Zwiedzanie - Trasa I

TRASA: Skrzyżowanie ul. Krupówki, Nowotarskiej i Kościeliskiej - ul. Skibówki - ul. Krzeptówki - Droga Pod reglami -

ul. Strążyska - ul. Kasprusie - ul. Kościeliska.

Zaczynamy na najbardziej zatłoczonym skrzyżowaniu w Zakopanem - skrzyżowaniu ulic: Krupówki, Nowotarskiej i
Kościeliskiej - i kierujemy się na zachód, ulicą Kościeliską. Po minięciu skrzyżowania z ulicą Kasprusie dochodzimy do
Starego Kościoła. Ten niepozorny kościółek to kościół Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Klemensa. Był on pierwszym
zakopiańskim kościołem parafialnym. Powstał w latach 1847-51 z pomocą i pod czujnym okiem pierwszego
zakopiańskiego proboszcza - ks. Józefa Stolarczyka. Mimo wielu rozbudowom, remontom i zmianom, które "przeżył"
kościół, jego wystrój zachował swój dawny charakter dzięki starym ludowym obrazom i świątkom, znajdującym się na
ścianach bocznych oraz na balkonie chóru. Są tu także współczesne elementy - stylowe Stacje Męki Pańskiej malowane
przez Ewelinę Pęksową.

Za kościółkiem "na brzyzku" skrył się zabytkowy cmentarz. Powstał on w latach pięćdziesiątych XIX wieku na gruncie
ofiarowanym na ten cel przez Jana Pęksę. Do 1908 roku był to jedyny cmentarz w Zakopanem. W latach
międzywojennych stało się zwyczajem, że na "Pęksowym Brzyzku" - poza osobami, które miały tu wcześniejsze
grobowce rodzinne -chowano tu ludzi zasłużonych dla polskiej kultury i nauki; górali z urodzenia i górali z wyboru.
Stąd, wśród blisko 250-ciu grobów znajdujących się na starym cmentarzu, kilkadziesiąt to mogiły z nazwiskami, na
które często można się natknąć przy zagłębianiu się w historię Tatr i Zakopanego. Spoczywają tu m.in.: propagator tatr
i Zakopanego dr Tytus Chałubiński, wspomniany wyżej ks. Józef Stolarczyk, gawędziarz i muzyk Jan Krzeptowski Sabała,
twórca "stylu zakopiańskiego" Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Kornel Makuszyński, Władysław
orkan. Są tu też symboliczne groby Bronisława Czecha, Stanisława Ignacego Witkiewicza i Mariusza Zaruskiego.
Najpiękniej chyba te drewniane dzieła sztuki wyglądają jesienią, kiedy słońce oświetla nagrobki przykryte opadłymi,
kolorowymi liśćmi.

Na drodze między cmentarzem a Starym Kościołem natrafiamy na kamienna kapliczkę wybudowaną przez Pawła
Gąsienicę przed rokiem 1810. Jest to najstarszy obiekt sakralny w Zakopanem. Kaplica Gąsieniców (pod wezwaniem
św. Andrzeja i Benedykta), po okresie międzywojennym, kiedy to pełniła funkcję magazynu siana, została
odremontowana i stała się jedną z nielicznych pamiątek "przedstolarczykowego" Zakopanego. Wracamy na ul.
Kościeliską. Kierując się dalej w kierunku Krzeptówek po prawej stronie mijamy rodzinny dom Wnuków - pierwszy w
Zakopanem góralski dom piętrowy. Do 1937 roku mieściła się tu słynna kawiarnia "U Wnuka"

Docieramy do Willi "Koliba" (położonej nieco w dole, nad potokiem), obecnie siedziby Muzeum Stylu Zakopiańskiego.
Zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza, zbudowana w latach 1892-1893, przedstawiała wzór stylu
zakopiańskiego zanim stanął "Dom pod Jedlami". Jak to bywało chyba ze wszystkimi budynkami w Zakopanem i ten
przez dziesiątki lat pełnił różne funkcje (siedziba Hitlerjugend, Dom Dziecka) i został nieco sponiewierany przez jego
zmieniających się właścicieli (począwszy od pierwszego właściciela Natowskiego, który dobudował zachodnie skrzydło
budynku, co zupełnie zmieniło jego proporcje i zasady stylu założone przez Witkiewicza). W środku, w kilku pokojach,
oczy cieszą wnętrza willi z mnóstwem góralskich "drobiazgów": oryginalna kolekcja góralskich narzędzi, instrumenty
muzyczne, elementy ozdobne, serwisy z elementami stylu zakopiańskiego. Zachował się tu także oryginalny sosręb

rzeźbiony przez Wojciecha Brzegę.

MUZEUM CZYNNE:

•

- środa-sobota: 9:00-16:00

•

- niedziela: 9:00-15:00

•

- poniedziałek-wtorek: nieczynne

Kierujemy się dalej w tą samą stronę ulicą Kościeliską i wchodzimy w najciekawszą, zabytkową jej część. Po obu
stronach ulicy mijamy stu-, stupięćdziesięcioletnie chałupy, budowane zgodnie z ustalonym zwyczajem: zawsze
rontem na południe, osłonięte od zachodnich wiatrów zabudowaniami gospodarczymi, przykryte spadzistymi dachami.

Ok. 400 metrów za Willą "Koliba" mijamy znacznie różniącą się od otaczających ją domostw bogactwem zdobień
szczegółów konstrukcyjnych Willę "Cichą". Powstała ona w roku 1880, rozbudowana została w latach 30-tych XX wieku
przez jej gospodarza - nauczyciela, malarza, ucznia Matejki - Karola Kłosowskiego. Obecnie mieści pracownię malarza
Bronisława Kłosowskiego.

Zbaczamy nieco z ul. Kościeliskiej w prawo, na Drogę do Rojów. Tam pod nr 6 można obejrzeć chatę Gąsieniców-
Sobczaków z roku 1830. Obecnie mieści się tam Muzeum Harcerskie im. Olgi i Andrzeja Małkowskich.

MUZEUM CZYNNE:

•

- piątek: 16:00-18:00

•

- sobota-niedziela: 10:00-16:00

•

- pozostałe dni do ustalenia. Wstęp wolny.

