Czy ewolucja Homo sapiens nadal trwa?
" w ciągu ostatnich 5 tyś lat zmianom
ewolucyjnym uległo ok. 7% ludzkich genów
" w przeciągu ostatnich 10 tyś lat zmiany
ewolucyjne przebiegały ok. 100 razy szybciej
niż w innych okresach od czasu powstania H.
sapiens
" PRZYCZYNY OBSERWOWANYCH ZMIAN:
rozmaitość środowisk
zmiany w warunkach życia (rolnictwo, miasta,
przemysł)
! śmiertelna kombinacja złych warunków
higienicznych, nowego jadłospisu i chorób
zakaz
nych (w tym odzwierzęcych)
Biologiczna ewolucja człowieka trwa nadal
" W populacji azjatyckiej zmniejszyła się liczba
gruczołów potowych uruchamianych przez emocje
" Odporność na grypę i gorączkę krwotoczną Lassa
" Wysocy mężczyz
ni odnoszą większy sukces
reprodukcyjny: wysocy mężczyz
ni pozostawiają
więcej wysokiego potomstwa
" O postępie cywilizacji decyduje jakość materiału
genetycznego
np1. rewolucja przemysłowa: poprzedzał ją
długotrwały proces adaptacji polegający na
przetrwaniu najbogatszych. Zawdzięczali oni swój
sukces własnej przedsiębiorczości oraz
mieszczańskiemu systemowi wartości (oszczędność,
uczciwość, pracowitość, skłonność do negocjacji), a
ponieważ mieli więcej dzieci niż  biedacy , cechy te
wzmocniły się i uległy genetycznemu utrwaleniu.
np2. IQ Żydów
Dysewolucja?
 Bardzo szybko zmienia się środowisko, w którym żyjemy. Nie
jesteśmy istotami, które wyewoluowały do życia w
stechnologizowanym, postindustrialnym świecie. Zostaliśmy
np. wyposażeni w naturalną skłonność do gromadzenia
energii, która w świecie obfitującym w wysokokaloryczne
jedzenie obraca się przeciw nam. Również lenistwo można
postrzegać w tych kategoriach  chęć oszczędzania energii,
gdy nie ma potrzeby jej wydawania, kiedyś była cnotą. Tyle
że w czasach, gdy nasze organizmy mają energii pod
dostatkiem, stała się przeszkodą. Nieprzystosowanie naszych
ciał do warunków, w których obecnie żyjemy, sprawia, iż
stajemy się chorym gatunkiem, a ja nazywam to
dysewolucją. Na dodatek walczymy z tą chorobą, czy raczej
chorobami, w beznadziejny sposób. Gigantyczne pieniądze
przeznaczamy na leczenie skutków, a nie przyczyn. Bo
otyłość, płaskostopie, cukrzyca typu 2, osteoporoza, niektóre
nowotwory to są skutki. Jeszcze kilka pokoleń temu choroby
te były nieznane lub bardzo rzadkie. Tymczasem szukamy
np. genów otyłości i staramy się wyprodukować pigułki, które
będą je leczyć. Nie zmieniły się nasze geny, zmieniło się
środowisko.
Daniel Lieberman
Nasi najbliżsi krewni, neandertalczycy,
zamieszkiwali Europę i Azję przez ponad 200 tyś.
lat. Przed ok. 28 tyś. lat nagle zniknęli
" adaptacja do zmian klimatu
" podział pracy między członkami społeczności
" koszty energetyczne funkcjonowania
( ciężarowcy świata hominidów )
" długość życia*
W genomie człowieka współczesnego znaleziono
materiał genetyczny neandertalczyka**
SKUTKI
" akumulacja wiedzy
" grupa wiekowa zdolna
jeszcze do reprodukcji
" wzrost liczebności populacji
podtrzymanie złożoności
kulturowej
zwiększenie różnorodności
genetycznej
Porównanie genomu neandertalczyka,
człowieka współczesnego i szympansa pozwala
na wskazanie fragmentów charakterystycznych
tylko dla człowieka. Wśród nich widoczne są
sekwencje promowane w toku ewolucji.
Dotyczą one genów mających wpływ na
zdolności poznawcze, metabolizm, rozwój
szkieletu, budowę i funkcję skóry, gojenie ran i
ruchliwość witki plemnika.
