Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

1

SCENARIUSZ LEKCJI

Z INFOGRAFIKĄ (I)

STAROPOLSKIM OBYCZAJEM... ŻYCIE ALEKSANDRA FREDRY I GENEZA ZEMSTY

lekcja godzinna

Podstawa programowa:

•

I. 1. 1), 5), 7), 8), 9), 10), 11); 2. 1), 2), 3), 6);

•

II. 3. 1), 2), 3);

•

III. 1. 1), 2), 3), 7); 2. 3);

•

IV. 1, 2, 6, 7, 8

Cele lekcji:

•

zapoznanie się z elementami biografii Aleksandra Fredry, z genezą Zemsty;

•

informacje na temat narodowego stroju polskiego, obyczajów szlacheckich;

•

doskonalenie umiejętności czytania ze zrozumieniem tekstu źródłowego, wskazywania powiązań między fragmentami;

•

kształcenie sprawności samodzielnego poszukiwania i selekcji informacji w różnych źródłach książkowych i elektro-

nicznych;

•

ćwiczenie sprawności tworzenia spójnych wypowiedzi ustnych i pisemnych, poprawnych pod względem językowym

i stylistycznym;

•

doskonalenie umiejętności współpracy w grupie.

Metody i formy pracy:

metoda ćwiczeń praktycznych, metoda oglądowa, elementy heurezy, metoda projektu, praca

indywidualna i grupowa.

Środki i materiały dydaktyczne:

PODRĘCZNIK

KLUB NAUCZYCIELA

NA UCZĘ.PL

INNE

DODATKOWE MATERIAŁY

INTERAKTYWNE

s. 213–214, 220–221

test ze znajomości lektury

dodatkowe materiały
biograficzne na temat
Aleksandra Fredry, mapa
południowej Polski,
encyklopedia

WSiPnet.pl: kształcenie literackie i kulturowe /
praca z lekturą / A. Fredro, Zemsta

1. Szkoła życia

PODRĘCZNIK

s. 213–214, 220–221

•

nauczyciel rozpoczyna lekcję od odczytania urywka z pamiętnika Trzy po trzy, w którym Aleksander Fredro opisuje

swój wygląd, np.

„Pamiętam siebie bardzo dokładnie i jeżeli chcecie wiedzieć, jakim byłem, proszę słuchać. Łeb rudy w loki, jak

w zawijane zrazy, zafryzowany, mocno pudrem przykryty, frak brązowy z czarnym aksamitnym kołnierzem i dużymi,

żółtymi guzikami, spodnie jasne, dość przestronne, jak była moda, i buty węgierskie, a czasem buty po kolana

z dwunastocalowymi sztylpami

1

.

•

na podstawie opisu uczniowie szkicują ołówkiem w zeszycie schematyczny „portret pamięciowy”; zgadują, kogo

dotyczy opis i podpisują swój portret – w czasie lekcji nanoszą na niego poprawki, notują najważniejsze fakty z ży-

cia komediopisarza

•

uczniowie oglądają portrety komediopisarza, zapoznają się z materiałami dotyczącymi Aleksandra Fredry zawarty-

mi w podręczniku (infografika i pierwsza część wstępu do pracy z lekturą) oraz innymi (np. fotografie dworu w Beń-

kowej Wiszni, Teatru Wielkiego we Lwowie, zamku Kamieniec w Odrzykoniu, rysunek dworu w Hoczwi)

1

sztylpy – ochraniacze do jazdy konnej

.

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

2

•

uczniowie podają najważniejsze fakty z życia Aleksandra Fredry; wskazują te, które ich zaskoczyły i wyjaśniają dla-

czego; nauczyciel zwraca uwagę, że pisarz przeszedł prawdziwą szkołę życia; może dodać kilka ciekawostek, np.

Tytuł hrabiowski, którym posługiwał się Fredro,

rodzina otrzymała dopiero w 1822 r., postarał

się o niego ojciec pisarza Jacek Fredro.

Aleksander Fredro świetnie tańczył, doskonale

opowiadał dowcipy, potrafił się gustownie

ubrać.

Fredro żył z gospodarstwa (głównie z uprawy zbóż i kartofli),

grał na giełdzie, nabywając akcje różnych europejskich

spółek (nie otrzymywał pieniędzy za wystawienie swoich

komedii w teatrze lwowskim, sam płacił za książkowe

wydania swoich sztuk, które ukazywały się w niewielkich

nakładach).

Pisarzem został przypadkowo – tak pisał na ten temat: „Szesnaście lat

miałem, kiedym zmienił książkę na szablę. Od Moskwy do Paryża

z sześciomiesięcznej niewoli, z której udało mi się uciec – o literaturze

nie myślałem. A kiedym wrócił do ojczystego zakątka, zostałem wkrótce

autorem, ale sam nie wiem dlaczego, bo nawet w owym czasie nie

uczono dzieci polskiej gramatyki. Zacząłem więc pisać bez żadnej

przewodni”.

