Kiedy podatek
od odszkodowań

Zasadą jest – co wyraża przepis
art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia
26 lipca 1991 r. o podatku do-
chodowym od osób fizycznych,
iż otrzymane odszkodowania są
zwolnione od podatku dochodo-
wego, jeżeli ich wysokość lub
zasady ustalania wynikają wprost
z przepisów ustaw odrębnych
lub przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie tych
ustaw. Ponadto wolne od podat-
ku są odszkodowania otrzymane
na mocy wyroku lub ugody są-

dowej. Od tych zasad ustawa
o podatku dochodowym przewi-
duje kilka wyjątków. Ustawa
o podatku dochodowym regulu-
je wyłącznie kwestię opodatko-
wania odszkodowań. Natomiast
wszelkie zagadnienia dotyczące
podstaw prawnych wypłacania
tychże odszkodowań zawarte są
w ustawach odrębnych, np.
w kodeksie cywilnym (wyjaśnie-
nie pojęć: „kara umowna” i „od-
szkodowanie”, podstawa praw-
na renty wypłacanej poszkodo-

wanemu w razie wywołania
uszkodzenia ciała lub rozstroju
zdrowia), kodeksie pracy (skró-
cenie okresu wypowiedzenia,
zakaz konkurencji), ustawie
o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjo-
nowanych za działalność na
rzecz niepodległego bytu pań-
stwa polskiego, ustawie Prawo
geologiczne i górnicze, ustawie
o gospodarce nieruchomościa-
mi itd.

Temat tygodnia przygotowała Aneta Mościcka

Więcej str. 4–7

Odszkodowanie za rozwiązanie umowy

Jeśli odszkodowanie rekompensuje rzeczywistą
szkodę, wówczas nie podlega opodatkowaniu.
Jeśli natomiast w ugodzie strony postanowiły
dodatkowo o zrekompensowaniu podatnikowi
również innych utraconych korzyści, to dodatko-
we odszkodowanie podlega opodatkowaniu po-
datkiem dochodowym. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Wypowiedzenie umowy o pracę

Jeżeli pracodawca nie chce rozwiązać z pracow-
nicą umowy o pracę za wypowiedzeniem, z po-
wodu braku wymaganego wykształcenia, może
jedynie rozwiązać stosunek pracy za porozumie-
niem stron. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Odprawa przy umowie na czas określony

Gdy pracownik został zatrudniony na podsta-
wie umowy terminowej, która uległa rozwiąza-
niu przed nabyciem przez niego uprawnień do
renty, lecz gdy zarazem jego niezdolność do
pracy, spowodowana chorobą stwierdzoną
w czasie zatrudnienia, doprowadziła po nie-
przerwanym okresie pobierania zasiłku choro-
bowego do przyznania mu renty, nabywa on
prawo do odprawy rentowej.. . . . . . . . . . . 10

Lekarz orzecznik z oddziału

ZUS w większości przypadków
odmówił przyznania renty z tytu-
łu niezdolności do pracy, uznając,
że są one pozbawione podstaw.
Jakież było jednak zdumienie kil-
ku najstarszych stażem pracowni-
ków, wobec których lekarz
orzecznik za celowe uznał prze-
kwalifikowanie zawodowe. W oce-
nie przydatności pracowników do
pracy w innym zawodzie niezwy-
kle duże znaczenie miała pozy-
tywna ocena ich zdolności do pra-
cy wystawiona przez psychologa
ZUS. Czy faktycznie stan psychi-
ki może zadecydować o prawie do
renty?

Więcej str. 3

BW

TEMAT TYGODNIA

Psycholog oceni

zdolność do pracy

INTERWENCJE

GP

PORADY

GP

■

Czym różni się pojęcie „kara umowna”
i „odszkodowanie”

■

Od których odszkodowań płacimy podatek

■

Które z odszkodowań można zaliczyć
do kosztów uzyskania przychodów

■

Opodatkowanie odszkodowań z ugody sądowej

NR 93 (1202)

CZWARTEK

13 MAJA 2004

T Y G O D N I K D L A K S I Ę G O W Y C H I K A D R O W C Ó W

Praca i Podatki

OPINIE – KOMENTARZE

Terminarz podatnika i płatnika.......................... 2
Ekspert komentuje: Arkadiusz Sobczyk .......... 2

Kodeks łagodniejszy niż ustawa o „czasownikach”

Z orzecznictwa Europejskiego
Trybunału Sprawiedliwości................................. 2

Składki nie w kraju zamieszkania, ale zatrudnienia

INTERPRETACJE PRAWA

Psycholog oceni zdolność do pracy.................. 3
Uzasadniona emerytura ........................................3

TEMAT TYGODNIA

Kiedy podatek od odszkodowań ......................4-7

Kara umowna i odszkodowanie...........................4
Skrócone wypowiedzenie
i zwolnienia grupowe ............................................4
Umowy i ugody podstawą odszkodowań ......... 5
Odszkodowania z wyroku lub ugody sądowej... 6
Kwoty z ubepieczeń majątkowych
i osobowych ........................................................... 6
Odszkodowania z ustawy o gospodarce
nieruchomościami................................................. 6
Odszkodowania z prawa geologicznego
i górniczego ........................................................... 6
Zwolnienie dla osób represjonowanych........... 6
Renty z kodeksu cywilnego..................................6
Czytelnicy pytają – ekspert odpowiada.............6

PODATKI DOCHODOWE

Co może być kosztem uzyskania przychodów...8

OBOWIĄZKI PRACODAWCY

Gdy zmienia się sytuacja w rodzinie ............... 9
Czytelnicy pytają – ekspert odpowiada .......... 9

Jaki może być powód wypowiedzenia umowy o pracę

BHP

Praca na wysokości tylko
przy dobrej pogodzie ......................................... 10
Ekspert wyjaśnia: Danuta Klucz

Umowa na czas określony z prawem do odprawy

ZUS WYJAŚNIA

Wykazanie wypłat świadczeń rodzinnych .... 11

ZMIANY PRAWA

Kalendarium prawne ..........................................12
Ważne adresy ......................................................12

W NUMERZE

W następnym

numerze tygodnika

Praca

i Podatki

◗

Pozapłacowe
świadczenia
dla pracownika

Sytuacja finansowa jednego ze śląskich

zakładów pracy była na tyle dramatycz-

na, że kierownictwo firmy zapropono-

wało pracownikom przejście na rentę

inwalidzką. Oferta była skierowana wy-

łącznie do wieloletnich pracowników,

którzy przez kilkanaście lat pracowali

w ciężkich warunkach, oraz byli naraże-

ni na działanie szkodliwych warunków.

Pracownicy po pięćdziesiątce, którzy

ze względu na wiek mieli małe szanse

na znalezienie pracy, złożyli w miejsco-

wym oddziale ZUS wnioski o przyznanie

renty z tytułu niezdolności do pracy.

Redaktor prowadzący:
Małgorzata Jankowska, tel. [phone].
Sekretarz redakcji:
Krystyna Kanecka, tel. [phone].
Biuro Reklamy: 01-042 Warszawa,
ul. Okopowa 58/72,
tel.: [phone],
fax [phone].

Fotoskład: Jacek Obrusiewicz,
tel. [phone];

Produkcja: Elżbieta Stamler,
tel. [phone].

Druk: AGORA SA Drukarnia, ul. Daniszewska 27,
03-230 Warszawa

01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72,
tel. [phone], fax [phone],
w Internecie: www.gazetaprawna.pl,
e-mail: [e-mail]

Praca i Podatki

TERMINARZ PODATNIKA

I PŁATNIKA

◗

miesięczna kwota podatku

leśnego i podatku od nieru-
chomości od osób prawnych
i jednostek organizacyjnych
nieposiadających osobowości

prawnej zatrudniających pracowników.

W 2004 r. podatek leśny wynosi

– 23,69 zł (od 1 ha).

W 2003 r. podatek leśny wynosił

– 24,47 zł (od 1 ha).

Podstawa prawna: ustawa z dnia 10 paź-

dziernika 2002 r. o podatku leśnym (Dz.U.
nr 200, poz. 1682); M.P. z 2002 r. nr 50,
poz. 729; M.P. z 2003 r. nr 50, poz. 787,

◗

pierwsza rata podatku rolnego wpłaca-
na przez osoby prawne i jednostki orga-
nizacyjne nieposiadające osobowości
prawnej.

W 2004 r. podatek rolny wynosi:
– 86,42 zł (od 1 ha przeliczeniowego

gruntów),

– 172,85 zł (od 1 ha gruntów).

W 2003 r. podatek rolny wynosił:

– 83,62 zł (od 1 ha przeliczeniowego

gruntów),

– 167,25 zł (od 1 ha gruntów).
Podstawa prawna: ustawa z dnia 10 paź-

dziernika 2002 r. o zmianie ustawy o po-
datku rolnym (Dz.U. nr 200, poz. 1680);
M.P. z 2002 r. nr 50, poz. 733; M.P. z 2003 r.
nr 49, poz. 771.

◗

wpłata przez osoby fizyczne drugiej ra-
ty podatku od nieruchomości, leśnego
i rolnego,

◗

wpłata przez osoby prawne i jednostki or-
ganizacyjne nieposiadające osobowości
prawnej drugiej raty podatku rolnego,

◗

składka na ubezpieczenia społeczne od-
prowadzana przez płatników, niebędą-
cych jednostkami budżetowymi,

◗

składka na Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych.

◗

składka na Państwowy Fun-

dusz Rehabilitacji Osób Nie-
pełnosprawnych,

◗

zryczałtowany podatek do-

chodowy od osób fizycznych (PIT-8A),

◗

zaliczka miesięczna na podatek docho-
dowy od osób prawnych,

◗

zaliczka na podatek dochodowy od
przychodów ze stosunku pracy,

◗

zaliczka na podatek dochodowy od
osób fizycznych od wypłat z umów-zle-
ceń i o dzieło,

◗

zryczałtowany podatek dochodowy od
przychodów ewidencjonowanych,

◗

zaliczka na podatek dochodowy od
osób fizycznych prowadzących działal-
ność gospodarczą.

EM

17

MAJA

2004

20

MAJA

2004

www.gazetaprawna.pl

PRACA I PODATKI

GAZETA PRAWNA 93 (1202) 13 MAJA 2004

2

Opinie – komentarze

Przepisy prawa Unii Europejskiej nie
pozwalają na pobieranie składek na
podstawie prawa państwa zamieszka-
nia od osoby mieszkającej w jednym
państwie członkowskim UE zatrudnio-
nej przez przedsiębiorstwo zarejestro-
wane w innym państwie Unii, która pra-
cuje wyłącznie poza krajami Wspólno-
ty i na podstawie stosunku pracy jest
zobowiązana do zapłaty składek
w drugim z wymienionych państw
członkowskich – orzekł Europejski Try-
bunał Sprawiedliwości rozpatrując
skargę pana Aldewerelda, obywatela
holenderskiego (nr sprawy C-60/93).

Pan Aldewereld, w momencie podjęcia pra-

cy w przedsiębiorstwie w Niemczech, miesz-
kał w Holandii. Firma niemiecka zaraz po na-
wązaniu z nim stosunku pracy oddelegowała
go do Tajlandii, gdzie pracował w 1986 r. Zo-
stał ponadto zobowiązany do płacenia
w Niemczech składek na ubezpieczenie spo-

łeczne, które były potrącane z jego wynagro-
dzenia. Władze skarbowe w Holandii, na pod-
stawie krajowych przepisów dotyczących ubez-
pieczenia społecznego, żądały od niego skła-
dek. Pan Aldewereld wniósł przeciwko nim po-
zew do sądu. Sąd holenderski przekazał spra-
wę Europejskiemu Trybunałowi Sprawiedliwo-
ści z prośbą o wydanie wstępnego orzeczenia.

ETS uznał, że w sytuacji, gdy pracownik

nie mieszka w żadnym z państw członkow-
skich, w których pracuje, stosuje się zazwy-
czaj prawo państwa członkowskiego, w któ-
rym znajduje się siedziba lub miejsce prowa-
dzenia działalności jego pracodawcy. Pod-
kreślił przy tym, że nie może być zastosowa-
ne ustawodawstwo państwa członkowskiego,
w którym pracownik mieszka, ponieważ nie
ma to związku ze stosunkiem pracy. Należy
zastosować prawo państwa, w którym zare-
jestrowany jest pracodawca. Jeżeli nato-
miast nie ma przepisów bezpośrednio regu-
lujących przypadki osób znajdujących się
w sytuacji pana Aldewerelda, osoby te pod-

legają prawu państwa członkowskiego,
w którym zarejestrowany jest pracodawca.

Trybunał orzekł ponadto, że osoba, której

dotyczy wspomniane rozporządzenie, a któ-
rej pracodawca jest zarejestrowany w Polsce,
podlegać będzie polskim przepisom doty-
czącym zabezpieczenia społecznego nawet
wówczas, gdy zostaje oddelegowana w celu
wykonywania pracy na rzecz tego pracodaw-
cy poza Unią Europejską – niezależnie od
tego, gdzie mieszka. W takiej sytuacji, skład-
ki na ubezpieczenie społeczne będą pobiera-
ne według polskiego systemu ubezpieczeń
społecznych. Na tej samej zasadzie, osoba
mieszkająca w Polsce, a zatrudniona przez
przedsiębiorstwo zarejestrowane w innym
państwie członkowskim, która zostanie od-
delegowana do pracy dla tego pracodawcy
poza Unią Europejską, nie będzie podlegała
polskiemu ustawodawstwu w zakresie ubez-
pieczeń społecznych, czyli nie będzie zobo-
wiązana do płacenia składek do polskiego
systemu.

IR

Z ORZECZNICTWA EUROPEJSKIEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI

Składki nie w kraju zamieszkania, ale zatrudnienia

EKSPERT KOMENTUJE

Z nadejściem maja do praktyki stosowania

prawa pracy wrócił zawieszony na prawie dwa
lata art. 25

1

kodeksu pracy, ograniczający moż-

liwość zawierania z pracownikami kolejnych
umów na czas określony. Przepis został jednak
ostatnią nowelą kodeksu pracy z 14 listopada
2003 r. zmodyfikowany, a jego formuła jest bar-
dziej stanowcza niż poprzednio. Stało się tak
przez ograniczenie możliwości obchodzenia
tego przepisu przez tzw. aneksowanie. Zgodnie
z aktualną treścią przepisu, przedłużenie umo-
wy na czas określony jest traktowane jak za-
warcie nowej kolejnej umowy. Można powie-
dzieć, że te nowe rozwiązania utrwaliły się już
w świadomości podmiotów działających na
rynku pracy. Jednak rzadko kto zwraca uwagę
na fakt, że nowe brzmienie art. 25

1

k.p. jest

znacznie bardziej korzystne dla pracodawców
niż wersja poprzednio obowiązująca. Szalę ko-
rzyści przeważył paragraf 3 art. 25

1

k.p., który

uchyla stosowanie art. 25

1

k.p. wobec pewnej

grupy przypadków, tj. zatrudnienia na okres za-
stępstwa, pracy sezonowej, dorywczej oraz
prac realizowanych cyklicznie.

Jeżeli pracodawca ma rzeczywistą, uzasad-

nioną ekonomicznie potrzebę zawierania
z pracownikami umów na czas określony, to
przesłanki te dają mu znaczne pole do działa-
nia. Dzieje się tak dlatego, iż użyte w par. 3 art.
25

1

k.p. sformułowania są bardzo szerokie.

O ile pojęcie sezonowości da się jakoś odnieść
do zjawisk obiektywnie definiowalnych (mete-
orologicznych, świątecznych, pogodowych,
kalendarzowych itp.), to już pojęcie „praca do-
rywcza” jest pojęciem absolutnie niedookre-
ślonym. Wszak każdą pracę, która z założenia
nie jest pracą na stałe, można potraktować ja-
ko pracę dorywczą. Z kolei realizowanie za-
dań cyklicznych jest pojęciem odwołującym
się wyłącznie do praktyki stosowanej u danego
pracodawcy. Jeżeli zatem pracodawca ma ja-
kieś właściwe dla siebie cykle, np. gospodarcze
związane z uzależnieniem od podmiotów ze-
wnętrznych, to w istocie on sam rozstrzyga
o tym, że może zawierać z pracownikami do-
wolną liczbę kolejnych umów na czas określo-
ny. Należy raz jeszcze podkreślić, że sens wy-
łączenia z par. 3 należy odczytywać w ten spo-

sób, że można zawierać nieograniczoną liczbę
następujących po sobie umów na czas określo-
ny, jak również można je swobodnie „anekso-
wać”, jeżeli np. okaże się, że realizowanie pra-
cy sezonowej, dorywczej itp. wymaga przedłu-
żenia wiążącej strony umowy.

Na art. 25

1

k.p. należy spojrzeć jeszcze

z innej perspektywy, a mianowicie z punktu
widzenia konsekwencji obowiązującej od nie-
dawna ustawy o pracownikach tymczaso-
wych. Mało kto dostrzega, że ustawa ta nie
dotyczy „dzierżawy” pracowników w ogólno-
ści, lecz ogranicza dopuszczalność takiego
zjawiska jedynie do tzw. pracy tymczasowej.
W konsekwencji ustawa ta wprowadza defini-
cję pracy tymczasowej, która w 80 procen-
tach pokrywa się z przesłankami paragrafu
3 art. 25

1

k.p. Przez pracę tymczasową rozu-

mie się bowiem pracę o charakterze sezono-
wym, okresowym, doraźnym, pracę, której
terminowe wykonanie przez pracowników
zatrudnionych przez pracodawcę użytkowni-
ka nie byłoby możliwe, lub których wykona-
nie należy do obowiązków nieobecnego pra-
cownika zatrudnionego przez pracodawcę
użytkownika.

