RENESANS – TŁO HISTORYCZNE

Przyczyny reformacji o powstanie nowych Kościołów chrześcijańskich

Reformacja to proces o charakterze społecznym, religijnym i politycznym. Jej przyczyny leżały w
średniowieczu,   były   złożone.  Wystąpienie   Jana   Husa   z   początków   XV  w.   było   ostatnią   próbą
usunięcia   nadużyć   z   Kościoła   i   przeprowadzenia   reform,   uzdrowienia   funkcjonowania   wielu
instytucji   kościelnych.   Kolejne   sobory   piętnastowieczne   nie   doprowadziły   do   naprawy   życia
kościelnego. Kryzys pogłębiał się.

Najważniejsze przyczyny reformacji:

•

osłabienie   organizacyjne   Kościoła   i   demoralizacja   kleru  -   papieże   bardziej   dbali   o
zachowanie politycznej pozycji na Półwyspie Apenińskim, zwiększenie dochodów, świetny
dwór,   przepych,   niż   o   dobry   przykład   skromnego   i   świątobliwego   życia.   Szerzył   się
nepotyzm,   czyli   faworyzowanie   krewnych   przy   obsadzaniu   stanowisk   kościelnych,
nikolaizm  (zerwanie   z   zasadą   celibatu).   Te   zjawiska   obniżały   autorytet   papiestwa   i
Kościoła;

•

niechęć papieży i duchowieństwa, szczególnie wyższego, do zmian i reform;

•

nadużycia   pieniężne   papieży   i   duchownych   -  fiskalizm,   czyli   obciążanie   wiernych
podatkami, daninami i innymi opłatami, sprzedaż odpustów (odpuszczenia win i grzechów -
akcja prowadzona przez duchownych i specjalnych bankierów, dochody przeznaczane na
potrzeby papiestwa).

Krytyka   Kościoła   katolickiego   wypływała   z   różnych   środowisk.   Była   związana   z   coraz
powszechniejszymi ideami humanizmu i nowymi prądami kulturowymi i światopoglądowymi.

W 1517 r. mnich, augustianin Marcin Luter, przybił na drzwiach kaplicy w Wittenberdze 95
tez,   będących   programem   reform   Kościoła.  Występował   w   nich   przede   wszystkim   przeciw
sprzedaży odpustów i innym nadużyciom panującym w Kościele. Wydarzenie to jest powszechnie
uważane   za  początek   reformacji.   Początkowo   Luter   nie   zerwał   z   Kościołem,   domagając   się
jedynie  niezbędnych  zmian.  Popularność  Lutra  rosła.  Papież  bullą  Exsurge  Domine  z  1520 r.
wezwał zakonnika do odwołania swoich nauk. Luter, popierany przez coraz większą liczbę ludzi,
spalił   publicznie   dokument   papieski.   Do   sporu   wmieszał   się   cesarz   Karol   V   Habsburg,   który
wezwał Lutra na sejm Rzeszy do Wormacji, by ten zaprezentował publicznie swoją naukę. Mimo
potępienia przez papieża i cesarza Luter nie zaprzestał działalności, miał poparcie kilku książąt
niemieckich.   Przed   prześladowaniami   znalazł   schronienie   na   zamku   w  Wartburgu   u   Fryderyka
Mądrego, elektora saskiego. Tam też dokonał przekładu Biblii na język niemiecki. Spalenie bulli
papieskiej   było   zerwaniem   Lutra   z   Kościołem   katolickim.   Wystąpienia   innych   reformatorów
religijnych   jak   i   działania   podejmowane   przez   Kościół   katolicki   doprowadziły   do   podziału
religijnego Europy.

Największe wyzwania reformowane

Wyznanie – twórcy

Doktryna – organizacja Kościoła

Luteranizm - Marcin Luter, Filip

Melanchton, autor tzw. „konfesji

augsburskiej” z 1530 r. – tereny

Rzeszy Niemieckiej, Skandynawii

– Biblia jedynym źródłem i podstawą wiary – dowolna

interpretacja każdego człowieka;

– jedyne sakramenty, mające znaczenie symboliczne, to

chrzest i sakrament ołtarza, muszą one iść w parze z

wiarą, która jest podstawą zbawienia;

– uznanie władzy świeckiej i konieczność jej

podporządkowania się;

– kasata zakonów, zniesienie celibatu osób duchownych;

– zniesienie kultu świętych, adoracji obrazów, relikwii;

– Kościół państwowy pod opieką władców, którzy dbają o

rozwój materialny. Kościół podporządkowany też

doktrynalnie świeckim;

– sekularyzacja dóbr kościelnych i przejęcie ich przez

władcę.

Kalwinizm- Kalwin (Jean Cauvin),

początkowo działał we Francji,

potem w Bazylei i Genewie w

Szwajcarii – Institutio religionis

christianae, Katechizm – niektóre

kantony Szwajcarii, Niderlandy,

lokalne odmiany wyznania

kalwińskiego w Anglii i Szkocji

– wiara to szczególny dar od Boga; nauka opredestynacji,

czyli przeznaczeniu;

– sakramenty podobnie jak u Lutra;

– moralność kalwińska wypływająca z nakazów Biblii –
wstrzemięźliwość, sprawiedliwość, pobożność; praca to

obowiązek człowieka, bogactwo to szczególny dar od Boga

i dowód Jego łaski;

– na czele Kościoła mieli stać ministrowie-pastorzy

pełniący nadzór nad moralnością, instytucja kierownicza w

Kościele to ciało kolegialne – konsystorz;

– władza świecka odpowiedzialna za ochronę Kościoła i

moralności, karanie odstępców, obowiązek utrzymywania

szkolnictwa. Genewa zorganizowana w przykładową gminę

i Kościół kalwiński, minipaństewko teokratyczne w

wydaniu kalwińskim. Słynna Akademia Genewska.

