Elektromechanik_724[05]_Z2.01

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Andrzej Wadas

Wykonywanie instalacji elektrycznych 724[05].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Grażyna Adamiec
mgr inż. Urszula Kaczorkiewicz

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Barbara Kapruziak

Konsultacja:

dr inż. Bożena Zając

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 724[05].Z2.01,
„Wykonywanie instalacji elektrycznych” zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu elektromechanik 724[05].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Zagadnienia ogólne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Instalacje w budownictwie ogólnym

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Instalacje przemysłowe

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Eksploatacja i konserwacja instalacji elektrycznych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który Ci przekazujemy, będzie pomocny w przyswajaniu wiedzy

o wykonywaniu instalacji elektrycznych, dokonywaniu sprawdzenia poprawności montażu
i działania instalacji, a także kształtowaniu umiejętności lokalizacji i usuwania prostych usterek.

W poradniku będziesz mógł znaleźć następujące informacje ogólne:

−

wymagania wstępne określające umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś mógł
rozpocząć pracę z poradnikiem,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie opanujesz w wyniku kształcenia w ramach
tej jednostki modułowej,

−

materiał nauczania, czyli wiadomości teoretyczne konieczne do opanowania treści
jednostki modułowej,

−

zestaw pytań sprawdzających, czy opanowałeś już podane treści,

−

ćwiczenia zawierające polecenia, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska pracy,
które pozwolą Ci ukształtować określone umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów pozwalający sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń,

−

sprawdzian osiągnięć opracowany w postaci testu, który umożliwi Ci sprawdzenie Twoich
wiadomości i umiejętności opanowanych podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

−

literaturę związaną z programem jednostki modułowej, umożliwiającą pogłębienie Twej
wiedzy z zakresu programu tej jednostki.

W poradniku został zamieszczony wybrany materiał nauczania, ćwiczenia z zakresu

wykonywania instalacji elektrycznych, pytania sprawdzające.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

724[05].Z2

Instalacja maszyn

i urządzeń elektrycznych

724[05].Z2.01

Wykonywanie

instalacji elektrycznych

724[05].Z2.03

Montaż i uruchamianie układów

sterowania

724[05].Z2.02

Wykonywanie pomiarów

sprawdzających w instalacjach

elektrycznych

724[05].Z2.04

Montaż tablic rozdzielczych

i rozdzielnic

724[05].Z2.05

Instalowanie maszyn i urządzeń

wraz z układem zasilania i zabezpieczeń

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

rozpoznawać osprzęt instalacyjny na podstawie wyglądu zewnętrznego, oznaczeń na nim
stosowanych oraz na schematach,

−

rozróżniać funkcje osprzętu instalacyjnego w układach instalacji elektrycznych,

−

charakteryzować podstawowe parametry osprzętu instalacyjnego,

−

określać zastosowanie różnego rodzaju asortymentu osprzętu instalacyjnego,

−

rozpoznawać przewody instalacyjne na podstawie wyglądu zewnętrznego,

−

opisywać budowę przewodu na podstawie symbolu,

−

czytać schematy ideowe instalacji elektrycznej,

−

charakteryzować układy sieciowe typu TN, TT, IT,

−

posługiwać się miernikami elektrycznymi,

−

dobierać do wykonywanych pomiarów rodzaj i zakres mierników,

−

korzystać z literatury i kart katalogowych osprzętu instalacyjnego i przewodów,

−

korzystać z norm dotyczących instalacji elektrycznych,

−

stosować podstawowe prawa i zależności dotyczące obwodów prądu stałego
i przemiennego,

−

stosować zasady bhp i ochrony ppoż. obowiązujące na stanowisku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku powinieneś umieć:

−

rozpoznać rodzaj instalacji na podstawie dokumentacji technicznej instalacji,

−

rozpoznać typ przewodów i osprzęt instalacyjny na podstawie dokumentacji technicznej
instalacji,

−

dokonać zestawienia materiałów potrzebnych do wykonania instalacji,

−

dobrać narzędzia potrzebne do wykonania różnych czynności podczas montażu instalacji,

−

zorganizować stanowisko pracy z zachowaniem zasad bhp, ochrony ppoż. i ochrony
środowiska,

−

wyznaczyć trasę przewodów i miejsca na osprzęt na podstawie dokumentacji technicznej,

−

wykonać gięcie i łączenie rur instalacyjnych,

−

zamocować i połączyć rury w instalacji podtynkowej oraz natynkowej,

−

zamocować elementy instalacji listwowej,

−

zamocować osprzęt i oprawy oświetleniowe na różnych podłożach,

−

ułożyć przewody zgodnie z dokumentacją,

−

wyodrębnić poszczególne obwody instalacji,

−

połączyć przewody różnymi metodami,

−

dokonać sprawdzenia poprawności montażu instalacji,

−

dokonać sprawdzenia poprawności działania instalacji,

−

zlokalizować i usunąć proste usterki w instalacji,

−

skorzystać z literatury, norm i kart katalogowych wyrobów,

−

zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. i ochrony środowiska obowiązujące na stanowisku

pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zagadnienia ogólne

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje instalacji

Instalacje elektryczne można podzielić na dwie zasadnicze grupy:

−

instalacje w budownictwie ogólnym (mieszkaniowe); ze względu na podobny charakter
jaki posiadają instalacje mieszkaniowe, instalacje znajdujące się w biurach, budynkach
użyteczności publicznej itp. traktowane są również jako mieszkaniowe,

−

przemysłowe.
Ze względu na rodzaj odbiorników instalacje dzieli się na:

−

oświetleniowe (zasilające źródła światła a także silniki sprzętu domowego, sprzęt
elektroniczny, AGD, komputery, grzejniki przenośne, które zalicza się do oświetlenia),

−

siłowe (zasilające trójfazowe silniki i grzejniki).

Podział instalacji ze względu na czas użytkowania:

−

instalacje stałe,

−

prowizoryczne – montowanych doraźnie (np. na placach budowy).
Istotne elementy instalacji elektrycznych to:

−

przewody,

−

osprzęt instalacyjny,

−

rozdzielnice,

−

urządzenia automatyki (np. SZR – samoczynne załączenie rezerwy).
Głównie w instalacjach mieszkaniowych rozróżnia się dodatkowo elementy:

−

przyłącze,

−

złącze,

−

wewnętrzna linia zasilająca (WLZ),

−

instalacja odbiorcza.

Rys. 1. Elementy instalacji elektroenergetycznej [3]:
1 – sieć energetyki, 2 – przyłącze, 3 – złącze, 4 – wewnętrzna linia zasilająca (WLZ), 5 – tablica rozdzielcza.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instalacja

odbiorcza

doprowadzająca

energię

elektryczną

poszczególnych

odbiorników – znajduje się za licznikiem rozliczeniowym (patrząc od strony zasilania).

Wewnętrzna linia zasilająca (WLZ) – linia łącząca złącze z tablicami rozdzielczymi.
Złącze jest głównym zabezpieczeniem zasilanego obiektu. Z jednej strony są do niego

przyłączone przewody zasilające obiekt, a z drugiej – przewody WLZ lub licznik.

Przyłącze łączy złącze z siecią energetyki zawodowej.

Warunki pracy instalacji

Instalacje elektryczne pracują w bardzo różnych warunkach środowiskowych, z tego też

powodu muszą być odporne na różnego rodzaju wpływy otoczenia, takie jak: wilgoć, wysoka
temperatura, zapylenie. Umożliwiać muszą bezpieczną eksploatację w otoczeniu gazów lub
pyłów łatwopalnych albo wybuchowych.

W celu ujednolicenia wymagań, jakie stawia się instalacjom i urządzeniom elektrycznym,

PBUE  (Przepisy  Budowy  Urządzeń  Elektrycznych)  określają  rodzaje  pomieszczeń
charakteryzujących  się  różnego  typu  zagrożeniami  (tabela 1).  Przestrzenie  na  zewnątrz
budynków  uważa  się  również  za  pomieszczenie.  Pomieszczenia,  których  cechy  nie  zostały
wymienione w tabeli 1 nazywa się pomieszczeniami zwykłymi.

Tabela 1. Klasyfikacja pomieszczeń wg PBUE [3]

Rodzaj pomieszczenia

Charakterystyka pomieszczenia

Przykłady pomieszczeń

Przejściowo wilgotne

bez gwałtownych zmian
temperatury, przejściowo może
występować para i skropliny

klatki schodowe, kuchnie,

łazienki, niektóre piwnice

Wilgotne

wilgotność 75÷100%

piwnice, suszarnie, kuchnie
zbiorowego żywienia

Bardzo wilgotne

wilgotność ok. 100%, ściany
pokryte skroplinami

łaźnie, niektóre
pomieszczenia produkcyjne

Gorące

temperatura przekracza 35°C

łaźnie, palmiarnie

Zapylone

zawiera duże ilości pyłu
przewodzącego lub
nieprzewodzącego

cementownie, zakłady
wapiennicze, szlifierskie

Z wyziewami żrącymi

zawiera lub może zawierać
gazy, pary lub osady żrące

niektóre hale produkcyjne lub
składy materiałów
chemicznych, obory, stajnie,
chlewy, akumulatornie

Niebezpieczne pod względem
pożarowym

produkuje się lub magazynuje
materiały palne

stolarnie, tartaki, młyny,
fabryki włókiennicze,
niektóre fabryki chemiczne

Niebezpieczne pod względem
wybuchowym

powstają lub mogą powstać
mieszaniny wybuchowe

rafinerie, fabryki materiałów
wybuchowych, lakiernie,
wytwórnie waty

Ze względu na niebezpieczeństwo dla otoczenia wprowadzono pojęcia:

−

pomieszczenia o zwiększonym niebezpieczeństwie porażenia:

−

przejściowo wilgotne i wilgotne,

−

z pyłem przewodzącym,

−

gorące,

−

z podłogami z materiałów przewodzących,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

w których jest możliwe jednoczesne dotknięcie metalowych części urządzeń
elektrycznych i części połączonych z ziemią,

−

pomieszczenia szczególnie niebezpieczne:

−

bardzo wilgotne,

−

wyziewach żrących,

−

wykazujące, co najmniej dwie cechy pomieszczeń o zwiększonym niebezpieczeństwie.

Podział ten ułatwia dobór rodzaju i sposobu montażu instalacji ze względu na różne

warunki środowiskowe.

Tabela 2. Zasady doboru rodzaju instalacji i sposobu jej montażu dla różnych pomieszczeń [3]

Rodzaj

pomieszczenia

Rodzaj instalacji i sposoby montażu

Zwykle

−

przewody szynowe gołe i izolowane na wspornikach izolowanych,

−

przewody płaszczowe natynkowe w izolacji i powłoce z polwinitu,

−

przewody w rurach instalacyjnych stalowych, winidurowych na

wierzchu i pod tynkiem,

−

przewody wtynkowe,

−

kable,

−

przewody kabelkowe* w wiązkach, korytkach i w instalacji

podłogowej.

Przejściowo
wilgotne

−

jak dla pomieszczeń zwykłych z wyjątkiem przewodów

płaszczowych, w rurach izolacyjnych oraz instalacji podłogowych.

Wilgotne
i bardzo wilgotne
lub zapylone

−

przewody gołe i izolowane na wspornikach izolacyjnych

z wyjątkiem przewodów aluminiowych,

−

przewody wtynkowe z osprzętem szczelnym,

−

przewody kabelkowe w wiązkach i korytkach z osprzętem

szczelnym,

−

przewody izolowane w rurach stalowych i winidurowych

z osprzętem szczelnym,

−

kable.

Gorące

−

jak dla pomieszczeń zwykłych z wyjątkiem przewodów i kabli

w izolacji lub powłoce z polwinitu oraz z wyjątkiem rur
winidurowych.

Z wyziewami
żrącymi

−

jak dla pomieszczeń wilgotnych z wyjątkiem przewodów

izolowanych w rurach stalowych.

Niebezpieczne pod
względem
pożarowym

−

przewody izolowane w rurach izolacyjnych pod tynkiem lub na

tynku w miejscach nie narażonych na uszkodzenia mechaniczne,

−

przewody izolowane w rurach stalowych i winidurowych,

−

przewody wtynkowe,

−

przewody kabelkowe* i kable bez zewnętrznego oplotu

włóknistego,

−

gdy w pomieszczeniach znajduje się pył, należy stosować osprzęt

szczelny.

Niebezpieczne pod
względem
wybuchowym

−

przewody kabelkowe*,

−

kable.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rodzaj

pomieszczenia

Rodzaj instalacji i sposoby montażu

Na zewnątrz
budynków

−

jak dla pomieszczeń wilgotnych z wyjątkiem rur winidurowych –

przewody w izolacji z polwinitu powinny być osłonięte od działania
promieni słonecznych.

* Przewody w izolacji i powłoce polwinitowej.

Osprzęt instalacyjny

Osprzętem instalacyjnym są urządzenia stanowiące wyposażenie instalacji. Do osprzętu

zalicza się:

−

rury instalacyjne,

−

elementy konstrukcyjne instalacji prefabrykowanych,

−

łączniki instalacyjne,

−

gniazda,

−

odgałęźniki (puszki instalacyjne),

−

bezpieczniki,

−

oprawy oświetleniowe.

Rys. 2. Odgałęźniki [3]:
a)  odgałęźnik  natynkowo-wtynkowy,  stosuje  się  w instalacjach  mieszkaniowych  wtynkowych  i natynkowych,
b) centralna  puszka  rozdzielcza  (CPR),  stosuje  się  w instalacjach  mieszkaniowych  wtynkowych
i natynkowych,  c) odgałęźnik  bryzgoszczelny  w  obudowie  bakelitowej,  stosowane  w  instalacjach  układanych
w pomieszczeniach  wilgotnych  lub  w  instalacjach  prowadzonych  w rurach,  d) odgałęźnik  w  obudowie
metalowej,  stosowane  w instalacjach  układanych  w  pomieszczeniach  wilgotnych  lub w instalacjach
prowadzonych w rurach

Odgałęźniki (puszki instalacyjne) stosowane są do łączenia przewodów instalacyjnych

oraz do wykonywania odgałęzień. Wykonuje się je z melaminy, bakelitu lub polwinitu.
W puszce instalacyjnej umieszcza się porcelanowy pierścień z zaciskami, do których przykręca

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

się żyły przewodów. Przewody te wprowadzane są do puszki po wyłamaniu okrągłych
otworów w bocznej ściance.