Równocześnie dostrzec należy, że stosowa-

nie tej ustawy jest dla pracodawców bardzo
trudne, i to co najmniej z kilku powodów.
Ustawa przewiduje istotne ograniczenia co do
możliwości bycia pracodawcą użytkownikiem.
Zgodnie z treścią art. 3 ust. 1 ustawy, praco-
dawcą użytkownikiem nie może być praco-
dawca, który w okresie ostatnich 6 miesięcy
poprzedzających przewidywany termin rozpo-
częcia wykonywania pracy tymczasowej przez
pracownika tymczasowego wypowiedział pra-
cownikom stosunki pracy lub rozwiązał te sto-
sunki na mocy porozumienia stron z przyczyn
niedotyczących pracowników, jeżeli liczba
zwolnionych z tych przyczyn pracowników
odpowiada liczbie określonej w art. 1 ustawy
z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasa-
dach rozwiązywania z pracownikami stosun-
ków pracy z przyczyn niedotyczących pracow-
ników (Dz.U. nr 90, poz. 844). Zwracam uwa-
gę, że przepis nie odwołuje się wprost, że cho-
dzi o zwolnienia grupowe, lecz odwołuje się
do liczby określonej w art. 1 ustawy o zwolnie-
niach grupowych. Wykładnia literalna dostar-
cza więc argumentu, że zwolnienie np. 30
osób w okresie 6 miesięcy, nawet jeżeli nie bę-
dzie miało formy zwolnienia grupowego, już
dyskwalifikuje pracodawcę jako potencjalne-
go pracodawcę użytkownika. Ponadto należy
dostrzec, że przepis nie wymaga zwolnień
w tej samej grupie zawodowej, w której praca
tymczasowa jest potrzebna.

Kolejne utrudnienie wynika z art. 16 wspo-

mnianej ustawy, zakazującego dyskryminacji
w wynagradzaniu pracowników tymczaso-
wych w stosunku do pracowników zatrudnio-
nych na stałe. Pracownik tymczasowy ma za-
rabiać tyle samo za taką samą pracę jak pra-
cownik zatrudniony na podstawie normalnej
umowy o pracę.

Biorąc to wszystko pod uwagę, dla praco-

dawców faktycznie potrzebujących pracowni-
ków okresowo, jedynym sensownym, korzyst-
niejszym i tańszym rozwiązaniem jest zasto-
sowanie opisanego wyżej wyjątku z art. 25

1

par. 3 k.p., a nie ustawa o pracownikach tym-
czasowych.

Notował Tomasz Zalewski

dr Arkadiusz Sobczyk, właściciel kancelarii prawnej Sobczyk&Wspólnicy w Krakowie

Kodeks łagodniejszy niż ustawa o ,,czasownikach’’

O ile pojęcie sezonowości

da się jakoś odnieść

do zjawisk obiektywnie

definiowalnych, to już

pojęcie „praca dorywcza”

jest pojęciem absolutnie

niedookreślonym.

www.gazetaprawna.pl

GAZETA PRAWNA NR 92 (1203) 13 MAJA 2004

PRACA I PODATKI

Interpretacje prawa

3

Rozwiązanie umowy o pracę bez wy-
powiedzenia przez pracownika z winy
pracodawcy (art. 55 par. 1

1

k.p.) nie

może być uznane za ustanie stosunku
pracy w związku z przejściem na eme-
ryturę (art. 92

1

par. 1 k.p.), wobec cze-

go pracownikowi nie przysługuje od-
prawa pieniężna, choćby przed roz-
wiązaniem stosunku pracy posiadał
ustalone prawo do emerytury – orzekł
Sąd Najwyższy w wyroku z 16 listopa-
da 2000 r.

Wiesława G. pracowała w Spółdzielni Tu-

rystycznej od 1 maja 1986 r., ostatnio na sta-
nowisku głównej księgowej. 17 listopada
1997 r. wystąpiła z wnioskiem o emeryturę,
która została jej przyznana od 9 grudnia
1997 r., tj. od ukończenia wieku emerytalne-
go, ale kontynuowała dotychczasowe zatrud-
nienie, pobierając emeryturę w obniżonej
wysokości. 19 sierpnia 1998 r. rozwiązała
stosunek pracy na podstawie art. 55 par. 1

1

k.p., wobec czego pracodawca odmówił wy-
płacenia jej jednorazowej odprawy emerytal-
nej. Wiesława G. skierowała pozew do sądu
pracy, w którym domagała się wypłacenia
odprawy. Sąd rejonowy oddalił powództwo

uznając, że odprawa jej nie przysługuje,
gdyż stosunek pracy nie ustał w związku
z przejściem na emeryturę. Od tego wyroku
złożona została apelacja.

Sąd okręgowy oddalił apelację z uzasad-

nieniem, że pozostawanie w stosunku pracy
z jednoczesnym pobieraniem emerytury wy-
łącza możliwość przy-
znania odprawy emery-
talnej, gdyż rozwiązanie
stosunku pracy nie pozo-
staje w związku z przej-
ściem na tę emeryturę.
Wiesława G. złożyła
skargę kasacyjną.

Sąd Najwyższy w uza-

sadnieniu stwierdził, iż
najistotniejsze dla roz-
strzygnięcia sprawy jest to, czy stosunek pra-
cy Wiesławy G. ustał faktycznie w związku
z przejściem na emeryturę. Związek rozwią-
zania stosunku pracy z przejściem na emery-
turę może mieć charakter przyczynowy, cza-
sowy, funkcjonalny albo mieszany – w prak-
tyce najczęściej przyczynowo-czasowy lub
czasowo-funkcjonalny. Przejście na emerytu-
rę nie musi być jedyną, wyłączną i bezpo-
średnią przyczyną rozwiązania stosunku

pracy. W przedmiotowej sprawie jest oczy-
wiste, że ustanie zatrudnienia powódki nie
pozostaje w żadnym związku z przejściem
na emeryturę. Powódka bowiem rozwiązała
stosunek pracy bez wypowiedzenia w trybie
art. 55 par. 1

1

k.p. z powodu – jej zdaniem –

ciężkiego naruszenia przez pracodawcę wo-

bec niej podstawowych
obowiązków, polegającego
na nieudzieleniu urlopu
wypoczynkowego w latach
1996 i 1997, stosowaniu
nieobiektywnych i

nie-

usprawiedliwionych kryte-
riów oceny wyników jej
pracy, naruszeniu jej god-
ności osobistej, nieprze-
strzeganiu prawa spół-

dzielczego, statutu i regulaminu.

Tryb rozwiązywania umowy o pracę prze-

widziany w art. 55 par. 1

1

k.p. wymaga poda-

nia przyczyny uzasadniającej rozwiązanie
umowy (par. 2 tego przepisu), a zatem wy-
kluczone jest domniemanie, iż zamiarem
pracownika było „przejście” na emeryturę.
Także w sytuacji, gdy pracodawca rozwiązu-
je z pracownikiem umowę o pracę bez wypo-
wiedzenia z jego winy z powodu ciężkiego

naruszenia podstawowych obowiązków pra-
cowniczych, stosunek pracy nie ustaje
w związku z przejściem pracownika na eme-
ryturę lub rentę, choćby spełniał on warunki
do nabycia takiego świadczenia. Nie można
zatem podzielić stanowiska kasacji, iż od-
prawa emerytalna ze względu na swoją po-
wszechność przysługuje w każdym przypad-
ku ustania stosunku pracy, jeśli tylko po ta-
kim ustaniu pracownik zacznie korzystać ze
świadczeń emerytalnych. Jeżeli bowiem ka-
sacja uznaje ustalony w toku postępowania
przed sądami obu instancji stan faktyczny za
bezsporny, to wynika z niego nie tylko to, że
powódka istotnie posiadała prawo do emery-
tury nabyte 8 miesięcy przed rozwiązaniem
stosunku pracy, ale i to, że ustanie tego sto-
sunku pracy nie nastąpiło w związku z przej-
ściem na emeryturę, lecz z powodu zarzutu
dopuszczenia się przez pracodawcę ciężkie-
go naruszenia podstawowych obowiązków
wobec pracownika.

Sąd Najwyższy uznał zatem, iż zarzut na-

ruszenia art. 92

1

par. 1 k.p. jest nietrafny

i nie ma podstaw do uwzględnienia kasacji
(sygn. akt I

PKN 81/00, OSNP

2002/11/265).

Opr. Tomasz Zalewski

ORZECZNICTWO SN.

ROZWIĄZANIE UMOWY O PRACĘ Z WINY PRACODAWCY

Uzasadniona emerytura

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, lekarz

orzecznik ZUS jest organem orzekającym dla potrzeb
ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń spo-
łecznych, do których prawo uzależnione jest od stwier-
dzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do sa-
modzielnej egzystencji. Lekarze ci realizują zadania
w zakresie ustalania uprawnień do świadczeń z ubez-
pieczenia społecznego, uzależnionych od stwierdzenia
niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej
egzystencji. Zasady te są określone w ustawie z dnia
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fundu-
szu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 162, poz.
1118 z późn. zm.) oraz rozporządzeniu ministra pracy
i polityki socjalnej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie
orzekania o niezdolności do pracy do celów rento-
wych (Dz.U. nr 99, poz. 612).

Przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pra-

cy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pra-
cy lekarz orzecznik ZUS – zgodnie z art. 13 wspo-
mnianej ustawy – uwzględnia:

◗

stopień naruszenia sprawności organizmu oraz

możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności
w drodze leczenia i rehabilitacji,

◗

możliwość wykonywania dotychczasowej pracy

lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifiko-
wania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charak-
ter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształ-
cenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Dokonując oceny niezdolności do pracy oraz jej

stopnia, lekarz orzecznik ZUS ustala również datę po-
wstania niezdolności do pracy. Jeżeli nie ma możliwo-
ści ustalenia terminu powstania niezdolności do pra-
cy, natomiast ustalono okres, w którym niezdolność
do pracy powstała, za datę powstania niezdolności
przyjmuje się datę końcową tego okresu. Jeżeli nie ma
możliwości ustalenia ani daty, ani okresu powstania
niezdolności do pracy, za dzień powstania niezdolno-
ści przyjmuje się datę zgłoszenia wniosku o świadcze-
nie. Trwałą niezdolność do pracy orzeka się, jeżeli we-
dług wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania
zdolności do pracy. Natomiast okresową niezdolność
do pracy orzeka się, jeżeli według wiedzy medycznej
istnieją rokowania odzyskania zdolności do pracy.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji orzeka się

w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności or-
ganizmu w stopniu powodującym konieczność stałej
lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspo-
kajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Przy usta-
laniu przewidywanego okresu trwania niezdolności do
samodzielnej egzystencji stosuje się analogiczne zasa-
dy jak przy ustalaniu okresu trwania niezdolności do
pracy. Czy jednak psycholog może podjąć decyzję, że
dana osoba może wykonywać inny zawód, jeśli jest
niezdolna do dotychczas wykonywanej pracy?

Bożena Wiktorowska

[e-mail]

INTERWENCJE

GP

„GP” PYTA – ZUS WYJAŚNIA

Każda sprawa o przyznanie

renty z tytułu niezdolności do
pracy rozpatrywana jest indywi-
dualnie. W trybie indywidual-
nym rozpatrywane są także od-
wołania wnioskodawców od wy-
danych w ich sprawach decyzji
rentowych. Lekarze orzecznicy
ZUS przy orzekaniu o niezdol-
ności do pracy nie kierują się
swobodną oceną, lecz stosują
obowiązujące przepisy prawa.
Wydanie orzeczenia przez leka-
rza orzecznika ZUS poprzedzo-
ne jest w każdym przypadku wni-
kliwą analizą dokumentacji me-
dycznej i zawodowej osoby ubie-
gającej się o świadczenie, prze-
prowadzeniem badania ubezpie-
czonego czy też w przypadkach
tego wymagających – badaniami
dodatkowymi, konsultacjami spe-
cjalistycznymi lub obserwacją
szpitalną.

Celowość przekwalifikowania

zawodowego orzeka się, jeżeli
osoba ubiegająca się o świadcze-
nie trwale utraciła zdolność do
pracy zarobkowej w dotychczaso-
wym zawodzie i może odzyskać
zdolność do pracy po przekwali-
fikowaniu. Przy jej ocenie bierze
się pod uwagę łącznie charakter
i przebieg procesów chorobo-
wych oraz ich wpływ na stan
czynnościowy organizmu. Lekarz
także sprawdza sprawność psy-
chofizyczną oraz stopień przysto-
sowania do ubytków anatomicz-
nych, kalectwa, skutków choroby.
Nie bez znaczenia są posiadane
kwalifikacje, wiek, zawód, wyko-
nywane czynności i warunki pra-

cy oraz możliwości dalszego wy-
konywania pracy zarobkowej.
Równocześnie oceniana jest
możliwość przywrócenia zdolno-
ści do pracy przez leczenie i re-
habilitację lub przekwalifikowa-
nie zawodowe.

Bardzo ważnym elementem po-

stępowania orzeczniczego w przy-
padku orzekania o przekwalifiko-
waniu zawodowym jest psycholo-
giczna ocena zdolności do pracy.
Oceny tej dokonuje konsultant –
psycholog ZUS. Obejmuje ona
m.in. ocenę sprawności umysło-
wych, ocenę właściwości osobo-
wości oraz precyzuje preferencje
zawodowe i zainteresowania ubez-
pieczonego.

Lekarz orzecznik wydaje orze-

czenie na podstawie bezpośred-
niego badania osoby ubiegającej
się o świadczenie i posiadanej
dokumentacji. Lekarz orzecznik
może wydać orzeczenie również
bez badania osoby ubiegającej
się o świadczenie, jeżeli posiada-
na dokumentacja jest wystarcza-
jąca do wydania orzeczenia.
Orzecznik ZUS może, przed wy-
daniem orzeczenia, zlecić uzu-
pełnienie dokumentacji, w szcze-
gólności o opinie lekarza konsul-
tanta lub psychologa albo o wy-
niki badań dodatkowych lub ob-
serwacji szpitalnej. Jeżeli stan
zdrowia, stwierdzony w zaświad-
czeniu lekarskim, uniemożliwia
osobie ubiegającej się o świad-
czenie osobiste zgłoszenie się na
badanie, może ono być przepro-
wadzone w miejscu pobytu tej
osoby za jej zgodą.

Anna Warchoł, rzecznik prasowy
Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Psycholog oceni
zdolność do pracy

Tryb rozwiązywania

umowy o pracę prze-

widziany w art. 55

par. 11 k.p. wymaga

podania przyczyny

uzasadniającej

rozwiązanie umowy

W jednym ze śląskich zakładów pracy, któremu groziła likwidacja, osoby
niemające jeszcze stażu pracy wymaganego do otrzymania emerytury posta-
nowiły złożyć wnioski o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Więk-
szość osób otrzymała negatywną decyzję, od której odwołały się do sądu pra-
cy. W stosunku do kilku najbardziej doświadczonych pracowników lekarz
orzecznik, na podstawie pozytywnej oceny psychologa, orzekł celowość
przekwalifikowania zawodowego.

www.gazetaprawna.pl

PRACA I PODATKI

GAZETA PRAWNA NR 93 (1202) 13 MAJA 2004

4

Opodatkowanie odszkodowań

Temat tygodnia

Kiedy podatek od odszkodowań

Kara umowna i odszkodowanie

Mimo że kara umowna i odszkodowanie to pojęcia zbliżone, ich znaczenie jest
inne. Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie precyzuje, co nale-
ży rozumieć przez pojęcie „kara umowna” i „odszkodowanie”. W związku z tym
należy posiłkować się innymi aktami prawnymi.

Zasadą jest, że otrzymane odszkodowania są zwolnione od podat-
ku dochodowego, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynika-
ją wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonaw-
czych wydanych na podstawie tych ustaw. Wolne od podatku są też

– co do zasady – odszkodowania otrzymane na podstawie wyroku
lub ugody sądowej. Należy jednak pamiętać, że od tak sformułowa-
nej zasady ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych
przewiduje kilka wyjątków.

Na przykład w przypadku szkody na osobie
może ona polegać na utracie lub zmniejsze-
niu zarobków. Wynagrodzenie takiej szkody
następuje w drodze renty. Utrata korzyści
może być również konsekwencją uszkodze-
nia samochodu wykorzystywanego do pro-
wadzenia działalności gospodarczej (np.
taksówki).

WARTO WIEDZIEĆ

Naprawienie szkody – w przypadku ka-
ry umownej lub odszkodowania – obej-
muje straty, które poszkodowany po-
niósł (tzw. damnum emergens) oraz ko-
rzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby
mu szkody nie wyrządzono (tzw. lu-
crum cessans).

Na gruncie przepisów prawa podatkowe-

go wynika, iż zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt
4 u.p.d.o.f., otrzymane kary umowne zalicza
się do przychodów z działalności gospodar-
czej. Do przychodów z działalności gospo-
darczej zalicza się wszelkie odszkodowania,
a także – zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 12 u.p. d.o.f.
– odszkodowania otrzymane za szkody doty-
czące składników majątku związanych z pro-
wadzoną działalnością gospodarczą lub
z prowadzeniem działów specjalnych pro-
dukcji rolnej.

Podatnicy, którzy nie prowadzą działalno-

ści gospodarczej, powinni kwoty otrzymane
z tytuł odszkodowań zaliczyć do przycho-
dów z innych źródeł.

