Uniwersytet Szczeciński

Wydział Nauk o Ziemi

Studenci pierwszego roku II

Kierunek: Turystyka i Rekreacja

OPRACOWANIE WYBRANYCH METOD STOSOWANYCH

W TURYSTYCE I REKREACJI DO OCENY ŚRODOWISKA

Praca zaliczeniowa z przedmiotu:

Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji

Prowadzący: dr Tomasz Łabuz

Zakład Geomorfologii Morskiej

Szczecin, 11.01.2014 rok

Spis Treści

Wstęp

Małgorzata Kochanowska, Paulina Kucharz, Karolina Lewandowska

1. Inwentaryzacja krajoznawcza - obiekty przyrodnicze

1.1. Definicja

1.2. Przedmiot inwentaryzacji

1.3. Zakres inwentaryzacji

1.4. Wnikliwość inwentaryzacji

1.5. Podstawowe cele inwentaryzacji krajoznawczej i działalności inwentaryzacyjnej

1.6. Procedury inwentaryzacji krajoznawczej i założenia organizacyjne

1.7. Prace wstępne

1.8. Badania terenowe

1.9. Karta inwentaryzacyjna

1.10.

Opis obiektu i dokumentacja bibliograficzna

1.11.

Klasyfikacja rzeczowa i topograficzna

1.12.

Dokumentacja ikonograficzna i kartograficzna

1.13.

Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów przyrodniczych

1.14.

Literatura

Hubert Dziak, Karolina Janiszewska, Małgorzata Kempa

2. Inwentaryzacja krajoznawcza – obiekty antropogeniczne

2.1. Cele inwentaryzacji

2.2. Etapy prac inwentaryzacyjnych

2.3. Karta Inwentaryzacyjna

2.4. Klasyfikacja rzeczowa

2.5. Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów antropogenicznych

2.6. Udostępnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji

2.7. Literatura

Marta Górczewska, Tomasz Myszak, Magdalena Pożarycka, Magdalena Seweryn

3. Waloryzacja turystyczna (cele, kierunki, postępowanie)

3.1. Wprowadzenie do waloryzacji turystycznej

3.2. Kategorie walorów

3.3. Podział środowiska naturalnego i szczegółowych elementów środowiska

antropogenicznego

3.4. Motywy turystów

3.5. Podział walorów turystycznych w literaturze przedmiotu

3.6. Podstawowe metody badań

3.7. Cel waloryzacji

3.8. Zasady waloryzacji

3.9. Literatura

Nordin Arbane, Artur Chmara, Aleksandra Karska

4. Analiza SWOT

4.1. Historia analizy i jej idea

4.2. Znaczenie analizy SWOT

4.3. Procedura postępowania i zasady analizy

4.4. Rodzaje analizy SWOT

4.5. Zastosowanie w praktyce

4.6. Margines błędu

4.7. Literatura

Agnieszka Dadacz, Martyna Grzeczkowicz, Karolina Hawryluk, Kinga Jagodzińska

5. Badania ankietowe

5.1. Wprowadzenie

5.2. Wyjaśnienie słowa ankieta

5.3. Typy ankiet

5.4. Procedura postępowania

5.5. Zakres badań ankietowych

5.6. Wymagania stawiane badaniom ankietowym

5.7. Opracowanie wyników ankiety

5.8. Dane uzyskane z metody i jej zastosowanie do oceny środowiska na potrzeby turystyki i

rekreacji

5.9. Literatura

Magdalena Panek, Małgorzata Pietrzak, Ewelina Setnik

6. Bonitacja punktowa – obiekty na mapie

6.1. Definicja i opis metody bonitacji punktowej

6.2. Zalety i wady bonitacji punktowej

6.3. Etapy bonitacji punktowej

6.4. Przykłady

6.5. Literatura

Katarzyna Kubacka, Aleksandra Łach, Joanna Szczepańska, Monika Żołnowska

7. Bonitacja punktowa – spis obiektów na mapie

7.1. Przedstawienie metody dla oceny środowiska

7.2. Charakterystyka metody

7.3. Cel metody

7.4. Procedura postępowania

7.5. Dane do wykorzystania

7.6. Dane uzyskane z metody

7.7. Zastosowanie metody do oceny środowiska na potrzeby turystyki i rekreacji

7.8. Literatura

Tomasz Cybulski, Sylwester Dziechciarz, Bartłomiej Dolata, Krzysztof Gołębiowski, Adrian
Sartanowicz

8. Obserwacja terenowa

8.1. Omówienie metody

8.2. Pojęcie obserwacji i spostrzeżenia

8.3. Cel metody

8.4. Przeprowadzenie postępowania

8.5. Przygotowanie i prowadzenie obserwacji

8.6. Sporządzanie notatek z obserwacji

8.7. Kontrola wyników obserwacji

8.8. Okoliczności obniżające wartość danej obserwacji

8.9. Cechy dobrego obserwatora

8.10.

Zastosowanie technik obserwacyjnych

8.11.

Zebrane dane a wpływ na ocenę środowiska dla turystyki i rekreacji

8.12.

Podsumowanie

8.13.

Literatura

Karina Grabowska, Marcin Kaczyński, Denis Mucha, Eugeniusz Talik

9. Pomiary kartometryczne – dotyczące map

9.1. Podstawy kartometrii

9.2. Pomiar długości

9.3. Pomiar powierzchni

9.4. Pomiar kątów poziomych

103

9.5. Literatura

104

Joanna Dudziak, Natalia Kolankowska, Rafał Świerblewski, Joanna Zawiła

10. Pomiary kartometryczne – dotyczące terenu

10.1.

Kartometria i jej cel

105

10.2.

Określanie odległości

106

10.3.

Niwelacja

106

10.4.

Triangulacja

112

10.5.

Fotogrametria

112

10.6.

Tachymetria

112

10.7.

Pomiar rzeźby terenu metodą stolikową przy użyciu zestawu topograficznego

113

10.8.

Zastosowanie w turystyce i rekreacji

113

10.9.

Literatura

113

Weronika Barcikowska, Magdalena Pietrzakowska, Magdalena Romańczyk Evoitre

11. Analiza dokumentów

11.1.

Istota analizy dokumentów

114

11.2.

Metody analizy dokumentów

115

11.3.

Techniki analizy dokumentów

116

11.4.

Analiza dokumentów w zakresie oceny środowiska dla turystyki i rekreacji

117

11.5.

Literatura

118

Paulina Mandziuk, Agata Płauszewska, Ola Ptaszyńska, Dominika Tryka

12. Dane statystyczne (GUS, Instytut Turystyki)

12.1.

Badania statystyczne

119

12.2.

Badania ruchu turystycznego w Polsce

119

12.3.

Pozyskiwanie danych

123

12.4.

Badania w zakresie turystyki

123

12.5.

Badania wydatków turystów zagranicznych

127

12.6.

Zastosowanie danych statystycznych w turystyce i rekreacji

128

12.7.

Literatura

129

Tomasz Kępiński, Michał Kołacz

13. Mierniki ekonomiczne

13.1.

Zadanie metody

130

13.2.

Przeprowadzenie metody

130

13.3.

Dane do zagospodarowania

132

13.4.

Dane pozyskane z metody

136

13.5.

Zastosowanie metody dla rozwoju turystyki i rekreacji

139

13.6.

Literatura

140

Dodatkowe, awaryjne

14. Opracowania ekofizjograficzne

140

Anna Piskorska, Natallia Shyshkina, Mateusz Śliwczyński, Wojciech Zakrzewski

15. Oddziaływanie inwestycji na środowisko OIŚ

15.1.

Przedstawienie metody

141

15.2.

Raport

143

15.3.

Inwestycje turystyczne - przykłady

146

15.4.

Wnioski

147

15.5.

Literatura

148

Zakończenie

149

Wstęp

Praca zaliczeniowa składa się z 15 rozdziałów. Każdy rozdział został przygotowany i opracowany

przez grupę kilku studentów Uniwersytetu Szczecińskiego pierwszego roku II

Wydziału Nauk o

Ziemi kierunku turystyka i rekreacja podczas zajęć z przedmiotu „Ocena środowiska dla turystyki i

rekreacji” w postaci wykładów prowadzone przez dr Tomasza Łabuza z Zakładu Geomorfologii

Morskiej w roku akademickim 2013/2014.

Celem było powstanie zbioru najważniejszych informacji o najważniejszych metodach

stosowanych w turystyce i rekreacji na potrzeby oceny środowiska.

Autor zebrał wszystkie opracowania od studentów i umieścił w tym dokumencie dołączając spis

treści.

1. Inwentaryzacja krajoznawcza - obiekty przyrodnicze

Małgorzata Kochanowska, Paulina Kucharz, Karolina Lewandowska

1.1. Definicja

Inwentaryzacją turystyczną nazywamy tworzenie spisu obiektów i walorów krajoznawczych z

natury. Jej charakterystycznymi cechami są przedmiot, zakres i wnikliwość.

1.2. Przedmiot inwentaryzacji

Przedmiotem inwentaryzacji krajoznawczej są obiekty i walory krajoznawcze. Obiekty

krajoznawcze to przedmioty, które są interesujące przez swoje wartości naukowe, historyczne,

artystyczne i kulturalne czy techniczne i gospodarcze.

1.3. Zakres inwentaryzacji

Zakres to umieszczenie inwentaryzacji w przestrzeni (obszar całego kraju w podziale

administracyjnym określonym w Polsce w dniu 1.01.1991r. - 16 województw podzielonych na

powiaty i gminy.) i czasie (okres między najstarszymi faktami związanymi z danym obiektem a dniem

penetracji terenowej).

1.4. Wnikliwość inwentaryzacji

Przez wnikliwość rozumiany jest sposób, w jaki obiekt zostaje zinwentaryzowany, tak, aby jak

najdokładniej opisać jego cechy charakterystyczne, które są istotne dla krajoznawstwa.

1.5. Podstawowe cele inwentaryzacji krajoznawczej i działalności inwentaryzacyjnej

Do podstawowych celów inwentaryzacji krajoznawczej i działalności inwentaryzacyjnej należą:

- uzyskanie pełnych, aktualnych i sprawdzonych przez penetrację terenową informacji dotyczących

stanu obiektów i walorów na określonym terenie

- inwentaryzacja krajoznawcza jest podstawą do waloryzacji krajoznawczej i przyrodniczej

- utworzenie dokumentów wyjściowych do dalszych prac nad syntezą wiedzy o różnorodności

kulturowej i biologicznej danego obszaru

- prace inwentaryzacyjne mogą być punktem wyjścia do planowania różnego rodzaju form ochrony

zarówno obiektów przyrodniczych (parki krajobrazowe, rezerwaty, etc.) jak i antropogenicznych

(ochrona zabytków)

- wyniki inwentaryzacji są źródłem faktów dla autorów publikacji turystyczno-krajoznawczych oraz

dla przewodników i organizatorów turystyki

- oddziaływanie społeczne i wychowawcze działalności inwentaryzacyjnej

- stworzenie podstawy do odpowiedniego zagospodarowanie turystycznego danego obszaru oraz

właściwego kierowania ruchem turystycznym

- stworzenie podstawy do odpowiedniego rozwoju znanych oraz nowych obszarów, rejonów i

miejscowości turystycznych przez inwentaryzacje nowo powstałych oraz wcześniej nie

inwentaryzowanych obiektów

- aktywizacja społeczna kręgów krajoznawczych

- inwentaryzacja krajoznawcza może być podstawą do opracowania strategii zrównoważonego

rozwoju badanego obszaru

1.6. Procedury inwentaryzacji krajoznawczej i założenia organizacyjne

Program inwentaryzacji krajoznawczej obejmuje następujące czynności:

- prace przygotowawcze

- penetrację terenu

- opracowanie zebranych materiałów

- udostępnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji

Koordynatorem inwentaryzacji krajoznawczej w Polsce jest Komisja Krajoznawcza Zarządu

Głównego PTTK, która powołała Zespół do Spraw Inwentaryzacji Krajoznawczej Polski. Zespół ten

jest odpowiedzialny za poczynania organizacyjne i programowe. Ma między innymi za zadanie

koordynować i konsultować prace inwentaryzacyjne na terenie poszczególnych regionów,

redagowanie wojewódzkich inwentarzy krajoznawczych czy prowadzenie szkoleń dla przedstawicieli

oddziałowych zespołów zajmujących się inwentaryzacją krajoznawczą.

Do prowadzenia zasadniczych prac inwentaryzacyjnych na szczeblu inwentaryzacyjnym powołane

są zespoły 3-7 osobowe, w których skład wchodzą członkowie oddziałowych komisji krajoznawczych

PTTK, przewodnicy i instruktorzy krajoznawstwa. Wszyscy członkowie grup powinni przejść

odpowiednie przeszkolenie, a dla kierowników grup jest to obowiązkowe. Zajmują się oni organizacją

realizacji krajoznawczej na terenie powiatu, sprawdzaniem krat inwentaryzacyjnych, powoływaniem

grup inwentaryzacyjnych, właściwym przechowywaniem inwentarza, zbieraniem materiałów

źródłowych oraz przygotowaniem do druku wyników inwentaryzacji poszczególnych gmin oraz

całego powiatu.

1.7. Prace wstępne

Do prac wstępnych inwentaryzacji krajoznawczej zaliczamy:

- ustalenia granic badanego terenu (np. dzielnica, miejscowość)

- zgromadzenie map topograficznych danego terenu, najlepiej w skali 1:10 000 – 1:25 000

- zgromadzenie i analiza dostępnych publikacji oraz danych niepublikowanych (np. operaty urzędowe,

projekty obszarów ochronnych) dotyczących badanego obszaru

- zapoznanie się ze szczegółami dotyczącymi danego obszaru takimi jak: rzeźba terenu, warunki

hydrologiczne, budowa geologiczna, ekosystemy

- przygotowanie podkładów

Podkład powinien być aktualną mapą topograficzną obszaru, pozbawionym nieistotnych

szczegółów. Na mapę, w celu ułatwienia późniejszej inwentaryzacji (i często również

przeprowadzanej w oparciu o jej wyniki waloryzacji) można nanieść niektóre informacje z map

specjalnych i gospodarczych, jak wydzielenia drzewostanów czy nieużytki. Podkłady powinny być

różne, dostosowane do rodzaju inwentaryzacji. Na podkład należy nanieść kartogram o regularnej

sieci pól, pola te zwane są kwadratami i są jednostkami kartogramu.

1.8. Badania terenowe

Penetrację terenową przeprowadza się po to, aby zweryfikować dane na temat danego obiektu

uzyskane z zebranych informacji źródłowych, poprzez konfrontację ze stanem faktycznym. Jej celem

jest również odkrywanie nowych obiektów i walorów – tych nowo powstałych oraz tych, które

wcześniej nie były inwentaryzowane. W przypadku stwierdzenia rozbieżności między danymi

źródłowymi a stanem faktycznym na kartę inwentaryzacyjną nanosi się dane aktualne lub sporządza

notatkę.

Inwentaryzatorzy wyruszający w teren powinni być zaopatrzeni w zaświadczenia wystawione

przez właściwy Zarząd Oddziału PTTK, upoważniające do prowadzenia czynności

inwentaryzatorskich na określonym terenie i w określonym czasie.

Załącznik Nr 7

PRZYKŁAD ZAŚWIADCZENIA INWENTARYZACYJNEGO

Pilica, dnia .......... 2000 r.

Miejsce na pieczęć Urzędu

ZAŚWIADCZENIE

Zaświadcza się, że Ob. ...................................................... leg. się dowodem osobistym nr
.... ........................... wyd. przez ..................................... reprezentujący Oddział PTTK
.......................... przeprowadza inwentaryzację krajoznawczą Gminy (nazwa).

Rys.1 Przykład zaświadczenia inwentaryzacyjnego

Inwentaryzatorzy po przybyciu do danej miejscowości powinni porozumieć się z osobami mogącymi
udzielić potrzebnych informacji, a zwłaszcza z sołtysem, duchowieństwem, nauczycielami i służbą
leśną. Mogą oni posiadać wiedzę na temat historii miejscowości, zabytków, kultury ludowej i innych
ciekawostek związanych z inwentaryzowanym terenem.

Podczas penetracji należy również dokonać dokumentacji fotograficznej inwentaryzowanych
obiektów (jeśli nie jest to zabronione, w przypadku terenu prywatnego należy posiadać zgodę
właściciela lub zarządcy obiektu).

1.9. Karta Inwentaryzacyjna

Karta inwentaryzacyjna to arkusz gładkiego papieru formatu A5 (w układzie poziomym

210x148mm) na której umieszcza się klasyfikację i opis obiektu lub waloru krajoznawczego. Zaleca

się stosowanie papieru o powiększonej grubości (np. 140 mg/dm2). Każdy obiekt, walor krajoznawczy

lub zespół krajoznawczy jest zinwentaryzowany na oddzielnej karcie inwentaryzacyjnej. Czasami do

opisu obiektu (zespołu) koniecznym będzie zastosowanie kilku kart (spiętych, połączonych ze sobą).

Na przedniej stronie karty, w odległości ok. 30 mm od górnego brzegu, nanosi się poziomą

czerwoną linię dzielącą kartę na dwa pola: górne i dolne. W górnej części umieszczamy klasyfikację

topograficzną i rzeczową oraz pierwszą literę imienia i nazwisko osoby sporządzającej kartę oraz datę

penetracji terenowej. W dolnej zaś opis obiektu lub waloru i biografię. Jeżeli opis nie mieści się na

jednej karcie, należy przenieść ciąg dalszy opisu na przednie strony dodatkowych kart. Dodatkowa

karta jest opatrywana tym samym symbolem (adresem), co karta zasadnicza, zaś w adresie po prawej

stronie otrzymuje cyfrę 2, a w miarę potrzeby kolejne dalsze cyfry.

Symbol klasyfikacji topograficznej
Symbol klasyfikacji rzeczowej (obiekty w zespole)

Sporządzający kartę
Data penetracji terenowej
(daty aktualizacji)

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego

Bibliografia

Rys. 2 Jak uzupełnić kartę inwentaryzacyjną

1.10.

Opis obiektu i dokumentacja bibliograficzna

Opis obiektu lub waloru krajoznawczego, zamieszczony na karcie inwentaryzacyjnej, powinien być

podany w sposób zwięzły, jasny i jednoznaczny. Wiadomości zawarte w opisie powinny być ścisłe i

pewne, potwierdzone przez źródła i autopsję.

Należy unikać zbędnych ogólnikowych określeń, które wyrażają subiektywną opinię np. piękny,

monumentalny, stary. Opis nie powinien zawierać zbył wielu szczegółów. Przy opisie historycznym

podać datę powstania obiektu i daty tylko najważniejszych wydarzeń (np. gruntownej przebudowy,

zmiany przeznaczenia). W opisie wyposażeniu wnętrza kościołów podać ogólną informację, np.

barokowe, gł. XVIII, lub wymienić tylko najcenniejsze elementy o dużej wartości historycznej lub

artystycznej. Nie podawać wymiarów opisywanych obiektów, chyba że jest to niezbędne do ich

scharakteryzowania, np. pierśnicy lub obwodu drzew pomnikowych. Jeżeli występuje obok siebie

kilka podobnych obiektów, np. kamienice z jednego okresu dziejowego, należy je opisywać razem

jako zespół obiektów. Opis można uzupełnić odnośnikiem literaturowym.

Kolejność opisywania elementów obiektu:



Rodzaj, typ, nazwa



Położenie



Charakterystyka



Wnętrze



Stan zachowania



Związane z obiektem wydarzenia dziejowe, ludzie, legendy, zwyczaje, imprezy,

folklor, odbicie w sztuce lub literaturze



Udostępnienie i zagospodarowanie turystycznie

Dokumentacja bibliograficzna potwierdza wszelkie istotne elementy opisu obiektu lub waloru

naniesione na kartę inwentaryzacyjną oraz rozszerza informacje o obiekcie lub walorze. Przy kilku

pozycjach literatury należy podawać najnowszą z nich, ewentualnie z dawniejszych najbardziej

szczegółową.

Dokumentację bibliograficzną zaś umieszcza się zwykle po opisie na dole karty lub na ostatniej

karcie, jeżeli opis obejmuje więcej kart.

1.11.

Klasyfikacja rzeczowa i topograficzna

Symbol klasyfikacji topograficznej składa się z dwóch (miasta na prawach powiatu grodzkiego bez

dzielnic administracyjnych) lub trzech członów cyfrowych oraz członu tekstowego. Poszczególne

człony oddzielamy kropkami.

12.66. GLIWICE, ul. Krzywoustego 2

-------------------------------------------------

8.2(4.6,6.2)

Pierwszy człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest dwucyfrowym oznaczeniem województwa

wg kolejności alfabetycznej:

01 - dolnośląskie

02 - kujawsko-pomorskie

03 - lubelskie

04 - lubuskie

05 - łódzkie

06 - małopolskie

07 - mazowieckie

08 – opolskie

09 – podkarpackie

10 – podlaskie

11 – pomorskie

12 – śląskie

13 – świętokrzyskie

14 – warmińsko-mazurskie

15 – wielkopolskie

16 – zachodniopomorski

Drugi człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest dwucyfrowym oznaczeniem powiatu w

danym województwie. W pierwszej kolejności uwzględniamy powiaty ziemskie w kolejności

alfabetycznej. Numerację miast na prawach powiatów grodzkich rozpoczynamy od nr 61 stosując

kolejność alfabetyczną. Jako przykład podajemy wykaz powiatów w województwie śląskim.

Powiaty ziemskie

01 - będziński

02 - bielski

03 - cieszyński

04 - częstochowski

05 - gliwicki

06 - kłobucki

07 - lubliniecki

08 - mikołowski

09 - myszkowski

10 - pszczyński

11 - raciborski

12 - rybnicki

13 - tarnogórski

14 - tyski

15 - wodzisławski

16 - zawierciański

17 - żywiecki

Miasta - powiaty grodzkie

61 - Bielsko-Biała

62 - Bytom

63 - Chorzów

64 - Częstochowa

65 - Dąbrowa Górnicza

66 - Gliwice

67 - Jastrzębie-Zdrój

68 - Jaworzno

69 - Katowice

70 - Mysłowice

71 - Piekary Śląskie

72 - Ruda Śląska

73 - Rybnik

74 - Siemianowice Śląskie

75 - Sosnowiec

76 - Świętochłowice

77 - Tychy

78 - Zabrze

79 - Żory

Trzeci cyfrowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej jest dwucyfrowym oznaczeniem gminy

w danym powiecie. Stosujemy kolejność alfabetyczną uwzględniając w pierwszej kolejności gminy

miejskie, a później pozostałe gminy (miejsko-wiejskie i wiejskie).

Tekstowy człon symbolu klasyfikacji topograficznej stanowi nazwę miejscowości (miasta, wsi,

przysiółka, kolonii itp.) lub nazwę ulicy lub placu i numeru posesji (jeśli występuje).W przypadku

większych miast dopuszcza się podawanie nazwy osiedla lub dzielnicy (w nawiasie za nazwą miasta).

Klasyfikacja rzeczowa

Symbol klasyfikacji rzeczowej składa się z dwóch członów jednocyfrowych, przedzielonych

kropkami. Pierwszy człon symbolu klasyfikacji rzeczowej jest jednocyfrowym oznaczeniem grup

obiektów lub walorów inwentaryzacyjnych wg następującej kolejności:

środowisko przyrodnicze

obiekty archeologiczne

zabytki architektury i urbanistyki

upamiętnione miejsca historyczne

zabytki techniki

muzea, archiwa, zbiory

obiekty i ośrodki kultury ludowej

obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy

Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej jest oznaczeniem podgrupy. W przypadku zespołu

krajoznawczego podaje się symbol właściwy dla obiektu dominującego oraz dodatkowo w nawiasie

symbole pozostałych elementów zespołu. Klasyfikacja rzeczowa podgrupy nr 1 omówiona jest w

rozdziale dotyczącym inwentaryzacji krajoznawczej obiektów przyrodniczych.

12.11.04. Orzeszkowo
4.4. (4.5., l.7)

W. Łęcki

1986-08-27

D. cmentarz kalwiński, przy szosie nr 24 Pniewy-Skwierzyna, w zach. cz. wsi. Od
XVII chowa

no polską szlachtę kalwińską z Wielkopolski. Opuszczony i zdewastowany

po 1945, uporządkowany 1983-85. Pow. ok. 0,5 ha. Nagrobki XIX, kamienne,
betonowe, żeliwne, cz. zrekonstruowane.
Nagrobek Jana Wilhelma Kassyusza (1787 -

1848), pastora, pedagoga, działacza

patriotycznego; żeliwny obelisk, pół. XIX, wys. ok. 4 m.
Grobowiec Kurnatowskich,

pół. XIX, mur., neogotycki.

Nagrobek Adama Kurnatowskiego (zm. 1818), mur.
Drzewostan

liściasty, ok. 100-letni, m.in. lipy, klony.

K.Z.S. w P.: t. V, zesz. 13, 1968, str. 14.
Słowiński L.: ... Nie damy pogrześć mowy. Wyd. Pozn. Poznań 1982, str. 42-57.

Rys. 3 Przykładowa gotowa karta inwentaryzacyjna

1.12.

Dokumentacja ikonograficzna i kartograficzna

Dokumentacja ikonograficzna

Podstawą tej dokumentacji są dokumentalne zdjęcia fotograficzne sporządzone podczas penetracji

terenu. Mogą to być również zdjęcia dokumentalne wykonane w innych okolicznościach (nie podczas

penetracji inwentaryzacyjnej) pod warunkiem, że można z nich wykonać reprodukcje lub odbitki z

negatywów udostępnionych przez autora lub właściciela, oraz że zdjęcia te obrazują stan obiektu lub

waloru zgodny ze stanem stwierdzonym podczas penetracji. Dokumentację ikonograficzną dołącza się

do karty inwentaryzacyjnej obiektu stosując koperty formatu 12 x 21 cm. Nie należy stosować

spinaczy lub zszywek. Ewentualne posiadane negatywy należy przechowywać oddzielnie,

odpowiednio posegregowane i zaopatrzone w symbol karty inwentaryzacyjnej.

Każda odbitka fotograficzna powinna być opatrzona podpisem, nazwiskiem autora oraz symbolem

identyfikującym zdjęcie (klasyfikacja topograficzna, rzeczowa, nr zdjęcia w karcie), np.

32.50. Orzeszkowo /4.4 (4.5, 1.7)/ fot. l - oznacza pierwsze zdjęcie fotograficzne dawnego

cmentarza kalwińskiego w Orzeszkowie w województwie wielkopolskim, gmina Kwilcz

W przypadku niemożliwości uzyskania zdjęć dopuszcza się rysunek odręczny. Dobrą

dokumentację ikonograficzną stanowi rysunek techniczny.

Dokumentacja kartograficzna

Obejmuje wszelkie szkice map i planów. Zaleca się wykonywanie szkiców (mogą być

uproszczone) dla wszystkich zinwentaryzowanych gmin oraz planów miast, większych wsi, a także

cmentarzy, parków, zespołów kościelnych i klasztornych z naniesieniem obiektów lub walorów

objętych kartoteką inwentaryzacyjną.

Każdy plan lub szkic opatruje się podpisem, nazwiskiem autora oraz numerem złożonym z

symbolu klasyfikacji topograficznej oraz kolejnej liczby (podobnie jak w przypadku dokumentacji

ikonograficznej). Dla map i planów wziętych z odpowiednich publikacji należy podać źródło wg zasad

dokumentacji bibliograficznej.

Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej jest oznaczeniem podgrupy. W przypadku zespołu

krajoznawczego podaje się symbol właściwy dla obiektu dominującego oraz dodatkowo w nawiasie

symbole pozostałych elementów zespołu.

1.13.

Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów przyrodniczych

1.1.

obiekty związane z budową geologiczną (np. odkrywki, jaskinie),
charakterystyczne formy rzeźby terenu (np. ostańce, grzędy skalne)

1.2.

krajobraz, punkty i ciągi widokowe

1.3. wody powierzchniowe (rz

eki, jeziora, bagna, źródła itp.)

1.4. parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe

1.5.

pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej

1.6. parki, ogrody (botaniczne, zoologiczne, dendrologiczne, palmiarnie)

1.7. grupy starodrzewu, aleje, okazy d

rzew egzotycznych, głazy narzutowe oraz inne

obiekty godne uznania za pomniki przyrody

Rys.4 Drugi człon klasyfikacji rzeczowej obiektów przyrodniczych

Obiekty związane z ukształtowaniem terenu, takie jak: wzgórza, doliny, wąwozy, strumienie itp.

klasyfikuje się pod symbolem topograficznym miejscowości, na której obszarze te obiekty się

znajdują lub pod symbolem topograficznym miejscowości najbliżej w stosunku do obiektu

położonej. W przypadku obiektu o dużym rozmiarze, który zlokalizowany jest na terenie kilku

miejscowości pod uwagę należy wziąć fragment najciekawszy danego obiektu i wówczas przypisać

go miejscowości na której ów fragment się znajduje. Można również przypisać obiekt do

miejscowości, w której leży większa część obiektu. W pozostałych miejscowościach uwzględnia się

wówczas tylko tamtejsze walory lub obiekty i umieszcza się ‘’odsyłacz’’ do pełnego właściwego

opisu. Nie powinno się inwentaryzować każdego obiektu fizjogeograficznego, np. każdego wzgórza

lub strumienia. Powinno się tak postępować tylko wówczas, gdy dany obiekt jest rzeczywiście

atrakcyjny lub gdy związany jest z nim konkretny walor.

Przykład:

1.5. (2.5.) Święty Kamień - głaz narzutowy pomnik przyrody, granit o zaawansowanym wietrzeniu

na pow., obw. 13,8 m, wys. nad pow. ziemi 2,2 m, z tego ok. 0,7 m zanurzony w wodach Zalewu

Wiślanego. D. miejsce kultowe, legendy miejscowe.

Termin inwentaryzacja przyrodnicza został sformułowany pod koniec lat 70-tych przez profesora

Stefana Kozłowskiego. W ciągu 20 lat opracowano wytyczne dla prowadzenia inwentaryzacji. Jeszcze

do niedawna bardzo widoczne były różnice przy przeprowadzaniu inwentaryzacji w różnych

regionach Polski. W polskim prawie nie ma podstaw do wykonywania inwentaryzacji przyrodniczej,

niegdyś tez duże znaczenie miał brak wypracowania systemu finansowania inwentaryzacji Dziś, w

dobie łatwego dostępu d informacji oraz po ujednoliceniu metodyki inwentaryzacji krajoznawczej,

takie działania może podjąć praktycznie każdy chętny.

Celem inwentaryzacji przyrodniczej jest przede wszystkim poszerzenie wiedzy o środowisku w

skali lokalnej, które ma służyć lepszej ochronie przyrody oraz szerzeniu wiedzy o walorach danego

regionu na tle Polski. W ciągu ostatnich lat znaczenie inwentaryzacji znacznie wzrosło. Dziś do jej

celów można zaliczyć również aktualizacje istniejących już informacji o zasobach i walorach,

dostarczanie informacji przyrodniczej dla opracowań planistycznych o charakterze przestrzennym,

zgromadzenie danych stanowiących podstawę do wnioskowania o objęcie ochroną cennych

obszarów. Inwentaryzacja przyczynia się również do dostarczania danych do najniższych szczebli

administracji samorządowej w celu ekologizacji polityki przestrzennej oraz promocji obszaru.

Inwentaryzacja przyrodnicza powinna być punktem wyjścia do planowania różnorodnych form

ochrony przyrody, a także powinna stanowić podstawę konstruowania planu zagospodarowania

przestrzennego.

Przedmiotem inwentaryzacji przyrodniczej jest przyroda nieożywiona, a także żywa podlegająca

nieustannym zmianom w czasie i przestrzeni. Inwentaryzacja taka obejmuje aktualną, występującą na

badanym obszarze: florę, czyli ogół gatunków roślin i faunę, czyli ogół gatunków zwierząt, z

podziałem na poszczególne grupy zwierząt (ornitofauna, herpetofauna, ichtiofauna itp.), oraz elementy

przyrody nieożywionej takie jak, skały, naturalne odkrywki, osuwiska, stare kamieniołomy, źródła,

koryta rzeczne (przełomy), wodospady, jaskinie, punkty widokowe itp.

W celu poznania stanu faktycznego roślinności badanego obszaru należy przeprowadzić spis

florystyczny wszystkich gatunków roślin oraz analizę fitosocjologiczną (spis i rozmieszczenie

zbiorowisk roślinnych). Powinno się wykonywać go 3 razy w ciągu roku. Ważniejsze zbiorowiska,

jakie powinny znaleźć się w opracowaniu roślinności zbiorowiska leśne to np. grądy, buczyny, bory a

spośród nieleśnych np. torfowiska, łąki.

Spis faunistyczny jest trudniejszy od spisu florystycznego ze względu na większą liczbę gatunków.

W badaniach należy uwzględnić wszelkie gatunki kręgowców. W przypadku bezkręgowców można

ograniczyć się do gatunków łatwych do zidentyfikowania. Ważne jest aby poszczególne areały

odwiedzić kilka razy w ciągu roku aby informacje były pewne i najbardziej wiarygodne.

Inwentaryzację przyrody nieożywionej najlepiej przeprowadzać w okresie wiosny przed

rozlistnieniem drzew. Zima również jest właściwym czasem - najłatwiej wtedy dostrzec jaskinie. W

większości przypadków występowanie takich obiektów można wyczytać bezpośrednio z mapy dlatego

część inwentaryzowanego terenu można pominąć skupiając się na obszarach, w których

prawdopodobieństwo napotkania godnych uwagi form geomorfologicznych jest wyższe.

1.14.

Literatura

1. Oficjalny portal Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, podstrona o

inwentaryzacji krajoznawczej; http://www.pttk.pl/kznw/ikp

2. Strona internetowa Towarzystwa na rzecz Ziemi

http://tnz.most.org.pl/dokumenty/publ/ochrona/inwentaryzacja_eko.htm

3. M. Kistowski, W.Mieńko; Materiały Seminarium Geoekologicznego „Metody inwentaryzacji

przyrodniczej”, Łódź 1998 http://www.kgfiks.oig.ug.edu.pl/mk/kistowski_a_1_24.pdf

2. Inwentaryzacja krajoznawcza – obiekty antropogeniczne

Hubert Dziak, Karolina Janiszewska, Małgorzata Kempa

2.1. Cele Inwentaryzacji

Jej głównym celem jest zebranie najbardziej aktualnych, sprawdzonych i pełnych danych o

obecnym stanie obiektów i walorów krajoznawczych oraz ich zasobie na danym terenie.

Posiadanie takich informacji pozwala na właściwie zagospodarowanie terenu, stworzenie produktu

turystycznego, tworzenie szlaków turystycznych czy rozwój danego regionu pod kątem turystycznym.

Wyniki inwentaryzacji są też dobrym źródłem dla wszelkich przewodników turystycznych lub

innych publikacji turystyczno-krajoznawczych.

Aby ułatwić inwentaryzację, stworzona została klasyfikacja rzeczowa obiektów i walorów

krajoznawczych. Dzieli ona je na osiem grup, pierwsza dotyczy walorów środowiska przyrodniczego,

pozostałych siedem obejmuje walory antropogeniczne.

2.2. Etapy prac inwentaryzacyjnych

Przygotowanie wszelkich informacji dotyczących obiektów i walorów krajoznawczych na danym

terenie, przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych źródeł oraz materiałów pomocniczych (m.in.

map).

2. Penetracja terenu, której celem jest konfrontacja zebranych wcześniej danych źródłowych z

rzeczywistym stanem oraz „odkrycie” nowych, dotąd nieopisanych walorów czy obiektów

krajoznawczych. W czasie penetracji wykonuje się też zdjęcia inwentaryzowanych obiektów i

walorów krajoznawczych, które potem są załączane do kart inwentaryzacyjnych.

