matura probna matematyka odpowiedzi

( matura_probna_matematyka_odpowiedzi.pdf )

http://extrafiles.be/hview/matura_probna_matematyka_odpowiedzi#

Podobne: matura probna matematyka odpowiedz, matura oke matematyka odpowiedzi, matura probna matematyka wsip odpowiedzi,

matura probna matematyka 2016 odpowiedzi, matura probna wsip matematyka odpowiedzi, matura probna matematyka 2017 odpowiedzi,

matura probna 2016 matematyka odpowiedzi, matura probna matematyka odpowiedzi 2015, matura probna matematyka odpowiedzi 2012,

jednej. Wyjasnij pojecia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie dwoch rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: sprawa, w ktorej powinno sie bedzie

dokonac wyboru pomiedzy tymi racjami i kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest esencja tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, z ktorych dwie sa rownie wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tego nie uczyni, nie tylko cialo zmarlego pozostanie

pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w spor z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze

go za zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem, prawo

boskie i wypelni zadania siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym zas soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz

jak wyzwolenie fita od tych propozycji. Losy bohatera tragicznego pobudzaja odbiorce do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a w ten

sposob pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―,

zwazajac na akcje tragedii. Nasza (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie

czlowieka, ktory to jest do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o ludzi celach.

Fatum – w inny sposob los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen

w zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, co zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za sprawa wyrocznie musi spotkac mezczyzny i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz klopoty.

Przykladem znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa na Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i typu rzymskiego bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, taksami spolecznymi zas wlasnym

dzialaniem bohatera. Zuch jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wybrania. Dzialania jego prowadza do katastrofy. Jest on

rownoczesnie ofiara i winowajca. Po „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i

wierna prawom boskim. Jak obywatelka ciebie, musi stanowic posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad rodem

Labdakidow i Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala ewentualnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach i zeslali dywanowi w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki dwie czesci: osobno

zlozyl mieso i owinal halasuje w skore, oddzielnie zas kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie odgrywaja skladac bogom.

Zeus wybieral druga frakcja, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to

Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem

czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od momentu jego godnosci powstalo ustalenie

prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie namietnosci do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on przeznaczyc sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka energie jak Bog,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn robienie, taka piesn jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog dal mu skala

wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to on odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, zechce sie w celu niej przeznaczyc.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, co rozgniewalo bogow. Wyslali na

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako glownego

smierc dosiegla Syzyfa. Odrzucic mogl on jednak trafic do ciebie cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala jego ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic dzieki ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem.

Zyl dlugo, az w koncu przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa na jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wielki kamien dzieki gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Naprawde bylo za drugim, 3, dziesiatym razem. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamien, ale zawsze tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, dzialania nie zakonczonego sukcesem,

bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje procedura rusyfikacji dzieki ziemiach rodzimych do pracy Syzyfa. Procedura ten nie zaakceptowac byl w

stanie zniszczyc polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil wrocic do

Grecji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by tym sposobem mogl z

synem wrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie za wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i zeby nie schodzil zbyt nisko wody,

albowiem piora moga nasiaknac wilgocia. Ikar jednakze nie posluchal ojca. Zafascynowany wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na ziemie. Stal sie on emblematem czlowieka tragicznego,

ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jawi sie byc zauwazona za sprawa

nikogo.

Po tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie walki. Tak jak Ikar lotem tak bardzo Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za sprawa

Niemcow. Dodatkowo jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe podloze, z ktorej wyrosla i na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, pisarstwo, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa rozmaite, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po jednostki konkretne

oraz kanony i zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Na tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie badz wzorce osobowe to obszar kulturowy grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy znajduja sie nosnikami wiernych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie owe sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami uczuc i postaw. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja po nowej

swiadomosci w takim wymiarze jaki wytworzyla pisarstwo staropolska, europejska czy aktualna.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit hhg emocje (lek, radosc, gniew). To, co niejasne pozostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily role poznawcze, swiatopogladowe

(podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne, kosmogoniczne,

antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci nie mozna w pelni uchwycic literatury

kolejnych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J.

Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jak piewce czynow w

utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka do nowych wynalelc. Dedal to symbol ojcostwa,

racjonalnego rozumowania, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny wody, powietrza, gleby, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu wylonil sie

Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), ktorzy dali poczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek powstaja w wyniku walki

bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi model uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe,

proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i mestwo - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich postaw i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung,

student Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej

spolecznosci. Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych konstruktorow i epok.

Z historii wywodza sie stale obrazy i motywy literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Zatarg tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) zas prawami dotyczacymi zyjacych. Na

taki rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, zas jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej

do niej surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. gdyby pozostawila

zwloki brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w momencie kolejnego wybrania. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia prywatnego syna. Podczas gdy waha sie przed pobraniem ostatecznej

selekcji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje.

Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona

odbiera sobie los. Kreon, bezustannie stawiany w momencie wyboru, musi rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swego ludu, badz dobro wlasnej

rodziny. Swoim nieustepliwosc idzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac musi pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja dzieki

smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

Do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Po

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej liczby nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej

i rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przewinienie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jak tworca zlaczony byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do walki w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, gdy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje do trwania dzieki polu walki i do gotowosci oddania zycia za swoj kraj. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tzw. anty

model – ukazuje, co wyczekuje tchorza, mezczyzny, ktory nie zaakceptowac chce przekazac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca design swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory formuluje przekonanie na temat niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk

poprzez swa tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie tego, ktory nie zaakceptowac obcuje ze

sztuka, zas przede wszystkim z poezja, skazane jest nie pamietac:

„... zadna osoba cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek badz serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Po utworze tym nie rozchodzi o walke na smierc i los; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka dzieki piesci, ktora podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Po wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

co przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fart jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest grymasny, a przerabia

sie tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam nawet zorientowac, podczas gdy przestalismy stanowic ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, nim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego i wypracowanej za sprawa niego filozofii, bedacej swego rodzaju synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Odpowiednia filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta opiera sie na przekonaniu, ze przenigdy nalezy

cenic rozum, skuteczny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Zyc nalezy wedle natura, brac od globu tyle, tak jak potrzeba, nie zaakceptowac za

duzo, ale i nie zaakceptowac za troche. Taka postura zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie fart.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze przekonanie, ze pisanie wierszy

zapewnia poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za zycia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin swojej

pewnosci, ze dzierzy juz zagwarantowane wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze jego czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci ludzi, ktorzy owe wiersze sa kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany dzielo wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych w celu danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

sporzadzaniu dziela. Po „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w globie bogow― (takze bogowie wojuja po dwoch stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w globie ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, co widac dokladnie w sposobie

opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak bardzo, ze wolno je bez problemu odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, nieba, morza, dwoch miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany tak bardzo, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

nadrzedna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Swiata - dodatkowo i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory postaw i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy jak cos znakomitego, a ow lampy

led prowadza nasza firme do zguby.

Mit na temat Edypie

Mit ten wolno uznac za prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osob.

Ogolnie sprawa biorac wazne jest, ze jakikolwiek ma po sobie troche z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy z dotychczasowym

systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, osobisty system zalety, stajemy sie

innymi ludzmi. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje

podopieczni. Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi i jej podopieczni: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za sprawa caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja

po kamien. Aczkolwiek i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia

nature macierzynstwa i wielkie zmartwienie rodzicow, ktorzy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

na Ziemi po poszukiwaniu ukochanego dziecka, jednakze nie mogla go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wielki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Rozlegla radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni i spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala powracac do

malzonka na trzy miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, by ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju wlasnie

sposob starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc transformacji por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

jednej. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwa. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, jego dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych miejsce w wspolczesnosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys mialy one sens religijny i duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Odrzucic znaczy to jednakze, ze legendy

odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich tak bardzo cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to argument, ze obszar kulturowy i bieglosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, walki bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane kwestie, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

na temat powstaniu osob opowiada nam mit na temat Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia fantazje Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni mieli podobny stanowisko

na wiadomosci sprawy, jak na przyklad my dzis.

Wrocmy jednakze do okresow obecnych. Jakim sposobem wspomnialem na poczatku "piekno

i uniwersalizm historii greckich zauwaza sie wszedzie". To mam racje. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i znajduja sie obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja w celu poetow, konstruktorow i immych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Po malarstwie wzorem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Po przenosni - powiedzenia np.:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele roznych.

Podsumowujac, po mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci i zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelkiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal swiat

i czlek, jaka wydaje sie jego przyroda i zastosowanie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te zapytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wybrania. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec wymogu wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo podstawowych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie zas sam swiadectwo wyboru,

niezaleznie od tego, ktore z wartosci pozostanie wybrana musi doprowadzic do katastrofy.

Po „Antygonie―, oboje glownych chwatow to gwiazdy ekranu tragiczne:

jednej. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim zas boskim. Uprawnienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja

spotykac za witryny wladcy. Uprawnienie ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Asortyment jednego sprawia kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - smierc. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic smierc brata, chowajac

go. Jednak aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Aczkolwiek Ismena wydaje sie inna. Leka sie na temat swoje los i nie zaakceptowac chce

zlamac zakazu mistrza. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze

morzem losem swoim i swoich bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Odrzucic buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie zanim Kreonem.

Okazalaby sie wtenczas slaba i przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownoczesnie zlamal prawo boskie. Totez zgineli jego bliscy. Jesliby

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl utracic caly wlasny autorytet zas to moglo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc rzetelny i bezlitosny dla

wrogow. Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc jego wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny w celu

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji z synem Hajmon

pokazuje jemu jego bledy i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek

sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore znajduja sie wazniejsze

od momentu niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, zas nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie demokracji po

panstwie, jego ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie za nieomylnego. Odrzucic zwaza dzieki wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od momentu

niego. Po przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej znakomita tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora z postaci wydaje sie

wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W tragedii „Antygona―

Sofoklesa glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest smierc Polinejkesa. Wydaje sie on znany za zdrajce ojczyzny. Naprawde uwaza Kreon - reprezentant wladzy ogolnokrajowej.

Jest on wladca dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Familia wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na wlasny los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Ona jednak

uwaza, ze nie moze postapic w inny sposob. Role jaka narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma do wyboru 2 mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac smierci. Dalsze los bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze

mogla by nie zaakceptowac dopelnic przymusu pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz smierc. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie po do niej

stronie, musi jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma zastrzezen, w odroznieniu od momentu siostry Polinejkesa,

ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje wlasny czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z

nich wydaje sie przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi ewentualnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem i personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy zgodzic sie Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z przeznaczeniem.

Walka z czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie witryny walczace bronily slusznej kwestie, a nie zostac pokonanym mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

Wedlug mnie w tym przypadku mamy do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. Po utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem wladzy,

polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie po 1 ze witryn

internetowych ponosi wielka odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Idea samo

wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

Wedlug mnie Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

10. Wymien gatunki literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie gatunki literackie, znane z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych tresci. Wlasciwa

interpretacja przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie

emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa zamiary, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna,

wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest do Boga. Do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to stanowic takze patetyczny utwor liryczny, o tresci

patriotycznej badz religijnej. Utwor ten nacechowany byl czesto patetyzmem i wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i finiszu swiata.

