G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

63

Wstêp

Szeroko pomyœlana profilaktyka

raka szyjki macicy u dziewcz¹t
uwzglêdnia koniecznoœæ wczesnego
wykrywania neoplazji œródnab³onko-
wej oraz okreœlenie wszystkich innych
stanów, maj¹cych etiopatogenetyczny
zwi¹zek z procesem kancerogenezy
[1]. Wœród czynników predysponuj¹-
cych do rozwoju procesu kanceroge-
nezy podkreœla siê znaczenie wcze-
œnie podjêtego wspó³¿ycia p³ciowego,
du¿ej liczby partnerów p³ciowych, za-
niedbañ higieny ¿ycia intymnego,
udzia³u chorób przenoszonych drog¹
p³ciow¹ oraz wspó³istnienie nad¿erki
czêœci pochwowej.

Badania epidemiologiczne neopla-

zjê nab³onka szyjki macicy wi¹¿¹
z zaka¿eniem wirusem brodawczaka
ludzkiego (HPV) o wysokim poten-
cjale onkogennym [2, 3]. Wiêkszoœæ
zaka¿eñ wirusami HPV dokonuje siê
drog¹ p³ciow¹. Klinicznie zaka¿enia
te manifestuj¹ siê obecnoœci¹ zmian
brodawkowatych w narz¹dach p³cio-
wych oraz neoplazj¹ œródnab³onkow¹
lub rakiem p³askonab³onkowym szyj-
ki macicy, pochwy lub sromu [4, 5].
Kohortowe badania m³odych, aktyw-
nych seksualnie kobiet wskazuj¹ na
50–60-proc. ryzyko zaka¿eñ wirusami
HPV, a wykrycie onkogennych wiru-

sów HPV mo¿liwe jest po 13 lub na-
wet 24 mies. od momentu zaka¿enia
[6] i najwiêksz¹ liczbê zaka¿eñ odno-
towuje siê przed 25. rokiem ¿ycia [3,
7]. Stany zapalne szyjki macicy
o etiologii bakteryjnej, zaka¿enie
Chlamydia trachomatis i Mycoplasma
urogenitale oraz obni¿ona odpornoœæ
ustroju wymieniane s¹ jako czynniki
promocyjne w progresji zmian dyspla-
stycznych wywo³anych wirusami
HPV w kierunku rozwoju raka p³asko-
nab³onkowego [3, 8, 9]. CIN1 najczê-
œciej dotyczy kobiet 20–24-letnich,
a CIN2 i 3 rozpoznaje siê g³ównie
miêdzy 25.–29. rokiem ¿ycia [10].
Amerykañskie Towarzystwo Kolpo-
skopii i Patologii Szyjki Macicy
(ASCCP) wraz z Amerykañskim To-
warzystwem Raka (ACS), uwzglêd-
niaj¹c dotychczasowe dane z zakresu
kancerogenezy zalecaj¹ przeprowa-
dzanie badañ cytologicznych od 21.
roku ¿ycia lub w 3 lata po zainicjowa-
niu aktywnoœci seksualnej [4]. Bada-
nia cytologiczne pozostaj¹ w dalszym
ci¹gu najlepsz¹ form¹ badañ przesie-
wowych. Prowadzone s¹ one w klasy-
fikacji grup cytologicznych wg Papa-
nicolau, a od 1988 r. w systemie Be-
thesda, zmodyfikowanym w 2001 r.
[4]. Obecna praca jest kontynuacja
wieloletnich badañ nad czynnikami

Znaczenie badań cytologicznych
i mikrobiologicznych
w profilaktyce raka szyjki macicy
u dziewcząt

Significance of cytological and microbiological
examination in prophylaxis of cervical carcinoma at girls

Anna B³ogowska, Dorota Zieliñska, Ryszard Bedner,
Izabella Rzepka-Górska, Katarzyna Marcinkiewicz,
Magdalena K³osowska

Katedra i Klinika Ginekologii Operacyjnej i Onkologii Ginekologicznej Doros³ych i Dziewcz¹t
Pomorskiej Akademii Medycznej, kierownik Kliniki
prof. zw. dr hab. n. med. Izabella Rzepka-Górska