Zasadą jest – co wyraża art. 21 ust. 1 pkt

3 u.p.d.o.f. – iż zwolnione od podatku do-
chodowego są otrzymane odszkodowania,
jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wy-
nikają wprost z przepisów odrębnych ustaw
lub przepisów wykonawczych wydanych na
podstawie tych ustaw.

WARTO WIEDZIEĆ

Nie korzystają ze zwolnienia od po-
datku dochodowego odszkodowania
za szkody dotyczące składników ma-
jątku związanych z prowadzoną dzia-
łalnością gospodarczą, jak również
odszkodowania za szkody dotyczące
składników majątku związanych
z prowadzeniem działów specjalnych
produkcji rolnej, z których dochody
opodatkowane są na zasadach ogól-
nych, tzn. według obowiązującej skali
podatkowej.

Jednak ustawa o podatku dochodowym

przewiduje od tej zasady kilka wyjątków,
przewidując opodatkowanie niektórych ro-
dzajów odszkodowań.

Należy pamiętać, że – zgodnie z art. 23

ust. 1 pkt 13, 16 i 19 – nie uważa się za kosz-
ty uzyskania przychodów:

– jednorazowych odszkodowań z tytułu

wypadków przy pracy i chorób zawodowych
w wysokości określonej przez właściwego
ministra oraz dodatkowej składki ubezpie-
czeniowej w przypadku stwierdzenia pogor-
szenia warunków pracy,

– kar, opłat i odszkodowań oraz odsetek

od tych zobowiązań z tytułu: nieprzestrzega-
nia przepisów w zakresie ochrony środowi-
ska oraz niewykonania nakazów właściwych
organów nadzoru i kontroli dotyczących
uchybień w dziedzinie bezpieczeństwa i hi-
gieny pracy,

– kar umownych i odszkodowań z tytułu

wad dostarczonych towarów, wykonanych
robót i usług oraz zwłoki w dostarczaniu to-
waru wolnego od wad lub zwłoki w usunię-
ciu wad towarów albo wykonanych robót
i usług.

Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku

dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U.
z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm. – dalej:
u.p.d.o.f.) posługuje się dwoma pojęciami:
kara umowna oraz odszkodowanie, nie defi-
niując jednocześnie tych pojęć.

Pojęcie kary umownej uregulowane jest

natomiast w art. 483 par. 1 ustawy z dnia 23
kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr
16, poz. 93 z późn. zm. – dalej k.c.). Zgodnie
z tym przepisem, można zastrzec w umowie,
że naprawienie szkody wynikłej z niewykona-
nia lub nienależytego wykonania zobowiąza-
nia niepieniężnego nastąpi przez zapłatę
określonej sumy (kara umowna).

Z przytoczonej definicji wynika, iż za-

strzeżenie kary umownej zależy wyłącznie
od woli samych stron umowy. Kara umowna
– wbrew nadanej jej nazwie – nie jest karą
w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale sankcją
cywilnoprawną na wypadek niewykonania
lub nienależytego wykonania zobowiązania.
Z art. 483 par. 1 k.c. wynika, iż kara umow-
na ma na celu „naprawienie szkody”, więc
można uznać, że jest ona swoistą postacią
odszkodowania umownego. Kara umowna
może dotyczyć: niewykonania zobowiąza-
nia, nienależytego wykonania zobowiązania,
konkretnych uchybień w zakresie sposobu
wykonania zobowiązania (np. co do czasu
wykonania). W jednej umowie można prze-
widzieć odrębną karę za niewykonanie, a od-
rębną za nienależyte wykonanie zobowiąza-
nia.

Kara umowna może zostać zastrzeżona

wyłącznie w odniesieniu do zobowiązania
niepieniężnego. Taki pogląd wyraził Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 26
września 1969 r. (III CZP 8/69, OSNCP
1970 r. nr 6, poz. 97) i uchwały składu 7 sę-
dziów z dnia 15 maja 1976 r. (III CZP 2/76,
OSNCP 1977 r. nr 4, poz. 66), a także Try-
bunał Konstytucyjny w uzasadnieniu uchwa-
ły z dnia 13 października 1993 r., (W 6/92,
OTK 1993 r., cz. II, poz. 50).

Zastrzeżenie w umowie kary umownej ma

na celu zwiększenie realności jego wykona-
nia oraz ułatwienie naprawienia szkody po-
wstałej w związku z niewykonaniem lub nie-
należytym wykonaniem zobowiązania.

Istotne jest – co wynika z brzmienia art.

484 par. 1 k.c. – iż w razie niewykonania lub
nienależytego wykonania zobowiązania kara
umowna należy się wierzycielowi w zastrze-
żonej na ten wypadek wysokości bez wzglę-
du na wysokość poniesionej szkody.

Kara umowna – jako surogat odszkodowa-

nia – przysługuje na zasadzie winy.

WARTO WIEDZIEĆ

Strony mogą zastrzec w umowie, że na-
prawienie szkody wynikłej z niewyko-
nania lub nienależytego wykonania zo-
bowiązania niepieniężnego nastąpi
przez zapłatę określonej sumy (kara
umowna).

Jeśli chodzi zaś o odszkodowanie, to wy-

sokość lub zasady jego ustalenia wynikają
wprost z przepisów ustaw lub przepisów wy-
konawczych. Podstawę prawną odszkodowa-
nia może stanowić również wyrok sądowy
lub ugoda sądowa.

Odpowiedzialność odszkodowawcza opie-

ra się na trzech zasadach: działanie lub za-
niechanie zobowiązanego, powstanie szko-
dy, związek przyczynowy pomiędzy działa-
niem lub zaniechaniem zobowiązanego.

Szkodą jest powstała wbrew woli poszko-

dowanego różnica między obecnym jego sta-
nem majątkowym a tym stanem, jaki zaist-
niałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywo-
łujące szkodę. Pojęcie szkody obejmuje nie
tylko szkodę majątkową, ale też szkodę nie-
materialną. Szkoda niematerialna określana
jest jako krzywda, ale osobę, która jej dozna-
ła, określa się także jako poszkodowanego.

Obowiązek wynagrodzenia (zadośćuczy-

nienia) krzywdy powstaje jedynie wtedy, kie-
dy wyraźnie przewiduje to przepis szczegól-
ny. Naprawienie szkody wynika natomiast
z przepisów ogólnych.

WARTO WIEDZIEĆ

W przypadku odszkodowania jego wy-
sokość lub zasady jego ustalania wyni-
kają wprost z przepisów odrębnych
ustaw lub przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie tych ustaw.
Podstawę prawną odszkodowania mo-
że stanowić też wyrok sądowy lub ugo-
da sądowa.

Należy podkreślić, iż zakres odpowie-

dzialności z tytułu kary umownej pokrywa
się z zakresem ogólnej odpowiedzialności
odszkodowawczej dłużnika za niewykonanie
lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Zobowiązany do zapłaty kary umownej

może bronić się zarzutem – podobnie jak
każdy dłużnik zobowiązany do naprawienia
szkody – że niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania jest następstwem
okoliczności, za które nie ponosi odpowie-
dzialności.

Naprawienie szkody – w przypadku kary

umownej lub odszkodowania – obejmuje
straty, które poszkodowany poniósł (tzw.
damnum emergens) oraz korzyści, które
mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wy-
rządzono (tzw. lucrum cessans).

Stratą jest pomniejszenie majątku poszko-

dowanego. Polega ona albo na uszczupleniu
aktywów (np. zniszczenie, utrata, uszkodze-
nie lub obniżenie wartości składników ma-
jątku), albo na przybyciu pasywów (np. po-
wstanie nowych zobowiązań lub zwiększe-
nie już istniejących).

Z kolei szkoda związana z utraconymi ko-

rzyściami zawsze ma charakter hipotetycz-
ny. Najczęściej występuje ona obok rzeczy-
wiście poniesionej straty. Należy podkreślić,
iż postacie szkody, która polega na utraco-
nych korzyściach, są bardzo zróżnicowane.

Skrócone wypowiedzenie
i zwolnienia grupowe

Zwolnione od podatku dochodowego są odprawy i odszkodowania z tytułu skró-
cenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę oraz odprawy pieniężne wypłacane
na mocy przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.

Zgodnie z art. 36 par. 6 ustawy z dnia 26

czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U.
z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm. – dalej:
k.p.) w przypadku umów zawartych na czas
nieokreślony, strony, tzn. pracodawca i pra-
cownik, mogą – po dokonaniu wypowiedze-
nia umowy o pracę przez jedną z nich –
ustalić wcześniejszy termin rozwiązania
umowy. Ustalenie takie nie zmienia trybu
rozwiązania umowy o pracę, co oznacza, iż
zgoda stron na skrócenie okresu wypowie-
dzenia nie niweczy skutku wynikającego ze
złożenia wypowiedzenia umowy o pracę.

Natomiast art. 36

1

k.p. przewiduje możli-

wość jednostronnego skrócenia trzymie-
sięcznego okresu wypowiedzenia umowy za-
wartej na czas określony. Okres tego skróco-
nego wypowiedzenia nie może być krótszy
niż jeden miesiąc. Przepis ten dotyczy jedy-
nie pracowników zatrudnionych u danego
pracodawcy co najmniej trzy lata. Tylko
w takim przypadku można bowiem skrócić

pracownikowi okres trzymiesięcznego wypo-
wiedzenia. Pracownicy z krótszym stażem
pracy mają bowiem prawo do jednomie-
sięcznego lub dwutygodniowego wypowie-
dzenia.

Należy jednakże pamiętać o tym, iż skró-

cenia okresu wypowiedzenia pracodawca
może dokonać tylko w ściśle określonych sy-
tuacjach. Otóż skrócenia okresu wypowie-
dzenia umowy zawartej na czas nieokreślo-
ny pracodawca może dokonać z powodu:

◗

ogłoszenia upadłości pracodawcy,

◗

likwidacji pracodawcy,

◗

zmniejszenia zatrudnienia na zasadach
określonych w ustawie z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników
(Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.), która
weszła w życie z dniem 1 stycznia br. (da-
lej zwana ustawą o zwolnieniach grupo-
wych).

Pracownikowi, w związku z rozwiąza-

niem stosunku pracy w ramach grupowego
zwolnienia, przysługuje odprawa pieniężna
w wysokości:

◗

jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli
pracownik był zatrudniony u danego pra-
codawcy krócej niż 2 lata,

◗

dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli
pracownik był zatrudniony u danego pra-
codawcy od 2 do 8 lat,

◗

trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli
pracownik był zatrudniony u danego pra-
codawcy ponad 8 lat.

Odprawę pieniężną ustala się według za-

sad obowiązujących przy obliczaniu ekwi-
walentu pieniężnego za urlop wypoczynko-
wy. Wysokość odprawy nie może przekro-
czyć kwoty 15–krotnego minimalnego wy-
nagrodzenia za pracę, ustalanego na podsta-
wie odrębnych przepisów, obowiązującego
w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Skrócenie okresu wypowiedzenia powo-

duje, iż stosunek pracy rozwiązuje się
z upływem skróconego, a nie ustawowego
okresu wypowiedzenia. W razie skrócenia
okresu wypowiedzenia – na mocy art. 36

1

k.

p. – pracownikowi przysługuje odszkodowa-
nie w wysokości wynagrodzenia za pozosta-
łą część okresu wypowiedzenia. Odszkodo-
wanie to ma na celu zrekompensowanie pra-
cownikowi wynagrodzenia utraconego
wskutek wcześniejszego rozwiązania stosun-
ku pracy. Okres, za który przysługuje od-
szkodowanie, wlicza się pracownikowi pozo-
stającemu w tym okresie bez pracy do okre-
su zatrudnienia.

Odszkodowanie to nie jest odszkodowa-

niem sensu stricto. Jeśli np. pracownik
w związku ze skróceniem okresu wypowie-
dzenia dozna innych strat aniżeli pozbawie-
nie go wynagrodzenia z powodu krótszego
okresu wypowiedzenia, odszkodowanie to
nie pokryje tych strat. Odszkodowanie to
przysługuje jedynie w wysokości wynagro-
dzenia za pozostałą część okresu wypowie-
dzenia.

Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art.

21 ust. 1 pkt 3 lit. a) i b) u.p.d.o.f. odprawy
i odszkodowania z tytułu skrócenia okresu
wypowiedzenia oraz odprawy pieniężne wy-
płacane na podstawie przepisów ustawy
o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przy-
czyn niedotyczących pracowników, są opo-
datkowane podatkiem dochodowym. Iden-
tyczna zasada obowiązuje w odniesieniu do
odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia
okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom
pozostającym w stosunku służbowym, które
także nie są zwolnione z podatku.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lu-

tego 1992 r. o podatku dochodowym od osób

prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654
z późn. zm.) kosztami uzyskania przychodów
są wszelkie odpisy, koszty i wydatki poniesio-
ne w celu osiągnięcia przychodów, z wyjąt-
kiem tych odpisów, kosztów i wydatków, któ-
re zostały wymienione w art. 16 ustawy. Są to
więc koszty bezpośrednio i pośrednio związa-
ne z całokształtem prowadzonej działalności.
Istnieje zatem możliwość odliczenia od przy-
chodów wszelkich kosztów ich uzyskania,
pod warunkiem jednak że ich poniesienie
ma, bądź może mieć, wpływ na wielkość osią-
gniętego przychodu, a przy tym muszą być
one racjonalne z punktu widzenia działalno-
ści służącej jego osiągnięciu.

WARTO WIEDZIEĆ

Skrócenie okresu wypowiedzenia będą-
cego podstawą wypłacenia odpraw
pieniężnych i odszkodowań stanowi
u pracownika przychód do opodatko-
wania.

Wśród kosztów uznawanych za koszty uzy-

skania przychodów są także świadczenia tzw.
pozapłacowe, wypłacane przez pracodawców
na rzecz swoich pracowników, z wyjątkiem
świadczeń finansowanych ze środków zakła-
dowego funduszu świadczeń socjalnych.

W kwestii tego, czy odprawy wypłacane

pracownikom, z którymi pracodawca rozwią-
zał stosunek pracy w trybie zwolnień grupo-
wych, stanowią dla pracodawcy koszty uzy-
skania przychodów, ciekawy pogląd wyraziło
Ministerstwo Finansów w piśmie z 5 lutego
2002 r. (nr PB 3-1573/8214-191/WK/01). Na-
leży podkreślić, iż pismo to dotyczy odpraw
wypłacanych zwalnianym pracownikom na
mocy ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (t.j. Dz.U.
z 2002 r. nr 112, poz. 980 z późn. zm.). Usta-
wa ta utraciła moc obowiązującą 1 stycznia
br., jednakże główna teza zawarta w tym sta-
nowisku jest aktualna. „Mając na uwadze:
charakter odpraw (rodzaj świadczeń na rzecz
pracowników), ekonomiczny cel ustawy
o zwolnieniach grupowych, mający na wzglę-
dzie racjonalizację zatrudnienia w restruktu-
ryzacyjnych zakładach pracy, co w konse-
kwencji prowadzi do usprawnienia procesów
produkcyjnych skutkujących zwiększeniem
osiąganych przychodów, ustawowe i prawne
umocowanie odpraw wypłacanych zwalnia-
nym pracownikom, należy uznać, że wypła-
cone pracownikom ze środków zakładu pra-
cy przez pracodawcę odprawy stanowić będą
– w myśl art. 15 ust. 1 ustawy o podatku do-
chodowym od osób prawnych – koszty uzy-
skania przychodów” – kończy MF.

www.gazetaprawna.pl

GAZETA PRAWNA NR 93 (1202) 13 MAJA 2004

PRACA I PODATKI

Temat tygodnia

Opodatkowanie odszkodowań

5

Umowy i ugody podstawą
odszkodowań

Niestety, również odszkodowania wynikające z zawartych umów (w tym
umów o zakazie konkurencji) lub ugód (poza ugodą sądową) podlegają opo-
datkowaniu.

W myśl art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. d) u.p.d.o.f.

odszkodowania przyznane na podstawie
przepisów o zakazie konkurencji są opodat-
kowane podatkiem dochodowym.

Najbardziej powszechny zakaz konku-

rencji uregulowany jest przepisami kodek-
su pracy. W zakresie określonym w odręb-
nej umowie pracownik nie może prowa-
dzić działalności konkurencyjnej wobec
pracodawcy ani też świadczyć pracy w ra-
mach stosunku pracy lub na innej podsta-
wie na rzecz podmiotu prowadzącego taką
działalność (zakaz konkurencji). Przez
prowadzenie działalności konkurencyjnej
rozumie się prowadzenie działalności, któ-
rej przedmiot pokrywa się lub jest zbliżony
do interesów pracodawcy. Działalność
konkurencyjna nie jest ograniczona jedy-
nie do jej prowadzenia we własnym imie-
niu. Może to być też prowadzenie jej na ra-
chunek innej osoby, a także występowanie
w charakterze doradcy, pełnomocnika,
agenta, zleceniobiorcy, pośrednika osoby
prowadzącej taką działalność. Działalno-
ścią konkurencyjną może być również lo-
kowanie własnego kapitału w przedsięwzię-
cia konkurencyjne dla pracodawcy (np. by-
cie cichym wspólnikiem, wspólnikiem,
udziałowcem lub akcjonariuszem w spółce
konkurencyjnej).

Umowa o zakazie konkurencji może być

zawarta z każdym pracownikiem, który wy-
razi na to zgodę, bez względu na sposób na-
wiązania stosunku pracy. Umowa ta winna
być – pod rygorem nieważności – zawarta
na piśmie.