Anabaptyzm - Thomas Münzer,

Jan z Leydy, Jan Mathys

– odrzucenie organizacji kościelnej – powszechne

kapłaństwo wiernych; proroctwa i objawienia jako

podstawa wiary – indywidualizacja wiary i odrzucenie

form doktrynalnych;

– niechęć do instytucji państwa i porządku publicznego,

zniesienie własności prywatnej, itd.;

– konieczność powtórnego chrztu w dojrzałym wieku –

chrzest to świadomy wybór wiary;

– próba zorganizowania idealnego Kościoła w Münster w

Niemczech.

Antytrynitaryzm - Michał Servet,

– Christianismi restitutio; Lelio i

Faustyn Socynowie, Jerzy

Blandrata; – teren działalności:

Polska i Siedmiogród – arianie lub

unitarianie

– zakwestionowanie istnienia Trójcy Świętej – Chrystus

jedynie człowiekiem, a nie Bogiem. Odrzucenie nauki o

predestynacji (przeznaczeniu), grzechu pierworodnym i

odkupieniu;

– do zbawienia człowiek dochodzi własną pracą;

– kwestionowanie wszystkich sakramentów;

– kwestionowanie prywatnej własności, konieczność

zniesienia poddaństwa chłopów, wspólna praca i podział

zysków;

– w skrajnej postaci głoszenie haseł pacyfistycznych;

– nie stworzyli organizacji kościelnej, prześladowani

przez katolików i wyznawców innych Kościołów

reformowanych.

Kontrrefoemacja i jej skutki

Kontrreformacja jako ruch w Kościele katolickim miała dwa oblicza:

•

wobec sukcesów nowych wyznań reformowanych przeprowadzenie niezbędnych reform w
Kościele, usunięcie nadużyć;

•

reakcja katolicka i walka z reformacją o utracone wpływy w Europie.

Pierwsze reformy w Kościele i kurii rzymskiej wprowadził papież Paweł III. Powołał nowych
kardynałów   o   poglądach   podobnych   do   humanisty  Erazma   z   Rotterdamu.  W  1542   r.   kardynał
Caraffa odnowił  inkwizycję. Kolejni papieże kontynuowali reformy w drugiej połowie XVI w.,
przechodząc do ofensywy katolickiej. Dla czystości wiary wprowadzono w 1559 r. Indeks ksiąg
zakazanych.

Odnowieniu Kościoła miały służyć reformowane stare zakony i powstające nowe. Szczególną rolę
odegrał nowy zakon, który w 1540 r. otrzymał zatwierdzenie reguły - Towarzystwo Jezusowe –
jezuici. Twórcą był Hiszpan, Ignacy Loyola. Zakon był gwardią papieską do walki z protestantami i
wszelkimi   heretykami.   Został   bezpośrednio   podporządkowany   papiestwu,   zorganizowany
hierarchicznie jak wojsko. Działania zakonu skupiały się przede wszystkim na pracy oświatowej,
czego   wynikiem   było   powstanie   sieci   szkół   średnich   (tzw.  kolegiów)   i   wyższych   akademii.
Propagowano zasadę nowej pobożności. Dla realizacji założonych celów, Jezuici korzystali z wielu
nowatorskich rozwiązań (np. przekłady biblii na język narodowy, organizowali teatr szkolny itp.).
Nauka w szkole - kolegium niższym - trwała 7 lat i obejmowała 5 klas [gramatyka niższa - infima
(2 lata), gramatyka średnia, gramatyka wyższa – syntaksa, humanitas – poetyka, retoryka (2
lata)].   Kolegia   wyższe,   oprócz   wyżej   wymienionych   klas   obejmowały   2-   bądź   3-letni  kurs
filozoficzny. Zajęcia były prowadzone przez zakonników, którzy nie pobierali za  to opłat. Każdy
zakonnik musiał nauczać przez pewien okres, do czego przygotowywały seminaria. Ich praca była
kontrolowana.

W latach 1545-1563 w Trydencie obradował sobór powszechny:

•

sprecyzowano dogmaty katolickie, a zwłaszcza przyjęto dogmat o rzeczywistej obecności
Chrystusa w Eucharystii;

•

uznano wyższość papieża nad soborem, scentralizowano władzę w Kościele katolickim,
wzmocniono autorytet papieski;

•

powstał Katechizm Rzymski, czyli wykład wiary Kościoła katolickiego.

Sobór   trydencki   rozpoczął   dzieło   odnowy   w   Kościele   katolickim.   W   kolejnych   latach
konsekwentnie   wprowadzano   zmiany   i   reformy:   w   1568   r.   ogłoszenie   brewiarza,   mszału
rzymskiego   (ujednolicenie   liturgii),   zakaz   łączenia   dostojeństw   kościelnych,   obowiązek
pozostawania biskupów w swoich diecezjach, wizytowania parafii, odbywania wizyt w Rzymie raz
na 5 lat (wizyta ad limina apostolorum) i zakładania seminariów celem kształcenia księży. W1592 r.
ogłoszono obowiązujący tekst Biblii, tzw. Wulgatę. Ostateczna interpretacja tekstu Pisma Świętego
została zastrzeżona jedynie dla duchownych.

W konsekwencji reform w Kościele katolickim wzmocniono dyscyplinę, usunięto nadużycia,
ujednolicono  liturgię   i  określono  dogmaty.  Zmiany te   ostatecznie   załamały  próby  rozmów  z
protestantami i doprowadziły do rozejścia się katolicyzmu z protestantyzmem.