W profilaktyce raka szyjki macicy
u dziewcz¹t istotne znaczenie spe³-
nia badanie cytologiczne oraz
okreœlenie wszystkich innych sta-
nów towarzysz¹cych, maj¹cych
zwi¹zek z etiopatogenez¹ procesu
kancerogenezy w obrêbie szyjki
macicy, pochwy i sromu. Uznany-
mi kancerogenami s¹ onkogenne
postacie wirusów brodawczaka
ludzkiego (HPV). Czynnikiem pre-
dysponuj¹cym jest wczesna aktyw-
noœæ seksualna dziewcz¹t, obec-
noœæ nad¿erki czêœci pochwowej
oraz udzia³ chorób przenoszonych
drog¹ p³ciowa, a g³ównie zaka¿eñ
Chlamydia trachomatis.
Materia³ do badañ pobrano od 21
563 pacjentek w wieku od 11–19
lat. 20 tys. badañ wykonano
u uczennic szkó³ œrednich, 102
u pacjentek o wysokim ryzyku za-
ka¿eñ pochwy i raka szyjki macicy
– pensjonariuszek domu wycho-
wawczego. Badania te oceniano
w grupach cytologicznych wg Pa-
panicolau wyodrêbniaj¹c dodatko-
wo II grupê z odczynem zapalnym.
U 102 pensjonariuszek domu wy-
chowawczego wykonano ponadto
badania biocenozy pochwy oraz
przeprowadzono identyfikacjê wi-
rusów HPV (metod¹ PCR) oraz
Chlamydia trachomatis (metoda
EIA). 1 461 badañ cytologicznych
oceniano wg systemu Bethesda.
W grupie dziewcz¹t wysokiego ry-
zyka u 86 proc. stwierdzono II gru-
pê cytologiczn¹ z odczynem zapal-
nym, a u 11 proc. III grupê wg Pa-
panicolau. Infekcjê HPV stwier-
dzono u 25 proc. pensjonariuszek,
a u 32 proc. wykryto zaka¿enia
Chlamydia trachomatis. Nieprawi-
d³owe wyniki badañ cytologicznych
w kat. BIIC stwierdzono u 46 proc.
dziewcz¹t, których cytologiê oce-
niano wg systemu Bethesda.
U 7 dziewcz¹t z tej grupy stwierdzo-
no obecnoϾ LSIL i HSIL z rozpo-
znan¹ infekcj¹ HPV u 4 pacjentek.
Czynn¹ profilaktyk¹ raka szyjki
macicy powinny byæ objête wszyst-
kie dziewczêta aktywnie seksual-
nie. W tej grupie konieczna jest sze-
roka edukacja i czynna profilakty-
ka chorób przenoszonych drog¹
p³ciowa oraz przesiewowe badania
cytologiczne.

S³owa kluczowe: dziewczêta, profi-
laktyka, rak szyjki macicy, badania
cytologiczne, choroby przenoszone
drog¹ p³ciow¹.

G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

64

Objectives: cytological examina-
tion plays a essential role in pro-
philaxis of cervical carcinoma.
Furthermore all of concomitant
states linking with carcinogenesis
in cervix, vagina and vulva must
be display. Oncogenic types of
human papilloma virus there are
well-known carcinogens in uteri-
ne cervix. Sexual activity from
earliest youth, cervical erosion
and sexual trannsmited diseases
especially Chlamydia trachomatis
there are predisposing factors.
Materials and methods: Material
consist of 21563 patients 11-19
years old. Twenty thousands exa-
minations were executed at high
school pupils and 102 examina-
tions were taken from high risk
group of vaginitis and cervical
carcinoma (girls from Reforma-
tory House). Investigations were
made according to Papanicolau
test, besides group II PAP with in-
flammatory reaction was separa-
ted. Furthermore at 102 girls
from Reformatory House bacte-
riological examination of vaginal
smears, identification of HPV ty-
pe (PCR method) and Chlamydia
trachomatis (EIA method) were
executed. 1461 cytological exami-
nations were done according to
Bethesda method.
Results: At high risk group 86 %
girls have had II group with in-
flammatory reaction and 11% III
group according to Papanicolau.
Moreover in this group were 25%
cases with HPV and 32% cases
with Chlamydia trachomatis in-
fections. Among girls examined
according to Bethesta 46% cases
of category BIIC were detected.
At this group of patients also
7 cases of LSIL and HSIL were
diagnosed. At four of them HPV
infection were recognized.
Conclusions: All sexual active
girls ought to be taken out with
active prevention of cervical car-
cinoma. There is necessity of acti-
ve prevention, education and cy-
tological screening in this group
of patients.

