„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Syska

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąży
i karmiących 322[03].Z3.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
lek. med. Konrad Szymczyk
mgr Katarzyna Zarębska



Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Syska



Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa










Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z3.02
„Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąży i karmiących”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

4

3.

Cele kształcenia

5

4.

Materiał nauczania

6

4.1. Wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg ciąży

i rozwój płodu

6

4.1.1.

Materiał nauczania

6

4.1.2.

Pytania sprawdzające

11

4.1.3.

Ć

wiczenia

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

12

4.2. Zasady żywienia kobiet w ciąży i karmiących

13

4.2.1.

Materiał nauczania

13

4.2.2.

Pytania sprawdzające

16

4.2.3.

Ć

wiczenia

17

4.2.4.

Sprawdzian postępów

18

4.3. Higiena i profilaktyka chorób jamy ustnej u kobiet ciężarnych

i karmiących

19

4.3.1.

Materiał nauczania

19

4.3.2.

Pytania sprawdzające

24

4.3.3.

Ć

wiczenia

24

4.3.4.

Sprawdzian postępów

25

4.4. Formy realizacji działań edukacyjnych

26

4.4.1.

Materiał nauczania

26

4.4.2.

Pytania sprawdzające

28

4.4.3.

Ć

wiczenia

28

4.4.4.

Sprawdzian postępów

29

4.5. Etyka zawodowa

30

4.5.1.

Materiał nauczania

30

4.5.2.

Pytania sprawdzające

31

4.5.3.

Ć

wiczenia

31

4.5.4.

Sprawdzian postępów

32

5. Sprawdzian osiągnięć

33

6. Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu edukacji prozdrowotnej

dla kobiet w ciąży i karmiących.

W poradniku znajdziesz:

–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z3.01

Planowanie i organizowanie

stomatologicznej działalności

edukacyjnej

322[03].Z3

Edukacja zdrowotna

322[03].Z3.02

Prowadzenie edukacji

prozdrowotnej

dla kobiet w ciąży i karmiących

322[03].Z3.03

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla dzieci i młodzieży

322[03].Z3.04

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej

dla osób dorosłych

i w podeszłym wieku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

–

stosować zasady higieny jamy ustnej,

–

rozróżniać choroby jamy ustnej,

–

przeprowadzać analizę wywiadu z pacjentem,

–

rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,

–

planować profilaktykę chorób jamy ustnej,

–

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

–

rozwiązywać problemy w zakresie wykonywania zadań zawodowych,

–

korzystać z komputera,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

określić wpływ ciąży na stan uzębienia kobiety,

−

scharakteryzować zmiany hormonalne występujące w czasie ciąży, mające wpływ na stan
dziąseł kobiety,

−

ocenić stan anatomiczno-czynnościowy narządu żucia u kobiet w ciąży i karmiących,

−

określić wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg ciąży i rozwój
płodu,

−

określić wpływ wirusów na rozwój płodu w poszczególnych trymestrach ciąży,

−

scharakteryzować skutki uboczne samoleczenia w czasie ciąży i karmienia,

−

określić wpływ właściwego układania dziecka do snu na prawidłowy rozwój narządu
ż

ucia,

−

zastosować zasady komunikowania się z kobietą w ciąży i karmiącą,

−

zastosować techniki zmniejszania stresu u pacjentki w ciąży podczas wykonywania
zabiegów stomatologicznych,

−

określić wpływ racjonalnego odżywiania się kobiet w ciąży na rozwój płodu,

−

opracować plan żywienia kobiet w ciąży i karmiących,

−

określić znaczenie sposobu odżywiania się matki oraz karmienia naturalnego na
prawidłowe kształtowanie i rozwijanie się narządu żucia dziecka,

−

zastosować zasady zapobiegania zatruciom pokarmowym,

−

określić znaczenie wykonywania zabiegów higieniczno-profilaktycznych narządu żucia u
kobiet w ciąży i karmiących,

−

dobrać formy realizacji działań edukacyjnych wśród kobiet w ciąży i karmiących,
dotyczące profilaktyki chorób narządu żucia,

−

zastosować zasady zapobiegania próchnicy zębów oraz chorobom przyzębia,

−

scharakteryzować spożywcze źródła fluoru oraz preparaty do higieny jamy ustnej
zawierające fluor,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących z zakresu higieny
jamy ustnej,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących na temat profilaktyki
próchnicy zębów,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących na temat zapobiegania
zmianom ortodontycznym i periodontologicznym,

−

posłużyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji działań edukacyjnych,

−

zastosować zasady etyki zawodowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg

ciąży i rozwój płodu

4.1.1. Materiał nauczania

Początek ciąży to okres burzliwych przemian hormonalnych w organizmie, związanych

z wytwarzaniem, początkowo przez jajniki, a następnie przez łożysko, dużych ilości
hormonów potrzebnych do prawidłowego rozwoju i utrzymania ciąży. Ten wzrost poziomu
hormonów (progesteron i estrogeny) wywołuje szereg zmian w czynności poszczególnych
układów i narządów, co pozwala organizmowi przystosować się do nowej sytuacji, jaką jest
ciąża i stwarza dla rozwijającego się dziecka optymalne warunki. To przestrojenie
hormonalne organizmu wpływa także na zmianę samopoczucia. Podczas ciąży zmieniają się
również inne parametry fizjologiczne takie jak:

−

objętość wyrzutowa serca,

−

objętość krwi krążącej,

−

hematokryt, białka osocza,

−

krzepliwość krwi.

Objętość wyrzutowa serca i objętość krwi krążącej zwiększają się o ok. 40%, rośnie

również liczba elementów morfotycznych krwi. Maleje hematokryt na skutek wzrostu
objętości osocza. Zmniejsza się stężenie białek osocza. Krzepliwość krwi wzrasta, powoduje
to ryzyko powstawania zakrzepów. Ciśnienie żylne w górnej połowie ciała nie zmienia się,
natomiast w żyle głównej dolnej wzrasta w porównaniu z wartością sprzed ciąży.
Powiększająca się macica podczas drugiego i trzeciego trymestru może uciskać żyłę główną
dolną i aortę, jeżeli podczas leczenia stomatologicznego pacjentka jest ułożona na fotelu
w pozycji na wznak może też zmniejszyć dopływ krwi do serca, doprowadzając do
wystąpienia zespołu żyły głównej dolnej z obniżeniem przepływu krwi przez łożysko. Zespół
ten charakteryzuje się gwałtownym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, akcja serca
przyspiesza się. Można zapobiec temu problemowi, układając pacjentkę na fotelu
stomatologicznym podczas leczenia na lewym boku lub unosząc prawe biodro około 10 cm za
pomocą podłożonego wałka.

Częstym problemem u kobiet w ciąży, poza wymienionymi zmianami jest zapalenie

dziąseł, które występuje u 60–70% kobiet ciężarnych. W trakcie dojrzewania płciowego
i menstruacji wzrost poziomu hormonów wywołuje wyolbrzymioną odpowiedź ze strony
tkanek dziąsła na bakterie płytki nazębnej. W przypadku wystąpienia zapalenia dziąseł są one
zaczerwienione, opuchnięte, krwawią podczas szczotkowania.

Ciążowe zapalenie dziąseł zwykle rozwija się około 2 miesiąca ciąży, a w przypadku

kobiet z już istniejącym zapaleniem dziąseł przed zajściem w ciążę dojdzie do pogłębienia
procesu zwłaszcza bez przeprowadzonego leczenia. Należy pamiętać, że to nieusuwana płytka
bakteryjna jest przyczyną zapalenia dziąseł, a nie hormony. Toksyny produkowane przez
bakterie płytki nazębnej atakują dziąsła, więzadła oraz kość otaczającą ząb prowadząc do
powstawania patologicznych kieszonek dziąsłowych, które można porównać do dużych
zainfekowanych ran w jamie ustnej, które są miejscem umożliwiającym bakteriom dostanie
się do krwiobiegu i przemieszczanie się w ciele. W odpowiedzi na działanie toksyn
bakteryjnych organizm produkuje prostaglandyny, których poziom w trakcie ciąży i tak
stopniowo rośnie aż do czasu porodu. Jedna z teorii przyjmuje, że produkcja dodatkowych
ilości prostaglandyn (w wyniku reakcji na toksyny bakteryjne w dziąsłach) jest rozpoznawana

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

jako sygnał do porodu i w wyniku tego dziecko przyjdzie na świat przed terminem i o niższej
wadze.

Innym problemem okresowo występującym u kobiet w ciąży jest suchość jamy ustnej,

którą można zniwelować przez częste popijanie wody lub żucie bezcukrowych gum.

Czasami kobiety z obawy przed uszkodzeniem płodu przez środki stosowane gabinecie

stomatologicznym unikają wizyt kontrolnych. Należy pamiętać, że nieleczona próchnica
zwiększa ryzyko infekcji u matki, co może się przełożyć na niską masę urodzeniową dziecka.
Dlatego należy koniecznie regularnie odwiedzać stomatologa już od pierwszych tygodni
ciąży.

Opieka stomatologiczna kobiet w ciąży

Kobieta w ciąży powinna pamiętać o opiece stomatologicznej i bezwzględnym

przestrzeganiu zaleceń lekarskich.

Bardzo ważne jest odżywianie i przestrzeganie właściwej diety, ponieważ dziecko

otrzymuje składniki odżywcze od matki. Już w momencie, w którym kobieta dowie się, że
jest w ciąży przestrzegając reżimu dietetycznego zaczyna dbać o zdrowie nienarodzonego
dziecka. W diecie kobiety ciężarnej powinny znaleźć się produkty z dużą ilością wapnia
i witaminy D.

U kobiet w trakcie ciąży mogą wystąpić problemy stomatologiczne. Zmiany hormonalne

zachodzące u kobiet ciężarnych mogą powodować bolesność, opuchnięcie i krwawienie
dziąseł. Wystąpieniu zapalenia dziąseł można zapobiegać poprzez codzienną właściwą
higienę jamy ustnej i regularne wizyty u stomatologa.