KAZANIE:

Jest to wpis, wyglaszany za sprawa duchowienstwo do wiernych, czesto podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal na skutek czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca jego chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren wydaje sie gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary wszelkiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to jeden z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia on losy

chwatow na tle zdarzen waznych w celu danej wspolnoty. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, niewinnosc,

rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, natury, swiata i milosci. Poglady filozoficzne konstytuuja najczesciej tematyke piesni

refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie przekonanie czy tez idea, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna oraz tym,

iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, bez podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Przewaznie opowiadanie powstrzymuje sie do jednego watku fabularnego. Wyrazne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w ktorej czesto wspolwystepuja epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym wzorem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przewinienie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie

dzieki dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos,

trzeciego - Sofokles. Zespol aktorski ograniczal sie do trzech ludzi. Aktorami potrafili byc jedynie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje kobiece. Po

tragedii antycznej nie ma podzialu na akty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za sprawa zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze wzorem, jezykiem bohatera

•ZASADA KILKU JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - jeden watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze wtem przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do uzyskania stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu dzieki akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada trzech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Zatarg pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest esencja tragedii i nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi fita do kleski, czyli

kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i wymogu, bowiem herosowie bronia przeciwnych racji.

Rozum zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie jednostki. Z tego wzgledu, iz racje obu

stron znajduja sie rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie do kleski chwatow. Antygona, za przeciwstawienie sie

rozkazowi mistrza, zostaje skazana na smierc; Kreona, ktory to jest winien smierci trzech osob (Antygony, jej ukochanego, a prywatnego syna - Hajmona

i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany wyjatkowa konstrukcja losow

bohaterow, ktorzy niezaleznie od energii charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie smierc lub kleske. Nalezy dorzucic, ze na temat ich

losie decydowalo po tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest na stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta

jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim

pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc i spelnienie powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Jakosci gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem zycia codziennego, inna

zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. komponuje sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

kilku. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale podstawowy jest moralizujacy jego istote

5. odgrywaja zamknieta fabule

6. wreczaja prawdy moralne

7. posiadaja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na obreb by zasiac ziarna. Konkretne upadlo dzieki droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i pozostalo

wypalone za sprawa slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale owe ktore padly na ziemie wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest wyrazenie boze, zas gleba ogol ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyjac, albo pogardzic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu i jego dwoch synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl po swiat.

Majatek roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Kiedy skruszony synek wrocil

do ojca ow sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotow syna, ktory to byl jak na przyklad

umarly, zas teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Bog, ktory cieszy sie z wszelkiego nawroconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich

bledow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie w celu rannego i obrabowanego za sprawa zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac

innym internautom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, gdzie przedstawione gwiazdy ekranu i sytuacje nie sa wazne ze wzgledu na nie zaakceptowac same, jednakze

jako model uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

szersze, uniwersalne tresci. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane za sprawa siewce padlo na

rozmaite podloze. Raz padlo dzieki droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami.

Przed chwila gdy ziarno trafilo dzieki zyzna ziemie, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne tejze przypowiesci, odnalezc jej sens,

ktory dotyczy ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna gleba,

chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje pozytek z edukacji. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda dysponuje

wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl on wczesniej i odszedl od

momentu wiary, jednakze powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do dzinki traktuje tak bardzo,

jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada pewne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec zas Jego synowie to typy ludzkie,

przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania

swoich bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka.

Wedlug dzis dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego mezczyzny dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia niezasluzonego.

Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob juz sam walczy na temat swoja urzad odpierajac katalogow racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob swiadczy symbol

religii, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlek powinien wielbic tajemnicze zamiary Opatrznosci, zas nie halasuje badac;

- Bog ostatecznie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Przylegaja do tych propozycji:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), zas jego los podporzadkowane pozostalo wlasciwie przygotowaniu

sie do godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw.

Franciszka. To dodatkowo wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do natury, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to wlasciwy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Szeroki z Piesni

o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla faceta sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Szeroki jest dlatego symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role namiestnika stworcy.

Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim wzorem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje bohaterstwo,

odwage i mestwo wladcy na polu walki, zaznacza jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena smierci krola pozostala przedstawiona z wielkim

patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego malzonka.

ideal rycerza - to czlowiek brawurowy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kumpli i damy swego serca, za najlepsza wartosc

uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista inicjatywa tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem jego zycia

wydaje sie walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza jego rycerskich cnot ukazuje scena smierci

bohatera, w ktorej za swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, bohater na do niej miejsce

wybiera wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego stanu: miecz i rog. Po swej krancowej spowiedzi przypomina wartosci

nadajace sens jego zyciu. Po scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami nierzadko oddawali wlasny majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest chwilowym, krotkim krokiem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w przerozne tematy. Aczkolwiek na plan pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Jest to wynikiem

teocentryzmu, ktory to oznacza zamieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej ciekawy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stole ï‚® mozliwosc wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie

pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym co powstaje na polu i niebawem zostanie zebrane i znajdzie sie dzieki biesiadnym stole.

Udziela porad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga na temat odpuszczenie

grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen,

jak powinien zachowac sie przy stole rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to to

znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej esencja i atrybutami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jak

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca czlonkow roznych stanow.

Obraz objawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera idea, ze smierc zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal w owa strone zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania,

idealy szykowne i uznawane w poszczegolnej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, korzystne, idealne.

Tworczosc literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Polakow autor. Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania sie tuz przy stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Pozniej autor mowi o tym co rosnie dzieki polu i niedlugo pozostanie zebrane i znajdzie

sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o

odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, albowiem zawiera zestaw nakazow

i pouczen, jak na przyklad powinien oszczedzic sie tuz przy stole rycerz. Wyraznie czuje sie w powyzszym utworze propagowanie rycerskiego kultu

wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Innym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W dekadzie sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Rzecz smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Ukazuje smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw ow ukazuje smierc, ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Ukazuje istnienie konfliktow spolecznych, rownoczesnie pokazuje

sytuacja spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak by tego chcial

podmiot liryczny. Chlopi wykrecaja sie i unikaja pracy. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt nierzadko

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

jednakze zostal w owa strone zabity. Diagnozujemy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta zas mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Ozywia sie wsrod nich buta.

Jest wciaz duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Istnieja trzy hipotezy mowiace na temat dacie do

niej powstania:

• piesn stanela w X w., zas jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac pod spodem uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta zostala hymnem, o czym swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., co nobilitowalo ow tekst do rangi symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. Jest to hymn do Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, zas po smierci przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za sprawa „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania zakresu sylabicznego, co z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy owe, ogarniajace czasem po

pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

skutkiem tego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna jednostka miary skladniowa - pojedyncze przekonanie lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) badz opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny przebywanie, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. Po XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Jest dozwolone powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane i staranie dopracowane od

witryny formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali wyjatkowa range tejze piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i swego rodzaju hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla

znana kazdemu Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV

wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej dok pochodzi z 1407r., jednakze juz w takim przypadku byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest do Matki Boskiej, druga do

Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa zas Syna Bozego o wysluchanie modlitwy,

na temat dobrobyt przenigdy ziemskim i wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna liczba 4, do ktorej nierzadko nawiazywali ludzie

sredniowiecza, ktora wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy duzo

historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica

zamiast Bogurodzico), sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przyszedl jeszcze przeglos polski:

(zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz zamiast ktora. Rymy

w piesni znajdujemy na koniec wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie rowniez paralelizm

skladniowy oraz paralelny, oznacza to rownolegly, obustronny rozklad tresci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem

na to, iz w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Lkanie

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Lecz przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, internautom

opowiada wlasny bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu z konca

XV wieku wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, oznacza to hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy komponuje slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, zas bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne gatunki to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy na temat ich istnieniu i czynach,, Legenda na temat

sw. Aleksym―

apokryfy - teksty polaczona tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, znajduja sie rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Wystepuje w tych propozycji wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), bogactwo zdarzen, realia

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Ich zbior swiadczy psalterz., zostaly bardzo chodliwe w sredniowieczu, opiewaja wielkosc i

uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub miejsce np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― uwazany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; wydaje

sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

chetniej boli jego zniewazanie. Matka Boska ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania, za sprawa nalozenie cierniowej korony, bicie go za

sprawa Zydow, na przybicie do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim, pragnie czuc tak jak On, mniemac podobnie. Lecz przede wszystkim slyszymy tu

placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do roznych matek, internautom opowiada wlasny bol.

Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po metropolii,

postrzegana za sprawa ludzi jak szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej powierzchownosc jest odmalowany za pomoca dwoch barw: czarnej i

srebrnej. Czarny - prawdopodobnie zatem, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila witalny kolor, srebrny - albowiem

jej wlosy sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez przerazenie spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila

jedno z podstawowych zlecen do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty swoich podopieczni, ale

dodatkowo z powodu pelnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w jakims stopniu. Wedlug mnie Matka z wiersza Rozewicza Jest

niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej kompetentna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa wymagania

niesienia do niej pomocy „ociera sie na temat szorstka skore tlumu―. Cierpi z powodu smierci wlasnych podopieczni lecz dodatkowo przyjmuje dzieki

swoje barki cierpienie powstajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, ktorzy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do

szalenstwa. Ale juz Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie na skutek smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza

jedna smierc, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci roznych. Ma nadzieje, ze aktualnie zadna pierwowzor nie pozostanie musiala tak bardzo

cierpiec jak na przyklad ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za sprawa Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie role. Przede wszystkim wydaje sie refrenem,

wobec tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy do czynienia z modlitwa oraz zaznacza prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, gdzie pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze napisana zostala celowo. Dwie strofy zaczynaja sie

w podobny sposob - od apostrof. Z takich dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy do czynienia w skonczonym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc ludzi samych czlonow, czesci.

Po „Bogurodzicy― mamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w granicach wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy odgrywaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = piec + kilku;

* kilku. wers - 3 + 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• wszelka strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma jakosci krasomowcze, czego dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje ciag wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom druhow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy z minionej

epoki historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych dzis wyrazen jest po

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc idei zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca po tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii dominowala mysl na temat zyciu

posmiertnym.