Wracamy z powrotem na ul. Kościeliską. Teraz czeka nas około kilometrowy spacerek aż do okazałego Sanktuarium M.
B. Fatimskiej na Krzeptówkach. Sanktuarium to jest wotum dziękczynnym za uratowanie życia papieża Jana Pawła II w
zamachu na Placu św. Piotra w Rzymie. Jego budowa rozpoczęła się w 1987 roku, a 6 czerwca 1997 roku zostało
konsekrowane przez Jana Pawła II. Bogaty wystrój wnętrz jest dziełem góralskich snycerzy, pracujących pod
kierunkiem proboszcza, ks. Mirosława Drozdka, kustosza sanktuarium, który również zaplanował otoczenie kościoła.
Przed wyjściem z kościoła dech w piersiach zapiera widok Giewontu wyglądającego zza szeroko otwartych drzwi
wejściowych. Na placu przed kościołem znajduje się pomnik Jana Pawła II.

Kierując się dalej ulicą Krzeptówki po przejściu ok. 500 metrów opuszczamy główną drogę skręcając w lewo,
przekraczamy Krzeptowski Potok, mijamy wąską drogą kilka domków i docieramy do Chaty Sabały. Jest to drewniany
budynek z XVIII wieku, w najstarszym typie budownictwa góralskiego. Mieszkał tu legendarny gawędziarz i grajek
góralski Jan Krzeptowski Sabała. Sama chata to 2 izby i skromne obejście gospodarskie.

Teraz, idąc polną drogą, docieramy do Drogi Pod Reglami i kierujemy się na wschód. Przed nami kilkanaście minut
odpoczynku od miejskiego zgiełku i spacerek na granicy lasu reglowego :).

Skręcamy w ulicę Strążyską, która po pewnym czasie przechodzi w ulicę Kasprusie. Tu pod numerem 27, wśród dużego
ogrodu, stoi Willa "Czerwony Dwór". Ten piękny budynek został zaprojektowany i wybudowany w 1902 roku przez
Wojciecha Roja według wzorów Witkiewiczowskich. Jest to typowy przykład niewielkiej, stylowej willi, w której
utrzymano zarówno proporcje stylu zakopiańskiego, jak i bogatą Witkiewiczowską ornamentykę, zarówno z zewnątrz
jak i wewnątrz budynku. Willa początkowo nosiła nazwę "Władysławka". Nazwa "Czerwony Dwór" zaistniała w 1907
roku, kiedy to kolejna właścicielka, Irena z Łukowskich Goszczyńska, pokryła dach czerwoną blachą. Mieszkali i gościli
tu m.in. Artur Rubinstein, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Stefan Żeromski z synem Adamem, Zofia
Nałkowska, Rafał Malczewski.

Dalej natrafiamy na ostatni punkt wycieczki - Willę "Atma", której mieści się Muzeum Szymanowskiego. Dochodzi się
do niej ścieżką zbiegającą z ul. Kasprusie. Wybudowana została w 1905 roku. Nazwa "Atma" wywodzi się z sanskrytu i
znaczy "dusza". Nadano ją w 1926 roku po przebudowie domu i dobudowaniu piętra. 24 października 1930 roku na 6
lat zamieszkał tu Karol Szymanowski. Dom Szymanowskiego, po wieloletnich perypetiach, otwarty został 6 marca 1976
roku jako oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Przy remoncie pozostawiono układ pomieszczeń niemal

identyczny z tym, jaki był za czasów Szymanowskiego. Do dyspozycji zwiedzających są 4 pokoje pełne pamiątek po
kompozytorze i związanych z jego życiem.

MUZEUM CZYNNE:

•

- poniedziałek-wtorek: nieczynne

•

- środa-niedziela: 10:00-15:30

Wracając na ulicę Kasprusie i kierując się nią na północ docieramy do miejsca, skąd zaczęliśmy naszą pełną wrażeń
wycieczkę :).

Bibliografia:

•

Plan Miasta Zakopane; PPWK S.A., "Copernicus"; 2001

•

Plan Miasta Zakopane; Wydawnictwo Kartograficzne DAUNPOL Sp. Z o.o.; 2003

•

"Tatry, Zakopane. Przewodnik" - Sylwia Sądowska, Piotr Sądowski; Wydawnictwo Literat; 2003

•

"Zakopane. Spacery i wycieczki" - Ksenia Szczepanik-Ładygin; Oficyna Wydawnicza "Rewasz"; 2004

•

"Zakopane. Przewodnik historyczny" - Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart; Wydawnictwo PTTK "Kraj"; 1989

Zwiedzanie - Trasa II

TRASA: ul. Krupówki (przy Kościele Najświętszej Rodziny) - ul. Zamoyskiego - ul. Chałubińskiego - Rondo Kuźnickie -

Al. Przewodników Tatrzańskich - Droga Brata Alberta

Spacer zaczynamy na Krupówkach od zwiedzenia kościoła Najświętszej Rodziny. Budowa Kościoła, która rozpoczęła się
za czasów ks. Stolarczyka w 1877 r., zakończona została już po jego śmierci, w 1896 r. za "panowania" ks. Kazimierza
Kaszelewskiego. Kościół zbudowany jest w stylu neoromańskim. Do jego budowy częściowo zostały użyte kamienie z
rozbiórki kuźnickich budynków przemysłowych. Autorem ołtarza głównego, powstałego w 1903 r., jest krakowski
rzeźbiarz Kazimierz Wakulski. Wcześniej powstały kaplice boczne: w 1896 r. Matki Boskiej Różańcowej (w lewej
nawie), Najświętszego Serca Jezusowego (w prawej nawie) i w 1899 r. kaplica Jana Chrzciciela (w północnej części
kościoła). Kaplica św. Jana Chrzciciela, podobnie jak ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, zaprojektowana została
całkowicie przez Stanisława Witkiewicza w stylu Zakopiańskim. Jest ona zaliczana do najcenniejszych zabytków
Zakopanego. Witkiewicz namalował do ołtarza w tej kaplicy obraz olejny, przedstawiający św. Jana Chrzciciela na tle
Czarnego Stawu Gąsienicowego. święty ma rysy autora obrazu, co swego czasu wywołało w Zakopanem skandal.