U niektórych kobiet na dziąsłach może się pojawić “guz ciążowy”. Jest to guz nie dający

dolegliwości bólowych o zabarwieniu różowym, czerwonym lub fioletowym. Zwykle
pojawienie się guza nie jest przyczyną bardziej złożonego problemu, ale należy bezwzględnie
pamiętać o utrzymaniu w czystości miejsca dookoła wystąpienia zmiany.

Przekąski, zwłaszcza słodkie, pomiędzy posiłkami są częstą przyczyną dodatkowych

problemów w obrębie jamy ustnej – zwłaszcza próchnicy. Należy pamiętać, żeby słodkie
przekąski jeść rzadziej a najlepiej na końcu posiłku zamiast pomiędzy posiłkami. W miarę
możliwości po każdym posiłku należy dokładnie szczotkować zęby.

Bezwzględnie należy pamiętać o wizycie u stomatologa przed zakończeniem ciąży. Po

porodzie w nawale nowych obowiązków kobieta może nie mieć czasu na wizytę
u stomatologa przez kilka miesięcy.

Najnowsze badania wykazały, że zapalenie dziąseł w trakcie ciąży zwiększa ryzyko

wystąpienia porodu przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej dziecka. W celu uniknięcia
problemów bezwzględnie należy dbać o prawidłową higienę jamy ustnej i regularnie
odwiedzać lekarza stomatologa.

Kobieta w ciąży powinna poinformować swojego lekarza o tym stanie. Dentysta musi

wtedy zachować szczególną ostrożność podając antybiotyki i środki przeciwbólowe.

U kobiet w okresie ciąży pojawiają się ruchome zęby. Zwiększenie przepływu krwi przez

nerki i stopnia filtracji nerkowej może wymagać zwiększenia dawki leków, które są wydalane
przez nerki, w celu osiągnięcia ich poziomu terapeutycznego. Zmiany w jamie ustnej kobiet
ciężarnych to głównie zmiany zapalne dziąseł. Obserwuje się w 2–3 miesiącu ciąży;
utrzymują się one lub zaostrzają podczas drugiego trymestru, a zmniejszają w ostatnim
miesiącu i cofają po porodzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Czynniki szkodliwe mające wpływ na rozwój płodu

Niektóre dzieci rodzą się z wadami wrodzonymi. Często przyczyną tego są zaburzenia

genetyczne. Okazuje się jednak, że mogą mieć na to wpływ także czynniki pozagenetyczne.
Te czynniki nazywane są teratogenami.

Do teratogenów zalicza się m.in.: choroby zakaźne, stosowane leki, stres lub dietę matki.

Rys. 1. Teratogenny [opracowanie własne]

Działanie teratogenów jest zależne od różnych czynników, o których powinniśmy

wiedzieć. Jednym z pozagenetycznych czynników wpływających na rozwój płodu są choroby
zakaźne. Wirus, który wywołuje różyczkę może doprowadzić do ślepoty, głuchoty,
opóźnienia umysłowego. Wirus z grupy opryszczki CMV, czyli cytomegalowirus powoduje
infekcje wewnątrzmaciczną. Skutkiem tego jest ślepota, opóźnienie rozwojowe, nienaturalny
rozmiar głowy.

Infekcja wirusem cytomegalii może rozprzestrzeniać się także drogą wziewną,

pokarmową, poprzez kontakt z płynami ustrojowymi takimi jak mocz, ślina, nasienie,
wydzielina dróg rodnych

.

Innym wirusem grupy opryszczki jest opryszka typu 2. Do

zakażenia dochodzi drogą płciową. Ten rodzaj wirusa może powodować: encefalopatię,
powiększenie śledziony, nieprawidłowości związane z krzepliwością krwi. Jednym
z najgroźniejszych wirusów, jest wirus wywołujący AIDS. Obniża on odporność
immunologiczną. Wirusem można się zakazić m.in. poprzez stosunki płciowe. Kiedyś
problem ten dotyczył homoseksualistów, aczkolwiek zdarzał się także u par
heteroseksualnych. Inną drogą zakażenia jest krew, toteż do nabycia wirusa może dojść np.
poprzez transfuzję krwi, używanie zakażonych strzykawek. Zakażenie jest możliwe, choć
zdarza się to niezwykle rzadko w gabinetach kosmetycznych, jeżeli pracownicy nie stosują
odpowiednich środków zapobiegawczych. Wreszcie trzecią drogą zakażenia jest przekazanie
wirusa dziecku przez matkę. Może dojść do tego jeszcze w trakcie trwania ciąży lub podczas
porodu. Uszkodzenia embrionu mogą wywołać też infekcje nie wywołane przez wirus.
Jednym z teratogenów, które przyczyniają się uszkodzeń embrionu jest toksoplazmoza. Do
zakażenia Toxoplasmą może dojść w każdym wieku, często ma to miejsce w dzieciństwie.
Organizm człowieka atakuje Toxoplasma, nie zaś toxoplazmoza

.

Często matki nie znajdują

ż

adnych symptomów zarażenia. Później okazuje się, że u noworodka występują takie objawy

jak: uszkodzenia centralnego układu nerwowego, anomalie w rozwoju mózgu i głowy,
opóźnienie umysłowe.

stres

Teratogeny

choroby

zakaźne

leki

dieta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Antybiotyki a ciąża

Najczęstszym powodem stosowania antybiotyków w ciąży są zakażenia bakteryjne, które

nie leczone mogą niekorzystnie wpływać na rozwój płodu. Wskazaniami do podania
antybiotyku ciężarnej są przede wszystkim:

−

zakażenia górnych i dolnych dróg oddechowych,

−

zakażenia układu moczowego, w tym bezobjawowa bakteriuria,

−

odmiedniczkowe zapalenie nerek,

−

waginoza,

−

zakażenia Chlamydia trachomatis,

−

rzęsistkowica,

−

rzeżączka i inne choroby przenoszone drogą płciowa (kiła),

−

nosicielstwo paciorkowca gr. B (profilaktyka – w czasie porodu),

−

przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego,

−

poważne choroby w czasie ciąży, np. zapalenie wsierdzia (leczenie lub profilaktyka).

W pierwszym trymestrze ciąży przeciwwskazane jest stosowanie następujących

antybiotyków i chemioterapeutyków:

−

kotrimoksazol,

−

preparaty nitrofurantoiny,

−

leki przeciwgrzybicze, tj. amfoterycyna B, flucytozyna, rifampicyna (powoduje
wodogłowie), chloramfenikol (gwałtownie przechodzą przez łożysko),

−

glikopeptydy (wankomycyna, teikoplanina).

Kontrowersje dotyczą metronidazolu. Zdaniem wielu autorytetów, lek ten może być

bezpiecznie stosowany w czasie ciąży, nie wpływa negatywnie na rozwój płodu, FDA
natomiast zakwalifikowało metronidazol do grupy D.

Ryzyko związane ze stosowaniem innych antybiotyków w czasie ciąży:

−

doksycyklina: powoduje żółte zabarwienie zębów, może niekorzystnie wpływać na
tworzenie zawiązków zębów i kości, wykazuje działanie hepatotoksyczne,

−

aminoglikozydy: istnieje ryzyko uszkodzenia ucha wewnętrznego płodu,

−

sulfonamidy: bezwzględnie przeciwwskazane w dwóch ostatnich tygodniach przed
rozwiązaniem (wypierają bilirubinę z połączeń z albuminami i tym samym mogą nasilać
ż

ółtaczkę fizjologiczną i zwiększać ryzyko encefalopatii),

−

preparaty nitrofurantoiny: mogą powodować anemię hemolityczną noworodka ze
względu na niedojrzałość układu enzymatycznego.

Podział antybiotyków na grupy w zależności od stopnia bezpieczeństwa – podział

australijski z uzupełnieniami FDA:
Grupa A

Leki nie wpływają na występowanie wad rozwojowych, nie działają bezpośrednio

i pośrednio toksycznie na płód:

−

fusafungina (Bioparox) – miejscowo działający antybiotyk i lek przeciwzapalny ,

−

nystatyna (miejscowo).

Grupa B

B1 – badania na zwierzętach nie wykazały, aby leki zwiększały częstość uszkodzeń

płodu.

−

mikonazol,

−

pozostałe cefalosporyny,

−

spiromycyna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

−

roksytromycyna,

−

amoksycylina/klawulanian,

−

tikarcylina .

B2 – brak badań na zwierzętach, dostępne dane nie wskazują, aby lek zwiększał częstość

występowania uszkodzeń płodu:

−

amfoterycyna B,

−

pyrazynamid,

−

acyklowir.

B3 – badania na zwierzętach wykazały, że lek zwiększa częstość uszkodzeń płodu,

znaczenie tych obserwacji u ludzi nie zostało ostatecznie wyjaśnione:

−

ketokonazol ,

−

flukonazol,

−

flucytozyna,

−

azytromycyna,

−

ciprofloksacyna.

Grupa C

Leki poprzez swoje działanie farmakologiczne powodują szkodliwe skutki (z wyjątkiem

wad rozwojowych) u ludzkiego płodu lub noworodka, które mogą być odwracalne.

−

rifampicyna,

−

kotrimoksazol,

−

klarytromycyna,

−

sulfonamidy,

−

chloramfenikol.

Grupa D

Leki powodują lub podejrzewa się, że powodują wady rozwojowe lub nieodwracalne

uszkodzenie płodu ludzkiego; mogą mieć również niepożądane działanie farmakologiczne:

−

chinina,

−

chlorochina,

−

doksycyklina.

Wrażliwość płodu na działanie leków przyjmowanych przez matkę zmienia się zależnie

od zaawansowania ciąży. Oczywiste jest, że nigdy nie będziemy posiadać pełnych danych
pochodzących z badań wśród kobiet w ciąży, nie można, bowiem przeprowadzić takich badań
w warunkach kontrolowanych, ponieważ nie pozwalają na to zasady etyczne. Pewnych
informacji pomocniczych mogą dostarczyć badania na zwierzętach.