Złączki stosuje się do przyłączenia przewodów do tablic, opraw i aparatów elektrycznych.
Rodzaje złączek:

−

złączki przewodowe gwintowe,

−

złączki gwintowo-zaciskowe,

−

listwy zaciskowe,

−

zaciski tablicowe,

−

zaciski instalacyjne WAGO.

Rys. 3. Złączki i zaciski [3]:
a) złączka przewodowa gwintowa, b) złączka gwintowo-zaciskowa LZW-B, c) listwa zaciskowa LZ-35,
d) zacisk instalacyjny WAGO - umożliwiają one szybki montaż i demontaż instalacji bez kłopotliwego
przykręcania przewodów.

Dokumentacja projektowo-kosztorysowa

Dokumentacja projektowo-kosztorysowa jest to zbiór dokumentów określających sposób

wykonania i koszt zamierzonych robót.

Na podstawie dokumentacji projektowo-kosztorysowej zatwierdza się środki finansowe,

zamawia materiały, organizuje budowę, wykonuje montaż oraz kontroluje jakość i koszty
wykonania robót.

Dla każdego obiektu budowlanego powinna być sporządzona oddzielna dokumentacja.

Dokumentację wykonują biura projektowe na podstawie założeń projektowych otrzymanych
od zleceniodawcy (inwestora).

Dokumentacja projektowo-kosztorysowa powstaje w trzech etapach.
Etapy powstawania dokumentacji projektowo-kosztorysowej:

−

projekt wstępny (tylko dla dużych i skomplikowanych obiektów, na przykład elektrowni),

−

projekt techniczny i kosztorys,

−

następnie rysunki robocze.
Zadaniem projektu wstępnego jest wykazanie technicznej możliwości i gospodarczej

celowości wykonania inwestycji w danym miejscu i czasie.

Po przyjęciu i zatwierdzeniu projektu wstępnego przez inwestora odpowiednie biuro

projektowe wykonuje projekt techniczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Projekt instalacji elektrycznych wykonywany jest zazwyczaj od razu, jako projekt

techniczny.

Każdy projekt wstępny i techniczny poddawany jest kilkakrotnej kontroli pod względem

technicznym i ekonomicznym a następnie zatwierdzany przez odpowiednie władze.

Przed przystąpieniem do prac projektowych i w czasie opracowywania projekt musi być

uzgadniany z właściwymi instytucjami.

Projekt części energetycznej powinien być uzgodniony z władzami energetycznymi

okręgu, w którym znajduje się projektowany obiekt. Należy przy tym uzgodnić na etapie
projektu wstępnego przewidywane zapotrzebowanie energii elektrycznej, sposób przyłączenia
zakładu do sieci energetycznej oraz sposób wykonania sieci wewnątrzzakładowej.

Niezależnie od uzgodnienia projektu z instytucjami powinno się odbywać stale w ciągu

projektowania uzgadnianie projektu z projektantami innych specjalności, a w szczególności
z projektantami części technologicznej, budowlanej, sanitarnej i transportowej.

Zadaniem projektu technicznego jest rozwiązanie wszystkich zasadniczych zagadnień

technicznych dotyczących budowy, montażu i eksploatacji projektowanego obiektu, ustalenie
kosztu robót i urządzeń oraz ustalenie terminów i organizacji wykonania.

Projekt techniczny jest podstawą do zamówienia dostawy maszyn, urządzeń i materiałów

oraz do zawarcia umowy z przedsiębiorstwami wykonującymi budowę, jak również do
uzyskania funduszów z banku.

Projekt techniczny instalacji elektroenergetycznej zawiera:

1.  opis techniczny,
2.  obliczenia obciążeń oświetleniowych, siłowych i innych, obliczenia natężeń oświetlenia,
3.  obliczenia sieci zasilającej rozdzielczej i odbiorczej,
4.  schematy uproszczone,
5.  plany instalacji, sieci, rozdzielnic,
6.  schematy szczegółowe,
7.  rysunki wykonawcze (fragmentów urządzeń, np. tablic rozdzielczych),
8.  rysunki listwowania (tylko dla budowli o konstrukcji żelbetowej),
9.  kosztorys z wyceną materiałów i montażu, analizę cen,

10. zestawienie materiałów wg działów robót.

Opis techniczny

Zadaniem opisu technicznego jest objaśnienie trudniejszych części projektu oraz

uzasadnienie przyjętych założeń. Przede wszystkim opisane są w nim występujące w projekcie
rozwiązania  nietypowe.  Na  początku  opisu  technicznego  powinny  znajdować  się  opisy
budynków,  terenu  oraz  wszystkie  szczegółowe  warunki  budowy  mające  wpływ  na
projektowanie  i  montaż  urządzeń  elektrycznych.  Opis  techniczny  powinien  zawierać
uzasadnienia  dotyczące  takich  zagadnień,  jak:  wybór  określonego  typu  urządzeń,  rodzaju
instalacji,  typu  lamp,  rodzaju  zabezpieczeń  silników,  metody  kompensacji  mocy, rodzaju sieci
rozdzielczej (kablowa, napowietrzna), wysokości napięcia itp.

Obliczenia

Obliczenia dotyczą tylko tych elementów projektu, których wielkość lub wymiary mogą

być ustalone dopiero na podstawie obliczeń takich jak:

−

mocy zastępczej,

−

przekrojów przewodów i kabli na nagrzewanie i spadek napięcia,

−

natężeń oświetlenia i potrzebnej do ich uzyskania mocy źródeł światła,

−

słupów, prądów zwarciowych i występujących przy zwarciach naprężeń mechanicznych itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obliczeń

nie

stosuje

się

znanych

powszechnie

elementów

typowych

i znormalizowanych.

Schematy uproszczone obejmują:

−

dla instalacji elektrycznych – schematy całkowitej sieci zasilającej od zakładowej stacji
transformatorowej, aż do ostatnich rozdzielnic włącznie,

−

dla  zakładowych  sieci  elektrycznych  –  ogólny  schemat  sieci  zasilającej  od  sieci
państwowej  do  przyłączy  poszczególnych  budynków  (jeśli  nie  wynika  on  bezpośrednio
z planu sieci).
Schematy  są  rysowane  jednokreskowo  i  bez  zachowania  podziałki.  Przykład  takiego

schematu pokazany jest na rys. 4.

Na schematach podaje się przekroje przewodów, wartość obciążeń, dane dotyczące

zabezpieczeń i inne dane niezbędne do łatwego zorientowania się i wytworzenia sobie obrazu
całości urządzeń.

Rys.  4.  Schemat  układu  zasilania  budynku  mieszkalnego  czteropiętrowego  o  dwóch  klatkach  schodowych,
o 30 mieszkaniach dwupokojowych bez kuchni elektrycznej (układ TN) [5]:
1.  złącze,  2. główna tablica rozdzielcza budynku, 3. główny wyłącznik, 4. tablica rozdzielcza administracyjna
(obwód  piwnicy  chroniony  wyłącznikiem  różnicowoprądowym),  5.  wewnętrzna  linia  zasilająca  (WLZ),
6. tablica  rozdzielcza  piętrowa,  7. odgałęzienie  od  WLZ  do  mieszkania,  8.  tablica  rozdzielcza  mieszkaniowa
(z wyłącznikiem różnicowoprądowym)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Plany instalacji

Plany instalacji są najistotniejszą częścią projektu urządzeń elektrycznych (rys. 5).

Wykonuje  się  je  na  rzutach  poszczególnych  kondygnacji  (poziomów)  budynku  przez
wrysowanie  jednokreskowe  instalacji  elektrycznych  wszystkich  rodzajów.  Plany  instalacji
w  budynkach  powinny  być  sporządzone  w  podziałce  1:100.  Część  budowlana jest  podawana
na  planie  instalacji  elektrycznej  bez  wymiarów  oraz  bez  szczegółów  o  znaczeniu  jedynie
budowlanym.  Powinny  być  natomiast  na planie  podane:  kierunek otwierania  drzwi,  położenie
filarów,  ciągów  kominowych,  otworów  wentylacyjnych  oraz  wszelkie  inne  szczegóły  mające
wpływ na prowadzenie przewodów lub montaż urządzeń instalacji elektrycznych.

Na planie instalacji elektrycznej są oznaczone wszystkie trasy zarówno sieci zasilającej

(przewody  zasilające,  piony),  jak  i  sieci  odbiorczej  (poszczególne  obwody  oświetleniowe,
siłowe  lub  inne).  Są  również  wrysowane  wszystkie  punkty  świetlne,  odbiorniki  siłowe  oraz
elementy  instalacji  sygnalizacyjnych,  łączniki,  punkty  odgałęźne,  tablice  rozdzielcze,
uziemienia,  przewody  instalacji  odgromowej  oraz  wszystkie  inne  szczegóły  mające  znaczenie
dla wykonawcy instalacji elektrycznej.

Rys. 5. Plan instalacji elektrycznej w typowym mieszkaniu z wykorzystaniem puszki CPR [3]

Linie należące do instalacji różnego rodzaju powinny na schemacie w wyraźny sposób

różnić się od siebie. W planach instalacji powinny być podane objaśnienia użytych oznaczeń
nieznormalizowanych.

Schematy szczegółowe można podzielić na 3 rodzaje:

−

ideowe,

−

rozwinięte,

−

montażowe.
Schematy ideowe pokazują połączenia między aparatami, maszynami oraz wyjaśniają

działanie układu elektrycznego. Stosowane są przy budowie i uruchamianiu skomplikowanych
układów elektrycznych. Wykonywane są, jako jedno- lub wielokreskowe. Cechą

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

charakterystyczną  tych  schematów  jest  oznaczanie  wszystkich  elementów  składowych
aparatów  (cewki,  styki)  oraz  głównych  połączeń  wszystkich  przyrządów  sterujących,
pomiarowych  i  sygnalizacyjnych,  a również  wszelkich  połączeń  pomocniczych.  Schematy
ideowe nie uwzględniają listew zaciskowych ani położenia aparatów.

Schematy rozwinięte (zwane również obwodowymi) przedstawiają wszystkie połączenia

urządzeń elektrycznych w stanie rozwiniętym, czyli każdy obwód wraz z jego elementami
umieszczony jest na jednej poziomej, równoległej do innych linii (rys. 6). Schematy rozwinięte
uwzględniają również wszystkie przyrządy pomiarowe, wskaźnikowe, sygnalizacyjne
i sterownicze.

Schematy montażowe służą do wykonania montażu bardziej skomplikowanych urządzeń

elektrycznych,  np.  tablic  sterowniczo-sygnalizacyjnych  w  układach  automatyki.  Schematy
montażowe  wykonywane  są  z  uwzględnieniem szczegółów konstrukcyjnych, tablic i pulpitów
oraz  z  uwzględnieniem  rozmieszczenia  przyrządów  elektrycznych.  Są  one  rysowane  w  ten
sposób,  że  pokazują  faktyczne  rozmieszczenie  przewodów  i  aparatury  oraz  wskazują,  które
zaciski przyrządów należy połączyć ze sobą za pomocą przewodów.

Rys. 6. Schemat rozwinięty instalacji z rys. 5 [2]:
W – łącznik, L – lampa, G – gniazdo, K – kuchnia, Ł – łazienka, Pp – przedpokój, P1, P2 – pokoje, Tb –
tablica bezpiecznikowa.
Liczby na schemacie oznaczają długości obwodów w metrach.

Rysunki wykonawcze (robocze) służą do wykonania w warsztatach potrzebnej konstrukcji

lub części. Rysunki wykonawcze wykonuje się dla konstrukcji nietypowych i powinny one
zawierać wszystkie niezbędne wymiary. Ponadto na rysunkach wykonawczych podaje się dane
dotyczące materiału, z którego ma być przedmiot wykonany, np. wymiar kształtownika
stalowego, przekrój szyny aluminiowej itp.

Rysunki listwowania wykonywane są tylko dla budowli o konstrukcji żelbetowej.

Przy prowadzeniu  rurek  instalacyjnych  pod  tynkiem  w  budynkach  tego  rodzaju,  przed
wykonaniem  szalowania  do  betonowania,  muszą  być  zaprojektowane  kanały  (bruzdy)
w filarach,  podciągach  i sufitach.  Wykuwanie  takich  kanałów  w  betonie  jest  bardzo
pracochłonne,  a  poza  tym  jest  ryzykowne  ze  względu  na  osłabianie  konstrukcji  nośnej
budynku.  Na  planach  budowlanych,  dotyczących  betonowania,  a  mianowicie  na  rysunkach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

roboczych o podziałce 1:50 wrysowuje się listwy, kreśląc jednocześnie obok ich przekroje
w większej podziałce (1:5 lub 1:10).

Kosztorys stanowi bardzo ważną część projektu. W kosztorysie określone są

poszczególne  czynności,  które  muszą  być  wykonane  przy  budowie  urządzenia
i wyszczególnione potrzebne do tego celu materiały. Kosztorys jest jednocześnie dokumentem
prawnym,  na  podstawie  którego  wykonawca  rozlicza  się  z  inwestorem.  Powinien  zawierać
dokładny  opis  wszystkich  czynności  z powołaniem  się  na  cennik,  według  którego  pozycja
została wyceniona.