Swego rodzaju ciekawostką jest zegar umieszczony w 1899 r. na wieży kościelnej. Do roku 1908 pokazywał lokalny czas
astronomiczny, czyli o 20 minut wcześniejszy niż zegary w centrum kraju, co było sporym problemem dla przyjezdnych,
nie wiedzących która tak naprawdę jest godzina i wg jakiego czasu urzędują zakopiańskie instytucje.
Wychodząc z kościoła warto zwrócić uwagę na największą w Zakopanem hodowlę cisów położoną w ogrodzie
nieopodal plebanii.
Po zwiedzeniu kościoła udajemy się w górę Krupówek, po ok. 100m. skręcamy w prawo w ul. Zborowskiego, która
przez mostek na Foluszowym Potoku prowadzi do gmachu Muzeum Tatrzańskiego im. dr. Tytusa Chałubińskiego.
Właściwe Muzeum Tatrzańskie powstało w 1888 r. z inicjatywy zafascynowanego osobą Chałubińskiego
warszawskiego przemysłowca Adolfa Scholtze i grona najbliższych przyjaciół wielkiego lekarza-społecznika. Muzeum
Tatrzańskie było pierwszym na ziemiach polskich muzeum regionalnym. Początkowo mieściło się ono w prywatnym
domu Jana Krzeptowskiego na Krupówkach, lecz po czterech latach zbiory przeniesione zostały do drewnianego
budynku na parceli podarowanej przez dzieci Chałubińskiego, położonej u zbiegu dzisiejszych ulic Chałubińskiego i
Zamoyskiego. W skład pierwszej ekspozycji weszły wypchane ptaki i ssaki zakupione od leśniczego Kocyana z Zuberzca,
płaskorzeźba Tatr - dzieło Wolgnera z Łobzowa, kolekcja minerałów, mchów i zielnik przekazany przez rodzinę
Chałubińskich oraz niewielkie zbiory etnograficzne prywatnych ofiarodawców. Otwarcie muzeum nastąpiło w lipcu
1889 r. W listopadzie tegoż roku zmarł Tytus Chałubiński a muzeum przyjęło jego imię.
Obecny, murowany budynek według projektu Stanisława Witkiewicza przy ul. Krupówki 10, został zbudowany w l1920
r. i otwarty w 1922 r. W nowym budynku kustoszem muzeum został Juliusz Zborowski. On to nieprzerwanie przez 43
lata tworzył atmosferę i legendę tej placówki. W okresie okupacji Niemcy nie zniszczyli zbiorów Muzeum i pozwolili
Zborowskiemu prowadzić dalej działalność. Może uchroniła placówkę aura szacunku, jakim otaczali ją "popierani"
oficjalnie górale, a może tradycyjna góralska swastyka zdobiąca fronton budynku (zatynkowana już po wojnie)... W
1950 r. placówka ta, utrzymywana dotychczas głównie przez społeczne Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego, została
upaństwowiona i otrzymała stałe dotacje państwowe.
Do dyspozycji zwiedzających oddane są:

•

- hall i parter z działem etnograficznym, historią Zakopanego i ludzi z nim związanych. Pokazane jest tu
wnętrze chaty góralskiej z XIX w., sprzęt pasterski, okazy dawnej sztuki ludowej oraz ubiory góralskie z
Podhala, Orawy, Spisza i Pienin.

•

- piętro ze zbiorami przyrodniczymi ukazującymi florę, faunę i budowę geologiczną Tatr.

OTWARTE:

•

wtorek - sobota: 9:00-17:00

•

niedziela: 9:00-15:00

WSTĘP:

•

bilet normalny - 4,28 zł.

•

bilet ulgowy - 3,21 zł.

Za budynkami Muzeum Tatrzańskiego znajduje się Górski Ogród Botaniczny im. Mariana Raciborskiego, pod opieką
Zakładu Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Spełnia on rolę dydaktyczną, zapoznając zwiedzających
z rozwojem roślin w zależności od podłoża, klimatu i wysokości, a także naukową i praktyczną, jako "bank genów"
tatrzańskiej flory. Na obszarze ok. 3000 m2 rośnie tu ponad 600 gatunków roślin tatrzańskich. Dzięki zachowaniu
zbliżonych do naturalnych warunków glebowych, reprezentują one wszystkie piętra roślinności tatrzańskiej.
OTWARTE:

•

Część dydaktyczna: maj - wrzesień: poniedziałek- piątek w godz. 9:00-15:00

•

Część naukowa: Udostępniana wyłącznie po uprzednim uzgodnieniu terminu zwiedzania

W sąsiedztwie Muzeum Tatrzańskiego, przy ul. Krupówki 12, stoi zbudowany w 1903 r. Dworzec Tatrzański. Do 1985 r.
w jego gmachu siedzibę miała Grupa Tatrzańska GOPR. Pierwszy, drewniany Dworzec tatrzański był zakopiańskim
ośrodkiem kultury i rozrywki. Przez czytelnię, salę balową i restaurację w ciągu wielu lat przewinęło się wiele sław, z
Modrzejewską, Paderewskim, Sienkiewiczem i Rafałem Malczewskim na czele. Po pożarze w 1900 r. Dworzec
Tatrzański został odbudowany i obecnie zajmowany jest przez zakopiański oddział PTTK a część pomieszczeń pełni
funkcje komercyjne.

Spacer kontynuujemy w górę ul. Krupówki. W górnej części Krupówek swą oryginalną architekturą zwraca uwagę 3-
kondygnacyjna drewniana willa "Poraj" (ul. Krupówki 50). Zbudowana została w 1887 r. przez Fryderyka Kallaya w
stylu szwajcarskim. Do lat 40-tych XX wieku miała charakter hotelowy, po II wojnie światowej pensjonat zamieniono
na mieszkania kwaterunkowe. Obecnie znajduje się tam restauracja, a na parterze ma siedzibę kilka sklepów i firm
usługowych. Willa "Poraj" miała także swoje "pięć minut" na planie filmu Andrzeja Wajdy "Człowiek z marmuru".