Genotyp
" program genetyczny
" całość informacji zakodowanej w DNA
" zbiór instrukcji, które przy zachowaniu określonej
kolejności i określonych warunków z dużym
prawdopodobieństwem doprowadzą do wytworzenia
wszystkich cech organizmu
" zakreśla potencjalne możliwości wytworzenia danego
fenotypu w danych warunkach
"
`" suma genów
Fenotyp
" cielesna manifestacja genów
" funkcjonujący organizm
" całokształt cech osobnika powstających w wyniku
oddziaływania genotypu i środowiska
Genotyp a fenotyp
gen produkt cecha
Genotyp, fenotyp, środowisko
genotyp i środowisko nieustannie
tworzą nowe konfiguracje
Jak można scharakteryzować
jednostkowe cechy fenotypu, które
próbujemy wyjaśnić?
" Identyfikacja genu(ów)
" Zbadanie wpływu środowiska
"  może się zdarzyć, że fenotyp, który próbujemy
zrozumieć w ogóle nie istniał we wcześniejszym
środowisku, mimo, że istniał ten sam gen,
ponieważ zmiany w środowisku mogą zmienić
samą naturę cechy fenotypowej R. Dawkins
Zachowanie = cecha fenotypowa
1. Dlaczego tak wiele zachowań dzielimy ze
zwierzętami?
2. Dlaczego ludzie zwykle zachowują się w
określony sposób?
3. Dlaczego pewne zachowania typowe dla
dorosłych występują także u niemowląt?
Psychologia ewolucyjna stosuje zasady
ewolucji w badaniach nad umysłem:
" dobór naturalny ukształtował architekturę
ludzkiego umysłu, która z kolei steruje
zachowaniem
" środowisko, w którym dokonuje się adaptacja
systematycznie dostarcza problemów
podobnego typu, co pociąga za sobą
wyselekcjonowanie tych specyficznych
zdolności umysłowych, które sprzyjają
rozwiązywaniu tych problemów
" jednostki mogą się różnić pod względem
przejawów adaptacji
Koncepcja ucieleśnionego umysłu
" nasz sposób postrzegania rzeczywistości jest
zdeterminowany przez to, że jesteśmy
zwierzętami poruszającymi się w pozycji
pionowej i wyposażonymi w parę rąk o
chwytliwych, zdolnych do manipulacji dłoniach
jak i też wrażenia sensoryczne doznawane przez
różne części ciała
" w procesach poznania mózg i ciało współdziałają
ze sobą
" czy ciało posługuje się umysłem dla osiągnięcia
swoich celów czy też służy ono do karmienia i
noszenia umysłu?
Nie wszystko, co obecne w naturze
ma funkcję adaptacyjną
" niektóre cechy są tylko efektem ubocznym
selekcji innych cech
" większość genów ma charakter plejotropiczny,
zatem część zjawisk to po prostu efekty
uboczne, które zachowały się, ponieważ
 przylgnęły do genów adaptacyjnych i nie
były na tyle szkodliwe aby osłabić ich
korzystny wpływ na fenotyp
" każda adaptacja jest pochodną wypadkowej
wielu presji selekcyjnych działających w
długim czasie
Przystosowanie odnosi się do przeszłości, a
nie do teraz
niejszości. Cechy utrzymują się
jeśli konsekwencje danego fenotypu przynoszą
korzyści jego posiadaczom na przestrzeni
tysięcy pokoleń.
