 26, poz. 313 ze zmianami),

2)

określić, dopuszczalne masy przemieszczanych przedmiotów przy podanych sytuacjach,

3)

wpisać określone dane do tabeli.

Tabela do ćwiczenia 2

Lp.

Przemieszczanie przedmiotów

Masa nie może
przekraczać kg

1.

przez mężczyznę przy pracy stałej

2.

przez mężczyznę przy pracy dorywczej

3.

przez mężczyznę przy przetaczaniu ręcznie przedmiotów po terenie poziomym

5.

zespołowo przez mężczyzn przy pracy stałej

6.

zespołowo przez mężczyzn przy pracy dorywczej

7.

przez kobietę przy pracy stałej

8.

przez kobietę przy pracy dorywczej

9.

przez kobietę przy pracy przy przewożeniu na taczkach 2-kołowych

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

komputer z dostępem do Internetu,

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 3

Zorganizuj stanowisko komputerowe zgodnie z zasadami bhp i ergonomii pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wykonać polecenia zamieszczone w przedstawionych poniżej etapach,

2)

zastosować zmiany, które zmniejszą uciążliwość pracy na tym stanowisku,

3)

odpowiedzieć w arkuszu ćwiczeniowym na następujące pytania:
–

Jakie uciążliwości wiążą się z wykonywaniem pracy na stanowisku komputerowym?

–

Jakie problemy zdrowotne mogą wystąpić u osób pracujących przez kilka lat na
stanowisku komputerowym?

–

W jaki sposób możemy zmniejszyć lub wyeliminować uciążliwości na stanowisku
komputerowym?

4)

zapoznać się z treścią Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach
wyposażonych w monitory ekranowe i odpowiedz na następujące pytania:
–

Jaki jest cel zaleceń zawartych w rozporządzeniu w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe?

–

Czy twoje stanowisko komputerowe powinno spełniać wymagania tego
rozporządzenia?

–

W jaki sposób możesz wykorzystać rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

zmniejszenia uciążliwości występujących przy pracy na Twoim stanowisku
komputerowym?

–

Czy wszystkie punkty rozporządzenia mają zastosowanie do Twojego stanowiska?

–

Jaki prosty przyrząd pomiarowy będziesz musiał zastosować przy analizie
ergonomicznej Twojego stanowiska komputerowego?

–

W jaki sposób dokonasz analizy punktów, które dotyczą wygody użytkowania?

5)

ustalić punkty zamieszczone w załączniku do rozporządzenia, według których będziesz
analizował poszczególne elementy Twojego stanowiska komputerowego,

6)

skonsultować wybór z nauczycielem,

7)

wpisać wybrane punkty zamieszczone w załączniku do rozporządzenia do tabeli
w arkuszu ćwiczeń,

8)

dokonać oględzin i pomiarów odległości, analizowanego stanowiska,

9)

wpisać znak X: w rubryce TAK, jeśli wymaganie podane w rozporządzeniu jest spełnione
a w rubryce NIE, jeśli wymaganie nie jest spełnione,

10)

wpisać, po rozpatrzeniu wszystkich wybranych punktów zamieszczonych w załączniku
do rozporządzenia, do arkusza ćwiczeniowego treść wniosków, (jakie zmiany powinny
być wprowadzone a jeśli wszystkie wymagania są spełnione, że stanowisko nie wymaga
zmian),

11)

przedstawić propozycje zmian nauczycielowi,

12)

przeprowadzić podobną analizę w domu na swoim stanowisku komputerowym,

13)

sprawdzić po dokonaniu zmian czy będzie Ci się wygodniej pracowało,

14)

zapisać wnioski z pracy w domu w arkuszu ćwiczeniowym.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

Dziennik Ustaw z roku 1998 Nr 148, poz. 973,

−−−−

stanowisko komputerowe, na którym pracuje uczeń,

−−−−

liniał z dokładnością pomiaru 1 mm.

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy?

2)

określić wymagania bhp dotyczące pomieszczeń higieniczno-
sanitarnych?

3)

rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą oraz
przeciwdziałać im?

4)

zorganizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy
z monitorem komputerowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.4.

Ogólne zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych

warunków pracy

4.4.1.

Materiał nauczania

Polski system prawa pracy stawia na równi z normami prawnymi – zasady

bezpieczeństwa i higieny pracy. Tę równość głosi kodeks pracy jak i ustawa o Państwowej
Inspekcji Pracy. Najważniejsze zasady kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków
pracy to:
1.

Zasada stosowania środków służących zapewnieniu bezpiecznej i higienicznej pracy

−−−−

budowa maszyn i urządzeń całkowicie bezpiecznych dla człowieka,

−−−−

używanie przez pracowników odzieży ochronnej i sprzętu ochrony osobistej,

−−−−

wszechstronne przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pacy,

−−−−

urządzanie pomieszczeń pracy zapewniające zgodne z normami oświetlenie,
mikroklimat i inne warunki fizyczne oraz chemiczne, rozmieszczenie w nich maszyn
i urządzeń zapewniające odpowiednio szerokie przejścia i drogi transportowe,

−−−−

przystosowanie do potrzeb pracownika różnorodnych czynników psychospołecznych
ś

rodowiska (kultura stosunków międzyludzkich, motywacja do pracy),

−−−−

doskonalenie technologii pod kątem obniżania natężenia czynników szkodliwych
i uciążliwych w środowisku pracy,

2.

Zasada informowania pracownika o istniejących zagrożeniach: szkolenia i umieszczanie
w miejscach zagrożenia znaków ostrzegających (rys. 10, 11).

3.

Zasada zachowania przez pracownika ostrożności, wykorzystania doświadczenia
ż

yciowego do bezpiecznego wykonywania zadań czy sprawdzonych sposobów

racjonalnego wykonywania prostych czynności.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

m)

n)

Rys. 10. Wybrane znaki ostrzegające przed czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi, stosowane na stanowiskach
pracy: ostrzeżenie przed:

a)

niebezpieczeństwem zatrucia substancjami toksycznymi; b) substancjami żrącymi;

c) substancjami radioaktywnymi i promieniowaniem jonizującym; d) urządzeniami do transportu poziomego;
e) porażeniem prądem elektrycznym; f) silnym polem magnetycznym; g) promieniowaniem laserowym; h) śliską
nawierzchnią; i) promieniowaniem niejonizującym, j) ogólny znak ostrzegawczy, ostrzeżenie, ryzyko
niebezpieczeństwa; k) nie dotykać; l) nieupoważnionym wstęp wzbroniony; m) zakaz wnoszenia przedmiotów
z metali magnetycznych; n) zakaz wstępu dla osób z elektrostymulatorami serca

Strefa niebezpieczna

Strefa
zagrożenia

Strefa pośrednia

Strefa
bezpieczna

Ź

ródło promieniowania

elektromagnetycznego

Rys. 11. Znaki ostrzegawcze stosowane do określenia stref ochronnych

w otoczeniu źródła pola elektromagnetycznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Na każdym stanowisku pracy istnieją specyficzne dla niego zagrożenia i oprócz ogólnych

zasad bhp pracownik obowiązany jest do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa zawartych
w instrukcji stanowiskowej bhp. Regulaminy i instrukcje pracy zawierają zbiór zasad bhp,
oraz wybranych norm prawnych.

Zagrożenia mechaniczne

Zagrożenie mechaniczne jest definiowane przez normę europejską EN 292 jako

oddziaływanie wszelkich czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów
powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów
obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych albo płynnych.

Metody likwidacji lub ograniczanie zagrożeń mechanicznych:

−−−−

utrzymywanie maszyn w stanie technicznym zgodnym z wymaganiami aktualnych
przepisów i norm oraz stosowanie w zakresie i warunkach podanych w instrukcji obsługi
lub dokumentacji techniczno-ruchowej (DTR),

−−−−

wprowadzanie do eksploatacji wyłącznie maszyn, urządzeń oraz narzędzi oznaczonych
znakiem bezpieczeństwa (z aktualnym certyfikatem), jeśli znajdują się one w wykazie
wyrobów podlegających obowiązkowi zgłaszania do certyfikacji na znak bezpieczeństwa
lub posiadających deklarację zgodności z normami wprowadzonymi do obowiązkowego
stosowania,

−−−−

stosowanie osłon na ruchome i wirujące części maszyn oraz narzędzia skrawające,

−−−−

nie zdejmowanie osłon i innych urządzeń ochronnych,

−−−−

nie otwieranie osłon podczas ruchu maszyny,

−−−−

zapewnienie usytuowania osłon i innych urządzeń ochronnych w odległościach
bezpieczeństwa uniemożliwiających dostęp rąk i nóg oraz innych części ciała do stref
niebezpiecznych,

−−−−

dobre zamocowanie przedmiotu obrabianego,

−−−−

stosowanie właściwie dobranych narzędzi oraz w dobrym stanie technicznym,

−−−−

wyeliminowanie narzędzi niesprawnych,

−−−−

sprawdzenie i zapewnienie właściwego funkcjonowania elementów sterowniczych
(„Start” i „Stop”, wyłącznik awaryjny, wyłączniki krańcowe) oraz elementów
informacyjnych,

−−−−

zachowanie szczególnej ostrożności podczas czyszczenia, konserwacji i napraw
(wyłączenie zasilania),

−−−−

zapewnienie

właściwego

funkcjonowania

pozostałych

urządzeń

ochronnych

i zabezpieczających, łatwo dostępnych i odpowiednio oznakowanych,

−−−−

zachowanie szczególnej ostrożności podczas czyszczenia, konserwacji i napraw, poprzez
wyłączenie zasilania,

−−−−

stosowanie środków ochrony indywidualnej oraz odpowiedniego ubrania i obuwia
roboczego.