Wchodzimy na ul. Zamoyskiego. Tam, pod numerem 28, stoi dom "Sienkiewiczówka". W jego najstarszej części,
położonej najbliżej ulicy, w latach 1891-96 zatrzymywał się Henryk Sienkiewicz. Tu powstały obszerne fragmenty "Quo
Vadis" i "Pana Wołodyjowskiego".
Nieco dalej, pod numerem 32, stoi willa "Jadwiniówka" zbudowana w 1886 r. w stylu tyrolskim przez Wojciecha Roja
dla córki Tytusa Chałubińskiego - Jadwigi. Dom ten nazywany jest także "Domem pod Bocianami" od podtrzymujących
balkon wyciętych z desek figurek bocianów.
U zbiegu ulic Zaruskiego i Chałubińskiego stoi odsłonięty w 1903 r. pomnik Tytusa Chałubińskiego. Przedstawia on
umieszczone na wysokim cokole popiersie Chałubińskiego i siedzącą pod nim figurę Sabały. Gipsowy model pomnika
znajduje się w holu gmachu głównego Muzeum Tatrzańskiego.
Dalej mijamy Rondo Kuźnickie, wybudowane w 1938 r. w czasie przygotowań do mistrzostw świata FIS, i wchodzimy
na Al. Przewodników Tatrzańskich. Górna część alei to fragment dawnego szlaku pasterskiego z Ustupu przez
Antałówkę do Kuźnic - najstarszego traktu, łączącego hutę kuźnicką ze światem. Ten popularny szlak spacerowy,
łączący Rondo z dolna stacją kolejki na Kasprowy Wierch, liczy ok. 1900 m.
Idąc prawą stroną alei mijamy Centralny Ośrodek Sportu i dochodzimy do Domu Rekolekcyjnego "Księżówka" (al.
Przewodników Tatrzańskich 2). Najstarszą część budynku stanowi dawna willa hr. Róży z Potockich Krasińskiej z
początku lat 80-tych XIX wieku. Tu znajduje się piękna, stylowo urządzona kaplica. Dom, w którym rodzina Krasińskich

zamieszkała dla ratowania zdrowia dzieci, na cześć syna Adama otrzymał nazwę "Adasiówka". W latach 1889-1892
mieszkał w niej Władysław Zamoyski, późnej mieściła się w niej siedziba Szkoły Pracy Domowej Kobiet i zakład dla
nerwowo chorych doktora Bronisława Chwistka. W 1909 r. Polskie towarzystwo Kapłanów Katolickich odkupiło dom
od dr Chwistka i uruchomiło w nim pensjonat dla księży "Księżówka". W "Księżówce" gościli m. in. Adam Sapieha,
Stefan Wyszyński i Karol Wojtyła. W czerwcu 1997 r. była tu rezydencja papieża Jana Pawła II w czasie jego 4-dniowego
pobytu w Zakopanem.
Za "Księżówką" w prawo odchodzi najmniej uczęszczany odcinek Drogi pod Reglami, którym dojść można do skoczni
narciarskiej Wielka Krokiew.

O Kuźnicach kilka słów...
W pierwszej połowie XIX wieku tutaj właśnie tworzyły się początki zakopiańskiej legendy. Zabudowania Kuźnic -
najprężniej działającego w Galicji ośrodka hutniczego - były bazą dla coraz liczniej przybywających w Tatry naukowców
i turystów, a sama kuźnicka huta, nazywana najczęściej Hutą Zakopane, była atrakcją przyciągającą tu pisarzy i
artystów. W Kuźnicach także zatrzymywali się pierwsi kuracjusze, przybywający tu dla terapii żentycowych i
wodoleczniczych - doprawdy, trzeba było mieć końskie zdrowie, żeby się leczyć w cienistej, wilgotnej dolinie, pełnej
hałasu młotów wodnych, wyziewów wielkiego pieca i fryszerek, zimnej i pozbawionej jakichkolwiek wygód. Kuźnicka
huta stanowiła też jedyne miejsce pracy dla zakopiańskich górali, gdzie ciężko zarobione pieniądze nieraz pomagały
lepiej żyć, albo wręcz przetrwać przednówek. Mało kto pamięta, że w zasadzie Zakopane jest "dzieckiem Kuźnic" -
gdyby nie tatrzańska huta i idąca w ślad za przemysłem cywilizacja, być może uzdrowisko pod Giewontem w ogóle by
nie powstało...

Wędrujemy dalej szeroka aleją, już w obrębie TPN. Po prawej rozległa Kuźnicka Polana, popularnie zwana Polaną pod
Krzyżem. W XIX wieku usytuowana była tu największa z kuźni - "Młot Anny", zasilana wodą z młynówki,
odprowadzonej od potoku Bystra, płynącego po drugiej stronie drogi. Dziś uwagę zwraca wysoka, murowana tama,
przegradzająca Bystrą. Wzniesiono ją w czasie regulacji potoku w 1900 r., głównie dla zatrzymania niesionego przez
bystry nurt materiału skalnego, porywanego w górnej części doliny. Przy tamie zaczyna swój bieg sztucznie utworzony
Potok Foluszowy, płynący potem wzdłuż ulicy Chałubińskiego, Zamoyskiego i Krupówek.
Po prawej stronie drogi, na skraju Kuźnickiej Polany, mijamy pomnik "Prometeusz Rozstrzelany", autorstwa
Władysława Hasiora, wzniesiony w 1964 r. dla uczczenia pamięci 20 Polaków, rozstrzelanych w tym miejscu przez
Niemców w 1944 r. Opodal - budynek pierwszego wodociągu zakopiańskiego, wzniesiony w latach 1904-08.
Na terenie dworskim w Kuźnicach znaleźć można jeszcze nieliczne ślady dawnej, hutniczej przeszłości osady.
Najbardziej efektownym jest krzyż z tatrzańskiego żelaza, wzniesiony w 1839 r. dla uczczenia pamięci nieznanego z
nazwiska sługi, który ocalił życie Edwardowi Homolacsowi w czasie gdy napadli nań zbójcy na terenie Słowacji, a także
żelazna krata, otaczająca niegdyś fontannę przed dworem Homolacsów. Dwór spłonął, sad, który niegdyś rósł przed
budynkiem - zmarniał i został wycięty, ocalała jeszcze dawna wozownia, w której goście Homolacsów trzymali swoje
powozy.
Tam, gdzie znajdują się schody prowadzące do dolnej stacji kolejki na Kasprowy Wierch, znajdował się kiedyś wielki
piec kuźnickiej huty. Dziś miejsce to oznacza tablica pamiątkowa.
Z placu przed dworcem kolei linowej - albo powrót do miasta (linia autobusowa i mikrobusowa), albo początek
wycieczek górskich. Odwiedzić można także Pustelnię św. Brata Alberta, położoną między Kuźnicami a Kalatówkami.
Jest to kompleks klasztorno-muzealny prowadzony przez siostry albertynki związany z postacią św. Brata Alberta
(Adama Chmielowskiego). Nieco nad Kalatówkami, na południowych zboczach Krokwi, znajduje się pustelnia braci
albertynów. Klasztor Albertynek położony jest po lewej stronie drogi prowadzącej do schroniska na Kalatówkach.
Pomysł wybudowania pustelni z kaplicą powstał podczas pierwszego pobytu brata Alberta w Zakopanem, gdy
przyjechał odwiedzić przebywającego na leczeniu w Zakopanem swego przyjaciela, Stanisława Witkiewicza. Plany
budowy tatrzańskiej kaplicy i pustelni stały się realne, gdy Władysław hr. Zamoyski ofiarował grunt pod budowę
klasztoru. Budowę rozpoczęto 29 stycznia 1898 r. według projektu S. Witkiewicza. Najpierw wybudowano klasztor w
formie baraku, a następnie kaplicę. Jej poświęcenie odbyło się 25 sierpnia 1898 r. Uroczystego aktu dokonał ks.
Kazimierz Kaszelewski.
W ogrodzie przed kaplicą w 1899 r. wykonano kapliczkę w formie groty - we wnęce znajduje się studzienka z wodą