W tejze epoce dwa pojecia znajduja sie centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednakze to czlek

zostal utworzony na wizerunek i podobienstwo Boga i dzieki temu sprawny jest odnalezc w sobie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona zasadnicze

wartosci mezczyzny, jego urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania nieograniczonego wyboru, do zdobywania madrosci, do namietnosci i

czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje mezczyzny akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy nasze

ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow z tamtej epoki mozemy sie od tych propozycji uczyc harmonijnego postepowania. Musimy przystanac na

moment i zastanowic sie o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest coraz to mniej istniejacy w wspolczesnym

swieci. Glownymi zrebami jego nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli owe wartosci, ktore przestaja stanowic dla nas

fundamentalne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy nieustannie aktualne np.: milosc, smierc, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo owe wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki wysokie ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to terazniejsze w otaczajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, co najwazniejsze, oznacza to nasze los.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Uczucie jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje

Tristiana i Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w wszelkiej epoce. Uczucie to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek bez milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna nierzadko propagowala projekty parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my

mozemy wyprowadzac z tych propozycji prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swa odwaga oraz tym jaka wage dzierzy dla faceta honor, ktory to we

wspolczesnym swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa wciaz aktualne. Wynika to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, zas

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Po epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie gatunki literackie. Na polnocy Swiata i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Duzego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego wzorem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i

kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie opisywaniem zywotow kultu

religijnego, opartych dzieki legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory owe mialy istote

dydaktyczny. Konstruowanie sie swiezych panstw i dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Po srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za sprawa ksiezy i zakonnikow po

kosciolach badz w specjalnie wyznaczonych do tego miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza forma dramatyczna

wydaje sie misterium, co po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek mezczyzny, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii

Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow rodzimych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli stanowic tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co na lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne sytuacje z zycia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w przyszlosci

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za sprawa grzechy

i upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na zamysle skierowanie mezczyzny na odpowiednia droge. Pierwotnym bohaterem moralitetow

byl zwyczajowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wybrania odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy

silami dobra i zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy fajne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku na lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej do glosu miedzy innymi tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, mezczyzny. W

sredniowieczu w srodek swiata mezczyzny stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal katalogow glosy i raczyl podarowac spokojne, pobozne zycie i

miejsce po raju na smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i

zbawieniu. Po sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie swiadczy jednak walke z

"hetmanem ciemnosci" - szatanem oraz duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tejze walki. Po utworze objawia sie dualizm: czlowiek-swiat,

dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" hhg

dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow lampy led w stanie podarowac czlowiekowi rzetelnego

szczescia i bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci i piekna po Bogu.

Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi zas odnowionymi idealami sredniowiecznymi. Po

baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia, jak na przyklad wiemy sa to

wzorce osobowe zaczerpniete ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej powstania do

dzis pobudza zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze ustalania jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa z poczatkami

panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mateczki Boskiej z prosba

na temat wstawiennictwo u Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci blagania na

temat "zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem wiadomosci o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja odmienne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Jakkolwiek Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, szybko wyszla procz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jakim sposobem

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie pod spodem Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila wciaz

nieodlaczna frakcja wazniejszych uroczystosci koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - na wstepie polskie przekonanie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy wpis napisany na polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w trzech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie po literaturze.

jednej. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jak czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie dzieki

ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialo i ducha. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie szybkie wziecie duszy do Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza i ich podejsciu do religii. Bunt

pisarza przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal wlasny majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do namietnosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Duzego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to bohater idealny- skupia w sobie szlachetnosc i

odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje po zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i wierny damie swego serca.

Jak rycerz epoki feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy druh, wierny do oporu

Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe odpowiednia kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal porzadnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw powstal sie po sposob niesamowity, dzieki darom zlozonym za sprawa ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Duzego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego uwazany za

najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wielki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o kraj i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzor kochanka

Wzor kochanka pozostal przedstawiony po utworze Dzieje Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna zgodnie z

regula, ze jakikolwiek rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i sadzi poetow, znajduja sie

one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza - dosyc

stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj wlasnosc kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osob do rozumowania o smierci, co potwierdza popularne wtenczas powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala do tzw.

kwestii ostatecznych nieopodal sadu ostatecznego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal smierc czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc

przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej niepokoic sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie ze smiercia.

Mialy temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Okazy motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozmaite wizerunki smierci.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest przerazajacy: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialo, bez finiszu nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa po reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek minie przez los skromniej, tym jego

zgromadzenie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w dwoch arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Po „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje

sie ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem zas ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie apostrofa do Matki Boskiej i miesci w sobie wiele okreslen skierowanych pod spodem jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wierni zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w pani a prosby publiczne: o wysluchanie modlitwy,

na temat natchnienie sadzi.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca w

artykule jest Matka Jezusa. Jawi sie nam jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, zechce z przedtem dzielic

cierpienie i jemu sluzyc. Aczkolwiek pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

W ktorym miejscu jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy wpis, prosi osob o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja calkowita smutku i zalosci―

Mozemy zauwazyc, iz autor dostrzegl w Matce Boskiej nade wszystko cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest waznym problemem utworu. Marie tym chetniej boli zniewazenie syna,

albowiem jest on jej wylacznym dzieckiem. Ukazuje losy swojego syna od momentu biczowania za sprawa nakladanie cierniowej korony, bicie go za

sprawa zydow na przybyciu do krzyza. Bezustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak jak on, czuc. Wie, iz to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze gatunki liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki dzielo poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zartobliwy i dzieki blahy sprawa, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla

charakter zwlaszcza sytuacyjny, aktualna posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub

zasady budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do starego testamentu piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok czesto uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, nierzadko o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, powiazane

z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieja piesni chodliwe - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Wystepuje czesto po tytulach robot filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o tresci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace teksty religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter utworow

literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o istnieniu pasterzy badz wiesniakow. Rodzaj ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych i oznaczal wtenczas wierszowany dzielo o formie monologu wlozonego w usta formie literackiej najczesciej pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w sposob realistyczny badz

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Po sielance wyrazala sie utesknienie za zyciem natury i niecheci do miasta,

charakterystyce to w celu kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory charakteryzuje zwiezlosc konfiguracji (wyrazny pozycja

kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie dzieki jednym jedynie problemie, jeden

punkt widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem wczytania do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z jego

zyciem powszednim i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z forma rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Na sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wieksza ilosc jest jednakze glosow wymownych, ze na

temat ojczyzne powinno sie sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w

„Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych

epokach literackich i jest powiazane z zajeciami pisarzy duzej liczby pokolen. Najpelniejszy portret porzadnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w

postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, osobiste

sprawy. Zauwazajac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby poprawy, nie liczac sie z przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca nawet

przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie udostepnia prawde nawet ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i obywateli

jest w celu niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, nawet osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie na

temat slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina po przekazie Metrow. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania

czytelnika do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych

mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie stanu chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludzie okresla - „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, zas nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot mezczyzny poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" Rej zawarl

swe rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu

gramatyka, logistyka, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, kompetencji praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec

i spiew). Ceni prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez rzetelne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

zas dziedziczenie na przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto mezczyzny na

manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany przenigdy i pracy na wioski, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez kompletny rok nie zaakceptowac zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora do pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw slodkich i warzyw oraz roznych plodow

rolniczych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas zimy Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, zaleca zabawy, polowania, lowienie ryb, co przynosi pozytek i zapewnia

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac drozej w

roznych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Jakkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, iz moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzor szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, albowiem oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Odrzucic wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im rozum i

mowe, Dlatego tez, jakikolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Kto ma dar wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - zmagac sie w obronie wiary i ojczyzny. Wieksza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz smierc w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote

jako dobro najwyzsze obywatela. Apel walki, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni na temat spustoszeniu Podola", po klesce

Polski z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude

duchowienstwa, ktore glosi idealy, jedynie z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, tendencja do biesiad,

atakuje dzielo „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina podroze

(Francja, Republika federalna niemiec, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac z chwili. „O zywocie

ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i czlowiekiem wlada Fortuna.

31. Przedstaw realia lokalne XVI wieku widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Polakow. Wstydzi sie za tych propozycji, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac nieustanna doborowa armie. Kochanowski zechce by wojowal caly narod. Zada patriotyzmu. O

jego oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Kowalski jest glupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie pragna oni zreperowac bledu. Odrzucic ucza

sie na tych propozycji. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Odrzucic wyciagaja z tragedii moralow. Nie umieja ustrzec sie przed blizniacza

sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

przekazac Helene poslom i zachowac ojczyzne od momentu wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, zas ojczyzne narazic na

wojne. Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to

alegoria Polski, swiadczy o tym podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Trwalosc i

potega panstwa jest zalezne od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic ponad ojczyzne, czlek powinien nawet z radoscia

umierac za nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jawi sie byc mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, radosc zycia i podziw w celu urokow natury. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy termin po temu", "Chcemy stanowic sobie

radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, uciecha duchowa i intelektualna. Kochanowski wzywa

dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy tuz przy dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz

nawet w trakcie zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony za sprawa Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i

wiare w tworcze mozliwosci mezczyzny. Czestym motywem jego utworow jest niewinnosc, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn na temat cnocie".

Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji mezczyzny wyrazanej za sprawa Platona - wylacznie

pierwiastek duchowy u czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na gmach w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i

mowi sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne przekonanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak

Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Motyw ten objawia sie po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi

opatrzony". Mowi za Horacym, ze jego wiersze zagwarantuja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, wprowadza bogow,

tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" -

nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Zachowuje w tych propozycji pochwale cnot i cnot zmarlego, ukazanie wielkosci

poniesionej straty, wyrazenie zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie

poeta nabiera do Horacego, lecz zmienia je, laczy rozne motywy w okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow walki trojanskiej, jednakze przedstawiony w owa strone problem

dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal spor pomiedzy biznesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki znajduja sie wyrazem intensywnej troski na temat losy wlasnej ojczyzny. Jednym z

fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z

odpowiedzialnosci jaka na tych propozycji spoczywa, odgrywaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, byc trzymane na strazy prawa i

sprawiedliwosci. Odrzucic wolno dywanowi myslec na temat prywatnych biznesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W minionym

fragmencie tejze wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych osob

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie nadaje sie dzieki obronce

ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez rycerska do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne

elementy, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie obrad

Rady panuje typowy lokalny balagan). Sadza przewodnia pelnego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a

nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo starym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie

przekladami rzymskiego poety. Sa one w przewazajacej liczbie powazne, katalogow tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy dokonac przegladu

roznorodnych rodzajow piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( w inny sposob biesiadne ) np. „Milo szalec, podczas gdy czas na temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na owe czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja swiata,

natury i zycia, milosci. Poglady filozoficzne czesto stanowia tresci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge i lament na klesce Polakow poniesionej w

trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i ludzie ( damy i podopieczni ) uprowadzone przez wroga. Poeta odwoluje sie

do tych, ktorzy czuja wciaz milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, ostroznosci w dzialaniu, przygotowania finansow dla wojsk, mysli na temat kraju zas nie

na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Syci mie ow rym: „Polak madry na szkodzie―

Lecz jesli mam racje i z tego nasza firme zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Kowalski sobie nabedzie,

Ze i przed szkoda, i na szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie zwazajac na owe czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

przekonanie o harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego stanowiska dla wszelkiego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, w koncu

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo dzierzy czyste

serduszko i tego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twoje hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera wspaniala, renesansowa wizje

swiata. To kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali utwor Boskie-od

dalekiego kosmosu na zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest artysta, poeta, jego tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie na raz 1-wszy o tym slyszymy, przeciez Horacy w

swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz ze spizu ).

Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozmaite wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z 12 piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z w nocy swietojanska. Jest to proba

stworzenia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, nawet praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Los wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie zyje sie

uczciwie, poboznie i bezpiecznie. Robota na pozycji choc zmudna daje czlowiekowi stale i pewne wikt, wysilek zas jest motywem do pychy. Po pracy

mozna odetchnac wesolo spedzajac czas dzieki tancach i spiewach. Istota ludzka zyje dzieki wsi po harmonii z przyroda. Gwoli Kochanowskiego

egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to w istocie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak wyszukac

spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z przyroda.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci i staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i mozliwosci pospiesznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17

wieku jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor notowania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, na temat nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako protest poety przeciw

niesprawiedliwosci spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi rzetelne powodzenie i radosc. Uciechy plynace z zycia mezczyzny na wioski mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po obcowaniu po z

przyroda przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych na temat swojej namietnosci prosto

z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki jego ze wzgledu na tresc, stopien wlaczonej w tych propozycji mitologizacji i jezyk wolno

podzielic dzieki dwa gatunki. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa lub przykladami, badz przerobkami idylli antycznej, lub tez

zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i pasterek

hhg Szymonowic osob i sytuacja dworskie. Naturalnie obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie przypominaja prawdziwego

zycia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja pod spodem mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie prawdziwe jednakze sztuczne i

zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa odczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, tak jak i herosowie

utworow Szymonowica. Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z

trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od

momentu siebie tematycznie.

"Zency". Po utworze tym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie damy, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem dloni tego ludu

wszakze wydaje sie przepych urodziny i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca -

Starosta, ktory to wystepuje zawsze z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy - nahajka±, zas chlopem nieodwolalnie pedzonym do roboty.

Widzimy wiec tu krytyczna weryfikacje zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej podrecznikow. Jest on autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem zas Plebanem". Jest to

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia

nabozenstw nalezycie. Takze nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to nierzadko. Pan leka sie, badz czasem z tej przyczyny postepowaniu ogol wraz z

ksiedzem nie wynajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Odrzucic atakuje wciaz ksiedza,

twierdzi tylko na temat dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te rzeczy jednocza Wojta z Bogiem. Pan wciaz podejmuje krytyke. Mowi na temat

odpustach, ktore sa odpowiednio jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, piwo, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za co otrzymuja

odpust. Teraz zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze dzieki stu urzednikow, jeden

wydaje sie sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swoich procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Roznorodne lapowki i

daniny przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad np. sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i jego bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac tego sporu zamyka sie i przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Mezczyzna Ksiedza,

zas nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz. Przy przymusem

wykonac trzeba tloke, prace drugorzedna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic zboza poki nie zaakceptowac wybierze

dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest trudna, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje

postepowanie szlachty wobec faceta, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia

ponad stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony ze swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i

nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa ukojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnosnie zycia szlachty na wioski, omawia przebieg calego do niej zycia. Po mlodosci zaleca

cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, zas jezyka

wolno sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Mlody szlachcic powinien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci, umiarkowanie,

milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac sie gospodarstwem i ozenic. Alians malzenski

powinno sie zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. Do urzedow nie nalezy pretendowac. Podczas roku przewidzial rowniez Rej zajecia w celu

mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki

okopac, przygotowywac grzedy z truskawkami itp. Latem wolno z ludzi przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek posiadac owoce i pozytek. Sa juz

w takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze, znajduja

sie tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca nienawisc i ludzie zle

dzialaja. Zima niesie najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Aczkolwiek i podczas mrozu

nalezy pilnowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z wytworami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i baranow i cielat kupiwszy

ekonomicznie sprzedac, po innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, zas korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swoich utworach tematyke zycia dzieki wsi. Po Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo popularny drzewie, specjalnie cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. To wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz odmawia

dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Mezczyzna przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej zaufania. Chlop

podobnie o tym wspomina, ale okresy zmienily sie na jego niekorzysc. Jest to jeden z utworow gdzie poeta zahacza problem spoleczny w Polsce.

Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny.

Jest to dzielo oparty dzieki tradycjach uroczystosci poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi dla

zwyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja nuty radosci. Wydaje sie mowa na temat milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie

to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi na temat tancu i radosci.

Naklania wszystkich do pojscia po jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wioski. Chlop

zachowuje ze wlasnej pracy siebie i rodzine, a zawod jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza badz pisarza.

Wylicza nastepnie wszelkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorowe spiewy i tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest

odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na podstawie tych zrodel

powstaly dwa glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i zatem w jego poezji znajdujemy echa ideologii

epoki. Naprawde juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody dzieki

ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z przyroda. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez

zawisci wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola mezczyzny w globie, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w tych propozycji

swoje prawie wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest

piesnia pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za utwor stworzenia globu oraz mezczyzny, a takze harmonie miedzy

nimi panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Po piesni „Serce roscie, zwazajac na owe czasy... ― Kochanowski przywoluje dwie postury

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje katalogow syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do rozrywki, ale madrze i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. Po „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie zbudowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyrazenie „cnota― rozumiane jako bieglosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze

swiatem podworza, odrzucenie uczuc niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego z nas, a

najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam

proces tworczy. W „Piesni o porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do nabywcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic na sobie slawe i

dobre imie. Problematyke sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym

artysta, ktory to z racji dzieki posiadany talent jest jednostka wybitna. Wizja lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego

o tym, ze jego dziela sa tez znane nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z

piesni „Milo hulac, kiedy termin po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu i

czasie―. Takze filozofia epikurejska i stoicka w nazwanych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie

„carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Po piesni panny XII wolno odnalezc dodatkowo topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz wzory osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna wciaz pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe, idealy godne

podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej majetnosci.

Wskazowki powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, zas wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury o wszelkiej porze rok, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i znajomosc sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych za

sprawa literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swoich dobr

co wiecej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal wciaz jeden schemat – wariant

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny sporzadzania, jest uniwersalna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma obszerna wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie przenigdy m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M.

Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za sprawa czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Po „Zywocie mezczyzny poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako uczciwosc, patriotyzm, los zgodne z natura. Odpowiedni ozenek, zadania gospodarskie

i obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli i

w ogrodzie, przyjemnosci plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie zadania szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jak bogatego

ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, porzadnego ojca i

troskliwego malzonka, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest oparta na

weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug faceta najwyzsza

wartoscia jest niewinnosc ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana jak czyste sumienie, ludzka przyjaznosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej

starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zagwarantuja prawdziwego szczescia i spoczynku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i

przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jakas z fraszek. Podmiot liryczny uznaje zdrowie za jakas z najistotniejszych

wartosci, wobec ktorej odmienne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w aprobacie z przyroda i nie zaakceptowac

szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i jego prawdziwych zalety w niejakich utworach druhow poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

mezczyzny odrodzenia powinno sie zyc wedle natura i jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale powinno sie przy tym afirmowac zycie i w pelni tu

korzystac. Wedlug stoikow powinno sie ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy zanim atakami fortuny.

38. Okresl, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal terazniejsze.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym jego dzielem wydaje sie wydany

po 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i na temat ustroju wspanialym

uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i atrybutami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz

morzem obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wzgledem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat

rownosci wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest zroznicowane prawo. Miedzy innymi prawo

karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty i inne w celu mieszczan. Sadze ze, ow

problem wydaje sie nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo i jest, iz ludzie posiadajacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom

co zwyczajowy obywatel, jednakze zazwyczaj znajduja sie traktowani w duzej mierze lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby wykupic.

Czesto ludzie na wielkich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie po ich sprawie jest znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory to

porusza Modrzewski jest znaczenie nauki i wiedzy przenigdy kazdego czlowieka oraz wspolzaleznosc energii panstwa i jego potencjalu intelektualnego.

Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Aktualnie wynagrodzenia

instruktorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub standardowo zmaga sie z bieda i manipuluje nadal z dobrej decyzji. Ostatnio

przeprowadzana jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza isc do ludzi odleglych

w duzej mierze kilometrow. W dodatku szkoly odgrywaja zazwyczaj nazbyt male zasoby finansowe na progres pracowni i zakup pomocy naukowych,

czasami nawet dzieki utrzymanie. Po ksiedze na temat wojnie z kolei mowi, iz kazda walka powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie

zaakceptowac tych, ktorzy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie roznych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozmaite ujecia odnosnie spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Po ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem i panstwo mialo mu dac mozliwosc szczescie, - o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek powinien byc

legalnie przygotowany do pracy, zas ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pilnowac panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie sfery

zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Po ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w momencie odwrotnej facet byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac

nowy przepis prawny z udzialem czlonkow wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, zas najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

Po ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak doskonale domy oraz sute biesiady.

Proponuje zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, zas mianowicie dzieki

dotowanie szkolnictwa w czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie.

Modrzewski proponuje przejecie pieczy nad budami przez panstwo, a prawo do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swoich kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. W taki sposob pietnuje on:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny

wydaje sie podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winny sie laczyc w jakas calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro prywatne dla ratowania dobra lacznego, dla dobra ojczyzny trzeba poswiecic calosc: majatek, energii, zdrowie, fart, a

nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Po narodzie powinna stac sie zgoda, albowiem laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - duzy

sejmowe, walki domowe, zas w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra,

a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jak przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego stanu rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo lokalne od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a w tej chwili heretycy domagaja sie, by stara religia ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc i zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale u

heretykow to niemozliwe, albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je.

Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, zarowno publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie

moga nawet chronic panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa

dlatego krola do obrony religii katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Wymaga

odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony prawniczej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji

warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Zbytnio prawa sprawiedliwe uwaza

realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i panstwowe, ustanowione w celu

porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim zamet (istnialo wtenczas wiele sadow - ziemski,

podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i naruszajacych

przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. szybkie sadzenie i bezwzgledne robienie

wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga hhg wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia wsrod tych

propozycji herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc, niemoralnosc i

brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne do matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory to

wszyscy, po chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje on wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie maja miejsce w kraju oraz proponuje

reperacje istniejacego stanu rzeczy. Zarazem przepowiada on, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy w

celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, formuluje przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic moga

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace

podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Spostrzec mozna prywate,

egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor swiadczy ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to

interesy obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Po "Zywocie mezczyzny poczciwego" odnalezc mozna schemat prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, gdzie Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ". W

dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk stanu

chlopskiego, ponadto zaznacza prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc Metrow. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

Metrow. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odnalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji

wyraznie widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i po

duzej czesci stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za sprawa protestantow, co jest w szczegolnosci widoczne po krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i nienaturalne

zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych bezustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―,

ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko zakonnikow

jednak takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi

uchwycic istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak na przyklad epigramat „Mnich― to portret

demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i rowna sie ponad powszednich ludzi.

Aczkolwiek mnich ten jest faktycznie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych

mnichow za swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka

na temat plebanie, ktory to pochowal swego psa dzieki cmentarzu nieopodal grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie

biskupowi, pleban przekupil swojego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z psa uczynil parafianina. Jest to

wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad

religii. Inny epigramat, „Baba, co w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania

nabozenstw po zrozumialych w celu wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej

liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja katalogow spiewane na lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo po odprawianej mszy

swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach nierzadko nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal stanowic stoikiem. Byl

przekonany, iz jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero smierc ukochanej Urszulki pokazala, jak

bardzo sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla na nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, smierc malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow przeznaczony Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie na wlasna reke, rownoczesnie pragnie

dowiedziec, co obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o sposob pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie zaakceptowac odpowiedzi ze

strony kosciola chrzescijanskiego, ani w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz na smierci, do miejsc gdzie

przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis

jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to po ostatnim z TRENOW, gdzie opowiada wlasny sen

- we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze jego coreczka wydaje sie szczesliwa.