Key words: girls, prevention, cy-
tological examination, sexual
transmitted disease.

ryzyka raka szyjki macicy u pokwita-
j¹cych dziewcz¹t [1, 11, 12].

Cel pracy

Celem pracy by³a ocena przydatno-

œci badañ cytologicznych wg Papani-
colau i systemu Bethesda u dziewcz¹t,
z uwzglêdnieniem roli wykrywania
chorób przenoszonych drog¹ p³ciow¹,
uczestnicz¹cych w etiopatogenezie ra-
ka szyjki macicy.

Materia³ i metody

Materia³ do badañ pobierano od

dziewcz¹t, pacjentek Poradni Gineko-
logii Dzieciêcej i

Dziewczêcej

w Szczecinie w okresie ostatnich 15
lat. 20 tys. badañ przeprowadzono
u uczennic szkó³ œrednich Pomorza
Zachodniego w wieku 15–18 lat. 102
badania przeprowadzono w grupie
pensjonariuszek Zak³adu Wychowaw-
czego w Szczecinie, w którym dziew-
czêta przebywa³y na mocy wyroku s¹-
dowego za rozboje, kradzie¿e
i ucieczki z domu. Dziewczêta tej gru-
py pochodzi³y z ca³ego kraju i stano-
wi³y grupê wysokiego ryzyka zaka¿eñ
przenoszonych drog¹ p³ciow¹ oraz
kancerogenezy raka szyjki macicy.
Dziewczêta te by³y na³ogowymi pa-
laczkami tytoniu i wspó³¿y³y z wielo-
ma partnerami seksualnymi. W uzu-
pe³nieniu badañ cytologicznych w tej
grupie dziewcz¹t przeprowadzono
analizê wyników oceny biocenozy po-
chwy wg podzia³u Petera, Iroveca
i Maleka [13]. U 68 z nich przeprowa-
dzono badania w kierunku Chlamydia
trachomatis i wirusów HPV. Chlamy-
dia trachomatis oznaczano w wydzie-
linie szyjkowej z u¿yciem zestawów
firmy Abbott w Zak³adzie Mikrobio-
logii i Immunologii Pomorskiej Aka-
demii Medycznej. Wirusy HPV 16
i 18 oznaczano w wydzielinie szyjko-
wej metod¹ PCR (polymerase chain
reaction) z u¿yciem znakowanych
sond oligonukleotydowych w Zak³a-
dzie Genetyki i Patomorfologii PAM.
Badania cytologiczne w liczbie 20
102 rozmazów uszeregowano wg Pa-
panicolau i obliczono odsetek po-
szczególnych grup. Wyodrêbniono

w tym podziale grupê II z odczynem
zapalnym. W ci¹gu ostatnich 2 lat
przeprowadzono 1 461 badanie cyto-
logiczne, oceniane w systemie Be-
thesda w Zak³adzie Patomorfologii
PAM. Wyodrêbniono 2 grupy wieko-
we: dziewczêta 1.–14. roku ¿ycia oraz
dziewczêta 15.–19. roku ¿ycia.
W tych grupach analizie poddano
obecnoœæ nad¿erki czêœci pochwowej,
oceniano odsetek wspó³¿yj¹cych
p³ciowo pacjentek oraz odsetek nie-
prawid³owych wyników badañ cyto-
logicznych. Za patologiczne uznano
wyniki zakwalifikowane do kategorii
BII, którym towarzyszy³y nieswoiste
lub swoiste odczyny zapalne oraz wy-
ró¿niono nieprawid³owoœci budowy
komórek nab³onka – kategorie CI
i/lub CII.