źródlaną, a nad nią płyta z piaskowca. W 1901 r. wzniesiony został domek, w którym zamieszkał brat Albert po objęciu
pustelni przez siostry zakonne (w 1920 r. klasztor przy drodze na Kalatówki objęły siostry albertynki, a bracia przenieśli
się do nowej siedziby na śpiącej Górce). W 1926 r. zbudowano kaplicę pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. 17
września 1977 pustelnia wraz z kaplicą doszczętnie spłonęły. Odbudowano je w tym samym miejscu, a prace
ukończono w 1984 r. Obiekt położony jest w pewnym oddaleniu od drogi z Kuźnic na Kalatówki. Jest to budynek
murowany z kamienia, [przykryty dachem półszczytowym, o połaciach krytych blachą miedzianą; jego architektura
nawiązuje do tradycji "stylu zakopiańskiego".

Bibliografia:

•

Plan Miasta Zakopane; PPWK S.A., "Copernicus"; 2001

•

Plan Miasta Zakopane; Wydawnictwo Kartograficzne DAUNPOL Sp. Z o.o.; 2003

•

"Tatry, Zakopane. Przewodnik" - Sylwia Sądowska, Piotr Sądowski; Wydawnictwo Literat; 2003

•

"Zakopane. Spacery i wycieczki" - Ksenia Szczepanik-Ładygin; Oficyna Wydawnicza "Rewasz"; 2004

•

"Zakopane. Przewodnik historyczny" - Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart; Wydawnictwo PTTK "Kraj"; 1989

Zwiedzanie - Trasa III

TRASA: Skrzyżowanie ul. Staszica i Krupówki - Józefa Piłsudskiego - Bronisława Czecha - Rondo
Kuźnickie - Droga na Bystre - Droga na Antałówkę - ul. Antałówka - Wierchowa - Jagiellońska -
Chałubińskiego - Witkiewicza - Zamoyskiego - Krupówki

Kolejną wycieczkę (tym razem bardzo spacerową) zaczynamy na skrzyżowaniu ulic Krupówki i Staszica i
kierujemy się na ulicę Piłsudskiego. Po 300m. Skręcamy w ulicę Tetmajera. Tu, pod numerem 15 stoi

Willa "Opolanka", w której znajduje się Muzeum Kornela Makuszyńskiego.
Nie bez powodu to w "Opolance" swoją siedzibę ma oddział Muzeum Tatrzańskiego. To tutaj znajdowało
się ostatnie mieszkanie pisarza. "Opolanka" to kamienica z lat 30. XX wieku. Jako muzeum funkcjonuje

od 1966r. W czterech pokojach na piętrze zgromadzone są zbiory polskich i zagranicznych wydań dzieł
Makuszyńskiego, fotografie, obrazy, meble i pamiątki osobiste pisarza i jego żony.

OTWARTE:

•

środa-niedziela: 9:30-13:30

WSTĘP:

•

bilet normalny: 4,28zł

•

bilet ulgowy: 3,21zł

Wracamy na ulicę Piłsudskiego i podążając nią docieramy pod skocznię narciarską.
Skocznia Wielka Krokiew została oddana do użytku pod koniec stycznia 1925r. Uroczysta inauguracja
połączona z konkursem skoków miała miejsce 22 marca. Jest najstarszym tego typu obiektem w Polsce.
Jej poprzedniczka - skocznia w Dolinie Jaworzynki - służyła przed nią od 192r., lecz jako niewielki obiekt
przestała dorównywać możliwościom szybko rozwijającej się dyscypliny.
Skocznia Wielka Krokiew była wielokrotnie przebudowywana i modernizowana. Obecnie jest to
kompleks pięciu skoczni: Wielka, średnia, Mała, Malutka i Maleńka Krokiew.
Trzykrotnie rozgrywały się tu Mistrzostwa świata w Narciarstwie Klasycznym: w 1929, 1939 i 1962 roku.
Rekord skoczni - ustanowiony przez Svena Hannawalda - padł 18.01.2003r. i wynosi 140m.