3. Opracowanie zebranych materiałów i tworzenie kart inwentaryzacyjnych.

4. Udostępnienie i rozpowszechnienie wyników inwentaryzacji.

2.3. Karta Inwentaryzacyjna

Jest to karta gładkiego papieru o formacie A5. Umieszcza się na niej informacje zebrane podczas

pierwszych etapów inwentaryzacji (dane źródłowe i penetracja terenu). Wykonać można ją na

komputerze lub maszyny do pisania.

Kartę dzieli się najpierw na dwie części za pomocą czerwonej linii umieszczonej 30 cm od górnego

brzegu. Następnie górne pole dzieli się również na dwie części za pomocą czerwonej linii- 140 mm od

lewej brzegu (70mm od prawego).

W lewym górnym polu umieszcza się symbol karty, tzw. adres. W prawym górnym polu wpisuje

się pierwszą literę oraz nazwisko osoby, która zajmowała się penetracją terenu oraz wypełnia daną

kartę inwentaryzacyjną oraz datę penetracji.

Dolne pole to miejsca, w którym umieszcza się opis obiektu lub waloru krajoznawczego. Powinien

on być zwięzły, jednoznaczny i jasny.

Na karcie powinna się także znaleźć dokumentacja inwetaryzacyjna, obejmująca dokumentację

bibliograficzną, ikonograficzną i kartograficzną.

Ryc.1 Wzór karty inwentaryzacyjnej

2.4. Klasyfikacja rzeczowa

Oznacza się ją symbolem składającym się z dwóch członów. Pierwszy to jednocyfrowe oznaczenie

grup obiektów i walorów inwentaryzacyjnych, a drugi to oznaczenie podgrup.

Ryc. 2 Pierwszy człon symbolu klasyfikacji rzeczowej

Ryc.3 Drugi człon symbolu klasyfikacji rzeczowej

2.5.

Inwentaryzacja krajoznawcza obiektów antropogenicznych

Jej celem jest zebranie pełnych i najbardziej aktualnych oraz sprawdzonych informacji o obiektach

antropogenicznych występujących na danym obszarze.

Klasyfikacja rzeczowa dzieli takie obiekty na siedem grup:

Pierwsza grupa to obiekty archeologiczne. Dzieli się ona na pięć podgrup:

Przy inwentaryzowaniu obiektów archeologicznych należy brać pod uwagę tylko te, które są

widoczne w terenie. Nie spisuje się natomiast miejsc po zniwelowanych grodziskach, cmentarzy

nasypanych po przeprowadzeniu badań archeologicznych oraz miejsc występowania domniemanych

osad, grodzisk, itp.

Przykład opisu:

2.1. Góra Bony, grodzisko czworoboczne; pod niewielką warstwą ziemi gruzowisko ceglane z d.

zamku Oborskich lub Czemiochowskich. XVI.

Druga grupa to zabytki urbanistyki i architektury. Dzieli się na osiem podgrup:

Pierwsza podgrupa, czyli „założenia miejskie” dotyczy nie tylko miast, ale również wsi, które

utraciły prawa miejskie, ale zachowały dawny miejski układ przestrzenny.

Do podgrupy drugiej („budynki mieszkalne”) zaliczamy wszystkie budynki w miastach i wsiach,

poza budynkami o charakterze ludowym.

Do obiektów sakralnych należą zarówno świątynie i klasztory różnych wyznań, jak również

wszelkie posągi i figury ukazujące świętych, a także inne obiekty związane z obiektami sakralnymi

(np. dzwonnice, plebanie).

Obiekty użyteczności publicznej to szkoły, ratusze, poczty, sukiennice, hotele, itp.

W przypadku budynków o zmienionej funkcji (np. kościół przebudowany na szkołę) należy

najpierw podać funkcję pierwotną i podać datę zmiany funkcji.

Przykład opisu:

3.3. (l.6., 4.6.) Pałac Zygmunta Opackiego, podkomorzego warszawskiego i wojewody, ob. Instytut

Melioracji i Użytków Zielonych, mur., renesansowy. ok. 1620, letnia rezydencja Zygmunta III,

przebud. po 1784, arch. Szymon Bogumił Zug, po zniszczeniach 1809 odrestaurowany i rozbud. 1852-

57, arch. Franciszek Maria Lanci, przebud. 2 poł. XIX, uszkodzony 1944, odbud. arch. Feliks

Kanclerz, neorenesansowy.

Tablica upamiętniająca bitwę pod Raszynem, 19.IV.1809.
Oficyna pd., połączona z pałacem galerią arkadową, mur., neorenesansowa, 1852-57, arch. F. M.
Lanci
Oficyna pn. mur., 1951.
Oranżeria mur., 1852-57, arch. F. M. Lanci.
Brama z kordegardą mur., neogotycka 1852-57.
Park krajobrazowy, ok. poł. XVIII, przekształcony po 1874. arch. Sz. B. Zug i ok. 1951, arch. Barbara
Chrzanowska; staw, pozostałości posągów kamiennych z XIX.

Trzecia grupa to upamiętnione miejsca historyczne. Dzieli się na osiem grup:

Do pomników zalicza się obeliski, kolumny, wolno stojące płyty i głazy, a także miejsca z

okolicznościowymi napisami.

Miejsca innych wydarzeń historycznych odnoszą się do wydarzeń związanych np. z działalnością

organizacji politycznych lub patriotycznych.

Przykład opisu:

4.1. Pole bitwy maciejowickiej, stoczonej 10 X 1794 przez korpus polski pod wodzą gen. Tadeusza

Kościuszki z wojskami carskimi gen. I. Fersena.

4.5. Pomnik Władysława Broniewskiego, brąz, proj. Gustaw Zemła, odsłonięty 25. VI.1972 w 75

rocznicę urodzin i 10 rocznicę śmierci poety.

Czwarta grupa to zabytki techniki. Dzieli się na pięć podgrup:

Jako, że osoba inwentaryzująca prawdopodobnie nie uzyska zgody na inwentaryzację zbiorów,

powinno się ograniczyć do katalogu, informatora lub informacji kustosza. Należy wymienić działy

(grupy eksponatów) oraz scharakteryzować je. Powinno się również podać terminy i warunki

zwiedzania.

Przykład opisu:

6.1. Muzeum zapoczątkowane 1892 przez dr Jarosława Opatrznego i Władysława Mazura,

początkowo w Bibliotece Miejskiej, 1902 w Towarzystwie Szkoły Ludowej, 1936 w zamku; 1945

zamek wraz z większą częścią zbiorów spłonął. Reaktywowane 1948 (archeologia, historia, sztuka

polska XIX i XX).

Piąta grupa to obiekty i ośrodki kultury ludowej. Dzieli się na sześć podgrup:

Twórców ludowych nie należy inwentaryzować jako obiekty krajoznawcze, ale trzeba umieścić ich

działalność pod hasłem: ośrodki sztuki ludowej.

Do twórczości ludowej zalicza się młyny wodne, wiatraki, folusze i inne obiekty przemysłowe i

rzemieślnicze, karczmy, zajazdy, kapliczki i figury przydrożne.

Przykład opisu:

7.1. Założenia starszych zagród. Stodoły ustawione kalenicą wzdłuż drogi w przedniej części

siedliska, chałupy i inne zabudowania równoległe w głębi działki siedliskowej.

Szósta grupa to obiekty współczesne (powstałe po 1945 r.), imprezy. Dzieli się na siedem podgrup:

Inwentaryzacji podlegają tylko obiekty charakterystyczne dla danego regionu oraz te, które

wyróżniają się swą formą i treścią, np. budowle o nowoczesnych rozwiązaniach konstrukcyjnych.

Zakłady produkcyjne (związane z przetwórstwem lub hodowlą) należy zaliczać do obiektów

rolniczych.

Obiektów wojskowych (oraz innych obiektów objętych tajemnicą państwową) nie wolno opisywać,

fotografować i szkicować.

Przykład opisu:

8.1. (8.3.) Marszałkowska Dzielnica Mieszkaniowa (MDM), 1949-52. proj. Stanisław Jankowski,

Jan Knothe, Józef Sigalin i Zygmunt Stępiński, między ul. Wilczą, Lwowską, Polną, Armii Ludowej,

Koszykową i Kruczą; pow. 30 ha, 22 tys. mieszk.

8.2. Hotel "Metropol", 1965, arch. Zygmunt Stępiński, budynek 10-piętrowy. żelbetowy z

ogrzewanym sufitem, pow. użytkowa ok. 11 000 m

. 254 miejsca noclegowe, restauracja, kawiarnia,

bar bistro.

2.6. Udostępnianie i rozpowszechnianie wyników inwentaryzacji

Wyniki inwentaryzacji są udostępniane i rozpowszechniane w postaci zbioru kart

inwentaryzacyjnych oraz wykazu (wraz z krótkim opisem) zinwentaryzowanych obiektów

krajoznawczych.

Zbiór kart inwentaryzacyjnych powinien być udostępniony bezpłatnie wszystkim zainteresowanym

osobom prawnym i fizycznym.

Materiały zebrane w dokumentacji ikonograficznej powinny zostać wykorzystane w

poszczególnych województwach do popularyzacji wyników inwentaryzacji w różnych formach, np.

wystawy fotograficznych lub elementów wystroju krajoznawczego obiektów i pomieszczeń PTTK.

Nieznane dotychczas obiekty, które ujawniono podczas inwentaryzacji należy przeanalizować pod

kątem możliwości objęcia takiego obiektu ochroną. Dotyczy to głównie obiektów przyrodniczych,

architektonicznych i techniki.

2.7. Literatura

1. Oficjalna strona Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego

http://pttk.pl/kznw/ikp/index.php?co=ikp&klasa=b

3. Waloryzacja turystyczna (cele, kierunki, postępowanie)

Marta Górczewska, Tomasz Myszak, Magdalena Pożarycka, Magdalena
Seweryn

3.1. Wprowadzenie do waloryzacji turystycznej

Waloryzacja turystyczna:

Wyodrębnienie, za pomocą różnych metod, obszarów najcenniejszych i najatrakcyjniejszych dla

turystyki nazywane jest waloryzacją turystyczną. Inaczej może ona być definiowana jako

wartościowanie struktury składników środowiska człowieka dla potrzeb naukowych i praktycznych.

Określana jest również oceną zasobów czy przydatności terenu dla potrzeb turystyki. Jedną z

pierwszych waloryzacji, przeprowadzoną przed II wojną światową, była ocena walorów rekreacyjnych

Podhala na potrzeby planu regionalnego, wykonana przez S. Leszczyckiego (1938). W latach 60. XX

wieku oceny przydatności dla turystyki na różnych poziomach szczegółowości, lecz z wykorzystaniem

tych samych kryteriów (rzeźby, wód powierzchniowych i lasów) dokonali T. Bartkowski (1965) oraz

M.I. Mileska (1963). Pierwszy z badaczy dokonał oceny atrakcyjności Niziny Wielkopolskiej dla

potrzeb wypoczynku, natomiast M.I. Mileska (1963) podzieliła Polskę na sześć typów krajobrazu i w

każdym z nich wskazała obszary przydatne dla turystyki.

Walor - cenna wyróżniająca się cecha w pewnym nagromadzeniu stanowiąca podstawę

działalności i rozwoju. Zasób przyrodniczy np. las może być jednocześnie zasobem turystycznym.

Jeżeli coś na obszarze jest cenne, przyciąga ciekawość turystów i staje się walorem. Zasoby

turystyczne stają się walorami kiedy zostają ocenione przez turystów. Oceny dokonują także

naukowcy.

Walory turystyczne – zespół elementów środowiska naturalnego oraz przyrodniczego które są

przedmiotem zainteresowania turystów i decydują o atrakcyjności turystycznej (Kowalczyk,Kurek).

Walory turystyczne wg Golembskiego – lesistość, powierzchnia łąk, pastwisk, innych gruntów,

rzeki, jeziora wg klas czystości, długości powierzchni, zabytki, muzea, pow. chronionego obszaru,

liczba imprez turystycznych, gęstość tras turystycznych.

Przy waloryzacji bierzemy pod uwagę:



Obecność



Przystosowanie



Identyfikacja i ocena



Przystosowanie



Zainteresowanie

3.2. Kategorie walorów

Kategorie walorów (ze względu na korzyści):

Korzyści z położenia geograficznego, klimat, rzeźba, pokrycie terenu, nasłonecznienie,

dostępność komunikacyjna

o Skarby przyrody; będące w coraz mniejszej ilości, czyste wody, powietrze, lasy

Siły przyrody: energia kosmiczna, wiatru, rzek, pływów

Zasoby środowiska: użytki leśne, złoża itp.

Dla każdego turysty przyroda jest subiektywnym światem wartości i interakcji. Inaczej postrzega

się obiekty czy krajobrazy w zależności gdzie stoimy i jak na to patrzymy. Różnice w postrzeganiu

wynikają z uwarunkowań biologicznych i psychicznych jednostki (zainteresowania, pochodzenia) lub

punktu postrzegania (lokalizacja jednostki w środowisku).

3.3. Podział środowiska naturalnego i szczegółowych elementów środowiska

antropogenicznego

Podział środowiska naturalnego:



Podłoże, geologiczne, gleby



Ukształtowanie terenu



Minerały, złoża wykorzystywane w celach zdrowotnych



Rzeki, jeziora, morza



Torfowiska, jakkinie, głazy



Rośliny wodne, leśne, lęgowe, górskie itp.



Zespoły rolne, zboża, uprawy



Ostoje i gatunki zwierząt

Podział szczegółowych elementów środowiska antropogenicznego na potrzeby waloryzacji w

turystyce:



Architektura dawna: grodzisk, pałace, osady, cmentarzyska



Miejsca pamięci narodowej: miejsca walk, wydarzeń tablice i płyty pamiątkowe



Zabytki urbanistyki: układy przestrzenne miast, architektura sakralna i obronna



Zabytki techniki – zakłady produkcyjne i wydobywcze, urządzenia i narzędzia, środki

komunikacji



Elementy i oznaki kultury, muzea, biblioteki, achiwa i zbiory



Środowiska społeczne – cechy etniczne, zróżnicowanie rasowe, etniczne, kulturowe i religijne,

cechy społeczne



Architektura współczesna, gospodarka, technika i kultura: budownictwo, transport,

komunikacja, rolnictwo itp.

3.4. Motywy turystów

Motywy jakimi kieruje się turysta przy wyborze miejsca wypoczynku:



Krajoznawcze (przedmioty zainteresowań poznawczych)



Wypoczynkowe (regeneracji sił fizycznych)



Specjalistyczne (umożliwiające uprawianie różnych form turystyki)



Wypoczynkowe – pozostające w ścisłej zależności od warunków środowiska naturalnego –

trudniej je określić, więcej czynników je określa



Specjalistyczne, które stanowią zespół cech środowiska naturalnego umożliwiające uprawianie

różnych form turystyki kwalifikowanej, a przypadku obecności wód mineralnych i

korzystnych warunków klimatycznych



Krajoznawcze – które obok osobliwości przyrodniczych obejmują elementy kultury

materialnej i duchowej obiekty kultu narodowego oraz dziedzinę współczesnych osiągnięć –

najłatwiejsze do znalezienia

3.5. Podział walorów turystycznych w literaturze przedmiotu

Podział walorów turystycznych w literaturze przedmiotu

U Lijewkiego, Kruczka



Specjalistyczne



Krajoznawcze



Wypoczynkowe

U Kowalczyka



Przyrodnicze



Antropogeniczne

Waloryzacja turystyczna to postępowanie naukowe mające na celu określenie rodzaju, ilości i

jakości walorów turystycznych w danym miejscu, rejonie. Postępowanie to inaczej badania oparte o

ustaloną i powtarzalną procedurę naukową. Mogącą być powtórzone w innym miejscu przez innego

badacza. Procedura, która da obiektywne i wiarygodne wyniki, mogące posłużyć do porównań

walorów różnych regionów i miast np. dla celów planowania rozwoju danych formy turystyki.

Przykładowe cechy atrakcyjności danego regionu:



Wypoczynkowe:

Lasy wody, plaże, tereny górskie, cisza



Krajoznawcze:

Zespoły krajobrazowe, osobliwości przyrodnicze, historyczne



Specjalistyczne:

Stoki górskie, akweny, tereny

Walory specjalistyczne nie dają się łatwo zidentyfikować jeśli nie bierzemy pod uwagę potrzeb

turystów uprawiających dane formy turystyki, walory specjalistyczne oparte są o zasoby przyrodnicze.

Wyróżnia się walory:



Jeździeckie



Żeglarskie i kajakowe



Wędkarskie



Taternickie



Myśliwskie



Speleologiczne

Ponadto podaje się walory do nurkowania, jazdy rowerowej, paralotniarstwa, surfingu,

kitesurfingu. Kryteria oceny oparte są o ocenę walorów naturalnych decydujących o tych walorach.

Ponadto o jakości środowiska otaczającego jego dostępność

Przykłady cech kryteriów:



Żeglarstwo – powierzchnia jezior, rozmieszczenie jezior, dostępność jezior, głębokość



Kajakarstwo – powierzchnia jezior, rozmieszczenie jezior, dostępność jezior, długość,

przepływ/nurt rzek, dostępność rzek, głębokość i szerokość



Speleologia – ilość dostępność jaskiń. Długość korytarzy



Wędkarstwo – wartość środowiska, liczebność i dostępność ryb



Wypoczynkowe - zestaw cech kwalifikujących obszar do spełnienia funkcji

wypoczynkowych

Kryteria oceny:



Urozmaicenie rzeźby terenu



Wody



Urbanizacja



Obszary zielone

W kryteriach wyróżnia się cechy niezbędne i korzystne w ocenie walorów wypoczynkowych.

Obszary nie spełniające cech obszarów wypoczynkowych:



Zanieczyszczenie powietrza przekracza normy



Ukształtowanie terenu przekształcone przez działalność człowieka



Obszary bagienne

Walory krajoznawcze - zespół dóbr naturalnych i antropogenicznych, które dzięki swemu

znaczeniu poznawczemu, estetycznemu, dydaktycznemu i patriotycznemu, stanowią lub mogą

stanowić w przyszłości przedmiot zainteresowania turystycznego. Duża różnorodność walorów

sprawia trudność w waloryzacji. Kryteria oceny powinny być zróżnicowane w zależności od

poszczególnych walorów ale i oceniane pod kątem potrzeb możliwych poznawczych potencjalnego

turysty (nie posiadającego specjalistycznego wykształcenia).

Funkcje walorów krajoznawczych:



Dydaktyczne



Wychowawcze



Ochronne



Naukowe



Estetyczne



Rekreacyjne

Wyróżnić można walory krajoznawcze:



Środowiska przyrodniczego



Kulturowego



Historii najnowszej

Walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego – stanowią element edukacyjny o regionie, kraju

ale uczą o procesach i zjawiskach na ziemi. Najcenniejsze zasoby przyrody ożywionej i nieożywionej

z punktu widzenia dziedzictwa i naukowego poznania znajdują się pod ochroną

Formy ochrony:



Parki narodowe



Rezerwaty przyrody



Pomniki przyrody



Parki chronionego krajobrazu

Walory krajoznawcze środowiska przyrodniczego:



Osobliwości flory i fauny



Ukształtowanie terenu



Skały, ściany skalne



Jaskinie (groty – przekształcone przez człowieka, pochodzenie antropogeniczne)



Głazy



Wąwozy, doliny, przełomy rzeczne



Jeziora



Wodospady, źródliska i wywierzyska



Inne obiekty geologiczne



Parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty



Gatunki chronione



Punkty widokowe



Parki zabytkowe, arboreta – ogród różnych roślin, ogrody dendrologiczne (antropogeniczne)



Zapory, stawy

Walory krajoznawcze środowiska kulturowego: na największą uwagę zasługują zabytki

architektury i archeologiczne. Ponadto np. miejsca bitew, muzea, imprezy kulturowe

Trudne do waloryzacji i porównania są np. Walory kulturowe dwóch gmin, różne elementy w

różnych kulturach.

Walory krajoznawcze antropogeniczne i kulturowe:



Muzea i rezerwaty archeologiczne



Muzea etnograficzne, skanseny, ośrodki twórczości ludowej



Zabytki architektury i budownictwa



Muzea sztuki, zbiory artystyczne



Muzea specjalistyczne



Obiekty historyczno-wojskowe



Miejsca i muzea martyrologii



Zabytki działalności gospodarczej i techniki



Imprezy kulturalne



Miejsca pielgrzymek i kultu religijnego

Inne walory ze względu na specyficzne cechy i wyróżnienie:



Pomniki historii – ale przecież już były



Światowe dziedzictwo przyrodnicze i kulturalne



Międzynarodowe rezerwaty biosfer



Natura 2000



Festiwale



Wydarzenia sportowe (olimpiady itp.

3.6. Podstawowe metody badań

Metody badań wykorzystywane w waloryzacji:



nauki humanistyczne

o monografia

o studia indywidualnych przypadków

o wywiady

o kwestionariusze ankiet

o obserwacja

o eksperyment

sondaż

o analiza SWOT



nauki przyrodnicze

analizy ilościowe

analizy jakościowe

pomiary wielkości zjawiska, obiektu

o kartowanie terenowe

o kartowanie na mapach

o obserwacja

o eksperyment

o metoda oceny (bonitacja)

o metoda klasyfikowania i bonitacji

o inwentaryzacja

Zasoby środowiska przyrodniczego tj. zbiorniki i cieki wodne czy może należy rozpatrywać

łącznie z dostępnością do ich brzegów:

˗ rodzajem plaży

˗ zejścia do wody

˗ możliwością kajakowania czy łowienia ryb, pomosty, przystanie itp.

Urządzenia to już elementy bazy turystycznej , wyposażenia ale ich budowa zależy od naturalnych

walorów danego komponentu krajobrazu rozpatrywanych właśnie pod kątem ewentualnych

inwestycji. Podobne oceny trzeba przeprowadzić w odniesieniu do oferowanych podstawowych usług

turystycznych (nocleg, wyżywienie, transport) czy ewentualnie atrakcji tur. składanych w całość dla

stworzenia gotowych imprez – scenerii miejsca, jego odległości od zabudowań.

Waloryzacja nie jest procesem łatwym. W celu poprawnego jej wykonania potrzebna jest głęboka

wiedza to tym jakie walory stanowią atrakcję tur. co podnosi atrakcyjność obszaru, obiektu, jak

definiować je, opisać, ocenić i porównać.

3.7. Cel waloryzacji

˗ Możliwe obiektywne zdefiniowanie walorów i atrakcji tur. danego regionu, obiektu, szlaku,

miejscowości

˗ Chęć uzyskania wiarygodnych rzetelnych inf. na temat istniejącego stanu i możliwości

rozwoju tur.

˗ Może posłużyć do wyboru właściwej drogi rozwoju, ograniczenia niepożądanych procesów,

wyboru konkretnych form turystyki, które powinny być rozwijane w danym regionie

3.8. Zasady waloryzacji

˗ określenie przestrzeni, przebiegu granic obszaru podlegającego badaniom

˗ analiza materiałów źródłowych, danych wtórnych

˗ ustalenie jednolitego kwestionariusze waloryzacji i skal stosowanych bez późniejszych ich

zmian

˗ badania terenowe

˗ obiektywność prowadzących badań nie ulega wartościowaniu subiektywnemu związanemu z

własnymi preferencjami (lubię góry to daje więcej ptk.)

˗ analiza całościowa bez wykluczania i wartościowania cech

˗ nieszeregowanie są wynikami innych ocen analizowanego obszaru

Waloryzacja walorów naturalnych metodycznie jest zadaniem trudnym. Składają się na nie

elementy o cechach jakościowych - niemierzalnych i ilościowych – mierzalnych. Niektóre z nich są

efektem wzajemnego oddziaływania.

Waloryzacja obiektów antropogenicznych. Są pewne kryteria przy zabytkach wiek, zdobienia,

rozwiązania architektoniczne. Zwaloryzowanie również jest trudne – nie porównywalne są zamki i

pałace. Ich stan jest różny co wymusza głębszą analizę ich obecnego stanu.

Podstawowe kryteria waloryzacji czy oceny atrakcyjności środowiska naturalnego jest:

˗ urzeźbienie

˗ warunki klimatyczne

˗ sieć wód powierzchniowych

˗ szara roślinna

Podstawowe kryteria waloryzacji czy oceny atrakcyjności środowiska antropogenicznego jest:

˗ określenie liczby i rodzaju zabytków

˗ liczby i rodzaju muzeów, skansenów, miejsc hist, archeologicznych

W kryteriach waloryzacji środowiska bierze się pod uwagę:

˗ liczbę i rodzaj miejsc noclegowych

˗ liczbę i rodzaj obiektów bazy gastronomicznej

˗ infrastrukturę około turystyczną

˗ stan środowiska

˗ długość i rodzaj szlaków tur.

Oceny dokonuje się ze względu na potrzeby danej formy turystyki

Można je podzielić na takie klasy stosując klasyfikację i bonitację punktową

˗ obiekty o b. dużej atrakcyjności

˗ obiekty o dużej atrakcyjności

˗ obiekty o średniej atrakcyjności

˗ obiekty o niewielkiej atrakcyjności

Przedmiotem waloryzacji są zasoby środowiska naturalnego i kulturowego istotne dla rozwoju

ruchu turystycznego. Najbardziej rozpowszechnioną metodą waloryzacji jest metoda bonitacji

punktowej. Na tej podstawie bonitacji punktowej i kwalifikacji cech oceniamy środowisko

3.9. Literatura

1. Potocka I. „Atrakcyjność turystyczna i metody jej identyfikacji” W: „Uwarunkowania i plany

rozwoju turystyki, Tom III: Walory i atrakcje turystyczne. Potencjał turystyczny. Plany rozwoju

turystyki” , redakcja Z. Młynarczyk, A. Zajadacz, WYDAWNICTWO NAUKOWE

UNIWERSYTETU IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU, Poznań 2009, ISBN 978-83-232-

2072-5 : http://turystyka.amu.edu.pl/tomy/tir3.pdf

2. Kruczek Z. „Polska. Geografia atrakcji turystycznych”, Proksenia, Kraków 2005 s. 7-30

3. http://turystykakulturowa.eu/?id=zw

4. Analiza SWOT

Nordin Arbane, Artur Chmara, Aleksandra Karska

4.1. Historia analizy i jej idea

Założenia do analizy SWOT opracowano na podstawie analizy sił pola K. Lewina w latach 50-tych

XX wieku. Metoda sił pola służy do badania uwarunkowań zmian w organizacji. Czynniki

kształtujące zmiany dzieli się na grupę sprzyjających czynników i niesprzyjających zmianom, z

podziałem

wewnętrzne

zewnętrzne

każdej

tych

grup.

W ten sposób powstaje znana wszystkim czteropolowa macierz

Jednakże stosowanie analizy sił pola wymaga dość skomplikowanej metodyki postępowania.

Analiza SWOT natomiast wykorzystuje podobny schemat analizy, ale pozwala na elastyczny dobór

procedur. Dzięki temu uzyskujemy solidne i proste narzędzie analizy strategicznej.

4.2. Znaczenie analizy SWOT

Analiza w ogólnym pojęciu jest procedurą analityczną pozwalającą na gromadzenie i

porządkowanie danych oraz przejrzystą ich prezentację. Najczęściej jednak analiza SWOT traktowana

jest jako narzędzie analizy strategicznej służące do określenia najlepszych kierunków rozwoju

badanego obiektu (np: przedsiębiorstwa, projektu, kraju lub dowolnego obszaru, podmiotu) ze

względu na cel działania, w wyniku przeprowadzenia badania otoczenia obiektu oraz jego wnętrza

poprzez identyfikację wewnętrznych i zewnętrznych czynników wobec obiektu oraz zależności

między nimi.

Istotą analizy jest:

1. Identyfikacja czynników które mogą wpływać na funkcjonowanie obiektu oraz posegregowanie ich

na cztery grupy:

Mocne strony – S (Strenghts): mocna strona to czynnik wewnętrzny (cecha obiektu), czyli to co

stanowi atut, przewagę, zaletę analizowanego obiektu.

Słabe strony – W (Weaknesses): słaba strona to czynnik wewnętrzny (cecha obiektu), czyli to co

stanowi słabość, barierę, wadę obiektu.

Szanse – O (Opportunities): szansa to czynnik zewnętrzny (cecha otoczenia), czyli to co stwarza dla

analizowanego obiektu szansę korzystnej zmiany.

Zagrożenia – T(Threats): zagrożenie to czynnik zewnętrzny (cecha otoczenia), czyli to co stwarza dla

obiektu niebezpieczeństwo zmiany niekorzystnej.

2. Wskazanie najlepszego rozwiązania, kierunku działań do osiągnięcia celów obiektu przy

minimalizacji zagrożeń, ograniczaniu słabych stron oraz wykorzystaniu szans i mocnych stron.

Wielu autorów opisuje wspomnianą analizę SWOT w niejednakowy sposób lecz z tą samą,

zachowaną analogią. Na przykład Hilmar J. Vollmuth opisuję w swojej książce analizę SWOT jako

analizę mocnych i słabych stron, która jest ważnym instrumentem planowania strategicznego. Za

pomocą tej analizy możemy szybko i łatwo stwierdzić, jakie zdanie mają poszczególni pracownicy na

stanowiskach kierowniczych o własnym przedsiębiorstwie.

4.3. Procedura postępowania i zasady analizy

Analiza SWOT może być realizowana na wiele sposobów. Najprostszym i najczęściej stosowanym

sposobem wykonania analizy SWOT jest identyfikacja czynników zewnętrznych (szanse i zagrożenia)

i wewnętrznych (mocne i słabe strony) dla określonego podmiotu (np. firmy) w kontekście ustalonego

celu (najczęściej rozwoju np. Firmy).

Czynniki, które identyfikujemy powinny być rozłączne względem siebie. Jeśli określamy jako

silną stronę firmy np.: „nowoczesne maszyny i urządzenia”, to powinniśmy unikać silnych stron

wynikających z tego faktu, np.: „wysoka efektywność produkcji”, „wysoka wydajność”, itd. Naszą

silną stroną są po prostu „nowoczesne maszyny i urządzenia”, a skutki tego faktu powinniśmy

zawrzeć w opisie czynnika. Osiągnięcie kompletnej rozłączności czynników jest bardzo trudne,

ponieważ procesy i wzajemne oddziaływanie różnych czynników w przedsiębiorstwach lub innych

podmiotach jest faktem. Powinniśmy jednak starać się tak określać czynniki aby uzyskać rozłączność

czynników.

Rozłączność czynników wiąże się także z kolejnym elementem analizy SWOT – nadawaniem

ważności czynnikom. Różne czynniki mogą mieć w określonej sytuacji rynkowej w jakiej znajduje się

podmiot różne znaczenie. Ważność czynników określa się w taki sposób, aby suma wag dla

poszczególnych

grup

czynników

była

równa

1,0

(100%).

Należy również zwrócić uwagę, aby ogólna ilość czynników w każdej grupie nie była ani zbyt

duża, ani zbyt mała. Częstym błędem, zwłaszcza w analizie większych organizacji jest identyfikacja

dziesiątek czynników, które najczęściej nie są rozłączne, prowadzi to do zmarginalizowania istotnych

czynników i zaburza obraz analizy, na tyle, iż jej wynik jest często zupełnie bezużyteczny. Z

doświadczenia wynika, że optymalna liczba czynników w każdej grupie powinna wynosić od ok. 4 do

10.

Kolejnym krokiem w analizie jest przeprowadzenie analizy powiązań pomiędzy czynnikami.

Analizę można prowadzić od wewnątrz do zewnątrz (analiza SWOT) lub od zewnątrz do wewnątrz

(analiza TOWS):

Analiza SWOT (od wewnątrz do zewnątrz) polega na identyfikacji powiązań pomiędzy

czynnikami poprzez odpowiedź na pytania:

-Czy określona mocna strona pozwala wykorzystać daną szansę?

-Czy określona mocna strona pozwala ograniczyć dane zagrożenie?

-Czy określona słaba strona ogranicza możliwość wykorzystania danej szansy?

-Czy określona słaba strona potęguje dane zagrożenie?

Analiza TOWS (od zewnątrz do wewnątrz) polega na identyfikacji powiązań pomiędzy

czynnikami poprzez odpowiedź na pytania:

-Czy określona szansa potęguje daną silną stronę?

-Czy określona szansa pozwala osłabić daną słabą stronę?

-Czy określone zagrożenie ogranicza daną silną stronę?

-Czy określone zagrożenie wzmacnia daną słabą stronę?

Dwa zaprezentowane sposoby analizy powiązań uzupełniają się i doradza się zastosowanie

obydwu, ponieważ czasami prowadzić mogą do różnych wniosków końcowych. Zastosowanie

obydwu metod analizy określa się analizą SWOT/TOWS.

Analiza powiązań SWOT/TOWS stanowi punkt wyjścia do określania strategii organizacji,

pozwala

bowiem

zidentyfikować

silne

powiązania

pomiędzy

czynnikami.

4.4. Rodzaje analizy SWOT

Istnieją

najmniej

trzy

zasadnicze

ujęcia

analizy

SWOT.

W pierwszym przypadku szanse i zagrożenia, czyli czynniki zewnętrzne, są traktowane jako

te, na które obiekt ma znacznie ograniczony wpływ lub w ogóle nie ma wpływu. Mocne i słabe strony

- czynniki wewnętrzne, są traktowane jako te, na które obiekt ma znaczny wpływ lub wyłączny

wpływ.

W drugim przypadku szanse i zagrożenia są czynnikami przyszłości (czynnikami, które mogą

dopiero nastąpić), a mocne i słabe strony czynnikami teraźniejszości, czyli tymi które istnieją

aktualnie.

W trzecim przypadku szanse i zagrożenia są to po prostu czynniki zewnętrzne wobec

badanego podmiotu lub zjawiska, a mocne i słabe strony są to czynniki wewnętrzne.

Właściwe wykorzystanie metody analizy SWOT wymaga określenia ujęcia, jakim się

posługujemy. W przeciwnym wypadku, co jest często spotykane, dochodzi do problemów w

określaniu czynników i błędów w analizie.

Może być tak, że na szanse lub zagrożenia podmiot może mieć duży wpływ (jeśli jest to

duży podmiot lub monopolista), szanse lub zagrożenia mogą być obecne już dziś, ale też mogą

dopiero się pojawić (przyszłość). Mocne i słabe strony mogą być czynnikami teraźniejszości, na które

podmiot ma wpływ lub też nie.

Najczęściej jednak jest tak, że większość szans i zagrożeń są jednocześnie czynnikami

zewnętrznymi, na które podmiot badany wpływu nie ma i dotyczą one przyszłości, w tym sensie, że

będą miały istotny wpływ na badany podmiot w przyszłości, ale już dzisiaj dostrzegamy oznaki tych

zmian lub możemy je przewidywać.

Natomiast w przypadku mocnych i słabych stron, najczęściej jest tak, że są to czynniki

aktualnie

istniejące,

wewnętrzne

wobec

podmiotu

zależne

niego.

4.5. Zastosowanie w praktyce

Analiza SWOT jest narzędziem na tyle uniwersalnym, że wykorzystywana jest do

gromadzenia i segregowania danych oraz wnioskowania strategicznego dla różnych obiektów badań:

- budowania planów strategicznych

- przeorientowania dotychczasowego kierunku działalności firmy

- wypracowania priorytetowego kierunku działania dostosowanego do zmieniających się warunków

rynkowych

- rozpoznania sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej organizacji, aby w przypadku wykrytych

niedoskonałości wprowadzić programy naprawcze

- określenie kluczowych czynników, produktów, które mają decydujący wpływ na rozwój firmy, a

potem umacnianie ich jako źródła przewagi konkurencyjnej

- punktu wyjściowego do tworzenia biznesplanów

- zapewnienia funkcjonowania jakości (szerokie zastosowanie w ramach norm ISO)

- przedsiębiorstw jako całości, niezależnie od ich wielkości i branży,

- wybranych części działania organizacji (np. SWOT marketingu w firmie X, SWOT działań

promocyjnych, dystrybucji, produkcji, zaopatrzenia, itd…)

-samorządów różnych szczebli: gmin, powiatów, województwa,

- wybranych elementów działań samorządów (np. SWOT usług edukacyjnych w gminie X),

- krajów i dowolnych obszarów terytorialnych pod względem dowolnych cech,

- innych organizacji i ich części (stowarzyszenia, fundacje, spółdzielnie, związki, itp.),

- ludzi, jako narzędzie do odkrywania własnych słabości i potencjałów,

- skuteczności realizacji różnych projektów i programów, w tym oceny pomysłów biznesowych i

społecznych.