W okresie preimplantacyjnym i presomitowym, trwających u człowieka od dnia 0 do 18

dnia po zapłodnieniu, środki farmakologiczne działają na zasadzie „wszystko – albo – nic”.
Dochodzi do zakończenia ciąży, tj. poronienia lub trwa ona bez przeszkód. W okresie
późniejszym, czyli organogenezy, między 19 a 80 dniem, dochodzi do uszkodzenia tych
tkanek lub narządów, które rozwijają się najszybciej. Ciąża może zmieniać wchłanianie leków
podawanych doustnie. Ciężarna cierpiąca na niepowściągliwe wymioty usuwa lek z żołądka,
natomiast zwolniona perystaltyka jelit może nasilić ekspozycję i wchłanianie wskutek
wydłużenia czasu przechodzenia przez przewód pokarmowy. Ciąża może modyfikować
dystrybucję leków w następstwie zmian objętości śród- i pozanaczyniowej. Ciąża zmienia
interakcje lek – receptor z powodu pojawienia się i wzrastania nowych populacji receptorów
lekowych w łożysku i w ciele płodu. Ciąża niejednokrotnie zmienia usuwanie leku wskutek
zwiększenia nerkowego przepływu osocza, albo zwalnia proces usuwania leku w związku
z jego magazynowaniem w dodatkowej tkance tłuszczowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Kwas acetylosalicylowy nie powinien być stosowany przez kobiety będące w ciąży –

badania wykazały korelację między jej zażywaniem przez matki a występowaniem
rozszczepu podniebienia, wad serca i mniejszej masy urodzeniowej u nowo narodzonych
dzieci.

Salicylany

zażywane

podczas

ciąży

zwiększają

też

ryzyko

powikłań

okołoporodowych. Kwasu acetylosalicylowego nie powinno się też podawać małym dzieciom
oraz młodzieży podczas leczenia grypy, przeziębienia, ponieważ działanie kwasu
acetylosalicylowego może mieć powinowactwo do wystąpień choroby zwanej zespołem
Reya.

Leki zawierające kwas acetylosalicylowy są przeciwwskazane dla osób cierpiących na

chorobę wrzodową żołądka, mogą powodować również krwotoki, nie tylko u kobiet
karmiących czy w ciąży. Nie należy podawać ich podczas ciąży i gdy pojawiają się
krwawienia np. z przewodu pokarmowego.

Kobiety w ciąży i podczas laktacji powinny unikać również niesteroidowych leków

przeciwbólowych, przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych takich jak np. Ibuprofen,
występujący w preparacie Ibuprom, Nurofen, Naproksen substancje te przenikają przez
łożysko i mogą uszkodzić płód.

Podawanie antybiotyków w czasie ciąży również nie jest najlepszym pomysłem, jednak

lekarz musi podjąć decyzję dotyczącą zagrożenia zdrowia i życia matki i płodu. Często dzieje
się tak, że podanie antybiotyku wywoła mniejsze efekty uboczne, niż nie podanie go
i pozwolenie, by choroba rozprzestrzeniała się.

Najbezpieczniejszym środkiem przeciwbólowym jest paracetamol, jednak trzeba używać

go w ciąży bardzo rzadko, nie toksyczne dla płodu są leki homeopatyczne. Leki zawierające
kodeinę, która należy do opioidowych leków przeciwbólowych nie przenikają przez łożysko
i są bardziej bezpieczne niż NLPZ (chociaż opinie o bezpiecznym podawaniu kodeiny
w czasie ciąży są podzielone, dane z roku 2007 informują, że podawanie kodeiny jest
bezpieczniejsze od NLPZ). Leki mogą wywołać zaburzenia wzrostu płodu i czynności jego
narządów.

Kobieta w ciąży i karmiąca wymaga odpowiedniego traktowania. Powinno się jej

łagodnie, delikatnie komunikować dane sytuacje. Sposób rozmowy z nią musi być
przemyślany, spokojny, pozbawiony agresji. Nie zaleca się rozmów prowadzonych
podniesionym głosem, które mogą doprowadzić do awantur. Kobieta w ciąży i karmiąca
powinna być zauważona w pracy, tramwaju czy na ulicy. Wymaga ona, bowiem ulgowego
traktowania, ustąpienia miejsca, kolejki, zrozumienia jej potrzeb. Stomatolog podczas
komunikacji z taką osobą powinien starannie przeprowadzić wywiad lekarski, pytając
o dolegliwości, które jej towarzyszą, o leki, które ewentualnie może przyjmować, o higienę
jamy ustnej, o to czy wiedziała, że profilaktyka w ciąży może mieć również pozytywny
wpływ na zdrowe zęby dziecka. Ważne jest również, aby stomatolog podczas komunikacji
z kobietą w ciąży lub karmiącą dowiedział się czy przechodziła wcześniej jakieś choroby, czy
leczy się na nadciśnienie, arytmię, choroby tarczycy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie znasz zmiany zachodzące w organizmie kobiety w ciąży?

2.

Na czym polega racjonalna farmakoterapia kobiet w ciąży w czasie laktacji?

3.

Na czym polega profilaktyka racjonalnego odżywiania w czasie ciąży?

4.

Jaki wpływ odżywianie ma na rozwój ciąży?

5.

Jakie są zasady racjonalnego podawania leków przeciwbólowych w czasie ciąży?

6.

Jakie choroby może wywołać zbyt duża ilość środków farmakologicznych w czasie

ciąży?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź analizę wpływu czynników wewnętrznych i zewnętrznych na rozwój płodu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące czynników wpływających na
rozwój płodu,

2)

poszukać w różnych źródłach informacji o ciąży,

3)

przeprowadzić analizę czynników jakie wpływają na ciążę,

4)

sporządzić wykres słupkowy dotyczący pozytywnych i negatywnych aspektów
profilaktycznych w ciąży,

5)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

arkusz papieru.

Ćwiczenie 2

Określ skutki nieprawidłowego stosowania lekarstw przez kobiety w ciąży i w okresie

karmienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące skutków nieprawidłowego
stosowania leków w czasie ciąży i laktacji,

2)

wybrać dwie sytuacje opisujące nieprawidłowe stasowanie leków przez kobiety ciężarne,

3)

udzielić rad kobietom karmiącym w zakresie stosowania leków.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować zaburzenia stomatologiczne występujące podczas ciąży?

2)

scharakteryzować zmiany hormonalne występujące w czasie ciąży,
mające wpływ na stan dziąseł kobiety?

3)

określić wpływ czynników zewnętrznych i wewnętrznych na przebieg
ciąży i rozwój płodu?

4)

określić wpływ wirusów na rozwój płodu w poszczególnych
trymestrach ciąży?

5)

scharakteryzować skutki uboczne samodzielnej farmakoterapii w czasie
ciąży?

6)

określić wpływ ciąży na stan uzębienia kobiety?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2.

Zasady żywienia kobiet w ciąży i karmiących

4.2.1. Materiał nauczania

Dieta w ciąży

Podczas ciąży należy przestawić sposób odżywiania się na nowy. Nie oznacza to jednak

rezygnacji z ulubionych potraw. Bardzo ważna jest obecnie właściwa dieta w ciąży, czyli
odpowiednie zestawienie składników odżywczych. Białko, tłuszcze, węglowodany płyny
i składniki mineralne dostarczane w odpowiednich proporcjach spowodują spokojny
i prawidłowy rozwój Twojego dziecka. W tym okresie nie powinno się ograniczać tylko do
trzech posiłków na dobę. Powiedzenie jeść za dwoje oznacza spożywanie mniej obfitych
posiłków ale za to 5–6 razy na dobę. Duży problem stanowi w odżywianiu dieta
wegetariańska. Spożywanie tylko produktów roślinnych może nie dostarczyć ani kobiecie ani
dziecku odpowiednich składników odżywczych. Przygotowując posiłki należy pamiętać, aby
w ciągu dnia zawsze starać się jeść owoce, warzywa, dania z twarogu, jogurty, chude mięso.
Należy urozmaicać jadłospis.

Białko

Białko jest najważniejszym składnikiem dla rosnącego młodego dziecka. Od czwartego

miesiąca ciąży zapotrzebowanie na białko wzrasta do ok. 80–100 g na dzień. Produkty
dostarczające białko są pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, przy czym białko pochodzenia
zwierzęcego jest najefektywniejsze. Zaliczamy do nich: mięso, ryby, jajka, mleko i przetwory
mleczne. Do produktów roślinnych zawierających dużo protein zaliczamy:

−

zboża i produkty zbożowe takie jak płatki owsiane, kukurydza, ryż, chleb gruboziarnisty,

−

rośliny strączkowe takie jak biała fasola, groch, soczewica, soja.

−

ziemniaki,

−

słonecznik,

−

orzechy.

Tłuszcze

Spożywanie tłuszczów powinno być ograniczone tak, aby nie odkładała się zbędna

tkanka tłuszczowa. Należy uważać na tłuszcz ukryty w mięsie, rybach w tłustych wędlinach
w niektórych gatunkach sera, śmietanie i tortach. Duże ilości tłuszczu zawierają również
produkty smażone takie jak frytki, chipsy. Najlepiej jest spożywać chude mięso (wołowinę,
wieprzowinę lub drób), ryby (pstrąg, dorsz, łosoś), chude mleko, chudy jogurt, maślankę.