Wyniki

Wyniki uzyskanych badañ przed-

stawiono w tab. 1.–4. W tab. 1. za-
mieszczono obliczony odsetek grup
cytologicznych wg Papanicolau
u dziewcz¹t w wieku 15–18 lat. I gru-
pê cytologiczn¹ stwierdzono jedynie
u 14,2 proc. uczennic szkó³ œrednich,
a nie odnotowano tej grupy u ¿adnej
z badanych pensjonariuszek Domu
Wychowawczego. Charakterystyczny
dla grupy wysokiego ryzyka jest
znaczny odsetek II grupy cytologicz-
nej z odczynem zapalnym stwierdzo-
ny u 86 proc. dziewcz¹t. U 11 proc.
dziewcz¹t tej grupy stwierdzana III
grupa cytologiczna. ObecnoϾ zaka-
¿eñ pochwy i szyjki macicy w tej gru-
pie dziewcz¹t potwierdzaj¹ przepro-
wadzone badania biocenozy pochwy
(tab. 2.). Zamieszczone odsetki po-
szczególnych stopni czystoœci po-
chwy wg Petera, Iroveca i Malecka
wskazuj¹ na du¿¹ liczbê zaka¿eñ nie-
swoistych, grzybiczych oraz Chlamy-
dia trachomatis (32,3 proc.), jak rów-
nie¿ infekcji HPV szczepami patogen-
nymi 16 i 18 (25 proc. badanych
w grupie ryzyka). W tab. 3. przedsta-
wiono analizê kliniczn¹ dziewcz¹t,
u których badanie cytologiczne oce-
niono w systemie Bethesda. W grupie
dziewcz¹t w wieku 11–14 lat 13,4
proc. podjê³o wspó³¿ycie p³ciowe,

Dziewczêta

Liczba badañ

Grupa cytologiczna (proc.)

I

II

II zap.

III

IV

uczennice

20 000

14,2

67,7

17,5

0,57

0,05

grupa ryzyka

102

0,0

2,0

86,0

11,0

1,0

Tab. 1. Odsetek wyników badañ cytologicznych dziewcz¹t wg klasyfikacji Papanicolau

G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

66

podczas gdy u 15–19-latek odsetek
ten wynosi³ 51,8 proc. Wspó³istniej¹-
c¹ nad¿erkê czêœci pochwowej stwier-
dzono u ok. po³owy analizowanej gru-
py dziewcz¹t (odpowiednio 47,6 proc.
oraz 51,9 proc.).

Nieprawid³owe wyniki oceny cyto-

logicznej wymazów z szyjki macicy
zaobserwowano u 18,8 proc. dziew-
cz¹t w wieku 11–14 lat i 27,2 proc.
dziewcz¹t w wieku 15–19 lat (tab. 4.).
Nieprawid³owoœci w budowie morfo-
logicznej nab³onka stwierdzono
u 7 badanych dziewcz¹t. W 4 przy-
padkach stwierdzono zmiany o cha-
rakterze LSIL i w 3 HSIL, którym
u 4 pacjentek towarzyszy³y zaka¿enia
HPV.

Dyskusja

Problem wzrastaj¹cej aktywnoœci

seksualnej dziewcz¹t stawia powa¿ne
wyzwanie dla lekarza ginekologa –
wybrania w³aœciwej strategii profilak-
tyki raka szyjki macicy i podjêcia wy-
wa¿onej postawy wobec wykrywa-
nych nieprawid³owoœci.

W

alarmuj¹cym doniesieniu

z 2002 r. Silva i wsp. [14] przedsta-
wiaj¹ wzrastaj¹c¹ na przestrzeni 12
lat liczbê œródnab³onkowej neoplazji
(CIN I) u dziewcz¹t poni¿ej 20. roku
¿ycia. Autorzy postuluj¹ koniecznoœæ
w³¹czenia aktywnych seksualnie

dziewcz¹t do programów przesiewo-
wych profilaktyki raka szyjki macicy,
tym bardziej, ¿e w tej grupie stwier-
dzono przypadek raka p³askonab³on-
kowego.

W badaniach prowadzonych

przez Rzepkê-Górsk¹ [1] w latach
1986–1996 autorka wykaza³a, ¿e 16
proc. dziewcz¹t wspó³¿y³o w wieku
14–16 lat i 45 proc. w wieku 16–18
lat. W badaniach z tego okresu stwier-
dzono nad¿erkê czêœci pochwowej
szyjki macicy u 49 proc. dziewcz¹t.
Poddaj¹c analizie 1 461 dziewcz¹t,
u których wykonano badanie cytolo-
giczne oceniane wg systemu Bethesda
stwierdzono, ¿e w grupie tej wspó³¿y-
³o p³ciowo 51,8 proc. pacjentek
w wieku 15–19 lat i 13,4 proc. w wie-
ku 11–14 lat.