Oprócz tego do przeprowadzenia analizy SWOT potrzebne są pewne informacje, najlepiej

jeżeli pochodziłby one z różnych środowisk. Najlepszymi źródłami takowych informacji mogą być:

1. Wyszukiwarki i katalogi;

2. Serwisy, blogi i fora, będące kopalniami informacji na temat nowych inicjatyw w sieci oraz dające

pogląd na to co się dzieje zarówno na świecie, jak i w Polsce. Dają również szansę dotarcia do

serwisów opartych na koncepcji podobnej do naszego pomysłu i możliwość ich monitorowania pod

względem liczby użytkowników, zachodzących zmian czy popularności. W przypadku naszego

rodzimego rynku do takich serwisów zaliczylibyśmy: Ak74, Antyweb, Mam Startup, Spidersweb,

Startups.pl. Wśród zagranicznych na uwagę zasługują: Fast Company, Killer Startups, LaunchFeed,

Mashable, Silicon Valley Insider, VentureBeat, Techcrunch;

3. Znajomi – często również niedoceniane źródło najlepszych pomysłów. Warto porozmawiać z nimi

na temat koncepcji, wysłuchać ich rad i przemyśleń. Jednak, co bardzo ważne, należy pamiętać, że to

TY jesteś TWÓRCĄ swojego pomysłu i to do CIEBIE należy ostateczna DECYZJA;

4. Instytucje zrzeszające startupy;

5. Spotkania/imprezy dla startupów;

6. Inwestorzy, którzy interesują się startupami;

7. Instytucje wspierające przedsiębiorczość;

8. Parki Naukowo-Technologiczne;

9. Roczniki statystyczne (identyfikacja potencjału rynku docelowego, sytuacji gospodarczej i

społecznej);

10. Literatura branżowa;

11. Czasopisma branżowe (np. Proseed);

12. Analizy rynku przeprowadzane przez różne instytucje i konkurentów.

4.6. Margines błędu

Nawet najlepsza i najbardziej szczegółowo wykonana analiza SWOT może kryć w swojej

strukturze błędy. Choć byśmy bardzo chcieli ich uniknąć często jednak zwłaszcza w przypadku tej

analizy są one popełniane. Czego takie błędy zazwyczaj dotyczą? Otóż czasami okazuje się że

pomimo próby racjonalności założeń, kierowaliśmy się zbytnim ''optymizmem'' co mogło

przeszacować określenie naszych możliwości czy potencjału.

ANALIZA SWOT NA POSZCZEGÓLNYCH PRZYKŁADACH

tabela 1.1 http://www.sukcespisanyszminka.pl/wsparcie-biznesu/zaloz-firme/narzedzia/item/2347-analiza-
swot.html

Analiza SWOT może być przestawiana za pomocą przeróżnych wzorów graficznych,

trafiających wizualnie do odbiorców bądź za pomocą tabel, które w przejrzysty sposób gwarantują

opis wszelkich zależności występujących w takiej analizie.

Powyżej przedstawiona została prosta analiza restauracji "X", za pomocą czterokomórkowej tabeli,

podane zostało kilka przykładów – słabe i mocne strony, zagrożenia i możliwości. (tabela 1.1)

Poniżej została przedstawiona analiza SWOT, czyli mocnych i słabych stron Gminy Stęszew oraz

szans i zagrożeń związanych z jej rozwojem, Analiza ta odbywa się bardziej szczegółowo niż

wcześniej pokazane, bo aż na 4 płaszczyznach : gospodarczej, społecznej, ekologicznej i technicznej,

(tabela 1.2.)

DZIEDZINA GOSPODARCZA

Mocne strony

Słabe strony

Atrakcyjne położenie gospodarcze – blisko
Poznania, dużego rynku zbytu.

Brak zakładów przetwórstwa rolno –
– spożywczego zaspokajającego potrzeby
gminy.

Dobre położenie komunikacyjne – lokalizacja
przy drodze krajowej nr 5 Poznań – Wrocław.

Bardzo ograniczone możliwości zbytu płodów
rolnych.

Rozwijający się przemysł drobny
(plandeki, tworzywa sztuczne).

Na terenie Wielkopolskiego Parku Narodowego
ograniczone możliwości działalności
gospodarczej.

Prawidłowo rozwinięte usługi i handel
(często rodzinny).

Brak usług elektrotechnicznych.

Dobrze funkcjonujące motele, hotele,
restauracje.

Słabo rozwinięta baza turystyczno –
– wypoczynkowa wokół jezior.

Obsługa finansowo – bankowa
firm i ludności.

Utrudnione możliwości uzyskania
niskoprocentowych kredytów inwestycyjnych.

DZIEDZINA SPOŁECZNA

Mocne strony

Słabe strony

Niski poziom bezrobocia.

Niskie dochody własne gminy
na 1 mieszkańca.

Dobrze rozwinięte szkolnictwo podstawowe.

Słabo rozwinięte specjalistyczne usługi
medyczne.

Sprawny dowóz dzieci do szkół.

Niewystarczające środki finansowe budżetu
gminy na oświatę.

Dobrze działająca opieka społeczna.

Ograniczone środki finansowe przeznaczone dla
opieki społecznej.

Zadowalający stan bezpieczeństwa – dobra
praca Policji i firm ochroniarskich.

Brak na terenie gminy szkolnictwa
ponadpodstawowego.

Dobrze wyszkolona i wyposażona OSP.

Utrudniony dostęp dzieci wiejskich
do przedszkoli (wiek 3 – 5 lat).

Prawidłowa opieka medyczna lekarza
rodzinnego.

Mało atrakcyjna oferta spędzania wolnego czasu
dla młodzieży.

ŚRODOWISKO

Mocne strony

Słabe strony

Wspaniałe warunki przyrodnicze:

lokalizacja gminy w obrębie

WPN,

liczne jeziora.

Bardzo wysokie zanieczyszczenie wód
powierzchniowych (jeziora, rzeka).

Bardzo dobrze rozbudowana sieć gazowa.

Dzikie, niekontrolowane inwestycje budowlane
wokół jezior.

Sprawna kanalizacja w części miasta Stęszew.

Brak kanalizacji sanitarnej na wsiach
i części miasta.

Sprawny system odbioru i wywozu odpadów
stałych (bez segregacji).

Bardzo intensywny ruch po drodze krajowej nr
5 (zanieczyszczenie, hałas)
i innych drogach gminy.

Istniejące międzygminne wysypisko śmieci.

Brak systemu segregacji śmieci.

Rolniczy charakter gminy – sprzyjający
środowisku.

Brak oczyszczalni ścieków.

DZIEDZINA TECHNICZNA

Mocne strony

Słabe strony

Pełna gazyfikacja gminy.

Brak kanalizacji w części miasta.

Rozbudowana telefonizacja
(komórkowa i przewodowa).

Brak kanalizacji w prawie wszystkich wsiach
gminy.

Dobrze rozbudowana sieć wodociągowa.

Bardzo zły stan nawierzchni dróg
przebiegających przez gminę.

Wystarczająca (na dzień dzisiejszy)
elektryfikacja gminy.

Niewystarczająca ilość chodników
we wsiach.

Istniejące wysypisko śmieci.

Duże braki w oświetleniu głównych ciągów
komunikacyjnych we wsiach.

Rozbudowana sieć dróg gminnych
i ponadgminnych.

Droga krajowa nr 5 niedostosowana do
natężenia ruchu zwłaszcza pojazdów
ciężarowych.

tabela 1.2 www.wszim-sochaczew.edu.pl/, http://www.studreg.uw.edu.pl/pdf/2007_3_szlaska.pdf

Poniżej została przedstawiona analiza SWOT, czyli mocnych i słabych stron Gminy Stęszew oraz

szans i zagrożeń związanych z jej rozwojem, Analiza ta odbywa się bardziej szczegółowo niż

wcześniej pokazane, bo aż na 4 płaszczyznach : gospodarczej, społecznej, ekologicznej i technicznej.

(tabela 1.2.)

Ostatni przykład to analiza SWOT przedstawiająca analize działania najtańszych w Europie,

irlandzkich linii lotniczych. Anliza ta została wykonana przez jedną z naszych koleżanek, podczas

udziału w programie Erasmus. (tabela 1.3.)

STRENGHTS

WEAKENESES



First to launch low cost flights in Europe and

has vigorously maintained the “low fare”
policy



Has the first mover advantage in the

following aspects:



Brand image and recall



Strong bargaining power in airport deals



Reduce barriers to its entry into new market

s and airports



Increases barriers to new entrants



Aggressive and Innovative leadership

(Michael O’Leary)



Has its main operational base in the busiest

aviation traffic zones (London – Stansted
airport)



Lowes fares leading to greater seat

occupancy



Highest seat density leading to high

efficiency in operations.



Increased capacity in new fleets leading to

lower fares but higher total plane income



New fleets result in enhanced safety and

high fuel efficiency



Single model of aircraft reducing training,

maintenance and supervisory coasts



High turnarounds resulting in maximum

aircraft utilization



Continued sustenance of cost-based business

operations in a dynamic market



Earns publicity through negative press

reporting which affects brand image in the
long term; Ryanair is perceived as arrogant
and the slightest incident gets a lot of press
coverage



Very poor customer relations which is

detrimental to success in any services
industry



Long distance of its airport from city centers

can became less attractive as market mature



Increased seat capacity can be a problem

when flying to less popular tourist or
business destinations



Currently has limited access to landing slots

in major airports becoming less attractive to
business travelers



Decrease in availability of airports/landing

slots in popular or frequently traveled
destinations



High sensitivity to any new taxes that may

be imposed



Increasing demand for skill aircraft

personnel where supply is less than demand



Low level of empathy for employees

OPPORTUNITIES

THREATS



Mergers/acquisitions could be away to

stretch its operations to popular business
routes and leisure destinations



Complete deregulation of aviation industry

in all EU markets



Recent additions to the EU is an immense

opportunity for Ryanair as its low fares
policy will increase movement of job seekers
across borders and also aid tourism industry,
promoting economic growth



The US-European “open skies” agreement

could be source for increased routes and
passengers traffic inwards



Consolidation could help Ryanair to offset

pressure on its costs and fares



Upward mobility in mode of travel is

expected as the middle-class population and
income grows and in time become a scarce
commodity



Increasing entrepreneurial activities will be a

source for economy air travel



Plan for expending operations into non-

European markets in the near future



Immigration into Europe could increase due

to instability in the Middle-East



Vertical and horizontal integration would

became necessary to grow further in
maturing markets



Direct competition with other LCC players

in the near future is inevitable



Traditional airlines are also cutting fares and

costs which could affect the market share of
Ryanair



The upper middle-class economy traveler

may seek greater value proposition than just
low fares



Limited or no slot availability at major

airports could be a hurdle to expansion plans



Mergers/acquisitions could threaten the

existing low cost structures and make the
decisions process more complex



The increase in the market share at the cost

of network airlines could also increase
airport service charges which is currently
low



Impending legislation for environment

protection and customers compensations will
increase service costs



War tensions and strife causes companies to

cut down on business trips, they being
apprehensive about security



Threat of war in the Middle-East could affect

all prices and reduce air-travel in genera



Excess capacity and retaliation by

competitors through cost cutting can affects
growth in some popular routes

tabela 1.3 Opracowanie studentki turystyki i rekreacji Aleksandry Karskiej.

4.7. Literatura

1. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/historia

2. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/definicje Hilmar J. Vollmuth, Controlling. instrumenty

od A do Z, Placet, Warszawa 1995, ISBN: 8385428100

3. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/zasady-analizy

4. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/rodzaje-swot

5. http://analiza-swot.pl/dowiedz-sie-o-swot/zastosowania

6. http://mamstartup.pl/commons/1290/analiza-swot-pierwszy-etap-w-projektowaniu

5. Badania ankietowe

Agnieszka Dadacz, Martyna Grzeczkowicz, Karolina Hawryluk, Kinga Jagodzińska

5.1. Wprowadzenie

Badania ankietowe – badania, które stosuje sie w celu możliwie szybkiego przebadania bardzo

licznych zbiorowości. Polegają na swoistym typie wywiadu np. wywiadzie pisemnym, w którym

istotna role odgrywa kwestionariusz ankiety.

Ankieta – na ogół przez ankieta kojarzy się arkusz papieru z wydrukowanymi na nim pytaniami

i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi lub też z gotowymi odpowiedziami, spośród których

osoby badane wybierają te, które uważają za prawdziwe.

Ankieta jest do tego stopnia niesamodzielną techniką gromadzenia dokumentów, że wielu

socjologów i pedagogów nie wymienia jej w opisie technik badawczych. Jest to bowiem szczególny

przypadek wywiadu.

Od wywiadu właściwego odróżniają ankietę 3 cechy:



Stopień standaryzacji pytań,



Zakres i „głębokość” problematyki,



Zasady jej przeprowadzania i związane z tym różnice dystansu społecznego między badanym

a badającym.

Ankieta zatem, jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej

samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w

obecności lub częściej bez obecności ankietera.

Ankieta składa się na ogół z pytań otwartych, na który badany odpowiada (Skorny 1974). Ze

względu na pisemny charakter wypowiedzi osób badanych, ankieta umożliwia zebranie w krótkim

czasie wielu informacji od dużej grupy osób. W stosunku do wywiadu informacje te są jednak bardziej

powierzchowne, nie zawsze ściśle związane z tematem. Swobodna forma odpowiedzi badanych także

i tutaj nastręcza wiele trudności w ich jednolitym opracowaniu.

Z uwagi na praktyczne ich zastosowanie przyjmuje się, że ankiety umożliwiają gromadzenie

materiału badawczego w sposób pośredni, np. za pośrednictwem przygodnych ankieterów czy też

prasy.

Przez ankiety rozumie się szereg pytań zadawanych ustnie osobom badanym i wymagających

ustnych odpowiedzi z ich strony (notowanych odpowiednio przez badacza),a także zestaw pytań

pozostawiających osobom badanym całkowitą swobodę odpowiedzi.

5.2. Wyjaśnienie słowa ankieta

Ankieta jest zestawieniem pytań dotyczących spraw, w których respondenci powinni być

wystarczająco zorientowani, aby móc udzielić pisemnie odpowiedzi w swobodnej formie albo

dokonać wyboru spośród podanych możliwości.

Ankieta – technika gromadzenia informacji polegająca na wypełnianiu najczęściej samodzielnie

przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji;

Ważną zaletą ankiety jest jej standaryzacja. Wszyscy respondenci otrzymują jednakowe pytania,

dzięki czemu uzyskuje się porównywalne odpowiedzi, które daje się stosunkowo łatwo

poklasyfikować. Stwarza to możliwość szybkiego i sprawnego opracowania syntetycznych wyników

zbiorowych. Pytania do ankiety należy tak skonstruować, aby uzyskiwane wyniki surowo nadawały

się do opracowania komputerowego.

Pytania ankiety są zawsze konkretne, ścisłe i jednoproblemowe. Najczęściej też pytania są

zamknięte i zaopatrzone w tak zwaną kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi.

Ankieta dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka

zagadnień szczegółowych. Może być wypełniana przez samego respondenta bądź przez badającego.

Ankietę wypełniamy poprzez podkreślenie właściwej odpowiedzi czy też stawianiu określonych

znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii.

Przykładowa ankieta

http://www.google.com/imgres?imgurl=&imgrefurl=http%3A%2F%2Fleczyca.info.pl%2Fnews.php%

3Fid%3D1018%26title%3Dankieta&h=0&w=0&sz=1&tbnid=Jx9DlrJA0sIFCM&tbnh=267&tbnw=1

89&zoom=1&docid=ahacWHUfP0G9EM&ei=lZFmUv6PLIGxtAaFm4H4Bg&ved=0CAIQsCU&biw

=1600&bih=775

5.3. Typy ankiet

Typy ankiet:

1) ankiety jawne i anonimowe;

2) ze względu na sposób rozprowadzenia:



środowiskowe – bezpośrednio rozprowadzane w danym środowisku, np. wśród uczniów klasy,

wśród pracowników danego zakładu;



audytoryjne – wypełniane jednocześnie przez dana grupę respondentów, audytorium w

obecności badacza, np. po konferencji, szkoleniu;



prasowe – zamieszczane na łamach gazety czy czasopisma; stosuje sie gdy badani

są rozproszeni na rozległym terenie;



pocztowe – rozsyłane przez pocztę na adres poszczególnych osób wybranych do badań.

Charakteryzują się niskim wskaźnikiem zwrotów. Powinna do nich być dołączona koperta

zwrotna ze znaczkiem;



przy tradycyjnej ankiecie pocztowej występuje e-mailowa – dostarczana za pośrednictwem

poczty elektronicznej;



telefoniczne – polega na dzwonieniu do wybranych respondentów i zaznaczaniu uzyskanych

odpowiedzi na kwestionariuszu pisemnym lub komputerowym;



rozdawane – wręczana osobiście respondentom, a potem zbierana lub składana w danym

miejscu;



ogólnie dostępne – wyłożona w miejscach publicznych np. w muzeum;



dołączone do kupowanych towarów.

5.4. Procedura postępowania

Realizacja, planowanie i konstruowanie ankiety.

Najczęściej stosuje się ankietę pisemną, którą rozdaje się grupie osób badanych do wypełnienia lub

rozsyłania pocztą do wybranych respondentów.

Ankieta może też być przeprowadzona osobiście przez badacza bądź współpracujących z nim

ankieterów w formie ustnego użycia kwestionariusza.

Podstawą okolicznościową, która skłania nas do stosowania ankiety, jest konieczność zebrania

dużej liczby danych w krótkim czasie. Przeprowadzenie ankiety umożliwia zbadanie dużej liczby osób

nawet bez kontaktu osobistego z respondentami. Decydujemy się na przeprowadzenie badań

ankietowych także wtedy, gdy stoimy przed koniecznością szybkiego opracowania wyników.

Podstawowym elementem planowania badań ankietowych jest maksymalnie jasne i precyzyjne

sformułowanie zbioru pytań. Zazwyczaj równocześnie z pytaniami planuje się możliwe warianty

odpowiedzi do wyboru. Podając alternatywne możliwości odpowiedzi, należy je tak projektować, by

tworzyły zupełny i rozłączny zbiór alternatyw. Ułatwi to późniejsze opracowanie wyników ankiety.

Poza sformułowaniem pytań powinno się starannie zaplanować wprowadzenie do ankiety lub

instrukcje dla ankieterów, w której będzie podane, w jaki sposób ankieter ma się przedstawić

respondentom, a do wiadomości respondentów poda się następujące dane:



Ogólnie określoną tematykę badań;



Nazwę instytucji, która prowadzi badania;



Ogólną informację o naukowym celu badań;



Informację, że odpowiedzi poszczególnych osób będą poddane statystycznemu opracowaniu

zbiorowemu i poza badaczem nie zostaną nikomu ujawnione;



Prośbę, by kandydat na respondenta zgodził się wziąć udział w badaniach i szczerze

odpowiadał na wszystkie mu stawiane pytania.

Badania ankietowe, podobnie zresztą jak każda metoda badań naukowych, wymagają starannego

przygotowania. Obejmuje ono następujące etapy:

1) Postawienie problemu,

2) Formułowanie pytań,

3) Ułożenie instrukcji,

4) Badania próbne,

Przygotowanie ostatecznej wersji formularzy ankiet i kwestionariuszy.

5.5. Zakres badań ankietowych

Podstawą badań ankietowych są niewątpliwie pytania. Chodzi o pytania związane tematycznie z

interesującą badacza problematyką. Pytania te mogą być różnego rodzaju. Na ogół wymienia się dwa

rodzaje pytań ankietowych: pytania otwarte (wolne) i pytania zamknięte (skategoryzowane).

Pytania otwarte – jak już zostało wspomniane – pozostawiają osobom badanym całkowitą swobodę

wypowiedzi. Są w stanie niejednokrotnie zwrócić uwagę badającemu na nowe aspekty badanych

zagadnień, z których nie zdawał sobie poprzednio sprawy. Ponadto pytania otwarte pozwalają mu

ustalić hierarchię ważności problemów, w jakiej badane osoby postrzegają główny wątek omawianej

przez nich problematyki. Ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy ankieta składa się z kilku zaledwie

pytań.

Ankieta, złożona z pytań otwartych, dostarcza na pewno bogatego materiału, który zgromadzony w

ten sposób, nie jest jednak łatwy do wnikliwej analizy. Pod tym względem nastręcza poważne

trudności, szczególnie gdy idzie o ilościowe jego opracowanie.

Pytania zamknięte przewidują gotowe odpowiedzi, przemyślane odpowiednio przez badającego.

Osoby badane dokonują jedynie wyboru spośród sugerowanych im odpowiedzi. Odpowiedzi te są tak

dobrane, że wyczerpują na ogół wszystkie możliwe rozwiązania, jakie nasuwać się mogą w związku z

postawionym pytaniem. Pytania zamknięte ułatwiają i upraszczają znacznie pracę badającego, ale nie

znaczy to wcale, że są łatwe do sformułowania.

Wśród pytań zamkniętych wyróżniamy:

Pytania alternatywne przewidują w zasadzie dwie możliwości odpowiedzi, mianowicie pozytywną

lub negatywną („tak” lub „nie”). Pytania te mogą być stosowane tylko i wyłącznie w związku z

problemami, które można rozstrzygać w dowolnej płaszczyźnie: albo zgodzić się z nimi albo je

odrzucić. Często możliwa jest trzecia ewentualność ustosunkowania się wobec danego problemu

(pytania), mianowicie można nie wiedzieć, czy należy się z nimi zgodzić, czy go odrzucić. W tym

przypadku odpowiedź będzie brzmiała: „nie wiem” lub „nie mam zdania”. Ilość pytań alternatywnych

w badaniach ankietowych zależy od rodzaju problemu, którego dotyczą.

Pytania dysjunktywne (wykluczające) – to kolejna odmiana pytań zamkniętych. Wprawdzie

pytania alternatywne mają taki sam charakter, stawiają one również osoby badane wobec konieczności

wyboru tylko jednej spośród podanych ewentualności, pomimo to jednak nazwę pytań

dysjunktywnych można umownie „zarezerwować” dla pytań, wymagających wyboru spośród więcej

niż dwóch możliwych odpowiedzi. Z pytaniami tego rodzaju spotykamy się dość często w badaniach

pedagogicznych.

Spotykanym często typem pytań dysjunktywnych są pytania z wyliczeniem różnych możliwych

odpowiedzi, którym trudno przyporządkować określoną wartość liczbową. Pytania takie dotyczą m.in.

najbardziej ulubionego przedmiotu nauczania, najbliższego zainteresowania określoną dziedziną

działalności, rzeczy, ludzi lub wartości, największych trosk i kłopotów życiowych, itp. W przypadku

każdego takiego pytania wylicza się różne przemyślane uprzednio odpowiedzi, z których osoba

badana wybiera jedną, najbardziej zgodną z jej wewnętrznym przekonaniem o słuszności danej

odpowiedzi.

Pytania koniunktywne – to następna grupa pytań zamkniętych. Wymagają one od osób badanych

dokonania wyboru więcej niż jednej z podanych odpowiedzi. Mianowicie badane osoby wybierają tyle

odpowiedzi, ile poleca im sam badający.. w tym celu specjalnie ich instruuje, sygnalizuje, aby

podkreślili dwie, trzy lub więcej odpowiedzi.

Obok wspomnianych dwóch grup pytań: otwartych i zamkniętych możliwa jest ponadto grupa

pytań półotwartych. Stanowią one pośrednią formę między pytaniami otwartymi i zamkniętymi. Mają

więc charakter zarówno pytań skategoryzowanych (zamkniętych), jak i pytań pozostawiających

swobodę wypowiedzi (otwartych). Wszelkie pytania półotwarte przewiduje ściśle określone

odpowiedzi, z jednoczesnym umożliwieniem osobom badanym swobodnego wypowiedzenia się.

Najczęściej po wyliczeniu możliwych wypowiedzi pozostawia się wolne miejsce na „inne”

odpowiedzi, nie sugerując zupełnie, o jakie chodzi.

Zestawy takich możliwych odpowiedzi przyjęto nazywać w nauce kafeteriami.

Kafeterie mogą być zamknięte i półotwarte a także koniunktywne i dysjunktywne. Kafeteria

zamknięta to ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, poza które odpowiadający wyjść nie może,

lecz tylko wybiera wśród możliwości, jaki daje sformułowany zestaw. Kafeteria półotwarta to taki

zestaw możliwy do wyboru odpowiedzi, które zawierają jeden punkt oznaczony zazwyczaj słowem

„inne”, pozwala na zaprezentowaniu swej odpowiedzi, jeżeli nie mieści się w żadnym

zaproponowanym sformułowaniu. Np. w pytaniu: „Jakie motywy skłoniły Pana(ią) do podjęcia

studiów zaocznych”, kafeteria przedstawiać się może następująco: „poprawa sytuacji materialnej,

pragnienie awansu, pragnienie podniesienia kwalifikacji, - inne…”. Kafeteria koniunktywna pozwala

na wybranie kilku możliwych odpowiedzi, dodając potem możność obliczenia częstotliwości wyboru

poszczególnych odpowiedzi, a tym samym utworzenia hierarchii. Przykładem może być np. „Jakim

zajęciom oddajesz się najchętniej w czasie wolnym? – lekturze książek, czasopism, - oglądaniu

telewizji, słuchaniu radia, - majsterkowaniu lub innym zajęciom miłośniczym, - pomaganiu w

gospodarstwie domowym, - zabawom z kolegami, - chodzeniu do kina, - inne…”.

Oprócz możliwości różnej kombinacji łączenia ze sobą wymienionych pytań, np. w pytania

dysjunktywno-zamknięte, koniunktywno-półotwarte można odwołać się w konstruowaniu ankiet do

tzw. dialogów, opowiadań, obrazków, fotografii, rysunków itp. Dialogów tych lub opowiadań używa

się w miejscu tradycyjnego pytania. Osoba badana ustosunkowuje się do nich poprzez wybór

skategoryzowanych uprzednio odpowiedzi (kafeterii) lub za pomocą swobodnych wypowiedzi.

Ponadto warto wspomnieć jeszcze o tzw. pytaniach filtrujących i kontrolnych.

Pytania filtrujące pozwalają wyłączyć te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej

sprawie. Pytanie takie poprzedza pytanie zasadnicze. Może ono brzmieć np.: :Czy znasz nowy

regulamin szkolny?” Możliwa odpowiedź na nie to: „tak” lub „nie”. Pytanie zaś zasadnicze stosowane

do poprzedniego może być następujące: „Jeżeli tak, to jak oceniasz wprowadzone w nim zmiany”.

Pytania kontrolne – pytania służące do weryfikowania odpowiedzi udzielanych przez

respondentów, w celu ukazania ich prawdziwości. Pytania te pozwalają w jakimś stopniu wykluczyć

osoby odpowiadające kłamliwie. Są to pytania zbieżne z treścią innych pytań, lecz równe pod

względem formy i wyrażania. Sprzeczność w odpowiedzi na nie wskazuje nieszczerość respondenta,

co dyskwalifikuje także jego pozostałe odpowiedzi.

Wyróżniamy także:

Pytania projekcyjne – pytania stosowane w sytuacji, kiedy chcąc sie czegoś dowiedzieć od

respondenta, nie pytamy go wprost lecz pośrednio np. chcąc sie dowiedzieć, co respondenci sadza o

swoich nauczycielach, nie pytamy wprost ucznia, jak on ocenia nauczycieli, lecz jak uczniowie

według niego oceniają nauczycieli (zapytany w ten sposób wyrazi głównie swoja opinie, bo jest mu

najbliższa).

Pytania z szeregowaniem (tzw. rangowanie) – pytania, w których prosi sie badanego

o ponumerowanie odpowiedzi według pewnego przedstawionego mu kryterium, wybranych

wariantów odpowiedzi.

Pytania metryczkowe – pytania dotyczące respondenta. Zawierają zestaw pytań o wszystkie ważne

dla badań cechy demograficzno-społeczne badanego, jak: wiek, płeć, klasę, wykształcenie, staż

małżeński, ilość dzieci, pochodzenie, zarobki, zawód. Pytania te umieszcza sie zazwyczaj na końcu

kwestionariusza, nie zaleca się, aby otwierały kwestionariusz.

5.6. Wymagania stawiane badaniom ankietowym

Wymagania te dotyczą przede wszystkim:

1) Celowości badanych zagadnień,

2) Odpowiedniej formy i treści pytań,

3) Prawidłowej kolejności pytań,

4) Właściwego sposobu przeprowadzenia badań,

5) Krytycznej oceny zebranego materiału.

Celowość badanych zagadnień – to jedno z podstawowych wymagań, jakie spełniać powinny

badania ankietowe. Chodzi o to, aby nie nadużywać tego rodzaju badań. Mogą one dotyczyć tylko

tych zagadnień, które w obecnej sytuacji metodologicznej, nie dają się zbadać bardziej rzetelnymi

metodami badań, oraz tych, w sprawie których osoby badane są w stanie wypowiedzieć się w sposób

rzeczowy i odpowiedzialny. Badania te są w pełni celowe, jeśli wszelkie zastosowane w nich pytanie

odznacza się wymaganą celowością, tzn. badający zdaje sobie dokładnie sprawę, dlaczego je postawił,

a w szczególności w jakim stopniu i zakresie może przyczynić się ono do rozwiązania badanego

problemu.

Odpowiednia forma i treść pytań wiążą się bezpośrednio z ich komunikatywnością, czyli

zapewnieniem wzajemnego porozumienia między badającym a badanym. Niepoprawnie

sformułowane pytanie zarówno pod względem formy, jak i treści, przekreśla szansę uzyskania

pożądanego materiału badań. Przeto należy zadbać, aby użyte w ankiecie pytania były:

a) Formułowane w sposób całkowicie zrozumiały dla osób badanych, biorąc pod uwagę ich

własny sposób wyrażania się;

b) Nie były zbyt trudne do odpowiedzi, uwzględniały rzeczywiste możliwości badanych; w

przeciwnym razie mogą zniechęcić do udzielania odpowiedzi;

c) Nie były sugestywne, tzn. nie sugerowały oczekiwanych przez badacza ściśle określonych

odpowiedzi;

d) Uwzględniały szczegółowo problemy związane z zasadniczą problematyką, rezygnując z

ogólnikowości na rzecz bliżej skonkretyzowanych ujęć;

e) Wyrażane były w grzecznościowej formie;

Prawidłowa kolejność pytań polega przede wszystkim na tym, aby pytania te stanowiły dla osób

badanych pewną zwartą i logiczną całość. Chodzi o to, aby pozostały one w zgodzie z ich swoistym

poczuciem logiki, i co najważniejsze – ułatwiły składanie odpowiedzi zgodnie z przewidzianą przez

badającego kolejnością. W związku z tym zadajemy najpierw pytania najbardziej ogólne, dotyczące

danego zagadnienia w najszerszym jego zakresie, a następnie pytania coraz to bardziej zawężające

zakres badanego problemu.

Właściwy sposób przeprowadzania badań stanowi wymaganie odnoszące się do czysto technicznej

i organizacyjnej procedury zbierania materiału badawczego z pomocą ankiet. Polega ona na starannym

wydrukowaniu arkuszy ankietowych, rozdaniu ich osobom badanym, podaniu instrukcji łącznie z

zapewnieniem ich dyskrecji, zabezpieczeniu im znośnych warunków wypowiedzenia się na

poszczególne pytania oraz zebraniu rozdanych uprzednio arkuszy (po wypełnieniu). Duże znaczenie

niewątpliwie podczas przeprowadzania badań ma należyte poinstruowanie osób badanych o

prawidłowym wypełnieniu ankiet oraz pozyskanie ich zaufania. Warto także pamiętać o zanotowaniu

uwag własnych o przebiegu badań bezpośrednio po ich zakończeniu.

Krytyczna ocena zebranego materiału jest również istotnym wymaganiem, które dotyczy badań

ankietowych, choćby dlatego, że badania te – nawet w przypadku najlepiej przemyślanych pytań – nie

dają pełnej gwarancji otrzymania rzetelnych odpowiedzi badanych. Zawsze niemal można mieć

wątpliwości co do szczerości i obiektywności tych wypowiedzi. Toteż z tym większą ostrożnością i

krytycyzmem należy interpretować uzyskany w ten sposób materiał. W każdym razie interpretując

materiał ankietowy nie można ograniczyć się do zwykłego mechanicznego obliczania uzyskanych

wypowiedzi i ich statystycznej analizy. Wszelka interpretacja ilościowa wymaga koniecznie

interpretacji jakościowej, ze szczególnym uwzględnieniem psychologicznej analizy zebranego

materiału. Z tego m.in. względu badania ankietowe powinny być sprawdzane także za pomocą innych

metod badań. W przeciwnym razie wnioski z tego rodzaju badań mogą okazać się niewiarygodne i

wręcz błędne.

5.7. Opracowanie wyników ankiety

Statystyczne opracowanie wyników badań ankietowych stanowi obowiązującą zasadę. Obejmuje

ono opis i ewentualne wnioskowanie statystyczne. Konieczne uzupełnienie to charakterystyka badanej

zbiorowości (np. płeć, wykształcenie, pochodzenie itp.), podobnie sposobu doboru próby i

udokumentowanie jej reprezentatywności.

Analizę wyników przeprowadza się w zasadzie dla każdego z osobna. Na opis statystyczny może

składać się np.:



Dokonanie zupełnej i rozłącznej klasyfikacji odpowiedzi na dane pytanie;



Wskazanie kategorii modalnej i obliczenie jej częstości w celu scharakteryzowania

dominującego typu odpowiedzi;



Policzenie częstości pozostałych kategorii odpowiedzi – można je przedstawić

w formie procentowej, zilustrować diagramami itp.;



Obliczenie dyspersji klasyfikacji w celu określenia, jak dalece odpowiedzi badanej

próby respondentów są jednorodne bądź zróżnicowane;



Obliczenie różnego typu zależności, np. między właściwościami osób badanych

i typami ich odpowiedzi lub między różnymi typami odpowiedzi;



Łączna

interpretacja

wybranych

wskaźników

opisu

statystycznego,

charakteryzujących rozkład odpowiedzi na dane pytanie.

5.8. Dane uzyskane z metody i jej zastosowanie do oceny środowiska na potrzeby

Turystyki i Rekreacji

Dane uzyskane z metody są zależne głównie od tego w jakim celu przeprowadzone było badanie.

Istnieje kilka kryteriów wyodrębniania rodzajów pytań ankietowych. Pytania w kwestionariuszu

ankiety dzieli się:

1. Ze względu na formę i rodzaj odpowiedzi (kryterium techniczne): pytania otwarte;

pytania zamknięte.

2. Ze względu na cel pytania (kryterium celu pytania): wprowadzające; o opinię; o fakty;

o wiedzę; o źródło informacji; o motywy; o sugestie; uzupełniające.

3. Ze względu na funkcję pytania (kryterium funkcji): dotyczące badanej problematyki;

metryczkowe; filtrujące; wykluczające się; sprawdzające; podchwytliwe i puste.