Węglowodany

Do węglowodanów głównie należą różne cukry, (proste, złożone) glukoza, celuloza,

fruktoza.. Jednak zbyt duże spożycie węglowodanów może prowadzić do otyłości. Organizm
ludzki nie przyjmuje cukrów złożonych, ale tylko proste. Tak, więc cukry złożone są
rozkładane na cukry proste, a ich nadwyżka zamieniana jest w tłuszcze doprowadzając do
otyłości. Ponadto zbyt duża ilość cukrów wpływa na rozwój próchnicy, na co kobieta
w czasie ciąży jest bardzo narażona. Warto w czasie ciąży spożywać chleb chrupki, żytni
i graham. W miejsce ziemniaków można do diety wstawić ryż, który zawiera duże ilości
błonnika. Na śniadanie dobrze jest zjeść np. twaróg z owocami. Należy zwrócić uwagę, aby
produkty nie zawierały dodatków chemicznych oraz aby owoce nie były poddawane
chemicznym środkom ochrony roślin.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Witaminy

Podczas całego życia, a w szczególności podczas ciąży, ważne jest, aby zaopatrzyć

organizm w odpowiednią dawkę witamin. Wśród różnego spektrum witamin możemy
rozróżnić witaminy rozpuszczalne w wodzie (B

1

, B

6

, kwas foliowy, biotyna, kwas

pantotenowy, B

12

, witamina C), witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K).

Należy pamiętać, aby podczas ciąży nie przyjmować samemu żadnych preparatów
farmakologicznych. Przedawkowanie witamin również może zaszkodzić rozwojowi dziecka.
Ponadto wszystkie te witaminy można uzupełnić poprzez odpowiednie odżywianie się.
Należy spożywać dużą ilość świeżych owoców, surowych warzyw w formie sałatek,
ś

wieżych soków (najlepiej wyciśniętych z owoców), również mrożonki. W codziennym

jadłospisie kobiety w ciąży powinny się znaleźć: mleko, jajka, ser, warzywa, owoce, mięso
lub ryby. Ważne jest, aby przed przyjmowaniem witamin w postaci tabletek lub płynów
wzmacniających zawsze skonsultować się ze swoim lekarzem ginekologiem.

Minerały i pierwiastki śladowe

Minerały i pierwiastki śladowe są niezbędne dla organizmu. Jednakże większa część jest

dostarczana wraz z pożywieniem. Podczas ciąży organizm potrzebuje przede wszystkim
fosforu wapnia i żelaza. Wapno można znaleźć w serach twardych, mleku, jogurcie,
brokułach, szpinaku, kalarepie, szczypiorku, pietruszce. Fosfor występuje praktycznie we
wszystkich produktach spożywczych. śelazo jest produktem dosyć trudno wchłanianym przez
organizm, a co za tym idzie jest utrudnione jego dostarczanie. Źródłem żelaza może być
mięso, ryby, szklanka świeżo wyciśniętego soku z pomarańczy. Niestety wiele używek
utrudnia przyswajanie żelaza przez organizm (herbata, kawa, duże ilości wapnia). Należy,
więc unikać używek takich jak kawa i mocna herbata. Dziecko również pochłania duże ilość
ż

elaza dla pokrycia własnych potrzeb. Może się, więc okazać, że ilość żelaza jest

niewystarczająca w organizmie. Wtedy należy uzupełnić dawkę farmakologicznie. Jednak nie
wolno tego robić samemu. Zawsze pod kontrolą lekarza. Podczas ciąży należy również
zmniejszyć dzienne zapotrzebowanie na sól kuchenną do minimum. Należy unikać
produktów mocno posolonych, marynowanych, salami, śledzi, wędzonych szynek, serów
topionych i słonych orzeszków ziemnych. Jeśli już sięga się po sól to najlepiej taką, która
zawiera niezbędny dla organizmu jod.

Napoje

Dziennie powinno się spożywać minimum 1,5 litra płynów. Można też miksować napoje

z mleka i świeżych owoców. Powinno się pić również soki owocowe, wodę mineralną (ale
ubogą w sód), herbatki (malwowa, owocowa, ziołowa, pomarańczowa). Powinno się
zminimalizować ilość wypijanej kawy (z kofeiną). Dzienna dawka nie powinna przekraczać
2 filiżanek dziennie. Kofeina zawarta w kawie może być szkodliwa dla dziecka, więc lepiej
jest pić kawę bezkofeinową. Herbata pita do posiłków hamuje przyswajanie żelaza przez
organizm.

Zatrucia pokarmowe

Zatrucia pokarmowe wywoływane są najczęściej przez pałeczki z rodzaju Salmonella.

Zapobieganie zatruciom pokarmowym zwłaszcza wywołanym bakteriami Salmonella, nie
wymaga szczególnych nakładów. Wystarczy przestrzegać podstawowych zasad higieny
podczas sporządzania potraw, dokładnie myć ręce przed posiłkiem, dokładnie czyścić
surowce, przestrzegać czasu i temperatury procesów termicznych. Ważne jest postępowanie
z surowcami silnie zanieczyszczonymi, często posiadającymi na swojej powierzchni
drobnoustroje chorobotwórcze. Do takich zaliczamy drób, mięso, jaja oraz ryby i warzywa.
Surowcem wymagającym specjalnych zabiegów są jajka. Jeżeli będą poddawane dalszej
obróbce termicznej, wystarczającym zabiegiem będzie umycie ich w ciepłej wodzie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Przestrzeganie wymagań sanitarno-epidemilogicznych podczas przygotowania posiłków

jest bardzo istotne zarówno dla zdrowia kobiety w ciąży jak i dla dziecka. Mycie rąk oraz
warzyw i owoców chroni przed różnymi pasożytniczymi chorobami. Głównymi chorobami,
które mogą rozwinąć się u człowieka są:

−

glista ludzka,

−

owsica,

−

WZW A,

−

włosogłówka.

Rys. 2. Choroby „brudnych rąk” i patogeny [opracowanie własne]

Glistą ludzką zakaża się przez spożycie pokarmów zanieczyszczonych jajeczkami

z larwami. Jaja pasożyta znajdują się zwykle w kale innego żywiciela. Do zakażenia dochodzi
drogą pokarmową przez połknięcie jaj.

Owsica to choroba, którą wywołuje owsik. Dostaje się do organizmu człowieka drogą

pokarmową poprzez jaja owsika, które dostają się do organizmu po zjedzeniu zakażonego
pokarmu (niemyte warzywa i owoce), wkładanie brudnych rąk do ust (np. po kontakcie
z piaskiem, ziemią, po wyjściu z toalety).

Włosogłówką człowiek zaraża się po spożyciu produktów zanieczyszczonych jajeczkami

zawierającymi już rozwinięte larwy. W zarażeniu pośredniczą muchy, które przenoszą
jajeczka z larwami z odchodów i gleby na produkty spożywcze. Innym ogniskiem zarażeń jest
droga nie przestrzegania higieny rąk.

Wirusowe zapalenie wątroby typu A jest nazwane chorobą brudnych rąk, dlatego, że

wirus rozwija się przez nieprzestrzeganie zasad higieny. Objawem tej choroby są mdłości,
gorączka i zabarwienie skóry na kolor żółty. Wirus ten często dotyczy dzieci i rozprzestrzenia
się w przedszkolach głównie. Nie powoduje marskości wątroby.

Leczenie kobiet w ciąży jest dość specyficzne i powinno składać się z:

−

podjęcia leczenia stomatologicznego u pacjentek w okresie ciąży wymaga
przeprowadzenia ukierunkowanego badania podmiotowego i przedmiotowego,

−

terapii farmakologicznej, która wymaga wiedzy o bezpieczeństwie leków i ich
względnym działaniu na płód,

−

objęciem kobiet w ciąż planowaną opieką stomatologiczną ze szczególnym
uwzględnieniem zabiegów higienicznych,

glista

Choroby i

patogeny

włosogłówka

owsica

WZW A

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

−

postępowaniem stomatologicznym ukierunkowanym na zwalczanie lęku, który ma
wpływ na psychikę pacjentki oraz pośrednio na płód,

−

przypadkach wątpliwości istnieje konieczność konsultacji ginekologicznej przed
podjęciem leczenia stomatologicznego u pacjentek w ciąży.

Naukowcy z Nowojorskiego Uniwersytetu wykazali, że pewien rodzaj bakterii jamy

ustnej może być powiązany z porodem przedwczesnym i niską masą urodzeniową. Wcześniej
donoszono, że rozwój zapalenia dziąseł może być czynnikiem zwiększającym ryzyko porodu
przedwczesnego i niskiej masy urodzeniowej. Badacze oceniali poziom bakterii w ślinie
297 kobiet w trzecim trymestrze ciąży. Stwierdzono, że wysoki poziom bakterii Actinomyces
naeslundii w ślinie jest związany z niską masą urodzenia oraz porodem przedwczesnym,
podczas gdy wysoki poziom bakterii Lactobacillus podczas ciąży pozytywnie wpływa na
masę noworodka.

Ciąża

od

wczesnych

tygodni

trwania

wywołuje

zmiany

fizjologiczne

w organizmie kobiety.

Charakteryzując sferę emocjonalno-motywacyjną pacjentki w ciąży

i karmiącej, jako pierwszy nasuwa się stres i strach.

Strach powoduje wzrost wydzielania endogennej adrenaliny oraz przyspieszenie

podstawowej przemiany materii, zwiększając zapotrzebowanie na tlen i wzmaga oporność na
znieczulenie. U takich chorych środki miejscowo znieczulające nie działają, a każdy dotyk
jest odczuwany jako ból. Poziom odczuwanego bólu zależy także od stresu, na jaki pacjent
jest narażony. Dlatego też przyjmując pacjentów, a szczególnie kobiety ciężarne, należy
zwrócić uwagę na aspekt psychologiczny wizyty, ogromnie ważny element w relacji pacjent –
lekarz.
W świadomości społecznej istnieje utrwalony obraz wizyty w gabinecie stomatologicznym,
którego nieodłącznymi elementami są strach i ból. Zmiana tego wizerunku zależy od
higienistki stomatologicznej oraz jej indywidualnego podejścia do każdego pacjenta,
stwarzania ciepłej atmosfery, poinformowaniu pacjentki o planowanych działaniach.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Dlaczego dieta kobiet w ciąży powinna zawierać dużo białka?

2.

Na czym polega racjonalna dieta kobiety w ciąży?

3.

Jak powinno się chronić przed infekcjami spowodowanymi brudnymi rękoma?

4.

Czy w ciąży można pić kawę i palić papierosy?

5.

Czy dieta wegetariańska jest odpowiednia podczas ciąży?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i zaznacz czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

ZDANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Dieta nie ma wpływu na rozwój płodu.

