skrypt ksiazki

Wst

ęp do prawoznawstwa

(na podstawie

„Wstęp do prawoznawstwa”

Józef Nowacki i Zygmunt Tobor)

Wst

ęp

ZDANIE:

oznajmuj

ące <- zdania, którym przysługuje wartość logiczna (np. Jan jest prawnikiem.)

pytaj

ące (np. Czy ten autobus jedzie do Katowic?)

rozkazuj

ące (np. Wyjdź!)

Zdanie w sensie logicznym wyra

ża sąd, tzn. jakąś myśl odnoszącą się w sposób sprawozdawczy do jakiegoś stanu

rzeczy; jednoznacznie stwierdza, na gruncie danego j

ęzyka, iż tak a tak jest albo że tak a tak nie jest (Ziembiński).

Dyrektywy i oceny

– wypowiedzi nie mające wartości logicznej.

1. DYREKTYWY:
-

normy -> (akty oddzia

ływań

przepisy -> stanowczych)

zasady

regu

ły

wskazówki

rady

zalecenia

sugestie

Wszystkie te dyrektywy to skonwencjonalizowane akty werbalne (s

łowne) wpływające na zachowanie ludzi.

2. OCENY
-

zasadnicze (w

łaściwe, samoistne) – oceniamy dany przedmiot „dla niego samego”, bez względu na jego relację

do innych przedmiotów. (np. Ta ksi

ążka jest bardzo ciekawa.)

instrumentalne (celowo

ściowe, utylitarne) – oceniamy dany przedmiot jako „dobry środek”, „środek do dobrego”,

„dobry środek do dobrego” czy też ze względu na skutki jakie powoduje. (np. To opracowanie nie przyda Ci się
do egzaminu z logiki.)

Oceny wyra

żają naszą aprobatę lub dezaprobatę pewnego stanu rzeczy.

Wypowied

ź jest fałszywa lub prawdziwa, jeśli opisuje jakiś stan rzeczy, zgodnie (niezgodnie) z rzeczywistością.

żeli jakaś wypowiedź niczego nie opisuje, ale wyraża jedynie naszą aprobatę lub dezaprobatę, to kwalifikować

jej w kategoriach prawdy lub fa

łszu nie możemy. Stąd też zarówno oceny, jak i normy należą do klasy

wypowiedzi nonkognitywnych, czyli takich, które nie maj

ą wartości poznawczej.

Rozdzia

ł pierwszy

I. PRZEPISY PRAWA

ą ustanawiane mocą tzw. generalnych normatywnych aktów prawnych (np. konstytucja, ustawy)

ą wypowiedziami językowymi „zastanymi” przez nas w tekstach ustaw i innych aktów prawnych

to jednostki redakcyjne aktu prawotwórczego

to zdaniokszta

łtne zwroty językowe wskazujące bądź narzucające sposób postępowania (czyli reguły

post

ępowania), formalnie wyodrębnione w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako

zdaniokszta

łtne fragmenty artykułu, paragrafu lub ustępu.

żdy przepis prawa jest regułą zachowania

Artyku

ły, paragrafy, punkty, litery – jednostki redakcyjne (systematyzacyjne) aktu prawnego.

Formu

łowanie przepisów prawa:

POPRZEDNIK

à NAST

ĘPNIK

- wymienia, wskazuje lub - ustala skutki prawne, jakie
okre

śla „okoliczności”, które powinny być związane

rodz

ą skutki prawne z okolicznościami

wymienionymi w

poprzedniku
(np. a) Je

żeli student nie zaliczył danego przedmiotu w wyznaczonym czasie (poprzednik), to zostanie usunięty z listy

studentów przez dziekana (nast

ępnik).

b) W razie rezygnacji z którego

ś z wcześniej wybranych przedmiotów maturalnych (poprzednik), uczeń powinien jak

najszybciej z

łożyć w tej sprawie pisemny wniosek do dyrekcji liceum (następnik).

c) Kto spó

źnia się na wykłady i z premedytacją zakłóca ciszę na sali („stan rzeczy”), podlega karze pozbawienia wolności

od jednego do trzech miesi

ęcy (ujemne następstwo prawne).)

Sposoby formu

łowania przepisów:

1) Pocz

ątek zdania:

żeli...

w razie...

w wypadku...

2) Opisy pewnych zdarze

ń:

„Śledztwo prowadzi prokurator”
Funktor normotwórczy

– odpowiedni zwrot językowy, wiążący w zadaniokształtną całość obydwa wyróżnione człony

przepisu prawa.
S

łowa formułujące przepisy:

powinien (w znaczeniu dyrektywalnym, zalecaj

ącym)

nale

ży

musi

nie mo

że

Zwroty:

jest zobowi

ązany

jest uprawniony

Przepisy nie s

ą zdaniami w sensie logicznym, nie są zdaniami opisującymi (stwierdzającymi). Nie są wypowiedziami

w postaci

„A jest B”, lecz „A powinno być B”. Nie są ani prawdziwe, ani fałszywe.

II. FAKTY PRAWNE
Fakty prawne

– to wszystkie te „okoliczności” wymieniane w przepisach prawa, które pociągają za sobą, wywołują czy

rodz

ą skutki prawne; innymi słowy powodują powstawanie, zmiany albo wygaśnięcie bądź to uprawnień, bądź

obowi

ązków, bądź też uprawnień i obowiązków. Nie zawsze fakty prawne powodują powstawanie, zmiany czy

wyga

śnięcie stosunków prawnych, ale stosunek prawny powstaje w wyniku tego, że zaistniał określony fakt prawny.

Rodzaje faktów prawnych:

Fakty prawne:

1. Zdarzenia - wywo

łujące skutki prawne okoliczności niezależnie od zachowania się podmiotów prawa. (Np.

śmierć, urodzenie, upływ czasu.)

2. Zachowania

– podmiotów prawa:

a)
-

dzia

łanie – polegające na wykonywaniu pewnych czynności (np. działa, ten co kradnie, spisuje testament,

zabija)

zaniechanie

– brak działania wymaganego przez prawo (np. ktoś, kto nie udzielił pomocy poszkodowanym, a

mia

ł to zrobić)

b)
-

czyny

– zachowanie się podmiotu prawa, które rodzi za sobą skutki prawne, choć do wywołania owych skutków

podmiot prawa swym zachowaniem nie zmierza

ł:

a) czyny zgodne z prawem (np. znalezienie rzeczy zgubionej)
b) czyny niezgodne z prawem (bezprawne, niedozwolone) (np. wyrz

ądzenie komuś szkody)

czynno

ści prawne – świadome i zgodne z przepisami prawa zachowania podmiotów, zmierzające do

wywo

łania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli (np. przyjęcie spadku, umowa najmu)

3. Zdarzenia albo zachowania oraz konstytutywne orzeczenia s

ądowe

Orzeczenie:

konstytutywne

– powodują powstanie bądź zmianę czyichś uprawnień lub obowiązków (np. orzeczenie

rozwodu)

deklaratoryjne

– jedynie stwierdzają istnienie określonych uprawnień lub obowiązków, nie zmieniając stanu

prawnego, nie kwalifikuje si

ę ich jako fakty prawne (np. orzeczenie, że osoba bliska, stale zamieszkująca z

najemc

ą, po jego śmierci sama stała się najemcą)

Uwaga! Dopiero razem wzi

ęte zdarzenie lub zachowanie oraz tzw. konstytutywne orzeczenie sądowe wykazują

cechy faktu prawnego i rodz

ą odp. skutki prawne.

III. SKUTKI PRAWNE
Skutki prawne

– to wszystkie następstwa prawne, jakie przepisy prawa wiążą z faktami prawnymi; następstwa, jakie

powinny nast

ąpić (lub mogą nastąpić, jeżeli wyznacza je przepis o charakterze iuris dispositivi), gdy zaistnieje fakt

prawny. Powi

ązania faktów prawnych ze skutkami prawnymi mają charakter powinnościowy, normatywny, gdyż są one

ustalane b

ądź narzucane mocą postanowień przepisów prawa.

Przepisy prawa wyznaczaj

ą skutki prawne w różny sposób:

jednoznacznie precyzuj

ą skutki prawne, niczego nie uzależniając od oceny organów stosujących prawo (np.

żda kura, u której zostanie wykryty wirus ptasiej grypy, musi zostać uśpiona w ciągu 24 godzin przez

weterynarza

– nie ma innej możliwości, kura nie może być poddana leczeniu, izolacji ani też nie może sobie

biega

ć po podwórku, ma być zabita i koniec!)

jednoznacznie ustalaj

ą rodzaj skutków, ale zakreślają tylko górna granicę ich wymiaru, pozostawiając ocenie

organów stosuj

ących prawo ich rozmiar w danych przypadkach (np. Kto zabija nieumyślnie, podlega karze

pozbawiania wolno

ści od roku do lat 3)

ocenie organów stos. prawo daj

ą możliwość wyboru rodzaju skutków prawnych spośród wymienionych,

zakre

ślając tylko ich granice ( np. (...) podlega karze grzywny lub karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do

lat 2)

nakazuj

ą stosowanie więcej niż jednego rodzaju skutków prawnych (np. (...) podlega karze grzywny lub

pozbawienia wolno

ści od 3 miesięcy do roku oraz dożywotniego pozbawiania uprawnień do wykonywania

zawodu)

przepisy o swobodnym uznaniu (np. Je

żeli nauczyciel zachce, to może zmienić datę sprawdzianu na prośbę

ucznia, ale nie musi.)

Przepisy zawieraj

ące tzw. klauzule generalną są przepisami, które same merytorycznie nie określają skutków

prawnych. Klauzulami generalnymi nazywane s

ą tego rodzaju postanowienia, występujące w przepisach prawnych,

które uzale

żniają wydawane rozstrzygnięcia od zgodności z „dobrymi obyczajami”, „zasadami współżycia społecznego”

(np. Jednak

że sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie nawet mimo braku

zgody opiekuna, je

żeli wymaga tego dobro dziecka.)

IV. OBOWI

ĄZEK

Obowi

ązek prawny – polega na tym, że przepis prawa ustanawia dla danej klasy adresatów nakaz lub zakaz

okre

ślonego zachowania się (działania lub zaniechania) (np. Administrator forum jest zobowiązany do powiadomienia

żytkowników o planowanej zmianie regulaminu korzystania z forum.) Często niewypełnienie obowiązku powinno lub

że pociągnąć za sobą przewidziane przez prawo ujemne dla adresata skutki prawne.

Rozró

żniamy dwa przypadki:

a) gdy niewype

łnienie obowiązku „powinno” pociągnąć za sobą skutki prawne (np. Kto

wbrew obowi

ązkowi wyprowadzania swojego psa na spacer, nie robi tego, podlega karze

grzywny lub pozbawienia wolno

ści od jednego do trzech miesięcy.)

b) gdy niewype

łnienie obowiązku „może” owe skutki prawne pociągnąć – wtedy, gdy

odpowiedni przepis prawa od decyzji okre

ślonego podmiotu uzależnia to, czy ten, kto nie

zastosowa

ł się do odpowiedniego zakazu lub nakazu, ma ponieść owe ujemne skutki

prawne, czy te

ż nie (np. Lekarz, który postąpił tak jak w art.2 lub 3 podlega karze grzywny,

pod warunkiem,

że odpowiedni wniosek, przez uprawnionego oskarżyciela, zostanie

wniesiony do s

ądu..)

Do obowi

ązków niewymuszalnych zalicza się te zwane naturalnymi (obligatio naturalis), tzn. takie których nie można

wymusi

ć, ale w przypadku ich spełnienia nie można zażądać zwrotu

(np. wierzytelno

ści przedawnione).

V. SANKCJE
Sankcje

– ujemne skutki prawne, polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego, jakie powinny

nast

ąpić, jeżeli adresat nie zastosuje się do nakazu czy zakazu przepisu prawa, a więc gdy nie wypełnia swojego

obowi

ązku. Przepisy prawa ustalają rodzaj i wymiar represji. Dzielimy je na:

a) represyjne
b) egzekucyjne
c) * niektórzy podaj

ą jeszcze „sankcje” nieważności

Ad. a) Sankcje represyjne

– są złem, dolegliwościami, przykrościami wyrządzonymi tytułem odpłaty za zachowanie

niezgodne z nakazami lub zakazami przepisów prawa.
Polski kodeks karny wyró

żnia:

kary (grzywna, ograniczenie wolno

ści, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności)

środki karne (pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania
okre

ślonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów,

przepadek przedmiotów, obowi

ązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenie pieniężne, podanie wyroku do

publicznej wiadomo

ści)

Sankcje karne mog

ą być:

bezwzgl

ędnie oznaczone, ściśle określające rodzaj i wymiar kary (np. Kto dopuszcza się prześladowań na tle

rasowym, podlega karze 25 lat wi

ęzienia.)

wzgl

ędnie oznaczone, określają rodzaj kary i granice jej wymiaru (np. Kto dopuszcza się czynnej napaści na

Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, podlega karze pozbawienia wolno

ści od 3 do 15 lat.)

alternatywnie oznaczone, pozostawiaj

ą ocenie sądu wybór rodzaju kary spośród takich kar, jakie przewiduje

dany przepis prawa (np. Kto publicznie zniewa

ża, niszczy, uszkadza lub usuwa godło, sztandar, chorągiew,

bander

ę, flagę lub inny znak państwowy, podlega grzywnie lub karze pozbawienia wolności od miesiąca do

roku.)

Ad. b) Sankcje egzekucyjne

– zmusza adresata do wykonania tego obowiązku, którego adresat ów nie wypełnił

dobrowolnie. Uzyskuje si

ę po poprzez:

ądź to przez zastosowanie przymusu osobistego (np. Oskarżony, który przez 3 kolejne rozprawy nie stawi się

przed s

ądem, może zostać doprowadzony przymusowo.)

ądź to w wyniku tzw. przymusowego wykonania zastępczego, gdy na przykład w trybie egzekucji majątkowej

uzyskuje si

ę środki na zaspokojenie wierzytelności (np. Egzekucja z nieruchomości należy do komornika

dzia

łającego przy sądzie, w którego okręgu nieruchomość jest położona. Wierzyciel może dokonać wyboru

komornika dzia

łającego przy sądzie, w którego okręgu nieruchomość jest położona, nawet jeżeli nieruchomość

nie jest po

łożona w jego rewirze.)

VI. NIEWA

ŻNOŚĆ

Niewa

żność – polega na tym, że dana czynność będąca konsekwencją zachowania niezgodnego z prawem nie rodzi

skutków prawnych. (Np. Niewa

żne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów

znajdowa

ła się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.) Może być:

niewa

żnością ex lege (z mocy prawa)

lub do jej uniewa

żnienia wymagane jest wszczęcie określonego postępowania

Uwaga! Niektórzy zaliczaj

ą „nieważności” do sankcji!

VII. UPRAWNIENIA
Uprawnienia

– należą do klasy następstw, jakie przepisy prawa wiążą z określonymi faktami prawnymi. Przepisy prawa

przewiduj

ą dla danego podmiotu pewną możliwość zachowania się wywołującego skutki prawne, ale zachowanie to nie

jest obowi

ązkiem tegoż podmiotu. (np. W wypadku rażącego naruszenia regulaminu przez użytkownika forum

administrator mo

że usunąć go z listy zarejestrowanych.)

Dozwolenia mocne

– możliwość zachowań podmiotów wyznaczona jest normatywnie (przez przepisy prawa), czyli

zachowania te dozwolone s

ą przez prawo.

Zachowania prawne indyferentne

– to takie zachowania, których status nie jest wyznaczony (unormowany) przez

prawo, nie rodz

ą skutków prawnych. (np. Dziecko myje wieczorem zęby – dozwolone. Dziecko się nie myje –

niedozwolone.)
Uwaga! Nie mo

żna zaliczyć zachowań indyferentnych do klasy uprawnień bez przyjęcia

łożenia, że wszystko, co nie jest nakazane, zakazane i dozwolone mocno, jest także dozwolone! Dlatego też

nazw

ę „uprawnienie” rezerwujemy wyłącznie dla dozwoleń mocnych.