Odsetek nad¿erek czêœci pochwo-

wej szyjki macicy w badanym mate-
riale wynosi³ odpowiednio 51,9 proc.
oraz 47,6 proc. Obni¿a siê zatem wiek
inicjacji seksualnej i to w zakresie bê-
d¹cym przestêpstwem w œwietle pra-
wa obowi¹zuj¹cego w naszym kraju.
Czêœæ dziewcz¹t w tej grupie badana
by³a z powodu zg³oszonych przypad-
ków molestowania seksualnego.
W grupie analizowanych ponad 20
tys. badañ cytologicznych wykona-
nych wg klasyfikacji Papanicolau
szczególnie niepokoj¹cy jest bardzo
wysoki odsetek II grupy cytologicznej

z odczynem zapalnym. W grupie pen-
sjonariuszek Domu Wychowawczego
w Szczecinie wynosi³ on 86 proc.
Wœród tych dziewcz¹t u 11 proc.
stwierdzono III grupê cytologiczn¹
i w 1 proc. IV grupê. Dziewczêta te,
ze wzglêdu na wczesne podjêcie
wspó³¿ycia p³ciowego, du¿¹ liczbê
partnerów p³ciowych, na³ogowe pale-
nie tytoniu stanowi¹ rzeczywist¹ gru-
pê ryzyka rozwoju kancerogenezy [1].
G³ównym czynnikiem predysponuj¹-
cym do procesu kancerogenezy w tej
grupie dziewcz¹t s¹ zaka¿enia po-
chwy i szyjki macicy. U 68 proc.
dziewcz¹t z tej grupy wykazano III
i u 22 proc. V stopieñ czystoœci po-
chwy wg Petera, Iroveca i Maleka.
W grupie 1 461 badanych dziewcz¹t,
u których cytologiê oceniano syste-
mem Bethesda nieprawid³owe wyniki
z powodu towarzysz¹cego stanu za-
palnego stwierdzono u 18,8 proc.
dziewcz¹t do 14. roku ¿ycia oraz 27,2
proc. w grupie 15–19 lat. Atypowe
komórki nab³onka p³askiego stwier-
dzono odpowiednio u 1,4 proc. i 0,4
proc.

Zaka¿enia HPV towarzysz¹ce nie-

prawid³owym obrazom cytologicz-
nym stwierdzono u 4 dziewcz¹t z wy-
krytym LSIL i HSIL. Bardziej niepo-
koj¹ce wyniki przedstawili Kostowa
i Zlatkov [15] u 86 bu³garskich
dziewcz¹t. Wyniki badañ cytologicz-
nych oceniane u tych dziewcz¹t
w systemie Bethesda wykaza³y nie-
prawid³owe obrazy, z towarzysz¹cym
odczynem zapalnym u 34,1 proc.,
a typowe komórki u 18,4 proc. W tej
grupie LSIL z infekcj¹ HPV wynosi³
11 proc., LSIL bez HPV – 1,2 proc.,
a HSIL 1,2 proc. Moœcicki i wsp. [16]
w d³ugofalowych badaniach aktyw-
nych seksualnie dziewcz¹t w wieku
13–22 lat, ze stwierdzon¹ zmian¹ cy-

Obraz mikrobiologiczny wg Petera, Iroveca, Maleka

Chlamydia

HPV

Stopieñ

I

II

III

IV

V

VI

trachomatis

liczba

0

0

68

0

22

10

23/68

17/68

proc.

0

0

68

0

22

10

32,3

25

Tab. 2. Biocenoza pochwy dziewcz¹t z grupy ryzyka

Grupa badana

Wiek

Liczba badanych

Nad¿erka

Wspó³¿ycie p³ciowe

L

proc.

L

proc.

1

11–14

149

71

47,6

20

13,4

2

15–19

1 312

681

51,9

680

51,8

Tab. 3. Analiza kliniczna dziewcz¹t ocenianych wg systemu Bethesda

Grupa Liczba

Wyniki nieprawid³owe

Uwagi

badana

badañ

BII CI

BII CII

1

149

L

proc.

L

proc.

2

1 312

28

18,8

2

1,4

2 LSIL

358

27,2

5

0,4

2 LSIL;3 HSIL

Tab. 4. Wyniki badañ cytologicznych wg systemu Bethesda

G I N E K O L O G I A P R A K T Y C Z N A

68

tologiczn¹ LSIL, obserwowali cofanie
siê tych zmian u 61 proc. w ci¹gu 12
mies. i u 91 proc. po 3 latach obserwa-
cji. Autorzy podkreœlaj¹, ¿e wykrywa-
nie HPV jest dobr¹ metod¹ monitoro-
wania neoplazji œródnab³onkowej.
Wright i wsp. [17] badaj¹c obecnoœæ
atypowych komórek nab³onka p³a-
skiego (ASC-US) u dziewcz¹t w wie-
ku 10–19 lat stwierdzili zmiany u 6,8
proc. badanych. Dziewczêta te przez
19 mies. poddano obserwacji, polega-
j¹cej na wykonywaniu kontrolnych
badañ cytologicznych, kolposkopii,
biopsji szyjki i wy³y¿eczkowaniu ka-
na³u szyjki macicy. Postacie ASC-US
pozosta³y jedynie u 16 proc. badanych
dziewcz¹t. Nie wykryto równie¿ no-
wotworu.