Kiedy adaptacja przestaje być
przystosowawcza
 Ponieważ nasze aktualne środowisko różni się od
tego, w jakim wyewoluowaliśmy, może się okazać
się, że dana adaptacja obecnie nie jest już
przystosowawcza. To że smakuje nam tłuszcz i
cukier, było korzystne wówczas, gdy mięso i owoce
stanowiły pożywne smakołyki, dostępne w
niewielkich ilościach. W tej chwili, w środowisku, w
którym zasoby te występują w nadmiarze, są one
przyczyną otyłości i chorób serca. W istocie, mamy
tak duży apetyt na cukier, że bardziej jesteśmy
skłonni podejmować nadzwyczajne wysiłki w celu
wytworzenia środków chemicznych, które imitują
jego smak, unikając kaloryczności, niż po prostu go
sobie odmówić A. Campbell
Fenotyp rozszerzony
" oddziaływanie zasięgu genów organizmu na środowisko
" organizm rozpatrywany jako zespół adaptacyjnych
skutków, które sięgają do środowiska, aby wspierać jego
przetrwanie i reprodukcję
" fizyczne oznaki jakości osobnika przejawiające się w
wytworach, które są jego dziełem
" może obejmować takie zjawiska jak sieci pajęcze, altanki
altanników i organizacja ludzkich społeczeństw
R. Dawkins  Fenotyp rozszerzony
" dowolna cecha fenotypu rozszerzonego jest
wynikiem współdziałania wielu genów, których
wpływy pochodzą z wnętrza, jak i spoza organizmu
" obserwowane przez nas zachowanie może być
(przynajmniej częściowo) przystosowaniem genów
innego organizmu; może być więc szkodliwe dla
organizmu zachowanie to przejawiającego
Przykłady słuszności założeń R. Dawkinsa
" białka obecne w płynie nasiennym samców
muchy domowej przedostają się do dróg
rodnych samicy, ale także do mózgu, co
wpływa na jej zachowanie
" aborcja u samicy myszy eksponowanej na
zapach innego samca
" rozwój płodu w organizmie matki
(oddziaływanie genów ojca)
" zmiany w fizjologii i zachowaniu organizmu
wywołane przez pasożyta (np.samobójcze
skoki pszczół do wody wywoływane przez
nitkowca, pasożytnicza kastracja, indukcja
płodności, zwiększenie popędu przy zakażeniu
chorobą weneryczną,  bakcyl podróży )
Korzyści płynące z obecności pasożyta
" detoksykacja
" wspomaganie odżywiania
" obrona przed innym pasożytem
" eliminacja konkurenta
" angażowanie układu immunologicznego
Organizm w świetle  Fenotypu rozszerzonego
" organizm `" jednostka odnosząca korzyści z
przystosowań
" Jeśli życie nie musi mieć formy odrębnych
organizmów i nie zawsze respektuje tę ich
odrębność, to dlaczego aktywne replikatory
generatywne (czyli geny) tak wyraz
nie dążą do
tworzenia organizmów?
Dlaczego substancje pochodzenia roślinnego tak
osobliwie oddziałują na ludzki mózg?
" Np.
nikotyna- liście tytoniu
morfina  mak lekarski
kokaina  krzew kokainowy
tetrahydrokannabinol (THC)  konopie indyjskie
" Proponowane wyjasnienia
Jedność chemiczna świata organizmów żywych
Manipulacja uprawiana przez rośliny, dająca im
przewagę selekcyjną
R. Dawkins  Samolubny gen
 Stworzyły nas geny. To one są motorem ewolucji.
Jesteśmy tylko - podobnie jak rośliny i zwierzęta -
maszynami przetrwania powołanymi do życia przez
geny. Mamy zapewnić genom jak najlepsze możliwości
tworzenia ich następnych kopii
Altruizm i współpraca są skutkiem mutacji czy tez w
pewnych warunkach opłacają się samolubnym genom?
Ewolucja działa na różnych poziomach, ignorując
niekiedy interes genów: dobrze współpracujące
społeczności są faworyzowane przez dobór naturalny?
System wykazuje właściwości nie
wykazywane przez jego części
składowe. Im bardziej złożony
system tym większa szansa
pojawienia się nowej,
nieprzewidywalnej jakości.
Ewolucyjny przepis na człowieka:
 Wez
dużą małpę, pozbawioną kłów i
pazurów, i nakaż jej, by żyła na
sawannie, gdzie niewiele jest drzew
dających schronienie przed hienami, a
w trawie kryją się jadowite węże.
Czekaj 5 7 mln lat. Nagrodą za
cierpliwość będzie  Iliada i  Odyseja ,
Partenon, teoria względności i
demokracja reprezentatywna.
Krzysztof Szymborski
Inteligencja jest pochodną interakcji
tysięcy genów!
Znalezienie genów związanych z inteligencją
należy do najtrudniejszych zadań genetyki.