Aby zakaz konkurencji obowiązywał

w trakcie pracy u danego pracodawcy, musi
być zawarta odrębna umowa. Pracodawca,
który poniósł szkodę wskutek naruszenia
przez pracownika zakazu konkurencji prze-
widzianego w umowie, może dochodzić od
pracownika wyrównania tej szkody na pod-
stawie przepisów dotyczących odpowiedzial-
ności materialnej pracowników (art.
114–122 k.p.).

Umowa o zakazie konkurencji może być

też zawarta po ustaniu stosunku pracy. Po-
wodem jej zawarcia może być fakt posiada-
nia przez pracownika szczególnie ważnych
informacji, których ujawnienie mogłoby na-
razić pracodawcę na szkodę. Elementami
koniecznymi umowy musi być określenie

okresu jej obowiązywania oraz wysokości
odszkodowania należnego pracownikowi
od pracodawcy. Odszkodowanie to nie mo-
że być niższe od 25 proc. wynagrodzenia
otrzymanego przez pracownika przed usta-
niem stosunku pracy przez okres odpowia-
dający okresowi obowiązywania zakazu
konkurencji.

W razie gdy pracownik nie dotrzyma wa-

runków ustalonych w umowie zawartej po
ustaniu stosunku pracy, pracodawca ma pra-
wo dochodzić od niego pełnego odszkodo-
wania za zaistniałą szkodę.

Oznacza to, że odszkodowanie wynikają-

ce z przepisów o zakazie konkurencji może
przysługiwać tak pracownikowi, jak i praco-
dawcy.

Zakaz konkurencji przestaje obowiązy-

wać z upływem terminu, na jaki zawarto
umowę. Może jednak przestać obowiązywać
wcześniej, tzn. w przypadku ustania przy-
czyn uzasadniających zakaz, jak też niewy-
wiązywania się pracodawcy z obowiązku wy-
płaty odszkodowania.

Zakaz konkurencji uregulowany jest nie

tylko przepisami kodeksu pracy, ale przewi-
dziany jest również w innych ustawach.
Otrzymanie odszkodowań na podstawie
tych ustaw nie będzie – podobnie jak w przy-
padku odszkodowania uregulowanego prze-
pisami kodeksu pracy – korzystało ze zwol-
nienia od podatku dochodowego.

WARTO WIEDZIEĆ

Opodatkowaniu podatkiem dochodo-
wym podlegają nie tylko odszkodowa-
nia przyznane na mocy przepisów o za-
kazie konkurencji z kodeksu pracy, ale
również przyznane na podstawie zaka-
zu konkurencji z innych ustaw.

W myśl art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g)

u.p.d.o.f. nie korzystają ze zwolnienia od
podatku dochodowego odszkodowania
wynikające z otrzymanych umów lub
ugód. Dzieje się tak pomimo iż odszkodo-
wania (zawarte np. pomiędzy pracodawcą
i pracownikiem albo między kontrahenta-
mi umowy) mają swoją podstawę w usta-
wie (np. w kodeksie cywilnym) lub przepi-
sach wykonawczych wydanych na podsta-
wie tych ustaw.

KURS KSIĘGOWOŚCI

OD PODSTAW DO SAMODZIELNEGO KSIĘGOWEGO

120 godzin zajęć

14.06.2004 r. Warszawa

KURS PRZYGOTOWUJĄCY DO EGZAMINÓW

DLA KANDYDATÓW NA BIEGŁYCH REWIDENTÓW

100 godzin zajęć

21–23.05.2004 r. Warszawa

KURS PRZYGOTOWUJĄCY DO EGZAMINU

PAŃSTWOWEGO NA DORADCÓW PODATKOWYCH

16–17.10.2004 r. Warszawa

KURS KADROWO-PŁACOWY

50 godzin zajęć

15–16.05.2004 r. Warszawa

kursy wakacyjne:

KURS OD PODSTAW

DO SAMODZIELNEGO KSIĘGOWEGO

120 godzin zajęć

sierpień 2004 r. Warszawa

KURS USŁUGOWEGO PROWADZENIA

KSIĄG RACHUNKOWYCH

100 godzin zajęć

21–22.08.2004 r. Warszawa

KURS RACHUNKOWOŚCI DLA ZAAWANSOWANYCH
Z UWZGLĘDNIENIEM ZMIAN W PODATKU VAT I CIT

100 godzin zajęć

sierpień 2004 r. Warszawa

Informacje i zgłoszenia: Ośrodek Szkoleń Aktualizacyjnych
tel.: (0...22) 530 40 42, 530 43 19, faks (0...22) 530 43 09
e-mail: [e-mail] [e-mail]

KURSY ZAWODOWE

Odszkodowania z wyroku
lub ugody sądowej

Zwolnione od podatku dochodowego są odszkodowania otrzymane na podstawie
wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub ugodzie.

www.gazetaprawna.pl

PRACA I PODATKI

GAZETA PRAWNA NR 93 (1202) 13 MAJA 2004

6

Opodatkowanie odszkodowań

Temat tygodnia

CZYTELNICY PYTAJĄ – EKSPERT ODPOWIADA

Ustawa o podatku dochodo-
wym od osób fizycznych posłu-

guje się – w zakresie opodatkowania
odszkodowań – dwoma pojęciami:
„kara umowna” i „odszkodowanie”,
nie definiując jednocześnie tych po-
jęć. Na czym polega różnica między
nimi?

W ustawie o podatku dochodowym od

osób fizycznych nie ma potrzeby definiowa-
nia i precyzowania pojęć „odszkodowanie”
i „kara umowna”. Stosowne regulacje praw-
ne zawarte są w kodeksie cywilnym. Istotę
różnicy między jednym a drugim pojęciem
można sprowadzić do tego, że odszkodowa-
nie przysługuje zawsze z mocy prawa i po-
krzywdzony może go dochodzić niezależ-
nie od postanowień konkretnej umowy.
Przykładem odszkodowania, które przysłu-
guje z mocy samego prawa stanowić może
przepis art. 415 kodeksu cywilnego, który
przewiduje, że kto z winy swojej wyrządził
drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej na-
prawienia.

Kara umowna natomiast powinna zostać

określona bezpośrednio w umowie – jako
postanowienie o tym, iż naprawienie szkody
wynikłej z niewykonania lub nienależytego
wykonania zobowiązania niepieniężnego na-
stąpi przez zapłatę określonej sumy pienięż-
nej. Tak kodeks cywilny definiuje pojęcie ka-
ry umownej.

Kiedy otrzymane odszkodowa-
nie korzysta ze zwolnienia od

podatku dochodowego od osób fi-
zycznych, kiedy natomiast podlega
opodatkowaniu?

Zasadą jest, że otrzymane odszkodo-

wania są zwolnione od podatku docho-
dowego, jeżeli ich wysokość lub zasady
ustalania wynikają wprost z przepisów
odrębnych ustaw lub przepisów wyko-
nawczych wydanych na podstawie tych
ustaw. Wolne od podatku są też od-
szkodowania otrzymane na mocy wyro-
ku lub ugody sądowej (również co do
zasady).

Wyjątki od powyższych zasad stanowią

enumeratywny (zamknięty) katalog i są za-
warte w przepisie art. 21 ust. 1 ustawy o po-
datku dochodowym od osób fizycznych.

Czy należy pobrać podatek do-
chodowy od odszkodowania

(będącego wynikiem ugody sądowej)
wypłaconego byłemu pracownikowi
z tytułu niezgodnego z prawem roz-
wiązania stosunku pracy?

W przypadku odszkodowania – wynikają-

cego z zawartej ugody sądowej – wypłacone-
go byłemu pracownikowi za niezgodne z pra-
wem rozwiązanie stosunku pracy, dla celów
podatkowych rozstrzygające znaczenie ma
rok dokonania wypłaty. Do roku 2002 (włącz-
nie) takie odszkodowanie korzystało w cało-
ści ze zwolnienia od podatku dochodowego –
na mocy art. 21 ust. 1 pkt 3 w ówczesnym
brzmieniu ustawy o podatku dochodowym od
osób fizycznych. W roku 2003 cała wartość
wypłaconego takiego odszkodowania podle-
gała opodatkowaniu – w myśl przepisu art. 21

ust. 1 pkt 3 lit. g) ustawy o podatku dochodo-
wym. Od 1 stycznia 2004 r. nastąpiła kolejna
zmiana przepisów w tej materii. W obecnym
stanie prawnym zwolnienie od podatku do-
chodowego odszkodowania za niezgodne
z prawem rozwiązanie stosunku pracy, wyni-
kającego z zawartej ugody sądowej, reguluje
art. 21 ust. 1 pkt 3b) ustawy o podatku docho-
dowym. Aktualnie jest tak, że jeśli odszkodo-
wanie rekompensuje rzeczywistą szkodę (tzw.
damnum emergens), wówczas nie podlega
opodatkowaniu. Jeśli natomiast w ugodzie
strony postanowiły dodatkowo o zrekompen-
sowaniu podatnikowi również innych utraco-
nych korzyści (tzw. lucrum cessans), to owo
„dodatkowe” odszkodowanie podlega opodat-
kowaniu podatkiem dochodowym.

Należy również podkreślić, iż dla celów

podatkowych znaczenie ma wyłącznie mo-
ment wypłaty odszkodowania (czyli w kon-
sekwencji rok podatkowy dokonania wypła-
ty), a nie rok, w którym zawarto ugodę.

Rozmawiała Aneta Mościcka

[e-mail]

Rozmowa z Jerzym Bielawnym, doradcą podatkowym z Instytutu Studiów Podatkowych Modzelewski i Wspólnicy spółka z o.o. w Warszawie

Odszkodowania z prawa
geologicznego i górniczego

Zwolnione od podatku dochodowego są odszkodowania otrzymane przez wła-
ściciela nieruchomości za szkody wyrządzone wskutek jej zajęcia na mocy prze-
pisów prawa geologicznego i górniczego.

W myśl art. 21 ust. 1 pkt 3b u. p. d. o. f. wol-

ne od podatku dochodowego są odszkodowa-
nia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody
sądowej do wysokości określonej w tym wyro-
ku lub ugodzie, z wyjątkiem otrzymanych
w związku z prowadzoną działalnością gospo-
darczą oraz dotyczących korzyści, które podat-
nik osiągnął, gdyby mu szkody nie wyrządzo-
no. Wynika z tego, że ze zwolnienia od podat-

ku nie będzie mógł skorzystać podatnik, który
odszkodowanie uzyskał w związku z prowa-
dzoną działalnością gospodarczą, jak również,
gdy chodzi o korzyści utracone (tzw. lucrum
cessans). Jeśli więc szkoda, którą poniósł po-
szkodowany, obejmuje nie tylko szkodę rzeczy-
wistą (damnum emergens), ale też utracone ko-
rzyści (lucrum cessans), zwolnienie od podat-
ku obejmie tylko szkodę rzeczywistą.

Kwoty z ubezpieczeń
majątkowych i osobowych

Zasadą jest, że odszkodowania z tytułu ubezpieczeń majątkowych i osobowych
są zwolnione z podatku dochodowego.

Kwoty otrzymane z tytułu ubezpieczeń ma-

jątkowych i osobowych korzystają ze zwolnie-
nia od podatku dochodowego, z wyjątkiem:

◗

odszkodowań za szkody dotyczące składni-
ków majątku związanych z prowadzoną
działalnością gospodarczą lub prowadze-
niem działów specjalnych produkcji rolnej,
z których dochody są opodatkowane na za-
sadach ogólnych lub podatkiem liniowym,

◗

dochodu otrzymanego z tytułu inwestowa-
nia składki ubezpieczeniowej w związku
z umową ubezpieczenia zawartą na podsta-
wie przepisów o działalności ubezpiecze-

niowej – w przypadku ubezpieczeń związa-
nych z funduszami kapitałowymi.

Także renty wypłacane przez instytucje

ubezpieczeniowe – jako ubezpieczenia oso-
bowe na życie – podlegają zwolnieniu od po-
datku dochodowego.

To, że kwoty otrzymane z tytułu ubezpie-

czeń majątkowych i osobowych są zwolnio-
ne od podatku dochodowego, potwierdza
też stanowisko Ministerstwa Finansów z 18
marca 1995 r. (nr PO-5/6-1109-0249/96).
Stanowisko to jest aktualne również w obec-
nym stanie prawnym.

Odszkodowania z ustawy
o gospodarce nieruchomościami

Zwolnione od podatku dochodowego są przychody uzyskane z tytułu odszkodowania
wypłacanego stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami lub z tytułu od-
płatnego zbycia nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie oraz z tytułu
sprzedaży nieruchomości w związku z realizacją przez nabywcę prawa pierwokupu.

Reguła ta – wyrażona w art. 21 ust. 1 pkt 29

u. p. d. o. f. – nie dotyczy jednak przypadków,
gdy właściciel nieruchomości nabył jej wła-
sność w okresie 2 lat przed wszczęciem postę-
powania wywłaszczeniowego bądź odpłatnym

zbyciem nieruchomości za cenę niższą o co
najmniej 50 proc. od wysokości uzyskanego
odszkodowania lub ceny zbycia nieruchomo-
ści na cele uzasadniające jej wywłaszczenie
lub w związku z realizacją prawa pierwokupu.

Mówi o tym art. 21 ust. 1 pkt 3d)

u.p.d.o.f. Odszkodowanie, o którym mo-
wa w ustawie o podatku dochodowym od
osób fizycznych, przewidziane jest w art.
90 ust. 3 ustawy z 4 lutego 1994 r. Prawo
geologiczne i górnicze (Dz.U. nr 27, poz.
96 z późn. zm.). W razie zagrożenia bez-
pieczeństwa życia lub zdrowia ludzkiego,
bezpieczeństwa zakładu górniczego i jego
ruchu oraz urządzeń użyteczności pu-
blicznej w związku z ruchem zakładu gór-
niczego, właściwy organ nadzoru górni-
czego może wydać decyzję zezwalającą
na zajęcie nieruchomości na czas nie-
zbędny do usunięcia zagrożenia i jego
skutków. Decyzja podlega natychmiasto-
wemu wykonaniu.

Właścicielowi przysługuje odszkodowanie

za szkody wyrządzone wskutek zajęcia nieru-
chomości. Właściciel nie może sprzeciwić się
zagrożeniom spowodowanym ruchem zakła-
du górniczego, jeżeli ruch ten odbywa się
zgodnie z zasadami określonymi w ustawie
Prawo geologiczne i górnicze. Może on żądać
naprawienia wyrządzonej tym ruchem szko-
dy, zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego.

W sprawie o naprawienie szkody orzekają

sądy powszechne. Sądowe dochodzenie rosz-
czeń jest możliwe po wyczerpaniu postępo-
wania ugodowego. Warunek wyczerpania po-
stępowania ugodowego jest spełniony, jeśli
przedsiębiorca odmówił zawarcia ugody albo
od zgłoszenia przedsiębiorcy żądania przez
poszkodowanego upłynęło 30 dni.

Zwolnienie dla osób
represjonowanych

Odszkodowania wypłacane osobom represjonowanym za działalność na rzecz
niepodległego bytu państwa polskiego na podstawie przepisów o uznaniu za
nieważne orzeczeń wydanych wobec tych osób, podlegają zwolnieniu od podat-
ku dochodowego.

Na mocy ustawy z 23 lutego 1991 r.

o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych
wobec osób represjonowanych za działal-
ność na rzecz niepodległego bytu państwa
polskiego (Dz.U. nr 34, poz. 149 z późn.
zm.) za nieważne uznano orzeczenia wyda-
ne przez polskie organy ścigania i wymiaru
sprawiedliwości lub przez organy pozasądo-
we w okresie od rozpoczęcia ich działalno-
ści na ziemiach polskich, począwszy od
1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r., je-
żeli czyn zarzucony lub przypisany był zwią-
zany z działalnością na rzecz niepodległego
bytu państwa polskiego albo orzeczenie wy-
dano z powodu takiej działalności, jak rów-
nież orzeczenia wydane za opór przeciwko
kolektywizacji wsi i obowiązkowym dosta-
wom. Ustawę stosuje się też, jeżeli czyn zo-

stał popełniony w celu uniknięcia w stosun-
ku do siebie lub innej osoby represji za dzia-
łalność, o której mowa powyżej. Za nieważ-
ne uznano również orzeczenia wydane po
dniu 31 grudnia 1956 r., jeżeli dotyczyły one
czynu lub działalności mających miejsce od
1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1956 r.

Nieważność orzeczenia stwierdza sąd wo-

jewódzki lub wojskowy sąd okręgowy, jeżeli
zgodnie z

obowiązującymi przepisami

w dniu wejścia w życie ustawy właściwy do
rozpoznania sprawy o czyn będący przed-
miotem orzeczenia jest sąd wojskowy.
Stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje
się za równoznaczne z uniewinnieniem.

Stwierdzenie nieważności orzeczenia mo-

że nastąpić na wniosek rzecznika praw oby-
watelskich, ministra sprawiedliwości, proku-

ratora, osoby represjonowanej, osoby
uprawnionej do składania na jej korzyść
środków odwoławczych, a w razie śmierci,
nieobecności w kraju lub choroby psychicz-
nej osoby represjonowanej, także na wnio-
sek jej krewnego w linii prostej, przysposa-
biającego lub przysposobionego, rodzeń-
stwa oraz małżonka, jak też organizacji
zrzeszającej osoby represjonowanej za dzia-
łalność na rzecz niepodległego bytu pań-
stwa polskiego.