VIII. KOMPETENCJE
Przez kompetencje rozumie si

ę zazwyczaj:

1) b

ądź to całokształt uprawnień dotyczących określonego zakresu spraw, w których to

zakresie organ pa

ństwa jest uprawniony do działania

2) b

ądź też całokształt uprawnień i obowiązków dotyczących dziedziny, w obrębie której organ

ństwa jest uprawniony, a zarazem zobowiązany do działania

Operuj

ąc tym pojęciem wyróżnia się:

rzeczowy zakres kompetencji (inna jest rzeczowo wyznaczona dziedzina spraw nale

żących do zakresu

dzia

łania ministerstwa łączności, a inna do ministerstwa sprawiedliwości)

zakres osobowy (inny jest osobowy zakres dzia

łania sądów wojskowych, a inna sądów powszechnych)

zakres terytorialny (inny jest zakres dzia

łania prezydenta miasta (ograniczony do terytorium danego miasta),

inny wojewody (ograniczony do terytorium danego województwa))

Uwaga! Termin

„kompetencja” mimo nasuwających się zastrzeżeń pojęciowych, obejmuje swym zakresem

łącznie uprawnienia bądź uprawnienia i obowiązki organów państwa i jest dość powszechnie stosowany.

IX. ADRESACI PRZEPISÓW PRAWA
Adresatami przepisów prawa nazywa si

ę te podmioty, do których:

skierowane s

ą (adresowane) postanowienia praw

zachowania normuje prawo

Adresatami s

ą wszystkie podmioty prawa, z tym że nie wszystkie przepisy dotyczą wszystkich podmiotów.

Podzia

ł podmiotów prawa:

1) podmioty stosuj

ące prawo, czyli te które na podstawie przepisów prawa wydają rozstrzygnięcia jednostkowe

2) pozosta

łe podmioty prawa

*Dla jednych autorów istniej

ą:

„Adresaci pierwotni” („adresaci bezpośredni”) – to organy państwowe (tzw. kontrolerzy) do których adresowane
s

ą reguły prawa.

„Adresaci wtórni” („adresaci pośredni”) – podmioty które mogą wysuwać wnioski z przepisów prawa
adresowanych do organów pa

ństwa.

Dla innych adresatami prawa s

ą:

„adresaci pierwotni” – osoby fizyczne (i prawne)

„adresaci wtórni” – organy państwa

X. RODZAJE PRZEPISÓW PRAWA

1. Ius cognes

– ius dispositivum

Przepisy o charakterze iuris cogentis s

ą przepisami bezwzględnie stosowanymi. W sytuacjach unormowanych w

przepisach iuris cogentis podmioty prawa nie maj

ą żadnej możliwości wyboru sposobu zachowania się, muszą

zachowa

ć się tak, jak nakazuje przepisy (pod rygorem poniesienia ujemnych skutków prawnych). (Np. Nie może zawrzeć

łżeństwa osoba pozostająca w związku małżeńskim.)

Przepisy o charakterze iuris dispositivi pozostawiaj

ą podmiotom prawa swobodę kształtowania własnego

zachowania i wzajemnych stosunków. Znajduj

ą zastosowanie, gdy:

dany podmiot albo strony stosunku prawego same czego

ś w danym zakresie nie postanowiły

ich postanowienia maj

ą tylko częściowy charakter

strony w danej kwestii, nawet ju

ż po zawarciu umowy, w drodze porozumienia nie zdołały osiągnąć zgody

Przepisy zosta

ły ustanowione właśnie z myślą o tego rodzaju sytuacjach, w których mimo braku oświadczenia woli stron

trzeba wyda

ć orzeczenie czy rozstrzygnąć spór istniejący między stronami. (Np. W braku odmiennego zastrzeżenia

por

ęczyciel jest odpowiedzialny, jak współdłużnik solidarny.)

2. Przepisy nakazuj

ące, zakazujące i uprawniające

Przepisy nakazuj

ące – ich cechą jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań czy sposobów zachowań możliwych w

danej sytuacji wyró

żniają one jedno z nich (lub jeden sposób zachowania) i postanawiają, że należy zachowywać się

tylko w sposób wskazany w tych przepisach. (Np. Przy wej

ściu na uczelnię należy okazać legitymację studencką, osoba

nie posiadaj

ąca tego dokumentu nie zostanie wpuszczona na teren uczelni.)

Przepisy zakazuj

ące – ich cechą jest to, że z uniwersum wszystkich zachowań czy sposobów zachowań możliwych w

danej sytuacji wyró

żniają one jedno z nich i postanawiają, że tak postępować nie wolno (najczęściej pod rygorem

poniesienia ujemnych konsekwencji prawnych). (Np. Nie mo

żna mieć więcej niż jednego miejsca zamieszkania.)

Przepisy uprawniaj

ące (dozwalające) – przewidują dla danej, oznaczonej klasy podmiotów możliwość wyboru

okre

ślanego sposobu zachowania się, przy czym zachowanie to nie jest ich obowiązkiem, a więc nie jest zachowaniem

nakazanym lub zakazanym. (Np. W

łaściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z

jego drzew ga

łęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. )

Uwaga! Mo

żna jeszcze mówić o przepisach nakazująco-uprawniających (np. Nie można studiować dwóch

kierunków jednocze

śnie.) i zakazująco-uprawniających (np. Po zmianie miejsca zamieszkania, trzeba wymienić dowód

żsamości.)

3. Przepisy odsy

łające i blankietowe

Przepisy odsy

łające – są ustanawiane w celu uniknięcia w tekstach prawnych dwukrotnego czy kilkakrotnego nawet

powtarzania tych samych postanowie

ń. Wg niektórych publikacji prawniczych z odesłaniem mamy do czynienia również

wtedy, gdy przepisy prawa nakazuj

ą kierować się także jakimiś pozaprawnymi ocenami („słuszności”, „czyimś dobrem”).

(Np. Kto pope

łnia przestępstwo określone w art. 1, 2 lub 3, podlega karze pozbawiania wolności od 1 do lat 3.)

Odes

łanie może być kierowane:

do jednego przepisu prawa

do dwu lub wi

ęcej

do ca

łej grupy przepisów

do innego dzia

łu prawa

do prawa obowi

ązującego w innym państwie

Przepisy blankietowe

– rodzaj tekstów prawnych, które pewnych kwestii same nie rozstrzygają, same nie wyznaczając

sposobu post

ępowania adresatów, lecz wydawane rozstrzygnięcia uzależniają od postanowień innych generalnych

aktów prawnych. Przepisy te same nie wskazuj

ą i nie charakteryzują zachowań zagrożonych sankcjami, lecz tylko

ustanawiaj

ą sankcje za zachowanie niezgodne z postawieniami pewnej, ogólnie wymienionej grupy przepisów prawa.

Przepisy blankietowe cz

ęsto z góry, in blanco, określają sankcje za zachowanie niezgodne z przepisami, które dopiero

mog

ę zostać wydane. (Np. Kto wykracza przeciwko przepisom o bezpieczeństwie na drogach publicznych podlega karze

grzywny.)

4. Lex generalis

– lex specialis

Lex generalis

– reguła powszechna. (Np. Kto zabija, podlega karze 15 lat więzienia.)

Lex specialis

– reguła szczególna, ustanawiająca wyjątki od postanowień reguły powszechniej i ustalająca inne skutki

prawne dla przypadków ni

ą objętych albo też skutki te w ogóle wyłączająca. (Np. Kto zabija ze szczególnym

okrucie

ństwem, podlega karze 25 lat więzienia.)

(Np. Kto zabija ze szczególnym okrucie

ństwem i pod wpływem alkoholu, podlega karze dożywotniego pozbawienia

wolno

ści)

5. Przepisy-zasady a przepisy-regu

ły

Rozró

żnienie zasad i reguł:

a) Regu

ły – gdy obowiązują, to rozwiązanie, które wyznaczają, musi zostać przyjęte, jeżeli

ś nie obowiązują - nie wnoszą nic do podjęcia decyzji. Zasady natomiast nie wyznaczają

konsekwencji prawnych, które powinny nast

ąpić automatycznie, jeżeli występują

okoliczno

ści przewidziane przez te zasady. Stanowią one jedynie „racje argumentacyjne”,

które powinien uwzgl

ędnić stosując prawo.

b) W przypadku kolizji regu

ł jedna z nich obowiązuje, druga zaś nie. Istnieje natomiast wiele

zasad, które s

ą niezgodne w ich zastosowaniu.

c) Zasady posiadaj

ą wymiar „wagi” lub „znaczenia”, którego reguły są pozbawione. W

przypadku odwo

łania się do zasad uwzględniona jest ich „doniosłość”.

Inny podzia

ł przepisów prawa, którego kryterium stanowią nieważność i zagrożenie karą:

Lex plusquam perfecta

– przewiduje zastosowanie sankcji karnej oraz powoduje nieważność dokonanej

czynno

ści.

Lex perfecta

– regułą powodująca tylko nieważność dokonanej czynności.

Lex minus quam perfecta

– przewiduje karę, ale nie unieważnia dokonanej czynności.

Lex imperfecta

– prawna reguł zachowania się bądź akt prawny nie ustanawiający sankcji (ujemnych skutków

prawnych) za zachowania si

ę z nim niezgodne.

Zasada (np. szybko

ści procesowej, wolności słowa, równości społecznej)

Regu

ła (np. zakaz tortur, równość obywateli wobec prawa)

6. Przepisy proste i z

łożone

Przepisy proste

– określają skutki prawne jednego tylko „stanu faktycznego”, jednego faktu prawnego. (Np. Na pisemny

wniosek pracownika pracodawca mo

że udzielić mu urlopu bezpłatnego.)

Przepisy z

łożone – określają skutki prawne dwu lub więcej owych faktów prawnych. (Np. W ciągu ostatnich pięciu lat

przed up

ływem zastrzeżonego w umowie terminu wieczysty użytkownik może żądać jego przedłużenia na dalszy okres

od czterdziestu do dziewi

ęćdziesięciu dziewięciu lat; jednakże wieczysty użytkownik może wcześniej wystąpić z takim

żądaniem, jeżeli okres amortyzacji zamierzonych na użytkowanym gruncie nakładów jest znacznie dłuższy aniżeli czas,
który pozostaje do up

ływu zastrzeżonego w umowie terminu. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu

na wa

żny interes społeczny.)

7. Przepisy ogólne i jednostkowe (nazywane niekiedy indywidualnymi)

Przepisy ogólne

– to takie, których adresaci są określani za pomocą nazw ogólnych, nadto zaś przepis znajduje

zastosowanie w wi

ęcej niż jednym przypadku, gdyż dotyczy zachowań powtarzalnych. (Np. Pracodawca jest obowiązany

szanowa

ć godność i inne dobra osobiste pracownika.)

Przepisy jednostkowe

– reguły zachowania, które jednostkowo (imiennie) oznaczonemu adresatowi wskazują

jednorazowo sposób zachowania si

ę. Przepisy te zawarte są np. w wyrokach sądowych i decyzjach administracyjnych.

(Np. Jan Kowalski dnia tego i tego powinien stawi

ć się przed komisją poborową.)

8. Przepisy generalne i indywidualne

Przepisy generalne

– jego adresaci są określani nazwą generalną.

Przepisy indywidualne

– adresat został określony nazwą indywidualną.

W podziale tym jedynym kryterium branym pod uwag

ę jest sposób oznaczenia adresata.

9. Przepisy abstrakcyjne i konkretne

Przepis abstrakcyjny

– to taki przepis, który normuje zachowania powtarzalne w rodzajowo określony sposób.

Przepis konkretny

– taki, który adresatowi (oznaczonemu indywidualnie lub generalnie) wyznacza w wyróżnionych

okoliczno

ściach jednorazowe zachowanie się.

10. Przepisy pierwszego i drugiego stopnia

Wszystkie przepisy praw ustanowione moc

ą normatywnych aktów prawnych można podzielić na 1 i 2 stopnia (lub

ższych stopni).

Przepisy pierwszego stopnia

– te, mocą których z określonymi faktami prawnymi wiązane są skutki prawne.

Przepisy drugiego stopnia:

normuj

ą sprawy związane z tworzeniem (ustanawianie) przepisów stopnia pierwszego,

uchylaj

ą moc obowiązującą przepisów pierwszego stopnia,

okre

ślają czas (chwilę) zyskania mocy obowiązującej przepisy pierwszego stopnia,

postanawiaj

ą, które przepisy pierwszego stopnia wtedy a wtedy znajdują zastosowanie, których zaś i kiedy się

nie stosuje,

ustalaj

ą rozumienie przepisów pierwszego stopnia itd.

Rozdzia

ł drugi

PRZEPIS PRAWNY A NORMA PRAWNA

Norma prawna

– wypowiedź wskazująca określony sposób postępowania, a więc jako reguła zachowania, przy czym od

innych rodzajów norm (moralno

ści, obyczaju, dobrego wychowania itd.) ma ją odróżnić cecha „prawności”.

I. Stosunek poj

ęć: „przepis prawny” – „norma prawna”

1. Koncepcja

Stanowisko w ogóle nie wprowadza poj

ęcia „norma prawna”. „Przepis prawa” jest określeniem, za pomocą którego

omawia si

ę, analizuje i z powodzeniem rozwiązuje wszystkie bez wyjątku problemy prawnicze.

2. Koncepcja

Drugie stanowisko w kwestii stosunku

„przepisu prawnego” do „normy prawnej” sprowadza się do zamiennego

pos

ługiwania się obydwu tymi określeniami.

3. Koncepcja

Norma prawna rozumiana jest tu jako znaczenie zwrotu prawnego. Rozumienie przepisu prawa mo

że mieć tu dwie

łaszczyzny:

„przepis prawa” – nazwa oznaczając zarówno sam napis, jak i „normę”, czyli znaczenie
owego zespo

łu znaków. Norma byłaby wtedy traktowana jako jeden z dwu elementowych

ładowych przepisu prawa (norma + napis = przepis prawa)

„przepis prawa” rozumiany jako sam napis, jako sam zespół znaków pisarskich
wydrukowanych w akcie prawnym pod okre

ślonym numerem artykułu, bądź paragrafu,

„norma” zaś byłaby rozumiana jako znaczenie tego napisu

4. Koncepcja

Norma prawna jako wypowied

ź konstruowana z przepisów prawa. „Normę prawną” autorzy ci rozumieją, jako regułę

zachowania si

ę skonstruowaną na podstawie przepisów prawa (jako regułę zbudowaną z elementów zawartych w

przepisach prawa).

5. Koncepcja

Norma prawna jako

„zjawisko” odrębne od przepisów prawa. Przepis prawa jest charakteryzowany jako

„stanowiący całość gramatyczną (...) zwrot językowy zawarty w tekście aktu normatywnego”, przy czym dodaje
si

ę, że „poszczególny artykuł lub paragraf aktu normatywnego zawiera jeden lub kilka przepisów prawa”.

Uwypukleniu wymagaj

ą tu twierdzenia, że:

1) prawo obowi

ązujące nie składa się z przepisów prawa, lecz z norm prawnych

2) przepisy prawa s

ą jedynie technicznymi środkiem służącym do wyrażania tychże norm

Koncepcja ta wyst

ępuje w niektórych teoriach praw, między innymi w:

psychologicznej teorii prawa

teoriach prawa naturalnego

– (Istnieją dwa rodzaje prawa: naturalne (ponadpozytywne) i pozytywne. Prawo

natury - realne, istniej

ące niezależnie od rozporządzeń zwierzchników ziemskich, obowiązujące niezależnie od

poczyna

ń człowieka. Jego źródła - istoty nadprzyrodzone, natura, rozum ludzki, poczucie moralne, instynkty,

istniej

ące wartości, stosunki społeczne. Natura to prawodawca najwyższy, a normy - samoistnie, obiektywnie

istniej

ące byty, odkrywane za pomocą czynności o charakterze poznawczym.)

niemiecka szko

ła historyczna

Cech

ą wspólną tych teorii jest to, że normy prawne są rozumiane jako osobnego rodzaju zjawiska, które powstają i

istniej

ą niezależnie od działalności władzy państwowej.

