Wirujàca

kryszta∏owa kula

Sejsmolodzy odkryli,

˝e jàdro wewn´trzne Ziemi

si´ obraca

N

aukowcy badajà obecnie coÊ,
co mo˝e si´ okazaç najciekaw-
szym ma∏ym cia∏em Uk∏adu

S∏onecznego z dotychczas rozwa˝anych:
glob wielkoÊci Ksi´˝yca, który prawdo-
podobnie stanowi dobrze uporzàdko-
wanà krystalicznie ca∏oÊç. Cia∏o to jest
oddalone niewiele ponad 5000 km od
powierzchni Ziemi, ale go nie
widaç. Jest to po prostu jàdro
w Êrodku Ziemi. Dwóch sej-
smologów wykaza∏o w∏aÊnie,
˝e ta niezwyk∏a kryszta∏owa ku-
la powoli obraca si´ wewnàtrz
otoczki ze ska∏ i z ciek∏ego me-
talu, co niezmiernie utrudnia
badania naukowe.

Geofizycy od dawna wiedzà

o istnieniu sta∏ego jàdra we-
wn´trznego, lecz niewiele do-
tàd mogli o nim powiedzieç.
Uwa˝ano, ˝e zarówno to jàdro,
jak i otaczajàce je p∏ynne jàdro
zewn´trzne zbudowane sà
g∏ównie z ˝elaza, jednak˝e in-
ne cechy serca naszej planety
pozostawa∏y nieznane.

W latach osiemdziesiàtych

badacze fal sejsmicznych prze-
chodzàcych przez wn´trze Zie-
mi dokonali zaskakujàcego od-
krycia. Jàdro wewn´trzne ze
wzgl´du na cechy fizyczne nie
jest „izotropowe” (a wi´c nie
wykazuje tych samych w∏aÊci-
woÊci we wszystkich kierun-
kach), lecz przypomina nieco
kawa∏ek drewna, jakby z rysun-
kiem s∏ojów. Fale sejsmiczne
biegnàce wzd∏u˝ osi pó∏noc–po-
∏udnie przechodzà przez ziem-
skie jàdro wewn´trzne 3% do
4% szybciej od tych, których
kierunki wyst´pujà blisko
p∏aszczyzny równika.

Geofizycy starali si´ wyt∏u-

maczyç przyczyn´ istnienia ta-
kich „s∏ojów” (tzw. anizotropii
sejsmicznej). Wed∏ug najbar-
dziej rozpowszechnionej teorii
ogromne ciÊnienia panujàce
w jàdrze wewn´trznym powo-
dujà, ˝e ˝elazo przybiera hek-
sagonalnà postaç krystalicznà,
a ta z natury ma cechy fizyczne

zale˝ne od kierunku. Najwidoczniej ist-
nieje jakaÊ si∏a, która utrzymuje wszyst-
kie te szeÊciokàtne kryszta∏y ˝elaza rów-
nolegle do siebie.

Lars Stixrude z Georgia Institute of

Technology i Ronald E. Cohen z Carne-
gie Institution of Washington zauwa˝y-
li, ˝e dowolny mechanizm porzàdkujà-
cy, który powoduje anizotropowà
struktur´ jàdra wewn´trznego, musi
dzia∏aç prawie w stu procentach, gdy˝
inaczej anizotropia sejsmiczna by∏aby
mniejsza od obserwowanej. „Bardzo sil-
ne uporzàdkowanie, na które wskazujà
wyniki naszych badaƒ, Êwiadczy o mo˝-
liwoÊci, i˝ jàdro wewn´trzne jest jed-
nym wielkim kryszta∏em” – Êmia∏o og∏o-
sili w artykule, który ukaza∏ si´ w
ubieg∏ym roku w Science.

12 Â

WIAT

N

AUKI

Grudzieƒ 1996

W SKRÓCIE

Hormony i choroba Alzheimera

Z badaƒ na zwierz´tach
i obserwacji kobiet w okresie
pomenopauzalnym wynika,
˝e podawanie estrogenu
mo˝e pomóc w walce z chorobà
Alzheimera. Odkrycie to spowodowa∏o,
˝e w 38 amerykaƒskich oÊrodkach
medycznych rozpocz´to próby kliniczne
finansowane z bud˝etu federalnego.
Pod kierunkiem Sally Schumacher
z Bowman Gray School of Medicine
w Karolinie Pó∏nocnej naukowcy
b´dà badaç skutecznoÊç
uzupe∏niajàcej terapii estrogenowej
w zapobieganiu tej wyniszczajàcej
chorobie u kobiet. (Wst´pne wyniki
wskazujà, ˝e równie˝ podawanie
testosteronu, który w mózgu
jest zamieniany na estrogen,
mo˝e opóêniç lub zapobiec tej chorobie
u starszych wiekiem m´˝czyzn.)

Ogród brzydkiej woni

Setki ludzi st∏oczy∏o si´ 31 lipca br.
w Princess of Wales Conservatory
w londyƒskich Kew Gardens, oczekujàc
okropnego zapachu, który mia∏a
wydzieliç powszechnie znana z tej

w∏aÊciwoÊci roÊlina
Amorphophallus titanum
(Dziwid∏o olbrzymie).
Jednak˝e od botanika
Petera Boyce’a us∏yszeli,
˝e ju˝ po zapachowej
„uczcie”. Ta sumatrzaƒska
roÊlina z rodziny
obrazkowatych wysokoÊci
1 m, która ostatni raz
zakwit∏a 33 lata temu,
wydziela odór przypominajàcy,
jak mówià, mieszanin´
gnijàcej ryby i przypalonego
cukru z nutà moczu
na dodatek.
Ale tylko wtedy,
gdy kwiat jest gotowy
do zapylenia.
Boyce twierdzi,
˝e poprzedniej nocy
ca∏à oran˝eri´
wype∏ni∏y Êmierdzàce opary,
ale nast´pnego dnia
nie by∏o ju˝ nic czuç.

Ciekawy widok

Czy to prawda, ˝e: a) spadajàce
kowad∏a sà niegroêne, b) szpinak daje
nadludzkà si∏´; c) niektóre zwierz´ta
mogà wysuwaç oczy z g∏owy?
Tym, którzy uznali punkt c
za fa∏szywy, zoolodzy z University
of Michigan i Northern Arizona
University majà do zakomunikowania
ciekawà wiadomoÊç. Sfotografowali
ostatnio wystawiajàcego oczy
marszczelca Scolecomorphus kirkii.
Ten wschodnioafrykaƒski
p∏az beznogi dokonuje tego
za pomocà s∏upków wysuwanych
z obu stron pyska.

Ciàg dalszy na stronie 14

AP/WIDE WORLD PHOTOS

GEOFIZYKA

FALE SEJSMICZNE przebiegajàce

z Nowej Ziemi (a) do Antarktydy (b) przechodzà

przez Êrodek Ziemi – jak wykazuje po z∏o˝eniu

ten 20-cz´Êciowy globus.

WORLDSAT INTERNATIONAL / J. KNIGHTON & BUCKMINSTER FULLER INSTITUTE/SCIENCE SOURCE

b

a