Analiza cen ma na celu udowodnienie, że zastosowane w kosztorysie ceny są prawidłowe.
Zestawienie materiałów opracowane jest na podstawie kosztorysu. Służy do sporządzania

przez wykonawcę zamówień na materiały i maszyny. Materiały podawane są w oddzielnych
grupach: osobno rurki instalacyjne i sprzęt do nich, osobno przewody, osobno kable itd.

Zestawienia materiałów sporządzane przez biura projektowe nie zawierają tzw.

materiałów drobnych, jak: gwoździe, gips, drut wiązałkowy, klocki drewniane itd. Dlatego też
przed każdorazowym przystąpieniem do robót należy uzupełnić zestawienie materiałowe
wykazem materiałów drobnych i zamówić je wraz z pozostałymi materiałami.

Zasady organizacji montażu instalacji elektroenergetycznych

Kolejność prac podczas montażu instalacji powinna wyglądać następująco:

1.  zapoznanie się z dokumentacją instalacji,
2.  przygotowanie materiałów i narządzi,
3.  trasowanie  –  wyznaczanie  tras  przewodów, miejsca  na  osprzęt,  na uchwyty lub podpory

przewodów,

4.  kucie rowków, otworów i wnęk,
5.  układanie rurek,
6.  osadzanie puszek, półfajek, kotew i haków,
7.  instalowanie elementów wsporczych – montaż uchwytów na przewody, podpór osprzętu

prefabrykowanego itp.,

8. montaż rur i puszek lub osprzętu prefabrykowanego,
9. tynkowanie i suszenie – gdy instalacja jest podtynkowa,

10. układanie przewodów – wciąganie przewodów do rur lub układanie przewodów

na podporach,

11.  malowanie ścian,
12.  montaż osprzętu łączeniowego i gniazd,
13.  łączenie  przewodów  –  wykonywanie  wszelkich  połączeń  metalicznych  między

przewodami,

14. montaż odbiorników (lamp, dzwonków, silników, grzejników i innych),
15. kontrola prawidłowości wykonania całej instalacji i przekazanie do użytku.

W zależności od rodzaju wykonania instalacji nie wszystkie wymienione wyżej punkty

mogą wystąpić lub też wystąpią, ale w zmienionej formie.

W tych instalacjach, w których przewody są niewidoczne (podtynkowe i wtynkowe),

należy prowadzić przewody po liniach prostych, równoległych lub prostopadłych do podłogi.
Dzięki temu można ustrzec się przed wbiciem gwoździa w niewidoczny przewód, a po
lokalizacji gniazd, puszek i łączników łatwo się zorientować w przebiegu przewodów.

W instalacjach elektrycznych stosuje się obecnie wyłącznie przewody miedziane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przygotowania formalne

Przed przystąpieniem do montażu właściwe zorganizowanie robót wymaga dokonania

następujących kolejnych zadań:

1.  analiza dokumentacji projektowo-kosztorysowej,
2.  zamówienie materiałów i prefabrykatów,
3.  opracowanie harmonogramu robót,
4.  opracowanie

planu

technologii

wykonania

organizacji

robót

(dla

robót

skomplikowanych),

5.  organizacja zaplecza gospodarczego,
6.  przeszkolenie i organizacja załogi montażowej,
7.  uzgadnianie z inwestorem warunków montażu i odbioru zleconych robót,
8.  skompletowanie na budowie materiałów i prefabrykatów,
9.  przejęcie od inwestora miejsca pracy,

10. rozdzielenie zadań na brygady montażowe.

Do obowiązków wykonawcy robót instalacyjnych jest sprawdzenie, czy na podstawie

otrzymanej dokumentacji można wykonać powierzoną pracę, czy treść opisu, symbole
i rysunki są dostatecznie zrozumiałe, czy zestawienie materiałów zawiera materiały osiągalne w
handlu.

Do obowiązków wykonawcy robót analizującego dokumentację należy również

zamówienie wszystkich drobnych pomocniczych materiałów nie ujmowanych (zgodnie
z obowiązującymi przepisami) w zestawieniach materiałowych.

W przypadku dostrzeżenia w dokumentacji drobnych błędów wykonawca zmuszony jest

sam zaprojektować brakujące szczegóły (i uzgodnić je z inwestorem).

W instalacjach wykonywanych rurami stalowymi pomija się w dokumentacji rysunki

robocze sposobu uziemiania lub zerowania poszczególnych fragmentów instalacji, ograniczając
się jedynie do ogólnikowego stwierdzenia w opisie, że instalację należy zerować lub uziemiać.
Luka ta może doprowadzić do przykrych następstw, jak porażenie obsługi prądem
elektrycznym,

skutek

wykonania

połączeń

uziemiających

wg niedostatecznie

sprecyzowanych wymogów.

Rezultatem analizy dokumentacji jest podpisanie protokołu uzgodnienia.

Przygotowanie materiałów

W oparciu o otrzymaną i sprawdzoną dokumentację projektowo-kosztorysową należy

zgromadzić wszystkie materiały potrzebne do wykonania całości robót.

W instalacjach elektrycznych stosuje się bardzo dużo rodzajów i odmian materiałów,

których nazwy wraz z ich doskonaleniem ulegają zmianom.

Dlatego też w celu uniknięcia pomyłek pobierający materiały musi dokładne sprawdzić ich

zgodność z zestawieniem materiałowym zawartym w dokumentacji oraz wykazem drobnych
materiałów. Do materiałów drobnych zalicza się: cynę, taśmy izolacyjne, drut wiązałkowy,
gwoździe, cement, gips, wsporniki, farby, pakuły itp.

Komplet materiałów powinien być dostarczony na stanowisko robocze przed

rozpoczęciem robót.

Dokładna znajomość narzędzi, maszyn i sprzętu oraz umiejętność posługiwania się nimi

jest jednym z podstawowych warunków kwalifikujących montera do samodzielnego
wykonywania prac. Stan tych urządzeń oraz porządek na stanowisku pracy świadczy
o kulturze technicznej montera.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska roboczego montera-elektryka

Miejsce zajmowane przez pracującego nazywamy stanowiskiem pracy lub stanowiskiem

montażowym.

Zestaw narzędzi i urządzeń potrzebny do montażu instalacji i obróbki materiałów jest duży

i narzędzia  muszą  być  zmieniane  w  zależności  od  rodzaju  pracy.  Przed  przystąpieniem  do
pracy  należy  dobrze  zapoznać  się  z  dokumentacją  i zastanowić  się  nad  kolejnością  czynności
podczas  wykonywania  roboty  oraz  materiałami,  narzędziami  i  przyrządami  niezbędnymi  do
wykonania  każdej  z  tych  czynności.  Podczas  montażu  urządzeń  elektrycznych  na  nowych
obiektach,  wyposażenie,  rodzaj  i  organizację  stanowiska  montażowego  dostosowuje  się  do
lokalnych  warunków  budowy.  Narzędzia  używane  przy  montażu  instalacji  elektrycznych
podzielić można na zwykłe i specjalne.

Narzędzia monterskie zwykłe służą do:

−

wycinania rowków i zagłębień:

−

ręczne, np.: młotki, przecinaki, wycinaki itp.,

−

elektronarzędzia, np.: dwutarczowa wycinarka bruzd itp.,

−

przebijania otworów w betonie i cegle, np.: przebijaki, wiertarki udarowe,

−

nacinania pancerzy przewodów i kabli oraz zdejmowania izolacji z przewodów,

−

określania przebiegu pionowych i poziomych odcinków tras instalacji elektrycznej: np.:
poziomnica, pion, przymiar itp.,

−

obróbki mechanicznej rur winidurowych i stalowych,

−

obróbki ślusarskiej: pilniki, piłki do metalu, rysiki, obcęgi, szczypce, gwintowniki
i narzynki, klucze do śrub i inne,

−

montażu elektrycznego instalacji i osprzętu: wkrętaki płaskie i krzyżowe izolowane,
szczypce izolowane, kleszcze do zdejmowania izolacji, przeciągadło (sprężyna)
do wciągania przewodów i inne,

−

prac murarskich: szpachle, packa do tynkowania i inne.
Narzędzia i urządzenia specjalne służą do:

−

montażu instalacji w rurach winidurowych: grzejnik elektryczny do formowania rur,
skrobak do ukosowania rur, kalibrator, wzornik do gięcia rur, kleje do winiduru, kubek do
wody.

−

montażu instalacji przewodami kabelkowymi: prostownice rolkowe do przewodów
kabelkowych, prostownice rolkowe do przewodów płaszczowych, klucz do wkręcania
dławików okrągłych,

−

montażu przewodów szynowych: praski do wycinania otworów w szynach i blachach,
ściernica do przecinania materiałów, wiertarka stołowa, przyrząd do gięcia szyn, zaginarka
do blach, przyrządy spawalnicze, kleszcze lub prasa do spajania na zimno szyn
aluminiowych,

−

montażu tablic elektrycznych (rozdzielnic): praski do wycinania otworów w płytach
izolacyjnych i w blasze, wiertarka stołowa, szlifierka z giętkim wałem, szlifierka
elektryczna stołowa, przyrządy do cięcia drutu.

Aparatura kontrolno-pomiarowa

Do najczęstszych pomiarów wykonywanych przy montażu należą: pomiar napięcia,

pomiar prądu, pomiar mocy czynnej, pomiar rezystancji, kontrola stanu izolacji i pomiar
rezystancji uziemień. Wykorzystywana aparatura:

−

dzwonek elektryczny 4,5 V wraz z bateryjką lub inne urządzenie do sprawdzania ciągłości
połączeń,

−

wskaźniki (próbniki) do niskich i wysokich napięć,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

multimetr,

−

watomierz (pomiar mocy czynnej),

−

miernik do pomiaru rezystancji uziemień,

−

miernik do pomiaru stanu izolacji,

−

i inne.

Przechowywanie i konserwacja narzędzi

Po zakończeniu pracy narzędzia powinny zostać oczyszczone, poukładane i pozamykane

do skrzynek lub szaf do tego przeznaczonych. Jeżeli nastąpiły uszkodzenia, należy wymienić
narzędzia na nowe lub naprawić we własnym zakresie.

Narzędzia zaopatrzone w rękojeści izolacyjne, np. śrubokręty lub szczypce uniwersalne

z gumowymi nakładkami izolacyjnymi, należy przechowywać w suchym miejscu i nie wolno
ich oliwić.

Sprzęt bezpieczeństwa pracy

Na każdym stanowisku pracy powinna być zapewniona możliwość korzystania ze sprzętu

zapewniającego bezpieczną pracę oraz sprzętu przeciwpożarowego.

W zależności od charakteru robót do sprzętu tego należeć mogą: transformator

bezpieczeństwa, tablice ostrzegawcze, przenośne tablice rozdzielcze do zasilania narzędzi
o napędzie elektrycznym, ubrania ochronne, buty i rękawice ochronne dielektryczne, apteczka,
gaśnica śniegowa.

Dla zapewnienia bezpiecznej pozycji pracownika podczas montażu, stanowiska do pracy

powyżej 2 m nad podłogą powinny być wyposażone w odpowiednie rusztowania, pomosty lub
podesty i odpowiednie drabiny pojedyncze względnie podwójne.

Na wysokości powyżej 3 m nad podłogą obowiązkiem pracownika pracującego

na rusztowaniu jest posługiwanie się pasem bezpieczeństwa przypinanym do trwałych części
konstrukcji budynku lub rusztowania, ponieważ podczas montażu powstają często sytuacje
grożące upadkiem z wysokości.

Bezpieczeństwo i organizacja pracy

Każdy pracownik odpowiada za prawidłowy i bezpieczny przebieg pracy w zakresie

powierzonych mu zadań. Monter odpowiada za dobre wykonanie montażu powierzonych mu
instalacji, za bezpieczeństwo pracy własne i swoich współpracowników, za oszczędne zużycie
materiałów, za prawidłowe posługiwanie się narzędziami, za przekazanie instalacji do użytku
oraz za prawidłową likwidację stanowisk pracy, zwrot narzędzi i zbędnych materiałów.

Trasowanie

Trasowanie jest to wyznaczanie tras, wzdłuż których układane będą przewody oraz

miejsca  umocowania  osprzętu  i  odbiorników.  Trasowanie  w  instalacjach  podtynkowych  jak
i natynkowych  oparte  jest  na  tych  samych  zasadach.  Trasy  przewodów  powinny  przebiegać
poziomo  lub  pionowo.  Nie  należy  trasować  i  układać  przewodów  ukośnie  przez  ściany  lub
sufity. Należy omijać miejsca, w których przewiduje się wbijanie haków, gwoździ itp.

Trasowania dokonuje się za pomocą:

−

poziomicy laserowej,

−

kilkumetrowego sznura powleczonego farbą w proszku.
Trasowania dokonują dwie osoby posługujące się rozkładanymi drabinami. Wzdłuż

wyznaczonej w ten sposób linii osadza się uchwyty, puszki lub kute są otwory i rowki
instalacyjne. Przy równoległym prowadzeniu kilku linii należy uwzględnić więcej miejsca na

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

osadzenie puszek. Trasowania linii pionowych można dokonać za pomocą pionu (sznurka
z zawieszonym ciężarkiem). Poziome trasy przewodów należy wyznaczać ok. 25 cm poniżej
sufitu, jednak nie niżej niż 2,5 m od podłogi.

Przy wyznaczaniu tras należy wykorzystywać istniejące spoiny cegieł, złącza płyt

żelbetowych, krawędzie belek.

Wyznaczanie miejsc zamocowania osprzętu

Wysokość zamocowania łączników powinna wynosić około 130 cm od podłogi. W razie

braku podłogi (obiekt jest stadium budowy), trasowanie powinno uwzględniać grubość
projektowanej podłogi.