Aleksander Fredro był praktycznie

literackim samoukiem (biblioteka,

którą zgromadził, liczyła ponad

10 tysięcy książek, została

zniszczona w czasie I wojny

światowej).

•

uczniowie, pracując w grupach, otrzymują od nauczyciela zestawy fragmentów z pamiętnika Trzy po trzy i innych

zapisków Fredry dotyczące różnych etapów jego życia; czytają je uważnie i układają w kolejności chronologicznej;

tytułują kolejne urywki (uczniowie pracujący wolniej otrzymują mniejszą liczbę fragmentów), np.

1. Dzieciństwo

„Surochów, gdzie się urodziłem, skąd raz wywieziony na ręku piastunki, już nigdy nie wróciłem, leży przede mną jak

obraz w śnie kiedyś widziany. Nienadowa taka, jaka była, aczkolwiek zamglona. [...] Ale świat mego dziecinnego

i młodocianego wieku cały w Beńkowej Wiszni. [...] Dom tam moich rodziców był to dom prawdziwy polsko szlachec-

ki, zamożny bez zbytku, cichy a gościnny”.

2. Nauka w domu

„Onego czasu [...] guwernerem [był] pan Płachetko. [...] Dwie osobliwości łączył on w sobie, pierwsza, że był guwer-

nerem Polakiem w owym czasie zatapiającej nas francuszczyzny, a druga, że brodę golił bez zwierciadła. Poważna to

była figura pan Płachetko, ale można było o nim powiedzieć, przekręcając znane przysłowie: Nie tak mądry, jak się

zdaje”.

3. Pierwsza sztuka

„Miałem lat dwanaście, kiedy pewnego dnia tknęła mię jakaś myśl i pochwyciwszy kilka białych kart starego rejestru

zacząłem pisać komedię [...] pod tytułem Strach nastraszony. Próbka ta została mi tylko w przypomnieniu”.

4. Śmierć matki

„Już miałem rok trzynasty, kiedy straciłem matkę. [...] Widzę ją zawsze zajętą ogrodem... ona bowiem przeistoczyła

i rozszerzyła ogród w Beńkowej Wiszni”.

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

3

5. Przeprowadzka do Lwowa

„W rok niespełna po śmierci naszej matki bracia moi starsi [...] wyjechali do Warszawy, by wstąpić do wojska polskie-

go. Mój ojciec przeniósł się na stałe mieszkanie do Lwowa, lato tylko przez parę lat na wsi przepędzał”.

6. Wstąpienie do wojska

„Nie chciałem czasu tracić i mój kochany Ojciec, Polak z duszą, ciałem, nie pojmując nic wyższego nad dobro Ojczy-

zny i zaszczyt jej służenia, nie dał się prosić i opatrzywszy w pieniądze, wyprawił mnie z krzyżykiem na drogę do

zbliżającego się wojska polskiego”.

7. Niewola

„Jakże dobrze pamiętam moje noclegi w moskiewskich zaspach! Jak pamiętam ledwie nie każdy krok mego konia,

pchanego w lody Berezyny! Jak pamiętam nędzę niewoli!”

8. Ucieczka

„Uciekłszy z Wilna z niewoli, przybyłem 10 sierpnia 1813 r. do Drezna, zostałem, jak to już wspomniałem, przyłączo-

ny do głównego sztabu Wielkiej Armii”.

9. W sztabie napoleońskim

„Jechał na białym koniu człowiek średniego wieku, nieco otyły, w sieraczkowym

2

2

surducie pod szyję zapiętym, w ka-

peluszu stosowanym bez żadnego znaku prócz małej trójkolorowej kokardy. Za nim, w niejakiej odległości, drugi,

znacznie młodszy. [...] Pierwszym z tych jeźdźców był Napoleon, drugim byłem ja. Między nami liczny sztab cesarski,

gdzie ja niby na szarym końcu miejsce moje miałem”.

10. Zachwyt paryskim teatrem

„Z [...] Napoleonem doszedłem do Paryża i pobytowi w tej stolicy winien jestem poznanie teatru francuskiego, który

zrobił na mnie nieopisane wrażenie, odpowiednie memu wewnętrznemu usposobieniu, a przy tym całkiem nowe;

Lwów bowiem nie miał wtedy stałej polskiej sceny. [...] Wodewil, komedia wprawiały mnie w zachwycenie”.