świetle takiego pojmowania prawa zrozumiałe stają się wypowiedzi, że prawo nie składa się z przepisów, lecz z norm

prawnych i

że przepisy są jedynie technicznym środkiem służącym do wyrażania norm prawnych. Rzecz tylko w tym, że

trzeba wówczas akceptowa

ć całkowicie inne rozumienie prawa niż zespół przepisów ustanawianych przez ciała

prawodawcze moc

ą ustawa i rozporządzeń.

II. Konwencje dotycz

ące struktury norm prawnych

1. Struktury jednoelementowe

Niektórzy autorzy okre

śloną wypowiedź nazywają normą prawną, jeżeli tylko wskazuje ona sposób należytego

post

ępowania, np. „nie kradnij”, „nie zabijaj” itp.

2. Struktury dwuelementowe

Rzecznicy tego stanowiska uwa

żają, że wszystkie w ten sposób konstruowane normy prawne są wypowiedziami typu

„jeżeli...”, „to...”. Różnie bywa jednak traktowana sprawa, co ma być poprzednikiem („jeżeli”), a co następnikiem (”to...”)
tak konstruowanej normy. Np.:

a) Stan faktyczny

– skutki prawne (np. „kto z winy swej wyrządził szkodę drugiej pszczółce (stan

faktyczny),obowi

ązany jest wypłacenia odszkodowania tej pszczółce (skutek prawny)”)

b) Hipoteza

– dyspozycja – sankcja nie jest koniecznym elementem struktury, (np. „jeżeli osoba jest

łaścicielem (hipoteza), ma prawo posiadania, używania i rozporządzania swym mieniem

(dyspozycja)

”)

c) Hipoteza - dyspozycja albo dyspozycja

– sankcja (np. „kto znalazł rzecz zgubioną (hipoteza), powinien

niezw

łocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy (dyspozycja)” lub „kto ogranicza

łowieka w przysługujących mu prawach ze względu na jego przynależność wyznaniową lub

bezwyznaniowo

ść (dyspozycja), podlega karze ograniczenia wolności do lat 3 (sankcja)”

d) Hipoteza

– dyspozycja albo hipoteza – sankcja (np. „kto znalazł rzecz zgubioną (hipoteza), powinien

zatrzyma

ć dla siebie (dyspozycja)” lub „kto nie wykonuje zadanych prac domowych z logiki (hipoteza),

podlega karze 13 batów (sankcja)

”

Hipoteza (tymczasowe) przypuszczenie, maj

ące ułatwić (naukowe) wyjaśnienie zjawiska; domysł; założenie oparte na

prawdopodobie

ństwie a wymagające sprawdzenia.

Dyspozycja rozporz

ądzenie, polecenie, wskazówka; plan, układ, podział (książki, referatu itd.).

3. Struktury trójelementowe

Zgodnie z za

łożeniami omawianej koncepcji „całość” nazwana normą prawną stanowi dopiero skonstruowana z

przepisów prawa regu

ła zachowania, zbudowana z trzech elementów:

hipotezy

dyspozycji

sankcji

np.

„kto nie przychodzi na zajęcia z logiki (hipoteza), a na zajęcia należy przychodzić (dyspozycja), podlega karze

pozbawiania praw ucznia na okres 2 miesi

ęcy (sankcja)”

4. Norma sprz

ężona

łość tworzą dopiero dwie normy wzięte łącznie:

a) norma sankcjonowana, sk

ładająca się z hipotezy i dyspozycji

b) norma sankcjonuj

ąca, składająca się z hipotezy (naruszenie normy sankcjonowanej) i z dyspozycji

(obowi

ązek poniesienia skutku naruszenia i uprawnienie do realizacji tego skutku)

np.
Norma sankcjonowana:

„kto, tańcząc, nadepnął partnerowi na stopę (hipoteza), powinien niezwłocznie przeprosić tę

osob

ę (dyspozycja)”

Norma sankcjonuj

ąca: „tancerz, który nadepnął partnerowi na stopę, nie przeprasza niezwłocznie tej osoby (hipoteza,

hipoteza wtórna), podlega karze...(dyspozycja, przez niektórych nazywana wprost sankcj

ą)”

5. Norma jako ci

ąg relacji

Oto tak skonstruowany schemat, obejmuj

ący nawet element nieskończoności relacji: jeżeli p to q, a jeżeli nie q to r, a

żeli nie r to s, i tak dalej w nieskończoność lub dowolną oznaczoną albo nie oznaczoną ilość dalszych relacji. Jednakże

regressus ad infinitum (ci

ąg do nieskończoności) nie jest możliwy, ponieważ szybko urywa się ciąg postanowień prawa

okre

ślających następstwa prawne zachowań niezgodnych z prawem.

III. Rekapitulacja rozwa

żań

1. O tym, czy do aparatu poj

ęciowego prawoznawstwa pojęcie „norma prawna” zostanie w ogóle wprowadzone

czy tez nie, decyduje przyj

ęta konwencja, jedni bowiem się nim posługują a inni nie.

2. Struktura normy prawnej równie

ż jest tylko kwestią przyjęcia określonej konwencji.

3. Kto sam nie za

łożył jakiejś struktury normy prawnej jako wzorca, według którego normy te chce budować, nigdy

z przepisów prawa

żadnej „normy” nie skonstruuje. „Musi zostać odrzucony” pogląd o istnieniu „jedynie

prawdziwej

”, idealnej struktury „normy prawnej”.

4. Podstaw

ę przytoczonych wniosków stanowi przyjęte rozumienie prawa jako efektu działań określonych

organów pa

ństwa, do których kompetencji należy tworzenie praw.

Rozdzia

ł trzeci

SYSTEM PRAWA

I. Generalne akty prawne
System prawa

– zbiór przepisów obowiązujących w danym czasie w określonym państwie.

Nazwa

„akt prawny” jest odnoszony do 1) indywidualnych aktów prawnych, jak i do tzw.

2) normatywnych (generalnych) aktów prawnych.
Ad. 1) Indywidualnymi aktami prawnymi nazywane s

ą:

a) rodz

ące skutki prawne decyzje organów państwa wydawane w sprawach jednostkowych na

podstawie przepisów prawa obowi

ązującego (orzeczenia sądowe, decyzje

administracyjne), które s

ą aktami stosowania prawa

b) wszystkie czynno

ści prawne, gdyż mają one doniosłość prawną, rodząc skutki prawne

Wyró

żniamy indywidualne akty prawne:

a) jednostronne

– działania organów państwa, rodzące następstwa prawne niezależnie od woli podmiotu, którego

dotycz

ą (np. orzeczenie o odebraniu prawa jazdy); oraz czynności prawne dochodzące do skutku przez

świadczenie woli tylko jednej strony (np. odrzucenie przez osobę spadku)

b) dwustronne

– działania organów państwa, wywołujące następstwa prawne za zgodą lub na wniosek osoby

zainteresowanej (np. orzeczenie o zmianie nazwiska), oraz czynno

ści prawne dochodzące do skutku przez

świadczenie woli dwu lub więcej stron (np. umowa najmu)

Ad. 2) Normatywnymi (generalnymi) aktami prawnymi nazywane s

ą akty (konstytucje, ustawy, rozporządzenia),

wydawane przez kompetentne organy prawodawcze, moc

ą których ustanawiane są przepisy prawa.

Uwaga! Przeciwstawno

ść indywidualnych aktów prawnych i normatywnych aktów prawnych sugerowałaby, że

tylko te ostatnie maj

ą charakter normatywny, natomiast normatywność jest cechą jednych i drugich, ale chodzi

tu o przeciwie

ństwo „indywidualność – generalność”, a nie „indywidualność – normatywność”, więc jako

poprawne traktujemy

„generalne akty normatywne” i nimi się posługujemy!

Budowa aktu prawnego:

akt generalny wydany przez upowa

żniony do tego organ państwa ma postać tekstu drukowanego,

opublikowanego w nale

żyty sposób, tzn. w sposób przewidziany przez prawo

w tytu

łowej części generalnego aktu prawnego (nazywanej niekiedy nagłówkiem) wymienia się nazwę rodzaju

danego aktu prawnego (np. ustawa, rozporz

ądzenie itp.), po nazwie podawana jest data jego uchwalenia czy

ustanowienia oraz sam merytoryczny ju

ż tytuł tego aktu prawnego, określający normatywną materię (przedmiot

unormowania)

np.

<NAZWA RODZAJU DANEGO AKTU PRAWNEGO>

z dnia <DATA>

o <TYTU

Ł TEGO AKTU>

Rozdzia

ł 1

Przepisy ogólne
Art. 1. .............
Art. 2. .............
Art. 3. .............

bardzo wa

żne jest podanie rodzaju aktu, gdyż różne akty, zajmują inne miejsca w hierarchii ważności

w aktach prawnych wydawanych przez cia

ła kolegialne podawana jest data ich uchwalenia, natomiast akty

prawne wydawane przez jednoosobowe organy pa

ństwa noszą daty ustalenia (podpisania) danego aktu

prawnego, przez podmiot, który go ustanowi

rozporz

ądzenia po części tytułowej wskazują na podstawy prawne, gdyż wydawane są na podstawie

szczegó

łowego upoważnienia zawartego w ustawie

ustawy nie wskazuj

ą na podstawy prawne

w niektórych aktach prawnych po tytule umieszczony bywa tzw. wst

ęp (preambuła, arenga), który wskazuję cel

wydania danego aktu prawnego

zasadnicza cz

ęść generalnego aktu prawnego składa się z przepisów opatrywanych kolejno po sobie

nast

ępującymi numerami, oznaczanymi za pomocą cyfr arabskich (kilka lub kilka tysięcy cyfr, w zależności od

rozmiaru aktu)

kolejno numerowane postanowienia polskich ustaw s

ą oznaczone jako artykuły, a kolejno numerowane

postanowienia rozporz

ądzeń i zarządzeń jako paragrafy

systematyka (klasyfikacja) aktów prawnych ma

łych rozmiarów ogranicza się jedynie do podziału ich

postanowie

ń na poszczególne artykuły (w ustawach) lub paragrafy (w rozporządzeniach i zarządzeniach)

systematyka nieco wi

ększych aktów prawnych składających się z kilkunastu lub kilkudziesięciu artykułów lub

paragrafów, polega na podziale postanowie

ń danego aktu prawnego na kilka rozdziałów, wyodrębnianych

niezale

żnie od ciągłej numeracji jego przepisów

żdą z jednostek systematyzujących (części, księgi, tytuły, działy, rozdziały, oddziały) opatruje się określonym

nag

łówkiem (tytułem)

ostatni

ą grupę przepisów umieszczonych w zasadniczej części generalnego aktu prawnego stanowią przepisy

nazywane przej

ściowymi i końcowymi (rozstrzygają one kwestie związane z tzw. wejściem w życie nowo

wydanego aktu prawnego)

w niektórych przypadkach (gdy wydawane s

ą ustawy dużych rozmiarów) akty generalne nie zawierają w swych

postanowieniach przepisów przej

ściowych i końcowych, dlatego że równocześnie zostaję wydana inna ustawa

o nazwie

„Przepisy wprowadzające kodeks...”, która normuje kwestie wymagające rozstrzygnięcia w związku z

wprowadzeniem danego aktu prawnego (zamiast cyfr arabskich maj

ą rzymskie) lub w ostatnim rozdziale

danego aktu te kwestie zostaj

ą uregulowane

podpis jest ostatnim elementem sk

ładowym generalnego aktu prawnego (u nas ustawy i wydawane przez siebie

rozporz

ądzenia i zarządzenia podpisuje prezydent; a rozporządzenia i zarządzenia prezesa Rady Ministrów

podpisuj

ą odpowiedni ministrowie)

warunkiem uzyskania mocy obowi

ązującej przez akt generalny jest jego należyte ogłoszenie, tzn. przewidziane

przez prawo (w Polsce publikowane s

ą w specjalnie do tego powołanych wydawnictwach o nazwach:

a) Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Monitor Polski
b) Dziennik Urz

ędowy Rzeczypospolitej Polskiej

( w Dzienniku Ustaw publikuje si

ę: ustawy konstytucyjne, ustawy zwykłe, rozporządzenia prezydenta RP, rozporządzenia

Rady Ministrów, prezesa Rady Ministrów oraz ministrów, ratyfikowane umowy mi

ędzynarodowe)

(w Monitorze publikuje si

ę: zarządzenia prezesa Rady Ministrów, zarządzenia ministrów, zarządzenia prezydenta oraz

uchwa

ły Rady Ministrów)

II. Hierarchia generalnych aktów prawnych
Prawo okre

śla, jakie rodzaje generalnych aktów prawnych mogą być wydawane w danym państwie oraz ustala,

które ograny maj

ą kompetencje do wydawania danego rodzaju aktów prawnych.

W Polsce aktami o mocy powszechnie obowi

ązującej są:

konstytucja

ustawy

ratyfikowane umowy mi

ędzynarodowe

rozporz

ądzenia

*akty prawa miejscowego (ograniczone do danego obszaru)
Prawo obowi

ązujące ma strukturę hierarchiczną (tzn. dany akt prawny ma określone miejsce, najwyżej stoi zazwyczaj

konstytucja, a nast

ępnie wg kolejności inne akty prawne)!

Zale

żności miedzy aktami prawnymi różnego rzędu:
1) Powi

ązania miedzy aktami prawnymi różnego rzędu są powiązaniami na zasadzie delegacji, nazywanymi

równie

ż powiązaniami formalnymi. Polegają one na tym, że akt wyższego rzędu uprawnia (lub zobowiązuje)

okre

ślony podmiot do wydania aktu prawnego niższego rzędu, ów akt niższego rzędu uprawnia (zobowiązuje)

ś inny pomiot prawa do wydania aktu jeszcze niższego rzędu. Często zdarza się tak, że ustawy zawierają

postanowienia uprawniaj

ące albo zobowiązujące określone organy państwa do unormowania określonych

spraw moc

ą rozporządzeń lub zarządzeń, w taki wypadku mamy do czynienia z tzw. delegowaniem

uprawnie

ń do stanowienia prawa.

2) Moc obowi

ązującą uzyskują tylko te akty generalne, które mają swą postawę prawną w postanowieniach

aktu hierarchicznie nadrz

ędnego, uprawniającego (zobowiązującego) do ich wydania. Natomiast zdarza się, że

akty ni

ższego rzędu nie podają swojej podstaw prawnej, co jednak nie oznacza, że są one nielegalnymi!

3) A) Powi

ązania na zasadzie delegacji są powiązaniami o charakterze formalnym, a nie materialnym

(tre

ściwym). Upoważnienie jest jedynie umocowaniem do wydania określonego aktu generalnego i nie

przes

ądza treści aktu niższego rzędu, do którego wydania uprawnia.

B) Ze wzgl

ędu na odmienny charakter powiązań między normami danego zbioru wyróżnia się „systemy”:

System statyczny

– w którym występują powiązania treściowe miedzy normami, jak np. w „systemach”

moralnych. Podkre

śla się, że wszystkie szczegółowe normy moralności można wyprowadzić drogą procesu

ślowego z ogólnej normy na zasadzie wnioskowania z całości na części.

System dynamiczny

– powiązania między normami mają charakter formalny, są powiązaniami na zasadzie

delegacji, dotycz

ą zaś tego, w jaki sposób mogą być tworzone normy. Np. system prawny.

C) Kwestia dotycz

ąca tego, czy oprócz powiązań formalnych między aktami generalnymi występują też

powi

ązania treściowe. Najogólniej biorąc, można powiedzieć, że akty generalne wyższego rzędu w pewnym

zakresie mog

ą wyznaczyć treści przepisów zawartych w aktach niższego rzędu i że niekiedy, ale tylko niekiedy,

i w odniesieniu do niektórych tylko postanowie

ń w sposób bardzo ogólny treści te przesądzają. Nie jest

natomiast tak,

że o całej treści aktu niższego rzędu, przesądza akt wyższego rzędu!