Gniazda wtyczkowe trasować należy na wysokości 30 cm od podłogi. W kuchniach

gniazdka wtyczkowe należy umieszczać na wysokości około 85 cm, w łazienkach na
wysokości 120 cm. W zakładach przemysłowych wysokość mocowania gniazd wtyczkowych
podyktowana jest warunkami technologii produkcji, dlatego też określona jest każdorazowo w
dokumentacji technicznej.

Odległość puszek pod łączniki od krawędzi muru przy drzwiach powinna wynosić

co najmniej  15 cm.  Łączniki  należy  osadzać  po  stronie  klamki  drzwi,  tj.  tak,  żeby  nie  były
zakrywane  otwartymi  drzwiami,  dlatego  już  podczas  trasowania  należy  znać  kierunek
otwierania  drzwi.  Puszki  łącznikowe  i  rozdzielcze  muszą  być  ponadto  tak  umieszczone,  aby
nie znalazły się pod jakimś elementem dekoracyjnym ściany, na jej krawędzi lub na gzymsie.

Odległość między uchwytami rurek izolacyjnych płaszczowych powinna wynosić około

80 cm,  między  uchwytami  rurek  stalowych  –  około  100 cm,  zaś  między  uchwytami
przewodów  płaszczowych  –  około  50 cm.  Uchwyty do  przewodów  kabelkowych w powłoce
ołowianej  lub  polwinitowej  umieszczamy  w  liniach  poziomych  w  odległości  ok.  30 cm,  a  w
liniach pionowych – ok. 50 cm.

Łączenie przewodów elektroenergetycznych

Przewody stosowane w instalacjach elektrycznych można podzielić stosując różne

kryteria.

Podział w zależności od przeznaczenia:

−

przewody elektroenergetyczne (silnoprądowe), stosowane w energetyce do przesyłania
i rozdziału energii elektrycznej,

−

przewody teletechniczne (słaboprądowe), stosowane w telekomunikacji, tj. telefonii,
telegrafii, radiotechnice itp.
Podział w zależności od rodzaju izolacji:

−

przewody gołe, stosowane głównie w liniach napowietrznych i pomieszczeniach ruchu
elektrycznego (energetycznych i teletechnicznych), umocowane na izolatorach do słupów
lub innych konstrukcji wsporczych,

−

przewody izolowane, energetyczne i teletechniczne.
Podział w zależności od zastosowania:

−

przewody do układania na stałe - w rurkach, na różnego rodzaju izolatorach, pod tynkiem
lub na tynku,

−

przewody do przyłączania odbiorników ruchomych energetycznych i teletechnicznych,

−

przewody do wykonywania połączeń w urządzeniach i aparatach energetycznych
i teletechnicznych.
W instalacjach elektroenergetycznych wyróżnia się następujące rodzaje połączenia

przewodów:

−

mechaniczne (dociskowe),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

spawane,

−

lutowane,

−

zaprasowywane.

Sposoby łączenia mechanicznego:

−

z użyciem pierścieni, złączek oraz listew z zaciskami śrubowymi (przewody o małych
przekrojach – do 10 mm

−

przez splatanie (małe przekroje przewodów – w instalacjach wnętrzowych
prowizorycznych, duże przekroje – w liniach napowietrznych),

−

przy użyciu śrub (średnie i duże przekroje przewodów),

−

poprzez spajanie na zimno (przewody o wszelkich przekrojach).

Rodzaje spawania:

−

elektryczne bezłukowe (kontaktowe),

−

elektryczne łukowe,

−

gazowe (w formach otwartych lub zamkniętych),

−

przez zalewanie.
Spawanie stosuje się do przewodów o dużych przekrojach.

Metody lutowania:

−

przy użyciu lutów zwykłych,

−

przy użyciu lutów reakcyjnych.
Te ostatnie stosowane są do przewodów o małych i średnich przekrojach.
Warunkiem dobrego wykonania wszelkich połączeń przewodów jest dobry i trwały styk

między  łączonymi  częściami  i  możliwie  jak  najmniejsza  rezystancja  przejścia.  Wartość  tej
rezystancji  powinna  być  stała  i  nie  powinna  powiększać  się  podczas  pracy złącza nawet  przy
wahających  się  obciążeniach.  Warunkowi  temu  odpowiadają  najlepiej  połączenia  spawane,
ponieważ zostaje w nich całkowicie usunięta warstewka tlenków, a połączenie jest metaliczne
i jednorodne.

Przy wszystkich łączeniach, w których występuje docisk powierzchni łączonych, ciśnienie,

jakiemu powinna podlegać płaszczyzna styku, powinno być dostatecznie duże (co najmniej
0,5 kG/mm

Zachodzące pod działaniem ciśnienia odkształcenie materiału powoduje rozgniecenie

i poprzerywanie warstewki nowopowstałego tlenku. Aby odkształcenie nie było zbyt wielkie
i żeby przewód zaciskany nie wysuwał się, czynne powierzchnie styku muszą być dostatecznie
duże. Uzyskuje się to przez stosowanie podkładek przy śrubach lub nakrętkach, a w przypadku
zacisków – przez wykonywanie ich z dużymi powierzchniami styku.

MECHANICZNE ŁĄCZENIE PRZEWODÓW

Mechaniczne łączenie przewodów łatwo wykonuje się w instalacjach montowanych

w pomieszczeniach bez dostępu wilgoci. Przy wykonywaniu złącz przewodów aluminiowych
ważne jest stworzenie odpowiedniej powierzchni styku, aby nie dopuścić do grzania złącza
wskutek zbyt dużej gęstości prądu.

Łączenie przewodów za pomocą pierścieni i listew zaciskowych

W przypadku potrzeby połączenia dużej liczby przewodów zgromadzonych w jednym

miejscu, np. w obwodach sygnalizacji, automatyki, pierwszą czynnością jest przemyślenie
schematu połączeń całego obwodu i sprawdzenie jego prawidłowości. W przypadku układów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bardziej skomplikowanych, dla których brak jest w dokumentacji schematów ideowych, należy
wykonać własne szkice połączeń i sprawdzić, czy liczba wciągniętych przewodów odpowiada
schematowi.

Łączenie przewodów w puszkach wykonuje się tylko przy użyciu zacisków śrubowych lub

przez lutowanie. Do celów oświetleniowych i zasilania małych odbiorników siłowych łączenie
w puszkach wykonuje się za pośrednictwem pierścieni łączeniowych. Budowę różnego rodzaju
zacisków do łączenia przewodów przedstawia rys. 7.

Zalety tych zacisków:

−

odpowiednia powłoka w miejscach styku (niklowa, kadmowa, cynowa, srebrna lub
cynkowa),

−

duża powierzchnia styku i sprężynowanie niektórych zacisków,

−

możliwość zaciskania przewodu bez jego zginania (z wyjątkiem zacisku).

Rys. 7. Zaciski do łączenia przewodów energoelektrycznych [3]:
a) główkowy 1-przewodowy, b) główkowy 4-przewodowy, c) nakładkowy 2-śrubowy, d) nakładkowy 1-śrubowy,
e) nakładkowy 3-śrubowy, f) jedno- i dwuszczelinowe na pierścieniu rozgałęźnym, g) tulejkowy, h) szczękowy,
sprężynujący, i) sworzniowy

Przystępując do łączenia, należy sprawdzić, czy przeznaczone do połączenia przewody

zmieszczą się w danym zacisku. Następnie należy przymierzyć końce przewodów do danego
zacisku w ten sposób, aby przewód tworzył pętlę o wewnętrznej średnicy puszki i trafiał do
zacisku.

Przy zdejmowaniu izolacji i umieszczaniu przewodów w zaciskach należy unikać

nadmiernych wygięć przewodów, żeby nie doprowadzać do osłabienia izolacji i do łamania się
lub osłabienia przewodów.

Na rys. 8 przedstawione jest połączenie przewodów opuszce.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Przykład ułożenia przewodów w puszce [8].

Połączenia przy użyciu listew zaciskowych bardzo często stosuje się w instalacjach

wnętrzowych. Listwy służą do łączenia przewodów o małych przekrojach w obwodach
automatyki, sterowania, zabezpieczeń i sygnalizacji.
Łączenie przewodów aluminiowych

Właściwości aluminium wymagają szczególnego postępowania z tymi przewodami. Do

niekorzystnych właściwości aluminium należą przede wszystkim: łamliwość przewodu, osłabienie
styczności pod zaciskiem na skutek tzw. pełzania, łatwość pokrywania się tlenkami izolacyjnymi.

Przewód aluminiowy, poddany dużemu naciskowi „płynie” tj. po pewnym czasie ustępuje

pod  naciskiem,  co  powoduje  pogorszenie  styczności  w  zaciskach.  Na  skutek  szybkiego
utleniania  się  powierzchni  aluminium,  po  pewnym  czasie  rezystancja  połączenia  wzrasta  tak
dalece,  że występuje  grzanie  się  końcówek  i  iskrzenie  (spowodowane  również  przez
rozluźnianie  się  zacisku  na  skutek  pełzania  metalu  przewodów).  Powoduje  to  upalenie  się
końcówek przewodów i przerwę w obwodzie, a może być również przyczyną pożaru. Dlatego
przewody te można łączyć tylko za pomocą specjalnych zacisków mocno sprężynujących. Przy
bezpośrednim  styku  aluminium  z miedzią  lub  mosiądzem  w  atmosferze  wilgotnej  powstaje
zjawisko  korozji  elektrochemicznej.  W celu  uniknięcia  tego  zjawiska  stosowane  są  podkładki
kupalowe (Cu-Al) ze sprasowanych na gorąco płytek miedzianych i aluminiowych.

Podkładki kupalowe umieszcza się między miedzią (stroną miedzianą) a aluminium (stroną

aluminiową).

Łączenie na stałe za pomocą splatania stosowane jest w liniach napowietrznych.

Przy łączeniu przewodów aluminiowych należy ograniczać do minimum wszelkie zbędne

przegięcia oraz unikać skaleczenia żyły metalowej.
Zabronione jest wykonywanie łączeń przewodów aluminiowych przez zaplatanie.

Splatanie przewodów

Ten sposób łączenia stosowany jest jedynie w urządzeniach prowizorycznych,

zastępujących instalacje stałe.

Rys. 9. Prowizoryczne łączenie przewodów przez splatanie [5]:
a) splatanie cienkich przewodów, b) łączenie grubych przewodów, c) wykonanie odgałęzienia, 1 – taśma
nagumowana, 2 – taśma izolacyjna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Łączenie przewodów za pomocą śrub

Dobre połączenie przewodów za pomocą śrub uzyskuje się przez oczyszczenie styków,

zapewnienie odpowiedniej powierzchni styków i mocne skręcenie śrub. Znaczną poprawę styku
powierzchni czynnych osiąga się przez stosowanie podkładek sprężynujących, zapobiegających
ujemnym skutkom odkształcania się przewodów (szczególnie aluminiowych).
Lutowanie przewodów

Lutowanie jest to łączenie metali za pomocą spoiwa (lutu). Rozróżnia się lutowanie:

−

miękkie,

−

twarde.
Lutowanie miękkie jest to łączenie metali za pomocą lutów miękkich, takich jak cyna,

stopy cyny z ołowiem, bizmutem i innymi domieszkami. Stopem cyny i ołowiu (o oznaczeniu
LC-30) lutuje się przewody elektryczne oraz części z blach cynkowych lub ocynkowanych,
a także służy on do łączenia mosiądzu, miedzi i stali.

Temperatura topliwości lutów miękkich zawiera się w granicach od 180° do ok. 300°C.

Lutowanie  miękkie  stosuje  się  wtedy,  gdy  nie  jest  wymagana  duża  wytrzymałość  połączenia,
a więc  przy  łączeniu  części  osprzętu  różnych  aparatów  i  przyrządów  oraz  przewodów
elektrycznych nienarażonych na rozciąganie. Lutowanie twarde odbywa się przy użyciu lutów
twardych o temperaturze topliwości powyżej 500°. Daje ono połączenie o dużej wytrzymałości
mechanicznej.  Materiałami  stosowanymi  na  luty  twarde  są:  miedź,  stopy  miedzi  z  cynkiem,
stopy srebra i stopy aluminium (silumin).

Jako źródła ciepła do lutowania twardego używa się lamp lutowniczych benzynowych lub

gazowych względnie palników gazowych.

Przy łączeniu przewodów miedzianych stosuje się prawie wyłącznie lutowanie miękkie,

natomiast do łączenia przewodów aluminiowych stosuje się lutowanie twarde.

Lutowanie przewodów stosujemy tylko wówczas, gdy nie jest dozwolone łączenie

mechaniczne  za  pomocą  śrub  i  zacisków  (na  przykład  w  uzwojeniach  maszyn  lub  aparatów
elektrycznych)  oraz  tam,  gdzie  wymagana  jest bardzo  dobra  przewodność  styku  przewodów,
a ich  spawanie  nie  jest  możliwe.  Połączenia  przewodów  aluminiowych  z  miedzianymi  lub
mosiężnymi powinny być we wszystkich możliwych przypadkach spawane.
Uwaga

Wymagane jest, aby łączenie przewodu ochronnego oraz prowadzenie okresowych

kontroli ciągłości połączeń było wykonane bardzo starannie.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co nazywamy trasowaniem?
2.  W jaki sposób trasujemy linie w instalacjach natynkowych?
3.  Na jakiej wysokości mocujemy łączniki i gniazda wtyczkowe w budynkach mieszkalnych?
4.  Skąd dowiadujemy się o wysokości zamocowania osprzętu w budownictwie przemysłowym?
5.  Jakie rozróżniamy sposoby łączenia przewodów energoelektrycznych?
6.  W jaki sposób łączymy przewody przy użyciu listew zaciskowych?
7.  Kiedy i w jaki sposób łączymy przewody przez splatanie?
8.  Kiedy i w jaki sposób łączymy przewody za pomocą śrub?
9.  Kiedy i w jaki sposób lutujemy przewody miedziane?