Przed nami wizyta w kolejnym muzeum. Kierujemy się więc ulica Bronisława Czecha w stronę Ronda
Kuźnickiego. Tuż przy Rondzie, po lewej stronie, znajduje się siedziba Dyrekcji TPN i Muzeum
Przyrodnicze TPN (Chałubińskiego 42a).
Muzeum Przyrodnicze TPN powstało 30. rocznicę utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego -
25.10.1984r. W tworzenie pierwotnej wystawy zaangażowały się osoby, które na trwałe wpisały się w
historię ochrony przyrody tatrzańskiej: Witold Henryk Paryski i prof. Mieczysław Klimaszewski. Sale
wystawowe Ośrodka Dydaktyczno-Muzealnego zajmują powierzchnię ok. 600m2. Część z nich to
wystawa stała, obejmująca przyrodę nieożywioną Tatr i zagadnienia związane z flora i fauną parku.
Pozostała część to tzw. "wystawy czasowe" (tematycznie związane z Tatrami) oraz sala audytoryjna, w
której bez dodatkowych opłat (w ramach biletów wstępu do ośrodka dla grupy) odbywają się pokazy
filmów przyrodniczych.

OTWARTE:

•

Poniedziałek-sobota: 8:00-15:00

Dalej kierujemy się na Koziniec. Mijamy Rondo, wchodzimy na Drogę na Bystre, dalej Drogą na
Antałówkę docieramy do budynku stojącego na szczycie wzgórza. Jest to słynny dom "Pod Jedlami" -

największy i chyba najpiękniejszy dom w stylu zakopiańskim. Zbudowany został w 1897r. dla Jana
Gwalberta Pawlikowskiego, według projektu Stanisława Witkiewicza. Dom "Pod Jedlami" jest własnością
prywatną (pozostaje w posiadaniu rodziny Pawlikowskich), oglądać go można więc tylko z zewnątrz. A

jest co podziwiać! Ten wspaniały dom z malowniczymi schodami osłoniętymi galerią półkoliście
zakończonych okien wspartą na kamiennym łuku, z wysoką podmurówką, sprawia wrażenie wspartego

na skarpie zamku. Otacza go ogród, w którym niegdyś rosły jodły, od których przyjął nazwę, a dziś
pozostały stuletnie cisy, limby, modrzewie i stojąca na środku lipa. Blisko płotu oddzielającego ogród od
drogi stoi stylowa, pokryta gontem, projektowana na wzór dzwonnicy kościelnej studnia.

Na terenie tej samej posesji stoi niewielki budynek, niegdyś spełniający rolę obiektu gospodarczego
właścicieli domu "Pod Jedlami". Po 1972r. - nazwany już domem "Pod Jesionami" - gościł Zofię i Witolda

Paryskich, twórców "Encyklopedii Tatrzańskiej" i licznych prac dotyczących Tatr i Podhala.

Kierując się w dół Drogą na Antałówkę, na północny-zachód otwiera się przed nami szeroki widok: ponad

stokiem Antałówki góruje Pasmo Gubałowskie, a u jego stóp rozpościera się Kotlina Zakopiańska z
charakterystycznymi wieżami Kościoła świętego Krzyża i masywną bryłą Hotelu "Kasprowy".

Po małym podejściu, tuż za skrzyżowaniem z ulicą Broniewskiego, dochodzimy do Willi
"Witkiewiczówki" stojącej po lewej stronie drogi (Antałówka 6). Została ona wybudowana w latach

1903-1904 według projektu bratanka Stanisława Witkiewicza - Jana Koszyca Witkiewicza. Pierwszą
właścicielka domu była siostra Stanisława Witkiewicza - Maria. Po śmierci matki, w grudniu 1931r.,
zamieszkał tu i przebywał do śmierci sam Witkiewicz. Dom nie jest udostępniony do zwiedzania.

Nieco za "Witkiewiczówką", uliczką w lewo można dojść na grzbiet Antałówki, skąd roztacza się piękny
widok na Tatry i Kotlinę Zakopiańską. Idąc dalej przez Antałówkę schodzimy napotkanym żółtym
szlakiem turystycznym do ulicy Jagiellońskiej. Zanim wrócimy ulicami Witkiewicza i Zamoyskiego na
Krupówki, skręćmy w lewo w ul. Chałubińskiego. 100m. za skrzyżowaniem, po lewej stronie, stoi dawny
ekskluzywny pensjonat "Palace" (Chałubińskiego 7), wybudowany w 1930r. W czasie okupacji budynek
został zajęty przez Niemców i zmieniony w placówkę gestapo. W podziemiach mieściło się więzienie,
gdzie przesłuchiwane i torturowane były setki mieszkańców Zakopanego i innych miejscowości Podhala.
Niektórzy ginęli tu rozstrzelani, dla innych "Palace" był zaledwie początkiem katorgi, której końcem były
obozy koncentracyjne.

Wracając do skrzyżowania kierujemy się w lewo w ulicę Witkiewicza i dochodzimy do ulicy Zamoyskiego,
a stąd już tylko kawałek do Krupówek i zasłużonego po takim spacerze posiłku - przepysznych pstrągów
na dziesiątki sposobów w restauracji "Pstrąg Górski" w dolnej części Krupówek, tuz za postojem
dorożek ;) (Polecam).

Bibliografia:

•

Plan Miasta Zakopane; PPWK S.A., "Copernicus"; 2001

•

Plan Miasta Zakopane; Wydawnictwo Kartograficzne DAUNPOL Sp. Z o.o.; 2003

•

"Tatry, Zakopane. Przewodnik" - Sylwia Sądowska, Piotr Sądowski; Wydawnictwo Literat; 2003

•

"Zakopane. Spacery i wycieczki" - Ksenia Szczepanik-Ładygin; Oficyna Wydawnicza "Rewasz";
2004

•

"Zakopane. Przewodnik historyczny" - Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart; Wydawnictwo PTTK
"Kraj"; 1989

•

Stary cmentarz na Pęksowym Brzyzku

"Błogosławiona śmierć gdy się posiada
Czego się pragnie nad wszystko goręcej"
(K.Przerwa - Tetmajer)

Nikt z przebywających w Zakopanem turystów nie zaniedbuje odwiedzenia jednej z najsłynniejszych nekropolii
polskich - Starego Cmentarza na Pęksowym Brzyzku. Malowniczo położony na początku "zakopiańskiej starówki" - ulicy
Kościeliskiej, opodal Starego Kościoła parafialnego, o każdej porze roku przyciąga gości. Przychodzi się tutaj nieraz jak z

wizytą do dobrych znajomych. Nie ma tutaj napuszonej, drętwej atmosfery odświętnego tragizmu, właściwej dla wielu
renomowanych cmentarzy. Może dlatego, że wiele pochowanych tutaj osób żyje ciągle w naszych wspomnieniach, w
anegdotach, w swoich dziełach literackich i plastycznych, w książkach, artykułach, filmach - cmentarz ten wcale nie jest
smutny, nie czuje się na nim przytłaczającej myśli o śmierci ,o bezpowrotnym odejściu.