Osobie, wobec której stwierdzono nie-

ważność orzeczenia, przysługuje od Skarbu
Państwa odszkodowanie za poniesioną
szkodę i zadośćuczynienie za doznaną
krzywdę wynikłe z wydania takiego orzecze-
nia. Bardzo ważne jest, iż w razie śmierci
osoby uprawnionej (represjonowanej)

uprawnienie to przechodzi na małżonka,
dzieci i rodziców, w związku z tym również
osoby bliskie represjonowanemu mogą ko-
rzystać ze zwolnienia od podatku dochodo-
wego.

WARTO WIEDZIEĆ

Odszkodowanie i zadośćuczynienie za
poniesioną szkodę i za doznaną krzyw-
dę przysługuje od Skarbu Państwa nie
tylko osobie represjonowanej, ale rów-
nież – w razie jej śmierci – małżonkowi,
dzieciom i rodzicom. W konsekwencji
również osoby bliskie represjonowane-
mu mogą korzystać ze zwolnienia tego
odszkodowania od podatku dochodo-
wego.

www.gazetaprawna.pl

GAZETA PRAWNA NR 93 (1202) 13 MAJA 2004

PRACA I PODATKI

Temat tygodnia

Opodatkowanie odszkodowań

7

Renty z kodeksu cywilnego

Istotne jest, iż zwolnione od podatku dochodowego od osób fizycznych są od-
szkodowania w postaci renty otrzymane na podstawie przepisów kodeksu cywil-
nego w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia przez poszkodo-
wanego, który utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej,
albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na
przyszłość.

Zgodnie z art. 444 par. 1 k.c., w razie

uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju
zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszel-
kie wynikłe z tego powodu koszty. Na żąda-
nie poszkodowanego zobowiązany do napra-
wienia szkody powinien wyłożyć z góry su-
mę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli po-
szkodowany stał się inwalidą, także sumę po-
trzebną na koszty przygotowania do innego
zawodu.

Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie

lub częściowo zdolność do pracy zarobko-
wej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby
lub zmniejszyły widoki powodzenia na przy-
szłość, może on żądać od zobowiązanego do
naprawienia szkody odpowiedniej renty, któ-
ra będzie korzystała ze zwolnienia od podat-
ku dochodowego.

Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody

nie da się dokładnie ustalić, poszkodowane-
mu może być przyznana renta tymczasowa
(art. 444 par. 3 k.c.).

Uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstro-

ju zdrowia może przybrać postać szkody
majątkowej, jak i niemajątkowej (krzywdy).
O ile bowiem pojęcie szkody w mieniu obej-
muje wyłącznie uszczerbek majątkowy, o ty-
le pojęcie szkody na osobie obejmuje zarów-
no szkody majątkowe, jak i niemajątkowe.

Uszkodzenie ciała w rozumieniu art. 444

par. 1 k.c. polega na naruszeniu integralno-
ści fizycznej człowieka, np. rany, złamania,
uszkodzenie organów wewnętrznych. Roz-
strój zdrowia zaś wyraża się w zakłóceniu
funkcjonowania poszczególnych organów,
bez ich widocznego uszkodzenia, np. zatru-

cie, choroba psychiczna. Takie rozumienie
tych pojęć jest utrwalone w orzecznictwie
zarówno w wyrokach SN, jak i sądów apela-
cyjnych.

Odszkodowanie z art. 444 par. 1 k.c. obej-

muje wszelkie wydatki pozostające w związ-
ku z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem
zdrowia, jeżeli są konieczne i celowe. Żąda-
nie pokrycia wszelkich szkód na osobie oraz
zwrotu poniesionych kosztów przysługuje
wyłącznie poszkodowanemu.

Jeśli chodzi o rentę przewidzianą w par.

2 art. 444 k.c., to roszczenie o nią przysługu-
je poszkodowanemu w trzech przypadkach:
całkowitej lub częściowej utraty przez niego
zdolności do pracy zarobkowej, zwiększenia
się jego potrzeb oraz zmniejszenia się jego
widoków na przyszłość.

Owe następstwa powinny mieć charakter

trwały, co nie oznacza, że nieodwracalny.
Roszczenie o rentę z powodu utraty zdolno-
ści zarobkowej lub zmniejszenia widoków
powodzenia na przyszłość nie przysługuje
osobie, która w chwili orzekania o żądaniu
renty – ze względu na swój wiek – nie byłaby
jeszcze zdolna do pracy zarobkowej. W ta-
kim wypadku sąd – oddalając żądanie renty
– ma obowiązek ustalenia odpowiedzialności
pozwanego za ewentualną szkodę, jaka może
powstać w przyszłości (uchwała składu 7 sę-
dziów SN z 17 czerwca 1963 r., III CO
38/62, OSNCP 1965 nr 2, poz. 21).

Okoliczność, że poszkodowany w chwili

wyrządzenia mu szkody nie pracował zarob-
kowo, nie uzasadnia oddalenia żądania ren-
ty, jeżeli będzie usprawiedliwiony wniosek,
że w normalnym rozwoju wypadków, gdyby
nie doznał szkody, podjąłby pracę zarobko-
wą (wyrok SN z 12 lutego 1959 r., niepubli-
kowany).

Zmniejszenie się widoków powodzenia

na przyszłość musi wyrażać się także – po-
za uszczerbkiem niemajątkowym (uszko-
dzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdro-
wia) – także uszczerbkiem majątkowym,
który polega na utracie innych korzyści ma-
jątkowych, jakie poszkodowany – dzięki ta-

lentowi, szczególnym uzdolnieniom lub
kwalifikacjom – mógłby przy pełnej spraw-
ności osiągnąć.

Zwiększenie się potrzeb poszkodowanego

stanowi szkodę przyszłą, wyrażającą się
w stale powtarzających się wydatkach na ich
zaspokojenie, np. konieczność rehabilitacji.

Renta przewidziana w art. 444 par. 2 k.c.

nie ma charakteru alimentacyjnego, lecz wy-
łącznie odszkodowawczy i przesłanką jej
ustalenia nie może być koszt utrzymania
osoby poszkodowanej, ale wyłącznie odszko-
dowanie za utratę zdolności do pracy (za
utratę zarobków) oraz odszkodowanie za
zwiększenie się potrzeb poszkodowanego na
skutek wyrządzenia mu szkody na zdrowiu
(wyrok SN z 20 grudnia 1977 r., IV CR
486/77, niepublikowany).

WARTO WIEDZIEĆ

Roszczenie o rentę – w razie uszkodze-
nia ciała lub wywołania rozstroju zdro-
wia – przysługuje poszkodowanemu
w razie: całkowitej lub częściowej utra-
ty przez niego zdolności do pracy za-
robkowej lub zwiększenia się jego po-
trzeb albo zmniejszenia się jego wido-
ków na przyszłość. Renta ta jest zwol-
niona z podatku dochodowego.

Zasądzając rentę wyrównawczą (art.

444 par. 2 k.c.) sąd nie odlicza od docho-
dów (zarobków) zaliczek na podatek do-
chodowy; jednakże bierze pod uwagę, czy
poszkodowanemu przysługuje ustawowe
zwolnienie od podatku dochodowego (wy-
rok SN z 31 maja 1994 r., III CZP 68/94,
niepublikowany).

Jeżeli w chwili wyrokowania rozmiar

szkody, którą ma naprawić renta, nie może
być – z przyczyn natury faktycznej – dokład-
nie ustalony, wówczas sąd zasądza rentę
tymczasową (art. 444 par. 3 k.c.).

Temat tygodnia przygotowała Aneta Mościcka

[e-mail]

Kodeks pracy

obowiàzujàcy

od 1 maja 2004 r.

Sprawdê:

■

Kiedy nast´puje automatyczne przekszta∏cenie umowy na czas okreÊlony
w umow´ na czas nieokreÊlony

■

Czy umowa o prac´ na czas okreÊlony obowiàzujàca pracodawc´ i pracownika
1 maja 2004 r. jest traktowana przez zmienione przepisy jako pierwsza tego typu umowa

■

Czego wymaga si´ od pracodawców w zakresie bezpieczeƒstwa i higieny pracy

■

Jakie sà zasady zatrudniania obywateli krajów cz∏onkowskich UE w Polsce

■

Kiedy i na jakich warunkach mo˝na zatrudniaç dzieci do lat 16

D

Do ksià˝ki do∏àczny jest CD-ROM, a na nim:

■

Kodeks pracy z aktami wykonawczymi

■

Komentarze i porady prawne

■

Tabelaryczne porównanie zmian

■

Dyrektywy unijne w j´zyku polskim

■

Orzecznictwo Europejskiego Trybuna∏u SprawiedliwoÊci

■

Druki i formularze

■

Âwiadczenia rodzinne od 1 maja 2004 r.

Zapoznaj si´ z istotà zmian oraz ich skutkami dla codziennych relacji pracodawców
i pracowników; zobacz, kto na nowych rozwiàzaniach zyska∏, a kto straci∏.

Gazeta Prawna

P O L E C A

Ju˝ do kupienia w kioskach!

www.gazetaprawna.pl

PRACA I PODATKI

GAZETA PRAWNA 93 (1202) 13 MAJA 2004

8

Podatki dochodowe

Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną

w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podat-
ku dochodowym od osób prawnych (t.j.
Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.,
nazywana dalej ustawą o CIT), kosztami
uzyskania przychodów są koszty poniesione
w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem
kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1 tej
ustawy.

Za koszt uzyskania przychodów mogą

być uznane tylko takie wydatki, które speł-
niają jednocześnie dwa warunki:

◗

są poniesione w celu osiągnięcia przycho-
dów,

◗

nie zostały wymienione w art. 16 ust.
1 ustawy.

Ustawa o CIT w sposób ogólny określa

wydatki, które mogą stanowić koszty uzy-
skania przychodów. W konsekwencji podat-
nik może odliczyć wszelkie poniesione wy-
datki, pod warunkiem że udowodni ich bez-
pośredni związek z prowadzoną działalno-
ścią gospodarczą, czyli że ich poniesienie
będzie miało lub mogło mieć bezpośredni
wpływ na wielkość osiągniętego przychodu.
Wśród wydatków, które ustawa o CIT zali-
cza wprost do kosztów uzyskania przycho-
dów, znajdują się te, które poniesiono m.in.
na objęcie i zbycie udziałów (akcji) w spół-
ce, wkładów w spółdzielni w zamian za
wkład niepieniężny w innej postaci niż
przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana
część. Sposób ustalenia kosztów uzyskania
przychodów w takich przypadkach określa
również ustawa.

Zasady obliczania wysokości kosztów od-

nośnie do osób prawnych obejmujących lub
zbywających akcje (udziały) w spółce są po-
dobne do reguł, które mają zastosowanie do

osób fizycznych, o czym pisaliśmy już
w „GP” w nr 84 z 29 kwietnia br.

Koszty przy objęciu akcji
i udziałów

W przypadku objęcia udziałów (akcji)

w spółce albo wkładów w spółdzielni w za-
mian za wkład niepieniężny w innej postaci
niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowa-
na część koszt uzyskania przychodu ustala
się w wysokości:

◗

wartości początkowej przedmiotu wkładu,
zaktualizowanej zgodnie z odrębnymi
przepisami, pomniejszonej o dokonaną
przed wniesieniem tego wkładu sumę od-
pisów amortyzacyjnych, jeżeli przedmio-
tem wkładu niepieniężnego są środki trwa-
łe lub wartości niematerialne i prawne,

◗

wartości:

a) nominalnej wnoszonych w formie

wkładu niepieniężnego udziałów (akcji)
w spółce albo wkładów w spółdzielni,
w przypadku, gdy zostały objęte w zamian
za wkład niepieniężny w innej postaci niż
przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana
część,

b) określonej zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt

8 ustawy o CIT, w przypadku gdy udziały
(akcje) w spółce albo wkłady w spółdzielni,
które są wnoszone w formie wkładu niepie-
niężnego, nie zostały objęte w zamian za
wkład niepieniężny,

c) nominalnej w przypadku, gdy udziały

(akcje) w spółce albo wkłady w spółdziel-
ni, które są wnoszone w formie wkładu nie-
pieniężnego, zostały objęte w zamian za
wkład niepieniężny w postaci przedsiębior-
stwa lub jego zorganizowanej części, jeże-
li przedmiotem wkładu niepieniężnego są

udziały (akcje) w spółce albo wkłady
w spółdzielni,

◗

faktycznie poniesionych, niezaliczonych do
kosztów uzyskania przychodów, wydatków
na nabycie innych niż wcześniej wymienio-
ne składników majątku podatnika, jeżeli
przedmiotem wkładu są te inne składniki.

Wysokość kosztów ustala się na dzień ob-

jęcia tych udziałów (akcji) lub wkładów.

Odpłatne zbycie

Jeżeli udziałowiec lub akcjonariusz

w spółce dokona odpłatnego zbycia udzia-
łów (akcji) w spółce albo wkładów w spół-
dzielni objętych w zamian za wkład niepie-
niężny, powinien określić wysokość kosztów
według reguł określonych w ustawie. I tak
koszt uzyskania przychodów ustala się
w wysokości:

◗

nominalnej wartości objętych udziałów
(akcji), wkładów z dnia ich objęcia, jeżeli
te udziały (akcje), wkłady zostały objęte
w zamian za wkład niepieniężny w innej
postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zor-
ganizowana część,

◗

wartości przedsiębiorstwa lub jego zorga-
nizowanej części, wynikającej z ksiąg
przedsiębiorstwa, określonej na dzień ob-
jęcia tych udziałów (akcji), wkładów, nie
wyższej jednak niż ich wartość nominalna
z dnia objęcia.

Gdy spółka się dzieli

W przypadku odpłatnego zbycia udzia-

łów (akcji) objętych w wyniku podziału
spółek kosztem uzyskania przychodu z od-
płatnego zbycia udziałów (akcji) w spółce
przejmującej lub nowo zawiązanej jest ich
wartość nominalna ustalona na dzień zare-
jestrowania podwyższenia kapitału zakłado-
wego spółki przejmującej albo na dzień za-
rejestrowania spółek nowo zawiązanych.

Od 1 stycznia br., jeżeli podatnik w związku

z obejmowaniem udziałów (akcji) w zamian za

wkład niepieniężny poniósł wydatki związane
z objęciem tych udziałów (akcji), to wydatki te
powiększają koszty uzyskania przychodów.

WARTO WIEDZIEĆ

W przypadku umorzenia udziałów (ak-
cji) objętych w zamian za wkład niepie-
niężny albo ich zbycia na rzecz spółki
w celu ich umorzenia, do ustalenia
kosztu stosuje się te same zasady, co
w przypadku ustalania wysokości kosz-
tów przy zbyciu.

Co nie jest kosztem

Nie uważa się za koszty uzyskania przy-

chodów odsetek od dopłat wnoszonych do
spółki w trybie i na zasadach określonych
w odrębnych przepisach, a także odsetek od
dywidend i innych dochodów z udziału
w zyskach osób prawnych. Kosztem nie bę-
dą również wydatki poniesione na objęcie
lub nabycie udziałów albo wkładów w spół-
dzielni, udziałów (akcji) w spółce oraz in-
nych papierów wartościowych, a także wy-
datków na nabycie jednostek uczestnictwa
w funduszach powierniczych oraz certyfika-
tów inwestycyjnych lub jednostek uczestnic-
twa funduszy inwestycyjnych. Wydatki takie
są jednak kosztem uzyskania przychodu
przy ustalaniu dochodu z odpłatnego zbycia
tych udziałów (akcji), wkładów oraz innych
papierów wartościowych, w tym:

◗

dochodu z tytułu wykupu przez emitenta
papierów wartościowych, a także

◗

dochodu z odpłatnego zbycia certyfikatów
inwestycyjnych lub jednostek uczestnic-
twa funduszy inwestycyjnych albo

◗

umorzenia jednostek uczestnictwa w fun-
duszach powierniczych, a także

◗

z tytułu umorzenia jednostek uczestnictwa
lub certyfikatów inwestycyjnych w przypad-
ku likwidacji funduszu inwestycyjnego.

Agnieszka Witkiewicz

KOSZTY.

OBJĘCIE UDZIAŁÓW W SPÓŁCE (2)

Co może być kosztem
uzyskania przychodów

Kosztem uzyskania przychodów u osób prawnych mogą być wydat-
ki poniesione na objęcie i zbycie udziałów (akcji) w spółce, wkładów
w spółdzielni w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż
przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Sposób ustalenia
kosztów uzyskania przychodów w takich przypadkach określa rów-
nież ustawa. Może to być np. wartość faktyczna, wartość nominal-
na poniesionego wydatku.

Wyjaśnienie izby skarbowej

Wniesienie udziałów do spółki z o.o. poprzez konwersję własnych wierzytelności nie
jest dla udziałowca obojętne podatkowo.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o CIT, do przychodów
dla celów podatkowych zalicza się nominalną wartość udziałów w spółce kapitało-
wej objętych w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo
lub jego zorganizowana część. W myśl podjętej 2 marca 1993 r. uchwały w składzie
siedmiu sędziów (III CZP 123/92) oraz uchwały z 16 marca 1993 r. (III CZP 20/93), do
wkładów niepieniężnych zaliczane są również wierzytelności w stosunku do spółki,
do której wnoszono aport. Skoro – w przypadku spółki – sąd wpisał w Krajowym Re-
jestrze Sądowym – Rejestrze Przedsiębiorców takie podwyższenie kapitału jako
aport, to oznacza to, że uznał taką konwersję wierzytelności na udziały za aport
prawnie skuteczny i dopuszczalny w świetle przepisów KSH. Jeżeli udziałowiec wno-
si do spółki kapitałowej wkład niepieniężny, do którego zaliczane są również wierzy-
telności, wówczas ma obowiązek zaliczyć do przychodów podatkowych nominalną
wartość udziałów w spółce objętych w zamian za ten aport.