Wskazania do prowadzenia prze-

siewowych badañ cytologicznych
u aktywnych seksualnie dziewcz¹t nie
budz¹ dyskusji. Wydaje siê jednak
bardzo istotne ustalenie w wywiadzie
dok³adnej daty inicjacji seksualnej,
które to pytanie – obok daty pierwszej
miesi¹czki – staje siê niezwykle wa¿-
ne w diagnostyce i strategii postêpo-
wania u pokwitaj¹cych dziewcz¹t.
Wprowadzenie badañ cytologicznych
do rutynowego badania ginekologicz-
nego w myœl przedstawionych danych
powinno nast¹piæ nie póŸniej ni¿ 3 la-
ta od podjêcia wspó³¿ycia p³ciowego
lub od 21. roku ¿ycia [4]. Istotnym
problemem w profilaktyce zaka¿eñ
szyjki macicy, pochwy i sromu u po-
kwitaj¹cych dziewcz¹t staje siê aktu-
alnie problem chorób przenoszonych
drog¹ p³ciow¹ [4, 5].

Najczêœciej wystêpuj¹cym zaka¿e-

niem przenoszonym drog¹ p³ciow¹
jest infekcja Chlamydia trachomatis.
W neoplazji nab³onka szyjki macicy
Chlamydia trachomatis pe³ni rolê ko-
faktora wirusa HPV, poprzez modyfi-
kacjê miejscowej odpornoœci oraz
podtrzymywanie stanu zapalnego, co
u³atwia ekspresjê wirusa brodawczaka
ludzkiego [3, 8, 9, 18]. Friedel i wsp.
[3] wykazali dodatni¹ korelacjê zaka-
¿eñ Chlamydia trachomatis z wyso-
koonkogennymi typami wirusów
HPV u kobiet z dysplazj¹ ma³ego
stopnia. Autorzy postuluj¹ w³¹czenie
testu do wykrywania zaka¿eñ Chla-
mydia trachomatis u kobiet zaka¿o-
nych onkogennymi postaciami wiru-
sów HPV. W grupie dziewcz¹t wyso-
kiego ryzyka stwierdzono zaka¿enie
Chlamydia trachomatis u 32,3 proc.
badanych, a zaka¿enia onkogennymi
HPV u 25 proc. dziewcz¹t. W podsu-
mowaniu mo¿emy podzieliæ opiniê

Gray i Wezer [19], którzy proponuj¹
szerokie badanie przesiewowe chorób
przenoszonych drog¹ p³ciow¹
u dziewcz¹t aktywnych seksualnie,
stosuj¹cych antykoncepcjê. Jednocze-
œnie podkreœlamy potrzebê prowadze-
nia u tych dziewcz¹t badañ cytolo-
gicznych przyjmuj¹c rekomendacjê
American Society Cancer.

Wnioski

1) W profilaktyce raka szyjki macicy

u dziewcz¹t pokwitaj¹cych nale¿y
podkreœliæ znaczenie badañ mikro-
biologicznych i wirusologicznych
w diagnostyce chorób przenoszo-
nych drog¹ p³ciow¹.

2) Badania cytologiczne nale¿y uznaæ

za obowi¹zuj¹c¹ formê badañ prze-
siewowych œródnab³onkowej neo-
plazji. Wiêksze znaczenie prak-
tyczne ma ocena obrazów cytolo-
gicznych przeprowadzona syste-
mem Bethesda.

3) W profilaktyce raka szyjki macicy

za dzia³anie priorytetowe nale¿y
uznaæ edukacjê m³odzie¿y, która
pozwoli na opóŸnienie inicjacji
seksualnej oraz dostarczy niezbêd-
nej wiedzy o rzeczywistych zagro-
¿eniach onkologicznych wynikaj¹-
cych z szerzenia siê chorób przeno-
szonych drog¹ p³ciow¹.

n

Piœmiennictwo

1. Rzepka-Górska I. Profilaktyka raka szyj-

ki macicy u dziewcz¹t. Przeg Lek
1996; 53 (l4): 88-90.