Postawa ojca przerabia sie - kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor przeznaczony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca - stracil wybrana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiego powodu to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

za sprawa nadgorliwego ogrodnika' (I), na dodatek bol ojca wzmagaja rzeczy pozostale na Urszulce (VII), wspomnienia ciagle drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Po trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie: Orszulo moja

wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, wiedzie to do zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w odcinku

kulminacyjnym do zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka jego wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Moglo wydawac mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna smutku,

rozpaczy, strachu. W obliczu smierci corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

okres swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, jeden z

wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory to niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc koncepcje ukazujaca sens boskiej selekcji - Urszula poprzez smierc w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami znajduja sie pasterze badz rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto oznacza sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wczytania czy piesni spiewane za sprawa bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu zas - dialogowe partie tresci, wypowiedzi i rozmowy

poszczegolnych bohaterow. Problematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie najczesciej z

humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem w celu prezentowania

zachowan i postaw ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi polskiej Ostatnia z

panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; zmudna, codzienna praca w polu i tuz przy gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi i jest w celu nich

motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze dodac za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po literaturze polskiej

siegnal na motywy folklorystyczne i uczynil z tych propozycji temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil on

za rzetelnego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, hhg bowiem prace panszczyzniana, buduje obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje

dlatego nie sprawa, ale sposob, w jaki zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach

ludowych i narzeka razem z Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani

a sielanka Szymonowica potrafi odnalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies finiszu XVI wieku jest, wedlug Szymonowica, stanowiskiem

wyzysku: stanowiskiem, gdzie nierzadko dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw przykrych, pokazuje ujemne strony zycia na

wioski, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i tworzac utwor usredniony raczej do antysielanki.

Po utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wioski, na tle natury, a

do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i zabawy, jakie niesie ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie z ukochanym pod

spodem umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to posadzenie o niewiernosc i relacja z odmienna pasterka – Doryda,

co konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli

wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial jedynie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo

charakterystyczne w celu sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu

namietnosci na postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego istnieniu do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany za tworce

zapowiadajacego nowa kategoria w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak istote jego wierszy

wykracza o wiele poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, co powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe,

wynikaly ze zmiany religii, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go zastrzezen, czy asortyment ktorego dokonal, byl sprawiedliwy i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy

niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

wspanialym obrazem ludzi niepewnosci i lekow. Zwlaszcza wyraznie widac niepokoje poety w dwoch sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie wyrazem obawy poety na temat wynik bezustannej walki,

jaka kazdy czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie dobra materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od

momentu Boga. Do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlek jest

samotny, a stawka jest przeciez zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien

polegac, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, swiat i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci rzeczy swiata tego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta stwierdza,

ze to co materialne jest zludne, zgubne, zas przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od momentu Boga,

zakloca mu koncepcje do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac tutaj wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przeszlosc wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a podczas gdy slabe. Meritum rozwazan pisarza ma

istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej ciekawi Kochanowskiego Nasz kraj XVI wieku, wowczas wciaz silna

i znaczaca w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, iz niewlasciwa strategia

moze spowodowac do upadku panstwa, tak jak Troje. Po tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o takich intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, ktorzy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na

przyklad maja sprawowac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych korzysciach i troszczyc sie na temat dobro

publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski sposob glosowania za sprawa rozstapienie oraz obecnosc

marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek

odpowiedzialnosci za losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych biznesach, malo zas jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalekiej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna do pijanstwa i

obzarstwa, zas niezdolna do zadnego wysilku, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy takie persony beda potrafili w przyszlosci

rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego tak jak w Troi.

5. Po kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii narodowych. 1

z tych propozycji uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie z dobrem

ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, aczkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej,

wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by za sprawa atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac

go i nie przyjac do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, terazniejsze i

skomplikowane. Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez za sprawa chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo (wczesniej

wydal juz dzielo "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica smierc, wiezienie, lub wysoka grzywna [120

grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

jednej. "O wiedzy potrzebnej do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, zas ci co sa dzieki jego czele powinni dawac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 niemocy Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, wyczerpanie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc do ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela, upadek

ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, iz fakt ow moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Polakow gdyz wydaje sie

wykorzystywana za sprawa magnaterie do osiagniecia wlasnych celow, co prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga wolnosci osobistej

dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia odczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, zamieszanie o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez dobra pospolitego, wyzysk sierot za

sprawa zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie

poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

on na rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych osob chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Po "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o istnieniu szlachcica od momentu narodzin do smierci. Frapuje sie morzem edukacja i wychowaniem

podopieczni szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia.

Komunikujac o oswiaty, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od edukacji Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za posrednictwem prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas dziedziczenie po przodkach tytulow szlacheckich bez

wlasnych zaslug. Zbytnio wielka usterke szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca nierzadko czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy dzieki wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach rok, przynosza duzo pozytku,

jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego za sprawa caly rok kalendarzowy nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O ogromnym zamilowaniu pisarza do pracy na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kumpli i dzinki, zaleca rozrywki, polowania, lowienie ryb, co daje pozytek i daje uciecha. Dbajacy na

temat fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie pochwycic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej po innych obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej przenigdy mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie jego charakteru, zas nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach publicznych nie ceniac ich

przesadnie. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko zatem, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za sprawa Reja nie jawi sie byc pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy praktycznej przedstawiciel

tego wysokiego stanu spolecznego powinien posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze osoby stosunek szlachcica do przymusu

sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala pod spodem wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swe przemyslenia na temat tego wydarzenia oraz sugestie, jak z czasem wzmocnic obrone granic. Po reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci granic Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Po Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, hhg siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka i niesmiertelnej - poety.

Psyche poety jego zdaniem jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy granic. Piesn nasza

przekazuje przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza

forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za sprawa tylez panien, gloszacych chwale zycia

dzieki wsi. Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw.

Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy. W piesni

Panny XII zawarta wydaje sie pochwala zycia na wioski w zespole rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest innym, niemoralnym

sposobom zycia, zas mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a

takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Obszerny wplyw

dzieki tworczosc poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z forma znakomitego naszego poety, ktory to jako jeden z glownych tworzyl literature

narodowa. Lecz nawet on sam pisze w Piesni XXIV, iz jego psyche jest jak na przyklad wolny kapucyn wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze dlugo po jego smierci sa czytane i podziwiane za sprawa wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie tematy z zycia codziennego, co bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie niewatpliwie nalezal.

Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII oraz fraszka "O zywocie

ludzkim". Zawarte po tej innej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, aczkolwiek nie da sie zamaskowac

zawartej po niej nuty pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu mezczyzny. Jego

rozwazania na ow temat zostaly zawarte miedzy innymi w Piesniach XII i XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora pielegnowana

po sercu mezczyzny moze byc w celu niego rownoczesnie "nagroda i placa" oraz swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota zwiazana wydaje sie tak

okreslana dobra slawa, tzn. dobra opinia u wspolczesnych, zas po smierci pamiec u potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc zwykle wsrod

owczesnej szlachty. Naturalnie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tego trunku (Piesn IX).

Po utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego argumentem jest

fraszka "Na most warszewski".

Innym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swe przemyslenia i sugestie, jak na

przyklad w przyszlosci pokrzepic obrone granic, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Innym jeszcze

utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszelkie zalety stanowiace cnote znajduja sie

cenne, jednak najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do nieba, Tym, co sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym momencie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, zeby tam tworzyc i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" wskazuje na rozmilowanie poety przenigdy ziemianina. Pisarz

opowiada na temat poboznej i spokojnej codziennosci gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze na temat ludziach tulajacych sie na swiecie po

poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi jego trud. Wraz z zbirow zdobytych z ofiarnej

pracy mistrz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni chwile, rolnik kosi laki i pola, zas nastepnie calosc znosi do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy zawsze znajdzie

termin na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w

mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Po zagrodzie naturalnie pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze na temat wychowaniu

mlodego pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i wstyd. Poeta zechce, aby jego wnuki zostaly dobrze wychowane i aby posiadaly owe zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy filozoficzne znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Przypomina hasla epikurejskie, aby lapac w pulapke

dzien, i stoickie, by przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Milosc madrosci zawarta po „Piesniach― znalazla

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen dwoch starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu.

Idee gloszone przez faceta byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia mezczyzny jest fart, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, gwarantuje

czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z

przyjemnosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania chwili, cieszenia sie z

zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc zaobserwowac po

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Stad fraszki zostaly tak rozmaite. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal dystans do globu i jego urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo ogromnym. Blizszy byl

mu Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Wplyw kazdego z tych propozycji we fraszkach jest widoczny.

Wlasciwie filozofii antycznej dazenie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelkiej chwili, jaka niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac

trosk, ktore zdolaly zmacic fart.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przywoluje bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Po autobiograficznej fraszce „Na

gmach w Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co wydaje mu sie najwazniejsze przenigdy. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, ludzka

zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra tego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

rzetelnego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie dostac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Szczegolne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z przyroda

odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja stanowisko na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc rzeczy i umiejacego ze

ogromnym spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie mezczyzny w harmonijnym zyciu, po

korzystaniu z rozumu, ale rowniez w przyjemnosci „poki termin po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga,

jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno wyrazenie we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, jednak tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzyc swoj termin.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk i cierpienia oraz obawy

zanim smiercia. Tym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety po ustalone za sprawa myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, gdzie poeta z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie z problemami, dawac sile

duchowa i solidne szczescie oraz czynic odpornym na przerazenie przed smiercia. Kochanowski, ktory to wielokrotnie po swych piesniach slawil

madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odnalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i

pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednakze pocieszeniu i

ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do starego testamentu klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak

niewolniczo antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam sprawa utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swa

„Iliade―. Kochanowski z opowiesci wojny trojanskiej wybral chwile przybycia greckich poslow na porwana za sprawa Parysa Helene. Misja

poslancow skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zaprezentowac rozne

postury polityczne obywateli i bylo pretekstem do rozwazan natury ogolnej.

Po konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, choc w jakims stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza trzech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za sprawa wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest forma jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal po

nagrode za wyrok po sporze bogin, wine dlatego ponosi laleczka, ktora fita nagrodzila.