Zasady bezpiecznego użytkowania narzędzi i przyrządów:

−−−−

narzędzia do prac ślusarsko monterskich oraz do prac elektrycznych (bezpieczne
narzędzia izolowane) należy czyścić, konserwować oraz przechowywać w warunkach
zapobiegającym ich wzajemnym uszkodzeniom,

−−−−

stosować narzędzia wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem,

−−−−

stosować narzędzia z własnym napędem oznaczone znakiem bezpieczeństwa, posiadające
certyfikat uprawniającym do takiego oznaczania i instrukcję obsługi (DTR),

−−−−

na plakietce probierczej elektronarzędzi odnotowywać ostatnią i następną datę kontroli,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

−−−−

narzędzia i przyrządy przed użyciem należy obejrzeć (ewentualnie sprawdzić), w celu
upewnienia się, że nie są uszkodzone,

−−−−

prawidłowe osadzenie narzędzi w rękojeściach,

−−−−

stosowanie właściwie dobranych środków ochrony indywidualnej.

Zagrożenia elektryczne

Zagrożenia dla ludzi powodowane przez instalację elektryczną to:

−−−−

porażenie prądem elektrycznym,

−−−−

zwarcia i przerwy w instalacji elektrycznej mające wpływ na pracę układów sterowania
maszyn i urządzeń,

−−−−

pożary i wybuchy.

W celu likwidacji lub ograniczania wymienionych zagrożeń przy budowie instalacji

należy uwzględnić stosowanie:

−−−−

sprawdzonych elementów, połączeń i właściwie izolowanych przewodów,

−−−−

bezpieczników w miejscach newralgicznych,

−−−−

zabezpieczeń przeciwiskrzeniowych.

W trakcie eksploatacji instalacji elektrycznej należy pamiętać o regularnym sprawdzaniu

skuteczności zerowania.

W stosunku do zagrożeń powodowanych przez czynniki mechaniczne, termiczne

i chemiczne rażenie prądem elektrycznym powoduje najcięższe skutki i dlatego przy
posługiwaniu się elektronarzędziami i urządzeniami elektrycznymi obowiązuje rygorystyczne
przestrzeganie zasad i przepisów określających bezpieczeństwo pracy oraz pełna świadomość
grożącego niebezpieczeństwa i umiejętność bezpiecznego postępowania. Odpowiednie prawa
i przepisy zawarte są między innymi w prawie budowlanym, energetycznym, kodeksie pracy,
ustawie o ogólnym bezpieczeństwie produktów oraz w normach.

Wszystkie sprzedawane i uruchamiane maszyny i urządzenia muszą
odpowiadać europejskim dyrektywom bezpieczeństwa i nosić znak CE
(rys. 12). Znak ten nadaje produktom wytwórca i tym samym
zaświadcza, że wyrób jest wykonany zgodnie z przepisami
o bezpieczeństwie, które szczegółowo opisuje w dokumentacji
techniczno-ruchowej (DTR).

Rys. 12. Wzór graficzny oznaczenia CE – zgodności wyrobów z wymaganiami zawartymi w dyrektywach UE

Do eksploatacji dopuszczane są jedynie urządzenia elektryczne o klasie ochronności

zapewniającej bezpieczeństwo pracy użytkowników i poddawane okresowym badaniom ze
względu na zagrożenie porażeniowe.

Zapobieganie porażeniom prądem elektrycznym polega na prawidłowej, zgodnej

z normami i zaleceniami producenta eksploatacji urządzeń oraz na stosowaniu następujących
technicznych środków ochrony przeciwporażeniowej (rys. 13):

−−−−

podstawowej chroniącej przed dotykiem bezpośrednim ( izolacja podstawowa, obudowy,
ogrodzenia, bariery, umieszczanie poza zasięgiem ręki),

−−−−

chroniącej przy uszkodzeniu urządzenia (samoczynne wyłączanie zasilania w układzie
TN, TT, IT, urządzenia II klasy ochronności, izolacja stanowiska, nieuziemione
połączenia wyrównawcze, separacja elektryczna),

−−−−

uzupełniającej stosowanej, gdy wymienione powyżej środki nie są skuteczne przy
wszystkich prawdopodobnych zagrożeniach.

Zasady bezpiecznego użytkowania narzędzi elektrycznych:

−−−−

przed każdym użyciem skontrolować obudowę, wyłącznik i przewód zasilający,

−−−−

w razie jakiegokolwiek uszkodzenia narzędzie należy oddać do naprawy,

−−−−

używać narzędzie zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

−−−−

włączając i wyłączając narzędzie z sieci zawsze należy chwytać za wtyczkę, nigdy za
przewód,

−−−−

chronić przed wodą i wilgocią,

−−−−

uważać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leżący przewód zasilający.

Rys. 13. Ochrona przeciwporażeniowa przez: a – osłonę; b – utrudnienie dostępu; c – odległość [10, s. 50]

Uszkodzony bezpiecznik można
zastąpić tylko bezpiecznikiem
tego samego typu i takiej samej
wartości nominalnej (rys. 14).

W razie uszkodzenia innych

podzespołów niż bezpieczniki,
naprawy może dokonać tylko
uprawniony elektryk

Rys. 14. Wymiana uszkodzonych bezpieczników [8, s. 49]

Zabroniona jest praca przy zespołach będących pod napięciem (tabela 16). Wyjątkowo

przy napięciu przemiennym powyżej 50 V i stałym powyżej 120 V może pracować personel
o odpowiednich uprawnieniach. Narzędzia stosowane do pracy przy zespołach znajdujących
się pod napięciem powinny być odpowiednio izolowane, oznaczone oraz dobrane do napięcia,
przy jakim wykonuje się pracę.

Tabela 16. Pięć reguł bezpieczeństwa pracy z urządzeniami elektrycznymi zgodnych z PN-EN 50110-1 [3]

1. Wyłączyć napięcie

−−−−

wyłączyć wszystkie części urządzenie, przy których będą prowadzone prace,

−−−−

wyłączyć instalacyjny wyłącznik namiarowy, usunąć bezpieczniki topikowe.

2. Zabezpieczyć przed

ponownym
włączeniem

−−−−

zabezpieczyć (np. taśmą samoprzylepną) wyłącznik przed ponownym
załączeniem,

−−−−

wyjąć wkładki bezpiecznikowe,

−−−−

wyłącznik zablokować kłódką i wywiesić tablicę zakazu załączania.

3. Sprawdzić stan

napięcia

−−−−

brak napięcia sprawdza pracownik kwalifikowany,

−−−−

do sprawdzania używać dwubiegunowego próbnika napięć.

4. Uziemić i zewrzeć

(nie dotyczy urządzeń
poniżej 1000 V)

−−−−

najpierw zawsze uziemić, potem zewrzeć aktywne części urządzenia,

−−−−

elementy zwierające muszą być widoczne z miejsca pracy.

5. Osłonić i oddzielić

sąsiadujące elementy
będące pod napięciem

−−−−

przy urządzeniach o napięciu poniżej 1 kV zastosować folie i maty izolacyjne,
powyżej 1 kV stosować ścianki, linki odgradzające tablice ostrzegawcze,

−−−−

ochrona osobista: hełm z osłoną twarzy, ubranie i rękawice ochronne.

Zezwolenie na ponowne włączenie urządzenia może być wydane wyłącznie po

wykonaniu czynności podanych w tabeli 16 w dokładnie odwrotnej kolejności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

W praktyce najbardziej niebezpieczne dla człowieka są prądy przemienne

o częstotliwości 50, 60 Hz, a więc częstotliwości przemysłowej. Działanie prądu
elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie. Działanie pośrednie,
powstające bez przepływu prądu przez ciało człowieka, powoduje takie urazy, jak:

−−−−

oparzenia ciała wskutek pożarów wywołanych zwarciem elektrycznym lub spowodowane
dotknięciem do nagrzanych elementów,

−−−−

groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznym, a także metalizacja skóry
spowodowana osadzaniem się roztopionych cząstek metalu,

−−−−

uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego,

−−−−

uszkodzenia mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości lub upuszczenia
trzymanego przedmiotu.
Działanie bezpośrednie – porażenie elektryczne wskutek przepływu prądu elektrycznego

przez ciało ludzkie (tzw. prądu rażeniowego) może wywołać wiele zmian fizycznych,
chemicznych i biologicznych w organizmie (a nawet śmierć człowieka) poprzez
oddziaływanie na układ nerwowy oraz w wyniku elektrolizy krwi i płynów fizjologicznych.