11. Powrót do Lwowa

Po powrocie resztek wojsk Księstwa Warszawskiego powróciłem i ja do rodzinnego Lwowa. [...] Wewnętrznie czułem

[...] potrzebę ukazania jak w zwierciadle fizjonomii tego społeczeństwa temu samemu społeczeństwu, aby się zreflek-

towało”.

12. Szczęście rodzinne

„Kochane dzieci moje [...] bluźniłbym, gdybym nie czuł się szczęśliwym, kiedy wzrok błogosławiący przesuwam po

waszych jasnych włoskach, [...] kiedy was widzę w objęciu matki. [...] Kiedy całą duszą obejmę, osłonię, złączę jakby

w jeden uścisk was wszystko troje, co jesteście moim światem, moją miłością, moją nadzieją, dziękczynne modły mu-

szę wznieść do Boga – jestem szczęśliwy...”

2

sieraczkowy – z grubego sukna

.

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

4

•

nauczyciel zwraca uwagę na fragment, w którym Fredro wyraża swój zachwyt komedią i wodewilem (lekki utwór

muzyczny podobny do operetki, ze śpiewami, tańcami i pantomimą), i przypomina, że komediopisarz był optymistą;

pisał komedie, w których siły harmonii zawsze zwyciężają mimo piętrzących się przeszkód; Fredro w swojej twór-

czości zachował dystans wobec panujących ówcześnie konwencji literackich (często przywoływał je w sposób iro-

niczny), czerpał bezpośrednio z tradycji teatru; jest postacią wyjątkową w historii polskiej literatury

zapoznaje się z materiałami biograficznymi
na temat Aleksandra Fredry; porządkuje
chronologicznie wybrane fragmenty zapisków

porządkuje chronologicznie i tytułuje
fragmenty zapisków; samodzielnie tworzy
notatkę na temat pisarza

kieruje pracą grupy; wyraża swoją opinię
na temat życia i twórczości Aleksandra Fredry

2. Spór o zamek

PODRĘCZNIK

s. 213–214

•

nauczyciel opowiada uczniom o okolicznościach powstania Zemsty (w dokumentach związanych z wniesionym

przez żonę w posagu majątkiem pisarz przeczytał o konflikcie między właścicielami zamku w I poł. XVII w.); ucznio-

wie mogą też sami przeczytać tekst z podręcznika, a następnie każdy z nich relacjonuje go osobie siedzącej z nim

w ławce

•

uczniowie oglądają fotografie ruin zamku Kamieniec (podręcznik); wskazują na mapie Odrzykoń (koło Krosna);

wykonują ćwiczenie

Uzupełnij notatkę odpowiednimi formami słów: geneza, komedia, zainspirować, prototyp i właściwymi

informacjami z podręcznika.

Ta autentyczna historia ................................................ Aleksandra Fredrę do napisania Zemsty. Dzieje ……………..wiecznego

sporu wskrzesił na kartach .............................. Okoliczności powstania dzieła to inaczej .......................................

..................................................... literackich antagonistów byli spierający się o ……………… ………………………… właściciele zamku

w ……………………………...

•

uczniowie, pracując w grupach, piszą krótki tekst reklamujący wycieczkę do zamku Kamieniec, nawiązujący do hi-

storii Fredry; przedstawiają swoje propozycje w klasie

czyta na temat okoliczności powstania
Zemsty

wykonuje ćwiczenie; pisze tekst reklamowy

proponuje graficzny kształt reklamy

3. Szlacheckie suknie i obyczaje

PODRĘCZNIK

s. 215

•

uczniowie wskazują czas i miejsce akcji Zemsty, np.

miejsce akcji

– stary zamek na wsi

czas akcji

– ok. II poł. XVIII w. (Cześnik wspomina o konfederacji barskiej, świadczy o tym także ubiór Papkina),

zmierzch czasów szlacheckich i staropolskiego obyczaju, akcja trwa jeden dzień

•

przygotowani uczniowie przedstawiają w klasie prezentację multimedialną na temat szlacheckiej obyczajowości lub

pokaz mody pt. W kontuszu i żupanie zrealizowany w ramach projektu edukacyjnego; nauczyciel prezentuje elemen-

ty stroju szlacheckiego, korzystając z ilustracji; uczniowie podpisują elementy stroju szlacheckiego na otrzymanym

rysunku, wskazują je na fotosie z filmu (podręcznik, s. 215), np.