Mimo wysokiego stopnia dziedziczności
inteligencji trudno jest wskazać choćby jeden
gen niepodważalnie związany z normalną
inteligencją u młodych i zdrowych osób
dorosłych, chociaż znamy około 300 genów
związanych z opóz
nionym rozwojem
umysłowym". Dodatkowo wiele genów
pośrednio wpływa na inteligencję, oddziałując
na proces rozwoju mózgu (Ian Deary)
G. Miller  Umysł w zalotach
 Na razie nikt nie wie, ile genów kieruje rozwojem naszych
mózgów. Genetycy oceniają czasami, że za rozwój mózgu
odpowiedzialna jest mniej więcej połowa naszych genów, a
około jedna trzecia może działać tylko w mózgu. Jeśli ta
ocena jest poprawna ... to pole działania mutacji ludzkiego
mózgu wynosi około połowy ludzkiego genomu. Mózg ma
prawdopodobnie większe pole działania mutacji niż
jakikolwiek inny narząd. Ze wszystkich nowych mutacji,
które powodują zakłócenia, połowa wywołuje zakłócenia w
ludzkim mózgu.
Czy wielkość mózgu
koreluje z poziomem
inteligencji?
W toku ewolucji motorem
napędzającym rozwój inteligencji był
swoisty wyścig zbrojeń pomiędzy tymi,
którzy doskonalili swój kunszt
zwodzenia współplemieńców, a tymi,
którzy osiągali coraz większą
sprawność w wykrywaniu kłamstw i
oszustw. Często byli to zresztą ci sami
osobnicy.
Nasz mózg może pomieścić ograniczoną liczbę
neuronów, te mogą utworzyć ograniczoną liczbę
połączeń między sobą, a te połączenia mogą
przenosić ograniczoną liczbę impulsów.
Sposoby ominięcia tradycyjnych ścieżek ewolucji?
1) dzięki interakcjom społecznym istnieje
możliwość połączenia inteligencji większej liczby
osób
2) przechowywanie informacji poza ciałem (język
pisany)
3) technika  Internet
! Zbiorowa inteligencja ludzka osłabia ewolucyjną
presję na rozwijanie intelektu indywidualnego
Najnowsza koncepcja inteligencji wiąże
inteligencję z ewolucyjnym dziedzictwem
obecnym w naszych umysłach.
 Wyższe IQ to nic innego jak większa
elastyczność wobec zmieniających się
warunków środowiska oraz umiejętność
przeciwstawienia się wbudowanym w toku
ewolucji zachowaniom.
Satoshi Kanazawa
!Mózg nie ewoluował jako całość. Jego poszczególne
wyspecjalizowane obwody  zwane modułami  ulegały
naturalnej selekcji w dużej mierze niezależnie od siebie.
Każdy z nich przystosowany jest do rozwiązywania jednego z
mnóstwa problemów, których rozwiązanie pomagało naszym
przodkom przetrwać. Człowiek, choć rodzi się bez
specyficznej wiedzy o otaczającym go świecie, ma mózg
wyposażony w niezliczone obwody gotowe do podjęcia swych
funkcji i w tzw. uprzywilejowane hipotezy na temat
otaczającej rzeczywistości.
Na przykład:
Dziecko wie w chwili narodzin, że ludzie mają twarze, dzięki
którym można ich zidentyfikować i wkrótce po przyjściu na
świat instynktownie poszukuje twarzy matki.
Ludzki mózg dysponuje modułami (obszary Broca i
Wernickego), które pozwalają nam stosunkowo szybko
opanować język
Jakie są zyski z rosnącej w toku
ewolucji inteligencji człowieka?
" pojemna pamięć
" myślenie przy użyciu reprezentacji (czyli
tzw eksperymenty myślowe)
" świadomość = zdolność reprezentowania
samych siebie w wewnętrznym modelu
świata
" język (czyli sprawny przekaz kulturowy)
" teoria umysłu = orientacja w stanach
umysłowych innych ludzi
I co z tego wynika?