Wegetarianie mają dietę „przyjazną ciąży”.

Tylko kawa bezkofeinowa zalecana jest w ciąży.

Na zdrowie płodu i matki w ciąży wpływa również
mycie rąk.

Stomatolog nie powinien traktować kobiety
ciężarnej w inny sposób niż pozostałych pacjentów.

Węglowodany są istotne w racjonalnym żywieniu
karmiącej matki.

Duża ilość białka w diecie zastąpi witaminy.

Krwawiące dziąsła to objawy, które mogą pojawić
się u kobiety w ciąży.

Glista ludzka wywołuje owsicę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania informacje dotyczące żywienia kobiet w ciąży
i karmiących,

2)

przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,

3)

zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,

4)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Zaplanuj racjonalną dietę dla kobiety w ciąży.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiale nauczania informacje potrzebne do zaplanowania diety,

2)

zaplanować dietę dla kobiety w ciąży,

3)

przeprowadzić dyskusję na temat żywienia w czasie ciąży,

4)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia,

−

arkusz papieru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować sferę emocjonalno-motywacyjną pacjentki w ciąży
i karmiącej?

2)

zastosować zasady komunikowania się z kobietą w ciąży i karmiącą?

3)

zastosować techniki zmniejszania stresu u pacjentki w ciąży podczas
wykonywania zabiegów stomatologicznych?

4)

określić wpływ racjonalnego odżywiania się kobiet w ciąży na
rozwój płodu?

5)

opracować plan żywienia kobiet w ciąży?

6)

zaplanować żywienie kobiet karmiących?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3. Higiena i profilaktyka chorób jamy ustnej u kobiet

ciężarnych i karmiących

4.3.1. Materiał nauczania

Właściwa higiena jamy ustnej jest bardzo ważna, dlatego, że stanowi profilaktykę chorób

zębów matki i płodu. Prawidłowa pielęgnacja narządu żucia kobiety w ciąży ma wpływ na
kształtowanie się zdrowych zębów u potomstwa.

Higiena jamy ustnej polega również na zastosowaniu działań profilaktycznych

w odpowiedniej kolejności:

−

regularne szczotkowanie, używanie past z fluorem,

−

płukanie jamy ustnej,

−

nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,

−

odpowiednia dieta,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Rys. 3. Podstawowe czynności potrzebne do utrzymania higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Spożywane pokarmy w sposób bezpośredni wpływają na strukturę zęba i na tkanki

twarde. Trzeba jednak uważać, aby nie jeść dużych ilości węglowodanów, zaś dostarczać
organizmowi duże racje białka, ponieważ brak aminokwasów może spowodować suchość
w jamie ustnej i zaburzenia wydzielania śliny. Spożywanie produktów bogatych w wapń,
takich jak sery, mleko wzmacnia kości i szkliwo matki, oraz daje podstawy do mocnych,
zdrowych zębów u dziecka. Kobiety w ciąży i w czasie laktacji powinny dbać o zdrowie
i higienę swoich zębów, również przestrzegając prawidłowych przepisów żywieniowych,
powinny zrezygnować z dużej ilości wspomnianych wyżej węglowodanów, które
przyczyniają się do powstania próchnicy. Jeśli żują gumy, to tylko bezcukrowe, zawierające
ksylitol. Posiłki powinny być o stałych porach, wieczorami nie można jeść tłusto i w dużych
ilościach. Kobiety w ciąży powinny unikać nocnego wstawania i popijania soków, nie mogą

HIGIENA

JAMY

USTNEJ

szczotkowanie

dieta

płukanie

nitkowanie

wizyty

u stomatologa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

też spożywać chipsów, lub innych produktów, które zalegają w przestrzeniach
międzyzębowych. Przy infekcjach gardła kobiety w ciąży nie powinny w dużych ilościach
spożywać środków znieczulających gardło, ponieważ mogą one wysuszyć śluzówkę gardła
i przez to powodować ból. W tym celu, aby nawilżyć wysuszone gardło, kobiety w ciąży
powinny spożywać witaminę A+E.

Preparaty fluoru w zasadzie powinna stosować matka w czasie ciąży. Jednak decyzję

o tym powinien podjąć wyłącznie lekarz w oparciu o badania. U dziecka preparaty fluoru
można podawać zanim jeszcze wyrżną się ząbki. Wówczas powierzchnia zębów, które się
pojawią, będzie mocniejsza i bardziej odporna na działanie bakterii próchnicotwórczych.
Dzieciom do dziewiątego roku życia można podawać 0,25 miligrama fluoru dziennie
– w pastylkach albo, co wygodniejsze, w kropelkach. Dawka zalecana dla dzieci w wieku
dwóch-czterech lat to 0,5 mg, powyżej czterech lat – 1 miligram fluoru dziennie. Z łykaniem
fluoru nie można jednak przesadzać. Dawki fluoru powyżej 2 mg dziennie uważa się za
toksyczne. Fluoru nie powinno się też podawać dzieciom mieszkającym na tych obszarach,
gdzie woda pitna z wodociągów jest fluorowana, np: Wrocław.

Kobiety w ciąży powinny stosować również odpowiednie pasty, takie, które nie

wywołują alergii, nie drażnią dziąseł, nie wywołują zmian w jamie ustnej. Najczęściej alergie
wywołują pasty z ziołowymi dodatkami, lub z nieznanymi środkami pomocniczymi. Kobiety
w ciąży i kobieta karmiąca mogą stosować pasty z fluorem, które zapobiegają powstaniu
próchnicy. Myć zęby należy dwa, trzy razy na dobę, zwłaszcza po obfitym posiłku i przed
pójściem spać. Pastę należy nałożyć bezpośrednio na szczoteczkę i dokładnie spłukać wodą
jamę ustną. Ważnym elementem higieny jamy ustnej jest również płukanie, po umyciu zębów
konieczne jest przepłukanie jamy ustnej płynem zawierającym fluor, w celu dalszemu
zapobieganiu próchnicy.

Częstość stosowania płukanek zależy od ilości jonów fluorkowych:

−

codziennie zaleca się roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo,

−

dwa razy na dwa tygodnie zaleca się roztwory o stężeniu 0,2% NaF.

Normy te są stałe, lekarz podejmuje decyzję czy kobieta w ciąży może w takich dawkach

przyjmować fluor.

Kobieta w ciąży i kobieta karmiąca powinna również pamiętać o odpowiednio dobranej

szczoteczce do zębów, która musi być dość miękka, by nie drażnić dziąseł, trzeba
przechowywać ją w suchym miejscu, nie może być zostawiona na dłuższy czas
w zamkniętym pojemniczku. Szczoteczkę należy zmieniać co 2–3 miesiące, kiedy to włosie
tworzące nie będzie już odpowiednio ustawione. Po każdym użyciu szczoteczki należy ją
dokładnie opłukać i odstawić w bezpieczne, suche miejsce. Najlepsze są szczoteczki z włosia
syntetycznego, czyli nylonu, które nie chłoną wody, są trwalsze. Ponadto, jeśli mają czubek
zaokrąglony nie powodują uszkodzenia tkanek miękkich i szkliwa. Szczoteczki o miękkim
lub średniomiękkim włosiu są polecane, dlatego, że efekt czyszczący jest osiągnięty poprzez
metodę czyszczenia, a nie poprzez twardość szczotki.
Dobór odpowiedniej metody szczotkowania jest również bardzo ważny.

Metody szczotkowania zębów:

a)

wymiatania inaczej zwana obrotową, roll,

b)

wibracyjna: Stillmana, Chartersa, Bassa,

c)

okrężno-szorująca,

d)

Fonesa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Metoda okrężno-szorująca

Szczotkę należy umieścić pod kątem prostym do powierzchni zębów w okolicy

przydziąsłowej. Następnie dociskając wykonuje się ruchy okrężne licząc do 5, potem
przesuwa się szczoteczkę w kierunku innych zębów tak, aby ruch okrężny i przesuwający
nakładały się. Metodę tę zaleca się młodzieży i dzieciom.

Metoda Fonesa

Jest zalecana dla dzieci, ponieważ ma łatwy przebieg i jest łatwa do nauczenia. Polega

ona na wykonywaniu okrężnych ruchów obrotowych. Włosie szczotki ustawia się pod kątem
prostym do długiej osi zęba. Powierzchnie policzkowe i wargowe oczyszcza się ruchami
okrężnymi przy zwartych łukach zębowych, pozostałe, od strony jamy ustnej – przy ustach
otwartych.

Metody wibracyjne

Metoda Chartersa

Szczoteczka ułożona jest pod kątem 45º, włosie musi być zwrócone w kierunku

powierzchni zgryzowej i wnika w przestrzenie międzyzębowe. Szczoteczkę należy przyciskać
do dziąsła i wykonywać łagodne ruchy drgająco-okrężne licząc do 10. Istotne jest również
w tej metodzie zmieniania siły nacisku szczotki, ponieważ w ten sposób napływa krew do
dziąseł. Metoda ta jest dość trudna do wykonania, nieprawidłowe jej zastosowanie może być
przyczyną obrażeń szyjek zębów i choroby zębów.

Metoda Stillmana

Metoda, która przypomina metodę wymiatania, ponieważ ustawienie szczoteczki jest

takie samo, ale stosuje się ruchy poprzeczne zwane też wibracjami, które nakładają się na
ruchy wymiatania. W jednej partii uzębienia wykonuje się 10 ruchów. Metodę tę stosuje się,
gdy spotykamy się ze stanami zanikowymi dziąseł.

Metoda Bassa

Szczoteczkę umieszcza się przydziąsłowo pod kątem 45º włosiem skierowanym do

dziąsła i przyciskać nią w ten sposób, by włosie wniknęło w kieszonkę dziąsła. Następnie
wykonuje się ruchy wibrujące do przodu i tyłu. Ruchy te muszą być energiczne, ale o bardzo
małej amplitudzie.