Istnieja jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu ustalic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu bohater zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc mezczyzny doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w dwoch osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Aczkolwiek Kochanowski — dworzanin badz

ziemianin - pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Cecha szczegolna utworow z tego okresu wydaje sie epikureizm. Po wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze Hiszpanie —

huczna zabawe, w Do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie

lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przewinienie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia

graja― w Piesni o Fortunie). Bohater ludzi utworow to czlowiek globalny, ponad calosc przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie

epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o

spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta na temat swym

powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Do gor i lasow, napisana w momencie,

gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i zarazem ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki idol, ktory mial dar przemieniania sie po rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Dzis zas pyta z jakims niepokojem: „dalej co

pozostanie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny nastroj, inne znajduja sie tez tematy. W duzej liczby utworach autor opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc domu

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), okresla pytania filozoficzne (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem ludzkim losem (Na

zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, albowiem wlasne los bylo w celu Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako 1 ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w jego zyciu zasadnicza

byla jego poezja: „Prosze, niech ze mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale podczas gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala zarowno sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych gatunkow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien z zycia mezczyzny, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego programu

wartosci. Istota ludzka i jego dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tego pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka jego utworow dotyczy jednoczesnie

pojedynczego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka w celu jednostki,

jednakze dla kazdego, bowiem stosowac sie moze do tych propozycji kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny sposob przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i naklaniaja go do

kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane za sprawa glownego bohatera: „Trudny (... ) moj rzad z tymi pany: szedlem

spac trzezwo, zas wstane wciety. ― Fraszka ta dzierzy na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie

zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Osoby takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, zas przede wszystkim wyniszcza swoje drogocenne

zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek

powinien pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega na smierci rozpadowi, w dlatego kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre

wspomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem ow, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i roznych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na

darmo Bog odroznil mezczyzny od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, zas jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien uczyc swych klientow wlasciwych regul wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania autentycznej wolnosci. Ale

juz ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni z bronia po reku zmagac sie z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie po walce przekazac

zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac do walki jak jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic calosc dla

kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na poczatku

hhg tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie do

niewoli. Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia na temat Polaku swiatlym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie

zaakceptowac pomysla zawczasu o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie moze ulec modyfikacji: „Nowa przypowiesc

Polak sobie kupi, iz i zanim szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jawi sie byc glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a

konkretnie – zaangazowania w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to w istocie odroznia wlasny narod

od momentu plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zajecie i klopot calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje ludzi, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory na nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – drwina z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw czlonkow kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy porzadku

juz od momentu poczatku istnienia naszego ciebie, ale badz takie procedura duchownych dopuszczalny przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola

powinni gleboko sie zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac

rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz czynia go zwykly ludzie. Wowczas gdy zawiedzie jeden

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega calosc, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – kraju – wolno tu zaczac do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jakas z pobudek upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor ow zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym prosto odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Rzecz „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z antyku:

chor stoi za sprawa caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora i Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, zas o wydarzeniach rozgrywajacych sie w roznych miejscach twierdzi posel

-akcji – ograniczona do poszczegolnego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, co ludzkie

nie jawi sie byc mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw formie, ich zachowan; od patriotow poczawszy, zas na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o wikt pokoju, swe losy laczy z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory to wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie morzem

konsekwencjami wszelkiego czynu, nie zaakceptowac reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tekst zostala zaczerpnieta z

mitologii i hhg jeden z epizodow walki trojanskiej. Po utworze tym latwo odnalezc fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow oraz zle ludzie. Temat

„Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez nieustannie na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych miejscach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i zero, co czlowiecze nie

jest jest obce―. Po odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg postaw postaci, katalogow zachowan; od momentu patriotow

zaczynajac, a dzieki zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postura Antenora – spokojny, oficjalny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie pokoju, swoje losy laczy z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega zanim

zgubnym zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia

sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale pelnego narodu.

Tekst dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies frapuje wazne miejsce wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tejze epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za sprawa Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jawi sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz formuja:

• Mikolaj Rej - „Zywot mezczyzny poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z przyroda przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―: „wsi spokojna,

wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora wszystkim zapewnia radosc i

rozrywke, ktora tez daje zadowolenie. Tego rodzaju obraz uosabia „Zywot mezczyzny poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―,

„Na gmach w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Mezczyzna wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia.

Ksiadz nie zaakceptowac spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, praca

nie jest radosna piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z

kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jakim sposobem widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek z podstawowych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje czynia: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- zas w pani a mysl, iz „bez praw nie moze stanowic prawdziwej

wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna, nowatorska

dzieki cala Europe, demokratyczna idea, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Kawalek podrecznikowy przytacza przyklad - w odczuciu

wspolczesnego mezczyzny niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac otrzymuje kary, a plebejusz

traci los. Za co? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowka, za co innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac musi

rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta prosperowac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Jakkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem i samowola panow, chcial dac mozliwosc im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu - czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), zas zwolennikiem potwierdzenia i pokoju, chociaz uzasadnial

potrzebe walki obronnej, albowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Ukazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage do edukacji mlodego obywatela i do powagi

zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol,

ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na odmienne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo prosto zapamietac,

albowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

Po ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Po ksiedze „O Kosciele― domagal sie zredukowania roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu pisarstwo parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wytyczne te powstale sa po „Zywocie mezczyzny poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie

darami natury w wszelkiej porze rok. dbajac na temat harmonie. Nie jawi sie byc zbyt medrzec, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne mu ani starosc,

ani smierc. Cechuje go oszczednosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug rozumu i po bliskosci z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, umiarkowany o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich towarow, a takze i zycia - taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak na

przyklad Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy epoki odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce pisarstwo i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca pochwalane.

Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem zas Plebanem― Metrow.

Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory owe sa wyrazem troski konstruktorow tego okresu o losy ojczyzny. Po „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami trzech reprezentatywnych w celu

polskiego spoleczenstwa stanow i pietnuje czynu kazdej ze stron. I tak Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Zas. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat prawach, Na temat

wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych ludziom wysoko urodzonym, ale nie

zaakceptowac posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal rozporzadzania sie wylacznie dobrem narodu i

biznesem panstwa, potepial prywate. Po ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Walczyl z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i jego legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych osob w szkolach publicznych i nakladow dzieki ten

zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

zapatrzenie we wlasny pepek stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Po kazaniach Skarga ukazuje

dolegliwosci toczace Rzeczpospolita. Choroby owe to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r.

Poeta wskazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia niewinnosc przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po

boju i wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie po sobie tresci uniwersalne, hhg sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie

ambicja gdy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec.

Wsrod niebezpieczenstw grozacych wam wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten hhg niebezpieczenstwa grozace

panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dorobek poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne wykazuja niemal ogol

humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie mezczyzny poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o kraj, o jego spoleczny obrys, odnajdujemy

nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednakze mysli na

temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Mezczyzna z kolei - mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, koszmarnie sprawuje sie w

sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w owa strone na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana

wini, pan ksiedza A nam prostym z kazdej strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos w sprawie ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

role przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – na temat opamietanie. Odslaniajac szesc niemocy spolecznych -

obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciwko Bogu - glosi

wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow

Polski. Reformy wg Skargi powinny tyczyc sie:

obrony religii katolickiej, walki z tolerancja religijna i heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia do poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, mocny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic odgrywaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najlepsza pozycja wydaje sie tragedia pt.

„Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski nawet wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest z pewnoscia

najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezwykle dbal na temat ksztalt swojego stylu, na temat

forme uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu,

Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie zostaly mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal

dodatkowo epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow

rodzimych. Nawiazania do antyku po dorobku Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul

kapitalnych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu

motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca

postawionego ponad tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, jednakze takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka harmonie, znajduje

ogromne wartosci natury i wioski, wielbi mezczyzny, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij pojecia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy epoki uzyto tego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji - poczatkowo w celu

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich po sztuce francuskiej. Jako wyraz historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu okreslenia okresow panowania

Franciszka I, podczas gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie ustalenie to pozostalo przyjete za sprawa nauke

niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedlug niego odrodzenie mialo

stanowic poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla duzo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednakze odrodzenia

antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za sprawa mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do szczytow

przewyzszajacych wzory.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV do poczatkow XVI wieku, zas w panstwach

Europy polnocnej od finiszu XV do oporu XVI wieku. Jest on rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie czynniki jak: kryzys

papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki progres miast, powstawanie (po momencie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

Po kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej wazne z tych propozycji to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja starego testamentu antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, dzieki plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek okazuje w srodek badan i zainteresowan;

miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu osobowosci

majac na uwadze wartosc jego rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. Po mysl humanizmu

czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie jego talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie mezczyzny w srodek swiata. Haslem humanistow bylo zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i zero co czlowiecze

nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej po Spirze dzieki

sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja interpretowac indywidualnie, iz nalezy

tlumaczyc je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany po

gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo badz pieklo, zas zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr. Swoje

to zasluga, a biernosc to przekroczenie.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zaistnialy w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek wyznaniowy

katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana,

ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w Polsce i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. Po polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym jego dzielem znajduja sie wydane

po 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury duchowej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie

panstwa naszego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zdejmowanie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach katalogow przezwyciezania.

Kazanie I - "O wiedzy potrzebnej do rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje dolegliwosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni stanowic ci, ktorzy stoja na czele narodu.

Kazanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc niemocy Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej, anarchia

religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej chorobie, tzn.

"niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Po sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi

Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny,

namietnosci dla pani a samej. Atak skierowany wydaje sie w witryne magnatow dbajacych jedynie na temat swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III - "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy katalogow

jedna religia, nakazujaca uczucie blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej potwierdzenia szczegolnie dzieki

sejmach pobudza u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Polski, poniewaz poglebia niezgode

narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, prowadzacej do potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze utozsamiac z

absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z czlonkow narodu. Poddani winni znajduja sie

swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw solidnych nie ma autentycznej wolnosci. Wylicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, chociaz podobnie jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne.

Kazanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze odczucia patriotyczne - milosc do ojczyzny, oburzenie na

do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ustrzeze Polske od momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedostatek sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

dobra pospolitego, wyzysk sierot za sprawa zlych opiekunow. Po takim wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, zas jej tresc zwiazana wydaje sie z

pierwszym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech glownych stanow: Mezczyzna

(szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia fundamentalne problemy nurtujace

owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedostatek stalego

programu obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia ogolnego

Rzeczypospolitej. Mezczyzna i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu, niszczacemu

zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych rodzimych utworow poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie do rodakow z prosba, zeby pomysleli wreszcie o grozacym im niebezpieczenstwie;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem ow, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia sobie dobrej slawy; sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych ewentualnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednak w

sposob bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu na bazie o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij pojecia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy po wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory jego nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl on w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

jednej. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej istoty

b) rozumienie czlowieka jak czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest za sprawa prawa natury

c) rozumienie zycia jak wiecznej walki o byt

2. postura uczonego i badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

kilku. maksymalny neutralnosc, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, calosc powinno znajdowac odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia mezczyzny poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu w celu prostoty i kontaktu z natura.

Osada, wspomnienia, jak miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w owa strone zyjacych. Sa oni

skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wioski, tamtego zycia,

codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki.

Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora na stracie malzonka sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, zas kiedy wydaje sie stara to umiera.

19 Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, mocny, wzor pracy na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie zaakceptowac pomagalo. Odrzucic stac fita

na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

niewiasta (zniszczona, zmeczona, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot i ubostwo.