Plotka, kłamstwo, humor językowy, opowiadanie
historii, metafora, rozróżnienie między matką i
ojcem, kategorie pokrewieństwa, relacje
logiczne, domyślanie się zamiarów,
rozpoznawanie emocji
Rozróżnienie między kobietami i mężczyznami,
podział pracy ze względu na płeć, opieka
kobiet nad dziećmi, przewaga agresji i
przemocy po stronie mężczyzn, dominacja
mężczyzn w dziedzinie polityki i spraw
społecznych
Atrybuty psychologiczne pozwalające
rozwiązywać problemy odziedziczone po
przodkach
" wykrywanie oszustów
" podnoszenie pewności ojcostwa
" optymalizacja doboru partnera
" szybkość przyswajania języka*
" zdolność rozumienia stanu psychicznego
innych ludzi
" szacowanie kosztów ryzykownych
sytuacji społecznych
Posługiwanie się różnymi językami wiąże
się z odmiennymi umiejętnościami
poznawczymi
Każdy język zapewnia użytkownikom
odrębny aparat poznawczy i obejmuje
wiedzę gromadzoną w danej kulturze
oraz określony na tej podstawie obraz
świata. Jest to podstawa istoty
postrzegania, klasyfikowania oraz
rozumienia zdarzeń.
Podstawowy cel psychologii ewolucyjnej:
opisanie uniwersalnych aspektów ludzkiego
zachowania
Przyczyny różnic międzyludzkich:
" różnice indywidualne są skutkiem
ubocznym jakiejś innej cechy
" selekcja nie objęła różnic indywidualnych,
ponieważ nie miały one znaczenia dla
naszego przetrwania
" dobór naturalny wypromował
różnorodność, ponieważ była ona
korzystna z punktu widzenia adaptacji
Zadziwiające zróżnicowanie osobowościowe, jakie
obserwujemy wśród ludzi, jest wynikiem relacji
geny  środowisko, które zachodzą równocześnie
w odniesieniu do wielu różnych cech.
Np.,
w miejscu, gdzie najbardziej śmiertelnym wrogiem jest
choroba, ci którzy mają najmniej kontaktu z innymi
ludz
mi mają największą szansę przeżycia, co promuje
introwersję
jednostki o genotypie , który umożliwia robienie zapasów
w postaci tłuszczu, mogą czerpać duże korzyści w
przypadku głodu, ale w warunkach dobrobytu grozi im
otyłość
Czyli biorąc pod uwagę różne rodzaje środowiska, każdy
poziom danej cechy może być optymalny
Mechanizmy odpowiedzialne za
zróżnicowanie genetyczne = ciągłość
zmian cech osobowościowych
" wzrost liczby genów odpowiedzialnych
za daną cechę
" heterozygotyczność
" plejotropizm
Iluzja świadomej woli?
Ok. 98% naszej pracy myślowej wykonujemy
bez udziału świadomości, a te ukryte procesy
przetwarzania informacji mają bezpośredni
wpływ na nasze, na pozór całkowicie
racjonalne i celowe zachowanie!
Kardynalny błąd Z. Freuda: zdecydowanie nie
doceniał roli podświadomości w
funkcjonowaniu umysłu człowieka
Proste przykłady
1. Dziecko, które widzi zbliżającą się matkę, musi
najpierw w swym mózgu przeanalizować kształt
zbliżającego się obiektu, wykryć jego ruch i
kierunek tego ruchu, ocenić odległość,
przeanalizować kolory, zidentyfikować obiekt jako
ludzką istotę i rozpoznać, że posiada ona twarz
matki, a nie kogoś innego. Do świadomości
dociera tylko fakt  idzie mama.
3. Bejsbolista chwytający piłkę nie spuszcza z niej
oka i biegnie w jej kierunku tak regulując
szybkość biegu, aby stale widzieć ją pod tym
samym kątem (co angażuje liczne, podświadomie
funkcjonujące moduły mózgowe). Podobnie
postępują zwierzęta chwytające umykającą
zdobycz.
Lokalizacja intencji:
wnioski z badań bezpośredniej stymulacji
różnych punktów kory przedruchowej
" Słabsze stymulacje kory potylicznej wywołują
uczucie chęci wykonania ruchu, a silniejsze 
wrażenie jego wykonania, przy równoczesnym
braku aktywności kory ruchowej
" Stymulacja górnej części kory przedruchowej
wywołuje ruch, bez uczucia chęci jego
wykonania i wrażenia jego wykonania
2001: odkrycie rozległego obszaru kory, którego aktywność
bardzo się nasila, gdy nie wykonujemy żadnych zadań
myślowych wymagających koncentracji i nie myślimy o
niczym szczególnym. Obszar ten został nazwany obwodem
domyślnym lub obwodem stanu spoczynkowego lub
obwodem zadaniowo-negatywnym.