4) Akty równorz

ędne mogą wzajemnie uchylać swą moc obowiązującą!

żdy akt hierarchicznie nadrzędny może uchylić moc obowiązującą aktów generalnych zajmujących

ższą pozycję w ich hierarchii!

Moc

ą postanowień aktu zajmującego niższe miejsce w hierarchii aktów prawnych nie mogą być

uchylane akty hierarchicznie nadrz

ędne!

5) Akty zajmuj

ące wyższą pozycję przeważnie normują sprawy poważniejszej rangi, niż akty niższego rzędu,

co nie wyklucza mo

żliwości odmiennej regulacji.

6) Niektórzy twierdz

ą, że hierarchiczna struktura organów państwa ma przesadzać o hierarchii generalnych aktów

prawnych. Przytoczone twierdzenie o zale

żności hierarchii generalnych aktów prawnych od hierarchicznej

struktury organów pa

ństwa nie może zyskać aprobaty i z tego rodzaju charakterystyk po prostu trzeba

zrezygnowa

ć! Nie można twierdzić, że hierarchii organów państwa „ściśle” lub nawet tylko „z reguły”

odpowiada hierarchia generalnych aktów prawnych.

III. Ga

łęzie prawa

Prawo ka

żdego kraju jest zbiorem bardzo wielu przepisów normujących zachowania podmiotów, od dawna

wyró

żnia się więc mniejsze części, nazywane działami albo gałęziami prawa. W obowiązującym prawie polskim wyróżnia

ę zazwyczaj następujące rodzaje gałęzi prawa (nie będę dokonywać ich charakterystyki, bo zakładam że przyszli

prawnicy przynajmniej orientuj

ą się w temacie!):

prawo pa

ństwowe

prawo administracyjne

prawo finansowe

prawo cywilne

prawo rodzinne

prawo handlowe

prawo wekslowe i czekowe

prawo pracy

prawo karne

prawo procesowe cywilne

prawo procesowe karne

prawo rolne

prawo mi

ędzynarodowe prywatne

prawo mi

ędzynarodowe publiczne -> (nie są częściami prawa

prawo kanoniczne -> ob. w danym pa

ństwie)

Podzia

ł prawa na gałęzie kształtował się historycznie, natomiast wpływ na ich wyróżnienie wywierały i nadal wywierają

wzgl

ędy czysto praktyczne. O podziale prawa na takie czy inne gałęzie decyduje przyjęcie określonej konwencji, i

to niezale

żnie od tego, czy jest to konwencja szacowna, wielowiekowa, czy też zaledwie postulowana!

IV. Zasady systemu prawa
Zasady systemu prawa

– pojmowane jako reguły, które posiadają charakter >zasadniczy<, a wiec takie, których

znaczenie uznajemy za podstawowe ze wzgl

ędu na cały system prawa.

Wyró

żniamy 3 rodzaje tak rozumianych „zasad”:

1) Pozaprawne postulaty o charakterze moralnym lub politycznym traktowane jako

„zasady” prawa -

wed

ług przedstawionych poglądów zasady te mają niejako wypływać z nigdzie w tekstach prawnych nie

wyra

żonych założeń czy zasad ustroju, z treści stosunków społecznych.

2) Przepisy uznaniowo oceniane jako

„donioślejsze” traktowane jako „zasady” prawa – normy prawa

obowi

ązującego, których znaczenie (tj. wzory zachowania się) uznajemy za podstawowe ze względu na

przypisywan

ą im „wagę”, czy „doniosłość”.

3) Zasada jako uogólnienie postanowie

ń szeregu przepisów – zasady mają być wyprowadzane z postanowień

prawa obowi

ązującego w drodze wnioskowania indukcyjnego, wspomniana tu „indukcja” ma być dokonywana

poprzez uogólnianie postanowie

ń kilku bądź nawet wielu przepisów prawa.

Wyró

żnienie zasad systemu prawa nie jest czynnością poznawczą. Kto z przepisów prawa wyodrębnia jakąś „zasadę”

lub z przepisów tych j

ą wyprowadza, ten po prostu wartościuje postanowienia prawa!

V. Poj

ęcie systemu prawa

System

– to taki zbiór jednostek (elementów) o pewnych cechach, między którymi występują określone relacje

(powi

ązania), sprzężenia, oddziaływania, współzależności.

Zgodnie z obiegowymi twierdzeniami funkcjonuj

ącymi w nauce , prawo obowiązujące w danym państwie jest

charakteryzowane jako system ze wzgl

ędu na przypisywaną mu chcę „jedności’ lub – jak piszą inni – „jednolitości”.

Jedno

ść systemu prawa jest traktowana jako podstawowa właściwość tego systemu, wyróżniane bywają cztery rodzaje

jedno

ści:

1) jedno

ść socjologiczna (str.114 – krytyka tej jedności)

2) jedno

ść materialna (str. 117 - krytyka tej jedności)

3) jedno

ść teleologiczna (str. 122 – krytyka tej jedności)

4) powi

ązania formalne – system prawa jest rozumiany jako zbiór norm obowiązujących w określonym państwie

w okre

ślonym czasie

System prawa jest to uk

ład generalnych aktów prawnych powiązanych ze sobą powiązaniami o charakterze

formalnym. Powi

ązania formalne są tym co spaja akty prawne w całość o cechach systemu!

Rozdzia

ł czwarty

SPOSOBY POWSTAWANIA PRAWA

Źródła prawa

„Źródła prawa” jest terminem wieloznacznym, co nie ulega wątpliwości. W piśmiennictwie prawniczym najczęściej
rozró

żnia się:

źródła poznania prawa (fontes iuris cognoscendi) – wszystkie czynniki mogące dostarczyć informacji o prawie;
źródła te powinny mieć takie cechy, jak pierwotność, autentyczność, wierność i autorytatywność, np. Dziennik
Ustaw, Monitor Polski

źródła powstania prawa (fontes iuris oriundi) – pod tym pojęciem rozumie się różne czynniki, niekiedy używa
si

ę tego terminu dla oznaczenia wszystkich czynników wpływających na ukształtowanie się takiej a nie innej

tre

ści przepisów prawnych (źródła prawa z rozumieniu materialnym – przyczyny warunkujące treść prawa), a

niekiedy na oznaczanie dzia

łań organów prawotwórczych czy też efektów ich działalności (źródła prawa w

znaczeniu formalnym

– przyczyny prawnego obowiązywania normy)

Jeszcze:

Źródłami obowiązywania prawa – nazywane są czynniki, które powodują, że reguła zachowania zyskuje moc reguły
prawa. Jedni za podstaw

ę obowiązywania aktów prawnych uważają materialne warunki życia społecznego, inni państwo.

Źródłami prawa – nazywane są autorytety prawotwórcze, gdy na przykład mówi się, że źródłami prawa
(ustawodawstwa) jest parlament.
Coraz cz

ęściej pojawiają się opinie, że termin „źródła prawa” jest tak wieloznaczny i należy odstawić go do lamusa!

Dlatego te

ż w dalszej części, nie będzie się mówiło o „źródłach prawa” tylko o sposobach powstawania prawa, do

których nale

żą przed wszystkim: stanowienie, zwyczaj, precedens i umowa.

II. Stanowienie
Stanowienie jest wspó

łcześnie podstawowym sposobem powstawania przepisów prawa. Przez stanowienie prawa

rozumiane jest okre

ślone działanie ciał kolegialnych lub jednoosobowych, którym przyznano kompetencje do wydawanie

nowych przepisów prawnych.
Ka

żda decyzja stanowienia prawa nabiera mocy na podstawie normy kompetencyjnej, ustanawiającej warunki, których

spe

łnienie powoduje, że dana decyzja staje się prawem obowiązującym, warunki te można podzielić na formalne

(procedury zgodnie, z którymi powinno odbywa

ć się stanowienie) i materialne (określony rodzaj spraw, który może być

unormowany w danym trybie).
Akt staje si

ę obowiązującym, jeżeli został dokonany przez odpowiedni organ we właściwym trybie i w ramach

kompetencji materialnej.

1) Konstytucja

Konstytucja to akt normatywny, który zajmuje najwy

ższe miejsce w hierarchii. Jest podstawą prawną, w państwach o

systemach prawa stanowionego, innych normatywnych aktów prawnych. Konstytucja, cho

ć także jest ustawą, jest

ustaw

ą zasadniczą, dlatego że wykazuje pewne cech odróżniające ja od innych ustaw. Należą do nich:

żda konstytucja jest aktem normatywnym, któremu nadana została nazwa „konstytucja” lub „ustawa

konstytucyjna

”

szczególny tryb zmiany konstytucji

posiada najwy

ższą moc prawną

jest podstaw

ą kompetencyjną do stanowienia ustaw zwykłych

ustawy musz

ą być zgodne z konstytucją

ęsto poprzedzona preambułą

reguluje kwestie ustroju politycznego i spo

łeczno-ekonomicznego

2) Ustawy

Ustawy s

ą normatywnymi aktami prawnymi, wydawanymi przez organy władzy zwierzchniej w państwie. W hierarchii

aktów prawnych zajmuj

ą one miejsce o jeden stopień niższe niż konstytucja. Istnieje bardzo wiele odmiennych

charakterystyk ustawy:

koncepcja ustawy jako aktu o postanowieniach ogólnych i abstrakcyjnych

koncepcja ustawy jako aktu o mocy powszechnie obowi

ązującej

koncepcja ustawy jako aktu ustalaj

ącego prawa i obowiązki

koncepcja ustawy jako aktu o najwy

ższej mocy prawnej

koncepcja ustawy jako aktu powstaj

ącego w „drodze ustawodawczej”

ustawa jako akt prawny nosz

ący nazwę „ustawa”! (jedna właściwa)

W nauce prawa istnieje rozró

żnienie ustawy:

a) w rozumieniu formalnym

– nazywany jest każdy akt, nawet nie ustanawiający przepisów o cechach

ogólno

ści i abstrakcyjności, powstały w „drodze ustawodawczej” i noszący nazwę „ustawa”

b) w rozumieniu materialnym

– nazywany jest każdy przepis (norma) prawa rozgraniczający sfery

wolnej dzia

łalności podmiotów, ingerujący w sferę praw i wolności jednostki, a także ograniczający

korzystanie z w

łasności, niezależnie od jego rangi

Procedura ustawodawcza (przewidziane przez prawo wymagania, które ma spe

łnić proces stanowienia aktów

normatywnych, zwanych ustawami):

inicjatywa ustawodawcza (prawo wniesienia do parlamentu przez okre

ślone podmioty projektu ustawy; prawo

inicjatywy ustawodawczej mo

że zostać ograniczone ze względu na: liczbę wnioskodawców, czas wykonania

inicjatywy ustawodawczej, zabezpieczenie finansowe projektowanej ustawy)

„czytanie” ustawy (ilość czytań i ich charakter jest różny)

łosowanie (quorum – najmniejsza liczba członków parlamentu, niezbędna do tego, podejmowane decyzje

ły ważne; a) większość zwykła (względna) – jeśli „za” oddano więcej głosów niż „przeciw”,

„wstrzymujących” nie bierze się pod uwagę; b) większość bezwzględna – pierwszy przypadek: gdy na „tak”
oddano wi

ęcej niż połowę głosów, drugi przypadek: gdy na „tak” jest połowa + jedna osoba; c) większość

kwalifikowana

– większa od bezwzględnej, może wynieść 2/3 wymaganego quorum czy 3/5)

podpisanie

veto (np. absolutne, zawieszaj

ące, ludowe)

łoszenie ustawy

3) Inne akty prawne

„z mocą ustawy”

Osobn

ą kategorię stanowią generalne akty prawne, które nie są ustawami, nie noszą nazwy „ustawa”, a mimo to

maj

ą „moc ustawy”. W hierarchii aktów prawnych zajmują to samo miejsce co ustawy , mają taką samą moc

obowi

ązywania. Nie wszystkie konstytucje przewidują możliwość wydawania takich aktów prawnych „z mocą ustawy”

(np. konstytucja Polski z 2 kwietnia 1997). Zazwyczaj takie akty szybko s

ą oddawane parlamentowi do zatwierdzenia.

4) Rozporz

ądzenia

Rozporz

ądzenie jest aktem wydawanym przez kompetentne organy na podstawie ustaw i dla ich wykonania.

Warunkiem wej

ścia w życie jest publikacja w Dzienniku Ustaw.

Ró

żnic między rozporządzeniem, a ustawą dopatruje się na dwóch płaszczyznach: formalnej (chodzi o różnicę pod

wzgl

ądem mocy prawnej, ustawie przypisuję się wyższą moc prawną) i przedmiotowej (przyjmuje się, że zadaniem

ustaw jest regulacja stosunków maj

ących charakter zasadniczy i trwały, natomiast rozporządzenie odnosi się do tego, co

z istoty swej jest zmieniane, maj

ąc na celu wykonanie przepisów ustawy)

5) Akty wewn

ętrzne

Akty te to

„zarządzenia” wydawane przez prezydenta, prezesa Rady Ministrów i ministrów oraz „uchwały”

podejmowane przez Rad

ę Ministrów. Akty te obejmują tylko jednostki organizacyjne podległe wspomnianym organom

ństwa. Mogą być wydawane jedynie „na podstawie ustawy” i nie mogą stanowić podstawy decyzji jednostkowych.

________________________________________________________________________________

Inkorporacja i kodyfikacja
Inkorporacja

– ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru wydanych już poprzednio przepisów prawa. Zbiór

nie zawiera nowych pod wzgl

ędem treści unormowań. Dopuszczane są drobne udoskonalenia formalne.

Kodyfikacja

– termin zaczerpnięty z oświecenia, za twórcę uważa się Jeremiego Benthama, oznaczający świadomą

dzia

łalność legislacyjną. (Kodyfikacja połączenie większego zespołu przepisów prawnych w jednolity, systematyczny

zbiór, kodeks

– wynik procesu kodyfikacji).

Uwagi o dzia

łalności prawotwórczej

Stanowienie przepisów prawa jest jednym z podstawowych instrumentów dzia

łalności państwa. Jednakże w ostatnich

latach pojawia si

ę coraz więcej opinii, że w dużej liczbie wydawanych ustaw przejawia się pośpiech, obniża się jakość

legislacyjna, co podwa

ża stabilność i trwałość prawa.

„Prawo powielaczowe” – termin ten odnosi się do aktów wydawanych z reguły przez naczelne organy administracji
pa

ństwowej w formie okólników, wytycznych, instrukcji itp. Są przesyłane bezpośrednio organom i urzędom danego

resortu, nie publikowane.

„Prawo” to w świetle postanowień konstytucyjnych w ogóle nie jest prawem!

III. Prawo zwyczajowe
W schematach prawa zwyczajowego wyró

żniamy dwa elementy:

1) element zewn

ętrzny – faktyczne przestrzeganie określonej reguły zachowania – zwyczaj (zwyczaj polega na

tym,

że pewien, odpowiednio szeroki krąg ludzki dłuższy czas przestrzega pewnego sposobu postępowania.)

2) element wewn

ętrzny – przekonanie o prawości danej reguły zachowania (prawne przekonanie, że dana

regu

ła jest prawem, a więc przekonanie o prawnej powinności jej przestrzegania i płynących stąd skutkach)

Grupy teorii prawa zwyczajowego:

klasyczne

– istotnym elementem składowym prawa zwyczajowego jest praktyka, ale musi być powszechna,

równomierna i trwa

ła, jeżeli do zwyczaju dodamy prawne przekonanie, to tu elementy sprawią powstanie prawa

zwyczajowego;

niemieckiej szko

ły historycznej – prawo jest jednym z wytworów ducha narodu, a prawo zwyczajowe stanowi

bezpo

średni przejaw przekonań prawnych narodu, prawne przekonanie jest ty elementem pierwotnym, a

zwyczaj wtórnym;

praktyki organów pa

ństwa - państwo jest jedynym i wyłącznym źródłem prawa, normy stosowane przez

organy pa

ństwowe nabierają cech norm prawnych; prawo zwyczajowe pojmowane jest tu jako zjawisko wtórne,

zwyczaj za

ś jako pierwotne;

Rola prawa zwyczajowego nie jest ju

ż taka ważna jak kiedyś, stało się raczej zjawiskiem marginalnym, ale

odgrywa znaczenie np. prawie mi

ędzynarodowym i handlu międzynarodowym.