Jakosci naturalizmu:

jednej. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie nabywcy

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na drugi los, przykra wizja, wojna o byt, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

jednej. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne dzierzy ukazywac klopoty duchowe mezczyzny. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych jezdnia intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Srodek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Elementy w malarstwie np. Portret Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek z roku 1898. Sonety owe mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety

byl inny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia role symboli. 1 z tych propozycji leka sie burzy - "skromnie do zimnej tuli sie sciany". Losy

rozy odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Zachowuje sie dlatego jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez ryzyka, zadumane dzierzy

skronie), wydaje sie wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow probuje sie jednak chronic przed

zaglada. Symbolem na temat podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za sprawa burze. Jest ona symbolem uplywu czasu. Po I

sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity harmonogram. Podobnie wydaje sie z

czlowiekiem, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym pozostal

przedstawiony procedura zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad koncowy i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zaprezentowac

glebie nedzy ludzkiej, bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow formuluje charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Sam kowal to

czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze sadzi o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich pogladow

innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe mezczyzny ktorego istote skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niepohamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Zmiana barw i odcieni. Cztery opisy poszczegolnego krajobrazu

zmieniajacego sie pod spodem wplywem periodu dnia.

jednej. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, echo

2. Zapach: ziola

kilku. Wzrok: barwa, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za sprawa burze, byla mocnym drzewem, a w tej chwili jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i wydaje sie piekna, chroni sie, wydaje sie delikatna, szuka wsparcia by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, szuka wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wdrozenie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Roza to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej krzepa, ale dazy do przezycia. Widzi wielkie drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie zycia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego mezczyzny w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Elementy symboliczne:

jednej. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

kilku. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij obecnosc motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie nadrzednym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, albowiem dbal on o artyzm jezyka, obrys swojego wzoru i forme uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki klasyczne: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy stworca piesni:

jednej. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i przekonanie o jego wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie prawie boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), oznacza to przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

kilku. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - stosowac zycia, zaznajomic jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fart tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Rozne przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - radosc zycia, trzeba sie bawic, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka nastepnego dnia

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie co nan nastepnego dnia przypadnie

- Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc z tego

co sie dzierzy.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie przenigdy bawic, jednak mozna i zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas calosc zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie potrzebami materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania do mitologii:

jednej. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl nierzadko

wykorzystywany za sprawa tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow epoki baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji, wrecz

tworzyl osobista szlachecka ideologie i wlasny polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale los gospodarowal dzieki roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, zabieral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Do najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

jednej. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizerunek panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach,

zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy dzieki wojsko.

kilku. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do walki z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej zapatrzenie we wlasny pepek XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace sytuacja w wojsku,

poczucie wolnosci, brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami po bitwie pod spodem

Chicimiem po 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby walki z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc do

ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie z 10 czesci dosc precyzyjnie opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne przygotowania, a

nastepnie bardzo uwaznie, dzien na dniu sytuacje pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek do opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych

przodkow i krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy skierowac na

kwestie naprawde fundamentalne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Hhg w tych

propozycji zywy wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia wiadomosci o Naszym narodzie XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Po 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl pod spodem dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciwko Moskwie. Podczas rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od

chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo przyczyna roznych ekscesow Paska, nierzadko procesujacego sie ze swymi sasiadami, zas

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Pierwsza czesc zawiera 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, oznacza to taki czas jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa

do Danii, walka z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tego okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

ofensywnoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po walce i sasiadami

przenigdy ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi jasna niechec

- w istniejacym stanie rzeczy nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zdarzenie Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

wydaje sie dodatnio: team dodatnich wlasciwosci odziedziczonych na przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie przeciwienstwem

w celu zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych jego zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie do zycia ponad stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa,

ktora doprowadzila do upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa wzory kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez Po. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw.

dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w sposob mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola, metafora,

porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje roznorodna kolorystyka metafor (ogien, srebro, perly... ),

ktorej zagadnieniem jest ukazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi mocny kontrast z pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel,

motyw smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj rozrywki

dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego z sytuacja

nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spoczynku trupa z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja

zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich uwolnic.

Pointa: zanim miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, autor w wyszukany sposob ujawnil zalety psa i rozpacz wlasciciela na jego

stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Po pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym pelnomocnikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral

udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

oraz poczciwego ziemianina. Inne akta zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zaznajomic wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska wydaje sie przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, przekonanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, nienawisc do roznych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich

przywilejow, zas zaniedbujacych zadania. Mialy ow lampy led postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach stanu

rycerskiego i wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja walki chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – tematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety znajduja sie niestale po

uczuciach. Mysl ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Na calosc wiersza sklada sie jedno przekonanie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono kompletny szereg kwestii niemozliwych i stwierdzono, iz predzej wolno je wykonac (uspokoic zatrzesienie, wiatr zamknac

w wor) niz zanotowac stalosc po uczuciach damy.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga stac sie tematem w celu artysty. Np.

„Do trupa― Tytul formuluje barokowe dazenie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a na cale

szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej stanowic trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie innosc, wyrafinowany smak,

erudycja, nowinki tez znajduja sie w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego na smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic strate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani na jego zgubie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie tresci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest jak piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy zas sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich dzialanie na los umyslowe epoki.

W jakims uproszczeniu rozmawiamy, ze po literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, podstawowe prady. 1 - gentlemenski – rozwijajacy sie dzieki

dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – charakterystyczny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna

stala sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Poezja dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce, zapewniac

mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozne dworskie zebrania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z wzorow zachodnich,

dywanowi skladajacy powazanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie pisarstwo, odmiennie niz

nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage do rodzimych starego testamentu, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj lokalny rodowod

uznawala za najwazniejszy tworcami tego nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten nazywa sie dodatkowo sarmackim od

momentu slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej dzieki pozniejsze epoki.

Podzial podrecznikow na dwa nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Lecz byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, ktorzy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie po XV wieku. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to wedrowny lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi).

To szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w Polsce.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty po XV i XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Z czasem nastepuje progres zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, iz Polska

swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - musi stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie na temat szczegolnej pozycji

polityczno - religijnej Polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej pozycji jaka pelni

Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - los na wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci,

dobrego sasiedztwa. Obecne zostaly takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Z czasem stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje do laski, czego swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w latach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, porzadnych sady skazaly go dzieki infamie i banicje. Swoim pamietniki zawieraja okres sluzby wojskowej.

Staly sie zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z tych propozycji

obraz pisarza - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci natury - z

rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl nierzadko polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna z pierwszych rodzimych epopei, napisana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 - 1696 "Moralia", po

1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie duzo wagi do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca

obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka poza krajem.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne podejscie szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiego powodu represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zadziwia go argument, ze w polsce, ktory nie istnieje za co oplacic armii,

ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i

umiar powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia pod spodem wodza Chodkiewicza. Z nietypowym

realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, zas krytykuje obecnych. Termin Sarmata oznacza u Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Dzielo Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory postaw: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie zaakceptowac reprezentuje jakiejkolwiek z ludzi postaw, podlega wowczas ostrej krytyce ze strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, zas mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty za sprawa bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta po wojsku wykazuje

chec do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny postaw szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach Po. Potockiego.

Poezja Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta nierzadko dotyka kwestii szlachty i panstwa. Niejednokrotnie poddaje krytyce wady

narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ujawnil stan wewnetrzny panstwa naszego, ktore chyli sie

w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze moga sluzyc potomkom do rozrywki. Wszyscy pilnuja o osobiste dobro,

nie zaakceptowac interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko na temat zabawach, balach,

wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje osobiscie

dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez jej osoba sama. Po wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy" Potocki porusza klopot

nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki

uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje oboz wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni

sie, albowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy pod spodem Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje przebieg

bitwy i rokowan. Komplet przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i jego pomoc po zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm

widac po przemowieniu Chodkiewicza do zolnierzy. Prosi on o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Duzo jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly dosyc znaczna

sytuacje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania osob i

obyczajow tamtych okresow. Pierwsza frakcja zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek

opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i na temat odsieczy Wiednia, ktora

przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji do walki wytwarza

mu szwung zdobycia lupow, a nie zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pasek mowi podobnie o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly wynikiem jego

zainteresowan i ciekawosci. Pasek opisuje podobnie msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych

ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem wydaje sie uczta u pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo do pojedynku Paska z

Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie zaakceptowac chcial zmagac sie w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni fita. W

koncu Pasek zabil natreta i odcial reke jego bratu. Aczkolwiek taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W obszarach Krakowa

upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W innej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera

rozlegly obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna

przedstawicielke narodu. Zycie prywatne szlachty polaczone jest troska o dobrobyt i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego

sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Sa

pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu napraw, ukazywac „lekarstwa―- jest ona na to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw ludziom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

jednej. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Ziemia zepsuty.

dwa. Monolog skierowany do partnera, wziety po cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego jak utwory na temat ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe z ich oddzialywania na los polityczne

po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk moga one spowodowac, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. Do walki z nimi uslugiwaly mu nade wszystko bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia po XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal i osmieszal po nich najogromniejsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu,

sklonnosc do hazardu. Satyry czesto odgrywaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie nierzadko sa jednakze uniwersalne i ponadczasowe.

Krasicki tak juz sam pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie stanowic nie tylko

moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Od razu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz po tytule, zas

przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, nazbyt mlody ilosc lat, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty owe pokrywaja sie z tymi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie wolno, ze tym sposobem Krasicki ukazuje zalety mistrza. Tak

wiec satyra ta faktycznie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, zas jednoczesnie wydaje sie atakiem

dzieki sarmacje, dzieki jej ulomnosci i nedzne przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje alkoholizm. Jest ona zbudowana na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za sprawa dwoch szlachcicow.

Jeden z nich mowi o bogato zakrapianych biesiadach i na temat przykrych katalogow konsekwencjach. Wymowa satyry wydaje sie pesymistyczna -

wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by wyszukac ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwykle cechy Polakow, ktorzy tuz

przy alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i pod spodem lada pretekstem wywolywac

awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z nieraz minionymi. Wychodzi na to, ze po Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc terazniejsze takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Ich miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego polaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala owe zadania poslugujac sie nierzadko retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla po sposob jednoznaczny i przystepny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow, przez

co autor chcial wyodrebnic swoj dystans od pogladow bohatera. Odwrot od bezposredniej perswazji widac najwyrazniej po satyrach dialogowych,

szczegolnie zas w ludzi, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze stanowic uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej tresci i unikniecie bezposredniego i

obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz jego dzieje siegaja V.

po. p. n. e., gdzie powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Spaja w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety pozostaje

poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem pokazania i

wzorem wypowiedzi. Tematyka utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy walcza za

pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku posiadal mozliwosc pomiescic i na

pejzaz ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, uzywajac

powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przewinienie legl z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych okresow.