2. Hansen H. Papillomaviruses causing

cancer: evesion from host-cell control
in elar y events in carcinogenesis. J
Natl Cancer Inst 2000; 92: 690-98.

3. Friedeh D, Elviel A, Che³micki Z i wsp.

Zaka¿enie wirusem brodawczaka ludz-
kiego, Chlamydia trachomatis i myko-
plazmami urogenitalnymi w dysplazji
ma³ego stopnia nab³onka szyjki maci-
cy. Gin Pol 2004; 6: 457-63.

4. Guido R. Guidelines for screening and

treatment of cer vical disease in the
adolescent. J Pediatr Adolesc Gynecol
2004; 17: 303-11.

5. Lara-Torre E, Perimen SE. Vulvar intra-

epithelial neoplasia In adolescent with
abnormal Pap. Smears results: a se-
ries rapor t. J Pediatr Adoles Gynecol
2004; 1: 45-48.

6. Woodman CB, Collins S, Winter H, et

al. Natura histor y of cer vical human
papillomavirus infection In young wo-
men: a longitudinal kohor t study. Lan-
cet 2001; 357: 1831.

7. Mah R, Von Renterghen L, Cuvelier C.

Cer vical smears and human papilloma-
virus Tybing In sex workers. Sex Trans
Infect 2004; 2: 118-120.

8. Finan RR, Tamin H, Almawi WY. Identifi-

cation of Chlamydia Trachomayis DNA

In human papillomavirus (HPV) positi-
vtwomen with norma land abnormal cy-
tology. Arch Gynecol Obstet 2002;
266: 168-71.

9. Tamin H, Finan RR, Shavida HE, et al.

Cer vicovaginal coinfections with hu-
man papillomavirus and Chlamydia tra-
chomatis. Diagn Microbiol Dis 2002;
43: 277-81.

10. Insinga RP, Glass AG, Rush BB. Dia-

gnosis and outcomes In cer vical can-
cer- screening a population based stu-
dy. Am J Obstet Gynecol 2004; 1: 105-
13.

11. Rzepka-Górska I, Sowiñska E, Wydra E

i wsp. Czynniki r yzyka w procesie karci-
nogenezy u dziewcz¹t z nad¿erk¹ czê-
œci pochwowej szyjki macicy. Gin Pol
1990; 62: 46-50.

12. Rzepka-Górska I, B³ogowska A, Zieliñ-

ska D, i wsp. Zaka¿enie wirusem HPV
oraz inne czynniki promocyjne w proce-
sie karcinogenezy u dziewcz¹t. Gin Pol
1993; 64: 322.

13. Peter R, Vesely K. Kindergynakologie.

Veb Georg Thieme Leipzig 1966.

14. Silva CS, Souza MA, Angelo AG, et al.

Increasedfrequency of abnormal Papa-
nicolau smears In adolescents. Arch
Gynecol Obstet 2002; 3: 154-6.

15. Kostowa P, Zlatkov V. Does cytological

screening hale a place in sexually acti-
ve teenagers? Akusz Ginekol 1997; 2:
27-9.

16. Moœcicki AB, Shiboski S, Hills NK, et

al. Regresion of low-grade squamous
intra-epithelial lesions in young wo-
men. Lancet 2004; 364: 1678-83.

17. Wright JD, Pinto AB, Powell MA, et al.

Atypical squamosus cells of undetermi-
ned significance In girls and women.
Obstet Gynecol 2004; 4: 632-8.

18. Fischer N. Chlamydia trachomatis in-

fection in cer vical intraepithelial neo-
plasia and in invasive carcinoma. Eur
J Gynaecol Oncol 2002; 23: 247-50.

19. Gray SH, Walzer TB. New strategies for

cer vical cancer screening in adole-
scents. Curr Opin Pediatr 2004; 4:
344-39.

Adres do korespondencji
dr hab. n. med. Anna B³ogowska
Katedra i Klinika Ginekologii Operacyjnej
i Onkologii Ginekologicznej
Doros³ych i Dziewcz¹t Pomorskiej
Akademii Medycznej
ul. Powstañców Wielkopolskich 72
70-111 Szczecin
tel. [phone],
faks [phone]
e-mail: [e-mail]