Zmodyfikowana metoda Bassa

Metoda to polega na ustawieniu w taki sposób szczoteczki, aby obejmowała jednocześnie

również część powierzchni zgryzowej. Powierzchnie styczne są w tej metodzie słabo
oczyszczane. Metoda ta jest bardzo trudna do wykonania, należy przy niej bardzo się skupić
i prawidłowo manipulować szczoteczką.


Metoda wymiatania

Polega na ułożeniu szczoteczki pod kątem 45º na granicy dziąsła i zęba i wykonywaniu

ruchów wymiatających, szczoteczkę należy przesunąć po zębie w kierunku brzegów
siecznych. Włosie musi wniknąć też w przestrzenie międzyzębowe. Ruchy takie należy
powtarzać kilka razy obejmując 2 lub 3 zęby. Powierzchnie zgryzowe należy czyścić tak jak
w większości metod ruchami szorującymi. Gdy szczoteczkę umieścimy głębiej na dziąśle to
przesuwając ją w kierunku zęba wykonuje się masaż dziąseł. Metoda ta jest dość prosta
i może być polecana dla większości pacjentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Nitkowanie również jest ważnym elementem higieny jamy ustnej, ponieważ pozwala na

oczyszczenie przestrzeni międzyzębowych. Nić wkłada się w przestrzenie na styku zębów
i czyści się nią dokładnie wykonując ruchy w prawo i lewo. Wyróżnia się różne rodzaje nici,
można stosować dodatkowo nici zawierające fluor, które dodatkowo chronią przed próchnicą.

Stany zapalne, infekcje jamy ustnej są częstą dolegliwością kobiet w ciąży,

spowodowane mogą one być obniżoną odpornością, bakteriami, lub niewłaściwą higieną
jamy ustnej. Niewłaściwa higiena jamy ustnej może doprowadzić również do próchnicy.
Tworzy się już po kilku minutach po oczyszczeniu zębów na powierzchni szkliwa, które jest
w kontakcie ze śliną. Zatem widać, że profilaktyka u kobiet w ciąży jest ważna, gdyż chroni
przed powstaniem próchnicy.

Profilaktyką próchnicy u kobiet w ciąży jest:

−

utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej,

−

przestrzeganie odpowiedniej diety,

−

wykorzystanie fluoru (odpowiednie dawki),

−

zabezpieczenie powierzchni zębów warstwami izolacyjnym.

Nałożenie się na siebie czterech czynników może prowadzić do powstania próchnicy są

to:

−

podatność zęba na choroby,

−

węglowodany,

−

bakterie płytki nazębnej,

−

czas.

Przestrzeganie poszczególnych zasad higieny jamy ustnej jest bardzo istotne

w profilaktyce próchnicy, równie ważna jest racjonalna dieta. Kobiety w ciąży powinny
spożywać pełnowartościowe białka, aminokwasy, składniki mineralne, witaminy A, E, D,
duże ilości wapnia, fosforu. Dieta ta decyduje o jakości tkanek twardych oraz zapobiega
próchnicy. Kobiety w ciąży i karmiące powinny spożywać gumy bezcukrowe,
w których cukier zastąpiony jest ksylitolem. Takie gumy do żucia są bezpieczne i nie
powodują wzrostu drobnoustrojów płytki nazębnej, a zatem nie tworzy się próchnica.

Fluor odgrywa dużą rolę w profilaktyce próchnicy, wbudowuje się on w szkliwo

i oddziaływuje na obecne w nim hydroksyapatyty, czyli związki wapnia. Pod wpływem fluoru
te związki słabiej rozpuszczają się w kwasach, powodują również, że zęby stają się bardziej
oporne na bakterie, które wywołuj próchnicę. Zęby można fluorkować na wiele sposobów:
1.

Fluoryzacja endogenna, fluor dostarczany jest do organizmu stale w ilościach
optymalnych do wnętrza organizmu. Taki fluor jest najbardziej przyswajalny.
Fluoryzacja endogenna dzieli się na:

−

fluorkowanie wody pitnej,

−

fluorkowanie soli spożywczej,

−

fluorkowanie tabletkowe.

2.

Fluoryzacja egzogenna, czyli kontaktowa, polega ona na bezpośrednim kontakcie szkliwa
zębów ze środkiem zawierającym fluor, są to takie środki:

−

pasty do zębów,

−

płukanki,

−

ż

ele fluorkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Lakowanie stanowi kolejny punkt profilaktyki próchnicy, polega na pokryciu bruzd

i zagłębień w zębach lakiem szczelinowym. Bruzdy i szczeliny ze względu na swoją
niekorzystną budowę są miejscami, które ograniczają oczyszczanie zębów z resztek pokarmu.
Bruzdy też ułatwiają rozwój bakterii, co sprzyja powstawaniu ognisk próchnicy już we
wczesnym okresie uzębienia stałego, ogniska zapalne mogą również powstawać często
w okresie ciąży lub laktacji. Zabieg lakowania zębów powinno przeprowadzać się pod
kontrolą lekarza i w określonym czasie. Redukcja próchnicy po stosowaniu tej profilaktyki
jest nawet ok. 90%, zależy to od utrzymania się materiału uszczelniającego. Utratę
uszczelniacza powoduje nieodpowiednia technika zabiegu lakowania oraz zbyt wczesne
zabezpieczenie zęba po wyrżnięciu się do jamy ustnej.

Profilaktyka chorób przyzębia powinna wyeliminować czynniki, które ułatwiają

gromadzenie się płytki. Wpływa również na:

−

zwiększenie odporności człowieka,

−

przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej,

−

przestrzeganie racjonalnej diety,

−

zdrowy trybie życia,

−

przestrzeganie wizyt u stomatologa (okresowe badania).

Dobry stan przyzębia nie da się utrzymać tylko metodami profilaktyki domowej. Ważny

jest również instruktaż z kontrolą higieny jamy ustnej oraz zabiegi profilaktyczne
przeprowadzane przez stomatologa lub higienistkę.

Badanie profilaktyczne może wykazywać obecność czynników szkodliwych dla

przyzębia takich jak:

−

płytka nazębna,

−

nieprawidłowe ustawienie zębów,

−

niewłaściwe uzupełnienia protetyczne,

W zależności od wyników tych badań ustala się dalszy tok postępowania.

Na stan przyzębia wpływa też brak równowagi hormonalnej i związane z tym zmiany

w tętniczkach osłabiają dziąsła, są one bardziej podatne na urazy i zakażenia. Z tego względu
kobieta w ciąży powinna dbać o swoje zęby dokładnie. Jeżeli profilaktyka ta nie jest
przestrzegana prowadzi to do licznych schorzeń w tym demineralizacji zębów. Poprawa tego
stanu wiąże się ze zwiększeniem świadomości kobiet w ciąży, co do dbałości o higienę jamy
ustnej. Zapalenia dziąseł, próchnica wynikająca z nieprzestrzegania zasad higieny,
zwiększeniem się lepkości śliny, oraz zwiększeniem kwaśnego odczynu, powstanie
specyficznych kieszonek, w których fermentuje pokarm, to główne dolegliwości, na jakie
cierpią kobiety w ciąży.

Profilaktyka polega na motywacji, czyli na uzasadnieniu celowości higieny jamy ustnej,

oraz na wyeliminowaniu szkodliwych nawyków i podjęciu nowych działań zapobiegawczych.
Lekarz stomatolog powinien przeprowadzić z pacjentką wywiad i uświadomić jej, że to,
w jaki sposób będzie teraz dbała o stan swoich zębów ma ogromny wpływ na stan zębów jej
dziecka. W gabinetach ginekologicznych powinny być plakaty, ulotki, które propagują dbanie
o zęby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Na czym polega higiena jamy ustnej?

2.

Jak należy przechowywać szczoteczkę do zębów?

3.

Na czym polega płukanie jamy ustnej?

4.

Jakie są zalety nitkowania?

5.

W jaki sposób kobieta w ciąży powinna dbać o zęby?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W poniższym tekście wstaw w brakujące miejsca słowa: higiena jamy ustnej, płukać

jamę ustną, nitkowanie, dieta, tak, aby zdania były prawidłowo sformułowane.

Metoda czyszczenia przestrzeni międzyzębowych to ………………………………..….……
Kobieta w ciąży powinna również po wyszczotkowaniu i przed nitkowaniem……………….
Racjonalna…………… wpływa na zdrowie zębów.
Przestrzeganie …………………………jest ważnym elementem profilaktyki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1)

przeanalizować materiał nauczania dotyczący higieny jamy ustnej,

2)

przeczytać zdania do uzupełnienia,

3)

wstawić brakujące wyrazy,

4)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj metody szczotkowania zębów i odpowiedz na pytania:

1)

jakie czynniki wpływają na prawidłową higienę jamy ustnej u kobiety ciężarnej?

2)

na czym polega nitkowanie zębów?

3)

jaką rolę odgrywa fluor?

4)

jakie są spożywcze źródła fluoru?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować materiał nauczania dotyczący higieny jamy ustnej,

2)

wybrać i scharakteryzować metody szczotkowania zębów,

3)

przeprowadzić ocenę metod szczotkowania zębów,

4)

scharakteryzować działanie fluoru.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić

znaczenie

wykonywania

zabiegów

higieniczno-

profilaktycznych narządu żucia u kobiet w ciąży?

2)

zastosować preparaty z fluorem podczas higieny jamy ustnej?

3)

określić zasady higieny jamy ustnej?

4)

wykazać cele profilaktyki?

5)

zidentyfikować metody mycia zębów?

6)

określić zasady nitkowania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.4.

Formy realizacji działań edukacyjnych

4.4.1. Materiał nauczania

W edukacji stomatologicznej stosuje się różne formy działań edukacyjnych, które mają

na celu poszerzenie wiedzy i profilaktyki zdrowotnej wśród pacjentów. W tym celu
wyszukuje się dla pacjentów nowości wydawnicze, które zawierają ciekawostki z zakresu
stomatologii. Stosuje się szkolenia dla pacjentów, w których wykorzystuje się aktywizujące
metody pracy oraz technologię informatyczną. W realizacji działań edukacyjnych powinny
być stosowane również pomoce dydaktyczne. W kształceniu prozdrowotnym ważne jest
również wykorzystywanie dydaktycznych programów komputerowych z dostępem do
internetowych encyklopedii multimedialnych. Ważne są również regularne pogadanki,
dyskusje, spotkania z pielęgniarką, higienistką, stomatologiem.

