48

Wiersze w pytaniach i odpowiedziach

49

Ignacy Krasicki, Ptaszki w klatce

Kto mówi w wierszu?

Podmiot liryczny (mówiący w wierszu) nie ujawnia się
bezpośrednio, ukrywa się poza dialogiem.

Do kogo mówi?

Nie ma tu konkretnego adresata.

Czym jest wiersz? Jaka jest tematyka utworu?

Los ptaków w klatce lub – mówiąc ogólniej – wolność
i życie w niewoli.

Co sugeruje tytuł?

Tytuł sugeruje tematykę i bohaterów bajki. Tematem

jest mieszkanie w klatce, a szerzej mówiąc – niewola.
Bohaterami są tytułowe ptaszki w klatce.

Tytuł pozwala się także zorientować, że mamy do czy-

nienia z typową bajką zwierzęcą – jej bohaterami są
w tym wypadku ptaki, które – jak to w bajkach bywa –
rozmawiają ze sobą…

Na jakim pomyśle oparty jest utwór?

Na podejmowaniu kwestii ogólnych, mających znacze-
nie dla ludzi – na przykładzie sytuacji ze świata zwierząt.

Jaki to gatunek literacki?

Jest to bajka zwierzęca, epigramatyczna (zwięzła, la-

pidarna).

Kiedy powstał ten tekst?

W epoce oświecenia i – co ważne w przypadku tej
bajki – w czasach rozbiorów.

Ignacy Krasicki

Ptaszki w klatce

„Czegoż płaczesz? – staremu mówił czyżyk młody –

Masz teraz lepsze w klatce niż w polu wygody”.

„Tyś w niej zrodzon – rzekł stary – przeto ci wybaczę;

Jam był wolny, dziś w klatce – i dlatego płaczę”.

12

Jaki był odbiór wiersza w późniejszych

epokach?

Ptaszki w klatce to jedna z najpopularniejszych bajek

Krasickiego. Była odczytywana w kontekście bieżących
wydarzeń politycznych.
Do dziś naszkicowany przez poetę biskupa obraz uwię-
zienia ptaszków w klatce pozostaje czytelną metaforą
niewoli, a klatka – metaforą więzienia.

Jaka jest konstrukcja utworu?

Wiersz napisany jest trzynastozgłoskowcem.
Występują w nim rymy dokładne, żeńskie, o układzie

aabbcc (rymy parzyste).

Jakie środki artystyczne

występują w utworze?

kontrast

– między młodością a starością czyżyka
– między nastrojem młodego a starego ptaka
– między dwoma różnymi historiami życia czyżyków:

Tyś w niej zrodzon (…) – jam był wolny.

Jakie najważniejsze pojęcia odnoszą się

do tego wiersza?

– Bajka zwierzęca
– Morał
– Dydaktyzm.

Przy jakich tematach wypracowań warto

powołać się na ten wiersz?

– Wolność
– Niewola
– Dom
– Dydaktyzm
– Smutek
– Względność szczęścia
– Aluzje do świata ludzkiego w bajkach
– Aluzje do sytuacji politycznej Polski.

Typowe dla tego utworu cechy bajki to dydaktyczny

charakter i obecność morału. Bohaterami są zwierzęta
rozprawiające o prawach rządzących światem (tak na-
prawdę światem ludzkim), dlatego możemy nazwać tę

bajkę zwierzęcą. Utwór jest krótki i respektuje zasadę:
jak najwięcej treści w jak najkrótszej, efektownej (wier-

szowanej) formie.

Jakie konteksty warto znać, by
zinterpretować ten wiersz?

Historycznoliteracki

– pozwalający rozpoznać

gatunek (tu: bajkę) i rządzące nią prawa (przenie-
sienie sytuacji ze świata ludzkiego w świat zwie-
rzęcy).

Historyczny

– utwór powstał w epoce rozbiorów.

Autor bajki, patriota Ignacy Krasicki, postrzegał je

jako narodową tragedię, zwłaszcza dla tych, któ-
rzy urodzili się w wolnej jeszcze Polsce.

Tło epoki

– oświecenie to epoka dydaktyzmu.

Jakie uczucia dominują w wierszu? Co można

powiedzieć o jego nastroju?

W wierszu wyraźnie dominuje tęsknota za wolnością.
Nastrój utworu jest pesymistyczny.

Jakie jest przesłanie utworu?

Konkluzją jest morał: Jam był wolny, dziś w klatce –

i dlatego płaczę.

Nawet najlepsze warunki w niewoli nie dorównają ży-
ciu na wolności. Ci, którzy urodzili się wolni, nie potrafią
być szczęśliwi pod obcym jarzmem. Urodzeni w nie-
woli mniej ją odczuwają, nie cierpią z jej powodu, bo
nie znają innego życia i smaku wolności.

Jak można określić stan opisany w tekście?

Niewola.

Co można powiedzieć o języku utworu?

Występują w nim słowa, których używano w czasach
Krasickiego, ale których nie używa się już współcześnie,
np. zrodzon, przeto, jam – są to archaizmy.