Przykładem badania ankietowego jest badanie wśród turystów przeprowadzone na Helu na

przełomie czerwca i lipca 2004 roku. Przeprowadzona ankieta stanowiła podstawę pracy dyplomowej

pt. "Militaria na tle innych atrakcji turystycznych Helu" napisanej przez Piotra Majdaka pod

kierunkiem dr. Krzysztofa Lubańskiego w Instytucie Turystyki i Rekreacji warszawskiej Akademii

Wychowania Fizycznego. Pozwoliła stworzyć ranking miejsc i obiektów, które turyści uznali za

najciekawsze. Informacje były zbierane bezpośrednio od turystów przebywających w tym czasie w

mieście Hel (95 ankiet), a także na terenie innych miast Półwyspu (25 ankiet). Ogółem badaniu

poddano 120 osób w wieku od 10 do 72 lat, w tym 77 kobiet i 43 mężczyzn.

Kwestionariusz składał się z pięciu części, ogółem zawierających 43 pytania. We wstępie pytano m.in.

o wiek, płeć, miejsce stałego zamieszkania, a także o to, ile dni planuje się spędzić w Helu. Zasadnicza

część składała się z pytań zamkniętych i wymagała jedynie zaznaczenia odpowiedzi zgodnej z

preferencjami i wiedzą badanego. Ankieta umożliwiała także podanie własnych odpowiedzi, jeżeli nie

zostały one wcześniej uwzględnione.



I część ankiety zawierała pytania wstępne, takie jak miejsce zamieszkania, wiek, płeć,

a także o to, który raz badany jest na Półwyspie.



II część skierowana była do osób przebywających na Półwyspie, ale poza

miejscowością Hel. Celem tej części ankiety było ustalenie, czy osoby które spędzają urlop na

terenie Półwyspu, mają także zamiar dotrzeć do najdalszej miejscowości - do Helu.



III część badała główne przyczyny jakie powodowały turystami w wyborze Helu jako

miejsca letniego wypoczynku. Ankietowani mieli następujące odpowiedzi do wyboru:

znajomi polecali to miejsce, interesuję się historią, jestem miłośnikiem militariów, interesuję

się przyrodą, lubię tu wracać, lubię nowe miejsca, magia "początku Polski", inne (jakie?).



IV część ankiety miała za zadanie sprecyzowanie, co najbardziej podoba się turystom

przebywającym w miejscowości Hel.



V część badała wśród osób przebywających w Helu znajomość lub przynajmniej

świadomość istnienia obiektów zabytkowych i innych atrakcji turystycznych.

Taki zestaw pytań pozwolił dokładnie zbadać stan wiedzy oraz preferencje i oczekiwania turystów.

Poniżej przestawiony sposób graficznego opracowania metody badań ankietowych w formie

czytelnych wykresów.

Motywy spędzania urlopu w Helu http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top

Co najbardziej podoba się turystom w Helu? http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top

Najczęściej odwiedzane obiekty w Helu. http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top

Podobne badanie ankietowe zostało przeprowadzone w Łowiczu w marcu i kwietniu 2009 roku.

Ankietę przygotował Wydział Promocji, Kultury, Sportu i Turystyki Urzędu Miejskiego w Łowiczu.

Badania przeprowadzono w celu poznania atrakcyjności turystycznej Łowicza wśród osób, które

odwiedzają to miasto. Wyniki badania również zostały przestawione w formie wykresów i są ogólnie

dostępne w Internecie

Obiekty warte zobaczenia w Łowiczu. http://www.lowicz.eu/docs/analiza_ankiety_dla_turys.pdf

Częstotliwość przyjazdu turystów. http://www.lowicz.eu/docs/analiza_ankiety_dla_turys.pdf

Analiza ankiet odbywa się poprzez podsumowanie wszystkich odpowiedzi zamkniętych i

przedstawienie ich najczęściej w formie wykresu. Trudniej jest zanalizować odpowiedzi otwarte.

Trzeba postarać się pokategoryzować odpowiedzi, które otrzymaliśmy. Oznacza to że należy zapoznać

się ze wszystkimi ankietami i postarać się podzielić na grupy wszystkie odpowiedzi na każde pytanie

otwarte. Do takiej grupy powinny zaliczać się wszystkie pytania "podobne", czyli oznaczające mniej

więcej to samo. Grupy powinny być stworzone tak, żeby każdą odpowiedź dało się przydzielić do

którejś grupy, na przykład odpowiedzi na pytanie "Jak spędzasz wolny czas?" brzmiące "Jeżdżę na

rowerze?”, "Biegam", "Objeżdżam na desce pomnik Witosa" można włożyć do wspólnej kategorii,

którą można nazwać po prostu "Sport". Następnie, po podzieleniu na kategorie będziemy traktować

każdą z tych grup jak zwykłą odpowiedź w pytaniu zamkniętym.

5.9. Literatura

1. Łobocki M., 1984, Metody badań pedagogicznych, wyd. PWN, str. 268-280

2. Pilch T., 1995, Zasady badań pedagogicznych, wyd. Żak, str. 86-87

3. Jakubowska U., 1993, Czynności badawcze w psychologii i pedagogice, wyd. uczelniane WSP,

str. 90

4. Góralski A.,1989, Metody badań pedagogicznych, wyd. WSPS, str. 49-51

5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Technika_ankiety

„Technika ankiety”

6. http://www.przyjacielehelu.pl/helska_bliza/hb_209/art20.htm#top

„Militaria na tle innych

atrakcji turystycznych Helu”

7.http://www.lowicz.eu/docs/analiza_ankiety_dla_turys.pdf „Analiza ankiety dla turystów”

8.http://www.ceo.org.pl/sites/default/files/news-files/jak_podsumowac_ankiete.pdf

„Analiza

wyników ankiety”

6. Bonitacja punktowa – obiekty na mapie

Magdalena Panek, Małgorzata Pietrzak, Ewelina Setnik

6.1. Definicja i opis metody bonitacji punktowej

Istnieje wiele metod waloryzacji terenu lecz jedną z najbardziej efektywnych i najpopularniejszych

jest metoda bonitacji punktowej. Metoda ta, polega na przyjęciu skali bonitacyjnej, która jest funkcją,

określającą związek pomiędzy badaną cechą, a liczbą punktów. Konkretnym zjawiskom

przestrzennym przypisane są konkretne wartości punktowe, które po sumowaniu określają stopień

atrakcyjności turystycznej rozpatrywanego obszaru. Punkty można przy tym przyznawać zarówno za

występowanie w danej jednostce analizowanych elementów potencjału turystycznego (punkty

dodatnie), jak i za ich brak lub niską jakość (punkty ujemne). Przyjmuje się skalę bonitacyjną, która

jest funkcją określającą związek między cechą - zmienną a liczbą punktów. Suma punktów

odpowiadających wszystkim zmiennym tworzy wynikową zmienną, według której można

porządkować elementy badanej zbiorowości. Podział typologiczny stać się może klasyfikacją

bonitacyjną - szeregiem bonitacyjnym, jeśli kolejne klasy (kolejne typy elementów zbioru) odznaczają

się wzrastającą / malejącą oceną wartościującą: każda klasa jest "lepsza" od poprzedniej i "gorsza" od

następnej. Końcowym zabiegiem jest kwalifikacja; biorąc pod uwagę cel waloryzacji,

przyporządkowujemy wydzielonym klasom bonitacyjnym słowną ocenę syntetyczną - sądy o jakości

należących do nich elementów badanego zbioru, np. bardzo przydatne, przydatne z zastrzeżeniami,

nieprzydatne (Kożuchowski 2005). Wyniki bonitacji punktowej przedstawia się zazwyczaj w ujęciu

kartograficznym za pomocą sygnatur, w skali barw lub szrafu.

Bonitacja punktowa stosowana jest w bardzo wielu dyscyplinach. W geografii - jakościowe

wartościowanie składników i cech struktury środowiska, m.in. rzeźby terenu, deniwelacji, lesistości,

jeziorności, obecności obiektów zabytkowych, ochrony przyrody, obecności infrastruktury

turystycznej i dostępności komunikacyjnej. W geografii turyzmu służy do oceny atrakcyjności i

przydatności badanego terenu dla potrzeb turystyki i rekreacji. Decydującymi o atrakcyjności obszaru

komponentami przyrodniczymi są: rzeźba terenu, wody powierzchniowe oraz lesistość

i użytkowanie ziemi, zaś komponentami poza przyrodniczymi: obecność zabytków, dostępność

komunikacyjna oraz zagospodarowanie turystyczne. Przeprowadzenie oceny atrakcyjności krajobrazu

jest zadaniem metodycznie trudnym, gdyż na krajobraz składa się szereg cech ilościowych

i jakościowych.

6.2. Zalety i wady bonitacji punktowej

Zalety bonitacji punktowej:



łatwe porównywanie wyników dla różnych momentów czasowych



rankingi są przyjmowane powszechnie – efekt globalizacji i wpływu kultury amerykańskiej,

służą jako element wykorzystywany w promocji miast



prostota metody w sposobie zestawiania danych, ich analizy oraz prezentacji



sprowadza cechy do jednego wymiaru – omija się problem wielowymiarowości badanych

obiektów



łatwa interpretacja wyników.

Wady bonitacji punktowej:



może stać się metodą zróżnicowań miedzy ludźmi, rzeczami i obszarami



nieadekwatność zmiennej ilościowej do opisu badanego zjawiska lub jej zbyt dużego

uproszczenia



duża wartość rynkowa i polityczna znaczenia wyników badań – zastrzeganie wyników badań

co powoduje niemożność dyskusji oraz weryfikacji wyników



występowanie błędów merytorycznych ze względu na subiektywne oceny we wszystkich jej

etapach, prowadzą one do utraty informacji.

6.3. Etapy bonitacji punktowej

ETAP I (klasyfikacja bonitacyjna) – polega na utworzeniu szeregu bonitacyjnego o wartościach

względnych. Kryteria te ściśle się precyzuje, mając na względzie indywidualne cechy obszaru. Stosuje

się założenie, że jedna sytuacja fizycznogeograficzna jest lepsza od drugiej, druga od trzeciej i tak

dalej.

ETAP II - naniesienie na mapę analizowanego obszaru (w skali 1:100 000 lub mniejszej), siatki

kwadratów o jednakowej wielkości można też wykorzystać istniejącą już sieć kwadratów na mapie w

danej skali). Następnie dokonuje się bonitacji punktowej właściwej, przyporządkowując terenom

w obrębie każdego kwadratu odpowiednią wartość punktową (w oparciu o kryteria szeregu

bonitacyjnego). Dopełnieniem badania jest wykonanie kartogramu na podkładzie mapy topograficznej

(nadając danemu przedziałowi punktów określony kolor na mapie) oraz wypisanie wniosków.

6.4. Przykłady

W przykładowych badaniach D. Sołowiej (1992) celem waloryzacji była ocena atrakcyjności

rekreacyjnej krajobrazu. Za przedmiot waloryzacji przyjęto pola kwadratowe obszaru X na mapie w

skali 1:100000. Do zastosowanych kryteriów oceny należały takie jak: jeziorność, lesistość,

urzeźbienie - nachylenie stoków. Skalę bonitacyjną przedstawia Tabela 1.

Tabela 1 Skala bonitacyjna cech środowiska przyrodniczego istotnych dla rozwoju turystyki i

rekreacji

Jeziorność

(%)

Liczba

punktów

Lesistość (%) Liczba

punktów

Dominujące

nachylenie

(%)

Liczba

punktów

< 2

0,1 - 10

2,1 - 9

> 10

> 9

D. Sołowiej, 1992b

Jednostki waloryzowanego terenu charakteryzują 3 zmienne (kryteria oceny) i jedna zmienna

integralna - suma punktów bonitacyjnych. Suma ta może wynosić od 0 (min. wartość) do 12 (max.

wartość).

Tabela 2 Klasyfikacja i kwalifikacja terenu dla potrzeb rekreacji

Klasyfikacja. Przedziały (pkt.)

Kwalifikacja. Obszary

0 - 6

Nieatrakcyjne

7 - 8

Atrakcyjne

9 - 12

Bardzo atrakcyjne dla potrzeb rekreacji

D. Sołowiej, 1992b.

2. Waloryzacja atrakcyjności wizualnej krajobrazu metodą bonitacji punktowej

Rzeźba terenu

Metody oceny turystycznych walorów rzeźby powierzchni Ziemi

Ukształtowanie terenu jest jednym z głównych czynników wpływających na walory

turystyczne danego obszaru. Warunkuje ono estetyczną wartość krajobrazu oraz przydatność terenu do

określonych form aktywności turystycznej i planowania infrastruktury turystycznej.

Wyróżnia się dwa podejścia w metodyce oceny turystycznych walorów rzeźby terenu:

krajobrazowo-estetyczne i praktyczne. W podejściu krajobrazowo-estetycznym ocenie podlega przede

wszystkim wizualna atrakcyjność krajobrazu, natomiast podejście praktyczne dotyczy tych cech

rzeźby terenu, które mają wpływ na dane formy turystyki i rekreacji i są oceniane jako korzystne lub

niekorzystne dla danej działalności (Słowik, Witt 2008).

Jedną z metod zaliczających się do podejścia krajobrazowo-estetycznego jest bonitacja punktowa.

Przyjmuje się w niej skalę bonitacyjną, która odzwierciedla związek między zmienną przyrodniczą

a liczbą punktów (Kożuchowski 2005). Punkty są przyznawane umownym polom oceny, zazwyczaj

kwadratom. Na potrzeby niniejszej pracy bonitacja punktowa została przeprowadzona

z wykorzystaniem map topograficznych w skali 1:50 000 wykonanych w układzie 1992 (arkusze:

Bolimów N-34-137-C, Żyrardów N-34-137- D, Skierniewice M-34-5-A i Puszcza Mariańska M-34-5-

B). Rutkowski przedstawił bonitację rzeźby terenu z wykorzystaniem kilku cech: deniwelacji, spadku

stoków i „studium widokowego”, czyli różnorodności krajobrazu, gdzie zostały uwzględnione również

cieki wodne i lasy (Rutkowski 1975 za Słowik, Witt 2008).

Waloryzacja rzeźby terenu metodą bonitacji punktowej deniwelacji

W niniejszej pracy przeprowadzono bonitację punktowa deniwelacji (ryc. 1). Badany obszar został

podzielony na kwadraty o boku 1 km. Każdemu kwadratowi została przyporządkowana liczba

punktów wynikająca z oceny deniwelacji wg skali:

a) powyżej 25 m – 5 pkt;

b) 21-25 m – 4 pkt;

c) 16-20 m – 3 pkt;

d) 10-15 m – 2 pkt;

e) 5-10 m – 1 pkt;

f) poniżej 5 m – 0 pkt (Rutkowski 1975 za Słowik, Witt 2008).

Ryc. 1. Bonitacja punktowa deniwelacji na terenie gminy Puszcza Mariańska.

W związku z położeniem gminy na równinie denudacyjnej na całej jej powierzchni nie

stwierdzono deniwelacji przekraczających 20 m, zatem żadne pole nie otrzymało wyższej oceny niż 3

pkt. Na terenie gminy można jednak wyróżnić trzy obszary charakteryzujące się pewną odrębnością.

Obszar o najmniej urozmaiconej rzeźbie rozciąga się na północny zachód od Długokątów Małych

aż po granice gminy. Znaczną jego część stanowią obszary leśne zaliczane do Puszczy Bolimowskiej.

Jest to teren prawie całkowicie płaski. Zdecydowana większość pól oceny w jego obrębie otrzymała 0

pkt, co oznacza deniwelacje poniżej 5 m. Nieliczne wyjątki zaznaczają się w dolinach rzek (Rawki,

Rokity i Korabiewki), jednakże i tam różnice wysokości względnej nie przekraczają 15 m. Na północ

od linii łamanej Budy Zaklasztorne-Puszcza Mariańska-Aleksandria rozciąga się kolejny obszar.

Przeważają na nim deniwelacje w przedziale 5-10 m, co pozwala przyznać większości pól oceny 1 pkt.

Pozostała część gminy, tzn. południowa i południowo-wschodnia jest stosunkowo najbardziej

urozmaicona. Wiąże się to z przechodzeniem Równiny Łowicko-Błońskiej w Wysoczyznę Rawską

(obszar gminy – tak, jak terytorium Polski – obniża się z południowego wschodu na północny

zachód), a także z obniżeniami w dolinach rzek. W wielu miejscach deniwelacje dochodzą do 10-15 m

(np. w okolicach Korabiewic i Jeruzala), a także do 15-20 m (okolice Kamiona, Wycześniaka i

Karnic).

Najniższe wysokości bezwzględne w gminie występują w dolinie Rawki na północny wschód od

Bartnik – ok. 100 m n. p. m., zaś najwyższe (ok. 178 m n. p. m.) w okolicy Karnic, na południowym

wschodzie gminy. Teren gminy obniża się więc z południowego wschodu na północny zachód. Mimo

znacznej różnicy maksymalnej i minimalnej wysokości rzeźba jest na przeważającej powierzchni mało

zróżnicowana i nie przyczynia się w dużym stopniu do wizualnej atrakcyjności krajobrazu, w którym

ważniejszą rolę odgrywają np. lasy. Z kolei z praktycznego punktu widzenia takie ukształtowanie

terenu sprzyja lokalizacji zabudowań i wytyczaniu dróg (Szponar 2003 za Słowik, Witt 2008).

Lasy

Rozmieszczenie lasów

W gminie Puszcza Mariańska lasy są jednym z najważniejszych wyznaczników atrakcyjności

krajobrazu, znaczna ich powierzchnia jest objęta ochroną m. in. w ramach Bolimowskiego Parku

Krajobrazowego. Lasy i grunty leśne stanowią 32,5% powierzchni gminy, czyli ok. 46 km2. Granice

gminy na wielu odcinkach pokrywają się z granicami oddziałów leśnych.

Można wyróżnić trzy główne obszary leśne:

a) w północnej części gminy, rozciągający się od Korabiewic na północny zachód, na północ

od Puszczy Mariańskiej;

b) na północnym zachodzie gminy, na północ i północny zachód od Bartnik;

c) wydłużony pas lasów ciągnący się wzdłuż południowo-zachodnich granic gminy.

Pozostałe skupiska lasów są znacznie mniejsze, nie przekraczają powierzchni 1 km2.

Obszary bezleśne znajdują się na północnym zachodzie (na północ od Studzieńca), na zachodzie

(od Bartnik po Długokąty) oraz na południowym zachodzie gminy.

Waloryzacja lasów metodą bonitacji punktowej

Podobnie jak wody powierzchniowe i rzeźba terenu, lasy również zostały poddane waloryzacji

metodą bonitacji punktowej (ryc. 2). Las jest atrakcyjniejszy wizualnie w miejscach, gdzie jego skraj

styka się z innym typem krajobrazu, dlatego kryterium oceny stanowiła długość linii brzegowej lasu

w obrębie pola oceny – kwadratu o boku 1 km. Z tego samego powodu pola, w których las zajmował

co najmniej 80% powierzchni, zostały ocenione tylko trzema punktami.

Punkty zostały przyznane wg następującej skali:

a) powyżej 2,5 km – 5 pkt;

b) 2-2,5 km – 4 pkt;

c) 1,5-2 km lub las zajmujący ponad 80% powierzchni pola oceny – 3 pkt;

d) 1-1,5 km – 2 pkt;

e) 0,5-1 km – 1 pkt;

f) poniżej 0,5 km – 0 pkt.

Ryc. 2. Bonitacja punktowa lasów na terenie gminy Puszcza Mariańska.

Najwyżej ocenione pola występują zatem w miejscach, gdzie linia lasu jest najbardziej

nieregularna. Często dzieje się tak w dolinach rzek: Rawki (w okolicy Kamiona i na zachód od

Bartnik), Korabiewki (między Korabiewicami a Puszczą Mariańską; jest to obszar z największą liczbą

maksymalnych wartości) i Chojnatki (na południe od Emilianowa). Inne pola o długiej granicy lasu

występują na wschodzie gminy w okolicy Żukowa i na południu w pobliżu Bud Wolskich. Pola,

którym przyporządkowano 3 pkt, pokrywają się zazwyczaj z wyżej opisanymi trzema głównymi

obszarami leśnymi. Ocena taka wynika przeważnie z drugiego kryterium punktacji, czyli lasu

pokrywającego ponad 80% powierzchni pola oceny. Większość pól na tych obszarach jest całkowicie

pokryta lasem, zaś ich obrzeża uzyskują bardzo zróżnicowane wartości. Najniższe oceny zostały

przyporządkowane wymienionym wyżej obszarom bezleśnym. Pod tym względem za najmniej

atrakcyjne tereny można uznać północnozachodnią część gminy na północ od Studzieńca. W związku

ze znacznym udziałem w powierzchni gminy i występowaniem obszarów, którym można było

przypisać najwyższą ocenę, lasy są jednym z głównych składników atrakcyjności środowiska

przyrodniczego gminy Puszcza Mariańska.

Wody powierzchniowe

Klasyfikacja wód powierzchniowych

Wody powierzchniowe zaliczające się do lądowej części hydrosfery występują jako obiekty

punktowe (źródła i inne wypływy wód podziemnych), liniowe (cieki naturalne i sztuczne) i obszarowe

(lodowce, wieczne śniegi, obszary zabagnione, wody stojące). Poniższy podział jest oparty na

klasyfikacji Bajkiewicz - Grabowskiej i Mikulskiego (2006). Obiekty liniowe, zwane też ciekami, są

to wody powierzchniowe płynące w skoncentrowanej formie pod wpływem siły ciężkości korytem

naturalnym (strugi, strumyki, strumienie, potoki i rzeki) lub sztucznym (rowy i kanały wodne),

o określonym obszarze zasilania. Spośród wymienionych obiektów na terenie gminy Puszcza

Mariańska występują rzeki (Rawka, Dopływ spod Wycześniaka, Chojnatka, Grabinka, Korabiewką,

Rokita, Sucha-Nida), strugi, strumienie i rowy. Rzeka jest to naturalny ciek powstały z połączenia

potoków (strumieni) lub wypływający z czoła lodowca, jeziora, źródła (wywierzyska), rzadziej

z obszaru zabagnionego, zasilany powierzchniowo i podziemnie wodą z opadów spadłych w

jejdorzeczu, mający ukształtowane koryto i płynący pod działaniem siły grawitacyjnej w łożysku

i dolinie wyżłobionych w wyniku działania jego siły erozyjnej. Strugi, strumyki i strumienie są to

małe cieki naturalne na terenach równinnych o obszarze zasilania od kilku do kilkudziesięciu

kilometrów kwadratowych. Są zasilane przez młaki, wycieki i niezbyt wydajne źródła. Strumyki i

strumienie mają szybszy nurt od strug, a w dnie ich koryt często występują progi i przełomy. Rów jest

to sztuczne koryto, często tylko okresowo napełnione wodą, zazwyczaj mające funkcję melioracyjną

(nawadniającą i odwadniającą), o powolnym przepływie. Do obiektów obszarowych zaliczają się

wody stojące (naturalne i sztuczne zbiorniki wodne), obszary zabagnione, lodowce i wieczne śniegi.

Na terenie gminy Puszcza Mariańska obiekty obszarowe to stawy, sztuczne jezioro na rzece

Korabiewce w okolicach Olszanki i obszary zabagnione. Staw jest to niewielki, płytki zbiornik wód

powierzchniowych, o dnie na ogół całkowicie porośniętym roślinnością, powstały w sposób naturalny

(jezioro stawowe) lub utworzony przez człowieka. Powszechnie termin ten stosuje się w odniesieniu

do sztucznych zbiorników wodnych utworzonych w celach hodowlanych (staw rybny) lub

dekoracyjnych. Stawy te mają przeważnie geometryczny kształt i niewielką głębokość. Są

przystosowane do okresowego spuszczania wody i zasilane najczęściej wodą z pobliskiego cieku.

Jezioro sztuczne (jezioro zaporowe, zbiornik zaporowy, zbiornik retencyjny) powstaje w wyniku

zamknięcia doliny rzecznej budowlą piętrzącą, często w miejscu istnienia jeziora naturalnego. Obszary

zabagnione (bagna) są to obszary trwale nasycone wodą słodką lub słonawą, występujące w miejscach

o utrudnionym odpływie wód opadowych lub wód gruntowych występujących na powierzchni.

Rozmieszczenie wód powierzchniowych i ich waloryzacja metodą bonitacji punktowej

W przypadku wód powierzchniowych, podobnie jak przy bonitacji rzeźby terenu i lasów,

punkty przyznaje się kwadratowym polom o boku 1 km, biorąc pod uwagę obecność i rodzaj cieków

i zbiorników wodnych (ryc. 3). Im dłuższy odcinek cieku w obrębie pola oceny, tym wyższa ocena.

Do kryteriów oceny wykorzystanych na potrzeby niniejszej pracy dodano również występowanie

bagien i torfowisk. Na terenie gminy Puszcza Mariańska są one ważnym elementem krajobrazu, często

objętym ochroną.

Ryc. 3. Bonitacja punktowa wód powierzchniowych na terenie gminy Puszcza Mariańska.

Schemat oceniania jest następujący:

a) zbiornik wodny o linii brzegowej dłuższej niż 0,5 km – 4 pkt;

b) zbiornik wodny o linii brzegowej krótszej niż 0,5 km – 3 pkt;

c) rzeka – 2 pkt;

d) strumień, bagno lub torfowisko – 1 pkt.

W związku z powyższymi kryteriami, liczba punktów przyznanych jednemu polu może wynikać

z wielu czynników, najkorzystniejsze jest więc kilka obiektów hydrograficznych położonych

w niewielkiej odległości od siebie. Najwyższą ocenę (7) otrzymało pole pokrywające się z położeniem

zalewu na rzece Korabiewce w Olszance, gdzie oprócz zalewu i rzeki istnieje także strumień.

Pozostałe najwyższe wyniki (6 lub 5 pkt) występują w dolinach rzek: Rawki, Korabiewki, Grabinki i

Rokity, gdzie rzekom towarzyszą tereny podmokłe i mniejsze dopływy. Dolina Rawki ma przebieg

południkowy. Przecina teren gminy Puszcza Mariańska na dwóch odcinkach: na południowym

zachodzie w okolicy Kamiona i na północnym zachodzie, gdzie granica gminy przebiega wzdłuż

rzeki. Jej dopływy w obrębie gminy to Chojnatka, Rokita, Korabiewka i Grabinka, płynące

równoleżnikowo ze wschodu na zachód. RzekaSucha (Nida) i jej dopływ Sucha płyną z południa na

północ do Bzury. Wiele pól oceny otrzymało po 1 pkt. Wynika to zazwyczaj z obecności strumyków

bądź strug. Rowy nie zostały wzięte pod uwagę. Istnieją również obszary, gdzie nie występuje żaden

obiekt hydrograficzny podlegający ocenie. Większość z nich leży na południu gminy, który to teren

jest położony wyżej niż pozostałe. Największą atrakcyjnością wg przyjętego systemu oceny

charakteryzuje się zbiornik zaporowy na Korabiewce i dolina Rawki, którym niewiele ustępują doliny

Korabiewki, Chojnatki i Grabinki, zaś najmniej atrakcyjna jest wschodnia i południowo-wschodnia

część gminy.

Sumaryczna ocena atrakcyjności wizualnej krajobrazu

Na ocenę atrakcyjności krajobrazu składają się wyniki bonitacji punktowej trzech

omówionych wyżej elementów środowiska przyrodniczego: rzeźby terenu, lasów i wód

powierzchniowych. Zostały one zsumowane w obrębie każdego pola oceny (ryc.4).

Ryc. 4. Sumaryczna bonitacja punktowa atrakcyjności krajobrazu w gminie Puszcza Mariańska.

Do najatrakcyjniejszych obszarów w gminie należą także doliny rzek: Rawki, Korabiewki

(między Korabiewicami a Puszczą Mariańską) i Chojnatki, z ocenami 7-11 pkt. Wynika to z walorów

krajobrazowych rzek i terenów podmokłych jak również lasów. 11 punktów otrzymało również pole,

w którym znajduje się zbiornik na rzece Korabiewce w Olszance. Na pozostałym obszarze częste są

wyniki 3-5. Obszary sklasyfikowane jako najmniej atrakcyjne otrzymały 1 lub 2 pkt. Są to m. in.

tereny w pobliżu północno- wschodniej (okolice Aleksandrii) i południowo-zachodniej granicy gminy

(okolice Starego Karolinowa i tereny na zachód od Kamiona). Przyczyną niskiej oceny jest brak lasów

i wód oraz niewielkie deniwelacje. Żadne pole oceny nie otrzymało jednak 0 pkt. Z powyższego

zestawienia wynika, iż głównymi składnikami atrakcyjności krajobrazu gminy są wody i lasy.

Ukształtowanie terenu jest na większości powierzchni płaskie i dlatego jego udział w tworzeniu

atrakcyjności krajobrazu jest znikomy.

3. Walory turystyczne Parku Mużakowskiego

Waloryzacja jest metodą służącą określeniu wartości obszarów. Na bazie zebranych informacji

za pomocą bonitacji punktowej, wykonano waloryzację Parku Mużakowskiego. Na pierwszym etapie

podzielono obszar parku na jednostki o tym samym kształcie. Jednostkami które przyjęto za „pola

podstawowe geometryczne” są kwadraty o pow. 0,25 km2. Nałożono siatkę kwadratów na obszar

Parku Mużakowskiego i w ten sposób podzielono go na 55 pól. W tym systemie bonitacyjnym do

oceny pól podstawowych wykorzystano 6 cech reprezentujących rodzaje pokrycia terenu i jego

urzeźbienie. Z turystycznego punktu widzenia za najatrakcyjniejsze uznano lasy. Drugim w hierarchii

walorem środowiska podlegającego ocenie jest woda. Istotną rolę w szeregu bonitacyjnym przyznano

też łąką. Niżej oceniono pola. Obszarom zabudowanym (Łęknica i Bad Muskau) nadano własność

czynnika redukującego atrakcyjność terenu.

Punktacje przyznano według wzoru K. DUBEL (2000).

Atrakcyjność pola (w pkt.) = S*(100 – Z)/100,

gdzie: S – sumaryczna liczba punktów uzyskana z oceny walorów środowiska

Z – udział obszarów zurbanizowanych.

W obrębie każdego kwadratu ustalono sumaryczną atrakcyjność turystyczną. Zbiór sumarycznych

ocen podzielono na klasy atrakcyjności turystycznej

Obszar Parku Mużakowskiego jest atrakcyjny pod względem przyrodniczym. Tereny o bardzo

dużych walorach zajmują 25,45% i są to tereny w parku Górskim, arboretum, jeziorka śródleśnie,

Nysa Łużycka. Tereny o wartości ponad 32% cechują się średnimi walorami i pokryte są np. przez

łąki czy cieki wodne. Mało atrakcyjne są tereny pokryte zabudową i polami Bronowickimi i zajmują

one 10,91% badanego obszaru.

Wyniki bonitacji punktowej wraz z podziałem na klasy atrakcyjności turystycznej:

6.5. Literatura

1. Bajkiewicz - Grabowska E., Mikulski Z., 2006. Hydrologia ogólna. PWN. Warszawa.

2. Kożuchowski K., 2005. Walory przyrodnicze w turystyce i rekreacji. Wydawnictwo Kurpisz S. A.

Poznań.

3. Słowik M., Witt A., 2008. Rzeźba terenu w: Młynarczyk Z., Zajadacz A. (red.)

4. Uwarunkowania i plany rozwoju turystyki. Tom I. Przyrodnicze zasoby turystyczne i metody ich

oceny. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań.

5. GOŁEMBSKI G., Kompendium wiedzy o turystyce, PWN, Poznań 2002.

6. LIJEWSKI T., MIKUŁOWSKI B., WYRZYKOWSKI J., Geografia turystyki Polski, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002.

7. Ochrona środowiska 1999, GUS, Warszawa 1999.

8. Ochrona środowiska 2007 i opracowanie statystyczne, GUS, Warszawa 2000–2007.

9. http://www.badaniafizjograficzne.com.pl/tom59/Sologub.pdf [Dostęp 20.10.2013]

10. www.puszcza-marianska.pl [Dostęp 20.10.2013]

7. Bonitacja punktowa – spis obiektów z terenu

Katarzyna Kubacka, Aleksandra Łach, Joanna Szczepańska, Monika
Żołnowska

7.1. Przedstawienie metody dla oceny środowiska

Bonitacja punktowa jest jedną z wielu metod przedstawiającą ocenę środowiska dla turystyki i

rekreacji. Waloryzowanie środowiska turystycznego i rekreacyjnego odbywa się między innymi

właśnie poprzez metodę bonitacji punktowej. Waloryzacja zasobów środowiska przyrodniczego jest

zagadnieniem wieloaspektowym, cechującym się dużym zróżnicowaniem metod oraz zakresu i

sposobów ujęcia tematu. Ilościowa ocena walorów może być uzyskiwana przy zastosowaniu skal

liczbowych, bonitacyjnych, wartościujących lub rangowania.

Ocena środowiska, waloryzacja środowiska jest jednym ze sposobów wykorzystania wiedzy o

środowisku przyrodniczym dla celów praktycznych, polegający na przeprowadzaniu klasyfikacji

różnych części obszaru. Efektem oceny środowiska jest zwykle wskazanie najbardziej dogodnego

obszaru dla przyjętego celu oceny. Oceny środowiska dokonuje się dla różnych rodzajów działalności

człowieka, najczęściej dla turystyki (rekreacji), rolnictwa, budownictwa, komunikacji, przemysłu. W

zależności od przyjętego celu oceny środowiska przyjmuje się różne kryteria, np. długość okresu

wegetacyjnego jest istotna dla uprawy pszenicy, ale mało ważna dla budowy schroniska, itp.

Ocenę środowiska przeprowadza się za pomocą różnych sposobów, przy czym najczęściej

stosowana jest właśnie metoda bonitacyjna, która zostanie szczegółowo przedstawiona w tej pracy,

polegająca na przyjęciu dla każdego z kryteriów umownej skali punktowej (np.: obszar pod jakimś

względem niedogodny - 0 punktów, mało dogodny - 1 punkt, średnio dogodny - 2 punkty, itd.) i

zsumowaniu punktów ze wszystkich kryteriów.

7.2. Charakterystyka metody

Bonitacja to metoda oceny jakości i klasyfikacji, zmiana wartości jakościowych na ilościowe,

podział zjawisk, cech przedmiotu na klasy wg określonych zasad. Jest to także określenie związku

między badaną cechą a liczbą punktów. Konkretnym zjawiskom przestrzennym przyporządkowujemy

wartości punktowe. Po ich zsumowaniu określamy atrakcyjność danego badanego miejsca/ obiektu.

Polega na przyporządkowaniu wartości liczbowych (punktów) poszczególnym elementom walorów

środowiska przyrodniczego wg. przyjętej skali wartości. Mimo pewnej dozy subiektywności metoda ta

pozwala na uzyskanie w miarę obiektywnego, wymiernego obrazu walorów turystycznych na danym

obszarze. Im większy zasób walorów tym lepiej, ale jest więcej pracy. Punktem wyjścia do

przeprowadzenia bonitacji punktowej jest wybór podstawowych jednostek badawczych.

Poszczególnym podstawowym jednostkom badawczym przypisuje się sumę punktów bonitacji za

występujące na ich terenie walory turystyczne. Przyporządkowanie punktów następuje na podst.

przyjętej przez badacza skali wartości.

Szeroki opis tej metody przedstawia Sołowiej (1992). Autorka twierdzi, że jest to ocena jakości i

klasyfikacja stosowana w bardzo wielu dyscyplinach. W geografii jest to jakościowe wartościowanie

składników i cech struktury środowiska, m.in. rzeźby terenu, deniwelacji, lesistości, jeziorności,

obecności obiektów zabytkowych, ochrony przyrody, obecności infrastruktury turystycznej i

dostępności komunikacyjnej.