IV. Prawo precedensowe
Prawo precedensowe (common law) obowi

ązuje przede wszystkim w państwach anglosaskich, regułą jest tam

prawotwórcza dzia

łalność sądów. Sędzia wydając wyrok, ma obowiązek oparcia swego orzeczenia na

orzeczeniach, jakie zosta

ły wydane poprzednio w sprawach podobnych. Z dotychczasowego orzecznictwa

ędzia wyprowadza zasadę ogólną (ratio decidendi). Cechą charakterystyczną systemu stanowi brak oficjalnie

wydawanych zbiorów orzecze

ń. Orzeczenia są publikowane w wydawnictwach prywatnych lub półoficjalnych.

Ratio decidendi

– określona zasada ogólna (abstrakcyjna), wywiedziona z dotychczasowej judykatury, ma moc wiążącą

dla s

ędziego.

Obiter dicta

– inne elementy, istotne tylko w danej sprawie, dotyczące tylko danego przypadku.

Cech

ą systemu precedensowego jest zasada stałości decyzji (stare decisis), przyjmuje się, że upływ czasu zwiększa

autorytet orzeczenia i

„im precedens starszy tym lepszy, a wydawałoby się, że to nie wino” ;) przy czym sędzia nie może

pomin

ąć żądnych z dotychczasowych orzeczeń.

Distinguishing

– proces odróżniania faktów rozpoznawanej sprawy a faktów, na podstawie, których wydano

precedensowe decyzje; pozwala na ukszta

łtowanie się nowego precedensu, jeżeli nowe orzeczenie się utrzyma.

Precedensy to nie gotowe rozstrzygni

ęcia, ale pewne zasady, które „oświetlają drogę”.

V. Umowa
Umowa (

łac. contractus):

w prawie cywilnym to zgodne porozumienie dwóch lub wi

ęcej stron, ustalające ich wzajemne prawa lub

obowi

ązki (opiera się na prawie pozytywnym)

umowa publicznopraw na nie opiera si

ę na prawie pozytywnym, ale sama je tworzy (np. Artykuły

henrykowskie, umowa spo

łeczna z 1980)

sposób tworzenia regu

ł prawnych obecnie rzadko występujący, a odgrywający w przeszłości doniosłą rolę np.

prawo lenne

ż do dziś stanowi jedno z podstawowych źródeł prawa międzynarodowego publicznego

zarówno do umów cywilnoprawnych, jak i publicznoprawnych stosuje si

ę te same zasady, z pacta sunt

servanda na czele

VI. Religia
W niektórych pa

ństwach obowiązuje specyficzny rodzaj prawa – „prawo religijne”, państwo podporządkowuje się

zasada danej religii, np. w krajach muzu

łmańskich, jednakże nie wszystkie gałęzie prawa są jednakowo ściśle związane

z religi

ą.

Rozdzia

ł piąty

OBOWI

ĄZYWANIE PRAWA

I. Poj

ęcie obowiązywania

Nast

ępstwem tego, iż dana norma prawna jest obowiązująca, jest wymóg, aby się do niej stosować. Decyzja co do

obowi

ązywania danej normy jest równocześnie wskazaniem czy powinno się zachowywać zgodnie z nią, czy też nie.

Trzeba okre

ślić, które z norm obowiązują a które nie, aby tego dokonać trzeba posłużyć się jakimś kryterium, w

literaturze prawniczej spotykamy si

ę z wieloma; rozpowszechniony jest podział na:

1) Kryterium behawiorystyczne

– norma jest stosowana nie dlatego, że obowiązuję, ale dlatego, że jest

stosowana, natomiast jak

ąś normę możemy uznać za obowiązującą dopiero po jakimś czasie, który

charakteryzowa

ł się wysokim stopniem jej spełniania.

2) Kryterium tetyczne

– nie odwołuje się do faktu przestrzegania danej normy, ale do sposobu uzasadnienia jej

mocy obowi

ązującej; za pomocą kryterium tetycznego uznajemy za obowiązującą normę wydaną przez organy

maj

ące kompetencje do jej ustanowienia. Za obowiązujące uznaje się te normy, które zostały należycie

ustanowione przez kompetentne autorytety i nie zosta

ły uchylone.

3) Kryterium aksjologiczne

– jako obowiązujące kwalifikujemy te normy, które wyznaczają postępowanie

ocenianie dodatnio.

„Celowość”, „słuszność”, „krzywda” są kryteriami o wyraźnie aksjologicznym charakterze.

Uznanie pewnych norm za obowi

ązujące lub nieobowiązujące uzależnione jest od hierarchii wartości

akceptowanych przez oceniaj

ącego.

Kryteria obowi

ązywania nie są ani jednorodne, ani konsekwentne, aby uznać daną normę za obowiązującą

musimy odwo

łać się do jakiś kryteriów „ostatecznych”. Wybór tego kryterium to sprawa wartościowania!

II. Zakres obowi

ązywania

żda norma obowiązuje w danym czasie, określone podmioty i na danym terytorium.

a) Terytorialny zakres obowi

ązywania:

Terytorium pa

ństwa stanowi zarówno przedmiot władzy państwowej, jak i przestrzeń, w której granicach

ństwo sprawuje ją w sposób wyłączny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń. O tym co należy do terytorium

danego pa

ństwa decydują normy prawne. Zasadą jest, że akty normatywne wydane przez kompetentne organy państwa

obowi

ązują na całym terytorium tego państwa, chyba że same stanowią inaczej. Wyjątki:

in plus

– terytorium pływające, kosmiczne i powietrzne

in minus

– eksterytorialność ambasad, baz wojskowych

Natomiast mamy jeszcze do czynienia z aktami organów terenowych, które obowi

ązują na danym obszarze, na którym

dane w

ładze sprawują rządy (np. w jakimś województwie).

b) Personalny zakres obowi

ązywania

Prawo danego pa

ństwa samo decyduje, kogo ma obowiązywać. Zasadą jest, że wszystkie osoby przebywające na

jego terytorium, bez wzgl

ędu na przynależność państwową. Wyjątki:

in minus - przedstawiciele pa

ństw obcych akredytowanych w danym państwie; członkowie obcych sił zbrojnych

(ograniczenie)

in plus - prawo danego pa

ństwa obowiązuje wszystkich jego obywateli bez względu na miejsce ich pobytu;

pewna grupa przepisów obowi

ązuje obywateli państw obcych

c) Temporalny zakres obowi

ązywania

1. Nabycie mocy obowi

ązującej

Prawo samo okre

śla, od kiedy obowiązuje dany akt prawny czy przepis prawa (norma prawna). Dwa rozwiązania:

moc

ą aktu o wysokim miejscu w hierarchii określa się, że wszystkie wydawane akty prawne zyskują moc

obowi

ązującą po upływie oznaczonego czasu od ich ogłoszenia (np. w Polsce, po upływie 14 dni od ogłoszenia,

chyba

że stanowią inaczej)

żdy normatywny akt prawny mocą własnych postanowień sam określa, od kiedy obowiązuje

Sposoby okre

ślania chwili uzyskania mocy obowiązującej:

a) akt prawny zyskuje moc obowi

ązującą „z dniem ogłoszenia” (np. w Polsce -> jeśli zostaną ogłoszone, czyli

opublikowane w Dzienniku Ustaw, to data wej

ścia w życie jest datą publikacji i pierwszym dniem, w którym

nale

ży się stosować do postanowień danej ustawy)

b) akt normatywny podaje dat

ę kalendarzową, od której nadejścia uzyskuje on moc obowiązującą

c) akt normatywny stanowi,

że wchodzi w życie po upływie określonej liczby dni od jego ogłoszenia (np. 7 dni, 15,

30 itd.)

d) je

śli sam akt tego nie ustala, to zastosowania znajdują tu postanowienia innego aktu prawnego

Vacatio legis

– czas upływający od chwili ogłoszenia aktu prawnego do chwili uzyskania przezeń mocy obowiązującej

(mo

że być różny), jest to czas na zapoznanie się z ustawą; vacatio legis może odnosić się tylko do niektórych przepisów

danego aktu; mo

że i być tak, że dany akt prawny uzyskuje moc obowiązującą z chwilą ogłoszenia.

Aby dana norma obowi

ązywała, na podstawie wybranego kryterium, musi ona niejako „istnieć”, sposobem

zaistnienia normy jest odpowiednie opublikowanie.
Norma jako wypowied

ź powinnościowa ze swej natury skierowana jest pro futuro.

Retroactio (retroakcja)

– tzn. wsteczna moc obowiązująca aktu prawnego (złe określenia); mówiąc o retroakcji mamy

na my

śli sytuację, kiedy to dziś zostaje wydany akt prawny wiążący skutki prawne z faktami, które miały miejsce w

przesz

łości.

Nale

ży zatem podkreślić, że normy prawne mogą obowiązywać najwcześniej od momentu publikacji, a prawo może

dzia

łać zawsze tylko na przyszłość! Wyodrębnia się sześć sytuacji „mocy prawa względem czasu”:

a) ustawa wi

ąże skutki prawne z wydarzeniami przyszłymi

b) ustawa odnosi si

ę do wydarzeń teraźniejszych, jak i przyszłych

c) ustawa odnosi si

ę wyłącznie do wydarzeń teraźniejszych

d) ustawa obejmuje wydarzania z przysz

łości, teraźniejszości i przeszłości

e) ustawa odnosi si

ę do wydarzeń z przeszłości i teraźniejszości

ustawa ma zastosowanie jedynie do faktów zaistnia

łych w przeszłości

Problem nieretroa kcji

– lex retro non agit! – czyli prawo nie działa wstecz. Funkcja tejże zasady sprowadza się do

ochrony

warto

ści pewności prawa

podmiotów prawa przed ujemnymi skutkami prawnymi zachowa

ń, które w okresie obowiązywania starej ustawy

ły z nią zgodne

Z realizacj

ą powyższej zasady bywa różnie, niektóre systemy prawne wprost określają, że zasada ta powinna być

przestrzegana, inne nie.
Nullum crimen sine lege

– nie ma przestępstwa bez ustawy

Nulla poena sine lege

– nie ma kary bez ustawy

2. Utrata mocy obowi

ązującej

ększość aktów prawnych nie ma w swych postanowieniach napisane do kiedy obowiązują dlatego, że

obowi

ązują do czasu, kiedy nie zostanie wydany inny akt normatywny uchylający ich przepisy (derogatio).

Technicznie wygl

ąda to tak, że nowy akt normatywny zawiera postanowienia uchylające dane przepisy prawa

dotychczasowo obowi

ązujące.

Klauzule derogacyjne

– postanowienia w aktach prawnych uchylające dane, obowiązujące przepisy, zawierają różne

rozstrzygni

ęcia, (np. może być i tak, że na miejsce uchylanych przepisów nie ustanawia się nowych).

Akty prawne czasowe

– takie akty prawne, które w swych przepisach ustalają do kiedy dany akt prawny obowiązuje,

bardzo ró

żnie określają ten czas.

Desuetudo

– nazwa oznaczająca zwyczaj negatywny, którego podstawowa funkcja polega na uchylaniu mocy

obowi

ązującej normy. Pewne przepisy obowiązujące, które nie są ani przestrzegane, ani stosowane tracą moc prawną

per desuetudinem (przez odwykni

ęcie).

3. Kolizje norm prawnych
Kolizja (konflikt)

– tego rodzaju sytuacja, w której dany przypadek unormowany jest przez więcej niż jeden przepis

prawa, a ka

żdy z nich wyznacza adresatom wyłączające się sposoby zachowania.

Regu

ły kolizyjne:

1) Lex superior derogat legi inferiori

– akt wyższego rzędu uchyla moc obowiązującą aktu niższego rzędu

2) Lex posterior derogat legi priori

– późniejszy akt prawny uchyla moc obowiązującą aktu wcześniejszego

(zasada odnosi si

ę do aktów zajmujących to samo miejsce w hierarchii)

3) Lex specialis derogat legi generali

– przepisy (akty) szczególne derogują przepisy (akty) o charakterze

ogólniejszym lub ogólnym, przy czym deroguj

ą tylko z zakresie, w którym wprowadzają unormowania

odr

ębne

Kolizje regu

ł kolizyjnych:

1) hierarchiczno

ści i chronologiczności – kiedy norma wcześniejsza jest hierarchicznie nadrzędna a norma

pó

źniejsza jest hierarchicznie niższa -> w tym przypadku pierwszeństwo zyskuje norma zajmująca wyższe

miejsce w hierarchii

2) chronologiczno

ści i szczególności – gdy akt (przepis) wydany wcześniej jest aktem (przepisem)

szczególnym, a akt wydany pó

źniej – lex generalis -> zazwyczaj przyjmuje się, że ważniejsza jest

szczególno

ść, ale nie ma to wartości absolutnej i jest dyskusyjne

3) hierarchiczno

ści i szczególności – niezgodność między aktem (przepisem) generalnym hierarchicznie

nadrz

ędnym, a aktem (przepisem) szczególnym, wyjątkowym niższego rzędu -> w tym przypadku

rozstrzygniecie zale

ży od stosujących prawo dlatego, że nie ma co do tego zgodnie akceptowanej reguły

(teoretycznie przewag

ę powinien uzyskać akt wyższego rzędu)

Rozdzia

ł szósty

PODMIOTY PRAWA

Podmiotem prawa nazywany jest ten, kto mo

że posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki. Podmiotowość prawna

nie stanowi czyjejkolwiek w

łasności przyrodzonej, lecz nadaje ją prawo. Wyróżniamy dwa rodzaje podmiotów prawa:

1) Osoby fizyczne

to ludzie i tylko oni mog

ą być podmiotami prawa, zwanymi osobami fizycznymi. Człowiek

jest podmiotem prawa dlatego,

że prawo polityczne (np. konstytucja) tę podmiotowość

prawn

ą mu nadaje. W przeszłości, nie każdy miał podmiotowość prawną, np. niewolnik.

Obecnie ma ka

żdy, prawo poszczególnych państw ustala, kiedy osoby fizyczne

podmiotowo

ść uzyskują i jak długo ona trwa. Niemal wszystkie ustawodawstwa przyznają

ę podmiotowość od chwili urodzenia się dziecka, czyli przyjścia na świat, jako żywe.

(Zwróci

ć należy uwagę na to, jak postrzega się płód, dziecko jeszcze nie narodzone i jak

postrzega si

ę osoby zaginione.)

2) Osoby prawne

osob

ę prawną definiuje się zazwyczaj jako trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych

w celu realizacji okre

ślonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej

wyposa

żonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną. Taka

jednostka organizacyjna ma wtedy pe

łnię podmiotowości prawnej, w szczególności nabywa

zdolno

ść prawną oraz zdolność do czynności prawnych (atrybuty przysługujące osobom

fizycznym z racji samego istnienia)

poj

ęcie to zaczęło się kształtować w prawie rzymskim, więcej na stronie 189 podręcznika

Obowi

ązujące prawo w danym państwie nie ustala, jak należy rozumieć termin „osoba prawna”, za to ściśle

okre

śla:

b) tryb powstania
c) zakres dzia

łania

d) tryb ich likwidacji
e) oraz które jednostki organizacyjne maj

ą osobowość prawną

Podzia

ł osób prawnych na dwa typy:

d) Korporacja (zwi

ązek, stowarzyszenie) – osoba prawna, która powstaje w wyniku zorganizowania się

pewnej liczby osób fizycznych, zmierzaj

ących do osiągnięcia określonych celów, przy czym osoby te

staj

ą się członkami owej organizacji (np. Związek Harcerzy Polskich).

e) Zak

ład – osoba prawna, której powstanie, cel, rodzaj i sposób działalności (czasami też likwidację)

okre

śla założyciel w statucie, ponadto niezbędnym elementem jest wyodrębnienie i przeznaczenie

przez za

łożyciela określonego majątku, stanowiącego podstawę działalności danego zakładu (np.

prywatna Szko

ła Wyższa).