10. Kiedy i w jaki sposób zakładamy podkładki kupalowe?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj zestawienie symboli graficznych oraz wykaz obwodów znajdujących się na

załączonym schemacie lub planie instalacji elektrycznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  określić rodzaj dokumentu otrzymanego do wykonania ćwiczenia,
2)  sporządzić tabelę symboli graficznych występujących w dokumencie i ich znaczenia,
3)  odszukać znaczenie poszczególnych symboli i uzupełnić tabelę,
4)  dokonać analizy dokumentu i wyszczególnić znajdujące się na rysunku obwody.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schemat lub plan instalacji elektrycznej mieszkaniowej,

−

Polska Norma PN-EN 60617:2003 Symbole graficzne stosowane w schematach,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, papier do pisania inne przybory kreślarskie,

Ćwiczenie 2

Sporządź plan i schemat instalacji elektrycznej pomieszczenia wskazanego przez

nauczyciela lub swojego mieszkania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować plan pomieszczenia (lub pomieszczeń), które wskaże nauczyciel lub przy braku

takiego wskazania – plan własnego mieszkania,

2) nanieść na planie widoczny osprzęt instalacyjny,
3) nanieść na plan obwody, określając przynależność widocznego osprzętu instalacyjnego

do poszczególnych obwodów,

4) narysować prawdopodobne trasy przewodów zgodne z zasadami dobierania tras

przewodów,

5)  nanieść na plan wartości prądów znamionowych zabezpieczeń,
6)  sporządzić schemat instalacji narysowanej na planie,
7)  zaznaczyć na planie instalacji miejsca, w których występują różnice między wykonaną już

instalacją a wymaganiami określonymi obowiązującymi przepisami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

taśma miernicza,

−

Polska Norma PN-EN 60617:2003 Symbole graficzne stosowane w schematach,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

kalkulator,

−

ołówek, linijka, inne przybory kreślarskie,

−

papier do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) sklasyfikować instalacje elektryczne ze względu na ich przeznaczenie?



2) odczytać symbole graficzne elementów instalacji elektrycznej?



3) zidentyfikować elementy składowe instalacji na schemacie ideowym

instalacji?



4) zidentyfikować elementy składowe instalacji na modelu i w warunkach

naturalnych?



5) rozpoznać rodzaje instalacji odbiorczych na schemacie, planie

i w warunkach naturalnych?



6) określić typ przewodu i osprzęt instalacyjny na podstawie dokumentacji

technicznej instalacji?



7) ustalić położenie łączników instalacyjnych w poszczególnych

pomieszczeniach?



8) ustalić rozmieszczenie gniazd wtykowych w poszczególnych

pomieszczeniach?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Instalacje w budownictwie ogólnym

4.2.1. Materiał nauczania

Sposób układania przewodów zależy od rodzaju przewodów oraz warunków

środowiskowych.

W instalacjach budownictwa ogólnego przewody można prowadzić w rurach z polichlorku

winylu (PCW), pod tynkiem i na tynku oraz w warstwie tynku (instalacje wtynkowe).

Do budowy wewnętrznych linii zasilających (WLZ) należy stosować na całej długości

przewody o jednolitym przekroju, nie mniejszym niż 4 mm

Cu, na napięcie znamionowe nie

mniejsze niż 750 V. Nie mogą one być przerywane, a wszelkie odgałęzienia od nich muszą być
wykonywane za pomocą odpowiednich zacisków odgałęźnych.

Wewnątrz mieszkań łączniki instaluje się na wysokości 1,4 m, nie wolno ich instalować

w łazienkach i WC.

Rys. 10. Sposoby układania przewodów [5]:
a) przewody w rurkach pod tynkiem, b) przewody wtynkowe, c) przewody w rurce lub przewody kabelkowe
ułożone po wierzchu.

Gniazda instaluje się bezpośrednio nad listwą podłogową albo na wysokości 30 cm lub

85 cm, a w łazienkach na wysokości 1,2 m. Osprzęt stosowany w łazienkach, pralniach
i innych tego typu pomieszczeniach powinien posiadać odpowiedni stopień ochrony IP.

Instalacje w rurach stalowych

Podstawowe zasady prowadzenia przewodów w rurach:

−

na zewnątrz pomieszczeń nie należy stosować rur winidurowych (ze względu na to,
że w temperaturze poniżej –5°C stają się kruche a powyżej 55°C są zbyt miękkie),

−

w pomieszczeniach o wyziewach żrących nie należy stosować rur stalowych,

−

w pomieszczeniach zapylonych, wilgotnych, z wyziewami żrącymi i niebezpiecznych pod
względem pożarowym należy stosować osprzęt szczelny,

−

rury należy układać z niewielkim spadem (uniemożliwia to zbieranie się w nich wilgoci),

−

końce rur nie wprowadzone do puszek i przyrządów należy zaopatrzyć w tulejki lub
półfajki izolacyjne,

−

rury stalowe należy oczyścić i dwukrotnie pomalować lakierem (ochrona przed korozją),

−

we wspólnej rurze można umieszczać przewody należące do tego samego obwodu,
z wyjątkiem różnych obwodów tej samej maszyny oraz obwodów sygnalizacyjnych,

−

wszelkie połączenia przewodów można wykonywać tylko w puszkach rozgałęźnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rury stalowe stosuje się tylko w instalacjach natynkowych i tam, gdzie nie można zastąpić

ich rurami winidurowymi.

Do wykonywania instalacji w rurach stosuje się rury stalowe (RSP) i winidurowe (PCW).
Do rur stalowych stosuje się osprzęt żeliwny (puszki, łączniki i gniazda oraz uchwyty,

złączki, odgałęźniki, kątniki itp.). Rury takie są wykonywane w odcinkach o długości 3 m,
na obu końcach nagwintowanych i zaopatrzonych z jednej strony w złączkę.

Rury stalowe mocuje się na uchwytach umieszczonych na trasach poziomych co 50÷80

cm, a na odcinkach pionowych co 80÷100 cm. Połączenia rur między sobą wykonuje się za
pomocą złączek, do których dokręca się rury z obu stron. Dla ułatwienia przeciągania
przewodów należy stosować łagodne łuki na załomach trasy.

Rys. 11. Osprzęt do rur stalowych [3]:
a) złączka, b) odgałęźnik kontrolny, c) kątnik kontrolny, d) półfajka, e) fajka, f) wkrętka redukcyjna do puszek
żeliwnych, g) wkrętka dławikowa do puszek.

Rys. 12. Sposoby mocowania rur stalowych [3]:
a) uchwyt do zamurowania, b) uchwyt do drewna lub kołków rozporowych, c) mocowanie kilku rur do
uchwytów zatyczkowych bezśrubowych.

Zaginanie rur na zimno wykonuje się za pomocą specjalnej giętarki umożliwiającej

zachowanie na łuku niezniekształconego przekroju kołowego.

Puszki na linii prostej powinny się znajdować w odległości ok. 6 m, a między nimi nie

powinno być więcej niż dwa załomy rury.

Nachylenie rur do poziomu powinno w związku z tym odpowiadać spadkowi ok. 2%.

Ma to na celu ochronę przed gromadzeniem się wody w rurach, woda powinna spływać do
tych elementów instalacji, które są dostępne (puszek).

Rys. 13. Sposoby montażu rur zapobiegające gromadzeniu się w nich wody [4].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instalacje w rurach winidurowych

Zalety instalacji prowadzonych w rurach winidurowych w stosunku do rur stalowych:

−

lżejsze,

−

łatwiejsze w montażu,

−

odporne na działanie kwasów i zasad,

−

cechuje je dosyć duża wytrzymałość mechaniczna,

−

stanowią dodatkową izolację przewodów.
Rodzaje rur winidurowych:

−

sztywne typu RVS,

−

giętkie typu RVKL.
Rury winidurowe oraz pomocnicze elementy do nich są wykonywane z twardego

polichlorku winylu.

Do budowy instalacji w rurach winidurowych stosuje się przewody DY, ADY, LY i ALY.
Ze względu na mniejszą odporność na uszkodzenia mechaniczne rury winidurowe

stosowane są w instalacjach podtynkowych.

Rys. 14. Uchwyty do rur winidurowych [3]:
a) uchwyt pojedynczy mocowany kołkiem rozporowym, b) kilka uchwytów wsuwanych do listwy,
1 – uchwyt sprężysty, 2 – listwa zbiorcza.

Rury typu ciężkiego mogą być wykorzystywane zarówno w instalacjach podtynkowych,

jak i natynkowych. W instalacjach natynkowych rury wciska się do specjalnych elastycznych
uchwytów z PCW przymocowanych do podłoża za pomocą kołków rozporowych lub kleju
epoksydowego z utwardzaczem.

Rury łączy się ze sobą za pomocą złączek dwukielichowych lub wsuwając rurę

do uformowanego kielichowego rozszerzenia drugiej rury (rys. 15). Kielich formuje się
w trakcie montażu za pomocą kalibratora. Formowanie przeprowadza się w specjalnym
grzejniku, w którym rurę na odmierzonej długości nagrzewa się do temperatury ok. 130°C.

Wykonując instalację z rur winidurowych należy przewidzieć możliwość wzdłużnych

przesunięć rur ze względu na dosyć dużą rozszerzalność cieplną - wzrost temperatury o 10°C
powoduje  wydłużenie  rury  o  długości  10 m  o  8 mm,  dlatego  przy  łączeniu  dwukielichowym
należy  zostawić  z obu  stron  luz  (rys. 15).  Jeżeli  instalacja  powinna  być  szczelna,  wtedy
wszystkie  połączenia  rur  są  klejone  –  do  kompensacji  wydłużeń  stosuje  się  tylko  wstawki
elastyczne.

Połączenie rury stalowej z puszką: jeżeli otwór w puszce jest gwintowany, to należy

nagwintować również koniec rury.

Ciągi o dużej liczbie rur winidurowych lub stalowych układa się, stosując prefabrykowane

drabinki oraz skrzynki zbiorcze do łączenia przewodów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 15. Połączenie rur winidurowych [3]:
a) złączka dwukielichowa (widoczny luz kompensacyjny), b) łączenie jednokielichowe, c) kalibrator do
wykonywania kielichów, d) złączka kompensacyjna z odcinka rury elastycznej,
1 – złączka dwukielichowa, 2 – uchwyt, 3 – rura elastyczna.

Kolejność czynności przy wciąganiu przewodów:

−

przez rurę należy przeciągnąć najpierw taśmę stalową zakończoną kulką,

−

do taśmy przymocowuje się przewody,

−

przez rurę przeciąga się taśmę z przymocowanymi przewodami,

−

przeciągnięte przewody należy obciąć, zostawiając w puszce zapas do wykonania
połączeń.

Instalacje wtynkowe

Instalacje wtynkowe stosowane są w budownictwie mieszkaniowym i komunalnym,

a także w obiektach nieprodukcyjnych zakładów przemysłowych.

Do budowy stosuje się płaskie przewody wtynkowe wielożyłowe o izolacji polwinitowej

typu DYt i YDYt, przewody płaskie typu DYp i YDY oraz płaskie wtynkowe gniazda, łączniki
i puszki rozgałęźne.

Przewody mocuje się bezpośrednio do podłoża za pomocą gwoździ lub klamerek a także

coraz częściej stosuje się klejenie (rys. 16).

Jeżeli trzeba położyć przewody na ścianie już otynkowanej należy, wykonać w tynku

wąski rowek (bruzdę) i ułożyć w nim przewody. Ułożone już przewody pokrywa się warstwą
tynku.

Przewodów wtynkowych nie wolno układać bezpośrednio na podłożu palnym. Powinny

być one oddzielone od tego podłoża warstwą tynku o grubości minimum 5 mm.

W pomieszczeniach nietynkowanych, np. piwnicach, po ułożeniu przewodów wtynkowych

należy je obrzucić zaprawą murarską.

Rys. 16. Sposoby mocowania przewodów wtykowych do podłoża [3]:
a) bezpośrednio gwoździami, b) klamerkami,
1 – mur, 2 – tynk, 3 – przewód, 4 – klamerka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Wykonanie łuków przewodem wtynkowym [3]

Centralne puszki rozgałęźne (CPR)

Idea z wykorzystaniem CPR polega na doprowadzeniu osobnych przewodów do każdej

lampy, łącznika i gniazda (Rys. 5). W pomieszczeniu (mieszkaniu) wyeliminowane są
wszelkiego typu łączenia i puszki odgałęźne Sposób ten wymaga użycia znacznie większej
liczby przewodów, lecz dzięki prefabrykacji, znacznie przyspiesza montaż instalacji.

Cechą charakterystyczną nowych rozwiązań w instalacjach mieszkaniowych jest m.in.

łączenie wszystkich gniazd w pierścień. Tak wykonany dwustronny sposób zasilania zapewnia
większą niezawodność instalacji.

Instalacje w listwach elektroinstalacyjnych

Obecnie coraz powszechniej instalacje wykonuje się z zastosowaniem listew i kanałów

elektroizolacyjnych mocowanych bezpośredni ona ścianach całkowicie wykończonych
(otynkowanych i pomalowanych). W listwach i kanałach układa się przewody. Można również
instalować osprzęt elektroinstalacyjny (gniazda wtyczkowe, łączniki, miejscowe oświetlenie)
oraz wykonywać połączenia przewodów(rys. 18).

Listwa w odróżnieniu od kanału ma mniejsze wymiary i przekroje poprzeczne. Stopień

ochrony osłon do listew i kanałów jest IP30.

Instalacje wykonane przy pomocy listew i kanałów prowadzi się w budynkach. Listwy

instalacyjne prowadzi się na styku ścian z podłogą (rys. 18).

Rys. 18. Fragment instalacji wykonany przy pomocy kanałów instalacyjnych z
opisem zastosowanych elementów i podanym ich typem [2].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mocowanie listew i kanałów jest takie samo; przyklejanie, przybijanie lub przykręcanie

(rys. 19).