W literaturze polskiej metodę bonitacji punktowej zastosował po raz pierwszy S. Leszczyński w

okresie międzywojennym. Służyła ona do określenia atrakcyjności turystycznej środowiska

geograficznego Podhala, jak i stopnia jego zagospodarowania turystycznego. A. Matczak zastosował

metodę bonitacji punktowej do określenia m.in. funkcji turystycznej województw przyjmując do

badania 33 zmienne określające rozwój funkcji turystycznej obrazujące walory turystyczne,

zagospodarowanie i ruch turystyczny.

7.3. Cel metody

Celem bonitacji punktowej jest porządkowanie pod względem jakiejś cechy. W geografii turyzmu

służy do oceny atrakcyjności i przydatności badanego terenu dla potrzeb turystyki i rekreacji.

Stosuje się ją do walorów środowiska przyrodniczego i antropogenicznego.

Analizie poddawane są:

a) urozmaicenie rzeźby,

b) mikroklimat,

c) pokrycie lasami, wodami,

d) osobliwe formy terenu,

e) zabytki architektury

7.4. Procedura postępowania

Bonitacja przebiega w kilku etapach.

1. Pierwszy polega na klasyfikacji bonitacyjnej, tzn. utworzeniu szeregu bonitacyjnego o wartościach

względnych. Kryteria te ściśle się precyzuje, mając na względzie indywidualne cechy obszaru. Stosuje

się założenie, że jedna sytuacja fizycznogeograficzna jest lepsza od drugiej, druga od trzeciej i tak

dalej.

2. Kolejnym etapem jest naniesienie na mapę analizowanego obszaru (w skali 1:100 000 lub

mniejszej), siatki kwadratów o jednakowej wielkości (można też wykorzystać istniejącą już sieć

kwadratów na mapie w danej skali).

3. Następnie dokonuje się bonitacji punktowej właściwej, przyporządkowując terenom w obrębie

każdego kwadratu odpowiednią wartość punktową (w oparciu o kryteria szeregu bonitacyjnego).

4. Dopełnieniem badania jest wykonanie kartogramu na podkładzie mapy topograficznej (nadając

danemu przedziałowi punktów określony kolor na mapie) oraz wypisanie wniosków.

Etap 2 bonitacji – naniesienie na mapę obszaru sieci kwadratów

(praca stworzona na potrzeby ćwiczeń Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji z mgr Martą Arent,

Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk o Ziemi)

Na podstawie zsumowanych punktów można przyjąć klasy natężenia walorów w badanej strefie:

I – obszar o bardzo dużych walorach przyrodniczo-kulturowych pow. 15 punktów,

II – obszar o dużych walorach przyrodniczo-kulturowych 10-14 punktów,

III – obszar o średnich walorach przyrodniczo-kulturowych 4-9 punktów

IV – obszar o niewielkich walorach przyrodniczo-kulturowych 0-3 punktów

lub

5 (lub I lub A) – obszar w pełni nadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki

4 (lub II lub B) – obszar w nadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki

3 (lub III lub C) – obszar w pełni nadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki

2 (lub IV lub D) – obszar w możliwe się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki

1 (lub V lub E) – obszar w nienadające się do inwentaryzowanego rozwoju turystyki

Etap 4 bonitacji – kartogram na podkładzie mapy

(praca stworzona na potrzeby ćwiczeń Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji z mgr Martą Arent,

Uniwersytet Szczeciński, Wydział Nauk o Ziemi)

Atrakcyjność turystyczna obszaru jest pojęciem bardzo złożonym. Wymaga ona od badacza

wielopłaszczyznowej oraz kompleksowej analizy cech ocenianego obszaru. W analizie tej muszą być

uwzględnione aspekty przyrodnicze, kulturowe oraz kwestie dostępności komunikacyjnej i obecności

infrastruktury turystycznej. Atrakcyjność turystyczna jest pojęciem względnym i sposób jej odbioru

przez turystę zależny jest od subiektywnych cech odbiorcy.

7.5. Dane do wykorzystania

Decydującymi o atrakcyjności obszaru komponentami przyrodniczymi są: rzeźba terenu, wody

powierzchniowe oraz lesistość i użytkowanie ziemi, zaś komponentami poza przyrodniczymi:

obecność zabytków, dostępność komunikacyjna oraz zagospodarowanie turystyczne. Przy spisie

obiektów z terenu najważniejszym etapem, który powinien być wykonany jako pierwszy i na samym

początku, jeszcze przed wykonaniem bonitacji , jest inwentaryzacja badanego terenu .

Wyniki inwentaryzacji zapisywane są na kartach inwentaryzacyjnych. Przy inwentaryzacji

określonego obszaru spisujemy wszystkie jego walory turystyczne - przyrodnicze i kulturowe, które

później poddajemy właśnie bonitacji. Wykorzystać oczywiście podczas bonitacji punktowej możemy

informacje z różnych innych źródeł –przewodników turystycznych, map, książek, biografii osób

mieszkających na tym terenie, stron internetowych i zawartych na nich danych (np. intur.com.pl,

stat.gov.pl, geoportal.pl, itp.).Wykorzystując informacje ze wszystkich tych źródeł jesteśmy dopiero w

stanie rzetelnie ocenić badany teren. Często przy inwentaryzacji stosuje się również wywiad lub

ankietę wśród mieszkańców obszaru czy ludzi go odwiedzających. I podczas gdy bonitacja na

podstawie „sztywnych” źródeł jest subiektywna, z pomocą ludzkiej opinii staje się bardziej

subiektywna.

7.6. Dane uzyskane z metody

Dokonując oceny środowiska dla turystyki i rekreacji dowiadujemy się o poziomie atrakcyjności

czy stopniu nadawania się obszaru pod turystykę. Otrzymujemy dane czy analizowany region jest

atrakcyjny czy też nie, bogaty w zabytki kulturowe lub ubogi.

7.7. Zastosowanie metody do oceny środowiska na potrzeby turystyki i rekreacji

W dzisiejszych czasach można wyróżnić wiele grup odbiorców turystyki, którzy mają różne cele

wyjazdów. Jedni szukają wrażeń estetycznych, drudzy wypoczynku, trzeci pragną mocnych wrażeń

podczas spływu rwącą rzeką, a jeszcze inni całe godziny spędzać mogą w ekstremalnych warunkach

pogodowych w celu ujrzenia przedstawiciela jakiegoś gatunku zwierzęcia. Metoda bonitacji w

turystyce ma duże znaczenie. Przede wszystkim pokazuje jakim dobytkiem przyrodniczym czy

antropogenicznym dysponuje dany obszar, który chce zacząć przyjmować lub już przyjmuje turystów.

Jeśli dokonamy inwentaryzacji obiektów antropogenicznych, w tym zabytków, pomników historii,

muzeów, itd. i jeśli w danej jednostce podziału naszego obszaru będzie tych obiektów znacząco dużo,

zauważymy, że warto go udostępnić turystom. To samo stanie się z walorami przyrodniczymi – więcej

turystów przyciągnie obszar bogaty przyrodniczy, czy to pod względem wielkości lasów, ilości

akwenów wodnych, pomników przyrody czy czystości tego terenu.

Metoda bonitacji pozwoli nam również rozgraniczyć badany obszar na różne grupy

przyjeżdżających turystów (niektóre z nich wymienione zostały wyżej). Duża ilość lasów, z dala od

skupisk miasta, przyciągnie turystów ceniących sobie ciszę i spokój, kontakt z przyrodą; duża ilość

nieskażonych akwenów wodnych będzie atrakcyjna dla amatorów wędkarstwa; zabytki architektury,

liczne muzea, ośrodki kultury itp. zainteresują turystów ciekawych poznawania i nowych doświadczeń

z kulturą.

Bonitacja, jak już zostało wspomniane, może pomóc w ocenie terenu dla przyszłych inwestycji

turystycznych, przede wszystkim dlatego, że najpierw potrzebna jest inwentaryzacja terenu – spis tego

co już istnieje; z jej pomocą możemy teren „turystycznie rozwinąć”, ale często też zniszczyć, poprzez

nieodpowiednie działania.

7.8. Literatura

1. http://pl.scribd.com/doc/106489346/BONITACJA-PUNKTOWA-metodyka

2. Wiedza nabyta z wykładów z przedmiotu „Inwentaryzacja krajoznawcza” i „Waloryzacja

turystyczna” prowadzone przez dr Tomasza Łabuza (II rok I stopień, Turystyka i rekreacja, Wydział

Nauk o Ziemi US)

3. Wiedza nabyta z ćwiczeń z przedmiotu „Inwentaryzacja krajoznawcza” i „Waloryzacja

turystyczna” prowadzone przez mgr Martę Arent (II rok I stopień, Turystyka i rekreacja, Wydział

Nauk o Ziemi US)

4. Wiedza nabyta oraz wykonane prace na ćwiczeniach z przedmiotu „Ocena środowiska dla

turystyki i rekreacji” (I rok II stopnia, Turystyka i rekreacja, Wydział Nauk o Ziemi US)

8. Obserwacja terenowa

Tomasz Cybulski, Sylwester Dziechciarz, Bartłomiej Dolata, Krzysztof
Gołębiowski, Adrian Sartanowicz

8.1. Omówienie metody

Tematem naszego opracowania jest metoda obserwacji terenowej. Jej nazwa pochodzi od tego,

że badacz przebywa w określonym terenie obserwując otoczenie. „ Metoda ta polega na traktowaniu

układu społecznego jako pewnej całości, dąży do zanalizowania układu relacji między częściami tej

całości, zasad jej funkcjonowania i dynamiki". Metoda ta pozwala zgłębić mechanizm funkcjonowania

badanego przedmiotu, skonstruować bardziej naturalny i szczegółowy obraz stosunków społecznych.

Metoda obserwacji terenowych uważana jest za najlepszą metodę zbieranych danych, ponieważ

obserwator wchodzi do środowiska obserwowanego i uzyskuje informacje pierwotne.

8.2. Pojęcie obserwacji i spostrzeżenia

Obserwacja- zespół działań pozwalających zdobyć odpowiedź na postawione pytanie w wyniku

zamierzonego spostrzeżenia.

Spostrzeżenie – proces psychiczny odzwierciedlenia przedmiotów lub zjawisk w rzeczywistości,

działających w danej chwili na nasze narządy zmysłowe.

8.3. Cel metody

Metoda obserwacji pozwala na tworzenie obrazu rzeczywistości na podstawie tego, co się samemu

dostrzegło. Obraz tworzony jest z danych wyrażanych obiektywnie (w sposób niezależny od

jednostki) i subiektywny (w sposób celowo modyfikowany, by coś osiągnąć). Obserwator jednak

powinien postrzegać te informacje w sposób obiektywny, by nie doszło do relatywizacji.

Relatywizacja – odnoszenie tego co się widzi do własnego punktu widzenia, do własnej

świadomości.

Dochodzi do tego wówczas gdy np.

1) Badacz nie jest odpowiednio przygotowany co do zwyczajów i kultury danego środowiska.

2) Gdy obserwator ma poznać środowisko hermetycznie zamknięte jak grupę etniczną czy

zbiorowość społeczną żyjącą w odmiennym systemie społeczno-kulturowym, gangi, grupy

przestępczej.

3) Obserwator ma poznać klasę czy warstwę społeczną żyjącą w odmiennym systemie społeczno-

kulturowym

Metoda ta, pozwala również na lepsze niż przy innych metodach, poznanie stosunków

społecznych, wyciągnięcie wniosków pozwalających stworzyć bardziej naturalny i szczegółowy obraz

funkcjonowania danej społeczności.

8.4. Przeprowadzenie postępowania

Metoda polega na tym, że: Badacz przebywa w określonym środowisku, w danej społeczności

i wnioski z obserwacji próbuje w optymalny sposób rozszerzyć na inne środowiska, tzn. tak by te nie

zarzuciły mu niezgodności w jakimś aspekcie badania ze stanem rzeczywistym.

Jest kilka reguł postępowania, np.:

Badacz powinien:

1) Zatroszczyć się o to, aby ludzie z danego środowiska zaakceptowali go, lub przynajmniej nie

sprzeciwiali jego obecności i badaniom. W celu osiągnięcia zgody, informacje o przeprowadzonym

badaniu muszą dotrzeć do wszystkich poddawanych badaniu, a badacz powinien uzyskać aprobatę

przede wszystkim osoby najwyższej w hierarchii danego środowiska.

2) Starać się uzyskać dane od jak najszerszego kręgu osób.

3) Unikać zażyłości w stosunku do badanych, by nie wywoływać poczucia sugerowania

odpowiedzi.

4) Unikać jakichkolwiek konfliktów, by nie być posądzonym o stronniczość, przez co traci się

zaufanie wśród respondentów.

5) Sprawdzać rozbieżności w informacjach dotyczących tej samej sprawy, a pochodzących

z różnych źródeł.

Dane mogą być zbierane za pomocą ankiet, obserwacji, wywiadu, dokumentów osobistych,

materiałów historycznych, różnego typu danych statystycznych.

Zadaniem badacza jest poznawanie przeżyć innych osób, ale w taki sposób by uniknąć poufałości

i by zachować prawo badanego do prywatności. Między nimi powinien zachować się pewien dystans

by uzyskiwane informacje nie zostały zniekształcone.

8.5. Przygotowanie i prowadzenie obserwacji

Przede wszystkim należy sformułować cel obserwacji, czyli danych potwierdzających lub

obalających postawioną hipotezę.

Należy: wskazać zakres przedmiotu obserwacji, uświadomić sobie założenia, na których będzie się

opierało przy badaniach, prawidłowo dobrać wskaźniki do założeń, opracować mniej lub bardziej

szczegółowe karty obserwacji, by brać pod uwagę tylko te spośród dostrzeżonych faktów, które są

istotne w rozwiązywaniu danego problemu badawczego.

Spostrzeżenia powinny być prowadzone planowo, wg. ustalonej kolejności, systematycznie w

wymaganym przedziale czasu.

W zależności od rodzaju podjętego problemu obserwacje mogą być prowadzone jednorazowo lub

wielokrotnie na danej zbiorowości w określonej sytuacji w przerwach od kilku godzin do kilku

miesięcy.

W metodzie terenowej dobrą techniką gromadzenia danych jest obserwacja w warunkach

naturalnych, czyli taka w której badacz może obserwować, postrzegać zachowania ludzi w ich

codziennym, zwykłym życiu.

Obserwacje, ze względu na usytuowanie obserwatora względem obserwowanego dzielimy na:



Uczestniczącą,



Nieuczestniczącą

Obserwacja uczestnicząca (inaczej partycypująca) - badacz w czasie obserwacji staje się

członkiem obserwowanej zbiorowości. Pełni on dwie role, członka danej zbiorowości (pełni ją w

sposób jawny, np. wykonuje podobny zawód jak inni członkowie zbiorowości) i obserwatora (rola

ukrywana). Warunkiem koniecznym tej obserwacji jest zdobycie miana „swego” wśród ludzi, dzięki

temu będą zachowywać się w jego towarzystwie naturalnie. Badacz ma możliwość porównania tego,

co ludzie mówią, z ich zachowaniem.

Istnieje kilka zasad tej obserwacji:



obserwator powinien nawiązać stosunki przyjacielskie ze wszystkimi lub większą

częścią osób mającą poważanie wśród zbiorowości.



powinien uczestniczyć w różnych okolicznościach mogących dać mu możliwość do

obserwacji zachowań ludzi.



nie powinien zwracać na siebie zbyt dużej uwagi, ani być na pierwszym planie

egzystowania badanej społeczności.



nie może zdradzić swojej prawdziwej roli wśród zbiorowości, czyli roli obserwatora.

Obserwacja uczestnicząca ma następujące wady:



Jeśli badacz przebywa długo wśród zbiorowości może nabrać do niej stosunku

emocjonalnego, a wtedy jego spostrzeżenia będą zbyt subiektywne.



Gdy obserwator nie będzie potrafił zachować odpowiedniego dystansu do

obserwowanego zjawiska, może to prowadzić do apercepcji.



Obserwator może też wywierać swoją postawą określony wpływ na ludzi

obserwowanych, przez co, niezależność pozyskiwanych od nich informacji będzie zachwiana.

Obserwator powinien odznaczać się samokontrolą i ograniczać swoją inicjatywę.

Kolejna sprawa związana z obserwacją uczestniczącą ma charakter moralny. Sprowadza się do

pytania: czy wolno badaczowi posłużyć się – nawet wyłącznie w celach naukowych- informacjami

zdobytymi tylko dzięki temu, że osoba obserwowana zaufała mu i jako osobie prywatnej powierzyła

mu swoje tajemnice. Znaczne wątpliwości budzi też fakt, iż w przypadku związania się obserwatora z

jedną zbiorowością, traci on możliwość obserwowania innych. Wejście do niektórych zbiorowości na

zasadzie członka, może okazać się bardzo trudne, czy wręcz niemożliwe (gangi itd.). Niekiedy wiąże

się to z ryzykiem popadnięcia w konflikt z prawem.

Obserwacja dyskretna - to odmiana obserwacji uczestniczącej, która polega m.in. na śledzeniu

zachowań z ukrycia. Stosuje się ją wtedy, gdy obserwator nie może być w pełni zaakceptowany przez

zbiorowość jako „swój”( np. gdy istnieje różnica wieku). Z tą obserwacją mamy także do czynienia,

gdy badacz włącza się w grono osób nie znających się, ale przebywających w tym samym miejscu (np.

podróżni na dworcu). Formą obserwacji dyskretnej jest również postrzeganie fizycznych śladów

zachowań, które nie ma miejsca w danej chwili. Przykładem fizycznych śladów może być opróżniona

butelka po alkoholu, zapłakane oczy, obgryzione paznokcie oraz graffiti (nielegalne rysunki malowane

na murach). Są one z reguły wyrazem dezaprobaty, negatywnych odczuć i nastawień ludzi wobec

czegoś lub kogoś.

Obserwacja nieuczestnicząca (zwana zewnętrzną) - badacz nie ukrywa swojej roli wśród

zbiorowości. Fakt, że znalazł się wśród niej w celu prowadzenia badań przez obserwację, nie jest

ukrywany. Niestety dużym ryzykiem jest tu nieprawdziwe zachowanie się ludzi, w sposób

nienaturalny, odbiegający od codzienności; aczkolwiek ich zachowanie może wrócić do normy, gdy

przyzwyczają się do obecności obserwatora, jeśli będzie on przebywał wśród nich dłuższy czas.

Wyróżniamy także obserwację standaryzowaną i niestandaryzowaną.

1) Standaryzowana - obserwator dysponuje szczegółowo opracowaną kartą obserwacji, czyli

dopasowuje odpowiedzi respondentów do ogólnie sformułowanych własnych przewidywań i

spostrzeżeń, co do możliwych uzyskanych odpowiedzi. Czasem podaje się propozycje możliwych

odpowiedzi, które wystarczy podkreślić. Przy takiej obserwacji możliwe jest uzyskanie wyników

także ilościowych.

Funkcje karty obserwacji:



Instruuje obserwatora, jakie zjawiska podlegają obserwacji;



Służy za miejsce zapisu uzyskanych rezultatów obserwacji;

Każda karta zawiera następujące elementy:



Określenie jednostek obserwacji;



Kategorie, do których te jednostki obserwacji można zaliczyć;



Sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji i podlegających obserwacji

zachowań;



Ujednolicony sposób zapisu; zapis jest najczęściej uproszczony – stosuje się zwykle kody.

Zalety obserwacji standaryzowanej:



Dostarcza ścisłych danych;



Pozwala usunąć nadmiar (niepotrzebnych) danych;



W przypadku obserwatorów niezależnych mamy pewność co do rzetelności i pewności

danych;

Wady obserwacji standaryzowanej:



Rola pełniona przez obserwatora w obserwacji uczestniczącej wyznacza pole obserwacji, co

może spowodować ograniczenia dostępu do innych zjawisk.



Im dłuższa jest obserwacja, tym silniej obserwator identyfikuje się z celami grupy.

Powodować to może, że obserwator będzie przeprowadzał selekcję spostrzeżeń, aby nie pokazać

grupy w złym świetle.



Im dłużej obserwator przebywa w grupie, tym silniej przyswaja sobie jej wzory zachowań, co

powoduje pominięcie wielu istotnych zjawisk jako oczywistych, banalnych – a które mogą być

ciekawe dla obserwatora zewnętrznego.



Niemożliwa jest kontrola obserwacji przez osoby, które w niej nie uczestniczyły.



Obserwacja uczestnicząca powinna być ukryta. Jeśli jest ona ukryta i prowadzona w obrębie

własnej zbiorowości, to może ona dostarczać dylematów natury moralnej.



Prowadzenie obserwacji uczestniczącej i quasi-uczestniczącej przebiega w ten sam sposób co

obserwacji zewnętrznej.



Ważne jest opracowanie strategii zbierania danych. Z reguły obserwacja uczestnicząca jest

prowadzona za pomocą dzienniczka obserwacji.

2) Niestandaryzowana - brak jakichkolwiek podpowiedzi co do udzielanych informacji.

Obserwator tylko w ogólnym zarysie wie na co ma zwrócić uwagę. Np. chęć poznania zwyczajów

danej zbiorowości, przy czym brak szczegółów, co do wytycznych do dalszej analizy. Jest ona

szczególnie przydatna w tzw. badaniach eksplorujących, tj. nastawionych na uzyskiwanie odpowiedzi

na pytanie: jak się rzeczy mają, jak jest, bez przyjmowania jakichkolwiek hipotez. W takim układzie

rzeczy nie jest możliwe, aby obserwator kierował się szczegółowymi wskazaniami. Stara się on

wielokierunkowo rozglądać, penetrować wszystko, co się nadarza, a przy tym wchodzi w zakres

szeroko zakrojonego pola badawczego.

Rys 8.5.1 Przykład karty obserwacyjnej

http://www.biol.uni.wroc.pl/kgil/karta1.gif

Rys. 8.5.2 Przykład karty obserwacyjnej

http://www.biol.uni.wroc.pl/kgil/karta2.gif

8.6. Sporządzenie notatek z obserwacji

Wyniki obserwacji prowadzonej w celach naukowych stają się materiałem, gdy są utrwalone.

Najczęstszą formą rejestracji są notatki sporządzone na luźnych kartkach papieru. Zaleca się

notowanie spostrzeżeń o każdej sprawie na oddzielnej kartce i pisanie na niej tylko na jednej stronie.

Notatki powinny zawierać 5 elementów:



bieżący opis dostrzeżonych zdarzeń,



informacje uzupełniające (te, które uszły uwadze z początku),



skojarzenia i pomysły do analizy tego, co się widziało,



odczucia i impresje dotyczące atmosfery danego zdarzenia,



adnotacje do spraw, które wymagają ustalenia.

Gromadząc notatki z obserwacji powinno się je porządkować (analizować i

ewidencjonować).Wówczas będą one pomocne obserwatorowi, będzie mógł w nich znaleźć to, czego

potrzebuje.

8.7. Kontrola wyników obserwacji

Polega na:



konfrontacji wyników z zawartością dokumentów urzędowych, dotyczących obserwowanej

rzeczywistości



porównaniu swoich danych z danymi innych badaczy,



zestawienie danych z treścią rozmów prowadzonych z uczestnikami obserwowanej sytuacji.

Wyniki obserwacji można skontrolować, jeśli zostały one w jakiś sposób utrwalone,

zarejestrowane.

8.8. Okoliczności obniżające wartość danej obserwacji

Bariery do uzyskania wiernego obrazu przedmiotu badania:



Zjawisko apercepcji



Prowadzenie obserwacji przez osobę do tego nienadającą się



Niedbałe przygotowanie się do posługiwania się tą techniką w realizacji konkretnych badań.

ZJAWISKO APERCEPCJI – powiązanie spostrzeżenia z ogólną treścią życia psychicznego osoby

je dokonującej.

Obraz rzeczywistości może być mniej lub bardziej wierny w zależności od:

1) Uczuć, silnych emocji jakim ulega obserwator pod wpływem pewnych spostrzeżeń.

2) Poglądów i uprzedzeń badacza

3) Zakresu wiedzy jakim dysponuje obserwator- w zależności od ich siły badacz może „widzieć”

rzecz tak, jak chce widzieć, a nie tak, jak faktycznie się ona ma

4) Ogólnych cech osobowości obserwatora np. inteligencja, spostrzegawczość, dokładność pracy,

dociekliwość, refleksyjność- osoby odznaczające się wyższymi parametrami w zakresie tych

właściwości mają większe szanse na uzyskanie wiernego obrazu obserwowanej rzeczywistości

5) Kondycji psychofizycznej obserwatora. Np. zmęczenie czy przeżywanie kłopotów osobistych

może zaburzyć proces postrzegania i interpretację wyników.

Zjawisko apercepcji kładzie się cieniem na trafność i rzetelność technik obserwacyjnych. Mimo

tego uważane są one za najskuteczniejszy sposób gromadzenia wiarygodnych danych

o ludzkich zachowaniach.

8.9. Cechy dobrego obserwatora

1) Spostrzegawczość - umiejętność dostrzegania wielu zjawisk, które zachodzą w otoczeniu

2) Dobra pamięć – możliwość sporządzania raportów w późniejszym czasie

3) Umiejętność koncentracji przez dłuższy czas nad jednym zagadnieniem - zdolność zajmowania się

tym samym zagadnieniem przez dłuższy czas, po to, aby rozstrzygnąć, jak rzeczy się mają

4) Umiejętność szybkiego kojarzenia - łączenie poszczególnych spostrzeżeń w jedną całość.

Wykazywanie dużej aktywności umysłowej.

5) Umiejętność logicznego myślenia, więc i trafnego wyciągania wniosków - umiejętność wyciąganie

właściwych wniosków, na podstawie określonych stwierdzeń dotyczących postrzeganej

rzeczywistości.

6) Posiadanie już istniejącej wiedzy na temat obserwowanej rzeczywistości - dobry obserwator wie, na

co spośród postrzeganych zdarzeń, zachowań należy zwrócić uwagę, by zdobyć informacje niezbędne

do rozstrzygnięcia o prawdziwości czy fałszywości przyjętych hipotez, a co pominąć jako „balast” z

punktu widzenia celu badań, bądź z racji istnienia już ugruntowanej wiedzy na dany temat

7) Umiejętność wyodrębnienia cech ważnych z punktu widzenia badania

8) Umiejętność kontrolowania emocji - skuteczne trzymanie na wodzy zarówno uczuć pozytywnych

jak i negatywnych względem rejestrowanych zdarzeń, zachowań itp. Eliminacja subiektywizmu na

rzecz obiektywnej relacji.

9) Umiejętność socjologicznej interpretacji zaistniałych faktów - chodzi nie tylko bowiem

o zarejestrowanie danego zachowania, ale o przypisaniu mu społecznego sensu, tj. określenie

społecznych jego uwarunkowań i skutków.

8.10.

Zastosowanie technik obserwacyjnych

Techniki obserwacyjne mają najszersze zastosowanie w badaniach metodą terenową. Są głównym

sposobem gromadzenia informacji. Warto wskazać kierunki i zarys kwestii, jakie powinny znaleźć się

w polu widzenia obserwatora.

Oto np., badając społeczność wiejską czy małomiasteczkową, obserwator może skupić uwagę na

następujących sprawach:



charakterystyka społeczno-demograficzna badanej zbiorowości- do tego są potrzebne

informacje o liczebności tejże zbiorowości, jej strukturze ze względu na wiek, płeć

wykształcenie, zawód, przynależność do grup etnicznych itp. Ponadto cechą istotną, a przy

tym trudniejszą do ustalenia jest podział społeczności na grupy nieformalne,



stosunek tej zbiorowości do poszczególnych celów i wydarzeń- o tym można

wnioskować na podstawie liczebności biorących udział w różnego typu uroczystościach i

sposobu zachowywania się w ich przebiegu, np. wesele. Przydatne są również dane dotyczące

preferencji wyborczych, świadczeń finansowych na określone cele,



częstość pojawiania się niecodziennych zdarzeń i ich rodzaj- chodzi o to, które

spośród różnych zdarzeń są traktowane przez mieszkańców jako niecodzienne,



zachowanie społeczności wobec tego typu faktów- chodzi o rodzaj reakcji na

bulwersującą dane środowisko wiadomość, bądź wydarzenie czy zachowanie

8.11.

Zebrane dane a wpływ na ocenę środowiska dla turystyki i rekreacji

Obserwacja terenowa dostarcza danych pierwotnych poprzez kontakt i obserwację bezpośrednią

badanego środowiska czy badanej grupy. Pozwala zgłębić mechanizm funkcjonowania badanego

przedmiotu, skonstruować bardziej naturalny i szczegółowy obraz stosunków społecznych.. Pozwala

poznać stosunek miejscowej ludności do osób przybywających z zewnątrz oraz reakcje zachodzące

w samej zbiorowości. Obserwacja terenowa polega na tworzeniu obrazu rzeczywistości, co jest

pomocne dla osób tworzących plany zagospodarowania przestrzennego i pozwala, poprzez dokładne

odwzorowanie rzeczywistości, na odpowiednie zagospodarowanie danego obszaru w odpowiednią

infrastrukturę dla rozwoju turystyki.

8.12.

Podsumowanie

Na zakończenie opracowania o metodzie badań terenowych pozostaje dodać, że mimo wielu

walorów, nie znajdują one szerszego zastosowania w badaniach socjologicznych wykonywanych w

obecnej dobie. Metoda ta jest nastawiona na opisanie i zrozumienie zachowań takimi, jakimi jawią się

one obserwatorowi. W poznaniu tego aspektu rzeczywistości, niewątpliwie jest ona bezkonkurencyjna.

Odnosi się jednak do teraźniejszości, a badaczom zależy również na uzyskaniu danych o przeszłości, o

zamierzeniach na przyszłość poszczególnych jednostek, a także o świadomości jednostek postrzeganej

pod szerokim kątem. Aby to osiągnąć, badacz musi wejść w kontakt z badanym, pytając go dokładnie

o to, co go interesuje i uzyskać bezpośrednią odpowiedź. Do tego przydatne są inne metody niż

metody badań terenowych, czy eksperymentalne. Mowa tu o tzw. badaniach surveyowych (wywiady,

ankiety).

8.13.

Literatura

1. Sołoma L., 2002, „Metody i techniki badań socjologicznych”, Wydawnictwo Uniwersytetu

Warmińsko- Mazurskiego

2. www.wsiz.rzeszow.pl/, „Metody i techniki badań społecznych- wykład”

9. Pomiary kartometryczne – dotyczące map

Karina Grabowska, Marcin Kaczyński, Denis Mucha, Eugeniusz Talik

9.1. Podstawy kartometrii

Kartometria – dział kartografii zajmujący się metodami przeprowadzania i analizą dokładności

pomiarów różnych obiektów i zjawisk geograficznych na mapach w celu wyznaczenia ich długości,

powierzchni, objętości lub innych parametrów, z uwzględnieniem wpływu zniekształceń

kartograficznych. Wykonywanie tych obserwacji jest możliwe dzięki osnowie matematycznej.

Kartometrię stosuje się m.in. przy obliczaniu powierzchni państw i mórz.

Rodzaje pomiarów na mapach:

1. Pomiar długości.

2. Pomiar powierzchni.

3. Pomiar kątów poziomych.

9.2. Pomiar długości

Kroczkowanie



Za pomocą kroczka (cyrkla z kolcami) o stałej rozwartości



Po rozwarciu kroczka na ustaloną odległość (np. 3mm) sprawdza się dokładną wartość tego

rozwarcia przez pomiar odcinka prostej o znanej długości.



Nie korygujemy rozstawu, lecz obliczamy jego rzeczywistą długość



Ostateczny wynik (długość topograficzna) jest iloczynem liczby odłożeń i rozstawu kroczka

z uwzględnieniem skali mapy:

Ct = N * K * S

Gdzie Ct – długość odcinka

N – liczba odłożeń kroczka

K – rozstaw kroczka (w milimetrach)

S – odlegość w terenie odpowiadająca 1 mm na mapie (w metrach)

Metoda sumowania odcinków

W przypadku, gdy pomiaru chcemy dokonać szybko, a linia krzywa ma dłuższe fragmenty

zbliżone do odcinków prostych, możemy się posłużyć metodą sumowania odcinków. Polega ono na

tym, że całą linię krzywą rozbijamy jak gdyby na fragmenty, które możemy uznać za odcinki proste

(wykreślone od nich styczne nie odbiegają

dostrzegalnie) i te odcinki odmierzamy przy

pomocy cyrkla przez zwiększenie jego

rozwartości,

lub

przy

pomocy

linijki.

Przykładowo niech trasa naszej wędrówki

prowadzi od punktu A do punktu E. Aby

przeliczyć długość tego odcinka zaznaczamy

cyrklem odcinek BC i kreślimy styczną w

punkcie C. Następnie dokładamy do tego

odcinek AB, otrzymując styczną CA1.

Przedłużamy teraz cyrkiel o sumę odcinków

CA1 i CD i kreślimy styczną DA2 w punkcie D.

Pozostał nam jeszcze jeden odcinek DE. Przedłużamy cyrkiel o jego długość i kreślimy pod spodem

rysunku styczną EA3 w punkcie E. Z tego prostego wyliczenia otrzymujemy linię prostą, którą

możemy zmierzyć linijką lub rozstawiony cyrkiel przyłożyć do podziałki liniowej. Z rysunku jasno

wynika, że odcinek AE jest sumą wszystkich odcinków.

Metoda longimetru

Wrocławski matematyk Steinhaus w oparciu o rachunek prawdopodobieństwa wyliczył i wykreślił

tzw. longimetr, który od nazwiska twórcy nosi nazwę longimetru Steinhausa. Podstawą w tym

urządzeniu jest sieć kwadratów o boku

przyjętej jednostki długości (czyli dla pomiaru

w milimetrach bok będzie się równał 3,82 mm, a w cm - 3,82 cm), utworzonych przez linie proste

prostopadłe. Siatkę tę należy na linię krzywą nałożyć trzykrotnie, za każdym razem zmieniając kąt

nachylenia linii do siebie, a więc będą one najpierw w

stosunku do siatki "pierwotnej" nachylone pod kątem 30

, a

następnie 60

. Aby uniknąć trzykrotnego nakładania

i liczenia, w praktyce na tej samej kalce, kreśli się trzy

nakładające się na siebie sieci. Pomiaru dokonuje się przez

policzenie ilości przecięć linii krzywej z liniami siatek. Jeśli

linia mierzona przecina się z punktem przecięcia się linii

siatki (narożnik kwadratu lub przecięcia dwóch różnych

sieci), to przecięcie to liczymy podwójnie, lub potrójnie.

I tak na naszym rysunku odcinek AB przecina siatkę longimetru np. 34 razy, co oznacza 34 mm (bok

kwadratu wynosi 3,82 mm). Ponieważ nasz odcinek jest w skali, np. 1:10 000 to po prostych

rachunkach otrzymujemy: 1 mm na mapie to 10 m w terenie, czyli 34 mm na mapie to 340 m w

terenie. I już wiemy, że nasz odcinek AB ma długość 340 m. Oczywiście łatwiejszy do wykreślenia

jest longimetr o boku jednego kwadratu 3,82 cm, ale chyba dokładniejszy pomiar uzyskamy na mm.

Ponad to dobrze wykreślony longimetr powinien niezależnie od ustawienia w stosunku do mapki

zawsze pokazać jednakową ilość przecięć, chociaż często zdarzają się różnice. Prawidłowo oczywiście

powinno się wykonać przynajmniej trzy pomiary i wyciągnąć średnią.

