matura matematyka 2017 cke pdf

( matura_matematyka_2017_cke_pdf.pdf )

http://www.fileserv.wf/v/matura_matematyka_2017_cke_pdf#

Podobne: matura matematyka 2017 pdf, matura matematyka 2017 cke, matura matematyka 2016 pdf,

matura matematyka 2017 kiedy, matura matematyka 2014 cke, matura matematyka 2013 cke,

matura matematyka 2015 pdf, matura matematyka 2012 cke, matura matematyka 2017 operon,

Obreb kuli

4Ï€r2 rozpocznij nauke

Objetosc kuli

4/3Ï€r2

Obreb poczne stozka

Ï€rl

Obreb podstawy stozka

Ï€r2

Obreb stozka

Pp+Pb

V stozka

1/3Ï€r2*H

Obreb walca

2Pp+Pb

Pole podstawy walca

2* πr2

Obreb boczne walca

2Ï€r*h

V walca

Pp*H

Pole trapezu

[(a+b)*h]/2

Pole deltoidu

e*f/2

Dlugusc luku

l=(alfa/360)*2Ï€r

Pole wycinka kola

l=(alfa/360)*Ï€r2

Pole Graniastoslupa

Pb+2Pp

V graniastoslupa

V=Pp*H

V prostopadloscianu

abc

v szescianu

a3

Objetosc ostroslupa

1/3*pp*h

Obreb ostroslupa

pb+pp

Pole diamentu

e*f/2

Ob rombu

4a ah

P rownolegloboku

a*h

Ob trojkata rownoramiennego

2b+a

Pole trojkata

1/2*a*h

Przekatna szescianu

d=a^3

Objetosc szescianu

a3

pole powierzchni szescianu

6*a2

przekatna w kwadracie

a^2

Wysokosc trojkata rownobocznego

a^3/2

pole troj row

a2^3/4

a*o

0

Obwod kola

l=2Ï€2

Pole kola

Ï€r2

promien okregu wpisanego w trojkat rownoboczny

r=h/3

promien okrehu opisanego pod troj row

R=2h/3

promien okregu opisanego na kwadracie

R=(a^2)/2

promien okregu wpisanego w szesciokat foremny

r=(a^3)/2

Funkcja

Jezeli kazdemu

Zapewnienie talea

Jezeli ramiona

Pitagoras

Jezeli trojkat jest

wielokat foremny

PRZESZLOSC MATEMATYKI a mianowicie WIEK 19

Charakterystyka epoki:

•Rewolucja francuska i czas napoleonski stworzyly korzystne normy dla rewolucji przemyslowej w Europie, co wzmoglo uprawianie nauk fizycznych,

natomiast tym samym niemal idealne normy dla rozwoju matematyki.

W zalacznikach jakkolwiek troche roztrzepanie mozna znalesc logiczna komplet umozliwiajaca przygotowanie do fragmentu zarowno pisemnej jak i

opowiadanej, matury wraz z jezyka polskiego. zycze przyjemnego czytania!!Wyklady w zalacznikachOBREB PROSTOKATA

P = oraz * b

POLE KWADRATU

P = a*a

OBREB ROWNOLEGLOBOKU

P = oraz * h

POLE ROMBU

Potega o wykladniku calkowitym ujemnym

a-n = 1an na rzecz a ∈ R\ 0 ∧ n ∈ N

Potega o wykladniku oplacalnym

1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie trzech rownorzednych przyczyny, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej wypada

bedzie zadecydowac pomiedzy takimi racjami i kazda postanowienie doprowadzi do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, z ktorych obie sa tak samo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna prawu boskiemu,

czuje sie zobowiazana do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko cialko zmarlego bedzie pohanbione, ale

wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, albowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

za zdrajce.

Wskazujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, prawidlowo ze wlasnym sumieniem,

upowaznienie boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – pojecie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. To funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy zdarzenia

w scenie posiadal doznac wlasciwego oczyszczenia – poprzez przezycie litosci (gdy patrzy w cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi podobienstwo

pomiedzy cierpiacym oraz soba). Katharsis byla najprawdopodobniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie na niego od nich. Losy bohatera tragicznego stymuluja odbiorce do niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja mu sie od nich oswobodzic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis polega na tym, iz widz przezywa „litosc i trwoge―, patrzac na akcje

tragedii. Polska (jezeli przebywamy widzami) litosc wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – zmartwienie czlowieka, ktory jest

do nas podobny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii myslac o tychze celach.

Fatum – odmiennie los badz przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg zdarzen w zyciu,

jakich nie da sie uniknac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane

poprzez wyrocznie powinien spotkac czlowieka i nie wystepuje od tego wypromieniowywania. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem

istnieja dzieje rodu Labdakidow – od Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala wplywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie srodku z win i jej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi oraz wlasnym

wplywem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci zrealizowania pomyslnego wyboru. Dzialania tej prowadza do katastrofy. Staje sie on rownolegle

ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra i wierna prawom

boskim. Zdecydowanie obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow w celu zdrajcow ojczyzny. Nad jak Labdakidow i

Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie zaakceptowac widziala moznosci

rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw i dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to w ludziach i zeslali dywanom w beczce Pandory

zmartwienie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom w zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go w dwie frakcji: osobno zlozyl

mieso i owinal halasuje w cere, oddzielnie natomiast kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora odsetek ludzie moga miec skladac bogom.

Zeus wybieral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najkorzystniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc jednostki skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal mu watrobe, ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie

symbolem czlowieka cierpiacego z milosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu a

mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie milosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Potrzebuje on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo za miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie do Boga, argumentuje, ze dzierzy taka energie jak Bog,

jego piesn jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to wielka, piesn tworzenie, taka piesn jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog dal mu

moc wladania ludzmi, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu jej nie da, to mezczyzna odwroci od Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna jest najwazniejsza, pragnie sie w celu niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

glownego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl mezczyzna jednak dojsc do ciebie cieni, albowiem zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedlug jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu zatem wrocic w ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o

przedtem. Zyl czasochlonnie, az finalnie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf posiadal wniesc wysoki

kamien w gore. Syzyf wzial sie do robocie, ale jak juz byl u szczytu nagle kamyczek wyslizgnal mu sie i spadl. Faktycznie bylo za drugim, 3, dziesiatym

wraz. Syzyf nieprzerwanie wznosi kamyczek, ale zawsze tuz przy wierzcholku on mu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, operowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji w ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Proces ten nie zaakceptowac byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil za ojczyzna a mianowicie Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby mu

pozwolil powrocic do Cypru. On lecz na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by dzieki temu

mogl wraz z synem powrocic do Cypru. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie za wysoko, albowiem wosk moze sie stopic i aby nie schodzil zbyt

nisko wody, albowiem piora potrafia nasiaknac wilgocia. Ikar lecz nie posluchal ojca. Zachwycony wynalazkiem wzbijal sie powyzej i powyzej i powyzej i

powyzej i powyzej i powyzej... az finalnie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka tragicznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara z Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

zauroczony jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow. Takze jego

znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre,

jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm mitow greckich. Odwolaj sie do wybranych wzorcow.

Antyk w poblizu Biblii, to podstawowe zrodlo, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka globu

zachodniego). Sposoby nawiazan do kultury antycznej sa rozne, od odwolan do mitow, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie konkretne i

kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza w celu wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo mitow i motywow.

Jezeli idzie o postawy ludzkie badz wzorce dla osob fizycznych to kultura grecka jest bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety do jednego wymiaru - istnieja archetypami uczuc i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja po nowej mysli w jakims

wymiarze jaki to wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, ktora przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy niejasne zostaje

przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla dawnych pelnily opcje poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je w teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna przesadza zrodlo nawiazan; bez jej znajomosci nie mozna w pelni

odgadnac literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta z Abdery, Epikura,

Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota jest dobrem najwazniejszym. Slowacki wspomina

Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia czlowieka do nowych wypatrzyc. Dedal

to symbol ojcostwa, racjonalnego rozumowania, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze swiat zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny paliwa, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z

Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali poczatek tytanom. Wlasnoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek

wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego i wytrwalego w pracy, milosc

macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze wzorce ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci. Same w sobie sa

niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych stworcow i epok.

Z mitow wywodza sie stale obrazy i powody literackie. Wielokrotny obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych z

kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serce strzala.

trzy. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny bohatera starozytnego polegal na postawieniu go wobec dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi musial on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz uznaje

go za zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) oraz prawami dotyczacymi zyjacych. Pod taki

rotacja sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, oraz jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Wbrew grozacej jej

surowej kary, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera zatem prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. jesliby pozostawila zwloki

brata w pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru. Musi zadecydowac, czy wymierzyc

surowa kare, czy tez zrezygnowac z pani a na korzysc szczescia swojego syna. Podczas gdy waha sie przed podjeciem ostatecznej wyborow, Antygona

popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie zaakceptowac zyje. Tego ciosu nie zaakceptowac

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, caly

czas stawiany w przypadku wyboru, powinien rozwazyc, badz powinien wybrac dobro swojego ludu, badz dobro swojej rodziny. Jego nieustepliwosc

wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac powinien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja jej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja w smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku z nich.

W celu przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly wielu nasladowcow wsrod poetow doby aleksandryjskiej i

rzymskiej, jak rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Zdecydowanie tworca zwiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

To wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, jak kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Poeta nawoluje do trwania w polu wojny i do gotowosci oddania zycia za swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa, stosuje tak

zwanym. anty wzorzec – ukazuje, co czeka tchorza, czlowieka, ktory nie zaakceptowac chce oddac zycia za ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc na niego wita wsrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy dzielo, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej ceny poezji. Poeta poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec przyszlych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie zaakceptowac obcuje wraz z

sztuka, oraz przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

zadnego serca nie zaakceptowac wzruszysz, nikt nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze tymze nie idzie o walke na zejscie i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka w piesci, ktora podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem milosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

, ktorzy przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co przywiedzie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze fuks jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest kaprysny, a przeksztalca sie

naprawde szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam chociazby zorientowac, gdy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los odmieni sie, nim

Lotna mucha w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ta jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Regula ta polega na przekonaniu, ze w zyciu nalezy powazac

rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Istnien nalezy wedlug natura, brac od globu tyle, ile potrzeba, nie zaakceptowac za sporo,

ale i nie zaakceptowac za malo. Taka postawa zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda dotyka problem dziel sztuki i jej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w powyzszym utworze zdanie, ze pisanie wierszy daje

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za zycia poeta, jest jego dzielo. Poeta daje tym samym termin swojej pewnosci, ze dzierzy juz

zapewnione wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc trwac bedzie po wierszach, po pamieci tychze, ktorzy te wiersze beda kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki do czasow powstania powiesci. To rozbudowany dzielo wierszowany, ktory ukazuje przebieg zdarzen legendarnych

badz historycznych chojrakow na tle zdarzen przelomowych w celu danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest walka trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Podlozem eposu istnieja mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie do muzy, bostwa z prosba o pomoc w sporzadzaniu

dziela. Przy „Iliadzie― autor zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula zachodzi:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po trzech stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich uczuc – argumentem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac otwarcie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz obrazy przedstawione w plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. To 10 scen – ujec z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, trzech miast i zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, itp.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego drugi czlon jest rozbudowany naprawde, ze przesadza odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) do walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia w mniejszym stopniu istotnego, pobocznego, nie

scalonego z naczelna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz spondejow.

7. Wyjasnij, na czym polega piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod krajow

zachodniej Swiata - dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia zwyczajnego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jako cos znakomitego, a ow

kredyty prowadza naszej firmy do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten jest dozwolone uznac za prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie agregat Edypa, po odniesieniu do dorastajacych osob. Ogolnie

rzecz biorac wazne jest, ze kazdy ma po sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z dotychczasowym ukladem wartosci,

przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, prywatny system ceny, stajemy sie innymi ludzmi. Ta

przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie zaakceptowac rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje

pociechy. Bogini nie zaakceptowac zniosla takowej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale przychowek krolowej kilkoma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili ja po

kamien. Lecz i wtedy smutek srodku przebywajacej po glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia istote macierzynstwa

i wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

wedlug Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie zdolala go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowe plony i glod rozpoczal zagladac do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych do niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil finalnie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po czesci

zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na cztery miesiace po roku, wtedy to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W taki wlasnie strategia

starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, to znaczy. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie stosowane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w dzisiejszego swiata

7(1). Piekno i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one tresc religijny i duchowy. Dzisiaj posiadaja przymioty kulturowe. Nie znaczy to lecz, ze legendy

odeszly gdzies w niepamiec.

Ich piekno i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one w celu nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Swiete.

Przywiazywano do nich ogromna role. Ujawnia to argument, ze kultura i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla w wazach, tworczosc poetycka,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Dzieki

mitom poznajemy jakie miec poglady w dane sprawy, o czym marzyli dawni jednostki, np.:

o powstaniu osob opowiada nam mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza szkopul winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Argument w tym, iz starozytni miec podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my dzisiaj.

Wrocmy lecz do okresow obecnych. Jak wspomnialem w pierwszej kolejnosci "piekno

i uniwersalizm mitow greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni wiekow

mity dawny i istnieja obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja w celu poetow, stworcow i immych. W literaturze poeci siegali do mitow

czerpiac z tego mieszkania watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie przykladem jest wizerunek slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni a mianowicie powiedzenia takie jak:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele odmiennych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone od razu wzory czlowieczych postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

badz marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w mysli zbiorowej kazdej spolecznosci.

Podstawa i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal swiat

i czlek, jaka jest jego natura i zastosowanie. Dawni jednostki odpowiadali w te testowania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego bohatera tragicznego tekstow antycznej.

Pojmowanie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec koniecznosci

wyboru ceny przeciwstawnych jednakze jednakowo istotnych. Dzialania bohatera sa odgornie skazane w niepowodzenie oraz sam akt wyboru,

niezaleznie od tego, ktore z wartosci bedzie wybrana powinien doprowadzic do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim oraz boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja spotkac za

strony www wladcy. Prawo ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybor

jednego wytwarza kolizje pozostalego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa absolutnie rozne.

Antygona jest intensywna i honorowa w przeciwienstwie do swojej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Potrzebuje uczcic zejscie brata, chowajac

go. Jednakze aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena jest inna. Obawia sie o swoje zywot i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu

krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu w stosunku do niego. Wydaje sie oportunistka. Przyjmuje postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze powyzej

losem wlasnym i swoich bliskich. Godzi sie w smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie w

takim przypadku slaba i przecietna osoba.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale rownolegle zlamal upowaznienie boskie. Zatem zgineli tej bliscy. O ile

uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet oraz to zdolalo doprowadzic do anarchii i zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze umie byc porzadny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem moze byc

zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) i zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj autorytet. Bezwzgledny w celu

wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji z synem Hajmon

pokazuje mu jego braki i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl prawdziwy wizerunek

sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla swoich korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore istnieja wazniejsze od

niego. Odwoluje sie do jego czlowieczych uczuc. Potrzebuje by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol. Wycofanie sie z

decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, oraz nie potworem. Mimo, iz Hajmon poteznieje w obronie demokracji po panstwie, tej

ojciec na niego nie slucha. Kreon mniema sie za nieomylnego. Nie zwaza w wskazowki syna, ktory jest mlodszy od niego. Przy przyplywie gniewu

Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie w tej okolicy poprzez upadek wielkiej ceny. Ktora z postaci jest wartoscia

po „Antygonie―, kogo racje wypada aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze nie mozna go uniknac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Faktycznie uwaza Kreon - reprezentant wladzy panstwowej. Jest

mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma

ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa okresla dla Antygony smierc. Kobieta jednak

mniema, ze nie moze postapic odmiennie. Role jaka narzucilo jej zycie odpowiada bez buntu. Ma do wyboru dwie mozliwosci i kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie lecz pelne wyrzutow sumienia. Intencjonalnosc, ze

zdolala by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest w celu niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja jest po jej stronie,

powinien jednak dzialac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma watpliwosci, w odroznieniu od siostry Polinejkesa, ktora

niezmiennie i uporczywie zmierza do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec brata. Kazde z nich jest

przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. A, takze to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem i personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dzierzy Kreon. Waha sie badz cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest buntowniczy i walczy z wdrozeniem. Walka z

czyms czego zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha reprezentatywna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny skraj. Nic nie zaakceptowac moglo zachowac

Antygony przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Obie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje przed nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine i oskarza sie sam.

W mojej opinii w tym przypadku posiadamy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze jest dozwolone odnalezc prawdziwosci uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt po imie ceny moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka miary

opowiadajaca sie po 1 ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, mysli i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do terazniejszego odbiorcy. Koncepcja

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, juz sam na siebie sprowadzil

tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec strata Kreona.

dziesiec. Wymien typy literackie zwyczajne dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy nieomal wszystkie typy literackie, swietne z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie i wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne zwazywszy na nie same, lecz jako przyklady uniwersalnych

prawidel i zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych zawartosci.

Wlasciwa odczytanie przypowiesci domaga sie odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dzierzy dwa plany, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie skierowana jest do Boga. W

celu niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy w blagalne, pochwalne, dziekczynne,

madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Jest w stanie to istniec takze patetyczny utwor poetycki, o zawartosci

patriotycznej badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana do osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra role szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze w trudy przejazdzki, list stawal sie odmiana przekazu Wyrazenia Bozego. Za jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszelkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i konca swiata.

STROFOWANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana w czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

korzysci. Tren jest gatunkiem nalezacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany i bardzo rozbudowany. Przedstawia mezczyzna

losy chojrakow na tle zdarzen waznych w celu danej spolecznosci. Na zamiar pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny w celu eposu jest jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, dziewictwo,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne egzystuja najczesciej tematyke

piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora wlaczac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule badz zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej i refleksyjnym, smutnym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z zycia panstwa, strukturze lub instytucji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna i tym, iz

ogranicza sie do odnotowania wydarzen, bez podania ich zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki dzielo epicki. Zazwyczaj opowiadanie powstrzymuje sie do jednego watku fabularnego. Specyficzne dla przekazywania jest wystepowanie luznej

akcji (w jakiej czesto wychodza epizody) i brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

11. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym przykladem. Ocen uniwersalna wymowe poznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich partycypanci, ubrani po kozle skory, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie w dialogu prowadzonym

przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego - Ajschylos, trzeciego a

mianowicie Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie do trzech internautow. Aktorami potrafili byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec podobnie i funkcje

kobiece. Przy tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - opuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci rodzaju ze stylem, jezykiem bohatera

•ZASADA 3 JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze naraz przebywac w scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie u odbiorcy uczuc, litosci, wspolczucia) Katharsis wedle Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo do

uszlachetnienia uczuc, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dzierzy odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dzierzy podzialu w akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia bohatera, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdziwosci uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega w zderzeniu sie przeciwstawnych,

rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie bohatera prowadzi na niego do kleski, czyli kleski. Dla

Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne istnieja

przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to zatem konflikt ceny i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych racji. Mozg zostaje

przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki. Z owego

wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, spor tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie do kleski chojrakow. Antygona, za

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej ukochanego, a swojego syna

a mianowicie Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly do konca zycia. Tragizm jest wywolany

nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od sily charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja w siebie zejscie lub kleske. Nalezy

dopisac, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest wedlug stronie

Antygony, bo po jego odbiorze urasta jej osoba do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w stylu odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi i

przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, namietnosc do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie

powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Cechy gatunkowe przypowiesci

1. dzielo narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza jest obrazem zycia codziennego, pozostala zas, jest

nieuchwytna zmyslowo ale zlokalizowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa od razu to przyklady, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdziwosci, pouczenia

3. jest to omawianie alegoryczno-moralistyczne

trzy. nie wazne istnieja osoby i wydarzenia zwazywszy na swoja jednostkowosc, ale wazny jest moralizujacy jego istote

5. moga miec zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. posiadaja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Konkretne upadlo w droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz boze,

oraz gleba wszelcy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna halasuje albo przyswajac, albo zrezygnowac, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

To opowiesc o ojcu i jego trzech synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja odsetek majatku i wyruszyl po swiat. Dobrobyt

roztrwonil lecz szybko w zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Podczas gdy skruszony syn wrocil do ojca tenze sie

bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze cieszy sie z powrotu syna, ktory byl jakim sposobem umarly, oraz teraz

ponownie ozyl. Ojcem jest Bog, ktory cieszy sie z wszystkich nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich defektow i ich naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie w celu rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za przebywanie w

gospodzie. Wczesniej wsparcia odmowili mu duchowni, jakich zadaniem jest niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze jednostki powinni okazywac innym

ludziom milosc i milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to dzielo narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wypadki nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same, ale

jako wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne zawartosci. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo

na rozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo w droge i wydziobalo halasuje ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo w kamiennym podlozu, ani pomiedzy

cierniami. Wowczas gdy ziarno trafilo w zyzna glebe, wydalo zbior bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej tresc,

ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc zawiera nakaz, zeby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje pozytek z nauki. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda

posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, choc zgrzeszyl mezczyzna wczesniej i

odszedl od wiary, ale powrocil. Mysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do rodziny traktuje naprawde,

jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ta posiada okreslone cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec oraz Jego synowie to typy ludzkie,

przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy aspekt tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem do ciaglego powracania, dostrzegania

swoich bledow i checi ich naprawy. Przebaczajacy ojciec przesadza alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej milosci blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka w celu czlowieka. Poprzez

dzis dzionek samarytanin okresla czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdziwosci ponadczasowe, uniwersalne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego ogromnym cierpieniem autor probuje wytlumaczyc tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, majatku, a wreszcie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie

jest kara za grzechy. Hiob juz sam walczy o swoja urzad odpierajac ich racje. Wypatruje wyjasnienia tajemnicy swego nieszczescia. Hiob przesadza

symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dzierzy walor wychowawczy;

- czlek powinien czcic tajemnicze plany Opatrznosci, oraz nie halasuje badac;

a mianowicie Bog ostatecznie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe, odwolujac sie do wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie do uksztaltowania

literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialko

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), oraz jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw. Franciszka.

To dodatkowo wzor parenetyczny - wzor wiary radosnej, pelnej milosci do bliznich, do fauny i flory, do globu. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to

swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga i religii chrzescijanskiej oraz prawdomownosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami swietnych wladcow byli: Karol Wysoki z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla jego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Wysoki jest zatem symbolem perfekcyjnego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa jest meznym i odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Posiada na ziemi role namiestnika tworcy. Kieruje

sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim przykladem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage i

mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego prawdomownosc i troske o poddanych. Scena zgonu krola pozostala przedstawiona z wielkim patosem. W

spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego bohatera, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec kumpli i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie i swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwiekszym stopniu wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca poszczegolnego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: namietnosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem tej zycia

jest walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie wymogi tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci bohatera, w

ktorej za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, zuch na jej miejsce wybiera wzgorze,

aby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego formy: miecz i rog. Przy swej ostatecznej spowiedzi wspomina wartosci nadajace sens tej zyciu.

Przy scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego za wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO TYPU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci jednostki chcac pozostawac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest niestalym, krotkim etapem zycia ducha

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do okreslonych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w wielorakie tematy. Lecz na zamiar pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu,

ktory oznacza umieszczenie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do tematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Prad swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej zjawiskowy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje dobre zasady prezentowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna zawolanie

pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie autor opowiada w ten sposob co powstaje na polu i wkrotce zostanie zebrane i wyszuka sie w biesiadnym stoliku.

Udziela rad kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi podobnie Boga o odpuszczenie grzechow i

zaslanie radosci w wszystkich osob. Nazywany jest takze naczelnym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow i pouczen, jak ma obowiazek

zachowac sie przy stoliku rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w stosunku do kobiety, ktory to znamionowal

epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizerunek szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej materia i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz pojawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy jednostki podlegaja zgonu. Smierc podlega Bogu. To takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszelakie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

ale zostal w tym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza posiadala jeden zamysl parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

szykowne i uznawane w konkretnej epoce. Schematy osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, korzystne, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza badz ascety.

17. Zaprezentuj w wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z wzorcow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich i biesiadnych w Zachodzie, ktore to obyczaje i wyzsza kulture chcial

rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie wsparcia Bozej a mianowicie apostrofa. W nastepnej kolejnosci autor opowiada o tym , ktorzy rosnie w polu i

niedlugo bedzie zebrane i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do przyswajania sobie

porzadnych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie zabawy na kazdego ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem

polskim, albowiem zawiera zbior nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien oszczedzic sie obok stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w powyzszym

utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Zejscie ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza jednostki interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli roznorodnych stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie do tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

To pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, rownolegle pokazuje

zwiazki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to dzielo ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie i unikaja robocie. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, jak odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie po kosciele

ale zostal w tym miejscu zabity. Zauwazamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta oraz mieszczanstwem, ktore chcialo byc wyposazonym przywileje.

Wywoluje sie wsrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana do dzis poranka, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie jej powstania:

• piesn zaistniala w X w., oraz jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez mniema sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala w przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest bezimienny.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W Polsce sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o czym swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Panstwa Polskiego z 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst do rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wymogi;

„Bogurodzica― dzierzy charakter piesni religijnej. To hymn do Chrystusa zwrocony do Matki Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o wstawiennictwo;

wyrazajacy zarliwa prosbe o to, zeby Syn Bozy raczyl darowac pobozny zywot na ziemi, oraz po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to liryka:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego

rozmiaru sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc do wyrownywania stanu sylabicznego, , ktorzy z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace

czasem po pare wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika dlatego, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) lub opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A darowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny przebywanie, ï‚-

Poprzez zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Relacja z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral znaczacy wplyw w jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

To tzw. MONODIA, charakterystyczna w celu sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na rejonie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt Gallen po

Szwajcarii. Przy XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna

(7-13).

„Bogurodzica― byla utworem przewazajacym, byl to pierwszy dzielo literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy

role konfiguracji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i ich czastki, matematyczna precyzja po

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore jej cechy. Mozna powiedziec, iz na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od

strony www formalnej oczekiwac bedziemy do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range tej piesni, dzialajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdej

osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. To piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na okreslonych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

W celu najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi z 1407r., lecz juz wtedy byla to piesn starodawna. Popularnosc i

wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza jej zwrotka skierowana jest do Matki Boskiej, druga do Chrystusa. Ow

firma ciagiem prosb modlitewnych: do Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa oraz Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt

w zyciu ziemskim i wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna numer 4, do ktorej niejednokrotnie nawiazywali jednostki sredniowiecza, ktora

wspoltworza po Bogurodzicy swiete osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci

gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. po funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico),

sedziwe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, gdzie nie przybyl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast

zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast w celu, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koniec

wersow (nosimy-prosimy), a takze w srodku wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy i paralelny, czyli

rownolegly, obustronny rozklad zawartosci.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym argumentem na to,

ze w Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Lament

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy. Tekst Lamentu z

konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. To opis zycia swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub nieskazitelnosci i ucieka w tulacza wedrowke, oraz bogactwo poswieca ubogim. Umiera pod schodami

na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wymogi gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji duchowej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy taki jak: Ojcze nasz badz Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw.

Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zlaczona tematycznie z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,,

uzupelnienia― Biblii. Poteznieje w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), bogactwo zdarzen, rzeczywistosc

spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior przesadza psalterz., dawny bardzo popularne w

sredniowieczu, opiewaja skale i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos matki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Zas. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. kraj szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Eden, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest za pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna; jest

glosem Bolejacej Matki. To pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym bardziej

boli tej zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez Zydow,

wedlug przybicie do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim, stara sie czuc tak samo jak On, myslec podobnie. Jednakze przede wszystkim slyszymy tu

lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora zwraca sie do odmiennych matek, ludziom opowiada swoj bol.

Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a w zwiazku z tym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- matka jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po metropolii, postrzegana

poprzez ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca trzech barw: czarnej i srebrzystej.

Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie w czarno, moze dlatego, iz jej skora juz zszarzala, stracila zdrow kolor, srebrny - gdyz jej klaki

sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal powieszonych utracila jedno z

podstawowych zajec do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich pociechy, ale dodatkowo z powodu calkowitego

wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie lecz w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka z wiersza Rozewicza Jest

bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac odczuwa potrzeby

niesienia jej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych pociechy lecz dodatkowo przyjmuje w swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodych ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja do szalenstwa. Z kolei Matka

Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z prawami naturalnymi, ale nie

oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do szalenstwa lecz jest przepelniona nadzieja, ze ta jedna zejscie, smierc jej dziecka zapobiegnie

smierci odmiennych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna matka nie pozostanie musiala naprawde cierpiec jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― kluczowe o tym, iz uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana pozostala za arcydzielo naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane do Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy przyznac tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka pozostala, ktora mielibysmy okazje

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Skret ten odgrywa wielorakie opcje. Przede wszystkim jest refrenem, wobec

tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala rozmyslnie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tychze samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― posiadamy do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie drobinek wiersza (dwie strofy, pozostala dwukrotnie potezniejsza od krytycznej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• 2 pierwsze rozbudowane wersy moga miec charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie 2 zdania rozkaznikowe, tworzace otwarcie zamierzony

kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w odrebnej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji

elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania przyznaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych w -a;

• wersy rymuja sie w srodku siebie, jak i rowniez na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu po wersach w rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych i pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to nurt ma wlasciwosci krasomowcze, czego dowodza czeste, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe przesadza cala pierwsza zwrotka, ktora obejmuje szereg wolaczy i dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. po tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy z minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl z codziennego zastosowania. Tych nieuzywanych dzis slow jest po

„Bogurodzicy― co niemiara np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z punktu widzenia wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca po tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory po centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl swiat, uosabial dobro, piekno i prawde. Osoby uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce 2 pojecia istnieja centralne: Bog i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jednak to czlek zostal utworzony na

wizerunek i zwiazek Boga i dzieki temu zdolny jest odszukac w sobie doskonalosc i jednosc z Nim. Akcentuje ona zasadnicze wartosci czlowieka, jego

urzad zdolnosc do samopoznania, do dokonywania niezaplanowanego wyboru, do zdobywania madrosci, do milosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym refleks wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo do Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

We wspolczesnym swiecie slowa Bog i czlek znacza coraz mniej. Ogol gonia za dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami. Zatracamy nasze

ludzkie podejscie. Patrzac w filozofow z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc prawidlowego postepowania. Powinnismy przystanac na chwile i

zastanowic sie o wlasnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz mniej istniejacy w dzisiejszym swieci. Glownymi

zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca namietnosc, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec dla nas fundamentalne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy caly czas aktualne takie jak: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i globu. „Wielki

testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie powody tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy powazac to, , ktorzy najwazniejsze, czyli nasze zywot. Zapominamy

jakze jest to siano ulotne i kruche.

Afekt jako uczucie najwazniejsze zajmowalo tez fundamentalne miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest istniejacy w kazdej epoce. Afekt to uczucie dominujace w zyciu, Czlowiek bez milosci jest nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala wzorce parenetyczne. Jest w stanie dzisiaj nie wystepuje juz rycerzy ani kroli, jednak

nasza firma mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga i tym jaka wage dzierzy dla jego honor, ktory we

wspolczesnym swieci stracil w swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, oraz

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg

zdarzen wybitnych chojrakow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola

Ogromnego do Portugalii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―.

Wiersz odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych w celu tworczosci duchowej czego przykladem sa hymny oraz liryka maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska tworczosc poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie

obrazowaniem zywotow swietych, opartych w legendach i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy

istote dydaktyczny. Robienie sie nowych panstw i dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem historiografii sa

kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow po kosciolach badz w

specjalnie wyznaczonych do tego miejscach na zewnatrz kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna jest misterium, ,

ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i Nowatorskiego

Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow

ludzkosci, upadek czlowieka, odkupienie i sad koncowy. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po

Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to

dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie okresla cud. Przedstawialy cudowne wypadki z zycia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w przyszlosci

sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez grzechy i upadki

przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na prawidlowa droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl

zwykly czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna walke miedzy silami dobra i

zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja halasuje, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej do glosu na przyklad tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, czlowieka. W

sredniowieczu w glowny punkt swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem mocnej wiary osob, ktorzy postrzegali

Stworce po kategoriach absolutu. Dlatego w istocie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal ich glosy i raczyl darowac spokojne, pobozne zycie i miejsce po

raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje doniesienia o przemijaniu, o ceny dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci i zbawieniu.

Przy sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest pokoj. Zycie przesadza jednak walke z "hetmanem

ciemnosci" a mianowicie szatanem i duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania tej walki. Przy utworze pojawia sie dualizm: czlowiek-swiat,

dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej milosci rzeczy globu tego" prezentuje

dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie zaakceptowac sa ow kredyty w stanie darowac czlowiekowi prawdziwego

szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I nie zaakceptowac milowac trudno, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna po Bogu.

Korzyscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral koncepcje walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe ceny, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo dzierzy radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania do pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi oraz odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego zycia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jakim sposobem wiemy sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas jej

powstania do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu zlaczone

sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. juz sam wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest bezposrednio do Matki Boskiej z

prosba o wstawiennictwo u Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera blagania o "zbozny

pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych owczesnej polszczyzny. Nieopodal slowa

"Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz

(ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci, raczy. Roznice po glosowni ukazuja

wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej zrownowazony byl mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica,

Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wew., budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor probowal sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny zwrotow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica dzierzy charakter piesni religijnej, predko wyszla pomijajac mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak twierdza

owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Rownolegle stanowila ciagle

nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kontrole papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - od razu polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie przyznac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia po

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz do kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i ich odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. Zdecydowanie czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

w ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe cialko i ducha. Nagroda za jego nieszczescia stalo sie natychmiastowe wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich stanowisku do wiary. Bunt autora

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie w slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore

nawolywaly do milosci do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie do Boga

•umartwia swoja dusze i cialko

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Nalezy do grupy poematow epickich noszacych francuskie miano „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl rycerzy okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w sobie szlachetnosc i

odwage, az do szalenstwa. Stale postepuje po zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie oddany „slodkiej Francji― i oddany damie swojego

serca. Zdecydowanie rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel,

wierny do konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal rycerzy, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedlug

Boleslaw narodzil sie po sposob cudowny, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od dziecka. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania trudnych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka zostal przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze kazdy rycerz ma obowiazek miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych uczuc i mysli

poetow, istnieja one poniekad wyrazem tesknoty do milosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc zawsze byl wyidealizowany a wykaz uczuc rycerza -

calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie zyczac sobie zostac ascetami czesto oddawali swoj mienie kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, tresciwym etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze wraz z zbawieniem

26. Na okreslonych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do rozumowania o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala

do tzw. rzeczy ostatecznych w poblizu sadu podstawowego, piekla i nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza posiadala byc przykra, druga stanowila zwykla nieodzownosc, ktorej lekac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte formowanie sie w spotkanie

wraz z smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi i swiatem. Przyklady motywow zgonu w

literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy rozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, bezbarwna, zolte slepia i cialko, bez konca nosa i warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa po reku itp. Mowi jej osoba, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych po dostatku i

rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, chlorkow. Wynika dlatego, ze dywanom czlowiek minie przez zywot skromniej, tymze jego

randka ze Smiercia bedzie w mniejszym stopniu przykre.

27. Porownaj kroje Matki Boskiej w trzech arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― matka Jezusa poteznieje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem oraz ludzmi

Pierwsza zwrotka jest apostrofa do Matki Boskiej i zawiera w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W odrebnej zwrotce wyznawcy zanosza do niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Znajdujemy w pani a prosby publiczne: o wysluchanie

modlitwy, o natchnienie mysli.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca w

tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie nam jako postac cierpiaca, zalaca sie powyzej soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, pragnie z przedtem

dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Dokad jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi do obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Posiadamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile slabosci i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest glownym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, albowiem

jest mezczyzna jej wylacznym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez

zydow wedlug przybyciu do krzyza. Nieustannie wspolcierpi z nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Chce myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie sekundy zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne naszego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza ped. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. To krotki dzielo poetycki bedacy odmiana epigramatu,

najczesciej zabawny i w blahy idea, dotyczy pewnego zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta stanowiaca

wyostrzenie mysli lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa posiadala charakter glownie

sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

To utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Tego typu tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, nieskomplikowana skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos detalu lub zasady

budowy). Charakter piesni wynika z jej zwiazkow z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski. Obok

zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne jej odmiany, zlaczone z rama sytuacyjna

(powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. To utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie jej zalet i uczynkow. Klasa ten uksztaltowano w antyku, a do poezji krajowej wprowadzil na niego

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa obszernych rozmiarow podejmujaca podstawowe zmartwienia danej sfery wiedzy. Poteznieje czesto po tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o zawartosci religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace opcje uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Cypru (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Klasa ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal w takim przypadku wierszowany dzielo o postaci monologu wlozonego w usta istot literackiej na ogol pasterza, z przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Nieopodal sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w strategia realistyczny badz

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci do miasta,

charakterystyce to w celu kultury dworskiej z odpowiednim jej pragnieniem zwrotu do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc konfiguracji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie ilosci postaci, przedlozenie tylko poszczegolnego watku, skupienie sie w jednym tylko i wylacznie problemie, pewien punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem

codziennym i ludzmi, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co otwarcie odroznialo tenze gatunek od epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch okreslonych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowe pojecie patriotyzmu. Jest

to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) i

nawolywanie do walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest lecz glosow wymownych, ze o ojczyzne wypada sie

troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J.

Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie

patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie do poprawy, funkcjonuje we kazdego nastepnych epokach literackich i jest

zlaczone z zadaniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow

greckich―. Jest to czlek, ktory lojalnosc, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia powyzej wlasnpe, prywatne sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je

odwaznie i sugeruje sposoby naprawy, nie liczac sie z przykrymi w celu niego konsekwencjami. Odrzuca chociazby przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie

stara sie im przypodobac, odwaznie ujawnia prawde chociazby ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest w celu niego naczelna wartoscia.

Poswieca dla pani a wszystko, chociazby osobiste ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje mu przekonanie o slusznosci takiego rodzaju postepowania i mysl,

iz zasluguje sobie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

do refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy i

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa. Rej

godzi w ciemnote, zacofa-nie formy chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini,

mezczyzna ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica i jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc przedmiotow szkolnych, w stylu gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Bardziej od nauki Rej ceni dobre wychowanie, kompetencji praktyczne i rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i spiew). Ceni

prawdomownosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez oryginalne szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie wedlug przodkach napisow szlacheckich bez wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

czlowieka na manowce, bedaca podlozem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i robocie na wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a takze

dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie zaakceptowac zabraklo bliskim

gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora do pracy w wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw owocow i warzyw oraz odmiennych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi pozytek i

daje przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym terminie zajac sie handlem zbozem, kupowac halasuje taniej i sprzedawac

drozej w odmiennych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica, to

upatrywal w powyzszym glownie modelowanie jego charakteru, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie

zaakceptowac ceniac ich zbytnio. Najlepszej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze mezczyzna pilnowac przywilejow

szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, gdyz oprocz madrosci praktycznej przedstawiciel tego duzego stanu

spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza dodatkowo sympatii akt milosny szlachcica do obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od zwierzat, przynoszac im mozg i mowe, Dlatego tez,

kazdy winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest mezny - walczyc w

obronie wiary i ojczyzny. Ogromniejsza wartosc dzierzy oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro

najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja.

Okresla postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi

idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie zaakceptowac chca trwac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje

dzielo „O doktorze Hiszpanie". Projekt zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wycieczki

(Francja, Rfn, Wlochy) i zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek ma obowiazek korzystac z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze

dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

To V piesn. Ma jej osoba charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal bez walki. Zwyciezyli ich innowiercy,

koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takowej hanby. Wydaje sie oburzony obojetnoscia

szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na

bron, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narodowosc.

Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu swiadczy ironiczne ukonczenie iz Kowalski jest niemadry przed i po szkodzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

podreperowac bledu. Nie ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie umieja ustrzec sie przed

analogiczna sytuacja nastepnie.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy oddac Helene

poslom i zachowac ojczyzne od wojny badz pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, oraz ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

przewazajacym problemem przedstawiania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga zakonczone

odpowiedzialnosc. Moga miec dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia.

Wytrzymalosc i wladza panstwa zalezy od poszanowania prawa i przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

To krotki dzielo o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie ma nic powyzej ojczyzne, czlek powinien chociazby z radoscia umierac za

nia.

32. Wymien i omow powody motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy u Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia i podziw w celu urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" opisuje spontaniczne, nieomal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres po temu", "Chcemy istniec sobie

radzi" nawiazuje do pogladow Epikura, ktory za najwieksze dobro uznal niedostatek cierpienia, radosc duchowa i intelektualna. Kochanowski wzywa

zatem towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole do zabawy obok dzwiekach muzyki, w atmosferze tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w

czasie zabawy wypada zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje dodatkowo ideal wychowawczy i wiare w

pomyslowe mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego utworow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc a mianowicie "Piesn o cnocie".

Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie do koncepcji czlowieka wyrazanej poprzez Platona a mianowicie wylacznie

pierwiastek duchowy u czlowieka). Takze "Na zdrowie", "Na domek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada

sie za wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza

poete za wybranca o nieomal boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten pojawia sie po piesni "Niezwyklym i nie zaakceptowac lada piorem opatrzony". Mowi

za Horacym, ze tej wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez do mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O

spustoszeniu Podola" pojawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a

mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i cnot zmarlego,

pokazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny.

Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, jednoczy rozne powody w konkretnym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, lecz przedstawiony w tym miejscu problem dotyczyl

aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu odnalezc urywki, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem mocnej troski o losy wlasnej ojczyzny. Jednym z fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy kwestia pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie sprawe z odpowiedzialnosci

jaka na nich spoczywa, moga miec sprawowac wladze nad pelnym narodem, byc trzymane na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie wolno dywanom

myslec o prywatnych interesach, powinni byc wyposazonym wylacznie na mysli dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie tej wypowiedzi choru

umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, wiecej jeszcze wielkich

mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali

nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie w obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodzi rycerska do

grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do tragedii pewne elementy, ktore wbrew umiejscowienia akcji w Troi

nadaja jej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski balagan). Rozumuja przewodnia

calkowitego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest rodzajem bardzo zepsutym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym z muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z pania a.

Pierwszym tworca piesni i wzorem w celu Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego istnieja przekladami

rzymskiego poety. Znajduja sie one w wiekszosci powazne, ich tematyka jest zas roznorodna. Wystarczy zrealizowac przegladu roznorodnych rodzajow

piesni. Sa wsrod nich:

-towarzyskie ( odmiennie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

fauny i flory i zycia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia zawartosci piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge i lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i jednostki ( kobiety i pociechy ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie do tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania

finansow dla wojsk, mysli o kraju oraz nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli racja i z tego naszej firmy zbodzie,

Nowatorska przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie niemadry.

Do piesni refleksyjnych mamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii, zdanie o

harmonii swiata, urodzie natury, zabawy, odpowiedniego obszaru dla wszystkich elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, finalnie czlowieka o prawym

sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i jednostki, bo dzierzy czyste serce i owego „kogo

gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od nas Panie za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera doskonala, renesansowa wizje swiata.

Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali dzielo sztuki Boskie-od

dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematem piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez Horacy

w swoich „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz wraz z

spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw rozne wsi po literaturze naszego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obfity poemat zbudowany z dwunastu piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z w nocy swietojanska. To proba wykonania

pierwszej krajowej sielanki. Poeta chwali zywot na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych,

chociazby praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Zycie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna cnot, gdzie zyje sie uczciwie,

poboznie i bezpiecznie. Posada na pozycji choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne koszty utrzymania, wysilek natomiast jest procesem do dumy.

Po robocie mozna odetchnac wesolo spedzajac czas w tancach i spiewach. Istota ludzka zyje w wsi po harmonii z przyroda. Dla Kochanowskiego

egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, gdyz to w istocie oni demonstruja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak odnalezc spokoj,

porzadek i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich,

Jak i rowniez mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia

jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o

negatywnych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizerunek mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora zawsze dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i zwykle przekonanie, iz stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi oryginalne powodzenie i radosc. Radosci plynace z zycia czlowieka na wsi mocno podkreslili w swojej

tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych uczuc smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej milosci

prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie i swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tekst, stopien wlaczonej w nich mitologizacji i jezyk jest

dozwolone podzielic w dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore sa badz przykladami, badz przerobkami idylli antycznej,

badz tez zbiorem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, jednakze alegorycznych, kompletnych powiazan z mitologia±, gdzie pod maska pasterzy i

pasterek prezentuje Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Bez watpienia obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja

prawdziwego zycia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe ale sztuczne i

zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpienia sa uczucia, szczescie i nieszczescie po milosci, jakich doswiadcza nieomal kazdy, podobnie jak i

smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim w mniejszym stopniu lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej,

wyplywajace z trafnej i celnej obserwacji i weryfikacje zycia, takowej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizerunek zycia wiejskiego,

chociaz rozni± sie od siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze tymze poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie kobiety, narzekajace w swoj zycie. Uderzajacy jest realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze jest przepych urodziny i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" otwarcie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca a mianowicie

Starosta, ktory wystepuje zawsze z przyrodzonym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, oraz chlopem bezwzglednie pedzonym do roboty.

Doswiadczamy wiec tu krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy 3 osobami: Panem, Wojtem oraz Plebanem". To utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa minimalne, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, badz czasem dzieki czemu postepowaniu wszelcy wraz z

ksiedzem nie odnajda sie w lewicy, czyli czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, twierdzi

tylko o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Osoby znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz

zamyka sie do rozmowy Pleban, ktory w istocie nadszedl. Rozpoczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze w stu urzednikow, jeden jest

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za poboczne swiadczenia. Roznorodne lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad takie jak sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate bez

zabezpieczenia rzeczy narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie i przedstawia przygnebiajacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek

Ksiedza, oraz nam nieskomplikowanym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba wreczac im to gesi, to

kokosz. Pod spodem przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace suplementarna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic

ziarna poki nie zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka podobnie jest zawila, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie

pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec jego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie

szlachta ponosi z racji zycia powyzej stan. Zbytki powoduja niedostatek rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop jest zadowolony wraz z swego losu.

Jest osoba uczciwym i nie zal mu zywota. Ksiadz i Pan nie zaakceptowac sa zaspokojeni. Pan karci Wojta za zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest

obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia tok calego jej zycia. Przy mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, oraz jezyka

jest dozwolone sie wyszkolic bez jej znajomosci. Debiutujacy szlachcic ma obowiazek posiadac tylko poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc swoich korzysci. Gdy mlody szlachcic dorosnie, ma obowiazek zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Relacja malzenski wypada zawierac z osoba rownego stanu i majetnosci. W celu urzedow nie powinno sie pretendowac. W czasie roku przewidzial

rowniez Rej zajecia w celu mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac,

mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami itp. Latem jest dozwolone z tychze przygotowanych na wiosne krzewow i drzewek byc

wyposazonym owoce i pozytek. Znajduja sie juz wtedy jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. Podczas lata gospodarstwo daje takze:

maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby slodkowodne. Wszystko w celu uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego,

bo to wznieca niechec i jednostki zle operuja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W ostepach polowania z bliskimi, a takze rybactwo w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W domu wszystko preparowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja finalnie pozytek. Lecz i

zima nalezy pilnowac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami, albo podobnie u handlarza sie zabawic i baranow i cielat

kupiwszy niedrogo sprzedac, po innej rejonie drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, oraz korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia w wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe" to

wiersz o bardzo lubiany drzewie, specjalnie cenionym. Poeta zwraca atencje na to, jakie wartosci daje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew ptakow. To

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy obie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop podobnie o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. To jeden z utworow w ktorym poeta dotyka problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni

spiewanych przez panny. Jest to dzielo oparty w tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu podziwowi

dla obyczajow ludowych. Chwali wies i zycie wsiowe. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie

to zupelnie wyrazne, jezeli wezmiemy pod atencje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny odrebnej mowi o tancu i radosci. Sklania

wszystkich do pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop utrzymuje ze

swojej pracy siebie i rodzine, a fach jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz zeglarza, zolnierza badz pisarza. Oblicza nastepnie wszelakie

przyjemnosci robocie, chwali wieczorowe spiewy i tance. Kawalek nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w

czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki posiadala wplyw w uksztaltowanie bohatera lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniem dlan postaci, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly 2

glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji znajdziemy echa ideologii epoki.

Faktycznie juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania przyrody w ludzka

psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych umiejetnie i bez zawisci

wysmiewa ulomnosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola czlowieka w swiecie, zastanawiaja

powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje nieomal

wszystkie przemyslenia i z ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Mu za dzielo sztuki stworzenia globu oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. To wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, patrzac na te czasy... ― Kochanowski przypomina dwie postawy

charakterystyczne w celu renesansu: stoicyzm i epikureizm i ostatecznie dokonuje ich syntezy. Przenigdy najwazniejsze jest miec dziewicze sumienie,

radzi, aby korzystac z okazji do rozrywki, ale rozwaznie i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako ceny samej po sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta stara sie uksztaltowac swiadomosc

czytelnika. Kluczem jest tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem podworza,

odrzucenie uczuc niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota jest sluzba ojczyznie.

Humanisci przywiazywali tez duza wage do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez juz sam proces tworczy. W „Piesni o rzetelnej slawie―

Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza

dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada piorem opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji w posiadany dar jest

jednostka wybitna. Wizja lotu powyzej roznymi panstwami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze tej dziela beda tez swietne nie

tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez do antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu―

sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest hulac w stosownym miejscu i czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w

wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie podobnie horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII jest dozwolone odnalezc dodatkowo

topos arkadii – „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory to glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe wzorce osobowe, idealy

godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie zycie ma obowiazek wiesc szlachcic ziemski, mistrz swojej

majetnosci. Wskazowki wlaczone sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, oraz wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze roku kalendarzowego, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke. Podobny

model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska o sobotce― wiecej jeszcze „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek taki proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek rycerski

szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod wzorcow proponowanych poprzez

literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr wiecej

jeszcze zycia. Tego typu ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a

glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden standard – rodzaj

renesansowego stworcy, humanisty. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do 1 dziedziny tworzenia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci

niezbednych ma obszerna wiedze i zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep

Szarzynski.

37. Wskaz ceny cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako lojalnosc, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Odpowiedni ozenek, obowiazki gospodarskie i

obywatelskie definiuja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace w roli i w

ogrodzie, uciech plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego

ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba o swoja rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca i troskliwego meza, a takze

prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z dziedzicznego badz nadanego tytulu, nie jest podparta na wewnetrznych przykazaniach

moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego najwyzsza wartoscia jest dziewictwo (

jakim sposobem u stoikow) rozumiana jako czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni

zapewnia prawdziwego powodzenia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje

zdrowiu poswiecajac mu wybrana z fraszek. Podmiot poetycki uznaje tezyzna fizyczna za wybrana z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej

rozne dobra gubia swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne zywot w zgodzie z natura i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom na temat ludzkiego zycia i tej prawdziwych ceny w niektorych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―. Wedlug

czlowieka odrodzenia wypada zyc wedlug natura i jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie i w pelni tu korzystac.

Wedlug stoikow wypada ze spokojem przyjmowac chwiejne koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany za najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany po 1551 r. traktat

„O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju idealnym uszczesliwiajacym kazdego

obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru zachwycajacego obywatela Rzeczypospolitej oraz powyzej obowiazkami moralnego

i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci wszystkich obywateli wobec

uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej w celu roznych osob jest rozne prawo. Przykladowo prawo karania smiercia jest zroznicowane dla osob

z roznorodnych warstw spolecznych, inne w celu szlachty i inne w celu mieszczan. Mysle ze, tenze problem jest nadal istniejacy. Tak aktualnie bylo i jest,

iz ludzie majacy wplywy i takze zamozni podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwykly obywatel, ale zazwyczaj istnieja traktowani w duzej

mierze lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto jednostki na wysokich stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie po ich sprawie jest

znacznie przedluzone. Pozostalym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy w zyciu kazdego czlowieka i wspolzaleznosc sily

panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac nowe szkoly i polepszyc sytuacje finansowa

nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i kazdy z fachowcow ucieka ze szkol lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i

manipuluje nadal z dobrej decyzji. Ostatnio prowadzona jest reforma ale mimo to wiele szkol, szczegolnie po malych miasteczkach, zamknieto i dzieci

niejednokrotnie musza spacerowac do tychze odleglych w duzej mierze kilometrow. Dodatkowo szkoly moga miec zazwyczaj za male fundusze na rozwoj

pracowni i zakup wsparcia naukowych, nieraz nawet w utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie z kolei mowi, ze kazda walka powoduje nieszczescia i tragedie

zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzisiaj w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie

odmiennych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w rozne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor dotyka sprawy panstwa w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest obywatelem i

panstwo musi mu umozliwic szczescie, a mianowicie o ceny czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek ma obowiazek byc

prawnie przygotowany do pracy, oraz ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlopisko byl karany smiercia). Pisarz proponowal opracowac nowy

kodeks prawny z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" autor przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, oraz najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow w drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny nie zaakceptowac sa naprawde wielkie, aby mogly jej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych

wojny oznacza zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu po 1551 r. Modrzewski sugeruje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny

od Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelakie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy w rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy i sute biesiady. Proponuje

fundusze przeznaczone w ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, oraz mianowicie w dotowanie szkolnictwa w

czasach, gdzie nie docenia sie madrosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski sugeruje przejecie

kurateli nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie daje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo chodzenia dziewczat do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej do chorob. Tym sposobem pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, czyli brak milosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny jest podstawowym przymusem

kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie ceny (Bog i ojczyzna) winny sie zestawiac w wybrana calosc. Obywatele powinni porzucic dobro

osobiste dla ratowania dobra wspolnego, dla rzetelna ojczyzny wypada poswiecic wszystko: majatek, sily, zdrowie, fuks, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, gdyz laczy na niego jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same uprawnienia i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne konsekwencje, do ktorych moga sprawic niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

wojny domowe, oraz w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a obywatele

stana sie miedzynarodowymi wloczegami. Zdecydowanie przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej,

prowadzacej do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien

rzadzic krol, wspierany madra rada, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego formy rzeczy wymienia nadmierna wolnosc

szlachecka, podle funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo i herezje. Wedlug Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo polskie od szesciuset lat

polega na wierze Kosciola rzymskiego, a obecnie heretycy domagaja sie, zeby stara kult ustapila nowatorskiej. Jednak heretycy nie istnieja spojni, nie

zaakceptowac tworza jednosci. A w celu Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli dzierzy wielu bogow. Warunkiem powodzenia

Rzeczypospolitej jest jednosc i zgoda, jakiej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u katolikow, ale u heretykow jest to niemozliwe,

albowiem rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela krolestwa i gubia je. Tolerowanie wiec

roznowiercow odbija sie ujemnie w wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i rowniez prywatnego. Heretycy nie potrafia nawet

chronic panstwa przed poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa zatem krola do

obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz do przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia

roznowiercow od wszystkich urzedow i pozbawienia ich ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Za prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone w tablicach Mojzeszowych, duchowne, wyznaczone przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i panstwowe,

ustanowione w celu porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych i zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym

katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za istniejacy w nim rozgardiasz (istnialo w takim przypadku wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Pokazuje takze w problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia norm ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np. natychmiastowe

sadzenie i bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich

herezje, mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr publicznych, krzywoprzysiestwo, marnotrawstwo, niemoralnosc i brak

sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje finalnie ojczyzne do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek i do tonacego okretu, ktory wszyscy, po

chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla wage problemow i zjawisk, jakie maja polozenie w kraju i proponuje

naprawe istniejacego formy rzeczy. Rownolegle przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, w celu ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo istotna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek do ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i rowniez we fraszkach, w ktorych krytykowal

wady moralne i spoleczne narodu naszego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy w

celu dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej waznym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej po Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic potrafia

jedynie do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna najrozniejsze analogie do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje

zaskakujace zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Sugestia Krolewska obraduje na wzor naszego Sejmu. Dostrzec mozna prywate,

egoizm i przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie w polskim dworze. Utwor przesadza ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory

interesy obywateli beda stawiane ponad dobro ogolu.

Pozostalym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie czlowieka poczciwego" odszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz podstawowym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszelkie nieprawidlowosci, jakie dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Przede wszystkim

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

M. Rej od 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie mozna

zobaczyc w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany z pozycji kalwina i po duzej frakcji

stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, , ktorzy jest przede wszystkim widoczne po krytyce duchowienstwa katolickiego.

Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne

msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do zycia w przepychu i sztuczne zawyzanie ilosci

swietych, w ktorych nieprzerwanie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez zwyczaj placenia ksiezom danin i „koled―, ktore sa wedle niego tylko

kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednakze takze

papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi odgadnac istniejace po

owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i wynosi ponad zwyklych ludzi. Jednakze mnich tenze

jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci jednostki, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow za swietych,

chetnie ich utrzymuja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest anegdotka o plebanie, ktory pochowal swojego

psa w cmentarzu w poblizu grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika.

Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednakze z czworonoga uczynil parafianina. Jest to niezaprzeczalna krytyka duchowienstwa

katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie podstawowych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, ,

ktorzy w pasyja plakala, przesadza nawiazanie do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych w celu

wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej sugeruje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja ich

spiewane wedlug lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec ich uczestnictwo po odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega dramat ojca i kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swoich utworach niejednokrotnie nawiazywal do filozofii stoickiej - juz sam pragnal istniec stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w jakim

stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy moja osoba czlowiek, ktorym lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow ostatnich zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow dedykowany Urszulce. Tren jest rodzajem biblijnym. Byl zastrzezony w celu znanych i

zasluzonych internautow, ale Kochanowski zerwal z ta maksyma. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, ulzyc sobie osobiscie, rownoczesnie stara sie

dowiedziec, , ktorzy obecnie przebieg zdarzen sie z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak jest na nie zaakceptowac odpowiedzi wraz

z strony kosciola chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce

nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz wedlug smierci, do miejsc gdzie

przebywala przed wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie po raz kolejny ujrzec corke. Udaje mu sie, opisuje to po ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen a mianowicie we snie ukazala mu sie matka z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze tej coreczka jest

szczesliwa. Postawa ojca przeksztalca sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, jak sielskie zywot Jana w wsi zostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna jest do konfiguracji starozytnego epicedium (utwor dedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Nieszczesliwy wypadek:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo

'zostala scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), dodatkowo bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia stale

drecza, pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec

pyta sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies mi sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w prawdomownosc boska, wykonuje to do zakwestionowania wszechmocy Boga wiecej

jeszcze w odcinku kulminacyjnym do zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje po watpliwosc tresc calego zycia i aktualnych przemyslen.

Poety - posiadal nadzieje, iz corka pozostanie dziedziczka tej wlasnego umiejetnosci niezbednych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu w swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolesci,

rozpaczy, trwogi. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym lata

swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem gwaltownie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela

policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych uczuc i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i porzadek swiata. Wowczas w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos

po czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w

stuleciu dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto nazywa sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, do epiki – fabula i narracja, do dramatu natomiast - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i rozmowy

poszczegolnych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie na ogol z humanistyczna

pochwala olsniewajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem w celu prezentowania zachowan i

zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej w noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Oczarowany wsia i jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie zwyczaje, wrozby,

spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizerunek wsi krajowej Ostatnia z panien wyglasza

pochwale zycia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i obok gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi i jest w celu nich procesem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze nadmienic za przy jednym spotkaniu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) i staje sie pochwala kultury ludowej

przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po przy jednym spotkaniu pierwszy po literaturze krajowej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

jest nietypowa, prezentuje bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica decyduje

zatem nie idea, ale strategia, w jaki to zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta w motywach

ludowych i skrzeczy razem z Oluchna w ciezka fuche oraz w srogiego nadzorce. Ta w istocie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna uprzejmosc czlowieka. Polska wies konca XVI stuleciu jest, wedle Szymonowica, mieszkaniem

wyzysku: mieszkaniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi do naduzyc i niesprawiedliwosci. Liryk nie unika spraw bolesnych, pokazuje ujemne strony zycia

na wsi, oddalajac sie od wymaganej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i sporzadzajac utwor zblizony raczej do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodych ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle przyrody, a

jej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i zabawy, jakie obejmuje ze soba namietnosc. Gdy Laura przybywa w spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt w nia nie zaakceptowac czeka. Wywoluje to podejrzenie o zdrada i alians z inna pasterka – Doryda, , ktorzy konczy sie

atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli wybiega Filon i

uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie o jej milosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow, wzajemnym

wyznaniem milosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne w celu sentymentalizmu,

zwrocenie uwagi w swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu milosci na styl zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizerunek czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany za tworce zapowiadajacego nowa

klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote jego wierszy wykracza hen

poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie do poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz z zmiany wiary, gdyz najprawdopodobniej Mikolaj po mlodosci ukonczyl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go watpliwosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy i wszechmocny, jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest wspanialym obrazem tychze niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie mozna zobaczyc niepokoje poety w trzech sonetach – IV i

V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, jest wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy czlek musi

toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka od Boga. W celu

grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej walce z silami ciemnosci czlek jest osamotniony, a

stawka jest jednak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi tylko obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlek powinien liczyc, bowiem tylko i

wylacznie z pomoca Boska mozna pokonac szatana, swiat i odepchnac pokusy swojego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, oraz przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie mija jedynie to co duchowe, a najwznioslejsza

wartoscia duchowa jest namietnosc do Boga. Bog jest wielki i dokonaly, czlek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka od Boga, utrudnia mu

koncepcje do zycia wiecznego i do zbawienia. Widac w tej okolicy wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i rowniez do pogladow

filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst),

pod ktora autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl szkopul: kiedy panstwo jest mocne, a gdy slabe. Tresc rozwazan

autora ma istote uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), lecz najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas w

dalszym ciagu silna i znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

przed tym, iz niewlasciwa strategia moze sprawic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach autora.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita kwestia wladacie") jest skierowana do rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jakim sposobem

maja wykonywac powierzona dywanom wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na zakonczenie poeta

przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Opis narady trojanskiej wzorowany w polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania poprzez rozstapienie i obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedostatek odpowiedzialnosci za

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna do pijanstwa i obzarstwa, oraz niezdolna do zadnego mordegi, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi sie, czy takie osoby beda

potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

trzy. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec rzeczy

narodowych. 1 z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie z dobrem ciebie, realizowania swoich celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca dramat wypowiedz Antenora nawolujaca do wojny, jakkolwiek sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, jest w gruncie

rzeczy wyrazem patriotycznego rozumowania o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by poprzez atak zaskoczyc wroga, nadszarpnac go i nie przyjac do

wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

zawile. Swoje preferencje na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla przyrzeczenia czlonkom spokojnego i szczesliwego zycia.

Krol elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans zwazywszy na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz dzielo "Laski badz o karze za mezobojstwo", w ktorym dotyka ten szkopul; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie,

badz wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol w celu wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej do rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, oraz ci , ktorzy sa w jego czele powinni

wreczac przyklad,

dwoch. "O milosci ku ojczyznie" - wylicza 6 dolegliwosci Polski: niedostatek milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, bezlad religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc do ojczyzny glownym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - wsrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie wystepuje, Skarga leka sie, iz fakt tenze moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

trzy. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

jest wykorzystywana poprzez magnaterie do osiagniecia swoich celow, , ktorzy prowadzi do anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - bez praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: namietnosc do ojczyzny, oburzenie w jej negatywnych synow,

niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste do nieba sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego,

wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Krajowy, jesli jej

obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na gruncie niezaleznosci od papiestwa i cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- nieodzownosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od narodzin az do smierci. Frapuje sie powyzej edukacja i wychowaniem pociechy

szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauki Rej docenia dobre wychowanie, umiejetnosci pozyteczne oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak rowniez taniec i

spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez swoich

zaslug. Za wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka w manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy w wsi, totez dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach roku kalendarzowego, przynosza sporo

pozytku, jak rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol mieszkania sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego poprzez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wsi swiadcza najrozniejsze zdrobnienia nazw owocow i warzyw i innych plodow rolnych:

wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki itp.

Zima Rej radzi wypoczywac w milym towarzystwie kumpli i rodziny, zaleca rozrywki, polowania, rybactwo, co pozyskuje pozytek i daje radosc. Dbajacy o

fortune pisarz zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupic je taniej i wyprzedawac drozej po innych strefach.

Stosunek Reja do rzeczy publicznych i sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal w

tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, oraz nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac ich przesadnie. Najwyzej cenil

urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz procz wiedzy praktycznej przedstawiciel owego wysokiego

formy spolecznego ma obowiazek posiadac podobnie gruntowne predyspozycje. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow w Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego. Kochanowski

zawarl po niej swe przemyslenia na temat tego zdarzenia oraz sugestie, jak nastepnie wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na najazd Tatarow w

Podole uswiadamiamy wzburzenie, zal, wscieklosc w napastnikow i mysl o powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed napascia Turkow, silniejszych

znacznie od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci barier Kochanowski sugeruje opodatkowanie szlachty, co wyraza slowami: "Skujmy talerze w

talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka i niesmiertelnej a

mianowicie poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad swiat, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier.

Piesn ta przekazuje swiadomosc wlasnej ceny Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 10 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia w wsi. Piesni te

wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej w noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci

sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem paliwa i Kupaly - bozka ognia. Kochanowski w piesni

Panny VI podkresla wage zycia po jednosci z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest

pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Posada ziemianina w roli przeciwstawiona jest odmiennym, niemoralnym sposobom zycia, oraz mianowicie

dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie randka Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie prowadzic w zyciu. Ogromny wplyw w tworczosc

poety mialo podobnie spotkanie z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z odmiana znakomitego naszego poety, ktory jako pewien z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym dzielo ten

jest nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci ludzkiej, jest dodatkowo uwidocznieniem mysli wlasnej ceny

Kochanowskiego jako wspanialego poety, ktorego ksiazka jeszcze czasochlonnie po tej smierci beda czytane i podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z zycia codziennego, , ktorzy bylo zwyczajne dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piosenka XXIII i

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej odrebnej przemyslenia wskazuja wyraznie w znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, jakkolwiek nie da sie

ukryc zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII i XIX. Wianek, wedlug poety, jest najbardziej liczna wartoscia, ktora pielegnowana

po sercu czlowieka moze byc w celu niego w tym samym czasie "nagroda i placa" i swoista ozdoba zycia. Jawnie z cnota zwiazana jest tak okreslana

dobra slawa, tzn. rzetelna opinia u wspolczesnych, oraz po zgonu pamiec u potomnych.

Poeta, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od rozrywek, imprez i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc zwykle wsrod owczesnej

szlachty. Bez watpienia jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo podobnie zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego argumentem jest

wiersz zartobliwy "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni o spustoszeniu

Podola". Powstala jej osoba pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Poeta zawarl po niej swe przemyslenia i sugestie, jakim sposobem w

przyszlosci pokrzepic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich napastnikow.

Szlachcic wciaz mysli o powetowaniu strat i stworzeniu nowatorskiej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni wspolrodakow. Pozostalym jeszcze

utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski mniema, ze wszelakie zalety stanowiace cnote istnieja

cenne, jednakze najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta cenna do nieba, Tym, , ktorzy sluza

ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, aby tam komponowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Liryk opowiada o

poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie po poszukiwaniu bitew i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc w roli, gdyz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Wraz ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy mistrz

moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki i pola, oraz nastepnie wszystko znosi do stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy zawsze znajdzie

okres na konwersacji i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby badz w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu w

mieszkaniu nigdy nie brakuje jedzenia. Przy zagrodzie naturalnie pomaga mu kochajaca malzonka. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta zechce, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane i by posiadaly te

zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale dodatkowo

glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie postawy myslicielskie znajduja refleks w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo sztuki stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode globu, swojego domostwa

– jest to renesansowa zgoda zycia, milosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac dzien, i

stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach― posiadala charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie do zalozen trzech starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez jego

byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia czlowieka jest fuks, rozumiane jako zycie zgodne z prawami cnoty, daj szanse

czyste etyka i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zmitygowany zostaje lecz przez epikurejskie nawolywanie do korzystania z uciech zyciowych.

W stosunku do przemijalnosci globu, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do korzystania z chwili, cieszenia sie z zabawy – echa

slawnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― mamy mozliwosc zaobserwowac po Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial widziec czlowieka calosciowo, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora byla nie zaakceptowac wolna od sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak roznorodne. Sprzyjala dywanom recepcja antyku, ktory

slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal ostroznosc do globu i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz bez watpienia blizszy byl Zenon od Epikura. Wplyw kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie filozofii antycznej

dazenie do powodzenia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, jaka niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac klopotow, ktore mogly

zmacic fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie przypomina bliskie mu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na

domek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta zechce boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe ceny stoikow: cnote, zdrowie, dziewicze sumienie, humanistyczna

zyczliwosc i spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma swiadomosc, ze doczesne dobra owego swiata nie zaakceptowac zapewniaja

prawdziwego szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna tylko dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac mu jedna z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w zgodzie z natura odnalezc

mamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na swiat renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec naprawde krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, gdyz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i umiejacego ze

stoickim spokojem sledzic otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, zatem szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, po korzystaniu z

rozumu, ale rowniez w uciech „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

wielkiego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku do Boga, jednakze tez

wizja czlowieka nalezytego, umiejacego uzywac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od trosk i cierpienia i obawy przed

smiercia. Tymze dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli ceny – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna „Tren

IX―, w ktorym poeta z ironia wypowiada sie na temat madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie z problemami, wreczac sile

duchowa i trwale szczescie i czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz

cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie w tej harmonijnej i calkowitej ufnosci

filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja lecz pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w

wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska i stala sie istotnie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu ukazac rozne postawy polityczne

obywateli i stalo sie pretekstem do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Podobnie jak w tragedii greckiej,

przebiega podzial w:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob w scenie nie zaakceptowac przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do modelu tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia argument, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal po nagrode za wyrok po sporze bogin, wine zatem ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego w celu tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie w tej okolicy takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w ogole trudno jest tu okreslic glownego bohatera, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes w rowni wraz z sprawa panstwa

odstepstwem od reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w trzech osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin badz ziemianin a

mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Wlasnoscia szczegolna utworow z owego okresu jest epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia orszaku: O doktorze Hiszpanie

— huczna zabawe, w W celu Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II —

„srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po

lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tychze utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia dworskiego,

kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily.

Piosenka o spustoszeniu Podola), poteznieje wtedy jako krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym

powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym w celu zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka W celu gor i lasow, zredagowana w chwili, gdy

poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne przekonanie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne („przypasany

do miecza rycerz―) rozliczenie sie z przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do Proteusza (starogrecki bozek,

ktory posiadal dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta i przedmioty). Dzisiaj zas pyta z porzadnym niepokojem: „dalej co pozostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny stan ducha, inne istnieja tez tematy. W wielu utworach autor opisuje piekno natury (Na lipe), zwieksza wartosc mieszkania

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma byc wyposazonym

na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie w lonie fauny i flory, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim

losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, gdyz wlasne zywot bylo w celu Kochanowskiego najbardziej waznym

zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te zatem mozna potraktowac jako jedno ze zrodel do biografii autora. Poeta wiedzial, iz w tej zyciu zasadnicza

byla tej poezja: „Prosze, niech wraz z mna za raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

wlasny pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow starozytnych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a zakonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow i zagadnien z zycia czlowieka, porusza sprawy jednostki, jak rowniez calego systemu

spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo dazenie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w zywot prostego ukladu wartosci.

Istota ludzka i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu do w/w tematu, na wstepie wypada stwierdzic, ze tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie zwyczajnego czlowieka, jak i rowniez ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane jako wskazowka w celu

jednostki, ale dla kazdego, bowiem wykorzystywac sie moze do nich kazdy, albowiem ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie kilku wersach po lapidarny strategia przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w trakcie jakiej

doktor planuje odejsc do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwi drewnianych komnaty doktora i naklaniaja go do

kontynuacji libacji... Na atencje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego bohatera: „Trudny (... ) nasz rzad z tymi pany: szedlem kimac

trzezwo, oraz wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dzierzy na zamysle osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego wyniki i niekontrolowane zachowanie nie

zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, oraz przede wszystkim uszkadzaja swoje

drogocenne zdrowie.

Pozostalym utworem pozostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

nie zapominac o tym, iz cialo czlowiecze ulega wedlug smierci rozpadowi, w zatem kazdy ma obowiazek usilnie starac sie, aby zostawic po sobie dobre

retrospekcja. Nie jest dobrym czlowiekiem tenze, kto mysli tylko o piesni, jedzeniu i odmiennych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo

Bog odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac mu rozum i mowe. Zatem kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w

celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, oraz jako kto moze, niech ku pozytku dobra wspolnego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien uczyc swych konsumentow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, norm, umilowania rzetelnej wolnosci. Z

kolei ludzie posiadajacy odpowiednia energie i odwage powinni z bronia po reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie po walce oddac zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― dotyka problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, dotyka wiec szkopul jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod ma obowiazek stanac do walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic wszystko dla

rzeczy kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie do niewoli.

Hanba Polakow polega na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac

domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem wybitnego przyslowia o Polaku bystrym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze o ile Polacy nie zaakceptowac

pomysla zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i przed

szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec szkopul dobrej doswiadczen o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Aby to pokazac potrzeba czynow, a wyraznie –

wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to w istocie odroznia wlasny narod od plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zagadnienie i szkopul calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tychze, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej alkoholem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam ich nie przestrzega w zyciu. Sprawia to w celu

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma w celu pokazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal w strazy porzadku juz od poczatku

istnienia naszego ciebie, ale badz takie dzialanie duchownych moze stac sie przykladem dla osob? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie zastanowic

powyzej dalszymi swoimi wlasnymi losami, aby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz tworza go pojedynczy ludzie. Jezeli zawiedzie pewien

element po calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – panstwa – jest dozwolone tu

nawiazac do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i konstytuowac moze wybrana z

powodow upadku niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty w wzorach starozytnych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta z

mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz podle

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obfity fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal z antyku:

chor stoi poprzez caly czas w scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany w zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza poszczegolnego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, oraz o zdarzeniach rozgrywajacych sie w odmiennych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do poszczegolnego watku – sporu o Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach wypada odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy ludzkie

nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg postaw istot, ich zachowan; od patriotow poczawszy, oraz na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swe losy jednoczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest zatem Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami wszystkich

czynu, nie zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Kawalek ten zostal napisany w celu uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze tymze latwo odszukac fragmenty, gdzie poeta krytykuje wladcow i zle ludzie.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, jakiej obszerny fragment przelozyl. Kondycje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez caly czas na scenie, a wiec niedostatek parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest skonstruowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji starozytnych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie przed palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych obszarach mowi posel

-akcji – ograniczona do jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co czlowiecze nie jest mi

obce―. Przy odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano w tej okolicy szereg zadbaj postaci, ich zachowan; od patriotow zaczynajac, a w

zdrajcach zakonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie apartamencie, swoje losy laczy z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny w sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w powyzszym kleske Troi. Jest zatem czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calkowitego narodu.

Tresc dramatu dzierzy charakter powszechny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Zdaje sie, ze w istocie w tej epoce wyrabia sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

spokojnej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to lecz jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, namietnosc i

wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa z „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna, wsi

wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac wypada, ze jest to takze wizja harmonii, ladu, czasu w prace, ktora wszystkim daje radosc i rozrywke,

ktora tez pozyskuje zadowolenie. Tego typu obraz przedstawia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na

domek w Czarnolesie― Kochanowskiego, finalnie duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, sadza egoistycznie,

istnieja chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie zaakceptowac

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od wiernych. Chlopisko musi manipulowac na panskim polu, praca nie jest radosna piesnia a mianowicie

jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory chetnie uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z „Krotkiej rozprawy miedzy 3

osobami, Panem, Wojtem oraz Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Zas. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to

tematy podejmuje autor-widac otwarcie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z istotnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje tworza: „Sad, Wojsko,

Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza elementem dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- oraz w pani a mysl, ze „bez norm nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska w cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, iz jak wykrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad a

mianowicie w odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie zaakceptowac

otrzymuje kary, a plebejusz traci zywot. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlek ten umarl.

„W 1 Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowka, za , ktorzy innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac powinien

rowniez kontrole wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta kwitnac nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, o ile zadnego oracza nie pozostanie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow przed wyzyskiem i samowola panow, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― wypada zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca irenizmu a

mianowicie czyli ogromnym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych i zaczepnych), oraz zwolennikiem potwierdzenia i apartamencie, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, albowiem tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna zakonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage do edukacji

mlodocianego obywatela i do rangi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy i rzeczom humanistycznym najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz wydatki na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo bez

trudu zapamietac, albowiem dzis jest on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka po

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Wytyczne te wlaczone sa po „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin zyje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami fauny i flory w kazdej porze roku kalendarzowego. dbajac o harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu oraz starosc,

oraz smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug intelektu i po bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy jej dobro powyzej prywate, nie zaakceptowac

zaluje jej swoich towarow, a takze i zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w

patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Taka jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko do tworzenia, jest to czlowiek

uniwersalny, oprocz umiejetnosci niezbednych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal taki wlasna biografia realizuja stworcy

tacy jakim sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni.

56. Wyjasnij w jaki sposob autorzy polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne i lansujaca

pochwalane. Przykladem takowej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy 3 osobami. Panem, Wojtem oraz Plebanem―

M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i

„Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski stworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej rozprawie....

― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych w celu polskiego systemu

spolecznego stanow i pietnuje czynu kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban dotyka problemy sadownictwa, sejmu, finansow wojennych myt i

starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci szlachty i

kleru. Dzielo Zas. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie,

O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie zaakceptowac

posiadajacym wlasciwego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie wylacznie dobrem narodu i interesem panstwa,

potepial prywate. Przy ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Walczyl z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa do obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy panstwowej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad

ceny moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych i nakladow w ten zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa i ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej w Podolu po 1575 r. Poeta pokazuje

jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju i wsparciem

finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow greckich―. Utwor tenze

niesie po sobie zawartosci uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret dobrego i zlego

obywatela. Dobry jest Antenor, jest on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie zaakceptowac unosi sie ambicja jak chodzi o dobro

panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw

grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie norm i sprawiedliwosci. A wiec dzielo ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz z

strony negatywnych wladcow, obywateli i negatywnych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal wszelcy

humanisci, wszelakie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie czlowieka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema ludzmi, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu w istocie Rej wyklada nieprawidlowosci, jakie

zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o zysku

(„na oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, kiepsko sprawuje sie w sejmie („Pewnie

Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tym miejscu na pieczy― - twierdzi Pleban). Zatem Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

nam prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa „poprawe

kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role przypisuje

Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe posiadaja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do jej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Ukazujac szesc dolegliwosci

spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i

grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Naszym narodzie. Wowczas, po XVI stuleciu,

przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna i heretykami

walki o rozwoj wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia do poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga mniema, ze: namietnosc do ojczyzny, zgoda jej obywateli, kult katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic moga miec fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba w tej okolicy wymienic to: piesni patriotyczne

„Piesn V― (O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych spotykamy tez po licznych fraszkach, a niebagatelnie wazna pozycja

jest tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do okreslonych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski chociazby wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia swoich zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez watpienia

najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od Mikolaja Reja, ze ogromnie dbal o ksztalt wlasnego stylu, o forme trzymanych

gatunkow i o zrecznosc jezyka, jak rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal po Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to studia

zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu podobnie obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – jej

literature, filozofie, z pewnoscia swietne mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i wspolczesnych tworcow polskich. Nawiazania do antyku po dorobku

Kochanowskiego widac choc w wyborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedle regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to mozna

zobaczyc rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do tworczosci Horacego, po podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow

greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego powyzej tlumem.

Tenze wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko jako poeta i dramaturg, ale takze jako tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady stworcy, ktory uznaje swiat za wielka harmonie, znajduje

rozlegle wartosci fauny i flory i wsi, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto owego terminu wowczas w XVIII wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo w celu okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich po sztuce francuskiej. Jako pojecie historycznoliteracki sluzyl poczatkowo w celu

okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury dotad lekcewazonej". W ponizszym znaczenie okreslenie to zostalo

przyjete poprzez nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech"

(1860). Wedlug niego odrodzenie mialo istniec poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ta

wywarla sporo sporow i polemik.

Kategorii "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl wowczas Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie okresla tu lecz

odrodzenia antyku lecz szmat swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale dalej sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od XIV do poczatkow XVI wieku, oraz w panstwach Europy

polnocnej od konca XV do konca XVI stuleciu. Jest mezczyzna rezultatem zagmatwanego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie czynniki jak:

recesja papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki rozwoj miast, powstawanie (po okresie rozbicia feudalnego)

zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe i religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego wzoru zycia, w plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza i teocentrycznym pogladem na swiat; czlowiek przybywa w glowny punkt badan

i zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu osobowosci

majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania poszczegolnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl

humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, piekno, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w glowny punkt swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i pustka co

czlowiecze nie jest mi obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie jej osoba do postepu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za oficjalny jej poczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zostaly wydane nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla procesem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej po Spirze w sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, iz nalezy wyjasniac

je w jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie moze dawac

udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych badz piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze kazdy czlowiek dzierzy swoj zycie zapisany po

gwiazdach. Oddane jest mu niebo badz pieklo, oraz zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i zbieranie dobr. Dobrobyt to

zasluga, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch tenze powstal z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial

mu (odmowa rozwodu). Zatem krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani podobnie jako bracia polscy. Prad ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie byli obojetni w sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki czynnosci filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem istnieja wydane po 1597

r. "Kazania sejmowe". Nie naleza one do literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o przebudowie panstwa naszego.

Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, rozwoj wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i norm

niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

ich przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej do rady" przesadza rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby, ktore

rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Dlatego najbardziej

normalni powinni istniec ci, jacy stoja na czele narodu.

Kazanie II a mianowicie "O milosci ku ojczyznie". Wylicza w tej okolicy szesc dolegliwosci Polski. To: brak milosci ojczyzny, niedostatek zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Dalszy ciag kazania poswieca autor pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci pokojowego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i wzruszajacy mowi

Skarga o swojej wlasnej milosci do ojczyzny, ktora jest kultu obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie bezinteresownosci milosci do ojczyzny, milosci dla

pani a samej. Atak skierowany jest w strone internetowa magnatow dbajacych jedynie o swoje majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, gdyz laczy ich

jedna kult, nakazujaca namietnosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej potwierdzenia szczegolnie

w sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Kazanie IV i V a mianowicie "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa porazka dla Krajowy, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot do religii katolickiej jako tylko prawdziwej, oferujacej do potwierdzenia i do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna lecz utozsamiac z absolutnym

samowladztwem. Panstwem ma obowiazek rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni istnieja swemu

krolowi szacunek i posluszenstwo. Z kolei "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Podobnie jak Modrzewski stwierdza, ze bez praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Oblicza prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelakie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie milosc

do ojczyzny, oburzenie na jej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ochroni Polske od zguby. Tytulowe grzechy

jawne to: niedostatek sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki,

kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, oraz jej tekst zwiazana

jest z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Reprezentanci trzech kluczowych

stanow: Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy

zastanawiajace owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przegiac przy wykorzystywania zup ozonatorow wody, czy niedostatek stalego

ukladu obronnego panstwa. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci za ksztalt moralno - obyczajowy zycia

publicznego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki sprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie szeroka i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu badz nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworow poswiecony

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie do rodakow z prosba, aby pomysleli ostatecznie o grozacym im ryzyku;

Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby na wlasna reke stanac do obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest glebokim czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w zaleznosci od wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednakze

w strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz trwac dlugo i umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij pojecie symbolizmu na podstawie o pewne przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz ich przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly do komedii ludzkiej Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) rozumienie czlowieka jako czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) rozumienie zycia jako wiecznej wojny o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny neutralnosc, bez swoich ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedostatek tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny mysli spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, sedziwe ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Odcienie i tezyzna fizyczna mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu w celu prostoty i kontaktu z

natura. Wies, wspomnienia, jako miejsce fundamentalne i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tym miejscu

zyjacych. Znajduja sie oni skazani na ubostwo. Wtloczeni do szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do

wsi, tamtego zycia, codziennych problemow. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii autora. Pozostale sonety to

wierszowe nowelki. Moga miec charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora wedlug stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, oraz kiedy jest stara to umiera.

XIX Sonet

Jegomosc, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, jednakze to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac na

niego na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wsiowe, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory do szarosci zycia. Mlodosc, swiezy powiew i

spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja lecz na nedzny zywot i ubostwo.

Cechy naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedostatek wlasnej decyzji na drugi los, uciazliwa wizja, wojna o zywot, przetrwanie

trzy. obiektywizm i bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze dzielo sztuki artystyczne dzierzy ukazywac zmartwienia duchowe czlowieka. Te dziedziny ludzkich

problemow nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to

symbol (przedmiot, sytuacja, wizerunek, ktory pomijajac naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Szczegoly w malarstwie np. Wizja

Malczewskiego pt: ―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to miniaturowy 4 czesciowy zbiorek z roku 1898. Sonety te mozna uwazac za wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odmienny, glebszy. Wiecej niz jeden pojecia: krzew dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie do

zimnej tuli sie sciany". Losy rozety odnosza sie zatem do losow czlowieka. Przedluza sie zatem jak czlek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane dzierzy skronie), jest wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad.

Podobnie jest z osoba, ktory w starosc jest chorowity, w mniejszym stopniu przydatny do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie z czasem.

W utworze "Dies irae" widac najrozniejsze odwolania do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo

swiata, "wadzenie sie z Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn nawiazuje

do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad koncowy i apokalipsa. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja ukazac glebie nedzy ludzkiej,

bez nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Samodzielnie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w powyzszym utworze mysli o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest cudny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego istote skazony jest niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi i przeszedl do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano krajobraz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. 4 opisy poszczegolnego krajobrazu

odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: mruczenia, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

trzy. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a obecnie jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal zyje i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to znak witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko mija, ale roza kurczowo

utrzymuje sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Szczegoly symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie kluczowym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historyjke starozytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny i jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, albowiem dbal mezczyzna o zrecznosc jezyka, forma swojego wzoru i postac

uprawianych klas, a nade wszystko posiadl calosciowa wiedze. Jego obfita dzielo nierozerwalnie jednoczy sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie nieomal boska moc tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), czyli przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzywac zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

mija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady mamy mozliwosc odnalezc we fraszkach i piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, wypada sie rozrywac, ale wypada zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co naszej firmy czeka nazajutrz

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, iz zgadnie , ktorzy nan nazajutrz przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa ceny materialne, ale moralne: lojalnosc,

harmonia ducha, poczucie sprawiedliwosci. Zycie mija, wiec w jakim celu gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

, ktorzy sie dzierzy.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu jest czas rozrywki i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie w zyciu bawic, jednakze mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o tezyzna fizyczna.

- najrozniejsze nawiazania do mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na ogromnym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

trzy. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - w zwiazku z tym pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie poznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z kluczowych nurtow ery baroku, okreslany mianem rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych

tradycji, wyraznie tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal za najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral u domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal w roli. Walczyl przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny wklad w zyciu

sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac rozwoj wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany po srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian ukonczyl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. W celu najwybitniejszych utworow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizerunek panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski.

Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty krajowej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, gdy ojczyzna chce obrony i pieniedzy w wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – dzielo jest scenka satyryczna, ktora przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami po bitwie ponizej Chicimiem po

1621 r. Utwor posiadal byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie ojczyzny, gotowosc do

ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 frakcji dosc dokladnie opisujacych w pierwszej kolejnosci obustronne przyrzadzania, a dalej

bardzo dokladnie, dzien wedlug dniu wypadki pamietnej bitwy, az do poczatku ukladow i zaprzestania dzialan wojennych. Poeta wyraza uczuciowy

stosunek do opisywanych rzeczy: nad pelnym obrazem goruje uczucie milosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i

krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych w sprawy ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy odwrocic na sprawy naprawde

fundamentalne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem swoich wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy wizerunek owczesnego zycia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Naszym narodzie XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. Przy 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego

przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku.

Od momentu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl w wsi po krakowskim, gospodarujac w majatku i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami, oraz

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Pierwsza czesc miesci 1656-1666 r i zawiera opis zdarzen wojennych, czyli taki szmat jak walka ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa do

Danii, walka z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

charakterystycznych cechach, wariancie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i ofensywnoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk i niedole chlopow uwaza za zupelnie zrozumiala albo jej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte mniema za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami po

walce i sasiadami w zyciu ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie zauwaza przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw w zycie umyslowe epoki.

Wydarzenie Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; poczatkowo nacechowane

jest dodatnio: sklad dodatnich wlasciwosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem w celu

zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak z czasem sarmatyzm

ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, zwazywszy na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady w obowiazki spoleczne wobec ojczyzny,

cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie do zycia powyzej stan, wyzysk chlopow przylegly z okrucienstwem

Jako mysl calkiem przyciagajaca, ale jej realizacja pozostawia wiele do zyczenia (zdanie Potockiego); ostatecznie godna pozalowania postawa, ktora

doprowadzila do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu naszego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch. Paska), i

tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie kluczami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, porownanie, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W naczelnym dominuje zasobna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zagadnieniem jest pokazanie zycia i urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizerunek stanowi przenikliwy kontrast z pierwszym

a mianowicie jest dwubarwny (czern i biel, motyw smierci i rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza zmiennosc uczuc, wynika z kaprysu. Planuje

to gre z uczuciem, nastroj rozrywki dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - poszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spokoju trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od nich uwolnic.

Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest nieskuteczna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow w nagrobkach, autor w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz

wlasciciela wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym okresie ulegl

nastrojom elegijnym i sielankowym i slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota pole wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizerunek szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral wklad w

wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl w wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji i

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, iz tresc pamietnikow mija sie faktami

historycznymi. Sa ow kredyty cennym podlozem w odmiennym sensie: oddaja wiernie postawy i preferencje owczesnego szlachcica, przekazuja wyglad

swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska jest przywiazanie do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci w srodku stanowej, zdanie o wyzszosci stanu szlacheckiego nad innymi,

swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niechec do odmiennych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego przesadza jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Wlasnoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji w tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swoich przywilejow,

oraz zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach formy rycerskiego i wojennego

rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow do dawnych Sarmatow, przodkow bez skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy upadek moralny

szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej... ". Ukazana

szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie mysli o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na podstawie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz z wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – zawartoscia wiersz jest mysl, iz kobiety istnieja niestale po uczuciach. Mysl ta

wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg sprawy niemozliwych i stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrealizowac (uspokoic morze, wiatr zamknac w wor) niz

dostrzec stalosc po uczuciach kobiety.

b)Zastosowano w tej okolicy takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, wiecej jeszcze szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota i okrucienstwo podobnie moga zostac tematem w celu artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe dazenie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwym trafem zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura domaga sie upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa glebokim zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, interesujace szczegoly tez istnieja w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tym przypadku wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego zgubie.

W poezji Morsztyna mozna zobaczyc konceptyzm tj. opieranie zawartosci na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa 2 kontrastowe portreciki dziewczyny, w zaleznosci od zaistnialej sprawy. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i autor) sie kochaja

– dziewczyna przedstawiona jest jako piekna i zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest brzydka i nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku i ich oddzialywanie na zywot umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy 2 wazne, fundamentalne prady. 1 - uprzejmy – rozwijajacy sie w dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci, tetniacych swoich

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad uprzejmy reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Tenze typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska posiadala wiec zaskakiwac odbiorce,

panowac mistrzostwa autora, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i rozmaite dworskie spotkania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z fasonow

zachodnich, dywanom skladajacy uznanie, a z niechecia odnoszacy sie do rodzinnych, polskich tradycji.

Prad ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie ogrody. Zwany jest takze swojskim, bo ta wlasnie tworczosc literacka, odmiennie niz nurt

uprzejmy, przykladala duza wage do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawala za najwyzszy

tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Prad ten oznacza sie dodatkowo sarmackim od slynnej koncepcji o Sarmatach,

bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej w pozniejsze ery.

Podzial tekstow na 2 nurty jest wygodny, ale nie jest pelny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec uprzejmy i dawny siedziby

szlacheckie – zatem ziemianski. Jednakze byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna zatem

mowic co najmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm przesadza podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Rozpoczyna sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie swojej

swietnosci poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym jednostki Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy

dorzecze Wolgi). To szczegolne rodowod mialo wyjasniac szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm dzierzy dwa znaczenia - od razu oznacza sposob zycia szlachty po XV i XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje rozwoj zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska posiadala poczucie, iz Polska przesadza przedmurze religii chrzescijanskiej - powinien stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej w

wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o

szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci krajowej -

o szczegolnej pozycji jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - zywot na wsi, fascynacja natura, jej

pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie po zainteresowaniu kultura wschodu a

mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem

ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje do laski, czego swiadectwem jest najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie do Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go w infamie i banicje. Jego pamietniki obejmuja okres sluzby

wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Znajduja sie doskonalym podlozem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera

z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci

fauny i flory - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po latach 1688 -

1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi do konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych lecz nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz zwraca atencje

na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zdumiewa

sie, iz represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go argument, ze w polsce, ktory nie wystepuje za , ktorzy oplacic

armii, ludzie nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja nakladow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim

skromnosc i umiar powinny byc oszczedzone.

"Wojna chocimska"

Utwor zaistnial okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

nietypowym realizmem autor kresli sceny batalistyczne. Akcentuje rycerskosc Sarmatow dawnych, oraz krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza u

Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest w mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica naszego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej dysfunkcjonalny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze cztery wzory zadbaj: szlachcic –

ziemianin, szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje nawet najmniejszej z tychze postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema ludzmi... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, oraz mysli tylko i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk nedznej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie atencje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, gdyz szlachta po wojsku wykazuje chec

do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Podobnie jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie

wojskowej. Wszystko kojarzy sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych i politycznych po utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka rzeczy szlachty i panstwa. Niejednokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa

naszego, ktore chyli sie ku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Norm jest tyle, ze potrafia sluzyc wychowankom do rozrywki. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta lecz zyje osobiscie

dla siebie i nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zaginie tez jej osoba sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

szkopul nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem. Wyrzucenie arian

Potocki uwaza za bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta

nie broni sie, albowiem jest za wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat opisuje tok

bitwy i rokowan. Caloksztalt przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie powyzej poganami. Patriotyzm widac

po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z utworow

Potockiego wylania sie wizerunek XVII wiecznej Polski. Sporo jest po nich krytyki, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem madrosci o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Poeta napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi autorow do opisanych faktow istnieja znakomitym podlozem poznania

osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

jej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednakze ambicji do walki zapewnia mu gotowosc zdobycia lupow, a nie

zaakceptowac milosc do ojczyzny. Pas mowi podobnie o odbytych podrozach cudzoziemskich, ktore dawny wynikiem tej zainteresowan i ciekawosci. Pas

opisuje podobnie msze swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z

innymi. Przykladem jest uczta u pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie zaakceptowac chcial

walczyc w obozie wojskowym, wylonil sie z niego, majac swiadomosc, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke tej bratu. Lecz

taki zwyczaj zycia znudzil mu sie i Pas zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W odrebnej czesci opisuje swe

amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz zycia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor

mniema ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja klase mniema za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty nacechowane jest

troska o dobrobyt i korzysci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie wizerunek typowego sarmaty. Bohater ceni zabawy, pijanstwo, pojedynki zwyczajne dla

owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizerunek ludzi tamtej epoki. Znajduja sie pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym w

gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na podstawie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to u twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi ukazywac

sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do kogos, wziety po cudzyslow ( autor jest zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar i ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe z ich oddzialywania na zywot

polityczne po owczesnej Naszym narodzie oraz bedac swiadomym zdania, do ktorych konfliktow i klesk potrafia one sprawic, stal sie ich najglosniejszym

przeciwnikiem. W celu walki z nimi uslugiwaly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie skadinad jak opowiesci, ukazuja wizerunek zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych

czasow. Krasicki obnazal i osmieszal po nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak

krytycyzmu, sklonnosc do hazardu. Satyry czesto moga miec charakter interwencyjny i dorazny, rownie niejednokrotnie sa lecz uniwersalne i

ponadczasowe. Krasicki tak juz sam pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie istniec nie tylko

moralizatorem, lecz w tym samym czasie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz po tytule,

oraz przeciez ma obowiazek pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, za mlody wiek, zbyt

przyjemne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna troska o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi, stawianymi

monarsze przez szlachte. Sa lecz na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu Krasicki ukazuje zalety krola. Tak wiec

satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia w celu jego polityki wewnetrznej, oraz jednoczesnie jest atakiem w

sarmacje, w jej ulomnosci i podle przyzwyczajenia..

Odmienna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na regule dialogu, konwersacji prowadzonej poprzez dwoch szlachcicow.

Jeden z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych ich konsekwencjach. Wymowa satyry jest pesymistyczna a mianowicie wymeczony

alkoholem szlachcic ucieka, by odnalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez zwyczajne cechy Mlodych polakow, ktorzy obok

alkoholu zawsze sa odwazni, swietnie pojmuja sie w polityce, i jednoczesnie uwielbiaja rozwazac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej przebieg

zdarzen sie coraz gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie drzewiej, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak honor,

uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, nieprawda, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Tego typu brak poszanowania tradycji i niszczenie ceny stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na skraju

calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zlaczona byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o zmiane mentalnosci, nawykow i pogladow

spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk przedstawiana

byla po sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana do fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w przytoczenie, przez

co autor chcial podkreslic swoj ostroznosc od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji mozna zobaczyc najwyrazniej po satyrach dialogowych,

szczegolnie natomiast w tychze, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany za reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to czytelnika do

samodzielnej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo w dyskretne sugerowanie odpowiedniej zawartosci i unikniecie bezposredniego i

obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Klasa ten przezywal szczegolna moda w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje osiagaja V. po. p. n.

e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera. Poemat

heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Scala w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje poprzez celowe

zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malo znaczacymi wydarzeniami a powaznym i podnioslym sposobem przedstawiania i stylem wypowiedzi.

Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i

szklanek wsrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co sporo trunku mial szanse pomiescic i na widok ktorego to naczynia wszelcy walczacy

zakrzykneli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan

homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na okreslonych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi koloryt tamtych

okresow. Swoistym komentarzem do calkowitego zbioru jest „Wstep do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne czlowiecze wady,

deklarujac ze spotykamy ludzi swietnych, ale sa to tak rzadkie postawy, iz mozna halasuje miedzy opowiesci wlozyc.

Bajka „Szczur i kot― jest atakiem w jedna z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie w tej okolicy tak zwana maska:

wspolwystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera jasne pouczenie, iz w zyciu wypada kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz zawsze trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl w tej okolicy problem powszechny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zaakceptowac

zna posmaku wolnosci, nie zaakceptowac rozumie jej. Akceptuje swe zycie po klatce i uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Lecz stary czyzyk nie

zgadza sie z twierdzeniem mlodocianego. On niegdys byl nieograniczony, zostal lecz uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie do niewoli, zawsze bedzie

pragnal wolnosci. Niejednokrotnie interpretujac te bajke, pokazuje sie w fakt, iz powstala jej osoba po naczelnym rozbiorze Krajowy, moze zatem Krasicki

pragnal napisac o nieszczesciu swoich rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, ale zyl po nedzy, drugi, Jan, malowal kiepsko, ale byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osob naturalne, takimi,

jakimi istnieja, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ta ilustruje wszechstronna prawde zyciowa: najtrudniej i najniebezpieczniej komunikowac

ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w duzej mierze wiecej zdobyc.

Przykladem wykorzystania poetyki maski jest bajka "Jagnie i wilcy". Aktualnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie

dominuje upowaznienie silniejszego, ze racja jest po stronie internetowej tego, kto ma energie. Potwierdzeniem tej smutnej prawdziwosci jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez 2 wilki (bedace symbolem sily, bezwzglednosci i okrucienstwa).

Gdy pyta, jakim prawem dzierzy byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona replika: "Smacznys, watly i po lesie", oraz nastepnie zostaje pozarte.

Bajka „Filozof― ukazuje uczonego czlowieka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca chociazby wiare po Boga i smieje sie

ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na jego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor

wskazuje jak bardzo jednostki sa chwiejni we swoich pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca atencje, ze niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie

pomagaja w zyciu.

Zas zatem swiat w bajkach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki i zaprezentowane

konsumenta.

79. Ocen role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w trzech dzielach: po Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z mocnej troski o kraj, z leku przed utrata

niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, w celu ktorej zamiarem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wynika z przydatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej istniec powinna zdatnosc obywatela.

Akcentuje koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl znacznie program reform Komisji Edukacji

Narodowej.

Sporo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie strukturze wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej frakcji obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o koniecznosci utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie wynagradzac bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, ktora wini za upadek panstwa. Pisal: Z samych panow zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek w celu prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - drugi obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow pare przygotowal oprogramowanie reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Pod

spodem swoim przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Podobnie jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, norm dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

strukturze wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet w spoleczny i polityczny relikt ustroju Rzeczpospolitej

szlacheckiej, kompromituje autor koordynacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza panow o nieludzkie traktowanie chlopow i

mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, dzielo o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― jest satyra w owczesne ludzie.

Do listy utworow wypada jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i do narodu―.

-Satyry i opowiesci Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz oprogramowanie reform spolecznych

zmierzajacych do zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie norm mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej w celu mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w czasie kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

swietny – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca i akcji, niedostatek jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana jest w 1

konwencji. „Powrot posla― zostal napisany w zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na renome publiczna i na postawe

polityczna poszczegolnych poslow.

Kawalek ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami oraz zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian

ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwiecej zwolennikow pro krolewskiemu i patriotycznemu

obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym w celu komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie poszczegolnych jako

pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego globu jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych poszczegolne

poglady i racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― beda przedstawieni jako prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie i pozbawieni

honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej

zony). Nastepnie ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly dzielo jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, w tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka zmartwienia, jakie tworzy szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" mniema za to, , ktorzy doprowadza do upadku Krajowy, podobnie jak

samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszelakie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec u schylku swojego zycia silna i wyzwolona z

ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale najczesciej bez sensu; zdumiewa sie, iz Starosta pozwala

na wszelakie dziwne fantazje swojej malzonki (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny: uwalnia z poddanstwa swoich chlopow,

chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem

za partner, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski przedstawia jego

niedostatek zainteresowania zasobem wiadomosci, za to duze zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; podobnie jest poslem na sejm

(niestety); elekcje, chaos, liberum veto, konfederacje uznaje za swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna naturalnie niezle zapracowac;

Szarmancki jest czlowiekiem, ktory roztrwonil mienie rodzicow w zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac okazje finansowa, jakim sposobem moze

byc Teresa; gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie

nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w kategoriach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zagadnienia dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o rozleglej roli wyrazenia jako narzedzia oddzialywania w spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk w indywidualna sytuacje czlowieka. Wplyw na rozwoj tego kierunku mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka do natury. Sentymentalizm wprowadzal uczucie

– byla to namietnosc, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu

interesowali sie natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – posiadal on najmniejszy udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego szczegolnego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Podstawa jego stalo rozumienie olsniewajaca jako ceny podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane po malych formach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po eleganckiej ornamentyce,

lekkosci i dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej tematyce obrazow francuskich mistrzow:

Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od 1730 do 1822. startuje sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Sekcja wowczas Stanislaw Konarski, ktory

wypowiada sie w kilku dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, poteznieje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole w celu mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i

wprowadzil tam nowe metody nauczania. Byl mezczyzna pijarem i z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo sztuki „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII

wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 roku kalendarzowego oddano do uzytku publicznego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum mysli naukowej

panstwa. Na sejmie konwokacyjnym po 1764 roku kalendarzowego krolem Krajowy zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku

wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy. Komendantem szkoly zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, jednakze rowniez

dawala gruntowna i wszechstronna wiedze praktyczna oraz rozwijala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor―

wzorowane w angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy w tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna

programowania reform. Redagowany po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor―

poruszal wiec biezace i roznorodne tematy. W bazie tego tygodniki pojawiaja sie nowe formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, dokument,

listy do redakcji i odpowiedzi w nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone

mieszczan i chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych i politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 latek. Z inicjatywy krola po 1765 roku

kalendarzowego zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla jego gmach okreslany mianem

Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766

roku kalendarzowego dla teatru zaczyna komponowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na

starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiazaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal pewny majatek. Krol przekazal na niego na rzecz

planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej calosc prac zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i

Krakowska ), ktorym podlegaly szkoly wydzialowe i podwydzialowe, te zas pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w

szkolach miala odbywac sie po jezyku polskim. Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia wlasciwego poziomu nauki potrzebne istnieja

dobre ksiazki dlatego po 1775 roku kalendarzowego powolana Towarzystwo do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie i wydanie

nowych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotkania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali po nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego w przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego przebieg

zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie czesci bohaterskie i komiczne. Wynik komiczny osiagniety zostaje

przez celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha zawartoscia, niewiele znaczacymi wydarzeniami oraz powaznym i podnioslym pomyslem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest walka mnichow, ktora wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych wowczas puchar, , ktorzy wiele trunku

mogl pomiescic, na widok ktorego wszelcy walczacy zamilkli: zgoda. Poeta opisuje wojne stylem calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, bez broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu jest

osmieszenie stosunkow panujacych wsrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Ogromnej Improwizacji poznajemy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to wspanialy hymn w czesc

poezji. Konrad – romantyczny poeta – dzierzy poczucie mocy, jest tworca, gra w gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie zrownowazony Bogu. Podlozem jego macy jest namietnosc,

ogarniajaca pelny narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mi rzad dusz! ― – krzyczy po uniesieniu.

Jego pragnienie wladzy bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie w celu jego rzetelna. Pycha

popycha go do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o

zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater wspomina mitycznego Prometeusza, ktory podobnie poswiecil sie dla rzetelna ludzi.

Konrad jest zatem indywidualista, samotnie pragnacym przerobic swiat. Wbrew szlachetnych intencji jest zmuszony na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski i romantyczny polega wiec w buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci ludzkiej

w opinia szczescia ludzkosci, narodu, w celu ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. To punkt szczytowy romantycznego

indywidualizmu, potem chodzi on po pyche i megalomanie. Zatem w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, zostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji na temat oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie wystepuje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego

kleski. Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie do Paryza, dokad

uczestniczyl po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich czasopism emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan

politycznych. Dlatego pokusil sie mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze tymze Slowacki pragnal dac replika na

zapytanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu naszego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego trybunalu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, otwarcie sugerujac, iz rzady tychze ludzi dawny jedna z przyczyn

kleski. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku jest zamach w cara. Ludnosc jest po tej sprawie podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie pragna wojny.

Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany poprzez zolnierza, starca,

nieznajomego – stanowi za to grupe, ktora nienawidzi cara i zechce powstania, ale potrzebuje przywodcow. Wynik glosowania, ktore dzierzy przesadzic

o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam zatem wyrusza, zeby zabic tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem po dramacie odczytac caly tok

powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial systemu spolecznego,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i kiepsko obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, ich pragnienie wolnosci jest

w tej okolicy oceniane jako bardzo przydatne i predzej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki entuzjazm zostal zaprzepaszczony, niz krytyke dzialan

mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala dotad historia Krajowy. Krytykowal ludzie, ktoremu

zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) w celu zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc obszernych idei na podstawie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna wyroznic grupe utworow pamieci obszernych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly zatem rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Wowczas po zgonu toczono boje o slawe po nich lub obszaru pochowku. ―.

Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o nich w momencie ich smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero ich wielkosc. Poeta uwaza, iz

moment zgonu czlowieka pozwala na przekazanie tej dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― dedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow minionych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, wreszcie dochodzi do grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada cialka bohatera. To

symbol przezycia idealow Bema - wojny o niezawislosc. Owa mysl pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Zachodzi cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, oddane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dzierzy charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie badz dotrze mezczyzna do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi porzadnych, prawych i

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc jakos Murzyna―. Przy ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie i budzic do walki narody. Ale nim wielka mysl Browna bedzie przez odmiennych

pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona

poprzez Norwida jako ziemskie dopelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci do idealu, nieosiagalnego dla ludzi.

Podstawa sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny byt absolutny.

Idealu owego nie mozna zdobyc ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka robi z osob istoty idealne. Miara tej doskonalosci jest porownanie do hostii.

Przy wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi do glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownoznaczne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez w tym miejscu

triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku zaistnial wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Argument sprowadzeni zwlok poety do Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje Norwida -

wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet wedlug smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid

Sokratesa, ktoremu po zgonu Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, ktoremu poswiecono 2 groby. Podobnej tresci byly losy

Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Stale zyl po cieniu obszernych ludzi, nie zaakceptowac

doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym tu wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka zaplate musi uiscic kazda osobowosc za swoja

odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale rownolegle bohaterowie Norwida - postacie przeciez oryginalne, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore egzystowac bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na okreslonych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest rodzajem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w wielu miejscach: Warszawa, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Nieszczesliwy wypadek rom.

mieszal konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne: rozlegle

monologi po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Szczegoly epickie: basni

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie w historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, ktoremu zabraklo

zdecydowania w walce o niezawislosc. Poeta uwazal, ze w celu zwyciestwa mysli wolnosci lepiej poswiecic pelny narod, niz ocalic na niego ( „smutne

pol – rycerzy – zywych―) w celu zycia po niewoli. Zatem powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa przeszlosci i postepu. Slowacki

Poddal ostrej weryfikacji szlachte polska, ktora obarczyl wina za upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, ktorym

przykryta jest „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil politycznych o charakterze

demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― dwie plaszczyzny o tematyce historycznej, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz historyjke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal ich od siebie, dzieki czemu przebieg

zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i

zolnierze walczacy o niezawislosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa w ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci.

Wyposazyl je zatem autor po wartosci takie jak: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak rowniez przywiazanie do panstwa i monarchy. Dla Sienkiewicza tej

bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor

podkresla kilka glownych typow ich charakteru. Cechy typowe istnieja najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby, zasadniczego sprawcy

powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu i grozy, wobec tego posrednio sluzy „krzepieniu serc―.. W

tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez pelny narod polski oraz poswiadczenie

grozy lokalizacji miasta naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi

najbardziej liczna wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia Slowacki

ukazywal jednoczesnie tej moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak brawury, by

siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku. Samotna wojna szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie w celu na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego rodzaju pogladu uswiadamia Kordianowi

lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne sily i izolowali sie od

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po walce. Ukazujac szeroko okolicznosci kleski

patrzyl z duzym niepokojem w perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc i brak wiary narodu we wlasne

moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w kategoriach wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego

powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie klarownie do powstania, zawiera sporo aluzji i mozna zwazac go za utwor o

powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do bitwy pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie wystepuje prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ta to znak najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom owego brak.

Poeta nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i juz sam pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wyzebral udzialu po powstaniu, wobec tego

identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dzierzy prawo oskarzac siebie dzierzy prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba zajecia stanowiska w

stosunku do powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, autor pokazuje nam tylko represje

popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy zostac

poinformowanym z relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawdziwoscia historyczna. Wspolwystepuja takze najrozniejsze postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo odnalezc obrazy spoleczenstw naszego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl dramat o

cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow na podstawie o II i IV czesc,, Dziadow―.

II frakcji,, Dziadow―

Wlaczony jest szkopul winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o mekach, jakie

wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych za zycia, oraz Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje po

utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie ich rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Blogie zycie na ziemi wsrod dostatku, zabaw i pieszczot nie zaakceptowac uprawnia do uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic pozostalego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo za zycia nie zaakceptowac postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac do ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie zaakceptowac kpic z

nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV frakcji,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego nieszczescia z

powodu jest postac Gustawa, Ktory dzierzy romantyczny punkt widzenia na istote milosci. Dusze kochankow, wedle niego, istnieja przeznaczone nowego

przez Boga i polaczone na wieki. Zakochanych na ziemi nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow spolecznych, roznic majatkowych i

nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom

upowaznienie do osobistego szczescia i szydzi z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedlug nauki moralnej wypowiedzianej poprzez

Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, jak za zycia zazna mezczyzna szczescia ziemskiego, bo taki fakt podobnie opoznia i

utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Zas. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Ksiega A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem fundamentalne wymagania rodzaju.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, pomoc w sporzadzaniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, nieba, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( istnieja nimi zwykli, przecietni jednostki, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc pojawia sie takze

arystokracja i drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w zasadniczym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz

Napoleona w Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow i ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce olimpijskie