Edukacja w zakresie działań profilaktycznych dla kobiet w ciąży powinna

wykorzystywać metody:

−

wykładów,

−

pogadanki,

−

seminariów,

−

szkolenia.

Wiadomości powinny być przedstawione jasno, przystępnie, prostym językiem.

Szkolenia powinny być organizowane często, powinno się na nich prowadzić dyskusje,
wymieniać doświadczeniami. Prowadzący powinien szerzyć świadomość profilaktyki
w czasie ciąży. Wiedza powinna być powtarzana, ugruntowana i przedstawiona w różnych
postaciach:

−

multimedialnej prezentacji,

−

filmu,

−

ulotek,

−

plakatów.

Program edukacyjny z zakresu ortodoncji powinien zawierać treści mówiące

o zapobieganiu wadom zgryzu u dzieci w jak najwcześniejszym wieku, tak, aby kobiety
w ciąży miały pełną świadomość działań profilaktycznych. Ważną rolę spełnia tutaj:

−

odzwyczajenie dziecka od ssania smoczka,

−

zasypianie dziecka w odpowiedni sposób w odpowiedniej pozycji,

−

obserwacja dziecka, czy nie oddycha przez nos,

−

odzwyczajenie dziecka od niewłaściwych nawyków, obgryzanie paznokci, ssanie palca,

−

dawanie dziecku posiłków, które zmuszają do umiejętności gryzienia,

−

regularna kontrola u stomatologa.

Stomatologiczny program edukacyjny obejmuje zazwyczaj pacjentki będące w ciąży

i należące do określonej grupy. Klinika Ginekologii w Poznaniu badaniu poddała swoje
pacjentki będące w 23–24 tygodniu ciąży, wiek matek około 29 lat. Wszystkie uczestniczki
programu edukacyjnego zostały dwukrotnie objęte badaniami klinicznymi i ankietowymi.

Podczas pierwszej wizyty omówiono podstawowe zasady higieny jamy ustnej. Badanie

stomatologiczne przeprowadzono za pomocą zgłębnika, zaś intensywność próchnicy
wykazano za pomocą średniej liczby PUW-z i PUW-p. U wszystkich pacjentek usunięto

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

płytkę nazębną, wyleczono zęby objęte próchnicą, usunięto zęby, a także wykonano zabiegi
fluorkowania. Po porodzie powtórzono zabiegi. Pytania zadawane w badaniach ankietowych
dotyczyły własnej oceny stanu jamy ustnej, dolegliwości podczas ciąży, zmian dietetycznych,
higieny jamy ustnej. Pacjentki poinformowano o metodach profilaktyki próchnicy,
prawidłowej: diecie, zasadach przestrzegania higieny jamy ustnej, fluoryzacji, lakowaniu.

Przeprowadzane programy edukacyjne są udokumentowane, poddane badaniom

statystycznym wyniki, metody i wnioski można odczytać w prasie stomatologicznej,
lekarskiej, podręcznikach dla studentów Uniwersytetu Medycznego lub w bibliotece jako
treści rozpraw doktorskich.

Pacjentki, które brały udział w programie edukacyjnym prowadzonym dla kobiet w ciąży

i laktacji, zdobyły szeroką wiedzę, ich świadomość dotycząca profilaktyki próchnicy, chorób
przyzębia, wad zgryzu wzrosła. Wskazówki, jakie dostały podczas programu przyczyniły się
do zwrócenia większej uwagi dotyczącej higieny jamy ustnej oraz profilaktyki.

Kształcenie kobiet w ciąży i w okresie laktacji z zakresu profilaktyki powinno być

związane wykorzystaniem rozmaitych metod nauczania i narzędzi dydaktycznych. Spośród
wielu metod nauczania wykorzystuje się często tzw. aktywizujące metody.

Debata „Za” i „Przeciw”

Metoda to jest wykorzystana podczas omawiania kontrowersyjnych tematów. Zadanie

stawiane uczniom to zaprezentowanie argumentów „za” i „przeciw” i przekonanie innych do
swoich poglądów. Uczniowie lub słuchacze uczą się jak należy dyskutować, wyrażać swoje
zdanie bez prowokacji. Wprowadzając tę metodę, nie można narzucać słuchaczom swojego
punktu widzenia. Każda grupa musi mieć taki sam czas na wypowiedź.

Metaplan

Metoda ta pozwala na spokojne szukanie najlepszego rozwiązania oraz na zbadaniu

danego problemu. Skłania do wyrażania opinii, krytycznej analizy faktów, formułowania
sądów.

Przebiega następująco:

−

podział klasy na grupy,

−

przygotowanie plakatu,

−

przedstawienie problemu,

−

określenie czasu dyskusji,

−

tworzenie plakatu.

Następnie uczniowie, słuchacze odpowiadają na pytanie: Jak jest?, odpowiedzi zapisują

na karteczkach, które przyklejają na wyznaczonym miejscu plakatu. Następnie odpowiadają
na pytanie: Jak być powinno? i przyklejają w wyznaczone miejsce plakatu.

Słuchacze odpowiadają na karteczkach na pytanie: Dlaczego nie jest, jak powinno być?,

przyklejają w odpowiednie miejsce na plakacie.

Uczniowie, słuchacze zapisują wnioski na karteczkach i przyklejają w odpowiednie

miejsce na plakacie.

Wnioski uogólnia się i doprowadza do wspólnego rozwiązania problemu.

Burza Mózgów

Metoda ta zwana jest również giełdą pomysłów. Daje ona możliwość nieskrępowanej

odpowiedzi słuchaczom, oraz ich angażuje. Zgłaszane pomysły są zapisywane na tablicy.
Uczniowie analizują je i wybierają te, które pomogą rozwiązać problem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Drama

Metoda ta nie jest inscenizacją ani teatrem. Przekazuje ona treści w powiązaniu

z przeżyciami i doświadczeniem. Polega na improwizacji, skłania uczestników do
wchodzenia w role, a nie do ich odgrywania. Może być wykorzystana do analizy wydarzeń.

Aktywizacja pacjentów podczas szkoleń i ćwiczeń jest bardzo ważna. Dotyczy to

higienistek stomatologicznych, wykładowców, nauczycieli. W prawidłowo przeprowadzonym
kursie powinno stosować się metody aktywizujące w celu osiągnięcia dobrych wyników
nauczania oraz określenia wspólnych wniosków.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to są metody aktywizujące nauczania?

2.

Jakie znasz metody nauczania?

3.

Jakie środki dydaktyczne używane są przez higienistki stomatologiczne?

4.

Jaką rolę pełnią szkolenia edukacyjne?

5.

Jakie założenia ma metoda nauczania – burza mózgów?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadź zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących na temat profilaktyki

próchnicy

zębów,

profilaktyki

zmian

ortodontycznych,

profilaktyki

zmian

periodontologicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować materiał nauczania dotyczący realizacji zajęć edukacyjnych,

2)

poszukać różnych źródeł informacji o profilaktyce próchnicy, ortodoncji, periodontologii,

3)

przeprowadzić analizę korzyści płynących z działań przeciwpróchniczych,

4)

sporządzić wykres słupkowy dotyczący pozytywnych i negatywnych aspektów działań
przeciwpróchniczych, ortodontycznych, periodontologicznych,

5)

zastosować odpowiednio metody i środki dydaktyczne.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

arkusze papieru, pisaki.

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla uczeń.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących z zakresu higieny jamy

ustnej oraz udokumentuj realizację przeprowadzonych działań edukacyjnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować materiał nauczania dotyczący form zajęć edukacyjnych i ich dokumentacji,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

2)

poszukać w różnych źródłach informacji o metodach edukacji, higienie jamy ustnej,
dokumentacji działań edukacyjnych,

3)

dobrać odpowiednie formy realizacji działań edukacyjnych i udokumentować je.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących
na temat profilaktyki próchnicy zębów?

2)

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących
na temat zapobiegania zmianom ortodontycznym?

3)

przeprowadzić zajęcia edukacyjne dla kobiet w ciąży i karmiących
na temat zapobiegania zmianom periodontologii?

4)

posłużyć się pomocami dydaktycznymi podczas realizacji działań
edukacyjnych?

5)

posłużyć się aparaturą techniczną niezbędną do prezentacji
materiałów edukacyjnych?

6)

udokumentować realizację przeprowadzonych działań edukacyjnych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.5.

Etyka zawodowa

4.5.1. Materiał nauczania

Etyka to dziedzina filozofii zajmująca się wartościowaniem ludzkich czynów, czyli

moralnością. Określa znaczenie pojęć moralnych i analizuje teorie uzasadniające
postępowanie człowieka.

Etyka w zawodzie higienistki stomatologicznej dotyczy norm moralnych dotyczących

obowiązków i powinności w ich postępowaniu z pacjentami.

Podstawowe wartości moralne to:

−

działać tylko dla dobra pacjenta,

−

nie szkodzić,

−

nie zdradzać tajemnic pacjenta.

Większość zawodów posiada spis obowiązujących norm postępowania, które zwane są

zasadami etycznymi.

Etyka lekarska stanowi zbiór najistotniejszych artykułów norm etycznych, z których

powinien wywiązywać się lekarz, przyrzeka on, że:

−

obowiązki będzie wykonywał sumiennie,

−

będzie służyć życiu ludzkiemu,

−

będzie przeciwdziałał cierpieniu i chorobom,

−

nie nadużywał zaufania pacjentów,

−

przestrzegał tajemnicy lekarskiej,

−

ciągle poszerzał swoją wiedzę i kształcił się ustawicznie.