Metoda nitki

Pomiar ten jest bardzo łatwo przeprowadzić w terenie, bowiem wystarczy położyć mapę na czymś

płaskim, odnaleźć punkt, w którym się znajdujemy i punkt do którego chcemy dojść. Następnie nitkę

układamy wzdłuż trasy wędrówki, nakrywając nią jak gdyby mierzoną linię. W ten sposób ujmiemy

wszystkie zakręty i inne nieproste odcinki drogi. Po przeliczeniu całej długości zaznaczamy koniec

nitki (możemy w tym miejscu urwać) i przykładamy ją rozciągniętą do linijki lub kartki w kratkę

(można też przyłożyć do podziałki liniowej).I tak po przeliczeniu skali otrzymujemy,

np. 1 cm na mapie odpowiada 100 m w terenie. Długość zaznaczonej nitki od punktu A do punktu B

wynosi 13 cm. Z prostego wyliczenia otrzymujemy wynik - długość wędrówki wynosi 1300 m

Metoda paska

Innym sposobem jest pomiar odległości paskiem papieru. Również jak pomiar nitką i ten nie jest

bardzo dokładny, ale sprawdza się w terenie, gdy nie mamy ze sobą żadnych innych przyrządów do

pomiarów. W tym przypadku postępujemy w następujący sposób: przykładamy pasek wzdłuż

mierzonego odcinka tak, aby jego lewy koniec znajdował się w punkcie początkowym. Na pasku

zaznaczamy ołówkiem koniec odcinka. Zaznaczony punkt przykładamy od początku następnego

odcinka i zaznaczamy jego koniec. W ten sposób możemy zmierzyć np. całą projektowaną trasę

marszu i po zmierzeniu linijką długości odcinka w skali mapy przeliczamy ją na faktyczną odległość

w terenie (w taki sam sposób jak przeliczaliśmy długość naszej nitki)

Metoda krzywomierza

Najwygodniejszym przyrządem do pomiaru linii krzywych

na mapie jest krzywomierz. Przyrząd ten składa się z ruchomego

kółka, które prowadzi się po mapie, tarczy ze wskazówką

i uchwytu. Najczęściej stosowane są w krzywomierzach tarcze o

dwóch lub trzech podziałkach, które określają odległości w

kilometrach na odpowiedniej skali. Inne rodzaje krzywomierzy

podają jedynie wynik w centymetrach, który następnie należy

przeliczyć na faktyczną odległość w terenie, w zależności od

skali mapy. Praktyczne posługiwanie się krzywomierzem jest

bardzo proste. Przed przystąpieniem do pomiaru nastawiamy

strzałkę na tarczy krzywomierza na odczyt 0. W celu

sprawdzenia przyrządu na podziałce mapy mierzymy odcinek

o znanej wielkości. Po ponownym

nastawieniu strzałki na odczyt 0

prowadzimy kółko zębate po mierzonej

linii i po zakończeniu pomiaru

odczytujemy wynik. Każdy pomiar

wykonuje się kilka razy i oblicza

średnią. Bardzo zbliżoną technikę

obliczania odległości ma krzywomierz

elektroniczny, który jest wielkości karty

kredytowej.

Wyglądem

funkcjonowaniu niczym nie różni się od małego kalkulatora i dla osób które nie wiedzą, że to

krzywomierz niczym szczególnym się nie wyróżnia. Jedyną przewagę jaką ma nad kalkulatorem to

małe kółeczko w górnym rogu. Obok kółeczka na krawędzi znajduje się przełącznik, którym możemy

ustawić tryb zwykłego kalkulatora lub krzywomierza. Aby móc przeliczyć długość wybranej krzywej,

musimy najpierw ustawić skalę, w której ma być odczytywana odległość. Wynik bowiem, podawany

jest bezpośrednio w kilometrach. Mamy do tego celu przygotowaną prostą ściągę ze skalami. I tak na

mapie w skali 1:25 000 musimy wykonać następujące czynności: ustawić przełącznik na tryb

kalkulatora i wstukać działanie 0 + 0,025, poczym przełączyć na tryb krzywomierza. Następnie

przykładamy kółko do wybranej linii i wolno przesuwamy wzdłuż całej trasy. Po zakończeniu

odczytujemy wynik. Dla dokładności możemy sprawdzić kilka razy i wyciągnąć średnią.

9.3. Pomiar powierzchni

Metoda kalki milimetrowej

Najmniej skomplikowaną a równocześnie pracochłonną, ale za to dokładną i dostępną dla każdego

jest metoda przy użyciu kalki milimetrowej.Na powierzchnię, którą chcemy pomierzyć, nakładamy

kalkę milimetrową i sumujemy ilość milimetrów kwadratowych wchodzących na jej obszar.

Aby jednak uprościć sobie pracę, możemy najpierw zsumować kwadraty obejmujące 2 cm

, następnie

jeśli takich już zabraknie możemy wrysować w zaznaczony obszar kwadraty o powierzchni 1 cm

potem 5 mm

, potem 2 mm

i dopiero 1 mm

Da nam to tyle, że będziemy mieli mniej liczenia

najmniejszych części pola. Obliczając ilość milimetrów,

osobno sumujemy milimetry, których obszar został

naruszony przez granicę konturu i ich ilość dzielimy przez

dwa, dodając do sumy milimetrów pełnych. Następnie

uwzględniając skalę mapy, obliczamy powierzchnię

rzeczywistą. Jeśli na mapie w skali 1:25 000 naliczyliśmy np.

52 mm

pełne i 36 "naruszonych", to w sumie otrzymamy: 52

+ 18 = 70 mm

. Ponieważ w tej skali 1 mm

to 625 m

, więc

70 mm

będzie odpowiadało 43 750 m

. Podobnie jak w wypadku pomiaru linii krzywej i przy

pomiarach powierzchni należy dokonać co najmniej 3-krotnego pomiaru.

Metoda paletki

Pewną uproszczoną formą metody kalki

milimetrowej jest tzw. metoda paletki. Polega ona

również na narysowaniu na kalce milimetrowej

obliczanego obszaru, a następnie wrysowaniu w

niego równoległych poziomych lub pionowych linii

w jednakowych od siebie odstępach. Z reguły

przyjmuje się 2 lub 3 mm, w zależności od

wielkości obszaru. Następnie za pomocą linijki

mierzymy długość wszystkich linii, a wartość dla

każdej z nich możemy wpisać raz z prawej, raz z

lewej strony obszaru zaznaczonego. Następnie sumujemy wszystkie wyniki i całość mnożymy przez

odstęp między liniami. Np. długość wszystkich linii w sumie wynosi 565 mm, odstęp między nimi

wynosi 2 mm, z prostego działania otrzymujemy przybliżoną wielkość powierzchni danego obszaru.

Oczywiście pomiar należy wykonać kilkakrotnie wyciągając średnią.

100

Metoda planimetru

Do tego sposobu pomiaru potrzebny nam jest przyrząd zwany planimetrem. Umożliwia on szybki

pomiar przy stosunkowo niewielkim błędzie pomiarowym. Pomiar jest bardzo prosty, bowiem

planimetr możemy nastawić na odpowiednią wartość skali, z tym, że wynik odczytujemy w tzw.

jednostkach planimetru, a nie wartościach rzeczywistych (metrycznych). Oczywiście nie jest to

metoda stosowana w terenie i raczej nie nosi się ze sobą tego urządzenia.

Planimetr składa się z dwóch ramion; r - wodzącego i R - biegunowego, połączonych przegubem P.

Ramię biegunowe zaopatrzone ciężarkiem z igłą, jest czasowo przymocowane w biegunie B. Ramię

wodzące posiada na jednym końcu wodzik ze specjalnym sztyftem, a na drugim kółko K -

najważniejszy element przyrządu - zwane kółkiem całkującym, połączone śrubą ślimakową z tarczą

liczącą obroty kółka. Kółko całkujące jest podzielone na złączonym z nim trwale bębnie na 100 części,

mechanizm zaś liczący podaje na tarczy poziomej ilość całkowitych obrotów kółka. Do bębna z

podziałem dodany jest noniusz, umożliwiający dokładniejsze odczytanie obrotów (do 0,001 obwodu)

koła całkującego. Pełne obroty kółka całkującego w jego ruchu po papierze odczytujemy z tarczy

poziomej, dziesiętne i setne

części - z bębna, a tysięczne - z

noniusza; odczyt planimetru jest

więc podawany zazwyczaj w

postaci liczby czterocyfrowej.

Pomiar powierzchni planimetrem

wykonujemy w ten sposób, że

ustawiamy biegun nieruchomo na

zewnątrz mierzonej figury, tak aby kółko w czasie objazdu nie natrafiało na żadne przeszkody, po

czym przy pomocy ramienia wodzącego oprowadzamy wodzikiem mierzoną powierzchnię wzdłuż

konturu. Kółko całkujące toczy się wówczas po papierze (w przód lub wstecz) lub ślizga się, może też

wykonywać ruch pośredni ślizgowo-toczący, a wszystkie jego ruchy są rejestrowane przez mechanizm

liczący. Mierzona powierzchnia jest proporcjonalna do ilości obrotów kółka, które odczytujemy z

tarczy i bębna mechanizmu liczącego.

Aby uzyskać faktyczną wartość mierzonej powierzchni w jednostkach rzeczywistych (np. w

milimetrach kwadratowych) musimy wyznaczyć tzw. stałą planimetru, tj. wartość jednostki

odczytowej planimetru w milimetrach lub centymetrach kwadratowych. Wartość tej stałej

wyznaczamy przez splanimetrowanie figury o znanej powierzchni (kwadrat, kółko) i obliczenie ilości

obrotów kółka całkującego. Wartość planimetru k będzie stosunkiem pola P do ilości obrotów N czyli

101

k =

. Do tego celu służy zwykle specjalna linijka kontrolna ze szpilką i gniazdkiem, którą

zataczamy koło, umieszczając w gniazdku sztyft ramienia wodzącego. Koło ma znaną powierzchnię,

więc obliczenie stałej jest bardzo łatwe. Ponieważ stała ta zależy od długości ramienia wodzącego i

może być zmieniana, przeto ramię wodzące posiada z reguły urządzenie regulujące jego długość.

Możemy wtedy nadać stałej k wartość okrągłą, np. jednostce planimetru odpowiada 10 czy 20 mm

Znając wartość stałej planimetru i odczyt z pomiaru powierzchni, mnożymy pomiar przez tę stałą,

uzyskując w ten sposób wartość powierzchni w milimetrach kwadratowych. Stałą planimetru można

też zastosować na mapach większych skal wprost do skali mapy, tzn. danej jednostce planimetrycznej

może odpowiadać pewna ilość kilometrów kwadratowych. Postępowanie jest analogiczne z

poprzednio opisanym, tylko powierzchnię planimetrowanej figury o obliczonym polu wyrażamy od

razu w km

. Pomiar planimetrem nie nastręcza specjalnych trudności; z reguły przeprowadza się

pomiary dwukrotnie przy systematycznej zmianie położenia bieguna po obu stronach mierzonej

figury. Figury większe planimetruje się częściami. Ważną rolę w pomiarze odgrywa gładkość

powierzchni, po której porusza się kółko całkujące, wykluczone są np. papiery chropowate lub

żeberkowane. Pomiar planimetrem przy pewnej wprawie jest bardzo szybki, błędy pomiarów nie

przekraczają 0,2% powierzchni mierzonej. Istnieją też znacznie dokładniejsze planimetry tarczowe

(kółko porusza się na specjalnej tarczy) oraz rolkowe (wózkowe), mające jednak minimalne

zastosowanie w praktyce kartograficznej.

Metoda oczek siatki geograficznej

W wypadku gdy mamy do czynienia ze stosunkowo dużą powierzchnią (np. kontynent), to

możemy posłużyć się oczkami siatki geograficznej, gdyż każdej minucie i stopniowi, szerokości i

długości geograficznej odpowiada określona długość w metrach i kilometrach. Można więc obliczyć

powierzchnię poszczególnych oczek sieci geograficznej, zliczając najpierw wszystkie pola siatki

geograficznej, leżące całkowicie w obrębie mierzonego obszaru, licząc je oddzielnie dla każdej strefy

równoleżnikowej. Ilość pól mnożymy przez zaczerpniętą z tablic wartość pola jedno lub

półstopniowego, a nawet jednominutowego. Pozostałe do wyznaczenia części pól przecięte granicą

obszaru mierzymy przy pomocy kalki milimetrowej albo planimetrem, osobno części objęte granicą

badanej powierzchni, a osobno części pozostające poza nią. Ponieważ suma obu części jest wartością

znaną (równą powierzchni pola siatki) dokładność naszego pomiaru jest więc sprawdzalna.

Wartości pól jednostopniowych podawane są w tablicach do geografii fizycznej oraz w podręcznikach

kartografii.

102

Wyznaczanie pola powierzchni metodą graficzna

Metoda graficzna wyznaczenia pola powierzchni bazuje na danych długościach odcinków,

pozyskanych z mapy, niezbędnych do realizacji wzorów na obliczenie pola powierzchni odpowiedniej

figury. Wybór mierzonych na mapie odcinków jest uzależniony od sposobu podziału wieloboku na

figury elementarne.

Rys. 1. Podział wieloboku na trójkąty z zaznaczonymi elementami pomiaru graficznego

Najczęściej figurę geometryczną dzielimy na trójkąty, w których za pomocą kroczka i podziałki

transwersalnej mierzymy elementy liniowe (podstawy d

i wysokości h

). Metoda ta wymaga

zastosowania kontroli polegającej na niezależnym wyznaczeniu pola powierzchni trójkąta w oparciu o

inną parę danych (

oraz h'

) o elementach nie powtórzonych z pierwszego obliczenia. Pole

powierzchni wieloboku będzie sumą pól powierzchni trójkątów. Pole to wyznaczymy dwukrotnie.

Obliczanie pola powierzchni przy pomocy oprogramowania komputerowego

W komputerowych metodach obliczania pola powierzchni wykorzystuje się komputer wraz z jego

urządzeniami peryferyjnymi w postaci przetwarzalników graficzno – cyfrowych, na przykład digimetr

lub skaner. W zależności od zastosowanego urządzenia wyróżnia się 2 sposoby realizacji procesu

pomiarowo – obliczeniowego: digitalizacja i skanowanie. Digitalizacja jest procesem, w wyniku

103

którego uzyskujemy współrzędne punktów zaznaczanych na mapie stanowiących bazę danych

zapisanych w pamięci komputera.

Digimetr jest urządzeniem, w skład którego wchodzi: stół, na którym przytwierdzona jest mapa

analogowa, głowica odczytowa z kursorem do zaznaczania wybranych punktów oraz komputera z

monitorem do rejestracji i wizualizacji otrzymanych wyników. W digitalizacji punktowej obserwator

zaznacza kursorem wybrane punkty stanowiące załamania konturów liniowych a w procesie

obliczeniowym

uzyskujemy

ich

współrzędne

poziome

Z digitalizowanego obiektu uzyskujemy wykorzystując oprogramowanie komputera, w którym na

podstawie znanych wartości współrzędnych X, Y pomierzonych punktów charakteryzujących obiekt

obliczane jest pole powierzchni figury. Inną formą uzyskiwania pola powierzchni obiektów jest

digitalizacja powierzchniowa zwana skanowaniem. Po zeskanowaniu mapy z postaci graficznej

uzyskujemy jej obraz w formie rastra. Raster taki podlega kalibracji z wykorzystaniem

specjalistycznego oprogramowania. Następnie na tak przygotowanym podkładzie wykonujemy

wektoryzację mapy.

Aby uzyskać pole powierzchni wybranego obiektu na wektoryzowanej mapie należy wybrać opcję

obliczania pola powierzchni a następnie zaznaczyć kontur danego obiektu bądź wskazać poszczególne

punkty załamania tego obiektu.

9.4. Pomiar kątów poziomych

Azymut to kąt poziomy, zawarty między kierunkiem północnym, a kierunkiem na dany przedmiot,

mierzony zgodnie z ruchem wskazówek zegara.

Pomiar azymutu na mapie

Dokonując pomiaru azymutu na mapie, należy przede wszystkim wyznaczyć na mapie jego

ramiona. Jednym ramieniem będzie kierunek północy topograficznej (linia pionowa siatki

kilometrowej) lub geograficznej (południk miejscowy), a drugim będzie prosta na dany cel (kierunek

marszu). Kreską zerową kątomierza należy ustawić na linii północ południe i odczytać wartość kątów

azymutu na kątomierzu busoli. W celu określenia azymutu magnetycznego w kierunku na dany

przedmiot należy zwolnić igłę magnetyczną, stanąć twarzą w kierunku wyznaczonego przedmiotu i

nastawić przyrządy celownicze na ten przedmiot. Stojąc nieruchomo, trzeba pokręcać ruchomym

pierścieniem busoli do momentu, gdy zero na limbusie pokryje się z igłą magnetyczną (północnym jej

końcem namagnesowanym). Wówczas odczytuje się wartość azymutu magnetycznego na wysokości

muszki. Określony w ten sposób azymut nazywa się azymutem prostym.

104

Przeliczania azymutu dokonuje się w celu dokładnego określania azymutu magnetycznego. Błąd

odczytu o wartości 1º powoduje odchylenie od kierunku marszu o 20 m na każdy kilometr przebytej

drogi.

Azymuty przelicza się według wzorów:

Δ)

(







Δ)

(







γ)

(







γ)

(







δ)

(







δ)

(







gdzie:

T – azymut topograficzny,

Δ – uchylenie magnetyczne,

M – azymut magnetyczny,

δ – zboczenie magnetyczne,

G – azymut geograficzny,

γ – zbieżność południków.

Często, np. w celu określenia drogi powrotnej, trzeba się posługiwać azymutem odwrotnym.

Azymut odwrotny różni się od azymutu prostego obróceniem o 180 stopni. W celu obliczenia azymutu

odwrotnego należy dodać (jeżeli azymut podstawowy jest mniejszy od 180 stopni) lub odjąć (jeżeli

jest większy od 180 stopni) wartość 180 stopni.

Aby określić w terenie kierunek według podanego azymutu magnetycznego, należy:

 Nastawić (przez obracanie limbusem) wskaźnik muszki na wartość podziałki odpowiadającą

wartości danego azymutu,

 Trzymając busolę w poziomie, przeziernikiem w stronę oka, obrócić się w ten sposób, aby

północny koniec igły magnetycznej znalazł się naprzeciw podziałki zerowej.

Przy takim ustawieniu igły magnetycznej linia celowania: przeziernik – muszka wskaże szukany

kierunek (przedmiot terenowy).

9.5. Literatura

1. http://skala_131.republika.pl/pomiar_odleglosci.htm

2. http://skala_131.republika.pl/pomiar_powierzchni.htm

3. www.wikipedia.pl

4. J. Pasławski. „Wprowadzenie do kartografii i topografii”. Wrocław 2010, wydawnictwo Nowa Era.

5. Edward Osad. „Geodezyjna pomiary kartometryczne”. Wrocław 2012, wydawnictwo UxLan.

105

10. Pomiary kartometryczne – dotyczące terenu

Joanna Dudziak, Natalia Kolankowska, Rafał Świerblewski, Joanna Zawiła

10.1.

Kartometria i jej cel

Kartometria - dział kartografii, a także miernictwa zajmujący się metodami przeprowadzania i

analizą dokładności pomiarów różnych obiektów geograficznych na mapach, z uwzględnieniem

wpływu zniekształceń odwzorowawczych na wyniki pomiarów takich wielkości, jak: kąty, pola,

długości. Jest to pomiar wykonywany na mapie analogowej lub jej obrazie numerycznym

oraz na

ortofotomapie

mapa w formie cyfrowej

jej treść przedstawiona jest w formie zdjęcia lotniczego lub satelitarnego

Celem kartometrii jest zastąpienie kosztownych i czasochłonnych pomiarów w terenie pomiarami

na mapie. Kartometrię stosuje się np. przy wyznaczaniu powierzchni państw, mórz, oceanów.

106

10.2.

Określenie odległości

W czasie różnorodnych działań w terenie, zachodzi często konieczność szybkiej oceny odległości,

przy pomocy najprostszych sposobów takich jak; szacunkowo (ocena odległości na "oko"), krokami,

według wielkości kątowych i rozmiarów przedmiotów (przy pom1ocy linijki milimetrowej, przy

pomocy lornetki), według identyczności lub podobieństwa trójkątów ( pomiar wysokości

przedmiotów, pomiar szerokości przeszkody).



Metoda szacunkowa (ocena odległości na "oko") jest najprostszym i najszybszym sposobem

określenia odległości.

Istota oceny odległości "na oko" opiera się na ogólnie znanych właściwościach atmosfery i oka

ludzkiego, dzięki którym, im przedmiot znajduje się bliżej, tym jest jaśniejszy i wyraźniejszy, tym

więcej można rozróżnić na nim szczegółów i tym wydaje się większy.

Przedmioty wydają się bliższe, kiedy:

Przedmioty wydają się dalsze, kiedy:

oświetla je słońce

znajdują się w cieniu

znajdują się na jasnym tle

znajdują się na ciemnym tle

powietrze jest przejrzyste

w powietrzu jest dużo wilgoci

przestrzeń między danym obiektem a

obserwatorem

znajdują się na otwartej przestrzeni

10.3.

Niwelacja

Niwelacją nazywa się pomiar wysokości określonych punktów terenu. Może on być prowadzony

różnymi metodami, m.in. z użyciem niwelatora. Przyrząd ten składa się z dokładnie poziomowanej

lunetki, umieszczonej na statywie. Pomiar polega na odczytywaniu różnicy wysokości między

punktem, gdzie stoi niwelator, a punktem, na którym ustawiona jest łata, czyli tyczka ze specjalną

podziałką centymetrową. Wynik uzyskuje się po wstawieniu do odpowiedniego wzoru wartości

obserwowanych przez lunetkę na łacie. Do zmierzenia wysokości całego wzniesienia wykonuje się

ciągi niwelacyjne wzdłuż stoku, korzystając z dwóch łat jednocześnie i przenosząc niwelator

sukcesywnie naprzód.

107

Wyróżnia się następujące rodzaje niwelacji:



Niwelacja hydrodynamiczna

Podstawą tego typu niwelacji jest ciecz – woda. Posiada ona tę specyficzna własność, iż dzięki sile

oddziaływań międzycząsteczkowych przeciwstawia się siłom mającym za cel zmianę jej objętości,

natomiast odwrotnie jest jeżeli chodzi o zmianę jej kształtu. W wyniku tego, też bardzo łatwo ulega

wpływom zjawisk naturalnych takich jak: grawitacja ziemska, przyciąganie Słońca i Księżyca, wiatr,

ciśnienie atmosfery, ruchu obrotowy Ziemi. Opis tego jak te zjawiska wpływają na powierzchnie

wody i jakie wywołują zmiany określa jakościowo i ilościowo niwelacja hydrodynamiczna. Poznanie

tych wpływów pozwala na określenie różnic wysokości między punktami oddzielonymi od siebie

przeszkodami które wykluczają użycie tradycyjnych technik pomiaru takich jak: niwelacja

geometryczna czy trygonometryczna. Tymi przeszkodami są przede wszystkim szerokie zbiorniki

wodne.



Niwelacja siatkowa

Niwelacja siatkowa polega na określeniu metodą niwelacji geometrycznej rzędnych wysokości

punktów terenowych, stanowiących wierzchołki wyznaczonych w terenie regularnych figur

geometrycznych i innych charakterystycznych punktów, wyznaczonych na mierzonym terenie. Pomiar

niwelacją siatkową należy stosować na terenach płaskich i niezabudowanych w przypadkach gdy

potrzebne jest regularne rozmieszczenie punktów wysokościowych na mierzonym terenie. Mapy

opracowane tą metodą służą do:

- projektowania

- budowy

- do obliczania mas ziemnych.

Rzeźbę terenu opracowaną na podstawie niwelacji siatkowej przedstawia się w zależności od

potrzeby w formie warstwic lub opisanych rzędnych terenu.

Prace niwelacyjne poprzedza wytyczenie w terenie siatki kwadratów. Najpierw projektujemy i

nawiązujemy do osnowy geodezyjnej tzw. figurę podstawową obejmującą cały mierzony teren. Jest to

zwykle prostokąt (dla obiektów wydłużonych) lub kwadrat, którego wymiary powinny być takie, aby

zawierały całkowitą liczbę figur zapełniających (oczek siatki) i aby wierzchołki tych figur można było

wyznaczyć za pomocą przetyczeń i pomiarów liniowych, możliwie bez użycia teodolitu. Jeżeli

108

powierzchnia niwelowana jest duża (powyżej 25 ha) lub ma kształt nieregularny, to projektuje się

kilka przyległych figur podstawowych. Figurę podstawową orientujemy zwykle równolegle do:

- najdłuższej linii granicznej mierzonego obszaru

- do osi przechodzącej tam drogi

- dłuższej ściany budowli itp.

- zgodnie z kierunkiem największego spadku.

Wierzchołki figur podstawowych należy wyznaczyć przez odłożenie w terenie kątów prostych

teodolitem (dokł. odczytu min 1’) i odmierzenie długości taśmą. Jednocześnie z odmierzeniem

długości wyznaczamy punkty pośrednie rozmieszczone w odległości równej bokowi figur

zapełniających. Wierzchołki figur podstawowych i punkty pośrednie utrwala się palikami wbitymi

równo z powierzchnią ziemi i świadkami wystającymi ponad teren. Następnie nawiązujemy figury

podstawowe do istniejącej lub założonej osnowy geodezyjnej, co pozwoli nam nanieść siatkę na mapę.

Wyznaczenie wykonujemy:

przez zrzutowanie wierzchołków na linie osnowy

przez zastosowanie sposobu przedłużeń do przecięcia się z bokami pobliskich poligonów.

Gdy powierzchnia obiektu jest bardzo duża zagęszczamy najpierw na mierzonym terenie osnowę

geodezyjną, a następnie projektujemy na mapie figury podstawowe, lub od razu duże oczka siatki

kwadratów (100x100m),wyznaczając rachunkowo punkty przecięcia się boków poligonowych z

liniami siatki.

Po wyznaczeniu w terenie figur podstawowych przystępujemy do wytyczenia wierzchołków figur

zapełniających (oczek siatki), zwykle kwadratów, o bokach 5¸100m w zależności od zróżnicowania

rzeźby terenu. Zasadą jest, że powierzchnia terenu objęta jedną figurą powinna być uznana za

płaszczyznę.

Boki krótkie stosuje się przy pracach mających na celu zrównanie terenu(na obszarach

osiedlowych lub przemysłowych oraz przy urządzaniu terenów zielonych w miastach-siatka służy tu

także do wyniesienia projektu w teren). Boki o długości 50 i 100m stosuje się przy pomiarach łąk i

torfowisk.

Wierzchołki figur zapełniających utrwala się palikiem i świadkiem i oznacza numerem. Niwelacja

siatki kwadratów:

109

1. Na mierzonym terenie lub w jego bezpośrednim sąsiedztwie należy osadzić robocze znaki

wysokościowe-jeden znak na 50 ha.

2. Jako znaki robocze używamy przedmioty zapewniające trwałość położenia i łatwe utożsamienie

punktu wysokościowego

3. Repery robocze dowiązujemy do znaków wysokościowej osnowy istniejącej lub wyrównuje jako

sieć niezależną

4. Stanowiska niwelatora łączy się w ciągi niwelacyjne, a pobliskie wierzchołki figur zapełniających

niweluje się jako punkty pośrednie, przy czym długość celowej nie powinna przekraczać 80 m.

5. Jako pośrednie punkty niwelujemy także punkty dodatkowe, które są położone w zagłębieniach lub

na wzniesieniach znajdujących się wewnątrz oczek siatki

Niwelacja profilami

Niwelacja profilami polega na określeniu rzędnych wysokości charakterystycznych punktów

rzeźby terenu i punktów sytuacyjnych niwelacją geometryczną, trygonometryczną lub

tachymetryczną. Ma on zastosowanie przy pomiarze obiektów wydłużonych dla celów studialnych i

projektowych, a w szczególności przy sporządzaniu podkładów geodezyjnych, służących do

projektowania tras komunikacyjnych, lądowych i wodnych oraz innych tras inżynierskich. Profile

mogą być podłużne lub poprzeczne Są to przecięcia terenu szeregiem płaszczyzn pionowych , których

ślady tworzą żądaną linię przekroju w terenie. Przekrój podłużny wykonujemy wzdłuż osi trasy,

przekroje poprzeczne- prostopadle do niej.

Przed przystąpieniem do niwelacji przekroju należy wykonać w terenie prace przygotowawcze do

pomiaru i sporządzić dokładny szkic, który podczas pracy kameralnej pozwoli zidentyfikować punkty

terenu z punktami zanotowanymi w dzienniku niwelacyjnym. W tym celu należy:

1. Wytyczyć i wypalikować w terenie linię przekroju podłużnego. Palikować należy: - Punkty

charakterystyczne:

Miejsca załamania terenu (zmiana pochylenia)

Przy spadkach jednostajnych i w terenie płaskim palikować należy co 50 m.

2. Nawiązać przekrój podłużny do sytuacyjnej osnowy geodezyjnej oraz pomierzyć dwukrotnie taśmą

stalową wszystkie odległości od punktu początkowego do punktów pośrednich na trasie

110

3. W zależności od wymagań technicznych i formy terenu obrać i wypalikować na przekroju

podłużnym punkty, w których mają być wyznaczone przekroje poprzeczne. Następnie w punktach

tych wytyczyć w obie strony prostopadłe do osi przekroju podłużnego

4. Na tych przekrojach poprzecznych wypalikować wszystkie punkty charakterystyczne i zmierzyć ich

odległość od osi przekroju podłużnego

5. Paliki wbija się tak, aby wystawały ponad terenem o jednakową wielkość, lub równo z terenem, ale

wówczas obok umieszczamy drugi palik (świadek) wystający nad terenem

6. Punkty przecięcia przekrojów poprzecznych z przekrojem podłużnym wyznaczamy w terenie

płaskim w odstępach co 50¸100 m, a w terenie falistym w miejscach zmiany nachylenia terenu w

kierunku poprzecznym do osi trasy, nie rzadziej jednak niż 50 m.

7. Punkty charakterystyczne załamania terenu wzdłuż przekrojów poprzecznych ustalamy w obie

strony od osi trasy w zasięgu 10¸50 m zależnie od szerokości pasa terenu zajętego pod budowę

inżynierską.

Profil podłużny należy dowiązać do poziomej pomiarowej osnowy geodezyjnej oraz pomierzyć

odległości punktów skrzyżowań profilów od punktu początkowego. Pomiary dokonujemy z

dokładnością przewidzianą dla I grupy szczegółów sytuacyjnych.



Niwelacja punktów rozproszonych

Niwelacja punktów rozproszonych polega na określeniu rzędnych wysokości charakterystycznych

punktów terenu i punktów sytuacyjnych niwelacją geometryczną „w przód” przy równoczesnym

wyznaczeniu ich położenia sytuacyjnego metodą biegunową. Położenie sytuacyjne niwelowanych

punktów w zależności od potrzeb może również być określone również poprzez:

Identyfikację terenową treści istniejących map sytuacyjnych

Odczytanie fotogrametrycznych zdjęć lotniczych

o pomiar innymi metodami dla opracowania sytuacji.

Niwelację punktów rozproszonych należy stosować w przypadku pomiaru wysokościowego:

o elementów naziemnych uzbrojenia terenu

budowli i urządzeń technicznych o konstrukcji trwałej

terenów o niewielkich spadkach i urozmaiconym ukształtowaniu, gdy rzeźba przedstawiona

będzie za pomocą zasadniczego wcięcia warstwicowego o wartości 0,25.

111

Inne elementy terenu stanowiące przedmiot pomiaru wysokościowego mogą być pomierzone

metodą niwelacji punktów rozproszonych, o ile jest to uzasadnione technicznie i ekonomicznie.

Niwelacja punktów rozproszonych może być wykonywana jako:

o pomiar sytuacyjno-wysokościowy

pomiar wysokościowy punktów, których położenie sytuacyjne przyjęto na podstawie pomiaru

bezpośredniego sytuacji lub opracowania autogrametrycznego.

połączenie w/w sposobów

Określenie sytuacyjnego położenia pikiet przez pomiar bezpośredni należy wykonać metodą

biegunową z dokładnością ±0,50 m dla pomiary tachymetrycznego III grupy dokładnościowej

szczegółów, przy zastosowaniu niwelatora z kołem poziomym. Przy określaniu sytuacyjnego

położenia pikiet na szczegółach I-III grupy dokładnościowej może odbyć się poprzez:

identyfikację terenową treści istniejących map sytuacyjnych

odczytanie fotogrametrycznych zdjęć lotniczych.

Określenie wysokościowego położenia pikiet wykonać należy poprzez niwelację geometryczną „w

przód”.

Na stanowisku pomiarowym należy wykonać:

pomiar wysokości instrumentu i przygotowanie niwelatora do pracy na stanowisku

pomiar kierunków orientujących na dwa punkty sąsiednie (odczyt na łacie wg nitki górnej,

dolnej i środkowej oraz kąt poziomy)

o pomiar punktów charakterystycznych, kolejno je numerując (zgodność numeracji kontrolować

co 10)

sprawdzenie warunku poprawnego wykonania odczytu na łacie

po ukończeniu pomiaru sprawdzić orientację na min. 1 punkt sąsiedni i pomierzyć kilka

punktów z poprzedniego stanowiska

Pikiety w terenie obiera się tak, aby przy najmniejszej ich liczbie zobrazować jak najlepiej

ukształtowanie terenu. Należy więc z reguły ustawiać łatę na najwyższej linii grzbietu i najniższej linii

doliny a ponadto na górnej i dolnej krawędzi zbocza, na wszystkich punktach załamania spadku oraz

w najwyższych punktach wzniesień i najniższych punktach kotlin.

112

10.4.

Triangulacja

Triangulacja pozwala na zmierzenie powierzchni. Metoda ta opiera się na obliczeniach

trygonometrycznych, prowadzonych na wcześniej wyznaczonych w terenie trójkątach. Wykorzystuje

ona fakt, że pole trójkąta da się określić, znając jedynie długość jego jednego boku i dwa kąty

wierzchołkowe. Do odczytu kątów używa się teodolitu, czyli ustawionego na statywie poziomego

stoliczka z podziałką kątową, zaopatrzonego w lunetkę. Jednoczesny pomiar kątów poziomych i

pionowych oraz odległości możliwy jest dzięki urządzeniu zwanym tachimetrem.

10.5.

Fotogrametria

Fotogrametria polega na przeprowadzaniu pomiarów na podstawie zdjęć powierzchni Ziemi.

Fotografie takie można wykonywać na jej powierzchni (mamy wtedy do czynienia z

terrofotogrametrią) lub z powietrza (aerofotogrametria). Analizowaniem Ziemi na podstawie zdjęć

zajmuje się specjalna dziedzina wiedzy zwana teledetekcją. Materiały do badań czerpie ona ze zdjęć

lotniczych oraz satelitarnych. Zdjęcia powierzchni terenu wykonuje się nie tylko na materiale

wrażliwym na światło widzialne, ale także w ultrafiolecie, z wykorzystaniem mikrofal, fal radarowych

czy też podczerwieni (dla zdjęć lotniczych). Pozwala to na szerokie monitorowanie środowiska, od

meteorologicznych obserwacji zachmurzenia, przez rejestrowanie szaty roślinnej i ukształtowania

terenu, po wykrywanie surowców naturalnych. Zastosowanie zdjęć lotniczych i satelitarnych jest

bardzo szerokie i trudno wymienić wszystkie dziedziny działalności człowieka, w których korzysta się

z teledetekcji.

10.6.

Tachymetria

Tachymetria jest to metoda biegunowa pomiaru sytuacyjno-wysokościowego oparta na

zasadzie pomiaru kąta poziomego, kąta pochylenia celowej instrumentu geodezyjnego i odczytu

odcinka na łacie. Na podstawie tego pomiaru określa się położenie sytuacyjne i wysokościowe

charakterystycznych punktów rzeźby terenu i szczegółów sytuacyjnych, sposobem punktów

rozproszonych.

Pomiar metodą tachymetryczną ma zastosowanie do:



określenia rzędnych wysokości budowli i urządzeń technicznych o konstrukcji trwałej i

ziemnych oraz urządzeń technicznych podziemnych



określania wysokości i położenia poziomego charakterystycznych punktów powierzchni

terenu dla opracowania rzeźby na mapie

113



określenia położenia poziomego szczegółów sytuacyjnych III grupy dokładności w przypadku

pomiaru ze stanowisk na punktach poziomej osnowy pomiarowej i szczegółach I grupy

dokładnościowej.