Porażenie elektryczne może objawiać się:

−−−−

odczuwaniem bólu przy przepływie prądu, kurczami mięśni (skurcz mięśni dłoni może
uniemożliwić samouwolnienie się porażonego),

−−−−

zatrzymaniem oddechu, zaburzeniami krążenia krwi,

−−−−

zaburzeniami wzroku, słuchu i zmysłu równowagi,

−−−−

utratą przytomności,

−−−−

migotaniem komór sercowych (fibrylacja) – bardzo groźnym dla życia człowieka, gdyż
zazwyczaj prowadzi ono do zejścia śmiertelnego,

−−−−

oparzeniami skóry i wewnętrznych części ciała, do zwęglenia włącznie.

Prąd przemienny przepływając przez mięśnie, powoduje ich silne skurcze. Człowiek

obejmujące ręką przewód doznaje skurczu mięśni zginających palce, co powoduje powstanie
zjawiska zwanego przymarzaniem (nie udaje się oderwać ręki od przewodu). Górna granica
wartości prądu oderwania (samo uwolnienia) wynosi przy częstotliwości prądu 50–60 Hz,
10–12 mA.

Wszędzie tam gdzie następuje stykanie się

i szybkie rozdzielanie różnych ciał występuje
zjawisko elektryczności statycznej.

Wyładowania

elektrostatyczne

mogą

doprowadzić do eksplozji w pomieszczeniach
o atmosferze grożącej wybuchem a podczas
pracy z podzespołami elektronicznymi, na
przykład przy naprawie lub wymianie modułów
pamięci, mogą powstać uszkodzenia przyrządu
spowodowane ładunkami elektrostatycznymi
zgromadzonymi

na

osobie

naprawiającej.

W

związku

z

tym

stanowiska

pracy

elektroników

powinny

być

wyposażone

w specjalne środki zabezpieczające przed
zgromadzeniem się ładunku elektrycznego na
pracowniku (rys. 15).

Rys. 15. Stanowisko montażowe urządzeń elektronicznych zabezpieczone

przed wyładowaniami elektrostatycznymi [9, s. 365]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Przed rozpoczęciem pracy z zespołami elektronicznymi należy się „rozładować”

dotykając uziemienia lub przewodu ochronnego, szczególnie wówczas, gdy mamy na sobie
ubranie lub bieliznę ze sztucznego włókna. Obecnie do eksploatacji dopuszczane są jedynie
urządzenia elektryczne o klasie ochronności zapewniającej bezpieczeństwo pracy
użytkowników i poddawane okresowym badaniom ze względu na zagrożenie porażeniowe.

Eliminowanie zanieczyszczeń chemicznych w środowisku pracy może następować
miedzy innymi poprzez:

−−−−

usuwanie substancji niebezpiecznej lub zastępowanie jej mniej niebezpieczną,

−−−−

instalowanie wentylacji ogólnej i miejscowej,

−−−−

zaprzestanie wykonywania niebezpiecznego procesu lub zastąpienie go mniej
niebezpiecznym,

−−−−

takie rozmieszczenie maszyn i urządzeń produkcyjnych w pomieszczeniach, aby nie było
powodem powstawania lokalnych wzrostów stężeń i natężeń zanieczyszczeń środowiska
powietrznego i ich rozprzestrzeniania się,

−−−−

zwiększanie odległości lub zbudowanie osłony między substancją a pracownikiem,

−−−−

zautomatyzowanie procesu,

−−−−

stosowanie znakowania stref niebezpiecznych,

−−−−

zorganizowanie ogólnego i miejscowego systemu wentylacji,

−−−−

zapewnienie środków ochrony osobistej w celu ochrony pracowników przed
bezpośrednim kontaktem z substancją chemiczną.

−−−−

stosowanie rotacji pracowników na najbardziej niebezpiecznych stanowiskach pracy, tak
aby ekspozycja pracownika na dany czynnik szkodliwy nie przekraczała wartości
normatywów higienicznych dla tego czynnika,

−−−−

skracanie czasu pracy.
Na każdym stanowisku pracy istnieją specyficzne dla niego zagrożenia i oprócz ogólnych

zasad bhp pracownik obowiązany jest do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa zawartych
w instrukcji stanowiskowej bhp. Regulaminy i instrukcje pracy zawierają zbiór zasad bhp,
oraz wybranych norm prawnych.

Instrukcja bezpiecznej pracy z substancjami i preparatami chemicznymi:
1.

Do pracy z substancjami i preparatami chemicznymi należy przystąpić ubranym we
właściwą odzież ochronną, odpowiednie obuwie oraz posiadać niezbędną ilość rękawic
ochronnych.

2.

Należy sporządzić wykaz stosowanych substancji i preparatów chemicznych
stosowanych w laboratorium zakładu.

3.

Wszystkie substancje i preparaty chemiczne muszą posiadać karty charakterystyki
w języku polskim.

4.

Przed przystąpieniem do pracy każdy pracownik powinien zapoznać się z kartą
charakterystyki substancji chemicznej lub preparatu, z którym w danym dniu będzie
pracował.

5.

Prace ze stężonymi kwasami należy przeprowadzać pod dygestorium.

6.

Przy przelewaniu substancji chemicznych należy używać szklanych lejków.

7.

Przy przelewaniu substancji chemicznych nie napełniać butelek do pełna, tylko
pozostawić trochę wolnej przestrzeni.

8.

Zużytą substancję chemiczną należy zlać do oznakowanego pojemnika przystosowanego
do tych celów, po napełnieniu pojemnika należy go dostarczyć do magazynu
chemicznego wraz z kartą ewidencji odpadów w celu przechowania do czasu przekazania
do utylizacji. Wzór karty stanowi Załącznik Nr 1 do niniejszej instrukcji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

9.

Należy umieścić w widocznym miejscu pojemnik z sorbentem (substancją, która
gromadzi na swojej powierzchni albo pochłania całą objętością inną substancję) oraz
informacją z napisem „SORBENT”.

Zabrania się:
Spożywania posiłków na stanowisku pracy.
Badania smakiem jakichkolwiek substancji i roztworów.
Pipetowania ustami roztworów zawierających stężone kwasy i zasady.
Mycia uszkodzonych lub pękniętych naczyń laboratoryjnych.
Wylewania do kanalizacji zużytych substancji lub preparatów chemicznych.
Wylewania zużytych substancji lub preparatów chemicznych na zewnątrz obiektów.

Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

Ś

rodki ochrony indywidualnej stosujemy w warunkach, kiedy nie można uniknąć

zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej
lub odpowiedniej organizacji pracy.

Ś

rodki ochrony indywidualnej pełnią rolę bariery

i ochrony przed: urazami mechanicznymi (uderzenia, skaleczenia), szkodliwym działaniem
substancji trujących, żrących, parzących, zakażeniem bakteryjnym, rażeniem prądem
elektrycznym, przed otwartym płomieniem, promieniowaniem cieplnym i odpryskami
rozgrzanego lub płynnego metalu, przed działaniem hałasu, drgań i wstrząsów,
przemoczeniem i niskimi temperaturami, upadkiem z wysokości i poślizgiem.

Ś

rodki ochrony indywidualnej to różnego rodzaju odzież ochronna i sprzęt ochrony

osobistej, które muszą posiadać certyfikaty bezpieczeństwa oraz mieć deklarację zgodności
wymaganiami bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawartymi w normach.

Rys. 16. Osłony przeciwodpryskowe [5, s. 215]

Ś

rodki ochrony indywidualnej nie powinny być uważane za podstawowy sposób

ograniczenia zagrożenia, ponieważ bezpośrednio nie zmniejszają ani nie usuwają zagrożenia
czynnikiem fizycznym lub chemicznym. Dlatego bardzo ważne jest, aby nie były one
uszkodzone oraz posiadały odpowiednie atesty gwarantujące skuteczność w trakcie
użytkowania tzn. żeby pracownik nie upadł z wysokości, lub nie poparzył się. Stałe używanie
ochron osobistych podczas pracy jest uciążliwe, dlatego środki te powinny stanowić jedynie
uzupełnienie środków ochrony zbiorowej oraz innych metod ochrony pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Rys. 17. Różne typy okularów ochronnych zamkniętych.
a – gumowe szczelne z wymiennymi szybkami (ochrona
przed substancjami chemicznymi), b – siatkowe przeciw
odpryskom, c – przeciwpyłowe,
e – typy odchylane, chroniące przed szkodliwym
promieniowaniem [5, s. 213]

Ochrony osobiste to: okulary ochronne
(otwarte, półotwarte zamknięte), tarcze,
osłony, maski, środki ochrony osobistej
aparaty powietrzne i tlenowe (rys. 16, 17).
Odzież ochronną (spodnie, kurtki,
fartuchy, getry, bluzy, tarcze,, kapelusze,
kaptury, rękawice, buty) wykonuje się z
materiałów powlekanych lub nasyconych
substancjami odpornymi na działanie
czynników zagrażających pracownikowi.