Stary Cmentarz założony został około 1850 roku na gruncie ofiarowanym parafii przez właściciela okolicznego terenu -
Jana Pęksę, staraniem pierwszego zakopiańskiego proboszcza, Józefa Stolarczyka, niebawem po objęciu przezeń
zarządu parafii. Nakłonienie zakopiańczyków do korzystania z cmentarza przy ul. Kościeliskiej nie było zresztą sprawą
prostą: wielowiekowe przyzwyczajenie do grzebania zwłok w Chochołowie (wcześniej - w Czarnym Dunajcu) i Białym
Dunajcu, gdzie były wcześniej założone parafie, było bardzo silne. Nadto pochówek w sąsiednich wioskach był... tańszy
niż w nowo założonej, pozostającej na dorobku parafii zakopiańskiej.
Ksiądz Stolarczyk usilnie zabiegał o zmianę tego nastawienia, dbał o wygląd cmentarza, nawet sam - co skwapliwie
odnotował w "Kronice parafii zakopiańskiej" - sadził piękne modrzewie, ocieniające bramę wejściową. Był także
pomysłodawcą muru cmentarnego, wybudowanego na wzór widzianego przezeń jakiegoś cmentarza w Italii. Obecny
wygląd muru cmentarnego pochodzi z lat pięćdziesiątych XX wieku, kiedy to w stulecie istnienia cmentarza ksiądz
Tobolak przeprowadził jego renowację, wzbogacając go o kilkanaście płaskorzeźb, wykonanych w szkole plastycznej
pod kierunkiem Antoniego Kenara.

Ma on tylko jedną aleję, po obu stronach której w kilku rzędach usytuowane są groby. Zwiedzanie rozpoczniemy od
lewej strony.
Tuż przy wejściu okazały grobowiec kryje prochy Władysława Florkiewicza - lekarza i współtwórcy Muzeum
Tatrzańskiego. W drugim rzędzie znajduje się grób pierwszego proboszcza - księdza Józefa Stolarczyka. Nieco dalej trzy
grobowce rodzinne: badaczy tatrzańskiej przyrody Stanisława i Mariana Sokołowskich, grób Chramców, gdzie m.in.
pochowany jest dr Andrzej Chramiec, słynny wójt Zakopanego i właściciel renomowanego zakładu leczniczego, oraz
grobowiec rodziny Pawlikowskich, gdzie pochowani są m.in. mieszkańcy "Domu pod Jedlami" - Jan Gwalbert, Michał i
Jan Gwalbert Henryk Pawlikowscy.
Opodal skromny grób dyrektora Muzeum Tatrzańskiego Juliusza Zborowskiego, a w głębi, pod płotem ozdobione
pięknymi krzyżami mogiły współtwórców muzeum - Marii i Bronisława Dembowskich oraz Bronisławy
Kondratowiczowej. W centralnej części cmentarza, ciągle po lewej stronie od wejścia, dostrzegamy płyty grobowców
Władysława Orkana i Kazimierza Tetmajera. Ten ostatni pochodzi z 1986 roku, kiedy to prochy twórcy Legendy Tatr
zostały ekshumowane z warszawskich Powązek i przeniesione do Zakopanego. Z tyłu, w drugim rzędzie - groby trzech
"legendowych postaci zakopiańskich": Jana Krzeptowskiego-Sabały, dra Tytusa Chałubińskiego i Stanisława
Witkiewicza. Kolejną grupę grobów tworzą mogiły wybitnych plastyków - Karola Stryjeńskiego, Antoniego Kenara i
Antoniego Rząsy, a w drugim rzędzie - Władysława Hasiora. Rzeźby nagrobne przypominają o tym, że wszyscy trzej
byli blisko związani z zakopiańską Szkołą Przemysłu Drzewnego i późniejszym Liceum Plastycznym. W drugim rzędzie
grób literata i działacza lewicowego Józefa Kapeniaka, a niemal pod samym płotem - otoczony żelaznym ogrodzeniem
kamień, oznaczający grób Dionizego Beka, redaktora jednego z najlepszych pism Zakopanego, "Przeglądu
Zakopiańskiego".
Wśród coraz starszych i mniej reprezentacyjnych mogił dochodzimy do końca alei i, zawróciwszy, oglądamy groby i
pomniki położone po drugiej stronie dróżki. Tuż przy niej skromny grób dra Kazimierza Dłuskiego - założyciela
sanatorium przeciwgruźliczego w Kościelisku. W tym grobowcu przez 7 lat spoczywały prochy Jana Kasprowicza, zanim
wielkiemu poecie wybudowano mauzoleum na Harendzie. Kilka kroków dalej, w drugim rzędzie, niepozorny nagrobek
jednego z najsłynniejszych przewodników tatrzańskich Macieja Sieczki. W głębi wielki tatrzański głaz oznacza mogiłę
przewodnika i kuriera tatrzańskiego Józefa Krzeptowskiego. W tej części cmentarza znajdują się także groby innych
ludzi gór: przewodników Jędrzeja Wali i Stanisława Gąsienicy-Byrcyna oraz taternika i pisarza Jana Długosza.