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

5

Narodowy strój szlachecki

kontusz

– strój wierzchni

z charakterystycznymi

„wylotami”, czyli rękawami

rozciętymi od pachy pod łokcie

żupan

– rodzaj długiej sukni

zapinanej od szyi do pasa na

ozdobne guzy

szabla

przypasana u boku –

symbol stanu szlacheckiego

pas kontuszowy

– ozdobny

szeroki pas z sukna lub

jedwabiu nakładany na kontusz;

niektóre pasy miały nawet kilka

metrów długości

skórzane

buty

z wysokimi

cholewami, do których jeźdźcy

przypinali ostrogi

czapka

z futrzanym otokiem,

często przystrojona ptasimi

piórami

w czasie chłodów szlachcic

zakładał

delię

– obszerną

pelerynę z wielkim futrzanym

kołnierzem zapinanym pod

szyją

•

uczniowie pracujący szybciej szukają w encyklopedii wyjaśnienia słowa sarmatyzm, np.

sarmatyzm

– kultura i obyczajowość polskiej szlachty od końca XVI do XVIII w., nazwa opierała się na przekonaniu,

że szlachta pochodzi od starożytnego legendarnego ludu Sarmatów, co daje jej szczególną pozycję; od swoich

rzekomych przodków polscy sarmaci mieli przejąć ziemiańsko-patriarchalny styl życia oparty na umiłowaniu

wolności, gościnność, dobroduszność, tradycjonalizm, a także niezwykłe męstwo i odwagę.

•

na koniec przygotowani uczniowie odczytują fragmenty z Opisu obyczajów w Polsce za panowania Augusta III Jędrzeja

Kitowicza dotyczące ubioru (nauczyciel może wybrać także inne fragmenty związane z obyczajowością szlachecką), np.

„Kontusz, żupan, pas, spodnie, czyli portki, i boty, czapka to było całym ubiorem publicznym Polaka, szlachcica

i mieszczanina. Szlachcic przypasywał kontusz pasem. Kontusze zimowe bywały podszywane lekkim jakim futrem,

gronostajami, popielicami, królikami, pupkami, susłami, kunami i sobolami […]”.
„Szlachcic gdy wychodził z domu, przypasywał szablę do boku, brał w rękę obuch, który oprócz tego nazwiska

mianował się nadziakiem i czekanem. [...] Straszne to było narzędzie w ręku Polaka, ile podówczas, gdzie panował

humor do zwad i bitwów skłonny. Szablą jeden drugiemu obciął rękę, wyciął gębę, zranił głowę [...]. Obuchem zaś

zadał ranę często śmiertelną […]”.
„Tureckie i perskie pasy były rozmaite, dłuższe i krótsze, szersze i węższe, sute i ordynaryjne, wszystkie jedwabne,

rozmaitych kolorów i deseniów; srebrem i złotem bogato i skąpo przerabiane. [...] Nastały potem pasy słuckie,

bogactwem i pięknością perskim i tureckim bynajmniej nie ustępujące”.
„Czapki [...] były kilkorakiego gatunku; najpierwsze, które zaznałem, były z wąskim barankiem okrągłym, rozcinanym

na przodzie i w tyle, z wierszchem czworograniastym. [...] Po tych nastały czapki konfederatkami zwane; były to

czapki właśnie takiego kroju, w jakich malują papieżów, co je zowią piuskami. Po konfederatkach nastały czapki

kozackie z wysokim wierszchem, z wąskim barankiem, miałko wyściełane. Dalej weszły w modę czapki z wysokimi

baranami, z wierszchem płaskim. [...] Do wszelkiego rodzaju czapek używano baranków naturalnych czarnych,

siwych, kasztanowatych i białych, i pstrych; lecz najwięcej czarnych a siwych [...]”.

Walhalla/Rafał Grzesiak/WSiP

Język polski

|

Bliżej słowa

|

Klasa 7

Szkoła podstawowa

AUTORZY:

Ewa Horwath, Grażyna Kiełb

©

Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2017

6

„Boty w używaniu były troistego koloru: żółte, czerwone i czarne. Cholewa u bota krótka, z tyłu łydkę całą,

z przodu pół kolana dłuższym od tylnej części końcem – wichlarzem zwanym – zajmująca, z dwóch sztuk po

bokach bota zszywanych składana, z przyczyny nogawic portkowych szerokich przestronna”.

wskazuje miejsce akcji; zapoznaje się
z tradycyjnym strojem szlacheckim

określa czas akcji; podpisuje elementy stroju
szlacheckiego

sugestywnie odczytuje fragmenty tekstu
J. Kitowicza

4. Zadanie domowe

narysowanie projektu kostiumu dla wybranego bohatera Zemsty zgodnego z opisem w dramacie

dla chętnych: przygotowanie informacji na temat dawnych tytułów szlacheckich wymienionych w dramacie Fredry

(podręcznik, s. 214, pol. 3.)

rysuje projekt kostiumu dla bohatera Zemsty

przygotowuje informacje o dawnych tytułach szlacheckich (pol. 3. z podręcznika)