10.7.

Pomiary rzeźby terenu metodą stolikową przy użyciu zestawu topograficznego

Polega na pomiarze wysokościowym charakterystycznych punktów terenu metodą tachymetryczną

z równoczesnym określeniem ich położenia sytuacyjnego. W metodzie tej używa się zestaw

topograficzny lub stolik „Karti”. Metoda ta może być stosowana na wszystkich typach rzeźby terenu

przedstawionej przy pomocy warstwic. Szczególnie jest przydatna przy opracowaniu map metodami

fotogrametrycznymi na terenach zalesionych, w przypadku występowania nieodfotografowanych

partii terenu oraz w innych, gdzie z różnych powodów rzeźba nie została opracowana lub zmieniona.

Zastosowanie metody stolikowej do pomiaru rzeźby terenu jest możliwe na pierworysach o formacie

A-2.

Metody nie należy stosować przy zasadniczym cięciu warstwicowym do 0,5 m oraz przy

opracowaniu mapy zasadniczej w skalach 1:500 i większych.

10.8.

Zastosowanie w turystyce i rekreacji

Pomiary kartometryczne dotyczące terenu pozwalają dokonać dokładnych pomiarów na

danych obszarze, co z kolei pozwala na uniknięcie czasochłonnych i kosztownych pomiarów w

terenie. Dzięki zdjęciom satelitarnym można na bieżąco aktualizować stan terenu, użytków ziemnych i

ogólnego stanu środowiska oraz dużą dokładnością określić odległość. Kartometria pomaga w

dziedzinie budownictwa oraz wyznaczaniu dokładnych powierzchni.

10.9.

Literatura

1. Mirosław Jarosz i zespół, Rok wydania 2001; „Słownik Wyrazów Obcych” Wyd. Europa, pod

redakcją naukową prof. Ireny Kamińskiej-Szmaj, ISBN 83-87977-08-X.

2. Osada E. Wrocław 2002 ,Geodezja, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, , ISBN 83-

7085-663-2;

3. Jacek Pasławski, Wprowadzenie do kartografii i topografii, wydanie II, ISBN:978-83-7409-229-6

4. http://paulinum.republika.pl/terenoznawstwo

5. http://www.gisplay.pl/kartografia/metody-pomiaru

6. www.wikipedia.pl

7. http://www.karto.pl/slownik/kartografia

114

11. Analiza dokumentów

Weronika Barcikowska, Magdalena Pietrzakowska, Magdalena Romańczyk
Evoitre

11.1.

Istota analizy dokumentów

Fundamentem, stanowiącym o powstaniu metodologii badań polegającej na analizowaniu

dokumentów jest istota szeroko pojętego „tekstu”. W związku z powyższym, na wstępie niniejszej

pracy przedstawiona zostanie definicja tegoż właśnie pojęcia. Pozwoli ona uzasadnić, dlaczego analiza

dokumentów jest metodą badawczą, mogącą co do zasady dostarczyć niezbędnych informacji.

Zdaniem T. Pilcha, tekst jest swoistym systemem znaków powstałym na skutek konieczności bądź

chęci autora tekstu utrwalenia pewnych myśli

Badacz tekstu z kolei jest osobą, która w sposób mniej lub bardziej skuteczny myśli te próbuje

uporządkować, przy równoczesnym dążeniu do wydobycia z nich najważniejszych zagadnień oraz

przekazu

Analiza dokumentów jest metodą badawczą niejednokrotnie niedocenianą

. Z twierdzeniem tym

nie zgadza się W. Zaczyński, pisząc, iż analiza dokumentów to dokument, który co do zasady jest

„docenionym źródłem informacji o badaniach, zjawiskach, każda rzecz stanowiąca źródło informacji,

na podstawie której można wydawać sądy o przedmiotach, ludziach i procesach zachodzących. Przez

analizę dokumentów rozumie się metodę i technikę badawczą, polegającą na opisie i interpretacji

konkretnych dokonań w procesie uczenia się, pracy produkcyjnej, zabawy lub innego rodzaju

działalności, zakończonych bardziej lub mniej gotowym produktem”

Analiza dokumentów jest procesem, którego istotą jest uporządkowanie oraz interpretacja

zawartych w owych dokumentach informacji. Proces ten ukierunkowany jest uprzednim

sformułowaniem określonego celu bądź hipotezy badawczej

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Żak , Warszawa 1995, s.69

Ibidem, s. 71

M. Granosik, Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, ,,Śląsk’’, Katowice 2006,s.79

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1976, s. 255

Ibidem, s. 256

115

11.2.

Metody analizy dokumentów

Metody analizy dokumentów sklasyfikować można w dwóch podstawowych rodzajach



Klasyczna analiza dokumentów;



Nowoczesna analiza dokumentów.

Klasyczna analiza dokumentów jest procesem polegającym na interpretacji historycznej oraz

literackiej treści zawartych w dokumentach. Jej istotą jest fakt, iż osoba dokumenty analizująca

stosując tą metodą w znacznej mierze polegać musi na swoim wyczuciu oraz intuicji. Dodatkowo

ogranicza się ona przede wszystkim do jakościowego opisu oraz analizy dokumentów, które stanowiąc

przedmiot jej badania. Celem realizowania tegoż badania jest najczęściej dążenie do odnalezienia

indywidualnych właściwości charakterystycznych dla analizowanego dokumentu, a tym samym

również dla jego twórcy.

Nowoczesna analiza dokumentów natomiast jest swego rodzaju próbą przezwyciężenia

subiektywnego charakteru analizy klasycznej. Cechą w głównej mierze odróżniającą ją od opisanej

powyżej metody klasycznej jest to, że opis i analiza dokumentów w tym przypadku przyjmują

charakter ilościowy. Ma to na celu abstrahowanie od obiektywizmu, który stanowił cechę

charakterystyczną metody klasycznej. Dodatkowo w tym miejscu podkreślić należy, że ów ilościowy

charakter niekoniecznie musi zostać wyrażony liczbami bądź procentami, bowiem metoda ta

dopuszcza stosowanie takich uogólnień jak: często, rzadko, dużo, mało, nigdy, itp. Dużą wagę

przywiązuje się do dokładnego określenia wartości poznawczej dokumentów, w tym zwłaszcza do

potwierdzenia ich wiarygodności i autentyczności. To znaczy, dąży się do wykazania tego, że

uwzględnione w analizie dokumenty mogą być uzasadnioną podstawą rozwiązywania interesującego

badacza problemu oraz że znany jest mu dobrze ich czas powstania, autor i miejsce pochodzenia. Z

reguły też określa się zmienne i ich wskaźniki, pod względem których zamierza się poddać analizie

dany dokument

Ibidem, s. 257

116

11.3.

Techniki analizy dokumentów

Wśród technik analizy dokumentów wyszczególnić można między innymi



Technika analizy treściowej dokumentów;



Technika analizy formalnej dokumentów;



Technika pedagogicznej analizy dokumentów;



Technika psychologicznej analizy dokumentów;



Technika diagnostycznej analizy dokumentów;



Technika rozwojowej analizy dokumentów;



Technika indywidualnej analizy dokumentów;



Technika grupowej analizy dokumentów.

W zakresie wyszczególnionych powyżej technik analizy dokumentów na szczególną uwagę

zasługują technika analizy treściowej oraz technika analizy formalnej.

Pod pojęciem techniki analizy treściowej rozumieć należy szeroko pojętą interpretację treści

zawartych w dokumentach. Jej stosowanie stanowi o chęci uzyskania odpowiedzi na następujący

zakres pytań



Co chciał powiedzieć bądź ukazać autor analizowanego dokumentu;



Jakie dokładnie zawarł w nim treści;



O czym zawarte w dokumencie treści mogą stanowić;



Na czym polega oryginalność treści zawartych w analizowanym dokumencie.

Technika analizy formalnej z kolei dotyczy przede wszystkim zewnętrznego opisu dokumentu,

jego wyglądu, sposobu sporządzenia, stopnia trwałości oraz stopnia adekwatności z zamiarem

przyświecającym jego sporządzeniu. Analiza taka pozwala dokładniej scharakteryzować następujące

obszary analizowanego dokumentu

M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza, „Impuls”,Kraków

2006, s.258

Ibidem, s. 258

Ibidem, s. 258 – 259

117



Wygląd zewnętrzny (np. okładka);



Wygląd wewnętrzny (np. stopień zniszczenia kartek);



Kształt i formę dokumentu;



Kształt i formę pisma;



Zamieszczone w dokumencie rysunku, schematy, wykresy, itp.

Pozostałe techniki analizy dokumentów wyszczególnione na wstępie niniejszego punktu

uwarunkowane są z kolei nie tyle zastosowanym sposobem badawczym, co raczej celem i problemem

badawczym. To właśnie one determinują ostateczny wybór jednej z nich

11.4.

Analiza dokumentów w zakresie oceny środowiska dla turystyki i rekreacji

Środowisko naturalne stanowi w ostatnich latach jeden z podstawowych obszarów zainteresowania

polityków oraz samorządowców wszystkich szczebli zarówno w ujęciu krajowym jak również

międzynarodowym. Determinantem tego stanu rzeczy jest przede wszystkim ochrona tegoż obszaru.

Nie jest to jednak jedyny powód. Coraz częściej porusza się tematykę stanu środowiska rejonów

określanych mianem turystycznych i rekreacyjnych. Nie dziwi zatem, że coraz częściej w tym

obszarze realizowane są różnego rodzaju badania, zarówno o charakterze stricte praktycznym

(pobieranie próbek i ich badania), jak również analitycznym, polegającym na analizowaniu

dokumentacji o tym traktującej.

W zakresie dokonywania oceny środowiska z punktu widzenia rozwoju branży turystycznej i

rekreacyjnej najczęściej wykorzystuje się metody ilościowe, które pozwalają na oszacowanie na ile

zmianie uległo środowisko na badanym obszarze. Pozwala to ocenić kierunek tych zmian, a tym

samym określić czy konieczne jest wdrożenie działań naprawczych, zachowawczych a może

preferowana jest stagnacja w podejmowaniu w tym zakresie jakiegokolwiek działania.

Analiza dokumentów biorąc pod uwagę ocenę środowiska dla turystyki i rekreacji pozwala

określić:



Czy dany rejon faktycznie uchodzić może za turystyczny bądź rekreacyjny;



Czy na danym obszarze nie zachodzi konieczność wdrożenia jakichkolwiek działań

naprawczych w celu zachowania jego turystycznych (bądź rekreacyjnych) walorów;



Czy na badanym terenie zaszły zmiany do których dążono od lat, a tym samym teren

ten może zacząć uchodzić za rekreacyjny bądź turystyczny.

Ibidem, s. 259

118

Analiza dokumentów jest tym rodzajem badania, które nie narzuca konieczności bezpośredniego

ingerowania w środowisko naturalna. Jest to zatem metoda jak najbardziej bezpieczna z punktu

widzenia przedmiotu badania. Jest przy tym wysoce skuteczną, albowiem pozwala określić stopień

zaszłych zmian, co nie byłoby możliwym bez jej opracowania i przeanalizowania. Zmiany w

środowisku nie zawsze zachodzą w sposób bardzo dynamiczny. Niejednokrotnie proces ten trwa kilka

(kilkanaście) lat, w związku z czym można rzecz że efektywne jego ocenienie nie byłoby możliwym

bez uprzedniego przeanalizowania odpowiednich w tym zakresie dokumentów.

11.5.

Literatura

1. Granosik M., Profesjonalny wymiar pracy socjalnej, ,,Śląsk’’, Katowice 2006

2. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza,

„Impuls”,Kraków 2006

3. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Żak , Warszawa 1995

4. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1976

119

12. Dane statystyczne (GUS, Instytut Turystyki)

Paulina Mandziuk, Agata Płauszewska, Ola Ptaszyńska, Dominika Tryka

12.1.

Badania statystyczne

Statystyka - jest to nauka, której przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i

prezentacji, a przede wszystkim analizy danych opisujących dane zjawiska. Zajmuje się obserwacja

otaczającego Nas świata, zbiera dane analizuje je a następnie interpretuje. Metody statystyczne stosuje

się wszędzie tam, gdzie chodzi o poznanie prawidłowości w zakresie zjawisk masowych – tam, gdzie

bada się problemy demograficzne, ekonomiczne, socjologiczne; choć także w innych naukach.

12.2.

Badania ruchu turystycznego w Polsce

Główny Urząd Statystyczny (GUS) – jest to centralny organ administracji państwowej zajmujący

się zbieraniem i udostępnianiem wszelkich informacji dotyczących różnych dziedzin życia

publicznego a niekiedy również niektórych stron życia prywatnego.

Instytut Turystyki

Przedmiotem działalności Instytutu Turystyki Sp. z o.o. jest:



Działalność wydawnicza



Prace naukowo-badawcze w dziedzinie nauk przyrodniczych i technicznych



Prace naukowo-badawcze w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych



Badanie rynku i opinii publicznej



Kształcenie ustawiczne dorosłych i pozostałe formy kształcenia



Działalność bibliotek, archiwów, muzeów i pozostała działalność kulturalna

Dane, jakie możemy pozyskać z Instytutu Turystyki w sektorze turystyki:



Zatrudnienie



Biura podróży



Baza noclegowa



Baza danych – gmina

120

Dane statystyczne jakie możemy pozyskać w sektorze turystyki:



Prognozy, trendy



Turystyka na świecie



Ruch turystyczny



Przyjazdy do Polski



Turystyka Polaków

Badania ruchu turystycznego w Polsce są rejestrowane przez Główny Urząd Statystyczny (GUS) i

Instytut Turystyki. Oprócz tych badań te instytucje prowadzą również badania jednorazowe i

pilotażowe. Fundamentem prowadzenia badań statystycznych w Polsce jest roczny rządowy Program

Badań Statystycznych i Statystyki Publicznej. Zawiera on zarówno badania prowadzone okresowo, a

także badania jednorazowe i prace metodologiczne. Te dwa ostatnie prowadzone są pod kierunkiem

GUS są ukierunkowane na dostosowanie polskiej statystyki do rekomendacji i wymogów Unii

Europejskiej.

Jeśli mowa o rejestrowaniu ruchu granicznego, prace te prowadziła Straż Graniczna, a Główny

Urząd Statystyczny zaś sporządzał comiesięczne raporty o jego wielkości, które obejmowały liczbę

przekroczeń granicy z podziałem na przejścia graniczne, kierunek i rodzaje ruchu – oddzielnie dla

polskich obywateli i obcokrajowców. Comiesięczny raport obejmował również liczbę przekroczeń

granicy przez obcokrajowców według posiadanych paszportów z podziałem na poszczególne kraje,

oraz liczbę przekroczeń granicy przez mieszkańców Polski.

Od stycznia 2008 roku, w związku z przystąpieniem Polski do układu z Schengen (20.12.2007r.),

rejestracja ruchu granicznego prowadzona jest przez Straż Graniczną tylko na przejściach

stanowiących zewnętrzne granice krajów, które przystąpiły do układu. Od tego momentu na

wewnętrznych granicach są prowadzone badania na losowo wybranych próbach, a oszacowania liczby

przekroczeń granicy przez obcokrajowców i Polaków są dokonywane w poszczególnych kwartałach.

Badania te prowadzi się na wybranych przejściach granicznych i w określone dni tygodnia i miesiąca.

W tym przypadku wykorzystywane są również dane o liczbie gości zagranicznych korzystających z

bazy noclegowej zakwaterowania zbiorowego.

121

tab.1 Ruch graniczny w 2012 r. według rodzajów przejść

(dane: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KTS_turystyka_w_2012.pdf)

Wszystkie obiekty, które prowadzą działalność noclegową (np. hotel, motel, pensjonat, kwatery

prywatne) zobowiązane są – zgodnie z obowiązującym systemem statystki publicznej – do

dostarczania co miesiąc danych zawierających liczbę korzystających z ich usług noclegowych

klientów oraz liczbę udzielonych noclegów w podziale na polskich obywateli i obcokrajowców

według narodowości. Każdy obiekt raz na rok musi przekazać informacje o liczbie miejsc

noclegowych i czy obiekt funkcjonuje sezonowo czy całorocznie. Dane te są podstawą do obliczenia

wykorzystania miejsc w obiektach noclegowych: liczba udzielonych noclegów/nominalna liczba

osobonoclegów

liczba łóżek/liczba dni funkcjonowania obiektu w ciągu roku

122

tab. 2 Turystyczne obiekty noclegowe

(dane: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/KTS_turystyka_w_2012.pdf)

Instytut Turystki co roku przeprowadza na granicy ankietowe badania cudzoziemców

opuszczających Polskę. Ich system opiera się na prowadzeniu na losowo wybranych przejściach

granicznych, osiem razy do roku dwuczęściowych badań – turystów zagranicznych odwiedzających

Polskę i jednodniowo odwiedzających Polskę. Ta pierwsza część obejmuje corocznie próbę ok. 20

tysięcy osób. Zagraniczni turyści wypełniają ankietę, której treść zawiera wszelkie aspekty pobytu w

Polsce, a także wydatki ponoszone tu przez turystów, podzielone na grupy w zależności od ich

rodzaju. Druga część badań ankietowych, tj. badań osób odwiedzających nasz kraj na jeden dzień,

zawiera proste pytania obejmujące głównie wydatki i ich strukturę.

Co roku Instytut Turystki przeprowadza badania uczestnictwa mieszkańców Polski w wyjazdach

turystycznych. Są one prowadzone na 3,5 tysiąca osób powyżej 15-go roku życia. Badania

realizowane są w miejscu zamieszkania badanych i dotyczą aktywności turystycznej w poprzednim

roku. Oprócz danych osobowych ankieta zawiera również bloki pytań dotyczące wyjazdów

zagranicznych, krajowych, urlopowo-wakacyjnych i krótkich – do 4 dni. Jako uzupełnienie, raz w

miesiącu przeprowadzane są badania sondażowe na tysiącu ankietowanych. Dotyczą one

charakterystyki wyjazdów w trzy miejsca przed badaniem.

Dodatkowym narzędziem badawczym, pozwalającym poznać wpływ turystyki na inne sektory

gospodarki jest rachunek satelitarny turystyki. Prowadzony on jest przez Główny Urząd Statystyczny i

Departament Turystyki ministerstwa właściwego do spraw turystyki. Badania są prowadzone już od

123

1998 roku. Na tę chwilę przewiduje się, że pełne badania rachunku satelitarnego turystyki będą

realizowane co trzy lata. Pomiędzy nimi przeprowadzane są badania ogólne. Głównym celem prac nad

rachunkiem satelitarnych jest sprawdzenie jaki wpływ w rzeczywistości ma turystyka na całą

gospodarkę światową oraz na gospodarkę poszczególnych krajów. Rachunek pozwoliłby na globalną

ocenę ekonomicznego znaczenia sektora turystyki. Pomimo tego, że system rachunków narodowych

pozwala na identyfikację wszystkich elementów popytu i podaży w jednorodnych działach

gospodarki, nie można dokonać całkowitej analizy niejednorodnego sektora turystyki i podróży.

Dzieje się tak dlatego, że na ten dział turystyki składa się tak wiele elementów (np. produkcja

autokarów, sprzedaż imprez w biurach podróży, wytwarzanie żywności sprzedawanej w restauracjach

itp. itd.).

12.3.

Pozyskiwanie danych

Pierwszym krokiem w kierunku stworzenia ogólnoświatowej statystyki turystyki było

zdefiniowanie najważniejszych pojęć. Tym zadaniem zajęła się Światowa Organizacja Turystyczna

czyli UN WTO, która stworzyła takie opracowanie, które zawierało m.in. takie pojęcia jak turysta,

turystyka czy tez ruch turystyczny. Zostało stworzone również polskie opracowanie pt. ‘Terminologia

turystyczna’. Pozwoliło to wypracować szczegółowe techniki pomiaru, pozyskania i zbierania danych

większości wielkości zdefiniowanych przez WTO. W procesie pozyskiwania danych wyróżnia się dwa

rodzaje danych: pierwotne (surowe) oraz wtórne (przetworzone). Zaletą danych pierwotnych jest

możliwość ich obróbki i selekcji, wadą natomiast kosztowność i czasochłonność. Z kolei dane wtórne

to dane odpowiednio przetworzone i zaprezentowane w formie np. tabeli, graficznie, opisowo. Zaletą

danych wtórnych jest niski koszt ich pozyskania, natomiast dużą wadą ograniczony stopień

dokładności. Źródłami tych danych są roczniki zbiorcze, analizy statystyczne, czasopisma, rejestry a

także środki masowego przekazu. Z uwagi na to, że dane wtórne są bardziej dostępne to się je częściej

wykorzystuje. Do takich danych wtórnych zalicza się m.in. statystyki frekwencji w obiektach

noclegowych, obrotu przedsiębiorstw turystycznych czy tez wpływów z taksy klimatycznej i

uzdrowiskowej.

12.4.

Badania w zakresie turystyki

Jeżeli chodzi o badania w zakresie turystyki to stosowane są dwa rodzaje pomiarów - a

mianowicie: badania pełne (całościowe, wyczerpujące) oraz badania reprezentatywne (częściowe,

niepełne).

Badanie pełne jest to badanie wszystkich osobników danej populacji statystycznej w danych

okresie. Przykładem takich badań są badania ruchu granicznego, frekwencji w muzeach (na podstawie

sprzedanych biletów) czy tez frekwencji w obiektach zakwaterowania zbiorowego. Ze względu na

trudności w uchwyceniu wszystkich aspektów gospodarki turystycznej znacznie częściej stosuje się

124

badania reprezentatywne -w których badaniu podlega wyodrębnioną część populacji, zwana próbą

badawczą. Zdecydowaną zaletą badań reprezentatywnych są niskie koszty i szansa określenia cech

ruchu turystycznego niemożliwych do ustalenia za pomocą badania pelnego.Za pomocą badań

reprezentatywnych bada się najczęściej zachowania turystyczne mieszkańców kraju.

Metody pomiaru ruchu turystycznego:

- hotelowa

- graniczna

Metoda hotelowa (metoda rejestracji hotelowej/metoda lokalna) opiera się na rejestrowaniu

wszystkich osób kwaterujących się w obiektach zakwaterowania zbiorowego. Rejestrowanych dzieli

się na turystów krajowych i zagranicznych.

W rzeczywistości metoda ta tylko częściowo jest badaniem pełnym, z tego względu, że rejestr nie

jest kompletny. Do jej wad należą braki możliwości rejestracji jednodniowo odwiedzających,

niekorzystających z usług noclegowych. Ponadto każdy z turystów może korzystać w określonym

regionie turystycznym z noclegów w kilku obiektach, przez co jest zakwalifikowany jako nie jeden,

uczestników kilku uczestników ruchu turystycznego.

Metoda graniczna (badanie graniczne) oparta jest na rejestracji ruchu granicznego oraz na

badaniach ankietowych zagranicznych turystów oraz Polaków przyjeżdżających z zagranicy.

Teoretycznie badaniu poddawane są wszystkie osoby przekraczające granicę, co ułatwia analizę

sezonowości i struktury ruchu turystycznego, która uwzględnia obywatelstwo turystów, środek

transportu, rodzaj przejścia granicznego. Obecne przepisy doprowadziły do znacznego ograniczenia

czasu kontroli granicznej lub całkowitego jej zaniechania, czego skutkiem jest zmniejszenie jakości

badania granicznego jako badania pełnego.

W badaniach tych dobór próby oparty jest na odgórnym, szacunkowym podziale regionalnym i

strukturalnym i ma charakter doboru celowo-losowego. Wyniki badań korygowane są zależnie od

rzeczywistego ruchu granicznego w danym okresie badawczym. Badania ankietowe przeprowadzane

są coraz rzadziej ze względu na ograniczanie przepustowości ruchu granicznego i negatywny odbiór

przez turystów. Poziom dokładności przeprowadzanych badań jest tym dokładniejszy im większa jest

szczegółowość ankiet i częstość ich przeprowadzania. Z tego względu badania graniczne są

czasochłonne i kosztowne. Instytut Turystyki prowadzi krajowe badania graniczne sześć razy do roku

za pomocą ankiet:



ITTZ-1 – wydatki na turystykę poniesione w Polsce oraz przed podróżą w kraju pochodzenia

przez turystów zagranicznych

125



ITTZ-2 – cele, motywy i organizacja przyjazdów turystów zagranicznych do Polski



ITTZ-5 – wydatki poniesione przez Polaków, odwiedzających jednodniowych, za granicą.

Zaletą przeprowadzanych ankiet jest możliwość wyznaczenia motywów przyjazdu obcokrajowców

i wyjazdu obywateli kraju, korzystania z danego rodzaju bazy gastronomicznej i środków transportu

oraz przeciętnej długość wyjazdów i sposobu ich organizacji, oraz dziennych i całkowitych wydatków

na turystykę. Turyści są charakteryzowani ze względu na pochodzenie i poszczególne cechy

demograficzne.

Obie pokazane metody określania ruchu turystycznego posiadają wady, dlatego najlepszą metodą

jest ich forma pośrednia. Polega ona przykładowo na określeniu procentowego udziału turystów

zagranicznych korzystających z bazy noclegowej, a następnie podzielenie liczby korzystających przez

otrzymany udział procentowy. Wynikiem jest szacunkowa liczbą turystów przyjeżdżająca do danego

kraju.

Oprócz badań metodą hotelową i graniczną do pomiaru ruchu turystycznego stosuje się także

badania częściowe, do których zaliczają się badania uczestnictwa w wyjazdach turystycznych w

miejscu zamieszkania badanych oraz badania ruchu turystycznego przeprowadzane w miejscu recepcji

turystycznej.

Tab. 3. Możliwości zastosowania metod pomiaru różnych typów ruchu turystycznego wg Niezgoda, Zmyślony

(2003)

Badania uczestnictwa w wyjazdach turystycznych w miejscu zamieszkania ankietowanych szacują

liczbę mieszkańców danego państwa biorących udział w wyjazdach turystycznych oraz ilość

zrealizowanych podróży. Jest to badanie częściowe, prowadzone systematycznie na określonym

obszarze bądź na obszarze całego kraju.

Za przykład takich badań służą badania ankietowe Instytutu Turystyki, dotyczące aktywności

turystycznej Polaków. W miejscu zamieszkania respondenta, wykorzystuje się ankiety ITTKR –

krajowe i zagraniczne wyjazdy w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Ten okres minimalizuje błędy związane

z trudnością w określeniu ilości i długości wyjazdów w dłuższym okresie, zwłaszcza u ludzi często

podróżujących. Badania takie mogą zawierać nieścisłości, spowodowane zróżnicowaniem typów i

126

częstotliwości wyjazdów turystycznych wśród mieszkańców miast, wsi, dużych aglomeracji lub

terenów przygranicznych.

Badania ruchu turystycznego w miejscu recepcji turystycznej służą do określania liczby, struktury,

typów ruchu turystycznego, motywów, celów podróży w opinii turystów krajowych i zagranicznych

oraz analizują częstotliwość i regularność ruchu turystycznego w badanym miejscu. Takie badania

przeprowadza się w miejscach atrakcyjnych turystycznie, z różna częstotliwością (corocznie, w

okresie ferii i wakacji, w weekend) za pomocą technik ankietowo-sondażowych. W Polsce nie

prowadzi się ogólnopolskich badań w miejscu recepcji turystycznej.

Wszystkie metody pomiaru ruchu turystycznego, podobnie jak i innych zjawisk masowych,

obarczone są pewnym błędem. Do najczęstszych należą błędy: wyboru metody, szacunku populacji,

struktury populacji i terminologii. W statystyce przyjmuje się, że jednym z kryteriów poprawności

statystycznej metody pomiaru jest możliwość oszacowania błędu. Zastosowanie różnych metod

pomiaru tego samego zjawiska może dawać (i często daje) różne wyniki, a dopiero wnikliwa analiza

metod pozwala wykryć różnice w pomiarach i oszacować realny wynik.

Jednym z najpoważniejszych współcześnie problemów w statystyce międzynarodowego ruchu

turystycznego jest nieporównywalność danych dotyczących liczby wyjazdów zagranicznych

obywateli danego kraju i liczby przyjazdów tychże obywateli do miejsc recepcyjnych. W statystyce

używa się kilku metod szacunkowych pozwalających określić liczbę turystów zagranicznych.

W pierwszej z nich przyjmuje się, że liczba turystów zagranicznych jest równa liczbie

cudzoziemców korzystających z rejestrowanej bazy noclegowej. Metoda zakłada, ze udział turystów

zagranicznych nocujących w nierejestrowanej bazie noclegowej (u rodziny, znajomych, w kwaterach

prywatnych) jest zbliżony do udziału turystów wykorzystujących w czasie podróży kilka obiektów

rejestrowanej bazy noclegowej (np. kilka hoteli) a przez to liczonych kilkakrotnie. Stosuje się te

metodę w Niemczech i krajach skandynawskich. W niektórych przypadkach odrębne metody badania

wielkości ruchu turystycznego stosuje się tylko do wybranej grupy turystów (np. do turystów z krajów

sąsiadujących). Przyjmuje się, że turyści z krajów bardziej odległych muszą zanocować w kraju

recepcyjnym. W takim przypadku za liczbę turystów zagranicznych z krajów sąsiadujących przyjmuje

się iloczyn liczby cudzoziemców z krajów sąsiednich odwiedzających dany kraj i procentowego

udziału tych turystów nocujących w danym kraju w grupie ankietowanych na granicy. W Polsce

stosuje się ten system i dodatkowo przyjmuje, że liczba turystów zagranicznych z krajów

niesąsiadujących jest równa liczbie turystów z tych krajów przekraczających granicę.

127

12.5.

Badania wydatków turystów zagranicznych

Do badania wydatków turystów zagranicznych stosuje się najczęściej metodę banku centralnego

lub metodę badania wydatków indywidualnego turysty. Metoda banku centralnego polega na

oszacowaniu wielkości wymiany walut nie związanej z handlem zagranicznym i uzupełnieniu jej o

wpływy biur podróży od zagranicznych kontrahentów. Wprowadzenie wspólnej waluty w krajach Unii

Europejskiej spowodowało, że stosowanie tej metody w odniesieniu do krajów unijnych jest

nieskuteczne.

Metoda badania wydatków turysty indywidualnego jest badaniem reprezentatywnym,

przeprowadzanej w ankietowej formie podczas badań granicznych lub w kraju pochodzenia turysty po

powrocie z imprezy turystycznej. Za pomocą tej metody bada się zarówno wydatki cudzoziemców, jak

i obywateli danego kraju za granicą. Prezentowana metoda jest podstawową metodą szacowania

regionalnych i lokalnych dochodów z turystyki w ramach jednego kraju.

Największymi trudnościami w badaniach tą metodą jest niemożność lub niechęć turystów do

określenia kwoty wydatkowanej podczas podróży.

Tab. 4. Charakterystyka wydatków turystów zagranicznych w latach 1995-2005 (w USD)

(dane: Instytut Turystyki)

Dla każdego kraju największe znaczenie ma całościowy wpływ sektora turystyki na

gospodarkę. Oszacowaniu tego wpływu służy system rachunków narodowych, szczególnie przydatny

dla sektorów, których produkt finalny jest stosunkowo jednorodny i łatwy do wyodrębnienia.

Turystyka jest typową dziedziną gospodarki generującą dochody w różnych sektorach, dlatego do jej

badania stosuje się rachunek satelitarny turystyki. W Polsce, zgodnie z zaleceniami ŚOT, rachunek

satelitarny turystyki jest od 1998 roku wdrażany przez Główny Urząd Statystyczny. Metoda rachunku

satelitarnego zakłada zidentyfikowanie wszystkich elementów po stronie popytu i podaży w turystyce,

co nie jest możliwe do końca, ponieważ sektor ten nie wytwarza jednorodnego produktu ani usługi.

128

Całościowy rachunek wpływu gospodarki i przemysłu turystycznego na gospodarkę świata i

poszczególnych krajów przedstawia corocznie Światowa Rada Podróży i Turystyki (WTTC). Model

WTTC pozwala na stworzenie długoterminowych prognoz podstawowych wskaźników

gospodarczych (PKB, handel międzynarodowy), a na ich podstawie opracowanie prognozy

wskaźników charakteryzujących gospodarkę turystyczną i jej wpływ na gospodarkę kraju.

Ważnymi metodami pozyskiwania danych, w większości krajów świata prowadzonymi odrębnie

od badań statystyki publicznej, są komercyjne badania marketingowe obejmujące wiele zjawisk

związanych z turystyką. Dla obszaru Europy takie badania porównawcze noszą nazwę The European

Travel Monitor. Adresatami badań koniunktury na rynku usług turystycznych są kadry zarządzające

obiektami noclegowymi i biurami podróży. W naszym kraju badania koniunktury prowadzi co kwartał

Instytut Turystyki.

12.6.

Zastosowanie danych statystycznych w turystyce i rekreacji



Badania statystyczne nie dają pełnego obrazu rzeczywistości, gdyż pod uwagę brana jest

grupa, a nie całość. Mogą służyć jako dodatek, dopełnienie do innych badań,

spostrzeżenie jakichś trendów



Badania te służą ocenie wpływu turystyki na środowisko społeczno-gospodarcze i

przyrodnicze



Poprzez m.in. badania ruchu turystycznego i porównanie z pojemnością turystyczną

miejsca destynacji, można stwierdzić jakie inwestycje są przydatne, np. badania obłożenia

w hotelach



Badania statystyczne prowadzą inwestycje turystyczne w pewnym kierunku np.

pokazują, jakie typy turystyki rozwijać się będą w niedalekiej przyszłości, czy będzie to

turystyka uzdrowiskowa, młodzieżowa czy biznesowa. Czyli w co należy inwestować, w

luksusowe hotele z zapleczem SPA i Wellness czy może schroniska młodzieżowe.

129

12.7.

Literatura

1. Kurek W., Warszawa 2007, „Turystyka”, Wydawnictwo Naukowe PWN

2. Gołembski G.,2009, „Kompendium wiedzy o turystyce”, Wydawnictwo Naukowe PWN

3. Sobczyk M., Warszawa 1998, „Statystyka”, Wydawnictwo Naukowe PWN

4. Jóźwiak J., Warszawa 1995, „Statystyka od podstaw”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne

5. Luszniewicz A., Warszawa 1987, „Statystyka ogólna”, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne

6. www.stat.gov.pl

7. www.intur.com.pl

130

13. Mierniki ekonomiczne

Tomasz Kępiński, Michał Kołacz

13.1.

Zadanie metody

Zadaniem metody jest dostarczenie odpowiednio przetworzonych informacji analitycznych, które

są potem wykorzystywane do oceny jednostek gospodarczych i podejmowania decyzji na szeroko

pojętej płaszczyźnie wszystkich aspektów, których dotyczą mierniki ekonomiczne.

13.2.

Przeprowadzenie metody

Do oceny wielkości popytu turystycznego wykorzystuje się dwie grupy mierników: wartościowe i

ilościowe. Z ekonomicznego punktu widzenia najwłaściwsze, choć nie zawsze dostępne, są

wartościowe miary popytu. Za niezwykle cenną wartościową miarę popytu należy uznać wydatek

turystyczny. Jak już wspomniano, za wydatek turystyczny przyjęło się rozumieć całkowite wydatki

konsumpcyjne poniesione przez odwiedzającego lub na jego rzecz na podróż oraz pobyt w miejscu

docelowym, pozostające w związku z tą podróżą. Zgodnie z najnowszymi definicjami przyjętymi w

statystyce turystyki pojęcie wydatków turystycznych obejmuje bardzo wiele pozycji: począwszy od

zakupu dóbr i usług konsumpcyjnych związanych z podróżą i pobytem, kończąc zaś na zakupie

przedmiotów osobistego użytku, pamiątek i prezentów dla rodziny i przyjaciół. W ramach tej definicji

mieszczą się również wydatki na dobra trwałego użytku o charakterze konsumpcyjnym, bez względu

na ich wartość (namioty, plecaki, sprzęt turystyczny, biżuteria, dzieła sztuki).