Swoistym wytlumaczeniem do pelnego zbioru wydaje sie „Wstep do bajek―. Po sposob zartobliwy autor wymienia rozne czlowiecze wady, twierdzac

ze mozna spotkac ludzi perfekcyjnych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek niemily. Z kolei kot, wykorzystujacy chwile nieuwagi szczura zwykle zrownywany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na silniejszego lub

sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem powszechny, wazny odpowiednio dla wszelkiej zywej: pragnienie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac zna smaku

wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swe zycie po klatce i uwaza, iz jest to troche normalnego. Aczkolwiek stary czyzyk nie zgadza sie

z twierdzeniem mlodego. On ongis byl nieograniczony, zostal jednakze uwieziony. W zadnym wypadku nie przyzwyczai sie do niewoli, zawsze bedzie

pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac ta bajke, wskazuje sie dzieki fakt, iz powstala jej osoba po naczelnym rozbiorze Polski, moze dlatego

Krasicki chcial napisac na temat nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki hhg mocno skontrastowane ze soba sylwetki dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem dobrym,

jednakze zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne,

takimi, jakimi znajduja sie, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej mowic ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna w duzej mierze wiecej zdobyc.

Przykladem wdrozenia poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w globie dominuje prawo

silniejszego, iz racja wydaje sie po stronie internetowej tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka:

slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci i okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim

prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, watly i po lesie", zas nastepnie pozostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego mezczyzny przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca nawet wiare po Boga i

smieje sie ze kazdego swietych. Aczkolwiek gdy maleje na faceta choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze nierzadko

teoretyczne wiedzy nie wspieraja w zyciu.

Zas zatem swiat w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i zaprezentowane

nabywcy.

79. Ocen role podrecznikow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w dwoch dzielach: po Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Polski. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z intensywnej troski na temat kraj, z leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno stanowic szczescie ojczyzny. Poniewaz

fart spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich jego mieszkancow, zatem, jak pisal koncem oswiaty krajowej stanowic powinna zdatnosc obywatela.

Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Duzo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej czesci obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o wymogu utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne miejsce w jego dzielach frapuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini za upadek kraju. Pisal: Z samych panow zguba Polakow. Oni, wg Staszica,

zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Po rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal program reform uwienczony Konstytucja kilku maja. Przy swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Po sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny i polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o zakresie dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne ludzie.

Do listy utworow trzeba jeszcze dodac bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly wtenczas wiersze anonimowe np.: „Na

krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych do

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Duzego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma on charakter swietny –

zachowana zostala zasada trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w 1 konwencji.

„Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na opinie publiczna oraz na postawe

polityczna poszczegolnych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami zas zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc transformacji

ustrojowych Polski, osmieszyl czlonkow obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu obozowi

reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal chwatow jednoczesnie okreslonych jako pozytywni (patrioci) i

negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek psychologicznych

postaci: herosowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych indywidualne poglady oraz racje

polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― sa przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i pozbawieni honoru dranie.

Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i jego zony).

Natomiast ich wrogowie to: ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, co doprowadza do upadku Polski, podobnie jak samowola,

prywata i egoizm, ktory to wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swego zycia wielka i wyzwolona z pod spodem

obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory to wiele twierdzi, ale na ogol bez sensu; dziwi sie, iz Starosta pozwala na

wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z poddanstwa swoich

chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on razem ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest standardowym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym regul moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest oddac corke

przymusem za maz, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego

niedostatek zainteresowania znaja, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete prawo szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zarobic; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem, ktory

to roztrwonil wlasnosc rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez zechce zlapac okazje finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy dowiedzial

sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego zaciekawiajacego sie

nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie czesto w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przeswiadczenia o ogromnej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Istota klasycyzmu byla „sztuka

poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na progres tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja postepowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie

– byla to uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on najmniejszy udzial po tworzeniu majatku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z towarami sztuki. Procz literatura rokoko

najpelniej pozostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich mistrzow: Jeana

Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w Polsce trwalo od momentu 1730 do 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

to wypowiada sie w trzech dziedzinach zycia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Po 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil

tam oryginalne metody ksztalcenia. Byl on pijarem i z jego inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, gdzie domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Po 1747 rok oddano do uzytku ogolnego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum sadzi naukowej kraju. Na sejmie konwokacyjnym

po 1764 rok krolem Polski zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Szlachcicow. Komendantem

uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i wszechstronna wiedze

praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany po pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

terazniejsze i rozmaite tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument, listy do

redakcji i odpowiedzi dzieki nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan

i chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych i politycznych Polski. Wydawany za sprawa 21 czasow. Z inicjatywy krola po 1765 rok zalozono na

warszawskim rynku pierwszy po dziejach Polski staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla faceta gmach zwany Operalnia, gdzie zaczely odbyc sie trzy

zespoly: francuski, wloski, polski. Zespol polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Po 1766 rok dla teatru zaczyna tworzyc F.

Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac

zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i

podwydzialowe, owe zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Wiedza w szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze dla zapewnienia odpowiedniego poziomu edukacji potrzebne znajduja sie dobre ksiazki dlatego po 1775 rok powolana

Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Po latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zebrania towarzysko kulturalne organizowane za sprawa samego mistrza. Brali po nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) pod spodem redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednakze jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie czesci bohaterskie i komiczne. Skutek komiczny

osiagniety zostaje przez celowe wdrozenie kontrastu pomiedzy blaha tematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami zas powaznym i podnioslym

pomyslem przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i

karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych przed chwila puchar, co

wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa,

uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – w takim przypadku kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―.

Obiektem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tego poematu na temat charakterze konfesyjnym to niesamowity

hymn dzieki czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na przyklad na instrumencie.

Czuje sie wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie zrownowazony Bogu.

Pochodzeniem jego macy jest uczucie, ogarniajaca kompletny narod. Po imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj

jest rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu. Swoim pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie

podporzadkowac, oczywiscie w celu jego dobra. Pycha popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a jedynie madroscia. Po

pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. Po swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego

Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla dobra ludzi. Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo

szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom wolnosci ludzkiej w

reputacja szczescia ludziom, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos po dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Po dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba weryfikacje ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

zaznaczyc, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, porzadnych uczestniczyl po

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego

pokusil sie on o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. Po utworze tym Slowacki chcial dac riposta na watpliwosc dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna realizowac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle za sprawa

zgromadzenie piekielne. Stworzone za sprawa nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady ludzi ludzi zostaly

jedna z przyczyn kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Obiektem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludzie jest po tej sprawie podzielone. Zaledwie mlodzi oficerowie

pragna walki. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany za sprawa

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi natomiast grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, jednakze potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore dzierzy przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Jest

dozwolone zatem po dramacie odczytac caly przebieg powstania:

jednej. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Strata ( porazka Kordiana i calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i koszmarnie obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie

wolnosci jest tutaj oceniane jak bardzo przydatne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki entuzjazm zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludzie,

ktoremu zabraklo zdecydowania po walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej przeznaczyc caly narod, niz

uchronic go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza

Leonidasa, ktory to jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa

opowiesci i postepu. Poeta nawiazuje do starego testamentu bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych placowek wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly dlatego rozumiane i doceniane za sprawa wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po tych propozycji lub

stanowiska pochowku. ―. Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze mowi o tych propozycji w momencie katalogow smierci badz po smierci. Smierc

uwydatnia dopiero katalogow wielkosc. Liryk uwaza, iz moment smierci czlowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― przeznaczony jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzetelnego pogrzebu Bema, ale hhg poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - walki o niezawislosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody...

―. Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze on do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo smierc Browne’a wydaje

sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - czarna noc jakos Murzyna―. Po ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przetrwac historie i budzic do walki narody. Ale nim wielka koncepcja Browna pozostanie przez

roznych pojeta, duzej liczby jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, jego wielkosci. Muza Chopina wydaje sie

przedstawiona za sprawa Norwida jak ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma on sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Istota sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, bieglosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny byt wieczny. Idealu tego nie mozna

zdobyc ale wolno don dazyc. Muzyka robi z osob istoty swietne. Miara tejze doskonalosci wydaje sie porownanie do hostii. Po wierszu zarysowuje sie

spor miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria

mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w owa strone triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzor - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie przyczyna sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja szczescia za zycia, a nawet na smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, jakiemu po smierci Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Podobne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl po cieniu ogromnych ludzi, nie zaakceptowac

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka koszty musi uiscic kazda osobowosc za swa

odmiennosc, innosc. Ale rownoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez rzetelne, kiedys prawdziwe, niosa przyszlym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie tak bardzo dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich - przeslanie etyczne, moralne, luksusowe.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do starego testamentu dr.

szekspirowskiego oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady trzech jednosci: termin miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej liczby miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niesamowitych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w granicach jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Elementy epickie: legend

Nastroj: oficjalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Mezczyzna Senator – watek pani Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Po „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad historia Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic kompletny narod, niz ocalic fita ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory to

jest przykladem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim

przykryta wydaje sie „anielska psyche narodu―. W mniemaniu podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal inicjatywa sil politycznych o

zakresie demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie wielka, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal katalogow od siebie, dzieki czemu przebieg zdarzen

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim otoczenie szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Ich kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych za sprawa tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je dlatego autor po wartosci np.: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza jego

bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa

nieskomplikowane, autor zaznacza kilka elementarnych typow katalogow charakteru. Jakosci typowe znajduja sie najlepiej zauwazalne w charakterystyce

Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia miedzy innymi funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ujawnil obraz wlasciwej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca

przez kompletny narod lokalny oraz cenzurka grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Pokazanie wojny ze Szwedami jak ogolnonarodowego

powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

wiekszosc. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie jego moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc stworzenia nowej etyki walki na temat wolne panstwo bez mistrza, brak

brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla

nieudolnosc przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna wojna

szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia

Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne energii i

izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Odslaniajac

szeroko pobudki kleski patrzyl z ogromnym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak religii narodu we wlasne ewentualnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera duzo

aluzji i mozna miec sie na bacznosci go za utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za sprawa Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zachowac sie pod spodem Termopilami,

porzadnych Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

tego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski - narodu zjednoczonego i spojnego wewnetrznie. Odrzucic szczedzac wyrazen

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu po powstaniu, wobec

tego identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje popowstancze

( wydarzenia z 1823 rok, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy zostac poinformowanym z relacji

naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Wspolwystepuja takze rozne postacie o tematyce historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy

dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach, walce i tragedii narodu

przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na bazie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II czesci,, Dziadow―

Wlaczony jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie

znosza w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, zas Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje po utworze

ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien i goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania szczescia

wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za sprawa lud na ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na czyjes

cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze przenigdy nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec odczucia innych, nie zaakceptowac kpic

z nich i samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV czesci,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia

z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny stanowisko na nature milosci. Dusze kochankow, wedlug niego, znajduja sie

przeznaczone nowego przez Boga i polaczone na lata. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc razem z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym odczucia i

odbierajacym ludziom prawo do osobistego szczescia oraz szydzi z tych ktorzy w dostaniu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej

wypowiedzianej za sprawa Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za zycia zazna on szczescia ziemskiego, bo tego

rodzaju fakt podobnie opoznia i utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem podstawowe wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej na temat natchnienie, wsparcie w sporzadzaniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w Polsce to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka na siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba, obyczajow,

strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chwatow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc objawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow i ludzi ). Zamiast tego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie