Przekaźnik w instalacji elektrycznej samochodu.
Diagnostyka

Ilość przekaźników, stosowanych w instalacji elektrycznej współczesnego
samochodu, ustawicznie wzrasta.

Korzyści wynikające z rozdzielenia obwodów

sterowania od obwodów energetycznych ugruntowały pozycję przekaźników
w instalacjach współczesnych pojazdów. Zwiększona trwałość i niezawodność
konstrukcji przeka

źnika pozwala stosować te urządzenia jako niewymienne

podzespoły urządzeń wyposażenia elektrycznego samochodu. Na wstępie poznamy
dwa obwody,

w których przekaźniki stanowią już standardowe wyposażenie:

-

obwód świateł mijania

-

obwód sterowania elektrycznego silnika wentylatora chłodnicy

Rys.336-1
Schemat elektryczny obwodu świateł mijania
WZ -

włącznik zapłonu (stacyjka)

WS -

włącznik świateł mijania

BG -

bezpiecznik główny

B1 - bezpiecznik obwodu sterowania
B2 -

bezpiecznik światła mijania (prawe)

B3 -

bezpiecznik światła mijania (lewe)

Z1 -

żarówka światła mijania

Z2 -

żarówka światła mijania

M0 - masa akumulatora
M1,M2 -

masa żarówki reflektora

M3 - masa obwodu sterowania
M4 -

masa zestawu wskaźników

Obwód sterowania świateł mijania

Uproszczony obwód sterowania świateł mijania w samochodzie przedstawia
rys.336-

1. Zespolony włącznik świateł zewnętrznych pojazdu "uproszczono" do

pojedynczego włącznika świateł mijania (WS), zasilanego ze stacyjki pojazdu (WZ).
W obwodzie wykorzystano przekaźnik elektryczny o stykach normalnie
rozwartych, sterowany "plusem". Włącznik świateł mijania znajduje się
w obwodzie sterowania, za włącznikiem zapłonu. Niskie natężenie prądu
pobieranego przez cewkę przekaźnika, umożliwia zastosowanie trwałych
mikroprzełączników w zespolonym włączniku świateł pojazdu.
Dla uproszczenia pokazano

na schemacie tylko włącznik światła mijania.

Zasilanie żarówek świateł mijania reflektorów realizowane jest przez styki
przekaźnika. Obwód każdej żarówki reflektora zabezpieczony został bezpiecznikiem
topikowym -

(B2) i (B3). Wszystkie obwody zamykają się przez połączenia z masą

pojazdu w punktach oznaczonych od (M0) do (M4). W zestawie wskaźników
umieszczona jest zazwyczaj lampka kontrolna, barwy zielonej sygnalizująca
włączenie świateł mijania pojazdu. Zasilanie żarówki lampki kontrolnej pobierane jest
z

jednego z obwodów żarówki reflektora.

Działanie obwodu świateł mijania
Światła mijania mogą być włączone tylko po uprzednim włączeniu zapłonu (włącznik
zapłonu (WZ) w stacyjce). Po włączeniu włącznika świateł (WS) popłynie prąd w
obwodzie sterowania, uruc

hamiając przekaźnik. Zwarte styki umożliwiają przepływ

prądu w obwodzie głównym przekaźnika i zasilanie żarówek świateł mijania w
reflektorach. Światła mijania można wyłączyć rozwierając połączenie styków
włącznika (WS). W tym rozwiązaniu również wyłączenie stacyjki automatycznie
wyłączy światła.

Przepływ prądu w obwodzie sterowania świateł mijania

(+) akumulatora - (BG) - (WZ) - (WS) - (B1) -

(85 przekaźnika) -

-

cewka przekaźnika - (86 przekaźnika) - masa (M3) - masa (M0)- biegun (-)

akumulatora

Przepływ prądu w obwodzie głównym świateł mijania

(+) akumulatora - (BG) -

(30) przekaźnika - zwarte styki przekaźnika - (87)

przekaźnika - bezpiecznik (B2) lub (B3) - do żarówki (Z1) lub (Z2) - masy
żarówek (M1) lub (M2) - masa (M0) - do bieguna (-) akumulatora

Typowe niedomagania,
diagnostyka obwodu świateł mijania

Typowe niedomagania obwodu świateł mijania to brak świecenia jednej lub obydwu
żarówek w reflektorach pojazdu.

Duża ilość możliwych przyczyn uszkodzenia może powodować pewne
zaniepokojenie,

ale znajomość budowy i działania obwodu świateł mijania, pozwala

w łatwy sposób uporać się z tym problemem. Przedstawione poniżej wskazówki i
zalecenia pozwolą w praktyce skontrolować i zlokalizować miejsce uszkodzenia
każdego obwodu, w którym zastosowano przykładowy sposób podłączenia
przeka

źnika. Podczas weryfikacji obwodu z przekaźnikiem warto zapamiętać

następujące wskazówki:

1.

Włączeniu każdego przekaźnika towarzyszy stuk zwory o rdzeń. Jeżeli

słyszymy ten odgłos to obwód sterowania, a więc i włącznik pracuje

poprawnie.

2.

Przekaźnik stanowi sterowany elektrycznie włącznik. W przypadku, gdy

mamy podejrzenie co do poprawności jego działania, wystarczy

"zbocznikować" styki przekaźnika i sprawdzić efekt tej czynności.

Jeżeli obwód działa poprawnie, to wymieniamy uszkodzony przekaźnik.

Gorzej, gdy po zwarciu na krótko styków (30) i (87) układ w dalszym ciągu

nie działa. O tym jednak później...... . Zbocznikowanie styków przekaźnika

pozwala jedynie stwierdzić jego ewentualne uszkodzenie.

Rzeczywiste przyczyny uszkodzenia obwodów elektrycznych występują w pewnej

prawidłowości, wynikającej z budowy i zasady działania elementów składowych
instalacji elektrycznej. Grupa elementów największego ryzyka to żarówki, przekaźniki
i włączniki. W miarę upływu czasu eksploatacji pojazdu zaczynają pojawiać się
również uszkodzenia, będące efektem procesów korozji i zmęczenia materiałów.
Zwróćmy wówczas uwagę na jakość izolacji i stan przewodów elektrycznych,
poprawność złącz stykowych i połączeń masowych.

Diagnostyka i naprawa obwodów elektrycznych. Wprowadzenie

Nie sposób podać uniwersalnych metod postępowania podczas diagnostyki
obwodów elektrycznych samochodu. Podstawowy problem wynika z różnych
konstrukcji omawianego obwodu elektrycznego, umieszczenia wiązek przewodów,
zastosowanych złącz wielokrotnych, dostępu do elementów elektrycznych w
samochodzie itd.
Dokładna analiza dotyczyć może tylko konkretnej wersji produkowanego pojazdu
samochodowego. Poznanie ogólnych zasad postępowania daje jednak solidne
podstawy do dalszej samodzielnej edukacji

i skutecznego rozwiązywania problemów

podczas praktyki zawodowej.

Podstawowe zadania podczas diagnozowania i naprawy uszkodzonych obwodów
elektrycznych są niezmienne:

-

wybrać metody i narzędzia diagnostyczne

-

zlokalizować uszkodzenie, ocenić jego wpływ na działanie

obwodu elektrycznego

-

wybrać metodę i naprawić uszkodzenie

-

ocenić jakość naprawy, usunąć ewentualne skutki dodatkowe

-

wykonać czynności w jak najkrótszym czasie, przy

zaangażowaniu minimalnej ilości środków

Diagnostyka i naprawa obwodu elektrycznego powi

nna uwzględniać przyjęte

standardy postępowania, cechujące zarówno działania mechanika, jak również
wynikające z polityki firmy wobec Klienta. Nadrzędnym celem powinna być jakość
naprawy i gwarancja solidnie wykonanej usługi.
Nie należy jednak zapominać o finansowej stronie usług. Zadowolony i powracający
do warsztatu Klient, stanowi

podstawę sukcesu ekonomicznego .......

Analizując obwód świateł mijania pojazdu samochodowego omówimy dwa przypadki
uszkodzeń - po włączeniu świateł mijania:
1

nie świecą obydwie żarówki reflektorów

2

nie świeci jedna żarówka reflektora

Diagnostyka obwodu świateł mijania.
Nie świecą obydwie żarówki

Uszkodzenie
Po włączeniu zapłonu (WZ) i włącznika świateł mijania (WS) nie świecą się obydwie
żarówki reflektorów pojazdu.

Analiza uszkodzenia
Uszkodzenie jest na tyle "skomplikowane", że nie można nic ustalić bez wykonania
czynności kontrolnych. Należy wykonać diagnostykę obwodu świateł mijania.

Możliwe przyczyny : - uszkodzenie żarówek
-

uszkodzenie przekaźnika

- uszkodzenie instalacji elektrycznej obwodu

głównego (bezpieczniki, przewody, połączenia)

-

uszkodzenie włącznika świateł

- uszkodzenie instalacji obwodu sterowania

(bezpiecznik, przewody, połączenia)

Diagnostyka obwodu
Jednoczesne uszkodzenie -

przepalenie żarówek jest możliwe, lecz mało

prawdopodobne. W przypadku, gdy dostęp do żarówek nie jest skomplikowany
można rozpocząć od wyjęcia i sprawdzenia żarówek.
Co jednak, gdy żarówki są sprawne ? Wówczas mamy problem........

Poniżej przedstawiono jeden z możliwych scenariuszy działania, ale należy
pamiętać, że sposoby postępowania można, a nawet trzeba dostosować zawsze do
konstrukcji naprawianego modelu pojazdu.

Rozpoczęcie diagnostyki należy

poprzedzić analizą najbardziej prawdopodobnych uszkodzeń i dobrać kolejność
czynności tak, aby w jak najkrótszym czasie i przy minimalnym nakładzie pracy
zlokalizować uszkodzenie.

Procedura postępowania.........
Zlokalizować przekaźnik świateł mijania pojazdu, wyjąć go z gniazda i zewrzeć na
krótko przewody, doprowadzone do zaciski (30) i (87) w gnieździe przekaźnika
(patrz rys.338-

1). Czynność należy wykonać po uprzednim włączeniu zapłonu i

świateł mijania - czyli włączniki (WZ) i (WS) są zwarte. Obserwować światła mijania
podczas bocznikowania styków przekaźnika. W przypadku, gdy światła zapalą się
jesteśmy pewni, że uszkodzony przekaźnik należy wymienić na nowy.

Wymiana przekaźnika na nowy kończy proces naprawy. Należy jednak skontrolować
dokładnie działanie świateł mijania po wykonanej naprawie, zwracając uwagę między
innymi na poprawność regulacji świateł.

Nie za

wsze jednak będzie tak dobrze.....

Rys.338-1.
Kontrola obwodu świateł mijania

Jeżeli zwarcie styków przekaźnika nie spowoduje włączenia świateł, czeka nas seria
czynności które musimy wykonać , aby zlokalizować miejsce uszkodzenia.
Proponowana kolejność czynności :

1. Kontrola napięcia na zaciskach (30) i (85) gniazda przekaźnika.

W obydwu punktach, zgodnie z wcześniej ustalonymi warunkami,

powinno być napięcie około 12 V. Jeżeli brak napięcia, to należy

sprawdzić ciągłość obwodów od bieguna (+) akumulatora do

zacisków gniazda. Zlokalizować i usunąć uszkodzenie.

2. Wyjąć zworę i zamontować ponownie przekaźnik. Przekaźnik

powinien działać, wydając dźwięk stuku zwory o rdzeń, przy

każdym włączeniu włącznika świateł (WS). W przeciwnym

wypadku, wymienić przekaźnik lub naprawić połączenie masowe

złącza (86) przekaźnika.

3. Jeżeli na zacisku (87) przekaźnika pojawia się napięcie po

włączeniu włącznika świateł, to lokalizację uszkodzenia

rozpocząć od sprawdzenia stanu technicznego i poprawnego

osadzenia żarówek świateł mijania. W przypadku, braku efektu

działania kontrolujemy ciągłość obwodu od punktu (87)

przekaźnika do każdej żarówki oraz ich połączenia masowe.

Diagnostyka obwodu świateł mijania.
Nie świeci jedna żarówka

Uszkodzenie

Po włączeniu zapłonu (WZ) i włącznika świateł mijania (WS) nie świeci się jedna z
żarówek reflektorów pojazdu.

Rys.337-D2

Nie świeci jedna z żarówek światła mijania

Analiza uszkodzenia
W tym przypadku, znając schemat elektryczny obwodu można wyciągnąć wnioski
znacznie ułatwiające diagnostykę i naprawę uszkodzenia. Jeżeli nie świeci się
żarówka (Z2), to można stwierdzić, że uszkodzenie tkwi w gałęzi obwodu od punktu
(X) do połączenia z masą w punkcie (M2). Najczęściej jest to po prostu przepalona
żarówka, ale nie zawsze.......
Przekaźnik działa prawidłowo - w punkcie (X) jest napięcie zasilające żarówki
reflektorów i jakiekolwiek czynności kontrolne są zbyteczne. Na rys.337-D2 pokazano
przepływ prądów w poszczególnych częściach obwodu elektrycznego. Od punktu (X)
brak przepływu prądu - żarówka (Z2) nie świeci się.

Możliwe przyczyny : - uszkodzenie żarówki
- uszkodzenie bezpiecznika (B2)
-

uszkodzenie instalacji elektrycznej gałęzi

od punktu (X) do połączenia masowego (M2)

Diagnostyka obwodu
Przyczyna uszkodzenia związana jest z przerwą w gałęzi obwodu żarówki (Z2), od
punktu (X) na schemacie do punktu połączenia z masą. Jeżeli żarówka jest dobra, to
należy sprawdzić ciągłość obwodu od punktu (X) do wejścia żarówki (Z2) lub
naprawić połączenie żarówki z masą pojazdu. Wykorzystać lampkę kontrolną na
napięcie 12 V.

Procedura postępowania
Najczęściej przyczyna tkwi w przepalonej żarówce. W pierwszej kolejności należy
wyjąć żarówkę i oczyścić dokładnie miejsce jej osadzenia. Uszkodzoną żarówkę
wymieniamy na nową. Jeżeli dobra żarówka nie świeci się, po włożeniu do gniazda,
należy sprawdzić napięcie zasilania w przewodzie zasilającym żarówkę. Brak
napięcia zasilania może być spowodowany uszkodzeniem bezpiecznika (B2).
Sprawdzić stan bezpiecznika i oczyścić gniazdo. Wykorzystując lampkę kontrolną
sprawdzić ciągłość obwodu i usunąć ewentualne przerwy. Jeżeli do żarówki (Z2)
dochodzi napięcie zasilania, a żarówka mimo tego nie świeci się, należy przywrócić
prawidłowe połączenie żarówki z masą pojazdu w punkcie (M2).

Pamiętamy już na pewno wskazówkę, że złe połączenie żarówki z masą pojazdu,
spowoduje zapalenie lampki kontrolnej podczas badania potencjału przewodu
masowego.

Rys.338-2
Uszkodzony (przepalony) żarnik światła mijania

Obwód elektryczny silnika wentylatora chłodnicy.
Budowa, działanie

Rys.338-

1 przedstawia schemat instalacji elektrycznej silnika wentylatora chłodnicy,

z automatycznym sterowaniem dzięki termicznemu włącznikowi (WT). Włącznik
termiczny steruje pracą przekaźnika silnika wentylatora chłodnicy. Lokalizacja
włącznika odpowiada tzw. sterowaniu "minusem", czyli włącznik termiczny łączy lub
rozłącza zacisk (86) przekaźnika z masą pojazdu.

Rys.338-1

Schema

t elektryczny obwodu sterowania silnika wentylatora chłodnicy z przekaźnikiem.

B1, B2 - bezpieczniki
87 - 30 -

obwód główny

85 - 86 -

obwód sterowania

WT -

włącznik termiczny

M1, M2, M3 - punkty masowe

Analiza obwodu elektrycznego.
Si

lnik wentylatora chłodnicy włączany jest do pracy przez przekaźnik. Obwód główny

przekaźnika zasilany jest bezpośrednio z akumulatora przez bezpiecznik (B1). W
obwodzie sterowania przekaźnika, zasilanym również z akumulatora przez włącznik
zapłonu (WZ) oraz bezpiecznik (B2), włączony jest szeregowo - w przewodzie
masowym cewki -

włącznik termiczny (WT). Włącznik termiczny, zanurzony w płynie

chłodzącym silnik, włącza się przy podwyższonej temperaturze (95 - 105 st. C), a
wyłącza przy spadku temperatury płynu (do 90- 95 st. C). W obwodzie zastosowano
sterowanie minusowe przekaźnika. Układ działa automatycznie po włączeniu stacyjki
w samochodzie. Coraz częściej stosowane są układy w których zasilanie obwodu
silnika wentylatora

następuje bezpośrednio z akumulatora, pomijając włącznik

zapłonu w stacyjce. W tym przypadku, silnik wentylatora włączyć się może do pracy
r

ównież po wyłączeniu stacyjki. W okresie letnim, jest to częsty przypadek, gdy

mocno zagrzany silnik zostanie wyłączony z pracy.
Brak krążenia płynu chłodzącego przy niepracującej pompie powoduje podgrzanie
cieczy od rozgrzanych elementów silnika i automatyczne uruchomienie silnika
wentylatora przez włącznik termiczny. Po kilku sekundach silnik zostaje wyłączony.
Należy o tym pamiętać podczas pracy przy rozgrzanym silniku spalinowym.

Zastosowany przekaźnik stanowi sterowany elektrycznie włącznik silnika wentylatora.
Po włączeniu przekaźnika silnik elektryczny zasilany jest bezpośrednio z zacisku (87)
przekaźnika. Drugi przewód silnika wentylatora połączony jest bezpośrednio z masą
pojazdu (punkt M3).

Rys.338-2.
Przekaźnik osadzony w kostce

Układ zacisków gniazda i przekaźnika

Typowe niedomagania,
diagnostyka obwodu silnika wentylatora chłodnicy

Typowe niedomagania
Podczas pracy silnika spalinowego nie włącza się wentylator chłodnicy pomimo
wysokiej temperatury płynu chłodzącego silnik spalinowy

Przyczyny mogą być wynikiem uszkodzenia :
-

włącznika termicznego

-

przekaźnika elektrycznego

- silnika elektrycznego wentylatora
-

instalacji elektrycznej obwodu głównego

(przewody, bezpiecznik lub połączenia)

- instalacji obwodu sterowania

( przewody, bezpiecznik lub połączenia)

Diagnostyka obwodu.
Do pracy niezbędna będzie lampka kontrolna napięcia 12V i tzw. zwieracz - odcinek
przewodu z dwoma końcówkami pasującymi do końcówek konektorowych,
osadzonych w kostce przekaźnika.
W przypadku rozpatrywanego obwodu zaleca się w pierwszej kolejności połączenie -
zwarcie przewodów dochodzących do czujnika termicznego (rys.338-1).

W ten sposób zbocznikujemy włącznik termiczny i możemy szybko zakończyć proces
wyszukiwania uszkodzenia....... .

Jeżeli, po zwarciu przewodów włącznika termicznego (WT), silnik wentylatora
chłodnicy uruchamia się prawidłowo mamy pewność, że uszkodzony jest włącznik
termiczny i należy wymienić go na nowy lub sprawny element. Gorzej jeśli podczas
tej próby nie zaobserwujemy żadnych zmian w działaniu obwodu elektrycznego.
Próba nie daje w tym przypadku żadnych informacji. Następny zalecany krok to
zlokalizowanie przekaźnika. Po wyjęciu przekaźnika z gniazda należy skontrolować
napięcie w punktach (30) i (85) gniazda przekaźnika. W przypadku braku napięcia,
zlokalizować przerwę i naprawić zasilanie wspomnianych punktów.
Następnie zewrzeć styki (30) i (87) w kostce przekaźnika. Po zwarciu tych punktów
silnik wentylatora powin

ien zadziałać, zasilany bezpośrednio napięciem akumulatora.

Jeżeli tak jest - jesteśmy pewni, że obwód główny instalacji pracuje prawidłowo.
Podejrzanym elementem jest przekaźnik lub obwód sterowania. Wymieniamy
przekaźnik na nowy i zwieramy ponownie styki włącznika termicznego (WT).
Jeżeli obwód działa prawidłowo, przyczyną uszkodzenia był przekaźnik, Jeżeli po
wymia

nie przekaźnika silnik nie włącza się jednak do pracy zlokalizować

uszkodzenie w obwodzie sterowania. Dla pewności zewrzeć wówczas zacisk (86) z
masą pojazdu. Jeżeli silnik wentylatora uruchomi się poprawnie, jesteśmy pewni, że
uszkodzenie tkwi na odcinku sterowania - zacisk (86) do masy w punkcie (M2).
Sprawdzić przewody i połączenia (włącznie z masą w punkcie M2).

W przypadku, gdy pomimo dotychczasowych działań silnik nie pracuje, a napięcie
kontrolowane na zacisku (87) po zadziałaniu przekaźnika ma prawidłową wartość
(około12V), należy sprawdzić silnik elektryczny i ciągłość obwodu od zacisku (87) do
masy w p.M3

Kontrola silnika polega

na sprawdzeniu oporów podczas obracania ręką. Zwiększone

opory mogą świadczyć o uszkodzeniu mechanicznym. W przypadku koniecznym
można doprowadzić zasilanie 12 V bezpośrednio do zacisku (+) silnika. Jeżeli silnik
zadziała prawidłowo, usunąć uszkodzenie w obwodzie połączeń przewodów.