Najważniejsze najczęściej wykorzystywane miary ilościowe to:

- poziom uczestnictwa danej populacji w turystyce (aktywność turystyczna),

- liczba podróży (analizowana według różnych cech: np. podróży krajowych i zagranicznych,

- długo- i krótkoterminowych, turystycznych i beznoclegowych),

- częstotliwość podejmowania podróży,

- średnia długość pobytu,

- wielkość ruchu turystycznego (mierzona liczbą odwiedzających)

131

Wskaźniki opisujące podaż turystyczną

Zgodnie z przedstawionymi rozważaniami, wskaźniki podaży turystycznej powinny opisywać oba jej

elementy, tj. usługi i jednostki, które je wytwarzają. Wskaźniki te mogą mieć charakter rzeczowy lub

wartościowy i powinny dostarczać informacji o następujących aspektach podaży:

- wielkości podaży usług,

- wartości sprzedaży, kategoriach ekonomicznych: wartości dodanej, kosztach, obrotach, wyniku

finansowym, nakładach inwestycyjnych, charakterystyce i strukturze podmiotów podaży.

Wskaźniki opisujące podaż usług turystycznych mogą mieć charakter wielkości absolutnych lub

względnych; te ostatnie ilustrują intensywność występowania analizowanych zjawisk i pozwalają na

dokonywanie porównań między różnymi regionami i krajami. W odniesieniu do analizowanych usług

można wskazać wskaźniki odnoszące się do wszystkich, jak i szczegółowe rozwiązania stosowane do

wybranych z nich. Wszystkie miary wartościowe mają charakter uniwersalny, specyficzne są jedynie

niektóre wskaźniki rzeczowe.

Wskaźniki rzeczowe mają szczególne znaczenie w przypadku określania rozmiarów potencjalnej

podaży usług. Najpełniejszy obraz można uzyskać mnożąc liczbę dostępnych usług przez czas

działania obiektu. W przypadku bazy noclegowej liczbę dostępnych usług w określonym momencie

określa liczba miejsc noclegowych lub pokoi, w transporcie pojemność taboru, w usługach kulturalno-

rekreacyjnych pojemność obiektów. Wskaźniki rzeczowe wykorzystywane są też do określenia

stopnia wykorzystania potencjału usługowego: liczba sprzedanych usług odnoszona jest do

potencjalnej podaży.

Wartość sprzedaży, podobnie jak koszty, wynik finansowy i pozostałe kategorie ekonomiczne

wyrażane są w jednostkach pieniężnych w sposób standardowy dla statystyki gospodarczej, która w

dużym stopniu wykorzystuje zasady rachunkowości.

Treść i konstrukcja wskaźników opisujących wymienione aspekty podaży w przypadku usług

noclegowych przedstawia się następująco:

W zakresie potencjalnych rozmiarów podaży:

- liczba miejsc noclegowych (lub pokoi) ogółem, według rodzajów i typów obiektów noclegowych,

według rozmieszczenia terytorialnego (województwa, typ atrakcji turystycznych, klasa miejscowości

itp.);

- nominalna liczba noclegów (lub pokoi), tzn. liczba miejsc (pokoi) razy liczba dni działania według

wymienionych wcześniej kryteriów;

132

- liczba miejsc noclegowych (pokoi) na 1000 mieszkańców lub 100 km2;

- liczba obiektów według rodzaju i ewentualnie kategorii, klasy wielkości, rozmieszczenia

W zakresie wielkości sprzedaży:

- liczba korzystających i udzielonych noclegów według opisanych kryteriów;

- stopień wykorzystania miejsc noclegowych (pokoi);

- wielkość wpływów ze sprzedaży usług,

- wielkość wpływów z jednego pokoju (RevPAR), przeciętna cena pokoju (ADR) oraz wynik

finansowy brutto z pokoju (GOPPAR).

13.3.

Dane do zagospodarowania

Zestaw wskaźników opisujących popyt turystyczny i czynniki ekonomiczne wpływające na jego

rozwój: ogromna złożoność popytu turystycznego, a zatem konieczność wyboru do badania zarówno

najważniejszych dla turystyki segmentów rynku, jak i obszarów emisji ruchu turystycznego o

kluczowym dla Polski znaczeniu. W odniesieniu do zagranicznej turystyki przyjazdowej zdecydowano

się poddać empirycznej weryfikacji przyjazdy ogółem, cztery segmenty wyodrębnione ze względu na

cel podróży (typowa turystyka, odwiedziny u krewnych i znajomych, podróże służbowe i zakupy na

własne potrzeby) oraz pięć istotnych dla Polski rynków emisyjnych (Niemcy, Wielka Brytania,

Francja, Holandia i Ukraina), podzielonych następnie na cztery najważniejsze segmenty:

Kraje

Typowa turystyka Typowa turystyka Odwiedziny

u krewnych i

znajomych

Zakupy

Francja

Holandia

Niemcy

Ukraina

W.Brytania

Spośród dostępnych mierników popytu turystycznego nierezydentów, w pracy zaproponowano

uwzględnienie następujących:

1. Liczba podróży turystów odwiedzających Polskę – ogółem i z wybranych krajów.

2. Liczba podróży odwiedzających jednodniowych (ogółem, z Niemiec oraz z Ukrainy.

133

3. Liczba turystów zagranicznych nocujących w obiektach zbiorowego zakwaterowania – ogółem i

z wybranych krajów.

4. Liczba noclegów sprzedanych turystom zagranicznym nocującym w hotelach – ogółem i z

wybranych krajów.

5. Liczba noclegów turystów zagranicznych w obiektach hotelarskich.

6. Przeciętne wydatki turystyczne (na podróż) – wybrane kraje, wybrane segmenty rynku.

7. Przeciętne wydatki odwiedzających jednodniowych.

Jeśli chodzi o popyt turystyczny mieszkańców Polski, w opracowaniu zaproponowano rozróżnienie

popytu na zagraniczną turystykę wyjazdową i turystykę krajową, tę ostatnią z podziałem na wyjazdy

długo i krótkookresowe, podejmowane w celach wypoczynkoworekreacyjnych. W analizie

uwzględniono następujące zmienne zależne charakteryzujące spożycie turystyczne mieszkańców

Polski:

1. Liczba podróży turystycznych w ciągu roku (przynajmniej z jednym noclegiem) w podziale na

długo i krótkookresowe.

2. Liczba zagranicznych podróży turystycznych (przynajmniej z jednym noclegiem).

3. Liczba rezydentów korzystających z obiektów zakwaterowania zbiorowego.

4. Liczba noclegów udzielonych rezydentom w obiektach zakwaterowania zbiorowego.

5. Wielkość przeciętnych wydatków na podróże turystyczne krajowe (długo i krótkookresowe) oraz

na wyjazdy zagraniczne.

Z grupy licznych czynników ekonomicznych oddziałujących na popyt turystyczny nierezydentów

do modelu wybrano następujące zmienne objaśniające:

1. Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca (w PPS) i jego zmiany – wybrane kraje

generujące ruch turystyczny do Polski.

2. Stopa bezrobocia – wybrane kraje generujące ruch turystyczny do Polski.

3. Stopa oszczędności – wybrane kraje generujące ruch turystyczny do Polski.

4. Kursy walut w okresie t;

5. Kursy walut w okresie t-1; wprowadzenie tej zmiennej pozwala na zbadanie, czy na popyt

turystyczny w okresie badanym (t) wpływają kursy wymiany walut w poprzednim okresie (t-1);

134

6. Poziom inflacji zarówno w Polsce, jak i w wybranych krajach emisyjnych.

7. Zmiany poziomu cen w wybranych do analizy krajach generujących ruch turystyczny do Polski

(CPI).

8. Zmiany poziomu cen w Polsce (CPI).

9. Zmiany cen wybranych dóbr i usług, najczęściej nabywanych w Polsce przez turystów i

odwiedzających jednodniowych (cen usług w hotelach i restauracjach, usług biur podróży, usług

rekreacyjnych, cen paliw, żywności, odzieży, usług w transporcie lotniczym i kolejowym); warto

wspomnieć, że zmiany tych cen są zazwyczaj współzależne ze zmianami CPI, nie można ich zatem

włączać do modelu równocześnie z CPI ponieważ mogą wywołać efekt autokorelacji; w

przeprowadzonej analizie uwzględniono to zastrzeżenie.

10. Wielkość obrotów handlowych z zagranicą (poziom eksportu i importu).

11. Dynamika zmian spożycia prywatnego w kraju emisji.

Do modelu wybrano także dwa dodatkowe, ważne czynniki:

1. Liczebność populacji – wybrane kraje wysyłające.

2. Istotne wydarzenia sportowe, kulturalne, polityczne: zmienne losowe (1), (2), (3) i (4).

Szczególnych wyjaśnień wymaga włączenie do analizy zmiennych wskazujących na oddziaływanie

ważnych wydarzeń politycznych i społecznych, w odmienny sposób oddziałujących na przyjazdy

turystów do Polski z wybranych krajów. W analizie wzięto pod uwagę następujące zmienne:

- zmienna losowa (1) związana jest z wydarzeniami z września 2001 roku; przyjmuje ona: o wartość

równą 1 dla roku 2001 w odniesieniu do Ukrainy; dla pozostałych lat wartość zero; o wartość równą 1

dla lat 2001 i 2002 w odniesieniu do Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Holandii; dla pozostałych

lat wartość zero.

- zmienna losowa (2) związana jest ze zmianami zasad przekraczania granic i wejściem Polski do UE;

przyjmuje ona: o wartość równą 1 dla lat 2004 i 2005 w odniesieniu do krajów Unii Europejskiej; dla

pozostałych lat wartość równą zero; o wartość równą 1 dla lat 2003 i 2004 w odniesieniu do Ukrainy

(z uwagi na efekt wprowadzenia wiz); dla pozostałych lat wartość równą zero. W drugim etapie

analizy również dla roku 2007 dodano wartość równą 1 z uwagi na fakt, że granice Polski z Rosją,

Ukrainą i Białorusią stały się zewnętrznymi granicami strefy Schengen a ich przekraczanie przez

rezydentów sąsiedzkich krajów wschodnich nie należących do UE, w tym dla Ukrainy, stało się

bardzo utrudnione

135

- zmienna losowa związana z ogólnoświatowym kryzysem finansowym ( w 2008 i 2009 dla

wszystkich krajów przyjmuje wartość 1);

- zmienna losowa związana z przewodniczeniem Polski w UE; w 2011 roku przyjmuje ona wartość 1.

Cząstkowym miernikiem popytu turystycznego w odniesieniu do określonych segmentów rynku

może być także popyt na usługi biur podróży mierzony wartością sprzedanych pakietów

turystycznych.

W odniesieniu do usług pośrednio organizatorskich wskaźniki to:

W zakresie wielkości podaży

- liczba punktów sprzedaży w przypadku organizatorów (i ewentualnie pośredników) oraz agentów

podróży ogółem i według kryteriów geograficznych;

- liczba przygotowanych miejsc dla uczestników imprez turystycznych; w przypadku organizatorów

podróży można zastosować kryteria związane z segmentacją obsługiwanych klientów: oferty masowe i

niszowe, turystyka krajowa, wyjazdowa, przyjazdowa, wypoczynkowa, biznesowa itp.

W zakresie wielkości sprzedaży:

- liczba sprzedanych imprez (według wymienionych wyżej kryteriów),

- liczba sprzedanych biletów, ewentualnie liczba obsłużonych osób,

- wartość sprzedaży ogółem i według wybranych kryteriów segmentacji rynku,

- odsetek sprzedanej oferty;

- przeciętna wielkość sprzedaży na jednego klienta.

Jeśli chodzi o wskaźniki opisujące podmioty wytwarzające usługi turystyczne, to są one zasadniczo

wspólne dla wszystkich przedsiębiorstw. Jak wspomniano wyżej, obejmują informacje o statusie

prawnym, o ewentualnym zaangażowaniu kapitału zagranicznego, lokalizacji, liczbie zatrudnionych,

liczbie jednostek lokalnych, a w zakresie danych ekonomicznych – o obrotach, kosztach i wyniku

finansowym.

Jak już wspomniano, wskaźniki opisujące popyt turystyczny opierać się mogą nie tylko na miarach

wartościowych (wydatkach turystycznych), ale także na wielkości i strukturze ruchu turystycznego

(miary ilościowe). Trzeba jednak pamiętać, że są to miary bardzo niedoskonałe. Poziom wydatków

turystycznych związanych z indywidualnymi podróżami jest różny, a zatem poziom ekonomicznego

oddziaływania poszczególnych podróżnych też jest niejednorodny. Miary ilościowe (ruch turystyczny

136

i jego struktura) to zatem wskaźniki nie pozbawione wad. Mimo to są one często wykorzystywane ze

względu na fakt, że badanie wydatków turystycznych, najwłaściwszego miernika popytu

turystycznego, jest niełatwe i również nie pozbawione wad. Wobec tych trudności, wielu autorów

posługuje się miernikami ilościowymi na równi z wartościowymi.

13.4.

Dane zdobyte z metody

Dane otrzymane z metody wskazują jak obserwowane zjawisko w danym okresie ma się do

poprzedniego badanego okresu. Wykazuje czy badane zjawisko odnotowuje swój progres czy regres

pomagając przewidzieć jak dane zjawisko będzie się zachowywać w przyszłości. Oraz jak zapobiegać

zmianą negatywnym.

Tab. 1 Przykładowe mierniki ekonomiczne

Mierniki:

Kraje wysoko

rozwinięte:

Kraje średnio

rozwinięte:

Kraje nisko rozwinięte:

Ekonomiczne:

(PKB > 10000 $ na rok

na osobę)

Na taką wysokość

PKB

per

capita

wpływa zastosowanie

nowoczesnych

technologii

produkcji, co pozwala

na obniżenie kosztów

i większy dochód.

Dodatkowo

nowoczesne gałęzie

przemysłu podnoszą

tą wartość. Również

decydującą rolę w

strukturze

zatrudnienia

pełnią

usługi,

które

umożliwiają większe

zarobki

USA 33 836 $ / rok / os.

Japonia 22 590 $ / rok /

os.

(30000 - 10000 $ na rok

na osobę)

Poziom PKB jest znacznie

mniejszy niż w krajach

wysoko rozwiniętych.

Jest to głównie

spowodowane różnicami

w strukturze

zatrudnienia, zwłaszcza

znacznie mniejszym

udziale usług.

Specyficzną kategorię

stanowią kraje naftowe -

ich niższy poziom PKB

wynika z

niedemokratycznego

ustroju,

nierównomiernym

podziale dochodów oraz

nierozwiniętych innych

gałęzi przemysłu.

Czechy 12 220 $ / rok /

os.

Polska 8 250 $ / rok / os

(PKB < 30000 $ na rok na

osobę)

Niski poziom miernika

wynika głównie ze

struktury zatrudnienia

skupiającej się na

rolnictwie. W produkcji

brakuje nowoczesnych

technologii, co również

wyklucza nowoczesne

gałęzie przemysłu.

137

PKB per capita:

PKB wg parytetu siły

nabywczej walut na

1 mieszkańca w tys.

USD

(powyżej 20)

Belgia 22,9

Dania 23,2

USA 29,2

(4-20)

Polska 6,7

Argentyna 9,8

Rosja 4,2

(poniżej 4)

Indie 1,6

Najwyższy wskaźnik PKB jest w krajach wysoko rozwiniętych o sporych,

dochodach, wysokich obrotach w handlu zagranicznym i dobrze

wykształconej ludności która produkuje dużą ilość dóbr materialnych. Kraje

ubogie, o niskich dochodach mają najniższy wskaźnik PKB.

Dochód narodowy:

(Powyżej 10.000 USD)

Japonia – 37.800 USD

Szwajcaria – 44.000 USD

(10.000 – 800 USD)

Polska – 3.500 USD

Węgry – 4.400 USD

(Poniżej 800 USD)

Kenia 330 USD

Indie 390 USD

Wskaźnik ten pokazuje jakimi środkami finansowymi mogą dysponować

mieszkańcy, jednak może on nie odzwierciedlać rzeczywistego poziomu życia,

gdyż miejscowa waluta przeliczana jest na dolary.

Majątek narodowy:

W krajach

wysokorozwiniętych

główna rolę odgrywają

surowce mineralne

i zasoby

naturalne. Do krajów

posiadających

największy majątek

zaliczamy: Austrię,

Kanadę i Luksemburg.

W krajach słabiej rozwiniętych większą część

majątku narodowego stanowią zasoby ludzkie.

138

Gospodarcze:

USA 64 km

Włochy 100 km

Polska 79,9 km

Węgry 31 km

Nepal 7 km

Drogi na 100 km2:

Wskaźnik ten jest najwyższym w krajach wysoko i średnio rozwiniętych, z

kolei w tych grupach jest on najwyższy w państwach o najmniejszej

powierzchni. Liczy się każda osoba zdolna do pracy, czyli duża liczba

zaludnienia i osoby wykształcone, które są potrzebne do budowy dróg

Autostrady na 100

km2:

Sprawna sieć

komunikacyjna jest

niezbędna ze względu

na dużą ilość

samochodów w kraju

oraz rozwiniętą

turystykę.

Holandia 334 km / 100

km2

Japonia 230 km / 100

km2

Nie istnieje tak duże

zapotrzebowanie na

autostrady jak w krajach

wysoko rozwiniętych,

głównie ze względu na

ich mniejsze rozmiary.

Brakuje również

funduszy na nowe drogi.

Węgry 88,5 km / 100

km2

Ukraina 28,2 km / 100

km2

Kraje te nie posiadają

autostrad.

Linie kolejowe na

100 km2:

Francje 6 km

Holandia 6,8 km

USA 6,3 km

Czechy 9,4 km

Polska 6,8 km

Etiopia 0,7 km

Indie 0,2 km

Najdłuższą sieć linii kolejowych mają państwa Europy Zachodniej i Japonia.

Mniejszą państwa o dużej powierzchni (np.: Kanada czy USA). W krajach

średnio rozwiniętych kolej łączy głównie obszary wydobywcze z portami +

rożnego rodzaju obszarami zajmującymi się przetwórstwem surowców

wydobywczych.

139

Produkcja energii

elektrycznej na 1

mieszkańca:

W państwach, w których

produkcja przemysłowa

jest wysoka zużywa się

dużo energii, tym

samym dużo się jej

produkuje np.:

USA 12.712

Francja 8483

Japonia 7907

Poza tym kraje leżące

w strefach

klimatycznych, gdzie

dzień jest krótki

zużywają dużo energii

na oświetlenie np.:

Norwegia – 28.242

Kanada – 18.140

Na ilość produkowanej

energii wpływa również

powierzchnia danego

kraju np.: USA, Kanada.

W państwach gdzie

produkcja przemysłowa

stoi na średnim

poziomie, kraje

przeważnie nie są zbyt

duże zużywa się średnie

ilości energii i tyle samo

się jej produkuje np.:

Polska 3.603

Czechy 5.886

W krajach tych nie

używa się energii do

celów przemysłowych.

Najczęściej leżą one

w strefie

międzyzwrotnikowej

gdzie dzień jest długi,

dzięki czemu nie

zużywają energii na

oświetlenie. W

niektórych rejonach

Afryki pojęcie energii

elektrycznej jest

nieznane.

13.5.

Zastosowanie metody dla rozwoju turystyki i rekreacji

Jeśli chodzi o wydatki z ekonomicznego punktu widzenia ważna jest zarówno analiza przeciętnych

wydatków na podróż, jak i na dzień pobytu. Na potrzeby oceny wpływu wydatków na poszczególne

rodzaje działalności turystycznej w obszarze zainteresowań powinna się znaleźć także rodzajowa

struktura wydatków, a zwłaszcza:

- wydatki na noclegi,

140

- wydatki na wyżywienie (z wyszczególnieniem usług gastronomicznych oraz zakupu artykułów

spożywczych i napojów),

- wydatki na transport (w tym na zakup paliwa, zakup biletów oraz pozostałe wydatki na transport,

jak naprawy czy wynajem samochodu),

- wydatki na usługi rekreacyjne, sportowe, związane ze zwiedzaniem,

- wydatki na zakupy (upominki bądź zakupy przeznaczone na własny użytek).

Zmiany definicji wydatku turystycznego, odnoszące się przede wszystkim do zakresu dóbr i usług,

które są uznawane jako turystyczne (włączenie konsumpcyjnych dóbr trwałego użytku o wysokiej

wartości nabywanych w związku z podróżą turystyczną) skłaniają do wyodrębnienia szóstej grupy

rodzajowej wydatków, obejmującej właśnie wydatki poniesione na zakupy o znacznej wartości. Brak

takiego wyodrębnienia może stać się przyczyną zakłóceń w analizie statystycznej badanego zjawiska

(pojawienie się znaczących dla tej analizy wielkości skrajnych, odstających).

13.6.

Literatura

1. Renata Tylińska, Maria Wajgne, rok 2009 Ekonomia i prawo w turystyce Poradnik metodyczny

2. Wiesława Makać, rok wydania: 2010 Statystyka ekonomiczna. Wybrane mierniki

makroekonomiczne

3. Aleksander Panasiuk Ekonomika turystyki Wydawnictwo Naukowe PWN , 2011

4. T. Sinclair i M. Stabler: The Economics of Tourism. Londyn. Nowy Jork. Routledge 1998, s. 41.

5. Wiedza nabyta na zajęciach z przedmiotu "Ekonomika w turystyce i rekreacji" II rok I stopnia

Turystyka i rekreacja Wydział Nauk o Ziemi US.

14. Opracowanie ekofizjograficzne

Dodatkowe, awaryjne

141

15. Oddziaływanie inwestycji na środowisko OIŚ

Anna Piskorska, Natallia Shyshkina, Mateusz Śliwczyński, Wojciech
Zakrzewski

15.1.

Przedstawienie metody

Umiejętność przewidywania skutków inwestycji pełni ważną rolę w ochronie środowiska

przyrodniczego. Podczas procesu inwestycyjnego przedsiębiorca powinien przeprowadzić OOŚ czyli

ocenę oddziaływania na środowisko. Inwestycje, przy których należy przeprowadzić ocenę inwestycji

na środowisko zostały ujęte w “Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie

przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko”.

Tab. 1.1. Podział przedsięwzięć.
1

Przedsięwzięcie

Przedsięwzięcia
wymienione w
rozporządzeniu RM,
czyli wymagające
przed ich realizacją
uzyskania decyzji o
środowiskowych
uwarunkowaniach

Przedsięwzięcie
mogące zawsze
znacząco
oddziaływać na
środowisko,
czyli ujęte w §2
rozporządzeniu
RM

Przeprowadzenie oceny
oddziaływania na środowisko
wymagane

Przedsięwzięcie
mogące
potencjalnie
znacząco
oddziaływać na
środowisku,
czyli ujęte w §3
rozporządzeniu
RM

Przeprowadzenie oceny
oddziaływania na środowisko
zależne od wyników
screeningu

Przedsięwzięcia nie
wymienione
w rozporządzeniu RM
i nie wymagające
przed ich realizacją
uzyskania decyzji
o środowiskowych
uwarunkowaniach

„Badanie” i ewentualna ocena
wpływu na obszary Natura
2000 (w ramach
postępowania zmierzającego
do wydania decyzji
zezwalającej na realizację
przedsięwzięcia)

www.gdos.gov.pl

142

Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko opisano w rozporządzeniu jako:

– obiekty,

– procesy,

– w sposób łączny (obiekt i proces)

Znajdujące się w rozporządzeniu przedsięwzięcia, tak w § 2, jak i § 3, można przypisać do

następujących kategorii:

– gospodarka wodna, w tym w rolnictwie,

– leśnictwo i rolnictwo, w tym hodowla zwierząt,

– magazynowanie,

– odpady i ścieki,

– przemysł chemiczny,

– przemysł drzewno-papierniczy,

– przemysł energetyczny, w tym energetyka jądrowa,

– przemysł lekki,

– przemysł mechaniczny,

– przemysł metalurgiczny,

– przemysł mineralny,

– przemysł spożywczy,

– przemysł wydobywczy,

– rekreacja i turystyka,

– systemy transportowe,

– zabudowa,

– inne.

143

Ocena oddziaływania inwestycji na środowisko zawiera



analizę skutków decyzji dla środowiska wraz z propozycjami ich wyeliminowania lub

łagodzenia jeżeli są negatywne;



przygotowanie raportu dokumentującego te skutki i propozycje;



przeprowadzenie konsultacji społecznych i wymaganych uzgodnień;



wzięcie pod uwagę przy podejmowaniu decyzji opinii z uzgodnień, komentarzy z konsultacji i

zapisów zawartych w raporcie;



poinformowanie o podjętej decyzji wraz z wyjaśnieniami nt. nieuwzględnionych komentarzy i

zapisów;

15.2.

Raport

Raport oddziaływania na środowisko, powinien być zgodny z art. 66 Ustawy o udostępnianiu

informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach

oddziaływania na środowisko.

Raport zawiera:

1. Opis planowanego przedsięwzięcia, a w szczególności:



charakterystykę całego przedsięwzięcia i warunki użytkowania terenu w fazie budowy i

eksploatacji lub użytkowania,



główne cechy charakterystyczne procesów produkcyjnych,



przewidywane rodzaje i ilości zanieczyszczeń, wynikające z funkcjonowania planowanego

przedsięwzięcia;

2. Opis elementów przyrodniczych środowiska objętych zakresem przewidywanego oddziaływania

planowanego przedsięwzięcia na środowisko, w tym elementów środowiska objętych ochroną na

podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;

3. Opis istniejących w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego

przedsięwzięcia zabytków chronionych na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad

zabytkami;

144

4. Opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku niepodejmowania przedsięwzięcia;

5. Opis analizowanych wariantów, w tym:



wariantu proponowanego przez wnioskodawcę oraz racjonalnego wariantu alternatywnego,



wariantu najkorzystniejszego dla środowiska wraz z uzasadnieniem ich wyboru;

6. Określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko analizowanych wariantów, w tym

również w przypadku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, a także możliwego

transgranicznego oddziaływania na środowisko;

7. Uzasadnienie proponowanego przez wnioskodawcę wariantu, ze wskazaniem jego oddziaływania

na środowisko, w szczególności na:



ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze,



powierzchnię ziemi, z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i krajobraz,



dobra materialne,



zabytki i krajobraz kulturowy, objęte istniejącą dokumentacją, w szczególności rejestrem lub

ewidencją zabytków,



wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w lit. a-d;

8. Opis metod prognozowania zastosowanych przez wnioskodawcę oraz opis przewidywanych

znaczących oddziaływań planowanego przedsięwzięcia na środowisko, obejmujący bezpośrednie,

pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe oddziaływania

na środowisko, wynikające z:



istnienia przedsięwzięcia,



wykorzystywania zasobów środowiska,



emisji;

9. Opis przewidywanych działań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację

przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności na cele i przedmiot ochrony

obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru;

145

10. Dla dróg będących przedsięwzięciami mogącymi zawsze znacząco oddziaływać na środowisko:



określenie założeń do:

- ratowniczych badań zidentyfikowanych zabytków znajdujących się na obszarze planowanego

przedsięwzięcia, odkrywanych w trakcie robót budowlanych,

- programu zabezpieczenia istniejących zabytków przed negatywnym oddziaływaniem planowanego

przedsięwzięcia oraz ochrony krajobrazu kulturowego,



analizę i ocenę możliwych zagrożeń i szkód dla zabytków chronionych na podstawie

przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, w szczególności zabytków

archeologicznych, w sąsiedztwie lub w bezpośrednim zasięgu oddziaływania planowanego

przedsięwzięcia;

11. Jeżeli planowane przedsięwzięcie jest związane z użyciem instalacji, porównanie proponowanej

technologii z technologią spełniającą wymagania, o których mowa w art. 143 ustawy z dnia 27

kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska;

12. Wskazanie, czy dla planowanego przedsięwzięcia jest konieczne ustanowienie obszaru

ograniczonego użytkowania w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo

ochrony środowiska, oraz określenie granic takiego obszaru, ograniczeń w zakresie przeznaczenia

terenu, wymagań technicznych dotyczących obiektów budowlanych i sposobów korzystania z nich;

nie dotyczy to przedsięwzięć polegających na budowie drogi krajowej;

13. Przedstawienie zagadnień w formie graficznej;

14. Przedstawienie zagadnień w formie kartograficznej w skali odpowiadającej przedmiotowi i

szczegółowości analizowanych w raporcie zagadnień oraz umożliwiającej kompleksowe

przedstawienie przeprowadzonych analiz oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;

15. Analizę możliwych konfliktów społecznych związanych z planowanym przedsięwzięciem;

16. Przedstawienie propozycji monitoringu oddziaływania planowanego przedsięwzięcia na etapie

jego budowy i eksploatacji lub użytkowania, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru

Natura 2000 oraz integralność tego obszaru;

146

17. Wskazanie trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy, jakie

napotkano, opracowując raport;

18. Streszczenie w języku niespecjalistycznym informacji zawartych w raporcie, w odniesieniu do

każdego elementu raportu;

19. Nazwisko osoby lub osób sporządzających raport;

20. Źródła informacji stanowiące podstawę do sporządzenia raportu.

15.3.

Inwestycje turystyczne – przykłady

Poniżej przedstawione są przykłady inwestycji powiązanych z turystyką i rekreacją ujętych w

rozporządzeniu RM. z dnia 9 listopada 2010 r.

§ 2. 1. Do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się

następujące rodzaje przedsięwzięć:

29) linie kolejowe wchodzące w skład transeuropejskiego systemu kolei dużych prędkości lub

transeuropejskiego systemu kolei konwencjonalnej, w rozumieniu ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o

transporcie kolejowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.3)), po których jest prowadzony

ruch pociągów międzynarodowych, wraz z terminalami transportu kombinowanego przeznaczonego

do obsługi przewozu rzeczy;

30) lotniska o podstawowej długości drogi startowej nie mniejszej niż 2 100 m;

31) autostrady i drogi ekspresowe;

32) drogi inne niż wymienione w pkt 31, o nie mniej niż czterech pasach ruchu, na łącznym odcinku

nie mniejszym niż 10 km;

33) porty lub śródlądowe drogi wodne pozwalające na żeglugę statków o nośności większej niż 1 350

t, w rozumieniu ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o żegludze śródlądowej (Dz. U. z 2006 r. Nr 123,

poz. 857, z późn. zm.4))

§ 3. 1. Do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko zalicza się

następujące rodzaje przedsięwzięć:

49) trasy narciarskie, tory bobslejowe, wyciągi narciarskie, w tym wyciągi do narciarstwa wodnego,

skocznie narciarskie, oraz urządzenia im towarzyszące;

147

50) ośrodki wypoczynkowe lub hotele, zlokalizowane poza terenami mieszkaniowymi, terenami

przemysłowymi, innymi terenami zabudowanymi i zurbanizowanymi terenami niezabudowanymi, w

rozumieniu przepisów rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29

marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454), wraz z

towarzyszącą im infrastrukturą, o powierzchni zabudowy nie mniejszej niż:

a) 0,5 ha na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-5,

8 i 9 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, lub w otulinach form ochrony przyrody, o

których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3 tej ustawy,

b) 2 ha na obszarach innych niż wymienione w lit. a - przy czym przez powierzchnię zabudowy

rozumie się powierzchnię terenu zajętą przez obiekty budowlane oraz pozostałą powierzchnię

przeznaczoną do przekształcenia w wyniku realizacji przedsięwzięcia;

51) stałe pola kempingowe lub karawaningowe:

a) na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-5, 8 i 9

ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,

b) o powierzchni zagospodarowania nie mniejszej niż 0,5 ha na obszarach innych niż wymienione

w lit. a;

57) parki rozrywki, pola golfowe i stadiony, wraz z towarzyszącą im infrastrukturą;

58) linie kolejowe wraz z terminalami transportu kombinowanego przeznaczonego do obsługi

przewozu rzeczy inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 29 oraz mosty, wiadukty lub tunele liniowe w

ciągu dróg kolejowych;

15.4.

Wnioski

OOŚ ma na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju danego środowiska. Pokazuje nam

środowisko inwestycji, możliwość jego ochrony, udział społeczeństwa oraz ocenę oddziaływania na

środowisko. Ściśle powiązane z OOŚ jest idea zrównoważonej turystyki. Turystyka wykorzystuje

środowisko, przyciąga turystów, dlatego tak ważna jest jego ochorna. Idea zrównoważonej turystyki

jest próbą pogodzenia rozwoju społeczno-gospodarczego (w tym wypadku rozwoju turystyki) z

ochroną środowiska.

Każda z inwestycji ma wpływ na środowisko. Kilka z nich wyraźnie wpływa na otaczające je florę

i faunę. Przykładem który zaburza naturalny krajobraz jak i kłoci się z idea dobrego smaku jest

budynek hotelu Gołębiewski w Karpaczu. Każda z inwestycji musi spełniać szereg wymogów

zarówno konstrukcyjnych samego obiektu, bezpieczeństwa jak również jej wpływu na środowisko. W

tym celu tworzy się raporty, które mogą zamknąć drogę do realizacji danej inwestycji. Uwzględnienie

148

problemów zawartych w raporcie oraz znalezienie ich rozwiązanie daję zielone światło pod

inwestycje. Realizacja budowy gazo portu w Świnoujściu wymagała również takich raportów. Mimo

dość obszernego raportu prawie doszło do zniszczenia unikalnej roślinności występującej nad

świnoujskim wybrzeżu.

15.5.

Literatura

1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących

znacząco oddziaływać na środowisko.

2. http://www.abrys.pl/analizy-i-projekty/inwestycje/ (osłona 27.11.2013)

3. Przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko – przewodnik po rozporządzeniu

Rady Ministrów, Wilżak T. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2011

149

Zakończenie

Przygotowany zbiór najważniejszych informacji o najważniejszych metodach ma stanowić wiedzę

o tematyce przedmiotu i ma również za zadanie zapoznania się z podstawowymi metodami, które są

stosowane w kompleksowej ocenie środowiska, aby student mógł poprawnie i samodzielnie

przeprowadzić ocenę środowiska dla potrzeb turystyki i rekreacji za pomocą odpowiednio dobranej

metody.

Praca zaliczeniowa ma głównie służyć do tworzenia i rozumienia istoty oceny środowiska na

turystyczne potrzeby gospodarcze i wypoczynkowe jak też zastosować wiedzę do budowania strategii

rozwoju turystyki w zgodzie z zasadami zrównoważonego rozwoju i polityki ekologicznej (znaczenie

środowiska dla turystyki), dzięki temu będzie można scharakteryzować mechanizmy potencjalnego

oddziaływania określonych działań turystycznych na środowisko, przez to będziemy w stanie

zapobiegać przed dewastacją, co wiąże się z ochroną i poprawą stanu przyrody.

Od autora

Głównym pomysłodawcą i autorem pracy zaliczeniowej jest student turystyki i rekreacji I roku

II stopnia, Krzysztof Gołębiowski.

Warto wspomnieć, że student turystyki i rekreacji I roku II stopnia, Marcin Kaczyński pomagał

autorowi przy tworzeniu dokumentu m. in. edytowanie tekstu, stworzenie tabeli do spisu treści itp.,

dzięki temu praca jest przejrzysta i uzyskała pozytywny efekt końcowy.

Document Outline

DZIEDZINA SPOŁECZNA
ŚRODOWISKO
DZIEDZINA TECHNICZNA
1. Renata Tylińska, Maria Wajgne, rok 2009 Ekonomia i prawo w turystyce Poradnik metodyczny

Ocena środowiska dla turystyki i rekreacji Opracowanie studentów

Document Outline