Hipokrates jako pierwszy spisał normy, którym powinien poddać się lekarz, był twórcą

Kodeksu Etyki Lekarskiej.

Zasady etyki

Wszelkie rozmowy z pacjentem dotyczące stanu zdrowia objęte są tajemnicą zawodową.

Nie zwalnia z tej zasady nawet śmierć pacjenta, jedynie on sam może wyrazić zgodę na
przekazywanie udzielonych informacji. Odstąpienie od tajemnicy jest również dopuszczalne,
gdy leczenie wymaga konsultacji ze specjalistami, bądź, gdy zachowanie pewnych informacji
w tajemnicy stanie się przyczyną zagrożenia zdrowia lub życia chorego i innych osób.
Złamanie tajemnicy jest dopuszczalne w przypadku, gdy wymagają tego przepisy prawa.
Ujawnione powinny być fakty zagrożenia zdrowia lub życia wynikające z łamania praw
człowieka.

W praktyce zawodowej należy kierować się hasłem salus aegroti suprema lex esto –

zdrowie chorego najwyższym prawem. W przypadkach nie cierpiących zwłoki nie można
odmówić pomocy osobie chorej.

Pacjentowi należy się szacunek, poszanowanie godności i intymności niezależnie od

narodowości, płci, rasy, wieku, wyznania czy pozycji materialnej lub innych czynników.
Pacjenta należy traktować z życzliwością, wykonując swoje obowiązki zawodowe starannie,
zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i umiejętnościami. Pacjent ma prawo do informacji
o swoim stanie zdrowia, przekazanych w sposób dla niego zrozumiały. Może wyrazić także
ż

yczenie nieudzielania mu informacji; przekazywanie wiadomości o stanie zdrowia pacjenta

rodzinie powinno być także uzgodnione z chorym. Należy poinformować pacjenta
o ewentualnych negatywnych dla zdrowia następstwach leczenia, gdyż ma od prawo do
odstąpienia od zabiegu. Postępowanie lecznicze wymaga zgody pacjenta, w przypadku osób
nieprzytomnych i niepełnoletnich zgody rodziców lub opiekunów. Jeżeli osoba niepełnoletnia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

jest zdolna do świadomego wyrażenia zgody, należy starać się uzyskać także zgodę z jej
strony. W przypadku osób niepełnoletnich informacje o stanie zdrowia przekazuje się
rodzicom lub opiekunom. W razie pomyłki należy poinformować o niej pacjenta
i zapewnić mu jak najlepszą pomoc. Bez zgody pacjenta można wykonać badanie
w przypadku, gdy zagrożone jest zdrowie lub życie osoby badanej lub innych osób.

Wykonując obowiązki zawodowe nie należy posługiwać się metodami szkodliwymi,

bezwartościowymi lub nie potwierdzonymi naukowo. Należy ciągle uzupełniać swoją wiedzę
i rozwijać umiejętności zawodowe. W trakcie pracy nie wolno znajdować się pod wpływem
alkoholu czy środków uzależniających. Nie wolno stosować środków i metod dopingowych
w celach innych niż lecznicze.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Co to jest etyka lekarska?

2.

Jakie cechy powinna mieć higienistka stomatologiczna, która postępuje zgodnie z etyką?

3.

Czy każda higienistka stomatologiczna w naszych czasach postępuje zgodnie z etyką?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy poniższych przypadków zidentyfikuj, która z wymienionych

higienistek stomatologicznych przestrzega zasad etyki zawodowej.

Opisy przypadków

Przypadek A

Anna często opowiada w domu o dolegliwościach poszczególnych pacjentów, zawsze

informuje chorych o działaniach profilaktycznych.

Przypadek B

Grażyna nie ma cierpliwości do pacjentów, nie przeprowadza z nimi szczegółowego

wywiadu, ale zawsze zajmuje się pacjentami, kiedy tego potrzebują.

Przypadek C

Maria zawsze ma czas dla pacjentów, udziela im rad dotyczących profilaktyki,

informacją na temat schorzeń nie dzieli się z innymi.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

przeanalizować materiał nauczania dotyczący etyki zawodowej.

2)

przeprowadzić analizę przypadków,

3)

zidentyfikować cechy higienistki stomatologicznej postępującej etycznie,

4)

wskazać imię higienistki, która postępuje zgodnie z zasadami etyki,

5)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Ćwiczenie 2

Zaprezentuj działania higienistki stomatologicznej postępującej zgodnie z zasadami etyki

zawodowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

poszukać w różnych źródłach informacji dotyczących etyki zawodowej,

2)

określić działania etyczne higienistki stomatologicznej,

3)

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

zdefiniować zasady etyki zawodowej?

2)

uzasadnić zalety etyki lekarskiej?

3)

wskazać cele etyki zawodowej?

4)

zidentyfikować zachowanie higienistki stomatologicznej postępującej
zgodnie z etyką?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko
jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie
zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Czynnikiem teratogennym, mogącym zaburzyć rozwój płodu nie

a)

jest stres.

b)

jest nieprawidłowa dieta.

c)

są leki.

d)

jest racjonalna dieta.

2. Początek ciąży wiąże się z zaburzeniami hormonalnymi, które polegają na

a)

wytwarzaniu zbyt małej ilości wszystkich hormonów.

b)

wytwarzaniu dużej ilości hormonów.

c)

zmianie ilości glukagonu.

d)

wzroście poziomu testosteronu, a spadku poziomu hormonów.

3. Poziom hematokrytu w ciąży

a)

maleje.

b)

czasami rośnie.

c)

rośnie.

d)

nie ulega zmianie.

4. Dolegliwościami stomatologicznymi występującymi u kobiet w ciąży jest

a)

zapalenie krtani.

b)

wyjałowienie jamy ustnej.

c)

zapalenie dziąseł.

d)

krwawienie z dziąseł.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

5. W jamie ustnej kobiet w ciąży występuje zazwyczaj

a)

grzyb.

b)

torbiel.

c)

bardzo duża ilość śliny.

d)

bardzo mała ilość śliny.

6.

Kobieta w ciąży powinna spożywać małe ilości
a)

mleka.

b)

witamin.

c)

cukru.

d)

białka.

7.

Dieta kobiety podczas ciąży powinna być
a)

mało urozmaicona.

b)

o niskiej zawartości aminokwasów.

c)

o dużej zawartości węglowodanów.

d)

racjonalna i urozmaicona.

8.

Częste dolegliwości kobiet w ciąży to
a)

tylko krwawienie.

b)

tylko zapalenie jamy ustnej.

c)

próchnica.

d)

zapalenie dziąseł, krwawienie dziąseł, obrzęk dziąseł.

9.

Doksycyklina podawana w ciąży może spowodować zabarwienie zębów na kolor
a)

ż

ółty.

b)

biały.

c)

granatowy.

d)

czarny.

10.

Po porodzie częstą dolegliwością u kobiet karmiących jest
a)

zwyrodnienie szczęki.

b)

zaburzenie artykulacji dźwięków.

c)

rozchwianie zębów.

d)

zapalenie dziąseł.

11.

Najbezpieczniejszymi lekami stosowanymi w ciąży są
a)

NLPZ.

b)

antybiotyki.

c)

leki homeopatyczne.

d)

przeciwgrzybiczne.

12.

W ciąży kobiety mogą spożywać kawę
a)

z dużą ilością kofeiny.

b)

z alkoholem.

c)

z dużą ilością cukru.

d)

bezkofeinową.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

13.

Zatrucia pokarmowe u kobiet w ciąży mogą nastąpić na skutek
a)

nie przestrzegania zasad higieny.

b)

mycia warzyw i owoców.

c)

przechowywania pokarmów we właściwych temperaturach.

d)

podawania antybiotyków.

14.

Kobieta w ciąży wymaga
a)

odpowiedniego traktowania i podejścia „terapeutycznego” lekarza.

b)

stomatologicznej indywidualnej terapii.

c)

takiego samego traktowania jak każdy pacjent.

d)

dodatkowych leków.

15.

Hipokrates to
a)

twórca pierwszego kodeksu etycznego lekarzy.

b)

twórca zasad leczenia stomatologicznego.

c)

pierwszy stomatolog.

d)

pierwsza pomoc stomatologiczna.

16.

Higienistka stomatologiczna postępująca zgodnie z kodeksem etyki powinna
a)

być cierpliwa tylko w stosunku do dzieci.

b)

być sumienna, gdy jest obserwowana.

c)

być otwarta, gdy ją poprosi o to lekarz.

d)

być cierpliwa, sumienna, otwarta w stosunku do wszystkich pacjentów.

17.

Profilaktyka stomatologiczna u kobiet w ciąży jest
a)

bardzo ważna.

b)

mało ważna.

c)

czasami tylko ważna.

d)

w ogóle nie potrzebna.

18.

Higiena jamy ustnej polega na
a)

szczotkowaniu raz dziennie.

b)

płukaniu jamy ustnej wodą z dodatkiem soli.

c)

nitkowaniu gdy sobie przypomnimy.

d)

regularnym szczotkowaniu, nitkowaniu i płukaniu jamy ustnej.

19.

Edukacja zdrowotna, instruktaż higieny jamy ustnej przeprowadzany jest głównie przez
a)

nauczycieli.

b)

higienistki stomatologiczne.

c)

techników dentystycznych.

d)

terapeutów.

20.

Higienistki stomatologiczne w swoich szkoleniach korzystają
a)

z przypadkowych metod dydaktycznych.

b)

z dostępnych środków dydaktycznych.

c)

z form aktywizujących słuchacza.

d)

wyłącznie z plakatów i ulotek.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Prowadzenie edukacji prozdrowotnej dla kobiet w ciąży i karmiących

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

6. LITARATURA

1.

Jańczuk Z.: Podręcznik dla higienistek stomatologicznych. PZWL, Warszawa 1994

2.

Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 2001

3.

Krajewski W.: Zagadnienia współczesnej profilaktyki stomatologicznej. WM, Warszawa
1995

4.

Rosłan-Szulc K.: ABC twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994

5.

www. stomatologia.pl

6.

www.zdrowie.pl