Orzecznictwo NSA

Podwyższenie wartości akcji spółki w wyniku przeniesienia kapitału zapasowego do
kapitału akcyjnego wywołuje obowiązek podatkowy w podatku dochodowym u ak-
cjonariuszy będących osobami prawnymi, stosownie do przepisów art. 7 ust. 1, art.
10 ust. 1 i art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od
osób prawnych (Dz.U. z 1993 r. nr 106, poz. 482 ze zm.), a u akcjonariuszy będących
osobami fizycznymi – stosownie do przepisów art. 9 ust. 1, art. 17 ust. 1 i art. 24
ust. 5 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych
(Dz.U. z 1993 r. nr 90, poz. 416 ze zm.) tylko wówczas, gdy kapitał zapasowy prze-
niesiony do kapitału akcyjnego pochodził z nierozdzielanych w latach poprzednich
zysków (wyrok NSA z 5 lipca 2002 r., I SA/Kr 1625/00, niepublikowany).

Ju˝ w poniedzia∏ek

Gazeta Prawna z CD-ROM-em

Polskie i unijne przepisy gospodarcze

www.gazetaprawna.pl

GAZETA PRAWNA NR 93 (1202) 13 MAJA 2004

PRACA I PODATKI

Obowiązki pracodawcy

9

CZYTELNICY PYTAJĄ – EKSPERT ODPOWIADA

Jesteśmy jednostką budżetową.
Zatrudniamy 42 osoby, m.in.

główną księgową, która nie posiada od-
powiedniego wykształcenia, wymaga-
nego od niedawna przez ustawę, której
podlegamy. Pracowała u nas przez wie-
le lat. Czy możemy zamiast wypowiadać
jej umowę o pracę z powodu braku wy-
maganego wykształcenia, zwolnić ją
z przyczyn ekonomicznych i wypłacić jej
odprawę?

– W sytuacji przedstawionej w pytaniu

zwolnienie pracownicy z przyczyn ekono-
micznych i wypłacenie jej odprawy pieniężnej
będzie stanowić naruszenie prawa.

Ustawę z dnia 13 marca 2003 r. o szczegól-

nych zasadach rozwiązywania z pracownika-
mi stosunków pracy z przyczyn niedotyczą-
cych pracowników (dalej: ustawa o zwolnie-
niach grupowych) stosuje się do pracodaw-
ców zatrudniających co najmniej 20 pracow-
ników. Wskazany przez panią zakład pracy
spełnia te wymagania. W opisanej sytuacji

chodziłoby o zwolnienie indywidualne – usta-
wa przewiduje takie zwolnienia.

Jednakże brak odpowiedniego wykształce-

nia pracownika nie jest przyczyną, która dawa-
łaby podstawę do zastosowania ustawy o zwol-
nieniach grupowych. Jest to bowiem przyczyna
ewidentnie odnosząca się do pracownika, a nie
do pracodawcy. Wprawdzie
obowiązująca od 1 stycznia
2004 r. ustawa o zwolnie-
niach grupowych nie zawie-
ra przykładów sytuacji,
w wyniku których może na-
stąpić rozwiązanie stosunku
pracy z przyczyn niedoty-
czących pracowników, jed-
nak należy przyjąć, że ma to miejsce wtedy,
gdy następuje to ze wszystkich przyczyn doty-
czących pracodawcy, a więc m.in. z powodów
ekonomicznych, organizacyjnych, produkcyj-
nych, technologicznych, ogłoszenia upadłości
lub likwidacji pracodawcy, a niedotyczących
pracownika. Reasumując, pracodawca zwalnia-

jąc pracownika, który nie posiada odpowied-
niego do zajmowanego stanowiska wykształce-
nia i wypłacając mu odprawę na podstawie
ustawy o zwolnieniach grupowych, naraża się
na zarzut naruszenia prawa.

Opisana w pytaniu sytuacja dotyczy jed-

nostki budżetowej. W związku z tym zastoso-

wanie ustawy o zwolnie-
niach grupowych i wypła-
cenie pracownicy odpra-
wy pieniężnej byłoby na-
ruszeniem prawa, którego
konsekwencją z kolei było-
by naruszenie dyscypliny
finansów publicznych.

Jeżeli pracodawca nie

chce rozwiązać z pracownicą umowy o pracę
za wypowiedzeniem z powodu braku wyma-
ganego wykształcenia (aby taka przyczyna nie
znalazła się w świadectwie pracy), może jedy-
nie rozwiązać stosunek pracy za porozumie-
niem stron. Będzie to jednak rozwiązanie
umowy o pracę na podstawie przepisów ko-

deksu pracy, które nie stanowi podstawy wy-
płaty odprawy pieniężnej.

PODSTAWA PRAWNA

◗

Artykuł 1, art. 10 ustawy z 13 marca 2003 r.
o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90,
poz. 844).

◗

Artykuł 138 ustawy z 26 listopada 1998 r. o fi-
nansach publicznych (Dz.U. z 2003 r. nr 15, poz.
148 ze zm.).

◗

Artykuł 30 par. 1 pkt 1 i 2 kodeksu pracy.

Joanna Pysiewicz

Jaki może być powód wypowiedzenia umowy o pracę?

Z orzecznictwa

Naruszeniem art. 30 par. 4 kodeksu pracy
jest (...) podanie innej przyczyny niż uza-
sadniająca rozwiązanie umowy o pracę,
a więc wskazanie przyczyny „nierzeczywi-
stej”. Wyrok SN z 7 kwietnia 1999 r.,
I PKN 645/98, OSNP 2000/11/420

Zgodnie z

nową ustawą

o świadczeniach rodzinnych,
prawo do wypłaty części z nich
zobowiązany jest ustalić praco-
dawca. On również, w określo-
nych okolicznościach, ma obo-
wiązek ponownego ustalenia
prawa do tych świadczeń.

Ustawa przewiduje, że prawo do

pomocy ze strony państwa (poza za-
siłkiem pielęgnacyjnym) przysługu-
je, jeśli przeciętny miesięczny do-
chód na osobę w rodzinie nie prze-
kracza 504 zł. Gdy członkiem rodzi-
ny jest pozostające na utrzymaniu
niepełnosprawne dziecko w wieku
do 25 lat świadczenia przysługują, je-
śli dochód ten nie przekracza 583 zł.

Ponowne ustalanie prawa
do zasiłku

Może się jednak zdarzyć, że in-

stytucja odpowiedzialna za wypła-
tę świadczeń rodzinnych (w tym
pracodawca) będzie musiała usta-
lić ponownie prawo do nich w trak-
cie okresu zasiłkowego. Jest to ko-
nieczne w przypadku:

◗

zwiększenia liczby członków

rodziny,

◗

zmniejszenia się liczby człon-

ków rodziny, w tym także z powo-
du ukończenia 25 lat przez dziecko
pozostające na utrzymaniu,

◗

utraty dochodu,

◗

uzyskania przez dziecko w wieku

do 25 lat orzeczenia o niepełno-
sprawności (lub orzeczenia o znacz-
nym albo umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności),

◗

zakończenia okresu, na który

wyżej wymienione orzeczenie zo-
stało wydane.

Rodzina się powiększa

Jeżeli zwiększy się liczba człon-

ków rodziny, prawo do zasiłku ro-

dzinnego (i związanych z nim do-
datków) ustala się ponownie – na
wniosek uprawnionego – od mie-
siąca, w którym wpłynie wniosek,
jednak nie wcześniej niż od miesią-
ca, w którym zwiększy się liczba
członków rodziny.

■

P R Z Y K Ł A D

W m a j u

2004 r. pracodawca odmó-
wił pracownikowi prawa do
zasiłku rodzinnego na dziec-
ko, ponieważ przeciętny mie-
sięczny dochód rodziny uzy-
skany w 2002 r. wyniósł
2013 zł, a w przeliczeniu na
osobę 671 zł (2013 zł : 3),
czyli przekraczał granicę do-
chodu. 5 października 2004 r.
urodzi się kolejne dziecko
i w tym samym miesiącu pra-
cownik wystąpi z wnioskiem
o ustalenie prawa do zasiłku.
Pracodawca prawo to ustali
na podstawie ustalonego
wcześniej dochodu rodziny
z 2002 r., dzieląc go przez
większą liczbę członków ro-
dziny, uwzględniającą nowo
narodzone dziecko. Dochód
ten wyniesie 503,25 zł (2013
zł : 4) i nie przekroczy wspo-
mnianej granicy dochodu.
W związku z tym od paździer-
nika 2004 r. pracodawca wy-
płaci zasiłek rodzinny na dwo-
je dzieci łącznie w kwocie 86
zł miesięcznie (43 zł + 43 zł).

Gdy ubędzie uprawnionych

W przypadku zmniejszenia się

liczby członków rodziny, prawo do
zasiłku ustala się ponownie od
miesiąca następującego po tym,
w którym zmniejszy się ta liczba.

■

PRZYKŁAD

Pracownik od

maja 2004 r. pobierał zasiłki

rodzinne na dwoje uczących
się dzieci w wieku 16 i 19 lat –
uprawniał go do tego dochód
rodziny z 2002 r., wynoszący
2515 zł, a w przeliczeniu na
osobę 503 zł (2515 zł : 5). Je-
go rodzina składa się z pięciu
osób: pracownika, jego żony
i

trojga dzieci. Najstarsze

dziecko w maju 2004 r. nie
ukończyło jeszcze 25 lat i po-
zostaje na utrzymaniu rodziny,
a więc zostaje uwzględnione
w liczbie członków rodziny
przy ustalaniu dochodu na
osobę. Pracownik nie pobiera
jednak zasiłku rodzinnego na
to dziecko, gdyż nie uprawnia
do tego wiek dziecka. 17 listo-
pada 2004 r. najstarsze dziec-
ko ukończy 25 lat. W związku
z tym pracodawca ponownie
ustali dochód wyłączając
z

liczby członków rodziny

dziecko, które ukończy 25 lat.
Ponownie ustalony dochód ro-
dziny to 628,75 zł (2515 zł :
4 osoby), czyli wyższy od gra-
nicy dochodu uprawniającej
do zasiłku. W związku z tym
pracodawca odmówi prawa do
zasiłku na dwoje młodszych
dzieci począwszy od grudnia,
tj. od miesiąca następującego
po miesiącu, w którym dziecko
ukończyło 25 lat.

Utrata dochodu

Jeżeli w trakcie okresu zasiłko-

wego jeden z członków rodziny
utraci dochód, prawo do zasiłku
ustala się ponownie – na wniosek
osoby uprawnionej – od miesiąca,
w którym wpłynie wniosek z wy-
pełnionymi dokumentami.

■

PRZYKŁAD

Pracownik od

maja 2004 r. nie ma prawa do

zasiłku rodzinnego na dwoje
dzieci ze względu na wysokość
dochodu na osobę w rodzinie.
Przeciętny dochód w 2002 r.
wyniósł 2500 zł, a w przelicze-
niu na osobę 625 zł (2500 zł :
4 osoby). W listopadzie 2004 r.
żona pracownika zmieni pracę.
U nowego pracodawcy otrzy-
mał niższe wynagrodzenie i do-
chód rodziny ulegnie obniże-
niu. Pracownik wystąpi w grud-
niu 2004 r. z wnioskiem o usta-
lenie prawa do zasiłku rodzin-
nego na dzieci. Miesięczny do-
chód żony u nowego praco-
dawcy to 900 zł. Przeciętny
miesięczny dochód żony
w 2002 r. wynosił 1500 zł. Ob-
liczona przez pracodawcę mie-
sięczna kwota utraconego do-
chodu wyniesie 600 zł (1500
zł – 900 zł). O tę kwotę praco-
dawca pomniejszy przeciętny
miesięczny dochód rodziny
z 2002 r. Ponownie ustalony
dochód wyniesie więc 1900 zł
(2500 zł – 600 zł), a w przeli-
czeniu na osobę 475 zł (1900
zł : 4 osoby) i nie przekroczy
granicy uprawniającej do zasił-
ku rodzinnego. W związku
z tym pracownikowi zostanie
przyznany zasiłek rodzinny na
dwoje dzieci, począwszy od
grudnia, tj. miesiąca, w którym
wystąpi on z wnioskiem o wyłą-
czenie utraconego dochodu
i jednocześnie następującego
po miesiącu, w którym nastąpi
utrata dochodu.

Orzeczenie
o niepełnosprawności

W przypadku uzyskania przez

dziecko w wieku do 25 lat orzecze-
nia o niepełnosprawności prawo do
zasiłku rodzinnego ustala się ponow-

nie – na wniosek uprawnionego –
uwzględniając wyższą granicę do-
chodu, tj. 583 zł. Prawo do zasiłku
ustala się od miesiąca, w którym
wpłynie wniosek, jednak nie wcze-
śniej niż od miesiąca, w którym orze-
czona zostanie niepełnosprawność.

■

PRZYKŁAD

Pracownik nie

pobierał zasiłku rodzinnego na
dziecko w wieku 5 lat, ponieważ
przeciętny dochód z 2002 r.
przypadający na osobę w jego
trzyosobowej rodzinie wyniósł
580 zł, przekraczając granicę
uprawniającą do zasiłku rodzin-
nego (504 zł). We wrześniu
2004 r. u dziecka pracownika
orzeczona zostanie niepełno-
sprawność. W związku z tym
wystąpi on z wnioskiem o usta-
lenie prawa do zasiłku
z uwzględnieniem wyższej gra-
nicy dochodu, dołączając do
wniosku orzeczenie wydane
20 września 2004 r. (uprawo-
mocni się ono po 14 dniach od
jego dostarczenia pracowniko-
wi, a więc już w październiku).
Pracodawca ponownie ustali
prawo do zasiłku rodzinnego,
uwzględniając wyższą granicę
dochodu (583 zł). Przeciętny
miesięczny dochód na osobę
w rodzinie z 2002 r. nie prze-
kraczał tej granicy, w związku
z tym pracodawca zacznie od
września 2004 r. wypłacać za-
siłek rodzinny na dziecko.

Kiedy minie okres ważności orze-

czenia o niepełnosprawności prawo
do zasiłku ustala się od miesiąca na-
stępującego po tym, w którym upły-
nął termin orzeczenia, z uwzględnie-
niem niższej granicy dochodu 504 zł.

Oprac. Bartosz Marczuk

(wykorzystano materiały ZUS)

ŚWIADCZENIA RODZINNE.

USTALANIE PRAWA PRZEZ PRACODAWCĘ

Gdy zmienia się sytuacja w rodzinie

Porada ukaże się w nr. 10

Zapraszamy

do lektury i kontaktów:

tel. [phone]

www.mppiu.infor.pl

dwutygodnik

MONITOR

prawa pracy
i ubezpieczeń

www.gazetaprawna.pl

PRACA I PODATKI

GAZETA PRAWNA 93 (1202) 13 MAJA 2004

10

BHP

Od przystąpienia Polski do UE nasi pra-

codawcy muszą przestrzegać nowych za-
sad stosowania sprzętu potrzebnego przy
wykonywaniu tzw. tymczasowych prac na
wysokości. Dla pracodawców generalną
regułą powinno być, że wykonywanie ta-
kich prac jest dopuszczalne tylko wtedy,
gdy warunki pogodowe nie zagrażają bez-
pieczeństwu i zdrowiu pracowników. Jest
to jedna z podstawowych zasad rozporzą-
dzenia dostosowującego polskie przepisy
dotyczące tych zagadnień do wymagań
unijnych. Chodzi o rozporządzenie mini-
stra gospodarki, pracy i polityki społecz-
nej z dnia 30 września 2003 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie minimalnych
wymagań dotyczących bezpieczeństwa
i higieny pracy w zakresie użytkowania
maszyn przez pracowników podczas pracy
(Dz.U. nr 178, poz. 1745), które co praw-
da weszło w życie 31 października ub.r.,
ale jego stosowania wymaga się od 1 maja
br. Był zatem czas, aby pracodawcy zapo-
znali się z jego regulacjami.

Rozporządzenie to wdraża do polskie-

go prawa postanowienia Dyrektywy
2001/45/WE zmieniającej Dyrektywę
89/655/EWG w sprawie minimalnych wy-
magań ochrony zdrowia i bezpieczeństwa
w stosunku do sprzętu używanego przez
pracowników w miejscu pracy (Dz.U. WE
L 195 z 19 lipca 2001 r., str. 46) i zawiera

cenne wskazówki co do tego, jak zapew-
nić bezpieczeństwo podczas prac, które
trzeba wykonać na wysokości. Inaczej też
niż dotychczas definiuje pojęcie maszyny,
które oznacza wszelkie maszyny i inne
urządzenia techniczne, narzędzia oraz in-
stalacje użytkowane podczas pracy, a tak-
że sprzęt do tymczasowej pracy na wyso-
kości, w szczególności drabiny i rusztowa-
nia. Drabiny i rusztowania zostały bo-
wiem – zgodnie z dyrektywami wspólno-
towymi – zaliczone do sprzętu wykorzy-
stywanego do tymczasowej pracy na wy-
sokości.