W pierwszym rzędzie przy ścieżce zwraca uwagę rzeźba na grobie słynnego meteorologa Józefa Fedorowicza. Jej
głównym elementem jest śmigło wiatraczka, obracające się w podmuchach wiatru, co nawiązuje do faktu, że Józef
Fedorowicz był przez przyjaciół nazywany "Halnym Wiatrem". Opodal, w stronę wyjścia - grób literata i gawędziarza
góralskiego Adama Pacha i Heleny Roj-Kozłowskiej, malarki na szkle i współtwórczyni scenariusza "Harnasiów" Karola
Szymanowskiego. Niedaleko - mogiły poety Tomasza Gluzińskiego i kompozytorów Jana Pasierba-Orlanda i Wacława

Geigera.
Jesteśmy znów w środku cmentarza, gdzie zatrzymujemy się przy grobie Kornela Makuszyńskiego, zawsze
ozdobionym przez dzieci i młodzież kwiatami i zniczami, a dawniej - tarczami szkolnymi. Za nim, przy cmentarnym
płocie - grób wybitnego botanika Mariana Raciborskiego, a obok ciekawy artystycznie nagrobek malarki i pisarki
Wandy Gentil-Tippenhauer oraz symboliczna mogiła generała Mariusza Zaruskiego, twórcy i pierwszego naczelnika
Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. 11 listopada 1997 r. złożono tu urnę z prochami ze zbiorowej
mogiły, w której w Chersoniu pochowano generała. Opodal spoczęli ratownicy TOPR, którzy zginęli w tragicznym
wypadku śmigłowca "Sokół" nad Doliną Olczyską: Stanisław Mateja i Janusz Kubica.
Obok grobu Makuszyńskiego widzimy pomnik ofiar carskiego terroru z 1861 r., wzniesiony staraniem ks. Stolarczyka i
właścicielki dóbr zakopiańskich Klementyny Homolacsowej, za którym wielki kamień ozdobiony płaskorzeźbami
oznacza grób podhalańskiego pisarza Stanisława Nędzy-Kubińca.
Idąc dalej w stronę wyjścia, dochodzimy do mogiły malarza Tatr Stanisława Gałka, obok której znajduje się grób
narciarki i kurierki tatrzańskiej Heleny Marusarzówny. W 1993 roku spoczął obok niej jej brat, również żołnierz
podziemia i wielki polski narciarz - Stanisław Marusarz. Ich przyjaciel, narciarz i taternik Bronisław Czech, który zginął
w Oświęcimiu, ma symboliczną mogiłę z tyłu, z pobliżu cmentarnego ogrodzenia.
Przy alei, już niedaleko bramy wyjściowej, wielki tatrzański głaz przykrywa grób speleologa i fotografa Stefana
Zwolińskiego. Jego brat Tadeusz, kartograf i autor przewodników, pochowany jest w drugim rzędzie. Opodal grób
Marii Witkiewiczowej, będący zarazem symboliczną mogiłą Stanisława Ignacego Witkiewicza. Prochy wielkiego
dramaturga, malarza i filozofa rzekomo sprowadzono do Polski z ukraińskiej wsi Jeziory w 1988 r. Jak okazało się
podczas ekshumacji w listopadzie 1994 r. - były to szczątki nieznanej młodej kobiety. W głębi, niemal przy płocie,
niewielka mogiła fundatora cmentarza Jana Pęksy.

Odnośnik do planu Starego Cmentarza

•

1.Chałubiński Tytus - lekarz-(1829 - 1889)

•

2.Chramiec Andrzej - lekarz-(1859 - 1939)

•

3.Czech Bronisław - narciarz-(1908-1944)

•

4.Dembowska Maria - kolekcjonerka Szt.Lud.-1856-1922)

•

5.Dembowski Bronisław - filolog,etnograf-(1847-1893)

•

6.Długosz Jan - taternik,literat-(1929-1962)

•

7.Fedorowicz Józef - meteorolog-(1893-1963)

•

8.Gałek Stanisław - malarz-(1876-1961)

•

9.Gąsienica Byrcyn Stanisław - przewodnik tatrzański- ( 1887-1967)

•

10.Gluziński Tomasz - poeta-(1924-1986)

•

11.Gut-Stapińska Aniela - pisarka ludowa(1898-1954)

•

12.Kenar Antonii - rzeźbiarz(1906-1959)

•

13.Krzeptowski Józef - przewodnik tatrz.(1904-1971)

•

14.Krzyż upamiętniający ofiary carskiego terroru z 1861 r.

•

15.Makuszyński Kornel - pisarz(1884-1953)

•

16.Malicki Tadeusz - literat,malarz(1892-1943)

•

17.Marusarzówna Helena - narciarka(1918-1941)

•

18.Nędza Kubiniec Stanisław - pisarz(1897-1976)

•

19.Orkan Władysław - pisarz(1875-1930)

•

20.Pach Adam - pisarz ludowy(1907-1980)

•

21.Pawlikowski Jan Gwalbert - taternik,historyk literatury(1860-1939)

•

Pawlikowski Henryk(syn Jana)-literat(1891-1962)

•

Pawlikowski Michał(syn Jana)-literat(1887-1970)

•

22.Pęksa Jan - fundator cmentarza(1822-1878)

•

23.Rząsa Antoni - rzeźbiarz(1919-1989)

•

24.sabała Krzeptowski Jan - gawędziarz lud./muzyk(1809-1894)

•

25.Sieczka Maciej - przewodnik tatrz.(1824-1897)

•

26.Sokołowski Stanisław - leśnik(1865-1942)

•

Sokołowski Marian(syn)-botanik-(1894-1939)

•

Sokołowski Stanisław(syn)-geolog(1901-1990)

•

27.Stolarczyk Józef - pierwszy proboszcz zakopiański(1816-1893)

•

28.Stryjeński Karol - architekt(1887-1932)

•

29.Wala Jędrzej - przewodnik tatrz.(1829-1896)

•

30.Witkiewicz Stanisław - malarz,twórca stylu zakopiańskeigo(1851-1915)

•

31.Witkiewicz Stanisław Ignacy - pisarz,malarz,filozof.Grób symboliczny.(1885-1939)

•

32.Witkiewiczowa Maria - matka Witkacego,nauczycielka muzyki.Tamże grób symboliczny Witkacego((1853-
1931)

•

33.Zaruski Mariusz - malarz,pisarz,taternik,narciarz(1867-1941).Grób symboliczny.

•

34.Zborowski Juliusz - etnograf,dyrektor Muzeum Tatrzańskiego(1888-1965)

•

35.Zwoliński Stefan - speleolog,fotografik(1900-1982)

•

36.Zwoliński Tadeusz - speleolog,autor przewodników(1893-1982)

•

następna »
tępna »