ędzy korporacją, a zakładem występują różnice:

korporacja jest zbiorowo

ścią osób fizycznych; zakłady służą zaspokajaniu potrzeb osób trzecich, korzystających

z us

ług zakładu

ład członków korporacji można dokładnie określić liczbowo, a nawet imiennie; krąg osób korzystających z i

mog

ących korzystać z zakładu nie jest oznaczony

substratem korporacji s

ą ludzie; substratem zakładu jest majątek

łonkowie korporacji decydują o jej celach i działalności (walne zgromadzenie); cel, rodzaj i sposób

dzia

łalności zakładu określa jego założyciel

Podzia

ł osób prawnych na dwa typy nie jest rozłączny, dlatego że mogą istnieć, takie które łącza cechy i

korporacji i zak

ładu!

Typ powstania osób prawnych normuj

ą przepisy prawa, zwyczajowo wyróżnia się trzy sposoby tworzenia osób

prawnych:

a) tryb erekcyjny

– osoba prawna zostaje powołana mocą określonego aktu erekcyjnego organu państwa,

tzn. z inicjatywy organu pa

ństwa

b) tryb koncesyjny

– z inicjatywy tzw. założyciela, na podstawie koncesji, czyli zezwolenia właściwego

organu pa

ństwa

c) tryb rejestracyjny (normatywny)

– akt normatywny określa warunki do tego, aby powstała osoba prawna,

śli zostają spełnione taka osoba prawna powstaje, bez potrzeby uzyskania koncesji; kontroli organów

ństwa podlega jedynie czy warunki ustawowe zostały spełnione

Przepisy okre

ślają również tryb likwidacji osób prawnych:

a) kompetentne organy danej osoby prawnej same mog

ą powziąć decyzję o jej rozwiązaniu

b) og

łoszenie upadłości

c) up

ływ czasu, jeśli została ona powołana na pewien okres, do wykonania zadania

d) moc

ą kompetentnego aktu organu państwa

Teorie osób prawnych
1) Teorie fikcji

– osoba prawna jako realny podmiot prawa nie istnieje (nie istnieje tak jak człowiek, jako osoba fizyczna),

osoba prawna jest fikcj

ą, personalizacją pewnej dziedziny życia zbiorowego, traktowana tak, jak gdyby działała jakaś

osoba, odr

ębna od innych podmiotów prawa.

2) Teorie substratu

– cechą wspólna tych teorii jest to, że starają się udowodnić, że osoba prawna istnieje realnie:

I. Teorie substratu osobowego:

a) teorie organiczne

– związki są pojmowane jako organizmy społeczne mające, podobnie jak człowiek, własną

wol

ę i żyjące własnym życiem; teoria została rozciągnięta też na zakłady, różnica jest taka, że korporacje same

tworz

ą swoją wolę, a zakład czerpie ją z woli założyciela,

b) teorie kolektywu obiektywnego

– każda osoba prawna jest kolektywem osób, osoby prawne są więc bytem

istniej

ącym realnie, a nie fikcjami; jedni kolektyw widzą w osobach destynariuszy korzystających z zakładu, inni

w grupie sk

ładającej się z założyciela i późniejszych darczyńców, jeszcze inni w osobach zarządców.

II. Teorie substratu nieosobowego

– nie akceptują poglądów, że osoba prawna jest organizmem, ani też że jest

kolektywem osób fizycznych, za to wskazuje na inne istotne cech ka

żdej osoby prawnej.

a) teoria maj

ątku celowego – osoba prawna ma majątek celowy, co stanowi jej istotna cechę, jako osoby

prawnej,

b) teoria w

łasności zbiorowej (kolektywnej) - osobą prawną jest to forma własności należąca do pewnej grupy

ludzi,

c) teorie wspólnego interesu i celu

– teorie te utrzymują, że realnymi podmiotami prawa są osoby fizyczne,

natomiast

„osoba prawna” to termin używany dla wygody; materialnym elementem prawa jest wspólny interes

(jedne teorie), jak równie

ż cel łączący daną zbiorowość (inne teorie).

Teorie pierwszego, jak i drugiego rodzaju nie s

ą uniwersalne na tyle, by można było stosować je zarówno do

korporacji jak i zak

ładów!

Zdolno

ść prawna i zdolność do czynności prawnych

Zdolno

ść prawna – jest rozumiana jako możliwość posiadania praw (uprawnień) i obowiązków (w dziedzinie prawa

cywilnego, dlatego,

że nadawana jest mocą przepisów tego właśnie działu prawa). Pojęcie to nie będzie się pokrywało z

poj

ęciem „podmiotowości prawa” „Zdolność prawna” pozostaje w stosunku podrzędności do „podmiotowości prawa”,

obejmuj

ącej wszystkie prawa i obowiązki. Osoby fizyczne mają zdolność prawną od chwili urodzenia, a osoby prawne z

chwil

ą wpisania do rejestrów, a tracą ją z chwilą skreślenie z rejestru.

Zdolno

ść do czynności prawnych – rozumiana jako zdolność do tego, aby za pomocą czynności prawnych nabywać

prawa i zaci

ągać zobowiązania.

Osoby fizyczne mog

ą mieć:

łną zdolności do czynności prawnych

ograniczon

ą zdolność do czynności prawnych

nie mie

ć zdolności do czynności prawnych

Osoby prawne maj

ą zdolność do czynności prawnych z chwilą powstania do chwili likwidacji, z tym jednak że osoba

prawna dzia

ła przez swe organy w sposób przewidziany w ustawach i opartym na ich statucie.

Rozdzia

ł siódmy

STOSOWANIE PRAWA

1. Poj

ęcie „stosowania praw”

- rozumiane jest ró

żnie . Ze stosowaniem prawa mamy do czynienia wtedy, gdy jakiś podmiot na podstawie norm

generalnych i abstrakcyjnych okre

śla skutki prawne jakiegoś faktu, wydając decyzję indywidualną w

rozstrzyganej sprawie.
Problem pojawia si

ę, gdy chodzi o podmiot stosujący prawo, jedni uważają, że mogą być nimi tylko organy państwa w

granicach swoich kompetencji, drudzy natomiast,

że organy państwa jak i inne podmioty, np. osoby fizyczne.

2. Przebieg procesu stosowania prawa
– jest to proces zmierzający do wydania decyzji indywidualnej.
Poszczególne etapy:

1) Wybór przepisu, spo

śród obowiązujących przepisów prawnych, który będzie podstawą do wydania

decyzji w danej sprawie. Jest to etap trudny, wzbudzaj

ący wiele kontrowersji, np. między

prokuratorem, a obro

ńcą J.

2) Interpretacja wybranego przepisu praw nego. Rozstrzygni

ęcie zależy od odpowiedniej interpretacji;

ustalenie (wyk

ładnia) znaczenia i zakresu zwrotów zawartych w przepisach prawnych jest ściśle

zwi

ązane z dyrektywami, ich wybór natomiast zależy od interpretatora.

3) Zebranie materia

łu dowodowego o faktach, z którymi mają być wiązane skutki prawne. Występują

dwa rodzaje regulacji post

ępowania dowodowego: swobodna ocena dowodów (organy

post

ępowania kształtują swe przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów,

ocenianych swobodnie, w uwzgl

ędnieniem zasad prawidłowego rozumienia, wskazań wiedzy i

świadczenia życiowego) i legalna teoria dowodowa (gdy przepisy prawa formułuje pewne reguły,

które musz

ą być przestrzegane przez organy stosowania prawa w procesie dowodzenia faktów

sprawy). Skutki prawne mog

ą być wiązane tylko z faktami udowodnionymi!

4) Subsumcja

– zakwalifikowanie danego przypadku do pewnego rodzajowo określonego przez przepisy

prawa zachowania si

ę, inaczej to ujmując, stosujący prawo musi zdecydować, czy udowodnione przez

niego fakty nale

żą do klasy faktów określonych przez przepisy prawa. Dokonanie subsumcji

wszystkich stanów rzeczy denotowanych przez przepisy prawa stanowi podstaw

ę do sformułowania

zwrotu stosunkowego, okre

ślającego zgodność (niezgodność) stanu faktycznego z norma prawną.

5) Ustalenie konsekwencji prawnych faktu, który w wyniku subsumcji zosta

ł zaklasyfikowany jako fakt

przewidziany przez przepisy prawa. Przepisy prawa okre

ślają różne konsekwencje związane z

normowanymi przez nie zachowaniami.

Sylogizm prawniczy

– model stosowania prawa, który jest konstruowany w ten sposób, że większa przesłanka jest

norm

ą generalna, abstrakcyjną, odpowiednio zinterpretowana, przesłanką mniejszą jest zadanie o fakcie, z którym mają

ć wiązane skutki prawne, wnioskiem natomiast decyzja jednostkowa w postaci normy indywidualnej, konkretnej.

kto zabija cz

łowieka podlega karze (przesłanka większa)

Jan zabi

ł człowieka (przesłanka mniejsza)

Jan podlega karze (wniosek)

3. Stosowanie prawa w przypadkach nieunormowanych
Kiedy sad staje przed konieczno

ścią rozstrzygnięcia w przypadku nienormowanym przez prawo. Niekiedy w takiej

sytuacji przepisy prawa same te kwesti

ę przesądzają, wyznaczając że skutki prawne mogą być wiązane tylko z

przypadkami

ściśle określonymi przez ustawę (np. nullum crimen sine lege) lub też karzą wiązać skutki prawne także z

przypadkami nieunormowanymi.
Trzy rodzaje wnioskowania:

a) Wnioskowanie per analogiam

Wyró

żniamy tu:

1) analogi

ę legis (analogię z ustawy)

Dwa modele:
I. Sk

łada się z trzech etapów:
-

ustalenie,

że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawne

ustalenie

„podobieństwa” miedzy danym faktem, a podobnym do niego, unormowanym przez przepisy praw

ązanie – na podstawie „podobieństwa” takich samych lub podobnych skutków prawnych

II. Sk

łada się z czterech etapów:

ustalenie,

że jakiś fakt nie jest objęty unormowaniem przez przepisy prawne

wyszukanie w

śród postanowień obowiązującego prawa takiego przepisu, który unormowaniem swym obejmuje

przypadki najbardziej zbli

żone czy zbliżone do przypadku, który ma być rozstrzygnięty

z przepisu powy

ższego należy wydobyć zasadę, regułę czy rację o charakterze ogólnym, której częściowym

wyrazem jest ten przepis, a która nie zosta

ła przez prawodawcę sformułowana w sposób ogólny (pełny)

tak sformu

łowana zasada lub racja ogólna ma zastosowanie do wszystkich przypadków nią objętych (ten model

wyra

ża się maksymą ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio - gdzie taki sam sens ustawy

(podstawa prawna), tam takie samo postanowienie ustawy (taka sama norma))

Bardzo wa

żną role odgrywa w tym procesie ocena stosującego prawo!

2) analogi

ę iuris (analogię z prawa)

Analogia iuris bywa stosowana, gdy brak nawet przepisu, który normowa

łby jakiekolwiek przypadki podobne;

wnioskuj

ący odwołuje się do całokształtu unormowania składającego się na dany przypadek prawny, gdy rozstrzygamy

na podstawie ogólnych zasad prawnych. Nale

ży tu podkreśli jawnie wartościujący charakter takich zabiegów.

b) Wnioskowanie a fortiori

Wyst

ępuje w dwóch postaciach:

A maiori ad minus

– jeżeli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś większego, to tym bardziej

jest uprawniony do czynienia czego

ś mniejszego (charakter uprawniający) np. skoro urząd ma

prawo odrzuci

ć podanie, to może je też przyjąć warunkowo.

II.

A minori ad maius

– jeżeli zabronione jest to, co mniejsze, to tym bardziej nie wolno czynić tego,

co si

ęga jeszcze dalej (charakter zakazujący) np. jeżeli nie wolno przekraczać prędkości 50km/h,

to tym bardziej nie mo

żna jechać z prędkością 100km/h.

Wnioskowania a fortiori nie maj

ą charakteru formalnego, oparte są na zależnościach pozalogicznych!

c) Wnioskowanie a contrario

żeli pewien stan rzeczy spełnia przesłanki prawne A, A1, A2..., to pociąga za sobą konsekwencje prawne B,

B1, B2..., st

ąd wniosek: jeżeli dany stan prawny nie spełnia przesłanek prawnych A, A1, A2..., to nie pociąga on

za sob

ą konsekwencji prawnych B, B1, B2...

Wnioskowanie powy

ższe wyraża się również w paremii łacińskiej: qui dicit de uno, negat de altero - kto mówi jedno,

zaprzecza drugiemu. Np.

„Tylko osoby pełnoletnie mogą starać się o zdobycie prawa jazdy”, więc jak ktoś nie jest

łnoletni, nie może.

Wnioskowanie to jest zawodne, np.

„kto jest chirurgiem, powinien dbać o higienę”, z tego należałoby wywnioskować

na podstawie a contrario,

że „kto nie jest chirurgiem, nie powinien dbać o higienę”. Dlatego też prawnicy stosują to

wnioskowanie, kiedy przepisy zawieraj

ą takie zwroty jak: „tylko”, „jedynie”, „wyłącznie”.

ńcząc należałoby podkreślić, że wybór między powyższymi wnioskowaniami ze zrozumiałych względów

zale

ży od wartościowania!

4. Ideologie stosowania prawa
W literaturze prawniczej spotyka si

ę liczne wypowiedzi na temat, jak prawo powinno być stosowane. I tak mamy:

A) Ideologia decyzji zwi

ązanej przez prawo

Naczelnymi warto

ściami tej ideologii są: wolność obywatelska i pewność prawa. Działania organów państwa mają być

ściśle wyznaczane przez prawo. Tu następuje dalszy podział, dlatego, że jedni uważają, że „wkład” orzekającego nie
powinien by

ć żaden, inni natomiast dopuszczaj ingerencje, ale tylko w przypadkach nieunormowanych. (Prawo ma być

jasne i zrozumia

łe.)

B) Ideologia decyzji swobodnej
Naczelnymi warto

ściami tej ideologii są: celowość wydawanych decyzji, ich słuszność, sprawiedliwość, moralność.

Decyzja stosowania prawa ma by

ć wynikiem kierowania się cechami indywidualnymi rozstrzyganego przypadku,

postanowieniami prawa oraz ocenami celowo

ści, sprawiedliwości, moralności itp. Czynność orzekania jest

traktowana jako czynno

ść o charakterze twórczym, normy prawa zakreślają tylko ramy owych decyzji. Tu następuje

tak

że dalszy podział dlatego, że jedni uważają, że oceny mają dominujący charakter nad rozwiązaniami ustawowymi,

inni natomiast,

że ocena winna być sprowadzana do pewnych granic. (Wysoka ocena wszelkich klauzul generalnych.)

Wybór ideologii stosowania prawa

– to oczywiście wybór określonych wartości naczelnych!

Rozdzia

ł ósmy

WYK

ŁADNIA PRAWA

I. Okre

ślenie wykładni prawa

Autorzy wskazuj

ą, że wykładnia polega na wyjaśnieniu sensu przepisów prawnych, ustaleniu właściwego ich

rozumienia, przypisaniu im odpowiedniego znaczenia, b

ądź wyznaczeniu ich zakresu. W związku z tym przez

wyk

ładnię prawa będziemy rozumieli zespół czynności zmierzających do ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń

ęzyka prawnego.

Przedmiotem interpretacji jest j

ęzyk, w którym formułowane są teksty prawne.