Na drabinie

Według rozporządzenia do pracy na wy-

sokości mogą być wykorzystywane drabiny
jako stanowiska robocze jedynie wtedy, gdy
nie ma konieczności zastosowania bardziej
bezpiecznego sprzętu, czyli przy niskim po-
ziomie ryzyka, a drabina ma być wykorzy-
stywana krótko. Przepisy dopuszczają też
stosowanie drabin wówczas, gdy w danych
okolicznościach jest to jedyny możliwy
sprzęt do użycia, np. w miejscu, gdzie nie
zmieści się nawet najmniejsze rusztowanie.
I przede wszystkim muszą być tak ustawio-
ne, aby zapewnić ich stateczność w trakcie
użytkowania.

Drabiny mogą być wykorzystywane przy

prowadzeniu robót budowlanych na otwar-
tych przestrzeniach, jak również w obiek-
tach budowlanych, np. podczas: robót ziem-
nych jako jedna z dróg komunikacyjnych

czy podczas prac wykończeniowych, np. in-
stalacyjnych i malarskich.

Stateczne rusztowania,
mocne liny

Dla rusztowań musi być sporządzana do-

kumentacja dotycząca ich wytrzymałości
i stateczności. Jeżeli pracodawca nie ma do-
stępu do takich dokumentów, obliczeń mu-
si dokonać sam, chyba że rusztowania są
montowane zgodnie z ogólnie uznawanym
standardem. Tak jak w przypadku drabin,
jest ponadto oczywiste, że także elementy
nośne rusztowania muszą być zabezpieczo-
ne przed poślizgiem i stateczne. Natomiast
przejezdne należy zabezpieczyć przed ich
przypadkowym przemieszczeniem w trakcie
wykonywania pracy na wysokości.

Rozporządzenie szczegółowo określa też

zasady stosowania lin, których przy wspina-
niu się w górę do miejsca wykonania pewnych
prac nie da się zastąpić innym sprzętem. Wy-
maga się, aby stosowano co najmniej dwie od-
dzielnie zakotwiczone liny – jedną jako drogę
wejścia i zejścia oraz podtrzymującą (tzw. li-
nę roboczą), a drugą jako ubezpieczającą (li-
nę bezpieczeństwa). Pracownicy muszą być
ponadto wyposażeni w uprząż, przyczepieni
do liny bezpieczeństwa, a sama lina powinna
mieć samoblokujący system zapobiegający
przed upadkiem w razie kontroli nad swoimi
ruchami, a lina bezpieczeństwa – ruchomy
system zabezpieczenia pracownika przed
upadkiem, który podąża za jego ruchami.

Ocena sytuacji i szkolenia

Zlecając pracę na wysokości, trzeba naj-

pierw ocenić ryzyko, jakie ona niesie dla
bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. To
wydaje się oczywiste. Jak również to, aby –
jak tego wymagają przepisy rozporządzenia
– ocenę ryzyka brać pod uwagę przy przygo-
towaniu niezbędnych dla osób pracujących
na wysokości siedzisk i ich wyposażenia.
W każdym razie tego typu prace muszą być
skrupulatnie zaplanowane i nadzorowane –
tak, aby można było natychmiast udzielić
pomocy pracownikom w przypadku grożą-
cego im niebezpieczeństwa. Pracowników
natomiast należy odpowiednio przeszkolić,
szczególnie w zakresie wykonywanych

przez nich czynności. Powinni być także za-
poznani z procedurami ratunkowymi.

I jeszcze jedna uwaga. Sprzęt do tymczaso-

wej pracy na wysokości należy dostosować do
wymagań rozporządzenia do 1 lipca 2006 r.

Opr. Iwona Jackowska

PRACE NA WYSOKOŚCI.

NOWE ZASADY BEZPIECZEŃSTWA

Tylko przy dobrej pogodzie

Prace na wysokości towarzyszą nie tylko budowom. Prowadzone są
też np. przy czyszczeniu kominów czy myciu elewacji szklanych
i wiążą się z równie dużym ryzykiem. Od tego miesiąca użytkowanie
sprzętu wykorzystywanego przy tego typu pracach musi odpowia-
dać wymaganiom Unii Europejskiej.

Przykładowe prace
na wysokościach

◗

Czyszczenie kominów

◗

Montaż rolet w trudno dostępnych
miejscach

◗

Malowanie konstrukcji stalowych,
ścian i elewacji

◗

Mycie elewacji szklanych i okien
w trudno dostępnych miejscach

◗

Pielęgnacja drzew

Inspekcja pracy radzi

◗

Nigdy nie używaj drabiny drewnianej
sporządzonej we własnym zakresie
z rozciętych na pół żerdzi; tego typu
surowiec to mało wytrzymałe i łamli-
we drewno.

◗

Nie maluj drabin drewnianych farbą
kryjącą; farba taka niepotrzebnie
osłania ewentualne uszkodzenia dra-
biny, które mogą okazać się niebez-
pieczne przy użytkowaniu.

◗

Oba segmenty drabiny rozstawnej
powinny być zabezpieczone przed
rozsunięciem łańcuchem lub w inny
trwały sposób.

◗

Przy pracy na wysokości, np. w trakcie
robót dekarskich, warto stosować do-
datkowy sprzęt chroniący przed
upadkiem.

◗

Przy korzystaniu z pomieszczeń na
wyższych poziomach unikniesz upad-
ku z wysokości, zabezpieczając otwo-
ry technologiczne, włazy stropowe
ścienne, schody i pomosty barierkami
ochronnymi o wysokości przynajmniej
1,1 m, barierką pośrednią oraz deską
krawężnikową.

WARTO WIEDZIEĆ

Obowiązkowa certyfikacja drabin obo-
wiązywała do 30 kwietnia 2004 r. Od
1 maja 2004 r. nowe drabiny muszą po-
siadać znak CE (już nie znak B) – znak
zgodności, potwierdzający, że odpo-
wiadają wymaganiom unijnym i odpo-
wiadającym im polskim przepisom.

Rusztowania należy montować, de-
montować lub znacząco zmieniać tylko
pod nadzorem. Te zadania można po-
wierzyć wyłącznie osobom posiadają-
cym odpowiednie uprawnienia.

RADZI

EKSPERT WYJAŚNIA

Pracownik zatrudniony na pod-
stawie umowy na czas określo-

ny, której termin końcowy strony usta-
liły na 30 listopada 2003 r., w lipcu
zachorował. Na zwolnieniu lekarskim
przebywał aż do 24 stycznia 2004 r.
W tym czasie pobierał zasiłek choro-
bowy, a w lutym 2004 r. nabył upraw-
nienia do renty z tytułu niezdolności
do pracy. Czy pracownikowi przysłu-
guje odprawa rentowa, skoro łączyła
go z pracodawcą umowa o pracę za-
warta na czas określony, która uległa
rozwiązaniu przed nabyciem upraw-
nień rentowych?

– Odprawa rentowa uregulowana w ko-

deksie pracy ma charakter świadczenia po-
wszechnego ze stosunku pracy. Oznacza
to, że przysługuje ona wszystkim pracowni-
kom, których stosunek pracy ustał w wa-

runkach określonych tym przepisem,
a brak innych – poza przewidzianymi w art.
92

1

k.p. – warunków nabycia prawa do od-

prawy uzasadnia pogląd, że omawiane
świadczenie przysługuje bez względu na ro-
dzaj umowy o pracę (terminowa czy bez-
terminowa), przyczynę niezdolności do
pracy (ogólny stan zdrowia, choroba zawo-
dowa czy wypadek przy pracy), zakres tej
niezdolności (całkowita czy częściowa),
charakter renty (stała czy okresowa). Nie
ma również wpływu na prawo do odprawy
długość okresu zatrudnienia u danego pra-
codawcy. Ponadto ze wspomnianego prze-
pisu wynika gwarantowana nim wysokość
odprawy pieniężnej jako świadczenia nie
niższego niż jednomiesięczne wynagrodze-
nie pracownika.

Wątpliwość w omawianej sytuacji doty-

czy jednak tego, czy w razie zawarcia

umowy o pracę na czas określony przysłu-
guje pracownikowi odprawa rentowa w sy-
tuacji, gdy z woli stron umowa ta rozwią-
zała się z nadejściem ustalonego terminu,
ale wcześniej niż pracownik uzyskał
uprawnienia z tytułu niezdolności do pra-
cy. Dlatego, chociaż mogą istnieć wątpli-
wości co do celu, jaki przyświecał stro-
nom przy podejmowaniu decyzji o rozwią-
zaniu umowy o pracę w danym terminie,
nie można zapominać o tym, że rozwiąza-
nie stosunku pracy w efekcie doprowadzi-
ło do skorzystania przez pracownika
z przysługujących mu uprawnień rento-
wych, które są naturalną i zagwarantowa-
ną prawem konsekwencją utraty zdolności
do pracy, posiadania wymaganego okresu
zatrudnienia i powstania niezdolności do
pracy w odpowiednim czasie. Inne rozu-
mienie związku ustania zatrudnienia

z uzyskaniem prawa do renty prowadziło-
by bowiem niejednokrotnie do pozbawie-
nia pracownika możności skorzystania
z prawa do odprawy rentowej tylko dlate-
go, że z przyczyn od niego niezależnych
przejście na rentę nie zbiegło się w czasie
z ustaniem zatrudnienia. Tak więc nawet
wtedy, gdy pracownik został zatrudniony
na podstawie umowy terminowej, która
uległa rozwiązaniu przed nabyciem przez
niego uprawnień do renty, lecz gdy zara-
zem jego niezdolność do pracy, spowodo-
wana chorobą stwierdzoną w czasie za-
trudnienia, doprowadziła po nieprzerwa-
nym okresie pobierania zasiłku chorobo-
wego do przyznania mu renty, nabywa on
prawo do odprawy rentowej. Pogląd taki
wyrażono m.in. w uchwale SN z 7 stycz-
nia 2000 r., III ZP 18/99 (OSNAPiUS
2000/24, poz. 888).

Danuta Klucz, specjalista prawa pracy

Umowa na czas określony z prawem do odprawy

◗

Prace na wysokości można rozpocząć,
jeżeli są sprzyjające warunki pogodowe.

◗

Drabin można użyć wtedy, gdy nie ma
potrzeby zastosowania bardziej bez-
piecznego sprzętu.

◗

Rusztowania muszą być montowane
i demontowane pod nadzorem.

ZAPAMIĘTAJ

Począwszy od dokumentów rozliczenio-

wych sporządzanych za maj 2004 r., w formu-
larzu ZUS RCA w bloku III C pole 03, które-
go opis brzmi „kwota wypłaconego zasiłku
wychowawczego”, należy wykazać kwoty wy-
płaconych dodatków do zasiłku rodzinnego
(dodatki z tytułu urodzenia dziecka, kształce-
nia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego,
rozpoczęcia roku szkolnego, podjęcia przez
dziecko nauki w szkole poza miejscem za-
mieszkania). Bez zmian pozostaje natomiast
sposób wykazywania kwot zasiłków rodzin-
nych i pielęgnacyjnych. Ponadto w formula-
rzu ZUS RCA blok III C pole 03 należy wy-
kazać także kwoty zasiłków wychowawczych
wypłaconych za okres do 30 kwietnia 2004 r.

Dla ubezpieczonych o kodach tytułu ubez-

pieczenia rozpoczynających się cyframi: 0411,
0412, 0417, 0418, 0421, 0422, 0424 i 0425
oraz 1310, 1321 i 1322, którym płatnik składek
wypłaca za okres po 30 kwietnia 2004 r. zasił-
ki rodzinne oraz przysługujące do zasiłków ro-
dzinnych dodatki, w raporcie ZUS RCA powi-
nien być wypełniony dodatkowy blok zawiera-
jący informację o wypłaconych kwotach do-
datków do zasiłku rodzinnego. Kwota wypła-
conych tym ubezpieczonym dodatków powin-
na być wykazana w kolejnym bloku: „Zesta-
wienie wypłaconych świadczeń finansowa-
nych z budżetu państwa” w polu „Kwota wy-
płaconego zasiłku wychowawczego” z kodem
tytułu ubezpieczenia rozpoczynającym się cy-
frami 5000. Dla tych ubezpieczonych nie
zmieniają się zasady dotyczące wykazywania
w raportach ZUS RCA składek na ubezpie-
czenia społeczne i zdrowotne oraz zasiłków
rodzinnych i pielęgnacyjnych. Powinny być
one nadal wykazywane z zastosowaniem wła-
ściwego kodu tytułu ubezpieczenia rozpoczy-
nającego się odpowiednio cyframi: 0411, 0412,
0417, 0418, 0421, 0422, 0424 i 0425 oraz
1310, 1321 i 1322. Kwoty zasiłków rodzinnych
i dodatków do tego zasiłku wypłaconych przez
płatnika składek osobie pobierającej zasiłek
macierzyński nie mogą być wykazywane z ko-
dem tytułu ubezpieczenia rozpoczynającego
się cyframi 1240, lecz z kodem tytułu ubezpie-
czenia, z którego osoba ta nabyła prawo do za-
siłku macierzyńskiego, tj. rozpoczynającego
się cyframi: 0110, 0111, 0120, 0310.

■

PRZYKŁAD 1

Płatnik składek wy-

płacił w maju 2004 r. ubezpieczone-
mu, zgłoszonemu z kodem tytułu ubez-
pieczenia 01 10 XX, zasiłek rodzinny
na jedno dziecko za maj 2004 r., w wy-
sokości 43 zł, oraz dodatek do zasiłku
rodzinnego z tytułu podjęcia przez
dziecko nauki w szkole poza miejscem
zamieszkania w wysokości 80 zł.
W składanym za maj formularzu ZUS
RCA w bloku III C – Zestawienie wypła-
conych świadczeń finansowanych
z budżetu państwa należy:

◗

w polu 01 – Liczba osób, na które wy-
płacany jest zasiłek rodzinny – wpisać 1,

◗

w polu 02 – Kwota wypłaconego zasił-
ku rodzinnego – wpisać 43,00,

◗

w polu 03 – Kwota wypłaconego za-
siłku wychowawczego – wpisać
80,00 (kwota dodatku do zasiłku ro-
dzinnego).

■

PRZYKŁAD 2

Płatnik składek wy-

płacił w maju 2004 r. ubezpieczone-
mu, zgłoszonemu z kodem tytułu
ubezpieczenia 01 10 XX, zasiłek ro-
dzinny na jedno dziecko za maj 2004
r., w wysokości 43 zł, zasiłek pielę-
gnacyjny w wysokości 144 zł oraz do-
datek do zasiłku rodzinnego z tytułu
kształcenia i rehabilitacji dziecka nie-
pełnosprawnego w wieku do ukończe-
nia 5 lat w wysokości 50 zł. W składa-
nym za maj formularzu ZUS RCA
w bloku III C – Zestawienie wypłaco-
nych świadczeń finansowanych z bu-
dżetu państwa należy:

◗

w polu 01 – Liczba osób, na które
wypłacany jest zasiłek rodzinny –
wpisać 1,

◗

w polu 02 – Kwota wypłaconego zasił-
ku rodzinnego – wpisać 43,00,

◗

w polu 03 – Kwota wypłaconego zasił-
ku wychowawczego – wpisać 50,00
(kwota dodatku do zasiłku rodzinne-
go),

◗

w polu 04 – Liczba osób, na które wy-
płacany jest zasiłek pielęgnacyjny –
wpisać 1,

◗

w polu 05 – Kwota wypłaconego zasił-
ku pielęgnacyjnego – wpisać 144,00.

■

PRZYKŁAD 3

Płatnik składek wy-

płacił w maju 2004 r. ubezpieczonemu,
zgłoszonemu z kodem tytułu ubezpie-
czenia 01 10 XX, zasiłek rodzinny na
jedno dziecko za maj 2004 r., w wyso-
kości 43 zł oraz należny za okres
16–30 kwietnia 2004 r. zasiłek wycho-
wawczy w wysokości 159 zł.
W składanym za maj formularzu ZUS
RCA w bloku III C – Zestawienie wypła-
conych świadczeń finansowanych z bu-
dżetu państwa należy:

◗

w polu 01 – Liczba osób, na które
wypłacany jest zasiłek rodzinny –
wpisać 1,

◗

w polu 02 – Kwota wypłaconego zasił-
ku rodzinnego – wpisać 43,00,

◗

w polu 03 – Kwota wypłaconego zasił-
ku wychowawczego – wpisać 159,00.

■

PRZYKŁAD 4

Płatnik składek wy-

płacił w maju 2004 r. ubezpieczone-
mu, zgłoszonemu z kodem tytułu ubez-
pieczenia 01 10 XX, zasiłek rodzinny
na jedno dziecko za maj 2004 r. w wy-
sokości 43 zł, dodatek do zasiłku ro-
dzinnego z tytułu kształcenia i rehabili-
tacji dziecka niepełnosprawnego
w wieku do ukończenia 5 lat w wysoko-
ści 50 zł, zasiłek pielęgnacyjny w wy-
sokości 144 zł oraz należny za okres
16 – 30 kwietnia 2004 r. zasiłek wy-
chowawczy w wysokości 159 zł.
W składanym za maj formularzu ZUS
RCA w bloku III C – Zestawienie wypła-
conych świadczeń finansowanych z bu-
dżetu państwa, należy:

◗

w polu 01 – Liczba osób, na które
wypłacany jest zasiłek rodzinny
– wpisać 1,

◗

w polu 02 – Kwota wypłaconego zasił-
ku rodzinnego – wpisać 43,00,

◗

w polu 03 – Kwota wypłaconego zasił-
ku wychowawczego – wpisać 209,00
(łączna kwota wypłaconego zasiłku
wychowawczego i dodatku do zasiłku
rodzinnego),

◗

w polu 04 – Liczba osób, na które wy-
płacany jest zasiłek pielęgnacyjny –
wpisać 1,

◗

w polu 05 – Kwota wypłaconego zasił-
ku pielęgnacyjnego – wpisać 144,00.