Funkcja: hipotezy
1. selektywne sortowanie i uaktualnianie wspomnień, które
uznaje on za ważne dla naszego bezpieczeństwa i dobrego
samopoczucia. Takie konstruowanie pamięci autobiograficznej
ma daleko idące implikacje  proces ten tworzy naszą
indywidualną osobowość.
2. siedlisko tzw. teorii umysłu, czyli naszej zdolności do
przypisywania sobie i innym stanów umysłowych, takich jak
wierzenia, intencje, zamiary, pożądanie czy wiedza, oraz
uświadamiania sobie, że stany te mogą u innych ludzi być
odmienne niż u nas.
3. przygotowanie do stawienia czoła nowym wyzwaniom, poprzez
dokonywanie nieprzerwanej symulacji możliwych życiowych
sytuacji i zdarzeń oraz selekcję stosownych reakcji.
4. z
ródło wielu zaburzeń, takich jak autyzm, schizofrenia czy
choroba Alzheimera.
Mózg to nie Ty (świadomy, przytomny,
odpowiedzialny za swoje czyny)
" Wrażenie, iż Twoimi działaniami kieruje
wyłącznie Twoja świadomość ( najpierw
pomyśl, potem zrób ) jest złudzeniem
" Świadomość to zaledwie 30% kory
mózgowej, z lokalnym zapasem tlenu
na 3 minuty i glukozy na 10 minut
" Potężne obszary kory to nieświadoma
kontrola działania
dr Maciej Błaszak
Benjamin Libet
" dokonał pod koniec lat 70. XX wieku
epokowych pomiarów: świadoma decyzja
pojawia się 0,35 sekundy póz
niej niż
potencjał gotowości mózgu i 0,2 sekundy
zanim rozpoczniemy działanie
" słowem, najpierw Twój mózg podejmuje
decyzję o zgięciu palca, potem Twoje
świadome  Ja , a na końcu zginasz palec
dr Maciej Błaszak
Kluczowe jest istnienie okna 0,2 sekundowego, kiedy 
zgodnie z propozycją Libeta  świadomość może
zawetować działanie, zanim zostanie ono zrealizowane
Świadomość nie inicjuje działań, ale może
zadecydować, że nie powinny mieć
miejsca: dyryguje w wielu sytuacjach, w
których jest dość czasu na myślenie 
przynajmniej 0,35 sekundy
Kiedy liczy się szybkość działania
 z czasem reakcji na poziomie 0,2  0,3
sekundy  świadome  Ja i wolna wola
ulegają zawieszeniu: uwolnieniu ulega
nieświadomość dysponująca znacznie
szerszym pasmem przenoszenia niż, na
przykład, świadoma wypowiedz

dr Maciej Błaszak
Problem psychologów:
Nawet świadome, na pozór
racjonalne ludzkie zachowania są
podszyte emocjami. Na naszym
psychicznym wyposażeniu
posiadamy liczne automatyczne
odruchy, sterowane emocjami,
które kontrolują nasze postawy i
zachowania w stopniu znacznie
większym, niż się wydaje.
Uniwersalne emocje wg Darwina:
" gniew
" radość
" smutek
" wstręt
" strach
" zdziwienie
" zazdrość, pogarda, wstyd, zakłopotanie
" współczucie, poczucie winy, duma, zawiść,
podziw, oburzenie
Emocje pierwotne i wtórne
Emocje pierwotne: nie wymagają świadomego
myślenia =  emocje Darwina
Emocje wtórne: powstają w umyśle, a jednostka
myśli o nich i rozważa, co z nimi zrobić
Naukowcy są obecnie zgodni co do uniwersalności
charakteru emocji pierwotnych, ponieważ ludzie
i zwierzęta posiadają podobną budowę
chemiczną i neurologiczną.
Np. zwierzęta są często wykorzystywane w
badaniach nad lekami stosowanymi w leczeniu
zaburzeń psychicznych ludzi.