Rys. 19. Etapy mocowania listwy przy pomocy wkrętów [2].

Listwy i kanały instalacyjne wykonuje się z trudno zapalnego lub niepalnego PCV

w różnych kolorach, które można dobrać do barwy ścian.

Pokrywy zewnętrzne listew i kanałów umożliwiają pokrycie ich tkaniną taka samą jak

dywany, chodniki.

Wytwarza się kanały również z aluminium lub blachy lakierowanej lub oksydowanej.

Dzięki temu, mimo że są ułożone na tynku, są estetyczne.

Rys. 20. Elementy systemu listew elektroinstalacyjnych LE [2].

Instalacje podłogowe

Instalacje podłogowe stosuje się w pomieszczeniach, w których duża liczba drobnych

odbiorników jest rozmieszczona na całej powierzchni i w których względy estetyczne
odgrywają istotną rolę.

W podłodze, przed zalaniem jej betonem, układa się specjalne prefabrykowane kanały,

w które wciągane są przewody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na ciąg kanałów składają się podstawowe odcinki poziome oraz różnego typu elementy

dodatkowe, jak skrzynki przelotowo-rozgałęźne, skrzynki przyłączowe itp.

W zależności od grubości warstw wylewanego podłoża (wynoszą one odpowiednio

60 i 100 mm) kanały mają wysokość 28 lub 43 mm. Rolę puszek rozgałęźnych w instalacji
tradycyjnej spełniają skrzynki przelotowo-rozgałęźne o wysokości równej grubości podłoża.
Pokrywy tych skrzynek znajdują się na poziomie podłogi i po ich odkręceniu wnętrze skrzynki
jest dostępne, co umożliwia wciągnięcie przewodów.

Na skrzynkach przelotowo-rozgałęźnych można bezpośrednio mocować skrzynki

przyłączeniowe wystające nad poziom podłogi, w których mogą być zainstalowane gniazda,
wyłączniki lub wyprowadzone przewody do zasilania odbiorników.

Rys. 20. Fragment instalacji podłogowej [3]:
1 - skrzynka przelotowo-rozgałęźna, 2 - fragmenty kanałów poziomych, 3 - skrzynka przyłączowa
z gniazdem i wypustami dla trzech przewodów.

W kanałach podłogowych można prowadzić przewody w izolacji i powłoce polwinitowej

lub pojedyncze przewody instalacyjne w izolacji polwinitowej. Instalacje te różnią się od
innych prefabrykowanych tym, że mogą być stosowane tylko w pomieszczeniach suchych.

Instalacje podłogowe są też stosowane w pomieszczeniach produkcyjnych przemysłu

lekkiego, elektrotechnicznego, sklepach, pawilonach.

Instalacje natynkowe przewodami kabelkowymi

Instalacje tego typu stosowane są w pomieszczeniach niemieszkalnych (pralniach,

piwnicach garażach) i zakładach przemysłowych, a więc w pomieszczeniach wilgotnych,
gorących, z wyziewami żrącymi, niebezpiecznych pod względem pożarowym i wybuchowym,
na podłożu drewnianym oraz na zewnątrz budynków.

Przewody YDY-750 lub YADY-750 w zwykłym wykonaniu instalacji mocuje się

bezpośrednio na podłożu za pomocą metalowych opasek albo za pomocą winidurowych
uchwytów dystansowych.

Instalacje natynkowe w wykonaniu szczelnym stosuje się w pomieszczeniach wilgotnych

lub o wyziewach żrących. Przewody należy prowadzić na uchwytach dystansowych tak, aby
nie stykały się z podłożem.

Wymagania stawiane sposobowi umieszczania uchwytów do mocowania przewodów:

−

odstępy między uchwytami na odcinkach poziomych i pionowych powinny być jednakowe i

wynosić odpowiednio 300 i 500 mm,

−

odległość między łącznikiem (gniazdem) i najbliższym uchwytem powinna wynosić

50÷80 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 21. Odległości między uchwytami w instalacji przewodami natynkowymi (w mm) [3]

W celu wykonania połączeń w osprzęcie należy pozostawić zapas 100 mm przewodu,

a powłoka izolacyjna przewodu powinna być wprowadzona do osprzętu.

Przejścia przewodów przez ściany i stropy muszą być wykonane poprzez przepusty z rur

ochronnych  stalowych  lub  innych  o  podobnej  wytrzymałości.  Taki  przepust  powinien
wystawać  kilka  centymetrów  poniżej  stropu  i  120÷140  cm  powyżej  stropu.  Rura  ochronna
powinna  być  założona  również  w  tych  miejscach,  w  których  przewód  jest  narażony  na
uszkodzenia mechaniczne.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są sposoby układania przewodów w instalacjach budownictwa ogólnego?
2.  Jakie czynniki wpływają na wybór sposobu wykonania instalacji elektrycznej?
3.  Jakie sposoby wykonywania instalacji stosuje się w budownictwie nieprzemysłowym?
4.  Jakie sposoby wykonywania instalacji stosuje się w budownictwie przemysłowym?
5.  Jakie  zasady  ogólne  obowiązują  przy  wykonywaniu  wszystkich  typów  instalacji

elektrycznych?

6.  W jaki sposób wykonuje się instalację pod tynkiem?
7.  W jaki sposób wykonuje się instalację w tynku?
8.  Jakich zasad należy przestrzegać wykonując instalację na tynku w rurach?
9.  Jak i gdzie wykonuje się instalacje w listwach elektroinstalacyjnych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj fragment instalacji elektrycznej na tynku w rurach PVC według planu instalacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dobrać rury w zależności od liczby żył i ich przekroju na podstawie danych katalogowych

producenta,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2) wytyczyć trasy rur instalacyjnych i rozplanować rozmieszczenie uchwytów, puszek

rozgałęźnych, gniazd i łączników oraz opraw oświetleniowych,

3)  wykonać łuki rurek winidurowych z zachowaniem właściwego promienia gięcia,
4)  wykonać kalibrowanie końców rur winidurowych umożliwiające łączenie rurek,
5)  zamocować rurki za pomocą uchwytów na ścianie,
6)  zamocować puszki, gniazda, łączniki i oprawy oświetleniowe,
7)  przeciągnąć przewody przez rurki zachowując zapasy do wykonania połączeń,
8)  połączyć przewody w puszkach,
9)  podłączyć gniazda, łączniki i oprawy oświetleniowe,

10) sprawdzić prawidłowość połączeń,
11) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanej instalacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan instalacji elektrycznej,

−

stanowisko do wykonywania instalacji natynkowej,

−

katalog rur instalacyjnych,

−

katalog osprzętu instalacyjnego,

−

katalog przewodów instalacyjnych,

−

osprzęt do mocowania i łączenia rur instalacyjnych,

−

osprzęt instalacyjny,

−

zestaw narzędzi,

−

taśma miernicza,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, papier do pisania, inne przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Wykonaj fragment instalacji elektrycznej wtynkowej według planu instalacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wytyczyć trasy przewodów i rozplanować rozmieszczenie uchwytów, puszek

rozgałęźnych, gniazd i łączników oraz opraw oświetleniowych,

2)  wykonać otwory pod puszki i przymocować puszki do podłoża,
3)  zamocować oprawy oświetleniowe,
4)  ułożyć  przewody  wtynkowe  na  murze  i  przymocować  je  do  podłoża  za  pomocą

gipsowania, przybijania lub naklejania,

5) wprowadzić przewody do puszek ściennych i sufitowych z zachowaniem odpowiednich

zapasów,

6) połączyć przewody w puszkach rozgałęźnych, gniazdach, łącznikach i oprawach

oświetleniowych,

7)  zamknąć puszki rozgałęźne i aparatowe,
8)  sprawdzić prawidłowość połączeń,
9)  dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanej instalacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan instalacji elektrycznej,

−

stanowisko do wykonywania instalacji wtynkowej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

katalog przewodów instalacyjnych,

−

katalog osprzętu instalacyjnego,

−

osprzęt instalacyjny,

−

zestaw narzędzi,

−

taśma miernicza,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, papier do pisania, inne przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Wykonaj instalację elektryczną przewodami kabelkowymi według planu instalacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wytyczyć trasy przewodów, położenie łączników, gniazd, puszek rozgałęźnych, opraw

oświetleniowych,

2)  wyznaczyć miejsce mocowania natynkowej skrzynce rozdzielczej,
3)  zamocować natynkową szafkę rozdzielczą,
4)  zamocować przewody na podłożu z zastosowaniem uchwytów mocujących,
5)  zamocować puszki, łączniki, gniazda wtyczkowe i oprawy oświetleniowe,
6)  zamocować w skrzynce rozdzielczej aparaturę: rozłącznik, wyłączniki różnicowoprądowe,

wyłączniki nadmiarowo-prądowe,

7)  połączyć przewody w puszkach rozgałęźnych,
8)  podłączyć łączniki, gniazda wtyczkowe i oprawy oświetleniowe,
9)  podłączyć obwody odbiorcze w skrzynce rozdzielczej,

10) sprawdzić prawidłowość połączeń,
11) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanej instalacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan instalacji elektrycznej,

−

stanowisko do wykonywania instalacji wtynkowej,

−

katalog przewodów instalacyjnych,

−

katalog osprzętu instalacyjnego,

−

osprzęt instalacyjny,

−

osprzęt do mocowania przewodów kabelkowych,

−

zestaw narzędzi,

−

taśma miernicza,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, papier do pisania, inne przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 4

Wykonaj fragment instalacji elektrycznej podtynkowej według planu instalacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wytyczyć trasy bruzd do ułożenia rurek giętkich,
2) wytyczyć położenie puszek aparatowych i rozgałęźnych, wypustów oświetleniowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3)  wykonać otwory pod puszki,
4)  wykonać bruzdy w ścianach do ułożenia rurek giętkich,
5)  połączyć rurki z puszkami i umocować do podłoża,
6)  zamknąć puszki rozgałęźne i aparatowe,
7)  sprawdzić prawidłowość wykonania czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan instalacji elektrycznej,

−

stanowisko do wykonywania instalacji podtynkowej,

−

katalog rur instalacyjnych,

−

katalog osprzętu instalacyjnego,

−

katalog przewodów instalacyjnych,

−

osprzęt do mocowania rur instalacyjnych,

−

osprzęt instalacyjny,

−

zestaw narzędzi,

−

taśma miernicza,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, papier do pisania, inne przybory kreślarskie.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić czynniki wpływające na sposób wykonania instalacji

elektrycznej?



2) zidentyfikować sposób wykonania instalacji po jej oznaczeniu na planie?



3) dobrać sposób wykonania instalacji do charakteru pomieszczenia

i warunków środowiska?



4) wykonać instalację zgodnie z zasadami ogólnymi?



5) dobrać osprzęt do wykonania instalacji wskazanym sposobem?



6) rozplanować rozmieszczenie uchwytów, puszek i gniazd w

wykonywanej instalacji?



7) zamocować rury instalacyjne i przewody na powierzchni ściany?



8) ułożyć rury instalacyjne w instalacji podtynkowej?



9) wykonać połączenia rur winidurowych elastycznych i sztywnych?



10) wykonać łuki na rurach winidurowych?



11) wciągnąć przewody do rury instalacyjnej?



12) połączyć obwody instalacji zgodnie ze schematem?



13) wybrać i zamocować wyposażenie w skrzynce rozdzielczej?



14) sprawdzić prawidłowość wykonania instalacji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Instalacje przemysłowe

4.3.1. Materiał nauczania

Instalacje przemysłowe niskiego napięcia to część niskonapięciowa sieci przemysłowej

(do 1 kV), która służy do rozprowadzania energii elektrycznej i zasilania odbiorników.

Podstawowe wymagania stawiane instalacjom przemysłowym:

−

przenoszenie nieraz bardzo dużych mocy,

−

zasilanie dużej liczby różnorodnych odbiorników (oświetlenie, silniki, urządzenia:
elektrotermiczne, spawalnicze, prostownikowe, energoelektroniczne itp.),

−

możliwość łatwej rozbudowy i modernizacji,

−

przejrzystość i estetyka układu,

−

maksymalny stopień prefabrykacji.

Rodzaje przewodów stosowanych w instalacjach przemysłowych:

−

przewody elektroenergetyczne,

−

kable elektroenergetyczne,

−

przewody szynowe:

−

magistralne – do zasilania rozdzielnic, odbiorników o bardzo dużych mocach i innych
przewodów szynowych,

−

rozdzielcze – do rozdziału energii na grupy odbiorników lub odbiorniki mniejszej
mocy,

−

ślizgowe – do zasilania odbiorników ruchomych (I

do 400 A),

−

oświetleniowe – do zasilania obwodów oświetleniowych, gdzie stanowią również
konstrukcję wsporczą do mocowania opraw.

W budownictwie przemysłowym, oprócz instalacji prowadzonych w rurach z PCW

i stalowych, stosuje się wiele instalacji, których podstawą są elementy prefabrykowane. Należą
do nich:

−

instalacje przewodami szynowymi,

−

instalacje wiązkowe i korytkowe,

−

instalacje w kanałach podłogowych,

−

instalacje kablowe na drabinkach.
Przewody w powłoce mogą być układane:

−

w wiązkach:

−

na uchwytach na powierzchni tynku,

−

podwieszonych na lince nośnej,

−

na wspornikach,

−

w uchwytach kablowych,

−

na drabinkach,
Przewody w powłoce lub kable mogą być układane w korytkach:

−

izolacyjnych,

−

z blachy stalowej.
Przewody szynowe mogą być mocowane:

−

do elementów konstrukcji budynku,

−

na specjalnych wspornikach,

−

pod stropem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Preferowanym rodzajem instalacji są instalacje prefabrykowane dostosowane do różnych

warunków  pracy.  Montować  je  można  w  pomieszczeniach  suchych,  wilgotnych  i  bardzo
wilgotnych,  a  po  zastosowaniu  specjalnych  środków  antykorozyjnych  do  pokrywania  części
metalowych  także  w  pomieszczeniach  o  wyziewach  żrących.  Oparte  są  na  stosowaniu
przewodów w izolacji i osłonie polwinitowej (YDY, YADY) oraz na przewodach szynowych.