W zależności od czynnika szkodliwego występującego w środowisku pracy stosuje się

odzież: wodoodporną, kwaso- i ługoodporną, olejoodporną i odporną na rozpuszczalniki,
pyłoszczelną, ognioodporną, niepalną, odbijającą promienie podczerwone i chroniącą przed
działaniem temperatury otoczenia.

Odzież robocza to ubiór, który ułatwia wykonywanie czynności zawodowych, i chroni

odzież własną pracownika przed nadmiernym zużyciem lub zniszczeniem.

Środki ochrony zbiorowej są różnego rodzaju rozwiązania techniczne stosowane

w pomieszczeniach produkcyjnych, maszynach i urządzeniach przeznaczone do ochrony ludzi
przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi w środowisku pracy.

Ochronę przed hałasem zapewniają między innymi następujące środki ochrony zbiorowej:

−−−−

izolowanie głośnych procesów przez stosowanie obudów i ekranów akustycznych,

−−−−

ograniczanie dostępu do obszarów zagrożonych hałasem,

−−−−

stosowanie materiałów dźwiękochłonnych,

−−−−

organizację pracy ograniczającą czas przebywania w obszarach zagrożonych hałasem.

Przed zapyleniem chronią między innymi: systemy wentylacji mechanicznej ogólnej oraz

instalacji wentylacji mechanicznej miejscowej wyposażone w układy filtracyjne.

Przed urazami chronią: balustrady lub siatki ochronne i siatki bezpieczeństwa.

Działania profilaktyczne stosowane w pracy optyka mechanika:

−−−−

stosowanie środków ochrony oczu podczas szlifowania oraz przy ekspozycji na
promieniowanie ultrafioletowe i laserowe,

−−−−

sprawdzanie stanu techniczny urządzeń elektrycznych przed pracą oraz zlecanie
uprawnionemu pracownikowi naprawę ewentualnych uszkodzeń i okresowy przegląd
urządzeń.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie zasady bezpieczeństwa zastosujesz przy pracach

ślusarsko monterskich?

2.

Jakie zasady bezpieczeństwa zastosujesz przy użytkowania narzędzi elektrycznych?

3.

Jakie są skutki działania prądu elektrycznego na organizm ludzki?

4.

Dlaczego

stanowiska pracy elektroników powinny być wyposażone w specjalne środki

zabezpieczające przed zgromadzeniem się ładunku elektrycznego na pracowniku?

5.

Jakie rodzaje instrukcji obowiązany jest udostępnić pracodawca pracownikom?

6.

W jakich przypadkach stosujemy środki ochrony indywidualnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

7.

Dlaczego wymaga się, aby środki ochrony indywidualnej posiadały atesty i podlegały
szczegółowej kontroli okresowej?

8.

Dlaczego ochrony osobiste powinny być stosowane dopiero w wypadku wyczerpania
możliwości technicznych i organizacyjnych ograniczenia zagrożenia?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ sposoby eliminacja zagrożeń występujących w procesach pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

brać czynny udział w dyskusji w klasie na temat eliminacji zagrożeń występujących
w procesach pracy,

2)

uzupełnić tabelę.

Tabela do ćwiczenia 1

Zagrożenie występujące w procesach pracy

spowodowane:

Sposoby eliminacji:

elementami ruchomymi i luźnymi

elementami ostrymi i wystającymi

przemieszczaniem się ludzi po terenie i drogach
wewnątrzzakładowych oraz drogach komunikacyjnych

użytkowaniem urządzeń elektronicznych

porażeniem prądem elektrycznym

promieniowaniem ultrafioletowym i laserowym

pożarem i wybuchem

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Określ, przy których zagrożeniach wymagane jest stosowanie środków ochrony

indywidualnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

wyszukać w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy załącznik dotyczący
szczegółowych zasad stosowania środków ochrony indywidualnej,

2)

zaznaczyć w tabeli wg wzoru dotyczącego upadków z wysokości, jakie zagrożone części
ciała musza być chronione przy określonym zagrożeniu.

Tabela do ćwiczenia 2

Najczęściej zagrożone części ciała

Zagrożenia

Twarz

Oczy

Drogi

oddech.

Narząd

słuchu

Dłonie

Stopy

Nogi

Tułów,

w tym

brzuch

Upadki z wysokości

x

x

x

Drgania (wibracja)

Pyły

Elektryczne

Hałas

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ćwiczenie 3

Dobierz znaki graficzne do nakazu stosowania ochron osobistych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć uważnie film Znaki bezpieczeństwa w miejscu pracy,

2)

podać właściwe objaśnienia do podanych rysunków.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

a) ………………………… b) ………………………… c)………………………… d) …………………………

e) ………………………… f) ………………………… g) …………………………

Rysunek do ćwiczenia 3

Objaśnienia. Nakaz stosowania: ochrony oczu, ochrony dróg oddechowych, sprzętu
chroniącego przed upadkiem z wysokości, ochrony słuchu, ochrony twarzy, ochrony głowy,
ochron rąk, ochrony nóg.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić

metody

eliminowania

zanieczyszczeń

chemicznych

w środowisku pracy?

2)

określić zasady bezpiecznego użytkowania narzędzi elektrycznych?

3)

określić zasady bezpiecznego użytkowania narzędzi i przyrządów?

4)

wyeliminować zagrożenia wynikające ze zjawiskiem występowania
elektryczności statycznej przy pracy z urządzeniami elektronicznymi?

5)

określić w jakich przypadkach stosuje się środki ochrony
indywidualnej?

6)

określić skutki działania prądu elektrycznego na organizm ludzki?

7)

rozróżnić rodzaje sprzętu ochrony osobistej i jego zastosowanie?

8)

wyjaśnić, dlaczego ochrony osobiste powinny być stosowane dopiero
w wypadku wyczerpania innych ograniczenia zagrożenia?

9)

określić znaczenie znaków nakazu stosowania ochron osobistych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

4.5.

Zasady postępowania w razie wypadku, awarii urządzenia
lub zagrożenia pożarem

4.5.1.

Materiał nauczania

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.

Zasady postępowania w razie wypadku:

−−−−

pracownik, który uległ wypadkowi ma obowiązek natychmiast zawiadomić o tym
swojego przełożonego, a jeśli skutki wypadku objawią się w późniejszym okresie,
niezwłocznie po ich ujawnieniu,

−−−−

pracownik będący świadkiem wypadku jest obowiązany do zawiadomienia przełożonego
i postępowania zgodnie z procedurami udzielania pierwszej pomocy,

−−−−

pracodawca jest obowiązany: udzielić pierwszej pomocy pracownikom poszkodowanym
w wypadku, powiadomić niezwłocznie właściwe organa o śmiertelnym, ciężkim lub
zbiorowym wypadku przy pracy, zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia
okoliczności i przyczyn wypadku, oraz zastosować pozostałe procedury postępowania
powypadkowego zgodnie z kodeksem pracy.

Rys. 17. Wzór łańcucha ratunku [2, s. 29]

Prawo cywilne podobnie jak przepisy zawarte w kodeksie pracy nakłada obowiązek

udzielania pierwszej pomocy na każdego obywatela. W zakładzie pracy zgodnie
z odpowiednimi rozporządzeniami pracodawca jest obowiązany zapewnić warunki do
udzielania pierwszej pomocy pracownikowi poszkodowanemu na skutek wypadku, a każdy
pracownik, który zauważył wypadek przy pracy lub dowiedział się o nim obowiązany jest
natychmiast udzielić pomocy (rys. 17).

Przeżycie osób ciężko poszkodowanych w wypadkach lub katastrofach zależy od jak

najszybciej udzielonej pomocy medycznej i właściwej organizacji transportu. Jednak, zanim
na miejsce wypadku przybędzie fachowy personel medyczny, często dochodzi do sytuacji,
w której poszkodowanemu należy udzielić pomocy decydującej o jego przeżyciu (rys. 18).

Niezależnie od rodzaju wypadku należy postępować zgodnie z następującymi

podstawowymi zasadami udzielania pierwszej pomocy:
1.

Jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz
odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony
o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może
nastąpić chwilowy powrót przytomności.

2.

Wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia. Może martwi się materialnymi
szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego.

3.

Nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki, nawet jeśli jest przytomny. Jego stan może
się błyskawicznie zmienić. Ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny.

Czynności

doraźne

Pomoc lekarska

Właściwa pierwsza

pomoc

Wezwanie

pomocy

Kwalifikowany

transport medyczny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Jeśli jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków
wypadku i osoby postronne. Najlepiej, gdy przy każdym poszkodowanym jest jedna
osoba. Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy.

4.

Nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy
dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub twojemu życiu (w razie zatrucia
gazem i lub pozostawania na mrozie.)

5.

Poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest
konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle.

6.

Nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu sprawdzając, czy może chodzić.
Czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba przytomna
przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie przekonuj jej, że
powinna zmienić tę pozycję.

7.

Chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez
ruchu poszkodowany szybko traci ciepło. Przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią. Pamiętaj, aby w czasie upału, chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu.

8.

Nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet gdy o to bardzo prosi.
Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega na przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
Ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych (przy znieczulaniu do operacji).

Rys. 18. Postępowanie w miejscu wypadku [2, s. 33]

Wezwanie pomocy służb medycznych

Zgłosić telefoniczne wypadek (

999 lub 112) lub powiadomić bezpośrednio po

zdarzeniu odpowiednie osoby w zakładzie, podając zwięzłą i dokładną informację na temat:
–

miejsca zdarzenia,

–

rodzaju uszkodzeń,

–

przebiegu wydarzeń,

–

liczby poszkodowanych,

–

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

–

wzywającego pomoc.

WYPADEK

ocena wypadku

katastrofa

pojedynczy

wezwanie pomocy

zapobieganie

rozprzestrzenianiu

się czynników

szkodliwych i

niebezpiecznych

zabezpieczenie miejsca

wypadku

zapewnienie sobie bezpieczeństwa

•

ocena wypadku stanu poszkodowanych

•

POMOC DORAŹNA

•

opieka nad poszkodowanymi

ewakuacja

poszkodowanych

zapewnienie dojazdu służbom ratowniczym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Bierne oczekiwanie na przybycie pomocy lekarskiej jest niewłaściwe, gdyż do czasu jej

przybycia może nastąpić zgon poszkodowanego w wyniku uduszenia się powodu zatkania
dróg oddechowych zapadniętym językiem lub krwotoku łatwego do opanowania. Utrzymanie
u poszkodowanego drożności dróg oddechowych, wspomaganie oddychania i krążenia krwi
bez użycia innego sprzętu niż foliowa maseczka ochronna, określamy mianem podstawowe
podtrzymanie życia (PPś). PPś obejmuje następujące czynności:
–

ocenę wstępną stanu poszkodowanego,

–

utrzymanie drożności dróg oddechowych,

–

wentylacja płuc poszkodowanego wydychanym przez ratownika powietrzem (sztuczne
oddychanie),

–

uciskanie klatki piersiowej (masaż serca).
Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny:

–

oddycha i ma wyczuwalne tętno wezwij pomoc, obserwuj czy oddycha bez przeszkód,

–

nie oddycha i ma wyczuwalne tętno, wezwij pomoc, przystąp do czynności sztucznego
oddychania,

–

nie oddycha i ma niewyczuwalne tętno, wezwij pomoc, przystąp do czynności masażu
serca, który może być skuteczny tylko w połączeniu ze sztucznym oddychaniem.

Przy stosowaniu sztucznego oddychania czynność wdmuchiwania powietrza do płuc

osoby dorosłej wykonujemy z częstotliwością 12 do 15 razy na minutę. Przy zewnętrznego
masażu serca po każdych dwóch wdmuchnięciach powietrza do płuc dokonuje się 30 uciśnięć
na mostek.

Porażenie prądem niskiego napięcia

Podczas akcji ratowniczej należy przerwać obwód elektryczny, wyłączyć dopływ prądu

w sieci głównej lub liczniku, gdy to możliwe, jeśli nie – wyciągnąć wtyczkę lub wyrwać
przewód elektryczny. Nie dotykać poszkodowanego rękami. Jeśli nie ma możliwości
wyłączenia prądu należy:
–

stanąć na suchym materiale izolacyjnym, (drewnianej skrzynce, gumowej lub
plastykowej macie, grubej książce),

–

odepchnąć za pomocą kija od szczotki, drewnianego krzesła itp., kończyny
poszkodowanego od źródła zagrożenia,

–

nie dotykać poszkodowanego; zrobić pętlę z liny wokół stóp bądź pod pachami,
odciągnąć od źródła zagrożenia,

–

w ostateczności pociągnąć poszkodowanego za luźne, suche ubranie,

–

sprawdzić oddech i puls, jeśli poszkodowany jest nieprzytomny,

–

być gotowym do reanimacji,

–

ochłodzić miejsca oparzeń dużą ilością zimnej wody,

–

ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,

–

wezwać pogotowie ratunkowe tel.

999.

Porażenie prądem wysokiego napięcia

Nie wolno zbliżać się do poszkodowanego, do czasu powiadomiony o odcięciu dopływu

prądu i w razie konieczności, o odizolowaniu przewodów elektrycznych. Należy zachować
odległość, co najmniej 18 m i trzymać gapiów z daleka, wezwać pomoc medyczną.

Zasady postępowania w razie awarii urządzenia:

–

urządzenie lub narzędzie, natychmiast wyłączyć spod napięcia,

–

zawiadomić przełożonego,

–

nie zdejmować pokryw ochronnych,

–

nie dopuszczać do naprawy przez osoby postronne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

–

unieruchomić układy, maszyny, ich zespoły lub doprowadzić je do stanu, w którym nie
powodują zagrożenia za pomocą wyłączników bezpieczeństwa.

Wyłącznik (przycisk) bezpieczeństwa jest: czerwony, na żółtym tle, umieszczony w dobrze
widocznym miejscu, łatwo dostępny.

Zasady postępowania podczas pożaru:

–

należy zachować spokój,

–

natychmiast zgłosić pożar (

998 lub 112),

–

ostrzec innych pracowników przed pożarem,

–

wyłączyć urządzenia wentylacyjne, (jeżeli specjalne instrukcje ppoż. nie stanowią
inaczej), transportowe i grzewcze, odciąć dopływ przewodów rurowych, zamknąć
główny dopływ gazu, w razie potrzeby wyłączyć spod napięcia urządzenia elektryczne.
Uwaga! Urządzenia wysokiego napięcia mogą odłączać tylko osoby upoważnione,

–

należy opuścić obszary zagrożone klatkami schodowymi lub oznakowanymi drogami
ewakuacyjnymi i pożarowymi,

–

nie należy używać wind,

–

należy poruszać się w pozycji jak najbliżej podłogi, co chroni przed dymem i gorącym
powietrzem,

–

działać zgodnie z instrukcją przeciwpożarową,

–

ratowanie życia ludzi ma pierwszeństwo przed gaszeniem pożaru,

–

nie narażając własnego bezpieczeństwa, uczestniczyć w działaniach ratowniczo-
gaśniczych aż do czasu przybycia straży pożarnej,

–

osoby palące się należy okryć i zawinąć w koce gaśnicze, płaszcze, a w razie
konieczności gaszenia ognia – obracać osobę poszkodowaną,

–

nigdy nie wolno gasić płonącego tłuszczu wodą,

–

z chwilą przybycia straży pożarnej udzielić dowódcy sekcji stosownych informacji,
przekazać plany budynku, dróg ewakuacyjnych i ratunkowych, a także właściwe klucze.

Alarmowanie straży pożarnej.

Z najbliższego telefonu połączyć się ze strażą pożarną (

998 lub 112 z telefonu

komórkowego albo stacjonarnego) lub z centralą zakładową i zgłosić:
1.

Co się pali (rodzaj pomieszczenia lub budynek).

2.

Gdzie się pali (nazwa obiektu, adres, jakie istnieje zagrożenie, czy w obiekcie znajdują
się ludzie i czy sąsiednie obiekty są zagrożone pożarem).

3.

Kto zgłasza (należy podać imię i nazwisko, numer telefonu, z którego nadano meldunek).

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Czyim obowiązkiem jest udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanemu?

2.

Jakie są ogólne zasady postępowania na miejscu wypadku?

3.

Jakie kolejne elementy składają się na wzór łańcucha ratunku?

4.

Jakie elementy obejmuje podstawowe podtrzymanie życia (PPś)?

5.

W jaki sposób wezwiesz pomoc medyczną?

6.

Jaki jest sposób postępowania z porażonym prądem wysokiego napięcia?

7.

Jaki jest sposób postępowania z porażonym prądem niskiego napięcia?

8.

Jakie są zasady postępowania w razie wypadku?

9.

Jakie są zasady postępowania podczas awarii urządzenia?

10.

W jaki sposób rozpoznasz wyłącznik bezpieczeństwa?

11.

Jak zachowasz się w wypadku zauważenia pożaru?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

12.

Kogo zawiadomisz w wypadku wystąpienia pożaru?

13.

Jaki jest alarmowy numer telefonu straży pożarnej?

14.

Jakie informacje przekażesz dyżurnemu strażakowi, gdy odbierze telefon?

15.

Jakie są zasady postępowania podczas pożaru?

16.

Kto w czasie pożaru może wyłączyć urządzenia znajdujące się pod wysokim napięciem?

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź sztuczne oddychanie na manekinie treningowym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obserwować uważnie pokaz sztucznego oddychania przeprowadzony przez nauczyciela
na manekinie treningowym,

2)

przeprowadzić samodzielnie na manekinie sztuczne oddychanie przez co najmniej
1 minutę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

manekin treningowy.

Ćwiczenie 2

Przedstaw sposoby udzielanie pierwszej pomocy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć film Pierwsza pomoc przedlekarska,

2)

obserwować uważnie pokaz udzielania pierwszej pomocy przeprowadzony przez
nauczyciela,

3)

zapoznać się z materiałem dotyczącym sposobów udzielania pierwszej pomocy
z materiałów pomocniczych dotyczących: oceny przytomności, oceny drożności dróg
oddechowych, oceny oddychania, udrożnienia dróg oddechowych, sztucznego
oddychania, zewnętrznego masażu serca, ułożenia w pozycji bocznej,

4)

na podstawie zdobytych wiadomości korzystając z pomocy rysunku przedstawić sposób
postępowania w przypadkach:

−−−−

oceny oddychania,

−−−−

udrażniania dróg oddechowych,

−−−−

sztucznego oddychania (rys. a, b, c),

−−−−

zewnętrznego masażu serca (rys. d, e, f),

−−−−

ułożenia w pozycji bocznej ustalonej (rys. g, h, i, j, k, l).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

i)

j)

k)

l)

Rysunek do ćwiczenia 2 [8, s. 93]

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

materiały pomocnicze.

Ćwiczenie 3

Powiadom straż pożarną o pożarze w magazynie z silnikami elektrycznymi, w którym

zapaliły się puste pudełka tekturowe zgodnie z procedurą – symulacja.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

ustalić treść wezwania straży pożarnej,

2)

powiadomić straż pożarną o zaistniałym zdarzeniu (symulacja).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

telefon.

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wezwać pomoc medyczną?

2)

określić sposób postępowania z porażonym prądem wysokiego
napięcia?

3)

określić sposób postępowania z porażonym prądem niskiego
napięcia?

4)

sprawdzić czy poszkodowany w wypadku jest przytomny?

5)

udrożnić drogi oddechowe?

6)

określić sposób sprawdzania, czy poszkodowany w wypadku
oddycha?

7)

zademonstrować obrót osoby leżącej na plecach do pozycji bocznej
ustalonej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.6.

Zagrożenia pożarowe oraz zasady ochrony przeciwpożarowej

4.6.1.

Materiał nauczania

Zagrożenie pożarowe to wszystkie czynniki i okoliczności stwarzające warunki do

powstawania pożaru, jego rozprzestrzeniania się, tworzenia się trujących gazów i dymów,
zagrażających życiu ludzi i zwierząt.

Pożary były zawsze zagrożeniem, przynoszącym wielkie straty materialne, niszczące

dorobek wielu pokoleń. Obecnie ze względu na stosowanie materiałów łatwopalnych oraz
takich, które w wyniku procesów chemicznych, powstających w czasie spalania, stają się
ź

ródłem trujących dymów i gazów, pożary stanowią jeszcze większe zagrożenie dla zdrowia

i życia ludzi.

Zagrożenia powstające podczas pożaru

Głównymi zagrożeniami występującymi podczas pożaru są: brak tlenu, wysoka

temperatura, gęsty dym utrudniający widoczność, żrące, drażniące i trujące gazy lub pary
(dwutlenek węgla CO

2

, tlenek węgla CO, gazy nitrozowe, amoniak, wodorotlenek, żrące lub

powodujące korozję pary kwasów, powstające w czasie spalania tworzyw sztucznych).

Stosowane w zakładach przemysłowych technologie, materiały, organizacja pracy, brak

kwalifikacji, zachowanie i reakcje pracowników mogą być przyczyną pożaru, a nawet
wybuchu. Właściwości wybuchowe mają także mieszaniny pyłów z powietrzem, które
występują w stolarniach, kopalniach węgla, lakierniach magazynach farb i innych. Wybuch
często powoduje pożar, ale też pożar może wywołać wybuch. Niektóre substancje ulegają
samozapaleniu wskutek utleniania powodującego wzrost temperatury, aż do temperatury
zapłonu. Najczęściej spotykane przyczyny pożarów to:
–

zły stan urządzeń elektrycznych, grzewczych i mechanicznych oraz nieprawidłowe ich
użytkowanie,

–

wady procesu technologicznego,

–

brak porządku i czystości,

–

nieostrożność osób,

–

samozapalenie,

–

podpalenie umyślne.
Przestrzeganie zasad bezpieczeństwa pożarowego pozwala na znaczne ograniczenie

możliwości powstania i rozprzestrzeniania się pożaru. Dlatego w każdym zakładzie,
instytucji, szkole, zgodnie z ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 o ochronie przeciwpożarowej
muszą być prowadzone działania zapobiegające powstaniu pożaru. Ochrona przeciwpożarowa
to ogół przedsięwzięć, czynności i zabiegów profilaktycznych mających na celu ochronę
ż

ycia, mienia i zdrowia przed pożarem. W walce z pożarami stosuje się ochronę bierną, która

polega na zapobieganiu powstawania pożaru oraz czynną, gdy walczymy już z powstałym
ogniem.

Każdy pracownik powinien znać instrukcje bezpieczeństwa pożarowego swojego zakładu

w stopniu umożliwiającym mu opanowanie pożaru w zarodku oraz postępowanie w razie
rozprzestrzenienia się pożaru. Pożar najłatwiej ugasić w początkowej fazie (w zarodku),
dlatego w pomieszczeniach i na korytarzach powinien znajdować się podręczny (przenośny)
sprzęt gaśniczy rozmieszczony tak, aby odległość dojścia do niego z dowolnego punktu nie
była większa niż 30 m. Do podręcznego sprzętu gaśniczego zalicza się:
–

wszelkiego rodzaju gaśnice, czyli aparaty wyrzucające pod ciśnieniem zawarte w nich
ś

rodki gaśnicze,

–

hydronetki wodne – pojemniki wyposażone w zbiornik zawierający ok. 15 l wody,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

–

agregaty gaśnicze wyposażone w kółka – mające zapas środków gaśniczych w ilości
większej niż 20 kg (od 25 kg do 750 kg),

–

koce gaśnicze wykonane z tkaniny niepalnej o powierzchni ok. 2 m

2

. Kocem okrywamy

ź

ródło ognia, a obrzeża dokładnie dociskamy do podłoża, dzięki czemu ograniczamy

dostęp tlenu do palącego się materiału.

Tabela 17. Zastosowanie gaśnic w zależności od grupy pożaru [10, s. 71]

Grupa pożaru

Rodzaj palącego się materiału i sposób

jego spalania

Typ gaśnic przenośnych

Pożar ciał stałych pochodzenia organicznego,
podczas spalania, których występuje zjawisko
ż

arzenia się (drewno, papier, węgiel...).

Gaśnice proszkowe z proszkiem
gaszącym ABC, gaśnice płynowe
z dodatkowym roztworem środka,
Gaśnice pianowe.

Pożar cieczy palnych (benzyna, nafta,
rozpuszczalniki, alkohole...) i ciał stałych
topiących się podczas palenia.

Gaśnice CO

2

, gaśnice proszkowe

z proszkiem gaszącym ABC, gaśnice
proszkowe z proszkiem gaszącym BC,
gaśnice płynowe z dodatkowym
roztworem środka.

Pożar gazów (metan, gaz ziemny, acetylen...).

Gaśnice proszkowe z proszkiem
gaszącym ABC, gaśnice proszkowe
z proszkiem gaszącym BC.

Pożar instalacji i urządzeń elektrycznych.

Gaśnice proszkowe z proszkiem
gaszącym metale.

Pożary instalacji i urządzeń elektrycznych,
pojazdów samochodowych.

Gaśnice śniegowe, gaśnice proszkowe.

Podczas gaszenia pożaru podręcznym sprzętem gaśniczym należy uwzględnić jego

przeznaczenie do różnych typów materiałów palnych (tabela 17).

Woda jest bardzo dobrym środkiem gaśniczym, ponieważ pochłania duże ilości ciepła

z palącego się miejsca, wytwarza parę, która zmniejsza ilość tlenu w powietrzu otaczającym
pożar, podawana pod ciśnieniem „zbija” płomienie, wnika w pory i szczeliny, zatapia palący
się materiał odcinając dostęp tlenu. Wody nie wolno stosować przy gaszeniu urządzeń pod
napięciem (przewodzi prąd elektryczny), podczas gaszenia substancji, z którymi wchodzi
w reakcje chemiczne (sód, karbid) oraz paliw płynnych, smoły, olejów. Polewanie wodą
konstrukcji lub maszyn może spowodować podczas gwałtownego ochłodzenia trwałe
uszkodzenie (pęknięcia, odkształcenia).

Hydranty (wewnętrzne i zewnętrzne) są to urządzenia służące do poboru wody wyłącznie

do celów gaśniczych. Umieszcza się je w łatwo dostępnych miejscach, zazwyczaj we
wnękach ścian budynku, w korytarzach, klatkach schodowych i wejściach. Hydranty
najczęściej zasilane są wodą o wysokim ciśnieniu, co umożliwia bezpośrednie gaszenie
pożaru. Zainstalowanie w obiekcie wewnętrznej instalacji hydrantowej nie zwalnia
użytkowników od obowiązku wyposażenia go w gaśnice.

Zasady postępowania w czasie gaszenia pożaru

Podczas gaszenia pożaru należy:

−−−−

odłączyć urządzenia odbiorcze elektryczności, zamknąć zawory gazowe, zamknąć okna
i drzwi, wyłączyć instalacje wentylacyjne i klimatyzacyjne, (jeśli odpowiednie instrukcje
przeciwpożarowe nie stanowią inaczej),

−−−−

gaśnice uruchamiać dopiero przy źródle pożaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

−−−−

ustawić się plecami do kierunku wiatru (w miarę możliwości),

−−−−

zachować ostrożność przy otwieraniu zamkniętych drzwi: najpierw ostrożnie, tworząc
wąską szczelinę uchylić drzwi chowając się jednocześnie za ich ościeżnicą lub wpuścić
przez szczelinę krótki strumień środka gaśniczego, następnie otworzyć drzwi i rozpocząć
gaszenie pożaru,

−−−−

gaśnicę trzymać pionowo i gasić strumieniem skierowanym od dołu do góry i od przodu
do tyłu (rys. 19),

−−−−

gasić ogień wyłącznie za pomocą przeznaczonego do tego celu podręcznego sprzętu
gaśniczego (tabela 7) uwzględniając warunki zastosowania środków gaśniczych,

−−−−

w przypadku pożaru silników pojazdów mechanicznych nie wolno kierować strumienia
ś

rodka gaśniczego na zamkniętą pokrywę silnika, lecz gasić ogień przez otwory

chłodzące lub od spodu silnika,

−−−−

nie rozpraszać płonących nieruchomych cieczy silnym strumieniem, lecz pokrywać
ognisko pożaru gaszącym obłokiem (rozpylonym środkiem gaśniczym),

−−−−

jeżeli środkiem gaśniczym jest dwutlenek węgla (CO

2

), to minimalny odstęp przy

gaszeniu pożaru instalacji elektrycznej pod napięciem nieprzekraczającym 1000 V
wynosi 1 m.

Rys. 19. Sposób gaszenia ognia [8, s. 69]

4.6.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest zagrożenie pożarowe?

2.

Jakie są najczęściej spotykane przyczyny pożaru w zakładzie produkcyjnym?

3.

Kogo zawiadomisz w wypadku wystąpienia pożaru?

4.

Jaki jest alarmowy numer telefonu straży pożarnej?

5.

Jakie informacje przekażesz dyżurnemu strażakowi, gdy odbierze telefon?

4.6.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj znaki ochrony przeciwpożarowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

obejrzeć uważnie film „Znaki bezpieczeństwa w miejscu pracy”,

2)

przyporządkować objaśnienia do znaków przedstawionych na rysunku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

Objaśnienia: Gaśnica, Alarmowy sygnalizator akustyczny, Przycisk alarmowy, Zakaz
używania otwartego ognia - palenie zabronione, Telefon do użycia w stanie zagrożenia, Zakaz
gaszenia wodą, Sprzęt przeciwpożarowy, Hydrant zewnętrzny, Nie zastawiać, Kierunek do
miejsca rozmieszczenia sprzętu pożarowego lub urządzenia ostrzegawczego, Zestaw sprzętu
pożarowego, Niebezpieczeństwo pożaru - materiały łatwopalne, Drabina wewnętrzna, Palenie
tytoniu zabronione.

a)
...................

b)
...................

c)
...................

d)
...................

e)
...................

f)
...................

g)
...................

h)
...................

i)
...................

j)
...................

k)
...................

l)
...................

m)
...................

n)
...................

Rysunek do ćwiczenia 1

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

Ćwiczenie 2

Zastosuj gaśnicę odpowiednią do gaszenia pożaru ciał stałych pochodzenia organicznego

podczas spalania, których występuje zjawisko żarzenia się.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przygotować gaśnicę odpowiednią do gaszenia tego typu pożaru,

2)

przygotować się do odegrania scenki gaszenia tego pożaru (puste pudełka i papiery,
grzejnik elektryczny

,

który był przyczyną pożaru, instrukcję przeciwpożarową),

3)

odegrać scenkę gaszenia tego pożaru,

4)

przedstawić sytuację, która mnoga być powodem pożaru i uzasadnić wybór gaśnicy.

Uwaga. Ćwiczenie jest pozorowane i nie wolno dopuścić do tego, aby powstał pożar.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

gaśnica,

−−−−

instrukcja przeciwpożarowa,

−−−−

puste pudełka i papiery,

−−−−

grzejnik elektryczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

Ćwiczenie 3

Zastosuj odpowiednie zasady gaszenia ognia za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z materiałem nauczania 4.6.1,

2)

zaznaczyć na rysunku słowem „tak’- prawidłowe zastosowanie sprzętu gaśniczego.

Rysunek do ćwiczenia [8, s. 72]

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń.

4.6.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić przyczyny powstawania pożarów?

2)

przedstawić metody i sposoby zapobiegania pożarom?

3)

rozpoznać znaki ochrony przeciwpożarowej?

4)

określić zasady postępowania w czasie gaszenia pożaru?

5)

wyjaśnić, dlaczego nie należy polewać wodą rozgrzanych w czasie
pożaru maszyn i konstrukcji metalowych?

6)

określić rodzaj palącego się materiału w grupie pożaru A, B, C, D?

7)

wskazać gaśnicę stosowaną do gaszenia grup pożaru A, B, C, D, E?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

4.7.

Zasady ochrony środowiska na stanowisku pracy

4.7.1.

Materiał nauczania

Ochrona środowiska polega na racjonalnym gospodarowaniu jego zasobami,

zabezpieczaniu go przed zniszczeniem lub dewastacją, planowym kształtowaniu, a w razie
dewastacji przywracaniu go do właściwego stanu. Cywilizacja techniczna doprowadza do
dewastacji środowisko zanieczyszczając powietrze atmosferyczne, wodę i glebę, które mają
decydujący wpływ na zdrowie i życie ludzi.

Ochrona środowiska stała się koniecznością zapewnienia człowiekowi warunków do

egzystencji i jest regulowana aktami prawnymi, których część dotyczy bezpieczeństwa
i higieny na stanowisku pracy. Są to przepisy dotyczące ograniczenia zanieczyszczeń
ś

rodowiska: substancjami chemicznymi, hałasem, wibracjami, promieniowaniem lub innymi

czynnikami szkodliwymi. Konstruktorzy, projektanci, producenci maszyn i innych urządzeń
technicznych, wykonawcy są obowiązani do przestrzegania tych przepisów.

Każde przedsiębiorstwo jest obowiązane zapewnić przestrzeganie wymagań o ochrony

ś

rodowiska w szczególności poprzez:

−−−−

odpowiednią organizację pracy,

−−−−

powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom
posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe

−−−−

zapoznanie pracowników, których stanowiska pracy wiążą się z technologiami
zanieczyszczajacymi środowisko z dotyczącymi ich wymaganiami ochrony środowiska,

−−−−

podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód wynikających
z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska i podejmowania właściwych środków
w celu wyeliminowania takich przypadków w przyszłości.

Ochrona przed hałasem

Techniczne źródła hałasu to:

−−−−

silniki i sprężarki

−−−−

narzędzia pneumatyczne

−−−−

maszyny do rozdrabniania,
kruszenia, przesiewania,
wytrząsania itp.

−−−−

maszyny do obróbki
plastycznej metali

−−−−

obrabiarki do drewna
i metalu

−−−−

pilarki tarczowe i piły
taśmowe

−−−−

urządzenia do obróbki mięsa

−−−−

maszyny włókiennicze

−−−−

urządzenia przepływowe

−−−−

urządzenia transportu.

Rys. 20. Działalność profilaktyczna w walce z hałasem [3, s. 84]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

Tabela 2. Narażenie na oddziaływanie hałasu (wg danych Ministerstwa Ochrony Środowiska)

Przybliżona ilość

narażonych osób

Procent

populacji

Czas narażenia

Natężenie

dźwięku

Wpływ na zdrowie

450 milionów
mieszkańców Europy

65%

24 godziny/ dobę

55 dB

niepokój, negatywny

113 milionów

17%

24 godziny/ dobę

65 dB

poważne negatywny

10 milionów

24 godziny/ dobę

75 dB

niedopuszczalny

W środowisku pracy (rys. 20). ograniczenie hałasu uzyskuje się poprzez:

−−−−

zmianę technologii,

−−−−

ograniczenie hałasu u źródła (osłony maszyn, konserwację silników),

−−−−

stosowanie materiałów dźwiękochłonnych,

−−−−

stosowanie środków ochrony indywidualnej słuchu.

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami

Zanieczyszczenia powietrza to wszystkie substancje stałe, ciekłe lub gazowe, których

udział w powietrzu przekracza średnią zawartość tych substancji w czystym powietrzu.

Ź

ródłem zanieczyszczeń pyłami są procesy technologiczne i czynności robocze

powstające podczas:

−−−−

wytwarzania produktów i przemieszczania materiałów (rozdrabnianie, mieszanie,
dozowanie, transport),

−−−−

stosowania materiałów pylistych w procesach technologicznych (malowanie natryskowe,
metalizacja, ochrona roślin),

−−−−

jako uboczny skutek procesów technologicznych (skrawanie materiałów kruchych,
szlifowanie, polerowanie, spalanie, oczyszczanie powierzchni),

−−−−

pylenia wtórnego pyłów zalegających na powierzchni maszyn i urządzeń.

Zmniejszenie emisji pyłów może nastąpić poprzez: zmianę technologii, stosowanie

hermetyzacji procesów, stosowanie urządzeń wychwytujących zanieczyszczenia w miejscu
ich powstawania, stosowanie elektrofiltrów.

4.7.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na czym polega ochrona środowiska?

2.

Jakie czynniki środowiska mają decydujący wpływ na zdrowie człowieka?

3.

Jakie działania podejmuje się w celu ograniczenia hałasu?

4.7.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

wyszukać w Internecie stronę z ustawą,

2)

wyszukać w ustawie informacje pozwalające odpowiedzieć na pytanie:
Jakie wymagania stawia ustawa względem wykonawcy robót?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

karta ćwiczeń,

−−−−

komputer z dostępem do Internetu.

Ćwiczenie 2

Przedstaw propozycje zmniejszania natężenia hałasu na stanowisku pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

zapoznać się z planem pomieszczenia biurowego zamieszczonym w materiałach
pomocniczych,

2)

zapoznać się z materiałem nauczania 4.7.1,

3)

przedstawić propozycje zmian, jakie można wprowadzić, aby zmniejszyć natężenie
hałasu w przedstawionym pomieszczeniu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−−−−

materiały pomocnicze.

4.7.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

wyjaśnić, znaczenie ochrony powietrza, gleby i wody przed
zanieczyszczeniami dla zdrowia człowieka?

2)

określić kto jest zobowiązany do przestrzegania tych przepisów
z zakresu ochrony środowiska?

3)

określić sposoby ograniczenia hałasu na stanowisku pracy?

4)

określić sposoby ograniczenia emisji pyłów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 30 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Treści podstawowych obowiązków pracodawcy i pracownika będziesz szukał w
a)

Monitorze Polskim.

b)

Dzienniku Ustaw.

c)

Kodeksie pracy

d)

Poradniku dla ucznia.

2.

Do obowiązków pracodawcy należy
a)

ułatwianie pracownikowi podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

b)

prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt
osobowych pracowników.

c)

stosowanie środków ochrony zbiorowej, a także używanie przydzielonych środków
ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

d)

niezwłocznie zawiadamianie przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku.

3.

Wysokość pomieszczenia stałej pracy, w którym nie występują czynniki szkodliwe dla
zdrowia nie może być mniejsza w świetle niż
a)

3,3 m.

b)

3 m.

c)

2,5 m.

d)

3,5 m.

4.

Masa przedmiotów przenoszonych przez jednego pracownika przy pracy stałej nie może
przekraczać
a)

30 kg.

b)

25 kg.

c)

12 kg.

d)

15 kg.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

5.

Bezpiecznego użytkowanie narzędzi elektrycznych nie zapewnia
a)

kontrola przed każdym użyciem obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego.

b)

oddawanie narzędzia do naprawy w razie jakiegokolwiek jego uszkodzenia.

c)

włączanie z sieci poprzez chwytanie za przewód.

d)

używanie narzędzi zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami.

6.

Ś

rodki ochrony indywidualnej stosujemy

a)

przy wykonywaniu każdej pracy.

b)

w przypadku, kiedy pracownik zgłosi taką potrzebę.

c)

w warunkach, w których nie ma możliwości zmniejszenia narażenia na czynniki
niebezpieczne dla życia i zdrowia pracowników.

d)

kiedy ich używanie przez pracownika podczas pracy nie jest uciążliwe.

7.

Pożar należy zgłosić dzwoniąc pod numer
a)

997.

b)

999.

c)

996.

d)

998.

8.

Symbol B na gaśnicy oznacza, że jest ona przeznaczona do pożaru następujących grup
materiałów

a)

instalacji i urządzeń elektrycznych.

b)

ciał stałych pochodzenia organicznego (drewno, papier, węgiel).

c)

cieczy palnych (benzyny, nafty, rozpuszczalników, alkoholi) i ciał stałych topiących
się podczas palenia.

d)

gazów palnych (metanu, gazu ziemnego, acetylenu).

9.

Ź

ródła zagrożenia w pracy mechanika optyka to między innymi

a)

mikroklimat gorący.

b)

bakterie.

c)

silne pole magnetyczne.

d)

ruchome i wirujące części maszyn oraz ostre elementy.

10.

Ograniczenie zagrożeniem urazami mechanicznymi nie zaistnieje, jeśli
a)

będzie się stosować narzędzia wyłącznie zgodnie z ich przeznaczeniem.

b)

zastosowuje się niewłaściwie dobrane środki ochrony indywidualnej.

c)

będzie się czyścić, konserwować oraz przechowywać narzędzia w warunkach
zapobiegającym ich wzajemnym uszkodzeniom.

d)

przed użyciem narzędzia będzie się go oglądało w celu upewnienia się, że nie jest
uszkodzone.

11.

Powstawaniu elektryczności statycznej sprzyja
a)

wysoka wilgotność powietrza.

b)

stosowanie uziemień instalacji i maszyn.

c)

szybkie stykanie się i rozdzielanie różnych substancji.

d)

stosowanie pokryć antystatycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

12.

Znak ostrzegający przed porażeniem prądem elektrycznym przedstawiony jest na rysunku

1

2

3

4

a)

1.

b)

2.

c)

3.

d)

4.

13.

Prawidłowa pozycja przyjętych przy podnoszeniu ciężaru przedstawiona jest na rysunku

1

2

3

a)

1.

b)

2.

c)

3.

d)

1 i 3.

14.

Ograniczanie zagrożeń związanych z prądem elektrycznym uzyskuje się przez stosowanie
a)

ogólnego i miejscowego systemu wentylacji.

b)

rotacji pracowników na najbardziej niebezpiecznych stanowiskach pracy.

c)

ś

rodków ochrony osobistej w celu ochrony pracowników przed bezpośrednim

kontaktem z substancją chemiczną.

d)

ochrony przed wodą i wilgocią.

15.

Stanowisko komputerowe nie należy organizować w sposób, aby
a)

ustawienie ekranu monitora względem źródeł światła ograniczało odbicia światła.

b)

zapewnić regulację wysokości siedziska krzesła w zakresie 400–500 mm, od podłogi.

c)

okno znajdowało się na wprost monitora.

d)

odległość klawiatury od przedniej krawędzi stołu była nie mniejsza niż 100 mm.

16.

35 mężczyzn jest zatrudnionych przy pracach produkcyjnych mało brudzących, jeśli 5
z nich pracuje na drugiej zmianie to w zakładzie w umywalni umywalek powinno być
zainstalowanych

a)

1.

b)

2.

c)

3.

d)

7.

Na każdych dziesięciu pracowników najliczniejszej zmiany powinna
przypadać co najmniej jedna umywalka indywidualna, a przy pracach
brudzących i w kontakcie z substancjami brudzącymi lub zakazanymi
– co najmniej jedna umywalka na każdych pięciu pracowników – lecz
nie mniej niż jedna przy mniejszej liczbie pracowników

17.

Przy porażeniu prądem wysokiego napięcia rozpoczynamy akcję ratowniczą
a)

od ułożenia poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej.

b)

po upewnieniu się, że specjalistyczne służby ratownicze odcięły dopływ prądu.

c)

od uwolnienia porażonego spod działania prądu stojąc na suchym materiale.

d)

od odciągnięcia osoby porażonej spod napięcia w sposób bezpieczny dla ratującego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

56

18.

Podczas szlifowania oraz przy ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe i laserowe
w celu ograniczenia zagrożeń zastosujesz
a)

maskę.

b)

okulary ochronne.

c)

tarczę.

d)

kask.

19.

Ś

rodek jaki powinno się stosować do gaszenia silników elektrycznych pod napięciem to

a)

mokry piasek.

b)

koce gaśnicze.

c)

gaśnice z oznaczeniem E.

d)

gaśnice z oznaczeniem A.

20.

Znak ostrzegawczy przedstawiony na rysunku należy umieszczać w miejscach, w których
występuje

a)

pole elektryczne.

b)

zagrożenie biologiczne.

c)

zagrożenie mechaniczne.

d)

pole elektromagnetyczne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

57

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Stosowanie

zasad

bezpieczeństwa

i

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

58

6.

LITERATURA

1.

Bezpieczeństwo i zdrowie a substancje chemiczne w pracy. Poradnik szkoleniowy.
Instytut Medycyny Pracy im. Prof. dr med. Jerzego Nofera, Łódź 1994

2.

Gacek W.: Kompendium pierwszej pomocy. CIOP – PIB, Warszawa 2002

3.

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

4.

Koradecka D.: Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. T. 1-2. CIOP, Warszawa 1999

5.

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy dla szkół zasadniczych. WSiP,
Warszawa 1999

6.

Markiewicz H.: Zagrożenia i ochrona od porażeń w instalacjach elektrycznych.
Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 2004

7.

Olszewski J.: Podstawy ergonomii i fizjologii pracy. WAE, Poznań 1997

8.

Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002

9.

Shmid D.: Mechatronika. REA, Warszawa 2002

10.

Uczciwek T.: „Bezpieczeństwo i Higiena Pracy oraz ochrona przeciw pożarowa
w elektroenergetyce”. Centralny Ośrodek Szkolenia i Wydawnictw SEP, Warszawa 1998