48

Wiersze w pytaniach i odpowiedziach

49

Ignacy Krasicki, Ptaszki w klatce

    Kto mówi w wierszu? 

Podmiot liryczny (mówiący w wierszu) nie ujawnia się 
bezpośrednio, ukrywa się poza dialogiem.

    Do kogo mówi?

Nie ma tu konkretnego adresata.

    Czym jest wiersz? Jaka jest tematyka utworu?

Los ptaków w klatce lub – mówiąc ogólniej – wolność 
i życie w niewoli.

    Co sugeruje tytuł?

Tytuł  sugeruje  tematykę  i  bohaterów  bajki.  Tematem 

jest mieszkanie w klatce, a szerzej mówiąc – niewola. 
Bohaterami są tytułowe ptaszki w klatce.

Tytuł pozwala się także zorientować, że mamy do czy-

nienia z  typową  bajką  zwierzęcą  –  jej  bohaterami  są 
w tym wypadku ptaki, które – jak to w bajkach bywa – 
rozmawiają ze sobą…

    Na jakim pomyśle oparty jest utwór? 

Na podejmowaniu kwestii ogólnych, mających znacze-
nie dla ludzi – na przykładzie sytuacji ze świata zwierząt.

    Jaki to gatunek literacki? 

Jest  to  bajka  zwierzęca,  epigramatyczna  (zwięzła,  la-

pidarna). 

Kiedy powstał ten tekst?

W epoce oświecenia i – co ważne w przypadku tej 
bajki – w czasach rozbiorów.

Ignacy Krasicki

Ptaszki w klatce

„Czegoż płaczesz? – staremu mówił czyżyk młody –

Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody”.

„Tyś w niej zrodzon – rzekł stary – przeto ci wybaczę; 

Jam był wolny, dziś w klatce – i dlatego płaczę”.

12

    Jaki był odbiór wiersza w późniejszych 

epokach?

Ptaszki  w  klatce  to  jedna  z  najpopularniejszych  bajek 

Krasickiego. Była odczytywana w kontekście bieżących 
wydarzeń politycznych. 
Do dziś naszkicowany przez poetę biskupa obraz uwię-
zienia ptaszków w klatce pozostaje czytelną metaforą 
niewoli, a klatka – metaforą więzienia.

    Jaka jest konstrukcja utworu? 

Wiersz napisany jest trzynastozgłoskowcem. 
Występują w nim rymy dokładne, żeńskie, o układzie 

aabbcc (rymy parzyste).

Jakie środki artystyczne  

występują w utworze? 

kontrast 

– między młodością a starością czyżyka
– między nastrojem młodego a starego ptaka
– między dwoma różnymi historiami życia czyżyków: 

Tyś w niej zrodzon (…) – jam był wolny.

Jakie najważniejsze pojęcia odnoszą się  

do tego wiersza? 

– Bajka zwierzęca
– Morał
– Dydaktyzm.

    Przy jakich tematach wypracowań warto 

powołać się na ten wiersz? 

– Wolność
– Niewola
– Dom
– Dydaktyzm
– Smutek
– Względność szczęścia
– Aluzje do świata ludzkiego w bajkach
– Aluzje do sytuacji politycznej Polski.

Typowe  dla  tego  utworu  cechy  bajki  to  dydaktyczny 

charakter i obecność morału. Bohaterami są zwierzęta 
rozprawiające o prawach rządzących światem (tak na-
prawdę światem ludzkim), dlatego możemy nazwać tę 

bajkę zwierzęcą. Utwór jest krótki i respektuje zasadę: 
jak najwięcej treści w jak najkrótszej, efektownej (wier-

szowanej) formie.

Jakie konteksty warto znać, by 
zinterpretować ten wiersz?

Historycznoliteracki

  –  pozwalający  rozpoznać 

gatunek (tu: bajkę) i rządzące nią prawa (przenie-
sienie  sytuacji  ze  świata  ludzkiego  w  świat  zwie-
rzęcy).

Historyczny 

– utwór powstał w epoce rozbiorów. 

Autor bajki, patriota Ignacy Krasicki, postrzegał je 

jako narodową tragedię, zwłaszcza dla tych, któ-
rzy urodzili się w wolnej jeszcze Polsce.

Tło epoki 

– oświecenie to epoka dydaktyzmu.

    Jakie uczucia dominują w wierszu? Co można 

powiedzieć o jego nastroju? 

W wierszu wyraźnie dominuje tęsknota za wolnością. 
Nastrój utworu jest pesymistyczny. 

    Jakie jest przesłanie utworu?

Konkluzją  jest  morał:  Jam  był  wolny,  dziś  w  klatce  – 

i dlatego płaczę.

Nawet najlepsze warunki w niewoli nie dorównają ży-
ciu na wolności. Ci, którzy urodzili się wolni, nie potrafią 
być  szczęśliwi  pod  obcym  jarzmem.  Urodzeni  w  nie-
woli mniej ją odczuwają, nie cierpią z jej powodu, bo 
nie znają innego życia i smaku wolności.

    Jak można określić stan opisany w tekście? 

Niewola. 

    Co można powiedzieć o języku utworu? 

Występują w nim słowa, których używano w czasach 
Krasickiego, ale których nie używa się już współcześnie, 
np. zrodzon, przeto, jam – są to archaizmy.