Rys. 22. Promieniowy układ sieci [wg 5]:
a) jednostopniowy, b) dwustopniowy.

W obiektach przemysłowych najczęściej wykonywane są sieci promieniowe (rys. 22),

w których obciążenie poszczególnych odcinków instalacji rośnie w kierunku od odbiorników
do tablicy rozdzielczej. Najmniej obciążone są odcinki odbiorcze, a najbardziej wewnętrzne
linie zasilające.

Instalacje przewodami szynowymi

Instalacje te wykonywane są z szyn, które mogą być również prowadzone

w odpowiednich  pełnych  obudowach  metalowych  o  przekroju  kołowym  lub  prostokątnym
z zastosowaniem  chłodzenia  powietrznego  o  wymuszonym  obiegu.  Obudowane  przewody
szynowe  używane  są  najczęściej  jako  połączenia  między  generatorami  i  transformatorami
w elektrowniach  oraz  do bezpośredniego  zasilania  odbiorników,  takich  jak  galwanizernie,
piece elektryczne itp.

Nie obudowane szyny stosuje się przede wszystkim w rozdzielniach. Prowadzi się je

na izolatorach wzdłuż rozdzielni. Przyłączone są do nich wszystkie linie zasilające i odbiorcze.

Na szyny stosuje się aluminium, duraluminium lub miedź w postaci profili (rys. 23)

płaskich (P), okrągłych (O), rurowych (R) i ceownikowych (C).

Rys. 23. Przekroje przewodów szynowych [3]:
a) płaskie, b) okrągłe, c) rurowe, d) ceownikowe.

Produkuje się przewody szynowe magistralne o obciążalności dopuszczalnej długotrwałej

równej 1000÷2500 A oraz przewody szynowe rozdzielcze o obciążalności 160÷630 A.

Przewody magistralne mają po dwie szyny na fazę. Na całej długości (z wyjątkiem miejsc

połączeń) są izolowane wężem termokurczliwym wykonanym z polichlorku winylu. Budowane
są na znamionowe napięcie do 660 V.

Skrzynki szynowe mocuje się za pomocą obejm, maksymalnie co 6 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instalacje wiązkowe

Wiązka jest to skupiona forma prowadzenia przewodów. Na wiązki stosuje się przewody

w izolacji i powłoce polwinitowej.
Wiązki układa się na uchwytach, drabinkach lub podwiesza na linkach nośnych.

Zalety instalacji wiązkowej to:

−

prostota instalacji,

−

szybki montaż,

−

duża oszczędność miejsca,

−

duża łatwość zmian i rozbudowy.
Wadą jest niezbyt estetyczny wygląd.
Miejsca, w których zaleca się stosować instalacje wiązkowe:

−

tunele i kanały kablowe,

−

piwnice,

−

przestrzenie otwarte, w szczególności gdzie miejsca podparcia znajdują się w dużej
odległości od siebie,

−

obiekty prowizoryczne (np. place budów),

−

hale produkcyjne,

−

miejsca o ograniczonej przestrzeni (rurociągi technologiczne, wodociągi, instalacje
wentylacyjne itp.).

−

Rys. 24. Sposoby prowadzenia instalacji wiązkowej [3]:

a) podwieszona na lince nośnej, b) na uchwycie, c) na wmurowanym ceowniku, d) na wsporniku

z taśmy, e) na półce i w uchwycie kablowym,

1) linka nośna, 2) uchwyt wiązki, 3) opaska z taśmy aluminiowej.

Instalacje w korytkach

Instalacje

korytkach

stosowane

są

najczęściej

wszystkich

instalacji

prefabrykowanych. Odznaczają się dużą niezawodnością oraz estetyką wykonania.

Elementy instalacji w korytkach:

−

blaszane korytka w postaci prostych odcinków,

−

łączniki proste, kątowe i łukowe,

−

blachy krzyżowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 25. Konstrukcje wsporcze do korytek [3]:
a) podwieszenie na lince, b) ciąg pionowy korytek na wsporniku wmurowanym, c) ciąg poziomy korytek na
wsporniku wmurowanym, d), e) sposoby podwieszenia wzdłuż dźwigara.

Korytka posiadają w swoim dnie otwory, dzięki temu możliwe jest w dowolnym miejscu

wyprowadzenie przewodów, mocowanie puszek odgałęźnych i poprawa warunków chłodzenia
przewodów.

Korytka przykrywa się blaszanymi pokrywami w tych miejscach, gdzie mogą być narażone

na uszkodzenie mechaniczne.

Jeżeli nie wystąpi oddziaływanie indukcyjne przewodów siłowych i oświetleniowych na

przewody sygnalizacyjne i sterownicze i nie wystąpią zakłócenia w ich pracy, to można
również układać wspólnie te dwie grupy przewodów.

W korytkach powinny być układane przewody o izolacji dostosowanej do napięcia

znamionowego co najmniej 500 V. Ciąg korytek jest uziemiany lub zerowany, w zależności
od zainstalowanego systemu ochrony przeciwporażeniowej.

Korytka kablowe wykonywane są również z materiałów elektroizolacyjnych PCV

(rys. 26).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 26. Korytko kablowe PCV [2]

Instalacje na drabinkach kablowych

Instalacje kablowe w zakładach przemysłowych często wykonuje na prefabrykowanych

drabinkach. Mają one takie same zalety jak korytka i są do nich podobne. Zbudowane są
z dwóch ceowników blaszanych, między które w pewnych odstępach są wstawiane „szczeble”
z blachy dziurkowanej.

Rys. 24. Drabinka kablowa [3]:
a) przekrój, b) widok elementu prostego.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są zadania instalacji przemysłowych niskiego napięcia?
2.  Do jakich rodzajów odbiorników stosuje się instalacje przemysłowe?
3.  Jakie części wyróżnia się w instalacjach przemysłowych?
4.  Jakie rodzaje przewodów stosuje się do wykonywania instalacji przemysłowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5.  Jakie sposoby układania przewodów stosuje się w instalacjach przemysłowych?
6.  Jakie rodzaje rozdzielnic występują w instalacjach przemysłowych?
7.  Jakie właściwości posiadają różne instalacje przemysłowe?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Narysuj uproszczony schemat fragmentu przemysłowej sieci promieniowej dwustopniowej

(400 V, 50 Hz) oraz rozdzielnic zasilających:

−

instalację oświetleniową o mocy 4,0 kW,

−

dwa silniki trójfazowe o mocy po 3,5 kW,

−

piec elektryczny o mocy 10 kW.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić kryteria przyłączenia odbiorników do poszczególnych rozdzielnic,
2)  określić rodzaje zabezpieczeń zastosowanych w poszczególnych odcinkach instalacji,
3)  narysować schemat sieci,
4)  uzasadnić podjęte decyzje.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kalkulator,

−

papier,

−

ołówek,

−

linijka.

Ćwiczenie 2

Wykonaj fragment instalacji elektrycznej w korytkach według planu instalacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać zestawienie materiałów na podstawie planu instalacji,
2) dobrać korytka w zależności od liczby żył i ich przekroju na podstawie danych

katalogowych producenta korytek,

3)  wytyczyć trasy korytek i rozplanować rozmieszczenie wsporników,
4)  zamocować wsporniki,
5)  zamocować korytka i łączniki na trasie poziomej oraz pionowej,
6)  ułożyć przewody w korytkach,
7)  przymocować przewody a w szczególności w korytkach biegnących pionowo,
8)  sprawdzić prawidłowość połączeń,
9)  dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanej instalacji.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan instalacji elektrycznej,

−

stanowisko do wykonywania instalacji,

−

katalog korytek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

katalog osprzętu instalacyjnego,

−

katalog przewodów instalacyjnych,

−

osprzęt instalacyjny,

−

zestaw narzędzi,

−

taśma miernicza,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, papier do pisania, inne przybory kreślarskie

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić zadania instalacji przemysłowej?



2) wymienić rodzaje odbiorników zasilanych z sieci przemysłowych niskiego

napięcia?



3) wymienić części instalacji przemysłowej?



4) narysować schemat instalacji przemysłowej z rozdzielnicą?



5) dobrać sposób ułożenia przewodów do konkretnej sytuacji?



6) ustalić przyczyny występowania zakłóceń w sieci przemysłowej?



7) rozdzielić odbiorniki między poszczególne obwody?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Eksploatacja i konserwacja instalacji elektrycznych

4.4.1. Materiał nauczania

Eksploatacja instalacji elektrycznych

Obowiązująca ustawa „Prawo Energet yczne” wymaga prowadzenia eksploatacji

instalacji elektrycznych w sposób zapewniający niezawodność działania, właściwe
wykorzystanie i bezpieczeństwo obsługi urządzeń, racjonalne użytkowanie energii oraz
spełnienie wymagań ochrony środowiska. Konieczne jest przestrzeganie instrukcji eksploatacji
instalacji elektrycznych zawierających:

−

dane znamionowe instalacji, schematy układów połączeń, warunki techniczne eksploatacji,

−

zasady uruchomienia i wyłączenia instalacji i urządzeń w warunkach normalnej
eksploatacji,

−

zasady postępowania w sytuacjach awaryjnych,

−

wymagania dotyczące konserwacji,

−

terminy i zakres pomiarów sprawdzających,

−

wymagania dotyczące bezpieczeństwa (porażeniowego, pożarowego, wybuchowego itp.).
Do czynności eksploatacyjnych zalicza się:

−

oględziny,

−

przeglądy,

−

badania i pomiary odbiorcze,

−

badania eksploatacyjne okresowe.
Terminy oględzin, przeglądów i badań okresowych powinny wynikać z instrukcji

eksploatacyjnych.  Zgodnie  z  obowiązującymi przepisami  okresy między  oględzinami instalacji
nie  powinny  być  dłuższe  niż  5  lat  w  budownictwie  mieszkaniowym  i  3  lata  dla  pozostałych
instalacji.  Istnieją  wyjątki,  dla  których  okresy  sprawdzeń  i  prób  instalacji  są  skrócone  do  12
miesięcy,  na przykład  obiekty  komunalne,  place  budowy,  miejsca,  w  których  używany  jest
sprzęt  przenośny.  Odpowiedzialność  za  przeprowadzenie  sprawdzeń  i  prób  spoczywa  na
właścicielu budynku.

Oględziny instalacji mają charakter profilaktyczny. Wykonywane są okresowo w celu

oceny stanu technicznego instalacji. Oględziny instalacji obejmują sprawdzenie zgodności
wykonanej instalacji z wymaganiami odpowiednich przepisów. Podczas oględzin należy
sprawdzić:

−

stan zabezpieczeń nadprądowych,

−

umocowanie i stan łączników, gniazd wtyczkowych, tablic rozdzielczych, zacisków,

−

stan oplombowania liczników,

−

stan zabezpieczeń przedlicznikowych.
Kontrole stanu instalacji mają charakter profilaktyczny i mogą zapobiegać

niespodziewanym zdarzeniom. Kontrole powinny obejmować:

−

oględziny instalacji,

−

pomiar rezystancji izolacji,

−

badanie stanu dodatkowej ochrony przeciwporażeniowej poprzez oględziny i pomiary
w tym, działania wyłączników różnicowoprądowych,

−

stanu widocznych części przewodów, izolatorów i ich mocowania,

−

dławików w miejscach wprowadzenia przewodów do puszek, skrzynek instalacyjnych,
odbiorników,

−

osłon przewodów przed uszkodzeniami mechanicznymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

prawidłowości użytych zabezpieczeń przeciążeniowych i zwarciowych,
Przeglądy instalacji wynikają z przeprowadzonych oględzin i powinny obejmować:

−

szczegółowe oględziny w podanym zakresie,

−

sprawdzenie ciągłości przewodów ochronnych,

−

konserwację i naprawę,

−

pomiary wynikające z instrukcji eksploatacyjnych.

UWAGA:

W budynkach użyteczności publicznej, w których przebywa duża liczba osób (powyżej

50), okresy między badaniami nie mogą przekraczać jednego roku.

Prace kontrolno-pomiarowe mogą wykonywać jedynie osoby z uprawnieniami

eksploatacyjnymi potwierdzonymi zaświadczeniem kwalifikacyjnym E.

Konserwacja i naprawa instalacji elektrycznych

Celem konserwacji i naprawy instalacji elektrycznych jest utrzymanie sprawności działania

instalacji.  Konserwacja  ma  charakter  profilaktyczny.  Zapobiega  wystąpieniu  uszkodzeń  na
skutek  pogorszenia  właściwości  instalacji.  Szczególnej  uwagi  wymagają  stare  instalacje
wykonywane  przewodami  aluminiowymi.  Powierzchnia  żył  aluminiowych  łatwo  się  utlenia
(szczególnie  przy  przegrzaniu),  co  pogarsza  jakość  połączenia  i  powoduje  nagrzewanie
przewodów.  Przykręcone  w zaciskach  śrubowych  końcówki  przewodów  aluminiowych
„płyną”  przy  zbyt  dużym  docisku  i przewód  ulega  obluzowaniu,  a w następstwie  również
przegrzaniu. Podczas oględzin instalacji sprawdza się jej zgodność z wymaganiami stawianymi
przez  przepisy.  W  instalacjach  mieszkaniowych  oraz  instalacjach  w  budynkach  użyteczności
publicznej czynności konserwacyjne obejmują najczęściej:

−

ocenę prawidłowości działania oświetlenia,

−

wymianę niesprawnych elementów instalacji oświetleniowych,

−

czyszczenie opraw oświetleniowych,

−

ocenę prawidłowości działania obwodów gniazd wtyczkowych,

−

wymianę gniazd wtyczkowych,

−

sprawdzenie i poprawienie jakości połączeń w zaciskach puszek instalacyjnych, łączników

instalacyjnych, gniazd wtyczkowych, opraw oświetleniowych,

−

kontrolę działania wyłączników różnicowoprądowych,

−

wymianę lub czyszczenie urządzeń zabezpieczających w tablicach rozdzielczych,

−

sprawdzenie trwałości mocowania łączników, gniazd instalacyjnych, rurek, listew

instalacyjnych, pokryw rozdzielnic itp.