■

PRZYKŁAD 5

Płatnik składek wy-

płacił w maju 2004 r. ubezpieczonemu,
zgłoszonemu z kodem tytułu ubezpie-
czenia 0411 XX (również z kodem tytu-
łu ubezpieczenia rozpoczynającym się
0412, 0417, 0418, 0421, 0422, 0424,
0425), zasiłek rodzinny na jedno dziec-
ko za maj 2004 r. w wysokości 43 zł,
dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu
kształcenia i rehabilitacji dziecka nie-
pełnosprawnego w stopniu znacznym
w wieku powyżej 5 lat w wysokości 70
zł oraz zasiłek pielęgnacyjny w wysoko-
ści 144 zł.
W składanym za maj formularzu ZUS
RCA należy:

◗

w bloku III A wypełnić dane identyfika-
cyjne ubezpieczonego,

◗

w bloku III B w polu 01 wpisać kod ty-
tułu ubezpieczenia 04 11 XX,

◗

w bloku III B w polach 02–15 odpo-
wiednie wartości dotyczące należnych
składek na ubezpieczenia społeczne
i ubezpieczenie zdrowotne.

Natomiast w bloku III C – Zestawienie
wypłaconych świadczeń finansowanych
z budżetu państwa:

◗

w polu 01 – Liczba osób, na które
wypłacany jest zasiłek rodzinny
– wpisać 1,

◗

w polu 02 – Kwota wypłaconego zasił-
ku rodzinnego – wpisać 43,00,

◗

w polu 04 – Liczba osób, na które wy-
płacany jest zasiłek pielęgnacyjny –
wpisać 1,

◗

w polu 05 – Kwota wypłaconego zasił-
ku pielęgnacyjnego – wpisać 144,00,

◗

w bloku IV A ponownie wypełnić dane
identyfikacyjne tego ubezpieczonego,

◗

w bloku IV B w polu 01 wpisać kod ty-
tułu ubezpieczenia 50 00 XX,

◗

w bloku IV B pola 02 – 15 pozostawić
puste,

Równocześnie w bloku IV C – Zestawie-
nie wypłaconych świadczeń finansowa-
nych z budżetu państwa w polu 03 –
Kwota wypłaconego zasiłku wychowaw-
czego – wpisać 70,00 (kwota wypłaco-
nego dodatku do zasiłku rodzinnego).

■

PRZYKŁAD 6

Płatnik składek wy-

płacił w maju 2004 r. ubezpieczonemu,
zgłoszonemu z kodem tytułu ubezpie-
czenia 0411 XX (również z kodem tytułu
ubezpieczenia rozpoczynającym się
0412, 0417, 0418, 0421, 0422, 0424,
0425), zasiłek rodzinny na dwoje dzieci
za maj 2004 r. w wysokości 86 zł oraz
dwa dodatki do zasiłku rodzinnego z ty-
tułu podjęcia przez dziecko nauki poza
miejscem zamieszkania w wysokości
40 zł i z tytułu urodzenia dziecka w dniu
4 maja 2004 r. w wysokości 500 zł.
W składanym za maj formularzu ZUS
RCA należy:

◗

w bloku III A wypełnić dane identyfika-
cyjne ubezpieczonego,

◗

w bloku III B w polu 01 wpisać kod ty-
tułu ubezpieczenia 04 11 XX,

◗

w bloku III B w polach 02 – 15 od-
powiednie wartości dotyczące na-
leżnych składek na ubezpieczenia
społeczne i ubezpieczenie zdro-
wotne,

Natomiast w bloku III C – Zestawienie
wypłaconych świadczeń finansowanych
z budżetu państwa:

◗

w polu 01 – Liczba osób, na które
wypłacany jest zasiłek rodzinny –
wpisać 2,

◗

w polu 02 – Kwota wypłaconego zasił-
ku rodzinnego – wpisać 86,00,

◗

w bloku IV A ponownie wypełnić dane
identyfikacyjne tego ubezpieczonego,

◗

w bloku IV B w polu 01 wpisać kod ty-
tułu ubezpieczenia 50 00 XX,

◗

w bloku IV B pola 02 – 15 pozostawić
puste,

Również w bloku IV C – Zestawienie wy-
płaconych świadczeń finansowanych
z budżetu państwa, należy wpisać w po-
lu 03 – Kwota wypłaconego zasiłku wy-
chowawczego – 540,00 (łączna kwota
wypłaconych dodatków do zasiłku ro-
dzinnego).

■

PRZYKŁAD 7

Płatnik składek wy-

płacił w maju 2004 r. ubezpieczonemu,
zgłoszonemu z kodem tytułu ubezpie-
czenia 13 10 XX (również z kodem tytu-
łu ubezpieczenia rozpoczynającym się
1321 i 1322), przysługujące za maj
2004 r. świadczenia rodzinne: zasiłek
pielęgnacyjny dla współmałżonka w wy-
sokości 144 zł, zasiłek rodzinny na jed-
no dziecko w wysokości 43 zł oraz do-
datek do zasiłku rodzinnego z tytułu
podjęcia przez dziecko nauki w szkole
poza miejscem zamieszkania w wyso-
kości 80 zł.
W składanym za maj formularzu ZUS
RCA należy:

◗

w bloku III A wypełnić dane identyfika-
cyjne ubezpieczonego,

◗

w bloku III B w polu 01 wpisać kod ty-
tułu ubezpieczenia 13 10 XX,

◗

w bloku III B w polach 02–15 odpo-
wiednie wartości dotyczące należnych
składek na ubezpieczenia społeczne
i ubezpieczenie zdrowotne,

Natomiast w bloku III C – Zestawienie
wypłaconych świadczeń finansowanych
z budżetu państwa:

◗

w polu 01 – Liczba osób, na które
wypłacany jest zasiłek rodzinny –
wpisać 1,

◗

w polu 02 – Kwota wypłaconego zasił-
ku rodzinnego – wpisać 43,00,

◗

w polu 04 – Liczba osób, na które wy-
płacany jest zasiłek pielęgnacyjny –
wpisać 1,

◗

w polu 05 – Kwota wypłaconego zasił-
ku pielęgnacyjnego – wpisać 144,00,

◗

w bloku IV A ponownie wypełnić dane
identyfikacyjne tego ubezpieczonego,

◗

w bloku IV B w polu 01 wpisać kod ty-
tułu ubezpieczenia 50 00 XX,

◗

w bloku IV B pola 02 – 15 pozostawić
puste,

Równocześnie w bloku IV C – Zesta-
wienie wypłaconych świadczeń fi-
nansowanych z budżetu państwa
w polu 03 – Kwota wypłaconego za-
siłku wychowawczego – należy wpi-
sać 80,00 (kwota dodatku do zasiłku
rodzinnego).

Na podstawie materiałów ZUS

opracowała Bożena Wiktorowska

KSIĘGOWOŚĆ I PŁACE
GAZETA PRAWNA NR 50 (1160), 15 MARCA 2004

www.gazetaprawna.pl

GAZETA PRAWNA NR 93 (1202) 13 MAJA 2004

PRACA I PODATKI

ZUS wyjaśnia

11

FUS.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

Wykazanie wypłat świadczeń rodzinnych

W związku z wejściem w życie 1 maja 2004 r. ustawy z dnia 28 li-
stopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. nr 228, poz.
2255 z późn. zm.), zmianie ulega sposób wypełniania imiennego
raportu miesięcznego ZUS RCA o należnych składkach i wypłaco-
nych świadczeniach.

(obowiązują od 1 maja 2004 r.)

PRAWO PRACY

◗

Art. 138 pkt. 5–7 ustawy z dnia 20
kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnie-
nia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. nr
99, poz. 1001)

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE

◗

Rozporządzenie ministra gospodarki,
pracy i polityki społecznej z dnia 30
kwietnia 2004 r. zmieniające rozporzą-
dzenie w sprawie określenia wzorów
zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych
i ubezpieczenia zdrowotnego, imien-
nych raportów miesięcznych i imien-
nych raportów miesięcznych korygują-
cych, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozli-
czeniowych i deklaracji rozliczeniowych
korygujących oraz innych dokumentów
(Dz.U. nr 101, poz. 1039)

FUNDUSZE EMERYTALNE

◗

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia
14 kwietnia 2004 r. w sprawie obo-
wiązków informacyjnych funduszy eme-
rytalnych (Dz.U. nr 94, poz. 950)

ZAWODY REGULOWANE

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie
stażu adaptacyjnego i testu umiejętno-
ści w toku postępowania o uznanie na-
bytych w państwach członkowskich
Unii Europejskiej kwalifikacji do wyko-
nywania medycznych zawodów regulo-
wanych (Dz.U. nr 97, poz. 977)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie
szczegółowego zakresu znajomości ję-
zyka polskiego, koniecznego do wyko-
nywania zawodu pielęgniarki, położnej
przez obywateli państw członkowskich
Unii Europejskiej (Dz.U. nr 104, poz.
1102)

PRAWO FARMACEUTYCZNE

◗

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy – Prawo farmaceu-
tyczne, ustawy o zawodzie lekarza oraz
ustawy Przepisy wprowadzające ustawę
– Prawo farmaceutyczne, ustawę o wy-
robach medycznych oraz ustawę o Urzę-
dzie Rejestracji Produktów Leczniczych,
Wyrobów Medycznych i Produktów Bio-
bójczych (Dz.U. nr 92, poz. 882), z wyjąt-
kiem art. 1 pkt 29 lit. a), c), d) oraz art.
6, 8 i 9, które weszły w życie z dniem
ogłoszenia, tj. 30 kwietnia 2004 r.

◗

Rozporządzenie ministra finansów
z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie
obowiązkowego ubezpieczenia odpo-
wiedzialności cywilnej badacza i spon-
sora (Dz.U. nr 101, poz. 1034)

OCHRONA ZDROWIA

◗

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy o zawodach pielę-
gniarki i położnej oraz niektórych in-
nych ustaw (Dz.U. nr 92, poz. 885),
z wyjątkiem art. 6 i 7, które weszły w ży-
cie z dniem 30 kwietnia 2004 r., oraz
art. 3 pkt 4-6 i art. 8, które wejdą w ży-
cie z dniem 1 stycznia 2005 r.

◗

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o zmianie ustawy o powszechnym
ubezpieczeniu w Narodowym Fundu-
szu Zdrowia oraz o zmianie ustawy
o zmianie ustawy o zasadach uznawa-
nia nabytych w państwach członkow-
skich Unii Europejskiej kwalifikacji do
wykonywania zawodów regulowanych
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
nr 93, poz. 892), z wyjątkiem art. 1 pkt
20 i 21 oraz art. 2, które weszły w życie
z dniem 30 kwietnia 2004 r.

◗

Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.
o wyrobach medycznych (Dz.U. nr 93,
poz. 896)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 26 kwietnia 2004 r. w sprawie

wykazu laboratoriów referencyjnych
(Dz.U. nr 97, poz. 976)

◗

Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia
30 kwietnia 2004 r. w sprawie klasyfi-
kacji wyrobów medycznych do różnego
przeznaczenia (Dz.U. nr 100, poz. 1027)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie
wzorów formularzy zgłoszeniowych do
Rejestru wyrobów medycznych i pod-
miotów odpowiedzialnych za ich wpro-
wadzenie do obrotu i do używania oraz
sposobu przekazywania danych obję-
tych formularzami zgłoszeniowymi
(Dz.U. nr 100, poz. 1028)

◗

Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia
30 kwietnia 2004 r. w sprawie wysoko-
ści opłat rejestrowych za zgłoszenie do
Rejestru wyrobów medycznych i pod-
miotów odpowiedzialnych za ich wpro-
wadzenie do obrotu i do używania oraz
za zmianę danych zawartych w Reje-
strze (Dz.U. nr 100, poz. 1029)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie
recept lekarskich (Dz.U. nr 104, poz.
1103)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie
szczegółowego trybu postępowania do-
tyczącego procedury wzajemnego
uznania (Dz.U. nr 104, poz. 1106)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie
zgłaszania niespodziewanego ciężkie-
go niepożądanego działania produktu
leczniczego (Dz.U. nr 104, poz. 1107)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie
sposobu prowadzenia badań klinicz-
nych z udziałem małoletnich (Dz.U. nr
104, poz. 1108)

◗

Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia
30 kwietnia 2004 r. zmieniające rozpo-

rządzenie w sprawie sposobu przedsta-
wiania przez apteki Narodowemu Fun-
duszowi Zdrowia zbiorczych zestawień
zrealizowanych recept podlegających
refundacji oraz wzoru zbiorczego zesta-
wienia recept podlegających refundacji
(Dz.U. nr 104, poz. 1109)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 30 kwietnia 2004 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie zakresu nie-
zbędnych informacji gromadzonych
i przekazywanych przez apteki Narodo-
wemu Funduszowi Zdrowia i ministrowi
właściwemu do spraw zdrowia (Dz.U. nr
104, poz. 1110)

◗

Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia
30 kwietnia 2004 r. w sprawie wzoru
oznakowania wyrobów medycznych
znakiem CE (Dz.U. nr 104, poz. 1111)

12 maja 2004 r.

OCHRONA ZDROWIA

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 15 kwietnia 2004 r. w sprawie
utworzenia Krajowego Ośrodka Psy-
chiatrii Sądowej dla Nieletnich w Gar-
wolinie (Dz.U. nr 84, poz. 792)

◗

Rozporządzenie

ministra

zdrowia

z dnia 16 kwietnia 2004 r. w sprawie
trybu przeprowadzania kontroli w nie-
których jednostkach publicznej służby
krwi (Dz.U. nr 84, poz. 794)

MEDYCYNA PRACY

◗

Ustawa z dnia 19 marca 2004 r. o raty-
fikacji Konwencji Nr 161 Międzynaro-
dowej Organizacji Pracy dotyczącej
służb medycyny pracy, przyjętej w Ge-
newie dnia 26 czerwca 1985 r (Dz.U. nr
85, poz. 796)

Przygotowała Agnieszka Wyszomirska

KALENDARIUM PRAWNE

UKAZAŁY SIĘ

BĘDĄ OBOWIĄZYWAĆ

www.gazetaprawna.pl

PRACA I PODATKI

GAZETA PRAWNA NR 93 (1202) 13 MAJA 2004

12

Zmiany prawa

WAŻNE ADRESY

INFORMACJA NORMALIZACYJNA

◗

PKN, Ośrodek Informacji
Normalizacyjnej

ul. Świętokrzyska 14
00-050 Warszawa
tel.: [phone], fax: [phone],

◗

PKN, Ośrodek Informacji
Normalizacyjnej

ul. Dąbrowskiego 22
40-032 Katowice
tel./fax: [phone]

◗

PKN, Ośrodek Informacji
Normalizacyjnej

ul. Narutowicza 75
90-132 Łódź
tel./fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej,
Instytut Technologii Nafty

ul. Łukasiewicza 1
31-429 Kraków
tel.: [phone],
fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej,
Biblioteka Główna i OINT
Politechniki Wrocławskiej

Wybrzeże Wyspiańskiego 27
Budynek A-1, kl. schod. C, pok. 307
50-370 Wrocław
tel./fax: [phone],

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej,
H. Cegielski – Centrum Badawczo-
-Rozwojowe Sp. z o.o.

ul. 28 Czerwca 1956 r. 223/229
61-485 Poznań
tel./fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Biblioteka Główna Politechniki
Gdańskiej

Al. Zwycięstwa 25, pok. 3
80-952 Gdańsk
tel.: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Biblioteka Główna Politechniki Bia-
łostockiej
Oddział Wydawnictw Ciągłych

ul. Zwierzyniecka 8
Dom Studenta nr 3
15-333 Białystok
tel./fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Akademia Techniczno-Rolnicza
w Bydgoszczy
Biblioteka Główna

ul. prof. Kaliskiego 7
85-796 Bydgoszcz
tel.: [phone], fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Politechnika Szczecińska
Biblioteka Główna

ul. Piastów 48
70-311 Szczecin
tel./fax: [phone],
tel.: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Instytut Spawalnictwa

ul. Bł. Czesława 16/18
44-100 Gliwice
tel.: [phone] w. 223,
fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski
Biblioteka Główna

ul. Michała Oczapowskiego 4
10-719 Olsztyn
tel.: [phone],
tel./fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Stowarzyszenie Elektryków Polskich
Biuro Badawcze ds. Jakości

ul. Rapackiego 13/15, 20-150 Lublin
tel.: [phone],
fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Politechnika Opolska
Biblioteka Główna

ul. Sosnkowskiego 31, 45-272 Opole
tel.: [phone],
tel./fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Politechnika Świętokrzyska
Biblioteka Główna

Al. 1000-lecia Państwa Polskiego 7
25-314 Kielce
tel.: [phone], fax: [phone]

◗

Punkt Informacji Normalizacyjnej
Uniwersytet Zielonogórski
Biblioteka Główna

Al. Wojska Polskiego 69
65-762 Zielona Góra
tel.: [phone], tel./fax: [phone]

◗

ALFA-WERO Sp. z o.o.
Wydawnictwa Normalizacyjne

ul. Sienna 63, skr. 34
00-820 Warszawa
tel.: [phone], fax: [phone]

Więcej gazetaprawna.pl/adresy

Jak zamówiç

prenumerat´

ZADZWO¡

0 801 626 666

pon.-pt. 7.30-17.00