Wyra

żeniami języka prawnego podlegającymi interpretacji, wykładni są:

wg pierwszego stanowiska: przepisy prawne, które

„budzą wątpliwości” w myśl zasady clara non sunt

interpretanda

– to co jasne nie wymaga interpretacji.

wg drugiego w

ątpliwości mogą budzić wszelkie teksty prawne, a w związku z tym wykładnię odnoszą do

wszystkich przypadków ustalania znaczenia oraz zakresu interpretowanego tekstu prawnego.

Rodzaje w

ątpliwości interpretacyjnych:

1) Bezpo

średnio związane z charakterem samego języka (otwarta tekstowość języka), konsekwencją

wykorzystania w procesie stanowienia prawa j

ęzyka potocznego jest wystąpienie takich zjawisk,

jak nieostro

ść, wieloznaczność, niejasność. Niektórzy autorzy twierdza nawet, że żadne pojęcie

nie jest ograniczone w ten sposób,

że nie ma miejsca na wątpliwości.

2) Nawet jasny z j

ęzykowego punktu widzenia tekst prawny może budzić wątpliwości dotyczące

celowo

ści, słuszności lub sprawiedliwości jego postanowień.

II. Podstawowe rodzaje wyk

ładni

Dyrektywy interpretacyjne

– pewne wskazówki, zalecenia dotyczące sposobów ustalenia znaczenia i zakresu zwrotów

ęzyka prawnego. Mamy do czynienia z dyrektywami:

I stopnia

– zalecają, w jaki sposób powinny być interpretowane przepisy prawa

II stopnia

– wskazują: jakimi dyrektywami I stopnia należy się posługiwać; ustalają kolejność posługiwania się

tymi dyrektywami; ustalaj

ą kryteria wyboru jednego spośród rozbieżnych znaczeń uzyskanych za pomocą

dyrektyw I stopnia.

1. Wyk

ładnia językowa

Wyk

ładnia językowa – polega na ustaleniu znaczenia i zakresu wyrażeń tekstu prawnego ze względu na język, w

którym zosta

ły sformułowane.

Najbardziej charakterystyczne dyrektywy:

1) Gdy w systemie prawnym wi

ążąco ustalono znaczenie określonych zwrotów prawnych, to należy

żywać ich właśnie w tym znaczeniu. Dyrektywa ta związana jest z tzn. definicją legalną – występującą w

tekstach prawnych, wprowadzon

ą przez prawodawcę w celu ustalenie wiążącego rozumienia poszczególnych

terminów. Np. chodnik

– część drogi przeznaczona do ruchu pieszych (a więc nie rowerzystów!).

2) Gdy nie ma w tek

ście prawnych definicji legalnych: interpretowanych zwrotom prawnym nie należy

nadawa

ć znaczenie odmiennego od potocznego, chyba że istnieją dostateczne rację przypisania im

odmiennego znaczenia prawnego (np. proces

– spór, proces – rozwój; aplikacja – ozdoba, aplikacja –

szkolenie itp.) Inna dyrektywa g

łosi, że bez umotywowanych racji nie należy identycznym sformułowaniom

w tym samym akcie prawnym nadawa

ć różnych znaczeń.

3) Nale

ży ustalać znaczenie przepisów prawnych w taki sposób, by żadne fragmenty nie okazały się

ędne, wypowiedź powinna być traktowana jako pewna całość, a potem dopiero należy przejść do analizy

poszczególnych elementów sk

ładowych. Np. „(...) przestępstwo drogowe oraz spowodowanie zagrożenia

bezpiecze

ństwa ruchu drogowego”.

2. Wyk

ładnia pozajęzykowa

Wyk

ładnia pozajęzykowa – terminem tym obejmowane są zagadnienia różnego rodzaju, w literaturze występują

zazwyczaj dwie grupy: wyk

ładnia celowościowa (teleologiczna) i wykładnia systemowa (systematyczna), wyróżniana

bywa te

ż wykładnia funkcjonalna.

a) Wyk

ładnia celowościowa – przepis ustawy musi być tłumaczony tak, aby był najbardziej zdatnym środkiem do

osi

ągnięcia celu ustawy. Analizuje się tu np. preambuły oraz materiały pozaprawne (nie maja mocy wiążącej dla

interpretatora).

b) Wyk

ładnia funkcjonalna – ustalając znaczenie przepisu uwzględnia się różne skutki jego zastosowania, jeśli

takie rozumienie przepisu prowadzi do po

żądanych skutków przez interpretatora, to ma to wpływ decydujący na

przyj

ęcie takiej interpretacji.

c) Wyk

ładnia systemowa (systematyczna) – założenie, że przepis w danym akcie prawnym nie jest

umiejscowiony przypadkowo, lecz wynika z racjonalnego dzia

łania prawodawcy. (Polega na ustaleniu normy

przez analiz

ę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa, oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi.)

3. Inne
Wyk

ładnia literalna, dosłowna (interpretatio declarativa) – ma miejsce wtedy, gdy spośród różnych znaczeń

uzyskanych za pomoc

ą odmiennych dyrektyw interpretacyjnych, wybrane zostaje to rozumienie, które zostało ustalone

za pomoc

ą dyrektyw językowych.

Wyk

ładnia rozszerzająca (interpretatio extensiva) – występuje wtedy gdy porównując zakresy przepisu prawnego,

uzyskane za pomoc

ą różnych dyrektyw interpretacyjnych, wybieramy rozumienie wynikające z dyrektyw pozajęzykowych

i jest ono szersze od rozumienia j

ęzykowego.

Wyk

ładnia zwężająca (interpretatio restrictiva) – polega na wyborze spośród różnych zakresów przepisu prawnego

rozumienia uzyskanego za pomoc

ą dyrektyw pozajęzykowych, które jest węższe od rozumienia językowego.

Termin

„wykładnia” został użyty tu (przy rozszerzającej i zawężającej) na oznaczenie rezultatu czynności interpretatora.

Przepisy prawa mo

że interpretować każdy.

Przyk

łady:

„Właściciel gruntu zobowiązany jest ustanowić drogę konieczną do dojazdu dla właściciela działki”

wyk

ładnia linearna: właściciel gruntu zobowiązany jest tylko do ustanowienia przewidzianej

drogi

wyk

ładnia rozszerzająca: właściciel gruntu zobowiązany jest do wybudowania drogi, ale i

doprowadzenia linii elektrycznej

II.

„W skład komisji egzaminacyjnej mogą wejść tylko pracownicy danego liceum.”

wyk

ładnia linearna: każdy pracownik, nawet sekretarka czy woźna mogą być w komisji

wyk

ładnia zawężająca: w skład komisji mogą wejść pracownicy danego liceum, ale tylko

nauczyciele

III. Moc wi

ążąca wykładni

Wyk

ładnia ma moc wiążącą wówczas, gdy kompetentny organ ustanawia dyrektywę, nakazującą określonym

adresatom wi

ązać z pewnymi przepisami ustalone przez ten organ znaczenie.

Wyró

żniamy następujące wykładnie:

1) Wyk

ładnia o mocy powszechnie obowiązującej

Powszechnie obowi

ązująca moc wykładni prawa polega na tym, że wszyscy adresaci interpretowanego przepisu są

zwi

ązani znaczeniem tego przepisu, ustalonym (narzuconym) przez interpretatora:

wyk

ładnia autentyczna – mamy z nią do czynienia wtedy, gdy interpretatorem jest organ, który dany przepis

ustanowi

ł, uzasadnieniem podawana jest tu argumentum a maiori ad minus: cuius est condere eius interpretari

(kto jest upowa

żniony do tworzenia prawa, ten może je również interpretować)

wyk

ładnia legalna – w polskiej powojennej literaturze prawniczej terminem „wykładnia legalna” określa się

wyk

ładnię dokonywaną przez organ, któremu przepisy prawne nadają kompetencje do ustalania wykładnia o

mocy powszechnie obowi

ązującej, należy jednak zaznaczyć, że ten organ interpretujący nie jest tym, który

ustanowi

ł dany przepis (np. do 1989 wykładni takiej mogła dokonywać Rada Państwa w Polsce)

Rodzi si

ę pytanie, jak daleko może sięgać wykładnia, by nie stała się procesem prawotwórczym? Jeśli chodzi o

wyk

ładnię legalną i autentyczną to z pewnością prowadzą one do zmiany norm prawa obowiązującego, a więc są

procesem prawotwórczym.

2) Wyk

ładnia o ograniczonej mocy wiążącej

Ograniczona moc obowi

ązująca wykładni prawa polega na tym, że znaczeniem interpretowanego przepisu, ustalonym

przez interpretatora, nie s

ą związani wszyscy adresaci, ale tylko niektórzy. Wykładnia ta może być dokonywana bądź to

przez uprawnione do tego podmioty (organy pa

ństwa), bądź przez organy stosujące prawo.

Wyk

ładnia wiążąca w danej sprawie ma miejsce w przypadkach:

wyk

ładni dokonywanej przez organ stosujący prawo – dokonywana jedynie na użytek wydanego

rozstrzygni

ęcia; jeśli rozstrzygnięcie to się uprawomocni, to jest wiążące dla stron postępowania

wyk

ładni dokonywanej przez organ odwoławczy - wykładnią związany jest sąd niższej instancji w przypadku

zwrócenia sprawy do ponownego rozpatrzenia przez s

ąd apelacyjny

wyk

ładni dokonywanej przez Sąd Najwyższy w odpowiedziach na pytania prawne – rozpatrywanie zagadnień

prawnych budz

ących poważne wątpliwości, których odesłanie z sądu do Sądu Najwyższego powoduje, że

wyk

ładnia SN obowiązuje wszystkie sądy rozstrzygające w danej sprawie

Zasady prawne
S

ąd Najwyższy podejmuje również uchwały mające na celu wyjaśnienie znaczenie przepisów budzących wątpliwości lub

takich, których stosowanie wywo

łało rozbieżności w orzecznictwie. Na wniosek Pierwszego Prezesa lub prezesa Sądu

Najwy

ższego, Ministra Sprawiedliwości-Prokuratora Generalnego, Prezesa NSA itp. Skład orzekający: 7 sędziów może

postanowi

ć o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej, wiążącej inne składy Sądu Najwyższego, ale nie inne sądy. Są

one wypisywane w ksi

ęgach zasad prawnych.

3) Wyk

ładnia nie mająca mocy wiążącej

Rodzaj wyk

ładni nie mający mocy wiążącej nazywa się w literaturze wykładnią doktrynalną bądź naukową. Szczególne

znaczenie przypisuje si

ę tu interpretacji dokonywanej przez teoretyków i dogmatyków prawa. Nie mają one mocy

ążącej, ale mogą wpływać na organy stosujące prawo.

IV. Teorie wyk

ładni

Teorie opisowe
Formu

łują wypowiedzi mające wartości logiczną. Ustalają one, jak prawo jest interpretowane, jakie czynniki warunkują

procesy wyk

ładni, w jaki sposób interpretatorzy dochodzą do określonych ustaleń i jakie rezultaty uzyskują. Wyniki te

maj

ą doniosłe znaczenie zarówno dla organów stosujących prawo, jak i prawodawcy. Trzy grupy twierdzeń:

1. Opis dzia

łalności interpretatora, analiza stos. przez niego dyrektyw (materiały:

orzecznictwo).

2. Twierdzenia dot. analizy, jakie czynniki i w jakim stopniu oddzia

łują na proces wykładni

(czynniki: oceny moralne, sytuacja spo

łeczno-ekonomiczna, skład sądów).

3. Prognozy procesów interpretacyjnych, albo poszczególnych przepisów, albo ogólnych

tendencji.

Teorie normatywne
Formu

łują wypowiedzi, jak prawo powinno być interpretowane, która z interpretacji jest właściwa itp. Zauważyć tu można

ogromn

ą ingerencję ocen. Podział:

Koncepcje subiektywne - przy wyk

ładni powołują się na wolę prawodawcy, ale tak rozumiana „wola”, jest w

rzeczywisto

ści dziełem interpretatora

Koncepcje obiektywne - wyk

ładnia w oderwaniu od ustawodawcy, tzn. wola i intencje prawodawcy nie

odgrywaj

ą tu żadnej roli

Teorie statyczne - maj

ąc na względzie pewność prawa, ustalają za pomocą wykładni językowej oraz

systematycznej znaczenie przepisu, które ma by

ć stałe i niezmienne (wykładnie językowa i systematyczna)

Teorie dynamiczne - zapewnienie adekwatno

ści prawa i stosunków społecznych, które ulegając ciągłym

zmianom winny mie

ć dostosowanie w nowych wykładniach (wykładnie pozajęzykowe)

Rozdzia

ł dziewiąty

STOSUNEK PRAWNY

ędzy podmiotami prawa dochodzi do określonych styczności i powiązań normowanych przez przepisy prawa.

Rozumienie stosunku praw nego:

Stosunek jest relacj

ą kogoś do kogoś albo kogoś do czegoś bądź też czegoś do czegoś.

Stosunek praw ny rodzi jakie

ś następstwa prawne, ich bark pozbawia stosunek cech stosunku prawnego.

śli chodzi o konstrukcję stosunku prawnego to brak zgodności co do tego, czy ma on obejmować

a) tylko stosunki mi

ędzy podmiotami

b) czy równie

ż stosunki, jakie zachodzą między podmiotami prawa i rzeczami.

I. Stosunek praw ny rozumiany jako stosunek mi

ędzy podmiotami prawa

A) Mi

ędzy stronami stosunku istnieją pewne powiązania prawne. Jeśli zdarzenie prawne (fakt prawny)

spowoduj

ą powstanie wzajemnych praw i obowiązków podmiotów prawa, mówi się, że podmioty te

sta

ły się stronami stosunku prawnego.

O tym jakie powi

ązania występują między stronami stosunku prawnego decydują postanowienia prawa

lub umowne postanowienia stron.

B) Elementy stosunku prawnego:

Elementami

– zwane są pojęcia składniki tworzące konstrukcję stosunku. Nie zawsze jednak

struktura owa sk

łada się z tych samych elementów.

1) Strony stosunku prawnego

bez stron stosunek w ogóle nie powstanie

stronami stos. mog

ą być wyłącznie podmioty prawa

liczba podmiotów uczestnicz

ących w stosunku nie zawsze jest równa liczbie jego stron

stos. pr. s

ą przynajmniej dwustronne

2) Uprawnienie i obowi

ązek

nie ma konstrukcji stos. pr. w której nie wyró

żnia się uprawnienia i obowiązku

uprawnienie

– gdy przepisy prawa lub postanowienia umowne nie nakładają na daną stronę obowiązku, lecz

pozostawiaj

ą jej uznaniu wybór określonego zachowania się i w zależności od wyboru tego zachowania inna

strona stosunku prawnego jest zobowi

ązana do odpowiedniego zachowania się

obowi

ązek – przepis prawa przewiduje w danej sytuacji pewien nakazany albo zakazany adresatowi sposób

zachowania si

ę, a z zachowaniem odmiennym wiąże powinność zastosowania aktu przymusu państwowego

strony s

ą uprawnione i zobowiązane względem siebie równocześnie

przy rozumieniu,

że „nić” łącząca strony jest tylko jedna można by powiedzieć, że jedna strona jest uprawniona,

a druga zobowi

ązana

jednej ze stron stos. pr. uprawnionej odpowiada obowi

ązek drugiej strony, a każdemu obowiązkowi odpowiada

uprawnienie (korelacja owych elementów)

niektórzy rozumiej

ą uprawnienie i obowiązek jako „treść” stos. pr.

3) Przedmiot stosunku prawnego

przedmiot

– to do czego jedna strona jest uprawniona, a druga zobowiązana; wszystko z powodu czego strony

wchodz

ą w stos. pr. i co staje się obiektem ich wzajemnych praw i obowiązków

spory o przedmiot stosunku prawnego:

rzecz (np. gazeta) jako przedmiot stos. pr.

rzeczy + zachowania si

zachowania (zawsze) + rzeczy (niekiedy)

zachowanie jako przedmiot, a rzecz jako jedno z

„określeń” przedmiotu (sama nie może wejść jako

element do stos. pr.)

dwa rozumienia stos. pr.: prawny i materialny

tylko zachowania jako przedmiot stosunku

zachowania stron mog

ą przebierać różną postać:

przedmiotem upr. i obw. jest czynienie

przedmiotem upr. jest czynienie, a obw. nieczynienie

przedmiotem upr. jest nieczynienie, a obw. czynienie

przedmiotem upr. i obw. jest nieczynienie

niektórzy

„przedmiot” w ogóle eliminują ze struktury stosunku

w stosunku do ka

żdej koncepcji wysuwane są pewne zastrzeżenia

C) Struktura stosunku prawnego

1. Konstrukcja:

podmiot, mi

ędzy którymi stos. ten powstaje

jego tre

ść

przedmioty

2. Konstrukcja:

uczestnicy stos. pr.; ich status prawny wywiera istotny wp

ływ na powstanie i rozwój stos. pr. na jego charakter

prawa i obowi

ązki, ich wzajemny związek

realne zachowanie uczestników stosunku prawnego, skorelowane z ich prawami i obowi

ązkami

3. Konstrukcja:

podmiot prawa

przedmiot prawa

prawo

obowi

ązek

Oczywi

ście konstrukcja struktura stosunku prawnego jest różna w zależności, kto co uzna za ważne.

D) Uwagi ogólne o konstrukcji stosunku prawnego

W przedstawionych konstrukcjach stos. pr. pojmowany jest jako stosunek spo

łeczny, a przez charakter

tego spo

łecznego stos. rozumie się – stos. jaki zachodzi między podmiotami prawa, czyli między

osobami fizycznymi lub (i) osobami prawnymi.

Wielu autorów wprowadza poj

ęcie stos. pr., ale nie należy pominąć faktu, że niektórzy nie operują tym

wyra

żeniem w ogóle, mimo to nie sprawia im żadnych trudności analiza i rozwiązywanie tych czy

innych problemów.

Nie mo

żna też pominąć zaznaczenie, że stos. pr. bywa rozciągany też na inne gałęzie prawa, niż

cywilne, ale trudno sobie wyobrazi

ć jakby to miało wyglądać?

3. Stosunek prawny rozumiany jako stosunek podmiotu do rzeczy
Niektórzy autorzy mianem stosunku prawnego okre

ślają również stosunek podmiotu prawa do rzeczy, czy jak piszą inni

stos. jaki zachodzi mi

ędzy podmiotem prawa a przedmiotem prawa. Niby można też tak pojmować stos. pr. ale obszerna

krytyka tego typu prób jest przeprowadzona na str. 262 podr

ęcznika.

Rozdzia

ł dziesiąty

PRAWO

1. Prawo pozytywne
Z okre

śleniem tym wiążą się różne znaczenia, najczęściej używane jest w celu przeciwstawienia go jakiemuś innemu

rodzajowi prawa.

1) Prawo pozytywne

– rozumiane jako prawo mające w ogóle swe źródło w ludzkiej

dzia

łalności, np. prawo stanowione, prawo zwyczajowe, prawo precedensów itp. Prawo

pozytywne przeciwstawiane jest prawu ponadpozytywnemu tzn. prawu natury,
obowi

ązującemu niezależnie od woli ludzkiej, przez człowieka tylko odkrywanemu,

wyp

ływającemu z natury rzeczy, ludzkiej natury, nadawanemu przez istoty

nadprzyrodzone, prawu zawsze sprawiedliwemu, najlepszemu.

2) Prawo pozytywne

– prawo tworzone przez władzę państwową, w przeciwieństwie do

prawa pozapozytywnego tzn. nie stanowionego przez suwerena, np. prawo zwyczajowe.

3) Prawo pozytywne

– faktycznie obowiązujące, przy czym zwracano uwagę na empiryczne

fakty stanowienia prawa, b

ądź na fakty stosowania prawa przez sądy i organy administracji,

ądź na fakty przestrzegania prawa przez obywateli.

4) Ostatnie stanowisko sprowadza si

ę do stwierdzenia, że brak jest uzasadnienia by

wprowadza

ć pojęcie „prawo pozytywne”, gdyż jego zakres pokrywa się z zakresem prawa

w ogóle.

„Pozytywne” jest tylko zbędnym dodatkiem do nazwy „prawo” i postuluje się, by z

tego dodatku w ogóle zrezygnowa

ć.

5) Prawo

– niezależnie od sposobu powstawania czy tworzenia, całokształt (zbiór) reguł

zachowania o cechach generalno

ści i abstrakcyjności, których nieprzestrzeganie jest

zagro

żone zastosowaniem przymusu państwowego (typologiczna charakterystyka prawa).

2. Prawo przedmiotowe

– prawo podmiotowe

Prawo przedmiotowe - niezale

żnie od sposobu powstawania czy tworzenia, całokształt (zbiór) reguł

zachowania o cechach generalno

ści i abstrakcyjności, które są podstawą decyzji jednostkowych,

wydawanych przez organy administracyjne. Je

śli pojęciem prawa nie obejmujemy norm

indywidualnych, to poj

ęcie prawa przedmiotowego jest równoznaczne z pojęciem prawa w ogóle.

Prawo podmiotowe

– nie ma jednego ustalonego znaczenia, ale należy podkreślić, że nie jest

konstruowane tak,

że przyjmuje się tu za punkt widzenia władcy- suwerena, lecz przyjmuje się punkt

widzenia adresatów przepisów prawa (przede wszystkim osób fizycznych) i formu

łuje się wypowiedzi,

jakie to

„prawa” mają owi adresaci. W centrum uwagi znajdują się tu „prawa” podmiotów, dlatego mówi

ę o „prawach podmiotowych”.

Prawo podmiotowe a upraw nienie:
1. Prawami podmiotowymi nazywane s

ą uprawnienia o szczególnej doniosłości dla obywateli. W tym ujęciu nie

żde uprawnienie zyskuje miano prawa podmiotowego. To historycznie (czasu Oświecenia) ukształtowany sposób

życia tej nazwy i występujący przede wszystkim w nauce prawa państwowego. Prawa te, to prawa człowieka i

obywatela, inaczej mówi

ąc wolności obywatelskie. Takie podmiotowe prawa to np. wolność osobista, własność,

nietykalno

ść mieszkania, wolność sumienia i wyznania, wolność zgromadzeń i wolność prasy, wolność stowarzyszeń,

czynne i bierne prawo wyborcze itp.
2. W opracowaniach cywilistycznych

– prawo podmiotowe to suma bądź zespół uprawnień. Mówi się, że na treść

prawa podmiotowego sk

ładają się uprawnienia, albo że z prawa podmiotowego wypływają poszczególne uprawnia.

Uprawnienie traktuje si

ę pojedynczą emanację prawa podmiotowego.

3. Trzecie stanowisko sprowadza si

ę do zamiennego posługiwania się obydwoma określeniami.

4. Ostatnie stanowisko g

łosi postulaty całkowitego wyeliminowaniu pojęcia „prawa podmiotowego” i używania tylko

„uprawnienia”. Argumenty:

ogólno

ść i szczególność nie są cechami pozwalającymi odróżnić prawo podmiotowe od uprawnienia

nie mo

żna dopatrzyć się różnic w pojmowaniu uprawnienia i prawa podmiotowego

jedynie oceny i tradycja stanowi

ą podstawę odróżnienia prawa podmiotowego jako szczególnie ważne

uprawnienie.

Teorie praw podmiotowych:

Teoria woli

– prawo podmiotowe charakteryzowane, jako „przyznane przez porządek prawny

ładztwo woli”. Podmiot w granicach zakreślonych przez prawo może swobodnie działać wg własnej

woli, kszta

łtować zachowanie własne i innych podmiotów. Generalny zarzut odnosi się do tego, że

pewne podmioty prawa maj

ą te szczególne uprawnienia (prawo podmiotowe), ale woli swojej wyrazić

nie mog

ą (np. dzieci, obłąkani).

Teoria interesu

– sprowadza się do tego, że „prawo podmiotowe to po prostu prawnie chroniony

interes jednostki

”. Każdy podmiot prawa ma określone interesy i zmierza do ich realizacji, a prawo

okre

śla które z nich zyskują ochronę prawną. Zarzut: czasami posiadanie prawa podmiotowego nie

ży w interesie jednostki, a wiec nie można go tak charakteryzować.

Teoria mieszana

– prawo podmiotowe rozumiane jako „chroniona przez porządek prawny możliwość

zaspokajania swego oznaczonego interesu za swoj

ą wolą lub za wolą swego prawnie uznanego

zast

ępcy.” Oczywiście, ta teoria nie jest wolna od zarzutów wysuwanych w stosunku do dwóch

poprzednich.

Stosunek prawa podmiotowego do prawa przedmiotowego

1) Koncepcja pierwotno

ści prawa podmiotowego

Podmioty prawa wg powy

ższej koncepcji mają prawo podmiotowe, niezależnie od postanowień prawa przedmiotowego.

Prawo podmiotowe rozumiane jest jako naturalne, przyrodzone i niezbywalnie prawa cz

łowieka i obywatela. Można

powiedzie

ć, że prawo podmiotowe jest tu traktowane jako wcześniejsze, pierwotniejsze w stosunku do prawa

przedmiotowego. Pa

ństwo tworząc prawo uznaje tylko „prawa podmiotowe” i chroni je, co wyrażone jest w różnych

deklaracjach np. Deklaracji Praw Cz

łowieka i Obywatela z 1789.

2) Koncepcja pierwotno

ści prawa przedmiotowego

W tej koncepcji uznaje si

ę, że źródłem prawa podmiotowego jest prawo przedmiotowe. Nie uznaje się przyrodzonego

prawa cz

łowieka, a twierdzi się, że prawo podmiotowe nadawane jest przez postanowienia prawa przedmiotowego. Tak

ęc prawo podmiotowe jest czymś wtórnym, późniejszym od prawa przedmiotowego.

3) Teorie neguj

ące istnienie prawa podmiotowego

W obu teoriach z dwóch rodzajów prawa (podmiotowego i przedmiotowego) ostaje si

ę tylko jedno

-> przedmiotowe!

Solidaryzm

– prawo podmiotowe jest traktowane, jako koncepcja metafizyczna. „Człowiek nie ma

praw, nie ma ich te

ż zbiorowość”. Każdy ma tylko obowiązek do spełnienia w stosunku do

spo

łeczności. Własność także nie jest prawem, a funkcją społeczną. Człowiek powinien się rozwijać,

nie mo

że hamować swojego rozwoju, powinien wykonywać swoje zadania, a rządzący mogą nawet

nakaza

ć mu pracę. Pojęcie prawa podmiotowego zostało w ogóle zanegowane, wg tych twierdzeń

istniej

ą tylko reguły prawne, które wyznaczaj podmiotom ich funkcje społeczne.

Normatywizm

– prawo podmiotowe jest sprowadzone do prawa przedmiotowego. Teoria

normatywistyczna odrzuca subiektywistyczny punkt widzenia, znajduj

ący się w pojmowaniu prawa

podmiotowego, kiedy to na prawo spogl

ąda się tylko z punktu widzenia interesów stron. Prawo

podmiotowe nie jest czym

ś różnym od prawa przedmiotowego, prawo podmiotowe ma charakter

ideologiczny; podmioty prawa maj

ą pewne uprawnienia nadawane przez prawo, ale mają one swe

uzasadnienie w aprobowanym rozumieniu wolno

ści.

ŁOWNIK:

Ex lege

– z mocy prawa (przy nieważności)

Ius cogens (iuris cogentis)

– przepisy bezwzględnie stosowane

Ius dispositivum (iuris dispositivi)

– przepisy względnie stosowane

Rules

– reguły

Principles - zasady
Lex generalis

– reguła powszechna

Lex spacialis - regu

ła szczególna

Lex plusquam perfecta

– przepis = sankcja + nieważność czynności

Lex perfecta

– przepis tylko nieważność czynności

Lex minus quam perfecta

– przepis = sankcja bez nieważności czynności

Lex imperfecta

– regułą nie ustanawiająca sankcji za zachowanie z nią niezgodne

Regressus ad infinitum

– ciąg do nieskończoności

Fontes iuris cognoscendi

– źródła poznania prawa

Fontes iuris oriundi

– źródła powstania prawa

Quorum

– najmniejsza liczba posłów, aby podjęta decyzja była ważna

Common law

– prawo precedensów

Ratio decidendi

– zasada ogólna

Obiter dicta

– inne elementy, ważne tylko dla danej sprawy

Stare decisis

– doktryna stałości decyzji

Distinguishing

– proces zmierzający do wydania nowego precedensu

Contractus

– umowa

Pacta sunt servanda

– umów należy dotrzymywać

Vacatio legis

– (ustawa na wakacjach ;) czas upływający od chwili ogłoszenia ustawy, do uzyskania przez nią mocy

obowi

ązującej

Retroactio

– tzw. wsteczna moc obowiązująca aktu prawnego

Pro futuro

– na przyszłość

Lex retro non agit

– prawo nie działa wstecz

Nullum crimen sine lege

– nie ma przestępstwa bez ustawy

Nulla poena sine lege

– nie ma kary bez ustawy

Desuetudo

– zwyczaj negatywny

Lex superior derogat legi inferiori

– akt prawny wyższy uchyla moc ob. aktu niższego rzędu

Lex posterior derogat legi priori

– akt prawny późniejszy uchyla moc ob. aktu wcześniejszego

Lex specialis derogat legi generali

– akt (przepis) prawny szczególny deroguje akt (przepis) ogólny

Nasciturus

– dziecko poczęte, jeszcze nie urodzone

Subsumcja

– proces zakwalifikowania danego przypadku do przypadków objętych przepisami prawa

Per analogiam

– z analogi

Analogia legis

– analogia z ustawy

Analogia iuris

– analogia z prawa

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio

– gdzie taki sam sens ustawy, takie samo postanowienie ustawy

A maiori ad minus

– komu wolno więcej, wolno też mniej

A minori ad maius

– komu nie wolno mnie, nie wolno też więcej

A contrario

– z przeciwieństwa

Qui dicit de uno, negat de altero

– kto mówi jedno, zaprzecza drugiemu

Clara non sunt interpretanda

– to co jasne, nie wymaga interpretacji

Interpretatio declarativa

– wykładnia linearna

Interpretatio exstensiva

– wykładnia rozszerzająca

Interpretatio restrictiva

– wykładnia zawężająca

Ius positum

– prawo pozytywne

PRZYK

ŁADOWE PYTANIA:

I. zestaw:

1) Prawo precedensów
2) Ideologie stosowania prawa
3) Regu

ły – zasady

4) Teorie prawa podmiotowego

II. zestaw:

1) Prawo zwyczajowe
2) Opisowe teorie wyk

ładni

3) System statyczny, a system dynamiczny
4) Czyny, a czynno

ści prawne

III. zestaw:

1) Przepis prawa, a norma prawna
2) Skutki prawne
3) Zasady systemu prawa
4) Wnioskowanie a fortiori

IV. zestaw:

1) Wyk

ładnia językowa

2) Elementy stosunku prawnego
3) Prawo przedmiotowe, a prawo podmiotowe
4) Norma sprz

ężona

Literatura:
„Wstęp do prawoznawstwa” J. Nowacki i Z. Tobor

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Skrypt z książki pod redakcją prof Sarneckiego – Prawo konstytucyjne RP wyd 6
Strefa Euro skrypt książki
REligiologia SKRYPT książka dialog międzyreligijny Zagadnienia, religia
Doktryny Polityczno - Prawne, Skrypt książki Justyńskiego
skrypt ksiazki od logiki
Strefa Euro Skrypt Książki 02 (24)
TEOLOGIA DOGMATYCZNA skrypt książki
S Owsiak skrypt z książki
skrypt ksiazki do wstepu [przejrzysty]
Finanse skrypt książki Zadory
ksiazka skrypt
Automatyzacja Windows i aplikacji z książki Skrypty administ
Historia książki 4
06 pamięć proceduralna schematy, skrypty, ramyid 6150 ppt
Historia książki

więcej podobnych podstron