Diagnozowanie prostych uszkodzeń instalacji elektrycznych

Osoby zajmujące się konserwacją i naprawą instalacji elektrycznych powinny umieć,

na podstawie  objawów  i  prostych  czynności  sprawdzających,  wykryć  i  usunąć  usterkę
w instalacji. W tym celu muszą umieć analizować działanie instalacji oraz dokonywać prostych
czynności  sprawdzających.  Podstawowym  narzędziem  pomocnym  przy  ustalaniu  stanu
instalacji  jest  tzw.  próbnik  neonowy,  który  wskazuje  obecność  napięcia  w  wybranych
miejscach  instalacji.  Przydatnym  urządzeniem  jest  detektor  tras  przewodów,  pozwalający  na
wykrycie  przewodów  zamurowanych  w ścianach.  Może  on  być  wyposażony  we  wskaźnik
zwarcia lub przerwy przewodu ułożonego pod tynkiem, co znacznie ułatwia lokalizację miejsca
uszkodzenia.

Diagnozując uszkodzenie instalacji należy kierować się prawdopodobieństwem

uszkodzenia poszczególnych elementów instalacji. W układach oświetleniowych najczęściej
uszkodzeniom ulega źródło światła. W tradycyjnych oprawach świetlówkowych często

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uszkodzony zostaje zapłonnik. Dopiero po wykluczeniu tych możliwości należy przeprowadzić
analizę obwodu kolejno wykluczając inne przyczyny.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  W jaki sposób należy prowadzić eksploatację instalacji elektrycznych?
2.  W jakim celu sporządzane są instrukcje eksploatacyjne instalacji?
3.  Co powinny zawierać instrukcje eksploatacyjne?
4.  W jakim celu prowadzi się oględziny instalacji?
5.  Jaki jest maksymalny odstęp czasu między kolejnymi oględzinami instalacji?
6.  Na czym polegają oględziny instalacji?
7.  Na czym polegają przeglądy instalacji?
8.  Jaki jest cel konserwacji i naprawy instalacji elektrycznych?
9.  Jakie czynności zalicza się do konserwacji i naprawy instalacji elektrycznych?

10. Jakich przyrządów użyjesz w celu zdiagnozowania uszkodzeń instalacji?
11. Jakie elementy instalacji oświetleniowej najczęściej ulegają uszkodzeniom?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zlokalizuj i napraw uszkodzenie układu instalacji oświetleniowej na makiecie zasilanej

napięciem 24 V.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dokonać analizy objawów uszkodzenia,
2)  przygotować algorytm postępowania,
3)  zdiagnozować rodzaj i miejsce uszkodzenia,
4)  dokonać naprawy,
5)  zaprezentować poprawne działanie instalacji,
6)  dokonać oceny poprawności wykonanych prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

makieta instalacji oświetleniowej mieszkaniowej zasilanej napięciem 24 V,

−

wskaźnik napięcia, miernik uniwersalny,

−

komplet wkrętaków,

−

szczypce uniwersalne,

−

szczypce boczne,

−

ściągacz izolacji lub nóż monterski,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, inne przybory kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zaproponuj algorytm wykrycia i naprawy uszkodzenia w pomieszczeniu, w którym nie

można włączyć światła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić możliwe przyczyny niesprawności oświetlenia,
2)  ustalić kolejność postępowania w celu wykrycia i naprawy uszkodzenia,
3)  przedstawić algorytm postępowania w formie graficznej,
4)  dokonać  niezbędnych  sprawdzeń  przy  pomocy  przyrządów  w  celu  wykrycia  miejsca

i przyczyny uszkodzenia,

5)  dokonaj naprawy instalacji,
6)  sprawdzić prawidłowość działania oświetlenia po usunięciu uszkodzenia,
7)  dokonać oceny poprawności wykonanych prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan instalacji elektrycznej,

−

przyrządy kontrolne i pomiarowe,

−

komplet wkrętaków,

−

szczypce uniwersalne,

−

szczypce boczne,

−

ściągacz izolacji lub nóż monterski,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, inne przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 3

Wykonaj zestawienie objawów i przyczyn uszkodzenia, które mogą wystąpić w instalacji

oświetleniowej w sali lekcyjnej. Instalacja zawiera 12 opraw ze świetlówkami 2×40 W
w każdej oprawie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać możliwe objawy uszkodzeń oświetlenia złożonego ze świetlówek,
2) wykonać na arkuszu do prezentacji (lub na komputerze) projekt zestawienia uszkodzeń

instalacji oświetleniowej, uwzględniając różne układy zasilania świetlówek,

3)  przeanalizować układy połączeń świetlówek pod kątem możliwych uszkodzeń,
4)  wypełnić przygotowane zestawienie,
5)  dokonać oceny poprawności wykonanych prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

schematy układów połączeń świetlówek,

−

zeszyt do ćwiczeń,

−

ołówek, linijka, inne przybory kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Przeprowadź konserwację wskazanej instalacji wykonanej na makiecie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zidentyfikować elementy instalacji według dokumentacji technicznej,
2)  sprawdzić prawidłowość działania poszczególnych obwodów,
3)  dokonać oględzin instalacji,
4)  sprawdzić jakość umocowania przewodów w zaciskach gniazd, łączników i puszek,
5)  porównać dane znamionowe zabezpieczeń z podanymi w dokumentacji,
6)  przeprowadzić test działania wyłączników różnicowoprądowych,
7)  przeprowadzić prace konserwacyjne,
8)  zaprezentować poprawne działanie instalacji,
9)  dokonać oceny poprawności wykonanych prac.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

model lub fragment rzeczywistej instalacji mieszkaniowej lub przemysłowej z tablicą
rozdzielczą, licznikiem energii elektrycznej, obwodami oświetleniowymi, grzewczymi
i gniazdami wtykowymi,

−

plan instalacji elektrycznej,

−

wybrany osprzęt instalacji: świetlówki, dławiki do osprzętu, podstawy bezpiecznikowe,
wkładki topikowe, zapłonniki, łączniki oświetleniowe,

−

wskaźnik napięcia,

−

miernik uniwersalny,

−

komplet narzędzi.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wyjaśnić cel przeprowadzania czynności eksploatacyjnych?



2) wymienić, co powinny zawierać instrukcje eksploatacyjne?



3) wymienić czynności wchodzące w zakres eksploatacji instalacji

elektrycznych?



4) określić terminy oględzin, przeglądów i badań instalacji?



5) wymienić czynności wykonywane podczas oględzin instalacji?



6) wymienić czynności wykonywane podczas przeglądów instalacji?



7) wyjaśnić zakres i cel konserwacji instalacji elektrycznych?



8) wymienić najczęstsze uszkodzenia instalacji oświetleniowych?



9) przeprowadzić diagnozowanie uszkodzenia instalacji oświetleniowych?



10) naprawić uszkodzenie w instalacji oświetleniowej?



11) naprawić uszkodzenie oprawy świetlówkowej?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj dokładnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Odpowiedzi udzielaj wyłącznie na karcie odpowiedzi.
4.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
5.  Test zawiera 20 zadań.
6.  Do każdego zadania podane są trzy odpowiedzi, z których tylko jedna jest prawidłowa.
7.  Zaznacz  prawidłową  według  Ciebie  odpowiedź,  wstawiając  literę  X  w  odpowiednim

miejscu na karcie odpowiedzi.

8. W przypadku pomyłki zaznacz błędną odpowiedź kółkiem, a następnie literą X zaznacz

odpowiedź prawidłową.

9. Za każde poprawne rozwiązanie zadania otrzymujesz jeden punkt.

10. Za udzielenie błędnej odpowiedzi, jej brak lub zakreślenie więcej niż jednej odpowiedzi –

otrzymujesz zero punktów.

11. Uważnie czytaj treść zadań i proponowane warianty odpowiedzi.
12. Nie odpowiadaj bez zastanowienia, jeśli któreś z zadań sprawi Ci trudność – przejdź

do następnego. Do zadań, na które nie udzieliłeś odpowiedzi, możesz wrócić później.

13. Pamiętaj, że odpowiedzi masz udzielać samodzielnie.
14. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Trasowanie jest to:

a)  układanie instalacji,
b)  wyznaczanie miejsca przebiegu instalacji na ścianie budynku,
c)  wyznaczanie miejsca przebiegu instalacji na planie budynku.

2. Przedstawiony znak na rysunku to symbol:

a)  łącznika świecznikowego,
b)  łącznika schodowego,
c)  łącznika krzyżowego.

3. Gniazda wtyczkowe w budynkach mieszkalnych mocujemy na wysokości:

a) bezpośrednio nad listwą podłogową lub na wysokości 30 cm lub 85 cm, a tylko

w łazienkach na wysokości 120 cm,

b) bezpośrednio nad listwą podłogową lub na wysokości 30 cm lub 85 cm we wszystkich

pomieszczeniach,

c) 30 cm lub 120 cm we wszystkich pomieszczeniach.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Łączniki w budynkach mieszkalnych mocujemy na wysokości:

a) 1,4 m wewnątrz wszystkich pomieszczeń,
b) 1,4 m wewnątrz wszystkich pomieszczeń poza łazienkami i WC, w których nie wolno

instalować łączników,

c) 1,2 m wewnątrz wszystkich pomieszczeń poza łazienkami i WC, w których nie wolno

instalować łączników.

5. Uchwyty do przewodów kabelkowych umieszczamy w odstępach:

a)  w poziomie 50 cm i 50 cm w pionie,
b)  w poziomie 50 cm i 30 cm w pionie,
c)  w poziomie 30 cm i 50 cm w pionie.

6. W budynkach mieszkalnych najczęściej stosuje się sposób łączenia przewodów

elektroenergetycznych:
a)  spawanie,
b)  skręcanie,
c)  zaciski śrubowe.

7. Rurki układa się ze spadkiem wynoszącym:

a)  2% w kierunku do puszek dostępnych do kontroli,
b)  2% w kierunku od puszek dostępnych do kontroli,
c)  nie stosuje się spadku.

8. Łączenie na stałe za pomocą splatania stosowane jest w:

a)  liniach napowietrznych,
b)  instalacjach budownictwa ogólnego,
c)  można stosować w każdej instalacji.

9. Przewody aluminiowe łączymy za pomocą:

a)  złączki skrętnej,
b)  skręcania,
c)  zacisków mocno sprężynujących.

10. Przewody miedziane lutujemy w przypadku:

a)  gdy nie jest dozwolone łączenie mechaniczne za pomocą śrub i zacisków,
b)  w każdym możliwym przypadku,
c)  nie wolno stosować lutowania przewodów.

11. Podkładki kupalowe zakładamy przy połączeniu między sobą przewodów:

a)  miedzianego z miedzianym,
b)  aluminiowego z aluminiowym,
c)  miedzianego z aluminiowym.

12. Instalacje w rurkach winidurowych typu lekkiego stosuje się:

a)  na zewnątrz pomieszczeń,
b)  w miejscach narażenia instalacji na uszkodzenia mechaniczne,
c)  w instalacjach podtynkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Instalacje w rurkach stalowych stosuje się w:

a)  pomieszczeniach o wyziewach żrących,
b)  miejscach narażenia instalacji na uszkodzenia mechaniczne,
c)  instalacjach podtynkowych.

14. Instalacje w pomieszczeniach niebezpiecznych pod względem wybuchowym powinny

wykonane być przewodami:
a)  wtynkowymi,
b)  kabelkowymi,
c)  szynowymi.

15. Prawidłowa kolejność robót przy wykonywaniu instalacji to:

a)  → układanie rurek → łączenie przewodów → trasowanie,
b)  → kucie rowków → układanie rurek → osadzanie puszek, półfajek, kotew i haków,
c)  → montaż odbiorników → montaż rur → zapoznanie się z dokumentacją instalacji.

16. Spadek przy układaniu rurek stosowany jest ze względu na:

a)  łatwiejsze ciąganie przewodów,
b)  spowodowanie spływu wody do puszek,
c)  możliwość łatwego czyszczenia rur przed wciągnięciem przewodów.

17. Główne zalety instalacji w korytkach blaszanych to:

a)  możliwość stosowania w pomieszczeniach o wyziewach żrących,
b)  możliwość stosowania w pomieszczeniach budownictwa ogólnego,
c)  szybkość montażu, duża niezawodność.

18. Podłączenie przewodu neutralnego do gniazda z bolcem ochronnym powinno odbywać się

w kolejności:
a)  bolec ochronny, zacisk gniazda,
b)  zacisk gniazda, bolec ochronny,
c)  kolejność nie ma znaczenia.

19. Stworzenie zagrożenia może spowodować przerwanie się w WLZ przewodu:

a)  fazowego,
b)  neutralnego,
c)  zagrożenie nie wystąpi.

20. Poprawny fragment ciągu znormalizowanych występujących po sobie przekrojów

przewodów wyrażony w mm

to ciąg:

a)  0,5; 0,75; 1,0; 1,5; 2,5; 4, 8; 10; 16,
b)  25; 35; 50; 70; 90; 120; 150; 185,
c)  240; 300; 400; 500; 525; 625; 800; 1000.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię

nazwisko

............................................................................................................................

Wykonywanie instalacji elektrycznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: