matura matematyka arkusze rozszerzona

( matura_matematyka_arkusze_rozszerzona.pdf )

http://www.xdl.co.pl/go/?d=matura_matematyka_arkusze_rozszerzona#

Podobne: matura matematyka 2015 rozszerzona, matura matematyka 2013 rozszerzona, matura matematyka 2016 arkusz rozszerzony,

matura matematyka 2016 rozszerzona, matura fizyka arkusze rozszerzona, matura matematyka 2014 rozszerzona,

matura fizyka arkusz rozszerzony, matura probna matematyka arkusz rozszerzony, matura matematyka 2016 operon rozszerzona,

"Przebieg wydarzen:

Kluczowa postacia dramatu jest Junak – byly partyzant. Jego biografie ilustruja nie powiazane wzajemnie sceny, ktorych przesuwanie sie ma

uzasadnienie jak rowniez surrealistyczne, harmonijne z poetyka snu ( Bohater jest w lozu, pokoj staje sie umownie ulica, kawiarnia, mieszkaniem

egzaminu maturalnego, biurem ). Nie zmieniajaca sie scenografia sygnalizuje w koncu, ze jest to pokoj przechodni. Konfrontacja z innymi bohaterami (

krewnymi, znajomymi, obcymi ) towarzyszy okresleniu Bohatera: jest jednym z tlumu, kims bez twarzy, imienia ( nosi wiele imion ), bez stuleciu ( ma 7,

38, 40 lat ), bez zawodu ( dyrektor porzadkowy przedsiebiorstwa, kierownik operetki ) – okazuje sie byc nikim czy tez kazdym, to tzw. kazdy. Utracil

niewinnosc dziecinstwa, wiare w namietnosc, szacunek gwoli tradycji, nienawidzi urzedniczej egzystencji. Uznawane wartosci zatracily sie w stereotypach

i frazesach. Doswiadczenia i pamiec rywalizacji niweczacej pojecie czlowieczenstwa zdeterminowaly wewnetrzna proznie Bohatera, niemoznosc

porozumienia i poczucie bezsilnosci.

W tej sytuacji broni on swej indywidualnosci autoironia i autoszyderstwem.

Wymowa utworu:

Bohater uosabia dramatyczny zycie pokolenia samego autora, zas zarazem okazuje sie byc spadkobierca polskiej tradycji chwatow romantycznych.

Konkretne ze znaczen tytulu sztuki odnosi sie do sposobu przedstawienia jego biografii, skladajacej sie z wyrywkowych faktow, zdarzen, schadzek,

fragmentow, ankiet, wywiadow, aneksow.

Konstrukcja dramatu:

Ciag scen staje sie obrazowa forma strumienia swiadomosci. Utrwalona w nich rzeczywistosc poteznieje jako groteska, maskarada, parodia, niekiedy jak

symbol. Chor Starcow, bedacy nawiazaniem sluzace do wzorow starozytnych, komentuje rodzaj i trafnosc konstruowania scen, ale rowniez uczestniczy

przy akcji, pozostanie zamordowany za posrednictwem Bohatera obok probie ingerencji i modyfikacje jego postawy na czynna. Ironiczne wypowiedzi

Starcow ukazuja nieprzydatnosc zwyklych form teatralnych i wstrzasajacych do wyrazenia ukrytej jednostki rzeczywistosci jak rowniez bohatera

pozbawionego skonczonej osobowosci.

Nowy rodzaj teatru:

"Kartoteka" nalezy do tak zwanym. dramaturgii problematycznej, jej budowa umozliwia wieloznaczna interpretacje. Poetyka utworu – chaotyczny na

pozor sposob konstrukcji elementow dramatu, wyobraza w podobny sposob sytuacje moralna czlowieka we wspolczesnym swiecie, jak i zmagania

tworcze pisarza – wspolczesnego dramaturga.

"Kartoteka", pierwszy nieszczesliwy wypadek Rozewicza, zawierajacy zasadnicze wlasciwosci znamienne gwoli utworow pozniejszych, byla

potraktowana jako obrachunek z typem teatru i dramatu lat 50.

Weszla na stale sluzace do repertuaru polskiej sceny.1-wsza. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore niestety wzajemnie sie wykluczaja. Odmiennie mowiac: sprawa, w ktorej nalezy bedzie zadecydowac

pomiedzy tymi racjami jak i rowniez kazda rozstrzygniecie doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi zadecydowac miedzy 2 racjami, pochodzace z ktorych dwie sa tak samo wazne jak i rowniez sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra,

wierna prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko

cialo zmarlego pozostanie pohanbione, jednak wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Swoja droga Antygona wejdzie w konflikt z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Wybierajac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, zgodnie ze swoim sumieniem, upowaznienie

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy doslownie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia dzieki scenie puder doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy widzi

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie zaakceptowac jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jako

wyzwolenie na niego od nich. Losy herosa tragicznego stymuluja odbiorce w celu niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a skutkiem tego

pozwalaja jemu sie od momentu nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez

trwoge―, zwazajac na akcje tragedii. Ta (jezeli istniejemy widzami) wspolczucie wzbudza nieszczescia czlowieka niewinnego, natomiast trwoge –

zmartwienie czlowieka, ktory to jest w celu nas pokrewny.

Starozytni stworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – inaczej los badz przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg wydarzen w zyciu,

ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow, przepowiedziane poprzez

wyrocznie ma obowiazek spotkac jednostki i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to na ogol zapowiedz nieszczescia. Przykladem sa dzieje rodu Labdakidow

– od momentu Lajosa po Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal tragedii, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi a wlasnym

dzialaniem bohatera. Junak jest pozbawiony mozliwosci dokonania pomyslnego doboru. Dzialania tej prowadza w celu katastrofy. Jest on jednoczesnie

ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jako siostra jak

i rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad jak

Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla tez zlozona przeklenstwo bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie

zaakceptowac widziala moznosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole poszczegolnych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i dal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi w

beczce Pandory zmartwienie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go

dzieki dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora

odsetek ludzie maja skladac bogom. Zeus wybral druga odsetek, myslac iz pod tluszczem jest najpozytywniejsze mieso. Odtad tylko ta czesc osobistosci

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe,

ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal sie emblematem czlowieka cierpiacego z wybranki do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego godnosci powstalo okreslenie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze po imie wybranki do osob.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta pochodzace z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Chce on poswiecic sie dla osob, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, twierdzi, ze posiada taka sile jak Pan,

jego piosenka jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piesn to duza, piesn tworzenie, taka piosenka jest energia, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Ty wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, zeby Bog dal mu potega

wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Pan mu do niej nie da, to maz odwroci od momentu Niego osob. Konrad jest cierpiacym patriota, dla

ktorego ojczyzna jest najwazniejsza, potrzebuje sie dla niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali po

niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil na niego. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako pierwszego

smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl maz jednak dotrzec do ciebie cieni, gdyz zona nie zaakceptowac zakopala tej ciala wedle jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu totez wrocic dzieki ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, lecz nie wrocil. Bogowie zapomnieli o nim. Zyl

czasochlonnie, az w koncu przypomniano sobie o nim i wyslano Tanatosa po jego dusze. Za kare Syzyf puder wniesc szeroki kamien dzieki gore. Syzyf

wzial sie do pracy, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim, 3, dziesiatym wraz. Syzyf

nieprzerwanie wznosi kamien, ale w kazdej sytuacji tuz przy szczycie on jemu sie wyslizguje. Jest emblematem pracy, funkcjonowania nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski po Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji dzieki ziemiach naszych do pracy Syzyfa. Tok ten nie zaakceptowac byl w stanie zniszczyc

polskosci tkwiacej po samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby jemu pozwolil wrocic do Tunezji. On jednakze na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal pochodzace z ptasich pior i wosku skrzydla

doczepiane do ramion, by tym sposobem mogl wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbytnio wysoko, gdyz wosk

moze sie stopic i zeby nie schodzil zbyt skromnie wody, gdyz piora maja mozliwosc nasiaknac wilgotnoscia. Ikar jednakze nie posluchal ojca.

Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej i wyzej... az w koncu wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl

na ziemie. Stal sie on emblematem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore nad zdrowym rozsadkiem. Jego utwor

tragiczny, smierc nie jest zauwazona poprzez nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest postac Ikara pochodzace z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie rywalizacji. Tak jak Ikar lotem tak bardzo

Michas oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zabrania Michasia poprzez Niemcow.

Rowniez jego znikniecia nikt nie zaakceptowac zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby

oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na 3 miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por r..

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przypadkow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala cywilizacja (kultura, literatura, sztuka

otoczenia zachodniego). Metody nawiazan w celu kultury antycznej sa przerozne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci literackich po

osoby konkretne jak rowniez kanony jak i rowniez zalozenia sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i powodow.

Jezeli rozchodzi o postawy ludzkie albo wzorce dla osob fizycznych to obszar kulturowy grecka jest bardzo uboga: agonistyczna badz hedonistyczna.

Bogowie i herosi greccy sa nosnikami stabilnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie po walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa przyniesione niestety w celu jednego wymiaru - sa archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja po nowej swiadomosci w

takowym wymiarze ktory wytworzyla literatura staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit jest opowiescia, ktora to przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej wspolnoty. Mit przedstawia emocje (lek, radosc, gniew). To, jak niejasne

pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por r. - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Mity dla dawnych pelnily role poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie pochodzace z kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki

teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Pisarstwo antyczna swiadczy zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci

niepodobna w pelni uchwycic literatury pozniejszych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta

pochodzace z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, iz cnota jest dobrem

najwazniejszym. Slowacki wspomina Homera jako piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka jest wyrazem dazenia

czlowieka w celu nowych znalezc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek powstaja w wyniku batalii bostw. Mitologia przedstawia zroznicowanie przezyc. Hefajstos stanowi przyklad uczynnego jak i rowniez wytrwalego

w pracy, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze schematy ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, student

Freuda), innymi slowy pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne odmiany w dzielach roznych kreatorow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Powtarzajacy sie obraz badz motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych po zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on zadecydowac.

Akcja "Antygony" osnuta jest wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki obrot sprawy nie zaakceptowac zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera totez prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. gdyby pozostawila odroczenia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w sytuacji kolejnego doboru.

Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z tej dziewczyny na korzysc szczescia prywatnego syna. Podczas gdy waha sie przed

podjeciem ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz jest za pozno - Antygona juz nie

zaakceptowac zyje. Tamtego ciosu nie zaakceptowac wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka chlopaka, a

zona Kreona odbiera sobie istnienie. Kreon, bez ustanku stawiany w sytuacji wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien wyselekcjonowac dobro

swojego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Swoim nieustepliwosc wiedzie ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja

dzieki smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj dzielo kilku pochodzace z nich.

Sluzace do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII po. p. n. e. ). Od godnosci poety pochodza terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca w celu walki. W

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie emblematem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI po. p. n. e. ).

-Anakreont pochodzace z Teos (VI w. p. n. e. ). Swoim wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly wielu nasladowcow posrod poetow

doby aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od godnosci Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca zwiazany byl pochodzace z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny,

epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do batalii w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc jest zagrozona.

„Rzecz to olsniewajaca zaprawde, kiedy kroczac po pierwszym zbioru

Ginie czlek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania dzieki polu batalii i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby naklonic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tzw. anty przyklad – ukazuje, co wyczekuje tchorza, jednostki, ktory nie zaakceptowac chce zwrocic zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy ze wszystkich

(... )wrogosc na niego wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wizerunek swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie zaakceptowac znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy utwor, ktory formuluje przekonanie o niesmiertelnosci sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk poprzez

wlasna tworczosc (u Safony: zrywanie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec ewentualnych pokolen, z kolei imie owego, ktory nie zaakceptowac obcuje ze

sztuka, a przede wszystkim pochodzace z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie pochodzace z tesknota nie zaakceptowac wspomni,

jakiegokolwiek serca nie zaakceptowac wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po tobie... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tymze nie rozchodzi o bitwe na zejscie i istnienie; motywem glownym jest milosny flirt, ukazany tu jako potyczka dzieki piesci, jaka podmiot

poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem wybranki.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny formuluje przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym razie czlowiecze

jak przyniesie tobie jutro. ―

Nigdy bog wie, co dostarczy nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro moze obrocic sie w lzy, radosc po smutek. Los jest kaprysny, a zmienia sie

tak bardzo szybko, iz niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, jak przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w atmosferze

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego jak i rowniez wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow

stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasciwa filozofia zyciowa poety jest okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem

nalezy cenic rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Egzystowac nalezy wedle natura, zabierac od otoczenia tyle, ile potrzeba, nie

zaakceptowac za sporo, ale i nie zaakceptowac za malo. Taka wizerunek zapewni zadowolenie, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze zdanie, ze zapisywanie wierszy zapewnia

poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory to stawia sobie za zycia poeta, jest jego dzielo. Poeta zapewnia tym samym termin swojej pewnosci, ze

posiada juz zapewnione wieczne istnienie w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza jest przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze tej czesc egzystowac bedzie po wierszach, po pamieci tych, ktorzy ow wiersze sa kiedys czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny rodzaj epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory to ukazuje przebieg zdarzen

legendarnych badz historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych dla danej wspolnoty.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, z kolei bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze bogowie

greccy.

Pochodzeniem eposu sa mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie pochodzace z mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o wsparcie w

robieniu dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w planecie bogow― (takze bogowie wojuja po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w planecie ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swoje uczucia tylko w inwokacji, potem jest „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia sa opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w wariancie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny wykaz przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne funkcjonowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane tak bardzo, ze jest dozwolone je latwo odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z zycia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, nieba, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* pojedynek Hektora pochodzace z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon jest rozbudowany tak bardzo, ze swiadczy odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone po piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku glownej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

nadrzedna fabula, np.: dokladny wykaz tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory komponuje sie pochodzace z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli badz

spondejow.

7. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to podstawowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Swiata - tez i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w mozliwosci uniwersalnej, ponadczasowej (archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jako cos wspanialego, a ow kredyty

prowadza naszego biura do zguby.

Mit o Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, po odniesieniu w celu dorastajacych

osob. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze kazdy ma po sobie cokolwiek z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", innymi slowy zrywamy pochodzace z

dotychczasowym systemem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" budujemy nowy, wlasny system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta konwersje symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga podopieczni i nie zaakceptowac rozumiala, dlaczego ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko dwoje podopieczni.

Bogini nie zaakceptowac zniosla takiej zniewagi jak i rowniez jej podopieczni: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej kilkoma

strzalami pochodzace z luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu,

dopoki bogowie nie zamienili ja po kamien. Jednak i w takim przypadku smutek duszy przebywajacej po glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo

lez. Mit tenze przedstawia nature macierzynstwa jak i rowniez wielkie zmartwienie rodzicow, jacy utracili swoje dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini zycia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala sie

po Ziemi po poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednak nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak szeroki, ze deszcze przestaly padac, strumienie

powysychaly, nie rodzily sie oryginalne plony jak i rowniez glod zaczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, lecz nic nie zaakceptowac skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu

ustapil w koncu i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, lecz wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone,

na dobre zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana powrotem corki zrobila na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu stworzen natury. Jednak Persefona

musiala wracac do meza na 3 miesiace po roku, w takim przypadku to natura zamierala, aby ponownie sie obudzic pochodzace z zimowego odretwienia.

W tego typu wlasnie strategia starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por r..

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja istote religijny

dwoch. maja istote uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. mowia o sprawach czlowieka, tej dazeniach, marzeniach

4. dawny wielokrotnie wykorzystywane w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do wydarzen majacych polozenie w terazniejszosci

7(1). Czar i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od zawsze. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to jednakze, ze

legendy odeszly w jakims miejscu w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow legendy mialy wielkie znaczenie. Dotychczasowy one dla nich tak bardzo cenne jak Pismo Religijne.

Przywiazywano w celu nich spora role. Obrazuje to zjawisko, ze obszar kulturowy i zdolnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, batalii bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie miec poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni osobistosci, np.:

o powstaniu osob opowiada naszemu portalowi mit o Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza trudnosc winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna aby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni miec podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jak my dzis.

Wrocmy jednakze do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem na poczatku "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich zauwaza sie wszedzie". To racja. Na przestrzeni stuleci

mity dawny i sa obecne po literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, kreatorow i immych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, nieogarnione,

pospolite, wlasne. W melodii - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele pozostalych.

Podsumowujac, po mitach sa utrwalone pierwsze wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

czulosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Istota i geneza mitu stalo sie szukanie reakcji na dreczaca zagadke bytu - jak powstal glob

i czlek, jaka jest jego natura i wykorzystanie. Dawni osobistosci odpowiadali dzieki te testowania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych lecz jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa odgornie skazane dzieki niepowodzenie a sam akt wyboru, bez wzgledu

na to, ktore pochodzace z wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim a boskim. Ustawa boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka moze ja poznac za strony

www wladcy. Ustawa ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Selekcja jednego

sprawia kolizje drugiego. Zlamanie uprawnienia boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa kompletnie rozne.

Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna jak i rowniez energiczna. Chce uczcic zejscie brata, chowajac

go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Leka sie o swoje istnienie i nie zaakceptowac chce zlamac zakazu

mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze nad

losem swoim i swych bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie buntuje sie gdyz nie zaakceptowac chce zrobic afront sie zanim Kreonem. Okazalaby sie w

takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna istota.

2. Kreon

Takze jest bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli tej bliscy. Jesliby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl stracic caly swoj autorytet a to potrafilo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon jest prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla checia udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i okrutny dla wrogow.

Podejrzewajac iz poddani mogliby lekcewazyc tej wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem moze byc zakaz

pochowku wrogow (Polinejkesa) jak rowniez zamurowanie Antygony. Jest maz rzadny potegi. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw. Bezwzgledny

dla wrogow jak i rowniez zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy slyszec i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji

pochodzace z synem Hajmon pokazuje jemu jego bledy i dominacje dumy nad rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce aby ojciec

zobaczyl prawdziwy wizja sytuacji. Mniema, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore sa wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Chce by spojrzal na to jak zwykly czlek, a nie zaakceptowac krol.

Wycofanie sie pochodzace z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon narasta w obronie

demokracji po panstwie, tej ojciec na niego nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza dzieki wskazowki syna, ktory jest mlodszy od

momentu niego. W przyplywie gniewu Hajmon wskazuje ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji po „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― jest najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm formuluje sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora pochodzace z postaci jest

wartoscia po „Antygonie―, kogo racje trzeba aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznorodnych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo sie nieodlacznym elementem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W tragedii „Antygona― Sofoklesa

glowne postacie rowniez sa obarczone fatum.

Poczatkiem tragedii jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest maz

wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Familia wedlug tej dziewczyny jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego

wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony smierc. Ona jednak zwaza, ze

nie powinna postapic inaczej. Role jaka narzucilo do niej zycie odpowiada bez buntu. Ma w celu wyboru 2 mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona moze uniknac zgonu. Dalsze istnienie bedzie jednakze pelne wyrzutow sumienia. Przytomnosc,

ze potrafila by nie zaakceptowac dopelnic obowiazku pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja jest po do niej stronie,

ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od momentu siostry

Polinejkesa, ktora konsekwentnie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde pochodzace z nich jest przekonane o swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi moznosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie tragedii.

Odczytujac „Antygone― glownej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora to daje zadowolenie i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem jak i rowniez personifikacja bezpiecznych idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter posiada Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy pozwalac Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z wdrozeniem. Walka

pochodzace z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego slowa:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha specyficzna tego gatunku dramatu jest nieuchronny, zgubny basta. Nic nie zaakceptowac moglo uchronic

Antygony zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej sprawy, a nie zostac pokonanym mogla tylko jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca tragedii staje zanim nami po zakonczeniu utworu, wyznaje swoja wlasna wine jak i rowniez oskarza sie

sam.

W mojej opinii w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. W utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem potegi, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt po imie zalety moralnych to glowne konteksty utworu. Jednostka

opowiadajaca sie po jakiejs ze witryn internetowych ponosi duza odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozmysla i pouczen zawartych po utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do wspolczesnego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zadania majace racje bytu tez wspolczesnie.

W mojej opinii Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na zony sprowadzil

katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie zaakceptowac tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec kleska Kreona.

dziesiec. Wymien rodzaje literackie szablonowe dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemalze wszystkie rodzaje literackie, znakomite z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zaprezentowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie zaakceptowac sa wazne ze wzgledu na nie same, lecz jako przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Latwa i uboga fabula jest tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci zada odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie emblematem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora posiada dwa plany, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest wiernym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym mieszaja sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz po psalmie wycelowana jest w celu Boga.

Sluzace do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy budowane sa pochodzace z wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne,

pochwalne, dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Moze to byc takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny patriotycznej

badz religijnej. Kawalek ten nacechowany byl najczesciej patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

EWIDENCJE:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby badz instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Z uwagi na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy podrozy, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

APOKALIPSA:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Kawalek, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana jest Janowi Ewangeliscie i zawiera mistyczne przepowiednie losow religii chrzescijanskiej i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to napis, wyglaszany poprzez duchowienstwo w celu wiernych, najczesciej podczas nabozenstwa. Kazaniem ustalic tez jest dozwolone tresc pisana

takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca tej chwalebne czyny, zaslugi,

wartosci. Tren jest gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden pochodzace z podstawowych dokumentow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt pochodzace z bostwem. Modlitwy

dziela sie na blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor tenze jest na ogol wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia maz losy

chojrakow na tle wydarzen waznych dla danej wspolnoty. Na pomysl pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu jest jego podniosly i

patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor poetycki, silnie zwiazany z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, wianek,

rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy pochwala zycia, natury, swiata jak i rowniez milosci. Zapatrywania filozoficzne sygnalizuja

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie punkt widzenia czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle poswiecony zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z zycia panstwa, organizacji lub agend. Kronika charakteryzuje sie tym, iz najczesciej jest ona obiektywna jak

rowniez tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Zazwyczaj opowiadanie blokuje sie w celu jednego watku fabularnego. Specyficzne dla opowiadania jest wystepowanie luznej akcji

(w ktorej czesto wystepuja epizody) jak rowniez brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj jakosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek tragedii greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich partycypanci, ubrani po kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe ku czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch wyrazen greckich: ‘tragos’ -

koziol i ‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) pochodzace z chorem. Pierwszego aktora wprowadzil Tespis, drugiego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech jednostek. Aktorami potrafili byc tylko mezczyzni, grali wiec takze i

funkcje kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna pochodzace z aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - lkanie bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, odmiany, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko trzech aktorow moze jednoczesnie przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie zaakceptowac prowadzilo w

celu uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie pochodzace z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu porzadku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka posiada odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT DZIALANIU:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie posiada podzialu dzieki akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, formuluje opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii jak i rowniez nosi nazwe konfliktu tragicznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi na niego

do katastrofy, czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i

miloscia, nadrzedne sa przykazania duchowe. Konflikt Antygony z Kreonem jest to totez konflikt zalety i potrzeby, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie

jednostki. Z owego wzgledu, iz racje obu stron sa rownorzedne, konflikt tragiczny jest nierozwiazalny, wykonuje nieuchronnie w celu kleski chojrakow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory to jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej

ukochanego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda na niego dreczyly

dozywotni. Tragizm jest wywolany szczegolna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske. Nalezy dolaczyc, ze o ich losie decydowalo po tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie, slepy los.

Wspolczucie czytelnika (widza) jest po stronie Antygony, bo po jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, takich jak odwaga jak

i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi jak rowniez przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, milosc do brata, poczucie

wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasnosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza jest obrazem zycia codziennego, 2 zas, jest

nieuchwytna zmyslowo ale znajduje sie w sferze pojeciowej

2. komponuje sie pochodzace z 3 trzonow: dwa pierwsze to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne sa osoby jak i rowniez wydarzenia ze wzgledu na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego istote

5. maja zamknieta fabule

6. transmituja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i

pozostalo wypalone poprzez slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest slowo boze, a gleba kazdy ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo odrzucic, ale rezultaty sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja odsetek majatku jak i rowniez wyruszyl

po swiat. Mienie roztrwonil jednakze szybko dzieki zabawy. Rozpoczal pasc swinie dla bogatego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze. Gdy

skruszony synek wrocil w celu ojca tenze sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic

sie z powrotu syna, ktory to byl jak umarly, a teraz raz jeszcze ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest

to wezwanie do dostrzegania swoich niedoborow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin wyrazil wspolczucie dla rannego jak i rowniez obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za pobyt w

gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem jest niesc wsparcie innym. Przeslanie to, to ze osobistosci powinni okazywac

innym internautom milosc jak i rowniez milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie zaakceptowac same,

jednak jako przyklad uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula jest tylko ilustracja, obrazkiem, ktory to ukazuje

glebsze, uniwersalne dziedziny. Przykladem dopuszczalny przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce

padlo na przerozne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo dzieki droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, nie zaakceptowac wzeszlo dzieki kamiennym

ziemi, ani miedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Swobodnie odczytac znaczenie uniwersalne tejze

przypowiesci, wyszukac jej sens, ktory odnosi sie do ziarna madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc

zawiera nakaz, aby byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory to odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz

zachowywania przykazan jak i rowniez prawda dysponuje wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― ukazuje, iz Pan cieszy sie pochodzace z kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl maz

wczesniej jak i rowniez odszedl od momentu wiary, jednak powrocil. Myslenie te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego

pochodzace z wloczegi. Powrot do bliskich traktuje tak bardzo, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada niektore cech alegorii. Ojciec

pochodzace z tej przypowiesci to Pan Ojciec a Jego synowie to gatunki ludzkie, przyjmujace rozne postawy wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej

przypowiesci wiaze sie pochodzace z wezwaniem w celu ciaglego powracania, dostrzegania swych bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy.

Przebaczajacy ojciec swiadczy alegorie milosiernego, wyrozumialego Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje wzor prawdziwej wybranki blizniego. Samarytanin, ktory po przypowiesci pomogl rannemu

czlowiekowi, pielegnowal na niego, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug dzis

dzionek samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, wszechstronne, aktualne po dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego jednostki dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego.

Pan pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde cierpienie jest kara za grzechy.

Hiob samodzielnie walczy o swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Szuka wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob swiadczy symbol religii,

cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog tez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie posiada walor wychowawczy;

- czlek powinien uprawiac tajemnicze plany Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne schematy osobowe, odwolujac sie w celu wybranych utworow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja religii w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Zaliczane sa do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje po ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i cialo

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), a jego istnienie podporzadkowane pozostalo wlasciwie tworzeniu sie w celu

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego dopuszczalny sw. Aleksy. Warto tez wspomniec postawe sw. Franciszka. To tez

wzor parenetyczny - projekt wiary radosnej, pelnej wybranki do bliznich, do natury, do otoczenia. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, iz jest to swoisty

wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz praworzadnosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami perfekcyjnych wladcow byli: Karol Duzy z

Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa:

wiara, kosciol katolicki narod. Swoim wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest totez symbolem perfekcyjnego wladcy jak i rowniez doskonalym

rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa jest meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym po obronie wolnosci narodu. Odgrywa na ziemi

funkcje namiestnika tworcy. Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry pochodzace z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje tytanizm, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego praworzadnosc i troske o poddanych.

Scena zgonu krola pozostala przedstawiona pochodzace z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po

odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Oddany wobec kompanow i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie jak rowniez swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista

realizacja tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow,

symbol rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: milosc do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem tej zycia

jest walka po obronie religii chrzescijanskiej. Roland spelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza tej rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w

ktorej zbytnio swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w raju. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, mezny na do niej miejsce wybiera

wzgorze, zeby byc bardziej Boga. Dysponuje przy sobie atrybuty swego postaci: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi przypomina

wartosci nadajace sens tej zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osobistosci chcac stac sie ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w krajowej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Pisarstwo sredniowiecza opiewala w roznorodne tematy. Jednak na pomysl pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wychodzi to teocentryzmu, ktory

to oznacza zlokalizowanie Boga po centrum zwiazanych z kultura, literatury, sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty kultu religijnego np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji jest nieporownanie skromniejszy, co nie zaakceptowac oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami dopuszczalny:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady plywania przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Kawalek rozpoczyna

wezwanie pomocy Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co powstaje na polu i niedlugo zostanie zebrane i znajdzie sie dzieki

biesiadnym stoliku. Udziela porad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi takze

Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci dzieki wszystkich osob. Nazywany jest takze pierwszym savoir-vivrem naszym, gdyz zawiera zbior

nakazow i pouczen, jak powinien zachowac sie przy stoliku rycerz. Zdecydowanie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec

kobiety, ktory to to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup panie z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i wlasciwosciami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza. Odslania smierc jako

wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Bodziec ten ukazuje smierc, ktora to zaprasza w celu tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Obraz objawia sie po tekstach, obrazach. Wszyscy osobistosci podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu stosunkow

spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak aby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele jednak zostal tam zabity.

Pisarstwo sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Pisarstwo parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w poszczegolnej epoce. Wzorce osobowe to postacie warte nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pomyslne, idealne. Pisarstwo sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przypadkow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich jak rowniez biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore to obyczaje jak i rowniez

wyzsza kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny pokazuje dobre zasady zachowania sie obok stole ï‚® funkcja

wychowawcza i dydaktyczna. Utwor startuje wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jak rosnie dzieki polu jak i

rowniez niedlugo pozostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec naklania do

przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie rozkoszy na kazdego ludzi. Nazywany jest tez

pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zbior nakazow jak i rowniez pouczen, jak powinien zachowac sie obok stole rycerz. Wyraznie czuje sie w

tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec panie, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odrebnym przykladem jest: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana jest jako rozkladajacy sie trup kobiety pochodzace z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W latach sredniowiecza osobistosci

interesowali sie smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w okresie sredniowiecza.

Ukazuje zejscie jako wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego z nas. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca

przedstawicieli roznorodnych stanow.

Wszelcy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to tez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, zawiera mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem dopuszczalny takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Odslania istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

zwiazki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie zaakceptowac spelniaja obowiazkow jak aby tego

pragnal podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja pracy. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt czesto

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem jest takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony pochodzace z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie

po kosciele jednak zostal tam zabity. Dostrzegamy tu konflikt spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo posiadac przywileje.

Wywoluje sie posrod nich pycha.

Jest w dalszym ciagu duzo utworow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

szesnascie. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna jest „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala po 1386r. (XIV w) pochodzace z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy tresc „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie po odpisie pochodzace z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

bezimienny.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta zostala hymnem, o czym swiadcza wiadomosci, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo lokalne spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego pochodzace z 1506r., jak nobilitowalo tenze tekst w celu rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, lecz tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― posiada charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa skierowany do Mateczki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z

prosba o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, aby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie po raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tzw. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie zaakceptowac przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, po XVI po.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace

niekiedy po kilkanascie wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Glownie jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika tym samym, ze po kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa a mianowicie pojedyncze punkt widzenia lub jednorodny czlon zdaniowy,

wypowiadane pochodzace z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. pochodzace z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie idylliczny przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla najczesciej muzyka. Alians z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral specyficzny wplyw dzieki jego

konstrukcje.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Nuta „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz po IX po. w kodeksie mszalnym pochodzace z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen po Szwajcarii. W XIV-XV po. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni a mianowicie wielkanocna (strofy 3-6) jak i

rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role kompozycji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki,

matematyczna precyzja po ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, iz na tak bardzo przemyslane jak i

rowniez staranie dopracowane od strony www formalnej wyczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy obecnie w sredniowieczu dostrzegali szczegolna range tejze piesni, czyniac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa, spiewalo ja

polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piesn ta byla

znana wszystkim Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj istote hymnu zachowala do

XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Sluzace do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej opis pochodzi pochodzace z 1407r., jednakze juz w takim przypadku byla to piesn

starodawna. Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, iz uznano ja za 1-wszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest w

celu Matki Boskiej, druga w celu Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a

Syna Bozego o wysluchanie modlitwy, o dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne istnienie po zgonu. Uwage zwraca symboliczna

cyfra 4, w celu ktorej czesto nawiazywali osobistosci sredniowiecza, jaka wspoltworza po Bogurodzicy religijne osoby: Oryginal Boska, Chrystus, Bog jak i

rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych odmian gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych,

np. po funkcji wolacza wystepuje nominativus (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij!

), wyrazy, w ktorych nie przyszedl jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starszawych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow

np. (dziela Krzcicela). Zastosowane sa rowniez paralelizm skladniowy jak rowniez paralelny, innymi slowy rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, iz w

Polsce silnie funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tzw. kult liryki maryjnej. Placz swietokrzyski to

glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mateczki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede wszystkim

podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek, internautom

opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy. Przekaz Lamentu

pochodzace z konca XV wieku jest zabytkiem tekstow polskiej, zawiera wiele archaizmow leksykalnych, nalezy do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis zycia swietego, innymi slowy hagiografia. Hhg jego narodziny, mlodosc, ozenek z krolowa

Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy komponuje slub nieskazitelnosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego dopelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Antykiem poezji religijnej sa tez znane jak i rowniez wciaz dzialajace modlitwy tego typu jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty kultu religijnego, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o

sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty powiazana tematycznie pochodzace z Biblia, nie zaakceptowac sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, sa

rodzajem,, uzupelnienia― Biblii. Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych pochodzace z Biblia), bogactwo zdarzen,

rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o zakresie modlitewno-hymnicznym. Katalogow zbior swiadczy psalterz., dawny bardzo popularne w sredniowieczu,

opiewaja miare i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, mowia o przeszlosci i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Uprzejmosc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie motyw lub polozenie np. panstwo szczesliwosci po roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

jest glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec tym

bardziej boli tej zniewazanie. Oryginal Boska ukazuje losy swojego Syna od czasu biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go poprzez

Zydow, po przybicie w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim, pragnie czuc w podobny sposob On, mniemac podobnie. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu lkanie matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora to zwraca sie do pozostalych matek,

internautom opowiada swoj bol. Heroina utworu prezentuje zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a skutkiem tego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swoje dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miasteczku,

postrzegana poprzez ludzi jako szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: czarnej i

srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie dzieki czarno, moze dlatego, iz jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor,

srebrny - poniewaz jej klaki sa obecnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo badz tez postrach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala. Oryginal

powieszonych utracila jedno pochodzace z podstawowych zadan do ktorych zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z

powodu utraty swoich podopieczni, ale tez z powodu kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednakze w porzadnym stopniu. W mojej opinii Matka pochodzace z wiersza

Rozewicza Jest bialoglowa bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez istnienie. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie zaakceptowac

odczuwa zapotrzebowania niesienia do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu zgonu wlasnych podopieczni lecz tez

przyjmuje dzieki swoje barki cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy mlodziezy ludzi, jacy walczyli po obronie wlasnej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza

ja w celu szalenstwa. Ale juz Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― cierpi okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia

sprzecznego z sprawami naturalnymi, jednak nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wykonuje do ekstrawagancji lecz jest przepelniona nadzieja, ze

nasza jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci pozostalych. Ma nadzieje, ze obecnie zadna oryginal nie zostanie musiala tak bardzo

cierpiec jak ona.

dwadziescia. Wskaz jakosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana pozostala za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Kawalek ten jest nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Sygnalizuja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej, powtarzanie

formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa zroznicowane tematycznie jak i rowniez tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy nadac tytul apostrofy do Mateczki Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― innymi slowy wybrana, Oryginal Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora moglibysmy nazwac

zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy po niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy, oraz w

wyzszym stopniu specyficzne: o pobozne istnienie, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone sa taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten odgrywa wielorakie role. Przede wszystkim jest refrenem, wobec

tego podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie konkretne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala rozmyslnie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z tego typu dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w pelnym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia pochodzace z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozeria rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie potezniejsza od pierwszej, podwojone odmiany wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze powiekszone wersy maja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe, tworzace

dokladnie zamierzony kontrast z rozbudowanymi apostrofami;

• w drugiej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, a takze na koncowkach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• rozlozenie tekstu po wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - wezwanie do Marii = 5 + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 plus 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna znaczenie przypadla po nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych jak

rowniez pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow badz ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Zbior znakow utworu jest niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma jakosci krasomowcze, czegoz dowodza pospolite, wplecione po tekst apostrofy.

Apostrofe swiadczy cala glowna zwrotka, ktora to obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piesn spiewana choralnie bez akompaniamentu

instrumentalnego. po tekscie wystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy pochodzacy pochodzace z

minionej ery historycznej, ktory to zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl pochodzace z codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych

dzis wyrazen jest po „Bogurodzicy― wiele np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, lecz rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen patrzac przez pryzmat wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych po literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej wazne stawiali sobie tworzenie dziel o religii i Bogu. Wiazalo to sie pochodzace z panujaca po tych czasach

filozofia. Byl to teocentryzm, ktory po centrum otoczenia umieszczal Boga. Bog, ktory to stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde.

Osobistosci uwazali wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w tejze filozofii

dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tejze epoce wiecej niz jeden pojecia sa centralne: Pan i czlek. Bog nie zaakceptowac stanowi abstrakcyjnej idei, jest osoba. Jakkolwiek to czlek zostal

stworzony na wizja i podobienstwo Boga jak i rowniez dzieki temu bystry jest wyszukac w sobie doskonalosc jak i rowniez jednosc pochodzace z Nim.

Akcentuje ona wazne wartosci jednostki, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania niezaplanowanego wyboru, w celu zdobywania

informacji, do wybranki i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje jednostki akcentuja:

•jego jednosc ze swiatem; czlek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard pochodzace z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i doskonalosc (filozofia sw. Tomasza pochodzace z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlek znacza raz za razem mniej. Wszelcy gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie pochodzace z

konsekwencjami. Zatracamy nasze czlowieczenstwo. Patrzac dzieki filozofow pochodzace z tamtej ery mozemy sie od nich uczyc poprawnego

postepowania. Powinnismy przystanac na chwile i pomyslec o wlasnej sytuacji. Wzorem do nasladowania moze byc sw. Franciszek, ktory to jest raz za

razem mniej obecny w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami tej nauki dawny: wszechogarniajaca milosc, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore

przestaja byc dla nas zasadnicze.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy ciagle aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, zycia i otoczenia.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki ogromne ze sprosnymi.

Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane postacie w basniach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy cenic to, jak najwazniejsze, innymi slowy nasze istnienie.

Zapominamy jak jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Uczucie jako odczucie najwazniejsze zajmowalo tez zasadnicze miejsce po sredniowieczu. Wzorem utworu dopuszczalny utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten motyw jest obecny w wszelakiej epoce. Uczucie to odczucie dominujace w zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci jest nieszczesliwy.

Pisarstwo sredniowieczna czesto propagowala schematy parenetyczne. Moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak my mozemy czerpac z

nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas wlasna odwaga jak rowniez tym jaka wage posiada dla niego honor, ktory to we wspolczesnym swieci

stracil dzieki swojej waznosci.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych obecnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow kredyty czlowieka, a czlowiek

sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie rodzaje literackie. Pod polnocy Swiata i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca przebieg zdarzen

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego do

Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―. Liryka

odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak

i kreowaly nowe odmiany zwlaszcza po tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem dopuszczalny prowansalska tworczosc

poetycka milosna. Ekspansja chrzescijanstwa wykonuje do rozwoju hagiografii, sfery pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem zywotow kultu

religijnego, opartych dzieki legendach jak i rowniez dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory ow mialy istote

dydaktyczny. Konstruowanie sie nowych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii innymi slowy powstawaniu zbiorow dziel starych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku religii chrzescijanskiej rozwijal sie dramat

liturgiczny, wystawiany po kosciele po sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy jak i rowniez zakonnikow

po kosciolach badz w planowo wyznaczonych w dodatku miejscach poza kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna

jest misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Sedziwego i

Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w okresie swiat wyznaniowych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat

chrzescijanski dziejow ludziom, upadek jednostki, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w

Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz po Niemczech. Jedynym ze wybitnych misteriow naszych jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim―

Mikolaja pochodzace z Wilkowiecka. (Byly to sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co po lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z zycia Maryi. Sposrod czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza pochodza moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie jednostki na prawidlowa droge. Pierwotnym

bohaterem moralitetow byl typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej drogi zycia, toczacy wewnetrzna

bitwe miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Wyszukaj motywy znakomite dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

Glowna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku po lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi po niej w celu glosu na przyklad tworczosc

mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata, jednostki. W

sredniowieczu w srodku swiata jednostki stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary osob, ktorzy postrzegali Stworce

po kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez raczyl podarowac spokojne, pobozne

zycie jak i rowniez miejsce po raju po smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu,

wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest

apartament. Zycie swiadczy jednak bitwe z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem jak rowniez duszy pochodzace z cialem. Pan stwarza nadzieje

wygrania tejze walki. W utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i

bezradnosc. Utwor "O nietrwalej wybranki rzeczy otoczenia tego" przedstawia dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie

zaakceptowac sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Takze "I nie zaakceptowac

milowac ciezko, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy kompleks milosci jak i rowniez piekna po Bogu. Wartoscia trwala jest cnota. Szarzynski wybral

koncepcje walki ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli oni rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne dysponuje niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, gdyz pierwszenstwo posiada radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci po mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie konflikt miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami sredniowiecznymi. W

baroku kreuje sie rodzaj czlowieka kierujacego sie zasada dwoistego zycia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z uciech zycia, jak wiemy

zawsze sa to wzorce dla osob fizycznych zaczerpniete ze sredniowiecza.

24. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybierany utwor.

Najstarszym drukowanym naszym tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" pochodzace z 1506 r. Jana Laskiego). Czas do niej

powstania w celu dzis pobudza zywe dysputy badaczy; jak pozwalaja sadzic najnowsze okreslenia jezykoznawcze, narodziny tekstu powiazane sa

pochodzace z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec pochodzace z wiekiem XIV.

Wzorowana jest na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy wiernym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest jawnie do Mateczki Boskiej

pochodzace z prosba o wstawiennictwo obok Syna, aby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana jest do Syna Bozego, zawiera

blagania o "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn jest zrodlem wiadomosci o slownictwie i postaciach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Obok slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). Odmiennie tez wygladala 2 persona liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice po glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica posiada charakter piesni religijnej, predko wyszla oprocz mury Kosciola i zostala jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila ciagle nieodlaczna odsetek wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X po. - najdawniejszy polski pismo, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod kuratele papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy miast (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr dobr koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw naszych

“Ksiega Henrykowska―

XIII po. - pierwsze polskie punkt widzenia: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie nadac swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane sa w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesiec polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy napis napisany po polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, zawiera tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze

pelnia po sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik mieszczacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty kultu religijnego

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

1-wszy i wylaczny polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce dla osob fizycznych i pierwotnego odbicie po literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil pochodzace z zamoznej bliskich, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie

dobrowolnie dzieki ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe cialo i demona. Nagroda zbytnio jego cierpienia stalo sie szybkie wziecie duszy do

Nieba.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do religii. Bunt

autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez

Daniel Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - po Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po panstwa wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

wybranki do blizniego.

•zyje po ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie pochodzace z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i cialo

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do bliskich eposow laczacych trzy podstawowe elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych wokol legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie po obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to mezny idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc jak i rowniez odwage, az do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje po zgodzie pochodzace z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny

„slodkiej Francji― i oddany damie swojego serca. W charakterze rycerz ery feudalnej niezmiernie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu.

Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy przyjaciel, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac slowa

•dbac o honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe wygodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem po nich upatrywal szerzenie religii chrzescijanskiej

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Wskazuje go „Boleslawem, ktory nie zaakceptowac spi―. Wedle

Boleslaw powstal sie po sposob wspanialy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od malucha. Karol szeroki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca bystrym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania zawilych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Wzorzec kochanka

Wzorzec kochanka jest przedstawiony po utworze Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy. Procz tego kierunku propagowana byla tez liryka

milosna zgodnie z zasada, ze kazdy rycerz powinien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie po tych utworach rzeczywistych wrazen i rozmysla

poetow, sa one raczej wyrazem tesknoty do wybranki absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc w kazdej sytuacji byl wyidealizowany a wykaz

uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Przebieg zdarzen Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne jest chwilowym, krotkim etapem zycia ducha

•upokorzenie szlo po parze ze zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci po literaturze sredniowiecza.

Kosciol rozmyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. kwestii ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Zwiazek wyznaniowy roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i

cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo sie nalezyte przygotowanie

sie dzieki spotkanie ze smiercia. Mialy temu poslugiwac: zycie po cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie pochodzace z ludzmi jak i rowniez

swiatem. Przyklady motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV po. przedstawiajacy przerozne wizerunki zgonu.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte oczy i cialo, bez ukonczenia nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, pochodzace z kosa po reku i tym podobne. Mowi pani, ze zabierze ze soba kazdego z nas, ale najpierw grzesznikow, ksiezy

zyjacych po dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika tym samym, ze dywanowi czlowiek przejdzie

przez istnienie skromniej, tymze jego zgromadzenie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

27. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― oryginal Jezusa narasta jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, lecz jednoczesnie bliska ludziom. Wydaje sie ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

Glowna zwrotka jest apostrofa w celu Matki Boskiej i zawiera w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem slawiena..

― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Oryginal syna Bozego.

W drugiej zwrotce wierni zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny istote wiersza. Spotykamy w tej dziewczyny prosby uniwersalne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozmysla.

Z kolei po „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2 postacie Mateczki Boskiej jak i rowniez jej syna. Osoba

mowiaca w tekscie jest Oryginal Jezusa. Jawi sie naszemu portalowi jako postac cierpiaca, zalaca sie nad soba jak i rowniez swoim synem. Oplakuje

swoje dziecko, potrzebuje z nim dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i czyni gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko bano sporo..: ―

W niniejszym utworze to wlasnie Oryginal Boska wytycza dwudziestozwrotkowy napis, prosi osob o uzalenie sie nad nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi slowa:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy czlowiecze chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria jest matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie bolesc jest waznym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz

jest maz jej jedynym dzieckiem. Odslania losy wlasnego syna od czasu biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow po

przybyciu w celu krzyza. Nieustannie wspolcierpi pochodzace z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec w podobny sposob on, czuc. Wie, iz to obecnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i dzieki blahy rzecz, dotyczy jakiegos zdarzenia badz osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista

puenta stanowiaca wyostrzenie rozmysla lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa znalazla charakter

glownie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o zakresie epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla samego zdarzenia.

Taki tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym odsetek “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to rodzaj liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piesn

cechuje uproszczenie budowy, nieskomplikowana skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos

elementu lub zasady budowy). Charakter piesni wynika z do niej zwiazkow pochodzace z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do kulturze piesni

Horacego nawiazal Kochanowski. Obok najczesciej uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, czesto o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej

odmiany, powiazane z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni popularne - ludowe, zolnierskie, powstancze,

legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lkanie, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Rodzaj ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji

krajowej wprowadzil na niego Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Narasta czesto po tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne.

Kazania sredniowieczne wprowadzaly realia zycia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W czasie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

utworow literackich nie w kazdym przypadku pelniace role uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i

patriotyzmu wzorom zycia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to rodzaj poetycki wywodzacy sie pochodzace z antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane po pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy badz wiesniakow. Rodzaj ten po starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany utwor o postaci monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej ogolnie pasterza,

pochodzace z przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Obok sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka pochodzace z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana

byla w strategia realistyczny badz konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc,

polegajaca na wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i

rowniez niecheci w celu miasta, charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc kompozycji (wyrazny pozycja kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, przedlozenie tylko jednego watku, skupienie sie dzieki jednym tylko problemie, 1 punkt widzenia. Uksztaltowala sie

ona we Wloszech po renesansie. Stala sie srodkiem powtykania do tekstow srodowiska mieszczanskiego z tej zyciem powszednim i osobami,

problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo tenze gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow pochodzace z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli oryginalne pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego czasu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie w celu walki po obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Dluzej jest jednakze glosow przekonujacych, ze o

ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, prostowac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten sposob M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy, postepuje we kazdego

nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest powiazane z zleceniami pisarzy wielu pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J.

Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlek, ktory bycie czlowiekiem uczciwym, sprawiedliwosc jak i rowniez dobro

ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, wlasne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby renowacji, nie liczac sie pochodzace z

przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie ujawnia

prawde co wiecej ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla tej dziewczyny wszystko, co wiecej osobiste

ambicje i wlasne dobro. Sil dodaje jemu przekonanie o slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje sobie nim na stale imie.

trzydziestu. Przedstaw wzorzec szlachcica-ziemianina po przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep naklania czytelnika

w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie zaakceptowac odprawianie porannych mszy

jak i rowniez czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do potegi, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami

chlopa. Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak przeciwny panszczyznie. Ludnosc okresla a mianowicie „Ksiadz

pana wini, mezczyzna ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza".

"Zywot jednostki poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla". W "Zywocie jednostki poczciwego" Rej zawarl swoje

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica jak rowniez jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc towarow szkolnych, takich jak gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, umiejetnosci praktyczne jak rowniez rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze

taniec i spiew). Ceni praworzadnosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne

istnienie, odrzuca natomiast dziedziczenie po przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za duza wade szlachty Rej uznaje pyche

prowadzaca czesto jednostki na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i pracy na wsi, totez szczegolowo opisywal lekcje ziemianina po roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez pelny rok nie

zaakceptowac zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i

warzyw oraz pozostalych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Podczas mrozu Rej radzi odpoczywac po milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi

zysk i zapewnia przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym okresie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w pozostalych okolicach.

Stosunek Reja w celu spraw ogolnych oraz sluzby ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu mlodocianego szlachcica,

to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie zaakceptowac sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie zaakceptowac

ceniac pierwotnego zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko dlatego, iz moze maz pilnowac przywilejow szlacheckich.

Wzorzec szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz informacji praktycznej reprezentant tego wysokiego

stanu spolecznego powinien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza tez sympatii stosunek szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski po „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, iz Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, przynoszac im mozg i mowe,

Dlatego tez, kazdy winien poslugiwac krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Ktory jest

mezny - wojowac w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wieksza wartosc posiada oddanie zycia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII"

ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel batalii, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal po „Piesni o spustoszeniu Podola", po

klesce Polski pochodzace z Turcja. Oznacza postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce „O

kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko z powodu zarobku. Ksieza nie zaakceptowac chca egzystowac wedlug przykazan.

Pijanstwo, tendencja do biesiad, atakuje utwor „O doktorze Hiszpanie". Schemat zycia renesansowego humanisty prezentuje fraszka „Do gor jak i

rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Rfn, Wlochy) jak rowniez zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek powinien korzystac

pochodzace z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, iz dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz globem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia lokalne XVI stuleciu widoczne po utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Wskazuje ich zbojcami. Jednoczesnie naklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie oni niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie zaakceptowac godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony

obojetnoscia szlachty, niedostatkiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na

wojsko, na uzbrojenie, by walczyli. Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski

potrzebuje by wojowal caly narodowosc. Zada patriotyzmu. O tej oburzeniu wykonuje ironiczne zakonczenie iz Polak jest glupi przed jak i rowniez po

krzywdzie. Mimo szkody nie pragna oni podreperowac bledu. Nie ucza sie na nich. Nie dbaja o ojczyzne, a o prywate. Nie wyciagaja pochodzace z

tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed blizniacza sytuacja pozniej.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Akcja tej tragedii rozgrywa sie w starozytnej Troi jednak problem jest aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy zwrocic

Helene poslom i uchronic ojczyzne od momentu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje sie to

uniwersalnym problemem przedstawiania interesow niekomercyjnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Krajowy, swiadczy w ten sposob podobny po Troi Kochanowskiego ustroj jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, podobienstwo Rady Krolewskiej do

Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie naszych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone odpowiedzialnosc.

Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani natomiast musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez madroscia. Stalosc i potega

panstwa zalezy od poszanowania prawa jak i rowniez przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego jest nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlek powinien co wiecej z radoscia

umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje wyrazen greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jest mi

obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia jak i rowniez podziw dla urokow

natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemalze hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy epoka

po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, radosc duchowa jak i

rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa totez towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy obok dzwiekach muzy, w atmosferze

tanca, dowcipu, radosci. Twierdzi tez, iz nawet w trakcie zabawy trzeba zachowac, tak bardzo ceniony poprzez Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

tez ideal wychowawczy i wiare w pomyslowe mozliwosci jednostki. Czestym powodem jego utworow jest wianek, ktora uznaje za najlepsza wartosc a

mianowicie "Piesn o cnocie". Wyraza refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji jednostki wyrazanej poprzez

Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Rowniez "Na zdrowie", "Na budynek w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku

odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne zdanie o wyjatkowosci jednostki

obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o niemalze boskiej dyspozycji tworzenia. Bodziec ten objawia sie po piesni

"Niezwyklym i nie zaakceptowac lada poslugi opatrzony". Powtarza za Horacym, ze tej wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez w celu mitologii, stosuje w praktyce bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak

i rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), po utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa nawiazanie

do greckiego epitafium. Zachowuje w nich pochwale cnot i zalet zmarlego, ukazanie wielkosci poniesionej straty, fraza zalu, pocieszeniu, pouczeniu, iz

nalezy zapanowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta nabiera do Horacego, lecz zamienia je, scala rozne motywy w

okreslonym tekscie.

Watki do tragedii zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej, jednakze przedstawiony tam

problem dotyczyl aktualnej kwestii. Pokazywal konflikt pomiedzy biznesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W niniejszym utworze latwo odnalezc

swistki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz kompletne spoleczenstwo. Slowa krytyki sa wyrazem intensywnej troski o losy prywatnej ojczyzny.

Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe

pochodzace z odpowiedzialnosci jaka na nich spoczywa, maja sprawowac wladze nad pelnym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanowi myslec o prywatnych interesach, powinni posiadac wylacznie na uwadze dobro ogolu. W prekursorskim fragmencie

tejze wypowiedzi choru umieszczone jest ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet

lepiej wielkich mocarstw. W utworze zawarte sa takze slowa glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie sprawdza sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic ludzie

mlodzi rycerska w celu grozacej obecnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil tez do tragedii pewne detale, ktore mimo umiejscowienia

akcji w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady panuje typowy lokalny balagan). Rozumuja

przewodnia kompletnego utworu jest stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie zaakceptowac miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piesn jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, silnie zwiazanym pochodzace z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz z

nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem dla Jana pochodzace z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni

Kochanowskiego sa przekladami rzymskiego poety. Beda one w dominujacej ilosci powazne, pierwotnego tematyka jest zas bogata. Wystarczy dokonac

przegladu roznorodnych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, jak czas po temu―

-piesni milosne Piesn XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie zwazajac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zagadnien takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, pochwala

swiata, natury i zycia, milosci. Zapatrywania filozoficzne najczesciej stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej dopuszczalny „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora zawiera skarge jak i rowniez lament po klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tejze kleski to: zrabowana gleba i osobistosci ( panie i podopieczni ) uprowadzone przez

nieprzyjaciela. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja w dalszym ciagu milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu,

przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o kraju a nie o prywacie. Piesn konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie tenze rym: „Polak madry po szkodzie―

Jednak jesli racja i pochodzace z tego naszego biura zbodzie,

Oryginalna przypowiesc Polak sobie nabedzie,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i po szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie zwazajac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej

filozofii, zdanie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego stanowiska dla kazdego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, w koncu

czlowieka o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbedne nawet ucho i osobistosci, bo posiada czyste

serduszko i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Panie za twe hojne dary.. ― nalezy do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa wizje

swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na calym swiecie,

chwali utwor Boskie-od dalekiego kosmosu po zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest tworca, poeta, tej tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie po raz 1-wszy o tym podsluchujemy,

przeciez Horacy w swych „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam

trwalszy niz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw przerozne wsi po literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Obszerny poemat zbudowany z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, powiazane z noca swietojanska. Jest to proba zrobienia

pierwszej krajowej sielanki. Liryk chwali istnienie na wsi. Obraz jest wyidealizowany. Pisarz nie wspomina o problemach i klopotach codziennych, co

wiecej praca ukazana jest jako czynnosc sprawiajaca radosc. Istnienie wiejskie jawi sie jako szczesliwa egzystencja pelna zalet, gdzie wyrasta sie

uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Robota na pozycji choc uciazliwa daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne koszty utrzymania, wysilek

natomiast jest motywem do pychy. Po pracy mozna odpoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach jak i rowniez spiewach. Czlek zyje dzieki wsi po

harmonii pochodzace z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna jest podziwu, poniewaz to wlasnie oni pokazuja zmeczonej

zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zbior 20 utworow. Poeta dokonuje afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Jak i rowniez mozliwosci blyskawicznego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow

17 stulecia jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor zapisywania o ujemnych stronach zycia wiejskiego, o nierownosci

spolecznej, o zlych cechach czlowieczych charakterow, o polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora w kazdej sytuacji dotyka najubozszych i w najwiekszym stopniu wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem olsniewajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, iz stan ziemianski jest

nastrojem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace pochodzace z zycia jednostki na wsi

mocno podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wspanialym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwyczajne i nieskomplikowane, wiedzione po

obcowaniu po z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych o swojej

wybranki prosto pochodzace z serca, podsmiewajacych sie pochodzace z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki tej ze wzgledu na tresc, stopien

zawartej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic dzieki dwa rodzaje. Pierwszy holduje dworskie konwencje i zawiera utwory, ktore

sa lub przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, lub tez zestawem oryginalnych obrazkow z zycia wiejskiego, lecz alegorycznych, kompletnych

powiazan pochodzace z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek przedstawia Szymonowic osob i zwiazki dworskie. Oczywiscie

obrazy dekorowane w sielankach konwencjonalnych w niczym nie przypominaja prawdziwego zycia wsi. Ow wszystkie postacie wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie sa prawdziwe jednak sztuczne jak i rowniez zmyslone, lecz prawdziwe na pewno sa odczucia, szczescie jak

i rowniez nieszczescie po milosci, ktorych doswiadcza niemalze kazdy, jak wiele i smialkowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub w

wyzszym stopniu dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci realistycznej, wyplywajace pochodzace z trafnej jak i rowniez celnej obserwacji

i weryfikacje zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tymze poeta zrywa zupelnie pochodzace z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie panie, narzekajace dzieki swoj los. Uderzajacy jest realizm, pochodzace z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak

tego ludu wszakze jest przepych urodziny i zasobne zycie zaprezentowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja konflikt miedzy panskim

dozorca a mianowicie Starosta, ktory to wystepuje w kazdej sytuacji z przyrodzonym symbolem swojej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem

zdecydowanie pedzonym w celu roboty.

Widzimy wiec w tym miejscu krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany ojcem polskiej tekstow. Jest maz autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to utwor o

problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie zaakceptowac odprawia nabozenstw

nalezycie. Takze nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to czesto. Pan obawia sie, albo czasem dzieki czemu postepowaniu kazdy wraz z ksiedzem

nie wynajda sie dzieki lewicy, to znaczy czy nie zaakceptowac zostane potepieni. Wojt jest oskarzony. Nie atakuje w dalszym ciagu ksiedza, gada tylko o

dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

wlasciwie jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, winko, jaja, pija pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz wlacza sie

w celu rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Mowi, ze dzieki stu urzednikow, jeden jest sprawiedliwy jak i rowniez

nieprzekupny. Sedziowie nie potrzebuja odprawiac swych procesow, chyba ze za rownoczesne swiadczenia. Rozmaite lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i tej bezowocne obrady, prywate wyjawszy

zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu wlacza sie jak i rowniez przedstawia niepokojacy los chlopa. "Ksiadz Pana wini Pan

Ksiedza, a nam zwyczajnym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba podarowac im to gesi, to kokosz.

Przy przymusem zrealizowac trzeba tloke, prace poboczna procz panszczyzny. Ksiadz nie zaakceptowac pozwala znowu zwozic ziarna poki nie

zaakceptowac wybierze dziesieciny, wsrod korzystniejszych kop snopkow. Zwozka takze jest zawiklana, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz

domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o

stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan. Zbytki powoduja niedobor rozsadku jak i rowniez nieuchronne zbankrtuowania. Chlop jest

zadowolony ze swego losu. Jest osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie zaakceptowac sa zadowoleni. Pan karci

Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor jest obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki odnoszace sie do zycia szlachty na wsi, omawia proces calego do niej zycia. W mlodosci

wskazuje cwiczenia powiazane z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaakceptowac zaleca studiowac. Gramatyka

trudzi umysl, a jezyka jest dozwolone sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic powinien posiadac wylacznie poczucie sprawiedliwosci,

stalosci, roztropnosci, umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc wlasnych korzysci. Kiedy mlody szlachcic dorosnie, powinien zajac

sie gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Alians malzenski nalezy zawierac pochodzace z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Sluzace do

urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: na wiosne nalezy sadzic

drzewa jak i rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy pochodzace z truskawkami i tym

podobne. Latem jest dozwolone z tych przygotowanych na wiosne krzewow jak i rowniez drzewek posiadac owoce jak i rowniez pozytek. Beda juz w

takim przypadku jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W szczycie sezonu gospodarstwo zapewnia takze: maselko, serek, jajka swieze,

sa tez kurki, jagniatka, ryby akwariowe. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osobistosci zle

odrabiaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze polow w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na

zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przyrzadzane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja w koncu pozytek. Jednak i podczas zimy nalezy

dogladac gospodarstwa. Wyjechac na targ tez jest dozwolone z produktami, albo takze u handlarza sie pobawic i owiec i cielat kupiwszy niedrogo

sprzedac, po innej okolicy drozej. Widzimy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje

humanitarny stosunek, a korzysci widzi dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. W Czarnolesie powstalo wiele estetycznych tego typu utworow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo popularny drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci zapewnia lipa. Miod, szept lici, cien, trel

ptakow. To wartosci, ktore drzewo daje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor po formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem.

Wlodarz odmowi dalszego picia z panem, bo boi sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina stare lata, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

zaufania. Chlop takze o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na tej niekorzysc. Jest to jeden pochodzace z utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Zaprezentowanej sytuacji nie zaakceptowac aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i 12 piesni

spiewanych przez panny. Jest to utwor oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich ku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu

podziwowi dla obyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piesn panny drugiej mowi o

tancu jak i rowniez radosci. Zacheca wszystkich w celu pojscia po jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej zawiera pochwale zycia wiejskiego. Chwali

wesolosc jak i rowniez spokoj wsi. Chlop podtrzymuje ze wlasnej pracy zony i rodzine, a zawod jego jest znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz

marynarza, zolnierza albo pisarza. Oblicza nastepnie wszystkie przyjemnosci pracy, chwali wieczorne spiewy jak i rowniez tance. Kawalek nalezy

traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci zycia w czasie swieta majacego swe poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego po poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan odmian, czesto po kulturze antyku i nieskazonych idealow po Biblii. Na bazie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan pochodzace z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w tej poezji odnajdujemy echa

ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego wplywu przyrody

dzieki ludzka psychike. Zawiera tez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa wady ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji jak i rowniez umiejetnosc krytycznego

spojrzenia warte humanisty.

Fraszki refleksyjne jak np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola jednostki w planecie, zastanawiaja nad

nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale tez podczas bytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemalze wszystkie

przemyslenia i przy ich uzyciu mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za utwor stworzenia otoczenia oraz jednostki, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, zwazajac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postawy

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Nigdy najwazniejsze jest miec dziewicze

sumienie, radzi, aby uzytkowac z sposobnosci do uciechy, ale madrze i po sposob umiarkowany. Wlasnie po poczatkowej fazie humanizmu najglosniej

zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej po sobie. W „Piesni o cnocie― poeta stara sie uksztaltowac

swiadomosc czytelnika. Kluczem jest tu slowo „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych ze swiatem

zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty jest obowiazkiem kazdego z nas, a najlepsza cnota jest sluzba

ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces tworczy. W „Piesni o

porzadnej slawie― Kochanowski zwraca sie do adresatow z apelem, aby starali sie oni pozostawic po sobie slawe i dobre imie. Problematyke sztuki

porusza tez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory to z racji dzieki

posiadany warunki jest jednostka wybitna. Wizja lotu nad roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze tej dziela sa

tez znakomite nie tylko rodakom, ale i hen poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Slowa z piesni „Milo hulac, kiedy

epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory to brzmi „slodko jest hulac w odpowiednim miejscu jak i rowniez czasie―. Takze

filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta pozostala z antyku, podobnie takze horacjanskie „carpe diem―.

Mniemanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII jest dozwolone odnalezc tez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz modele osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu literatura parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe schematy osobowe, idealy godne

nasladowania. M. Rej proponuje wzor poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie powinien wiesc szlachcic ziemski, wlasciciel zakladu swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bezproblemowo dopatrujac dobytku, rozkoszujac

sie darami natury o wszelakiej porze r., dbajac o harmonie, zapelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Analogiczny model ziemianina pokazuje „Piesn

swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego typu proponuje Lukasz Gornicki po dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc sztuki i muzy. Wsrod wzorcow

proponowanych poprzez literature renesansowa mozemy tez wyroznic: wzorzec patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej

swych dobr nawet lepiej zycia. Taki ideal stworzony jest po patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza

skargi, a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal w dalszym ciagu jeden standard –

rodzaj renesansowego stworcy, humanisty. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie do jakiejs dziedziny sporzadzania, jest wszechstronna,

oprocz talentu ma obszerna wiedze jak rowniez zna jezyki obce. Danymi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A. Frycz

– Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie jednostki poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, pojmowana jako bycie czlowiekiem uczciwym, patriotyzm, istnienie zgodne pochodzace z natura. Dobry

ozenek, obowiazki gospodarskie jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc zycia czlowieka poczciwego. Z ogromnym kunsztem poetyckim i

radoscia opisuje rej zajecia gospodarskie, prace dzieki roli jak i rowniez w ogrodzie, radosci plynace pochodzace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i

rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ― kresli czlowieka jako bogatego ziemianina, ktory jest dobrym gospodarzem, dba o swoja

rodzine, z radoscia korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie

wynika jednak pochodzace z dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na wewnetrznych przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan

Kochanowski we fraszkach zechce Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza korzyscia jest wianek ( jak u stoikow) rozumiana jako czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego powodzenia i

porzadku wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu

jedna z fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za jedna z najwazniejszych wartosci, wobec ktorej rozne dobra traca swe znaczenie. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne istnienie w aprobacie z natura i nie zaakceptowac szuka sporo do powodzenia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego zycia i tej prawdziwych zalety w niejakich utworach kompanow poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug jednostki odrodzenia nalezy zyc wedle natura jak i rowniez jej sprawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy

zanim atakami fortuny.

38. Ustal, ktore pochodzace z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego sa nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski jest uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym tej dzielem jest wydany po 1551 r.

traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego przyrodzie i o ustroju swietnym uszczesliwiajacym

kazdego obywateli panstwa. Zastanawia sie nad cnotami i wlasciwosciami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz nad obowiazkami

moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych w stosunku do kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci wszystkich

obywateli wobec uprawnienia i ubolewanie, ze po Rzeczypospolitej dla roznych osob jest zroznicowane prawo. Przykladowo prawo karania smiercia jest

zroznicowane dla osob z roznorodnych warstw spolecznych, inne dla szlachty jak i rowniez inne dla mieszczan. Sadze ze, tenze problem jest nadal

obecny. Tak obecnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze zamozni podlegaja nie zawsze tym samym prawom co

typowy obywatel, jednak zazwyczaj sa traktowani o wiele lzej, w ogromnej liczbie przypadkow moga sie chociazby kupic. Czesto osobistosci na

kolosalnych stanowiskach unikaja kary badz dochodzenie po ich kwestii jest znacznie przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory to porusza

Modrzewski jest znaczenie nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka jak rowniez wspolzaleznosc krzepy panstwa jak i rowniez

jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli.

Dzis wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub po prostu zmaga sie z bieda i pracuje nadal pochodzace z dobrej

woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie po malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci w wielu

przypadkach musza isc do tych odleglych o wiele kilometrow. W dodatku szkoly maja zazwyczaj za male zasoby finansowe na wzrost pracowni jak i

rowniez zakup pomocy naukowych, niekiedy nawet dzieki utrzymanie. W ksiedze o wojnie z kolei mowi, iz kazda wojna powoduje nieszczescia i tragedie

zwyklych obywateli a nie zaakceptowac tych, jacy je wywoluja. Rowniez dzis w wojnach gina niewinni ludzie badz zolnierze walczac w interesie

pozostalych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w przerozne ujecia odnoszace sie do spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja

postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i tej traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to glos w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy panstwa w 5 dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte przeliczania nad koordynacja panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - kazdy mieszkaniec jest obywatelem jak i

rowniez panstwo powinno mu zagwarantowac szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie zaakceptowac decyduje urodzenie, - kazdy czlowiek

powinien byc prawnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do tej dziewczyny powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc

urzedy nadzorujace wszystkie sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w sytuacji odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy regulamin prawny pochodzace z udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron po neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iz "zadne korzysci pochodzace z wojny nie zaakceptowac sa tak bardzo wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi

wywolujacych wojny wskazuje zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w naszym wydaniu po 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny od

momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy zbedne, takie jak swietne domy jak rowniez sute biesiady. Proponuje

zasoby finansowe przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac po inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie informacji i pracy nauczycieli ksztalcacych przyszle, gorace talenty polityczne i literackie. Modrzewski

proponuje przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia

spolecznego. (Po raz 1-wszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. W taki sposob pietnuje maz:

- niezyczliwosc ludzka ku Rzeczypospolitej, innymi slowy brak wybranki ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Uczucie ojczyzny jest

podstawowym obowiazkiem kazdego obywatela i prawem Bozym. Ow dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w jedna calosc.

Obywatele powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra lacznego, dla rzetelna ojczyzny trzeba poswiecic komplet: majatek, krzepy, zdrowie,

szczescie, a nawet istnienie.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy na niego jedna religia, jedna ojczyzna, jeden krol, te same uprawnienia i

swobody obywatelskie, identyczne sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do ktorych moga doprowadzic niezgodni obywatele -

duzy sejmowe, rywalizacji domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W nastepstwie sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i

rowniez narod wymra, a obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo,

pyche, zazdrosc, oblude jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie potegi krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni potegi i ustanowienie jedynego zrodla prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona pochodzace z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego postaci rzeczy

wymienia nadmierna wolnosc szlachecka, kiepskie funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

lokalne od szesciuset lat opiera sie na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, aby stara religia ustapila oryginalnej. Jednak heretycy

nie sa spojni, nie zaakceptowac tworza jednosci. A dla Skargi jakiekolwiek badz krolestwo nie powinna dlugo upierac sie, jezeli posiada wielu bogow.

Warunkiem powodzenia Rzeczypospolitej jest jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa jest wiara katolicka. Latwo jest naprawic niezgode u

katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar przeszkadza po przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki wszystkich dziedzinach zycia, w podobny sposob publicznego, a takze

prywatnego. Heretycy nie maja mozliwosc nawet odparowac panstwa zanim poganami, gdyz rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie

jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa totez krola w celu obrony religii katolickiej, jako straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu,

oraz w celu przywrocenia jednosci religijnej po narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszelakich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego

ochrony sadowej. Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbytnio

prawa sprawiedliwe uwaza zapisywane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Zwiazek wyznaniowy oraz krolewskie i

urzedowe, ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za uprawnienia niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje

warszawska (dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych jak rowniez zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych

(Skarga byl zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo w

takim przypadku wiele sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie tez zniesienia praw

ograniczajacych jak i rowniez naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy o usprawnienie sadownictwa i potegi

wykonawczej a mianowicie np. szybkie sadzenie jak i rowniez bezwzgledne sporzadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, swiadczace o upadku dotychczasowego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, niegospodarnosc,

niemoralnosc jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje w koncu ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek jak rowniez do tonacego okretu,

ktory to wszyscy, po chwili zagrozenia, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tejze oryginalnej retoryki pietnuje maz wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, jakie to maja polozenie w kraju jak

rowniez proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Rownoczesnie przepowiada maz, iz rozplenienie sie tych chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, dla ktorego ojczyzna byla rzecza bardzo fundamentalna, byl Jan Kochanowski. Wlasny stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno po

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i 19 "O porzadnej slawie"), a takze we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, abdykacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do kwestii panujacej po Rzeczypospolitej jest "Odprawa poslow greckich".

Kawalek, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, formuluje przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic maja

mozliwosc jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie spostrzec mozna mnogie analogie w celu wydarzen politycznych tego czasu. Priam

wykazuje zaskakujace podobienstwo do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Rada Krolewska obraduje na wzor polskiego

Sejmu. Spostrzec mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore to tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor swiadczy

ostrzezenie, iz nie przetrwa zadne panstwo, w ktory to interesy obywateli beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie jednostki poczciwego" wyszukac mozna standard prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace na niego sprawy jak i rowniez swoj niepokoj o spoleczny wizerunek panstwa jest

"Krotka rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega po owczesnych stosunkach spolecznych. Glownie

podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jako pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci utworow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad po jego utworach mozna wyszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

widac w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor jest napisany pochodzace z pozycji kalwina i po duzej

partii stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, jak jest w szczegolnosci widoczne po krytyce duchowienstwa katolickiego.

Rej atakuje pochodzace z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do zycia w przepychu i sztuczne

zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych bezustannie pobierane sa daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin jak i rowniez „koled―,

ktore sa podlug niego wylacznie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego jak i rowniez zabobonnego chlopa.

Wiele pochodzace z epigramatow zawartych w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow lecz takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym istote sporow wyznaniowych renesansu jak i rowniez pomagajac wspolczesnemu

czytelnikowi uchwycic istniejace po owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak przykladowo epigramat „Mnich― to

portret demonstracyjnie obnoszacego sie ze swa wiara zakonnika, ktory to uwaza, iz noszenie habitu wyroznia na niego i wynosi ponad zwyklych ludzi.

Jednakze mnich tamten jest w zasadzie glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osobistosci, uwazajac zabobonnych i

prymitywnych mnichow zbytnio swietych, ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal jest

anegdotka o plebanie, ktory to pochowal swojego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni jak i rowniez

poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil wlasnego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, lecz z psa uczynil

parafianina. Jest to wyrazna krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek jak i rowniez

lekcewazenie waznych zasad religii. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, swiadczy nawiazanie w celu czesto wysuwanego przez protestantow

postulatu odprawiania nabozenstw po zrozumialych dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej proponuje, ze prosci ludzie nie zaakceptowac

rozumieja lacinskiej liturgii, nie zaakceptowac wzruszaja pierwotnego spiewane po lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego uczestnictwo

po odprawianej mszy swietej jest jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyjasnij, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety po „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w swych utworach czesto nawiazywal w celu filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest poufaly osiagniecia odgrywa spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo

sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle ze stopniow minionych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden pochodzace z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla po nim warunki, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem wewnetrznych rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych

jak i rowniez zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal pochodzace z ta zasada. Piszac zechce zrozumiec to, co sie stalo, wspomoc sobie na

wlasna reke, rownoczesnie pragnie dowiedziec, jak obecnie przebieg zdarzen sie pochodzace z Urszulka. Pyta o strategia pozagrobowego istnienia. Brak

jest na nie zaakceptowac odpowiedzi ze strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne pochodzace z

miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu

powrotu dusz po smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W konsekwencji zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole po

zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek jest, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to po ostatnim pochodzace z TRENOW, w ktorym opowiada swoj

sen a mianowicie we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, majac na uwadze, ze tej coreczka jest

szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, cierpiacy, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie istnienie Jana dzieki wsi pozostalo zaklocone po sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna jest do kompozycji starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil ukochana coreczke, nie zaakceptowac rozumie, dlaczego to przyszlo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo

'zostala scieta poprzez nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale po Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga kulminacja, wiec pyta

sie: Orszulo moja wdzieczna, gdzies jest sie podziala, W jakas strone, po ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana pozostala jego wiara w praworzadnosc boska, wykonuje to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga nawet

lepiej w punkcie kulminacyjnym w celu zakwestionowania Swoim istnienia (X). Poddaje po watpliwosc sens calego zycia i istniejacych przemyslen.

Poety - puder nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka tej wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zaakceptowac zna bolu,

rozpaczy, strachu. W obliczu zgonu corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlek, ktorym

okres swoje Za zakupach grupowych strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem nagle ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela

policzony

W niniejszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory to niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca zadowolenie: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - gada matka poety -

znos po czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie tez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jako gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z zycia wiejskiego, ktorych bohaterami sa pasterze badz rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto okresla sie ja jako rodzaj mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

powtykania czy piesni spiewane poprzez bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe partie tresci,

wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych

wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala olsniewajaca swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana natura staje sie czestokroc tlem

dla prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie wokol ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, innymi slowy wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne

slowianskie zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy wizja wsi krajowej

Ostatnia pochodzace z panien wyglasza pochwale zycia wiejskiego; uciazliwa, codzienna profesja w polu i obok gospodarstwie sprawia radosc innym

ludziom wsi jak i rowniez jest dla nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory glos twej chwale zdola?

Ktory twe wczasy, kto pozytki?

Moze wspomniec za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) jak rowniez staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy po literaturze krajowej

siegnal po motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal tez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil maz

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia cech gatunku, jest

nietypowa, przedstawia bowiem fuche panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. O sielankowym zakresie utworu Szymonowica decyduje totez nie

rzecz, ale strategia, w ktory zostaje przedstawiona rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki motywach potocznych i

narzeka razem pochodzace z Oluchna dzieki ciezka fuche oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki tej

dziewczyny sielanka Szymonowica potrafi wyszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI stuleciu jest, podlug Szymonowica,

mieszkaniem wyzysku: mieszkaniem, gdzie czesto dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw ciezkich, pokazuje

ujemne strony zycia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa beztroskiej wizji otoczenia i konstruujac utwor usredniony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta ukazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych mlodziezy ludzi. Akcja rozgrywa sie na wsi, na tle natury, a do

niej przedmiotem sa cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba milosc. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie pochodzace z ukochanym

ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia nie zaakceptowac czeka. Wytwarza to posadzenie o zdrada i alians z odmienna pasterka – Doryda, jak

konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtedy zza osciennych zarosli

wybiega Filon jak i rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko przekonac sie o jej wybranki. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem wybranki i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze po tej sielance wydaje sie byc, tak bardzo charakterystyczne

dla sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu wybranki na styl

zycia czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzisiaj wiadomo bardzo niewiele, jest uwazany zbytnio tworce zapowiadajacego

nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy w dalszym ciagu do odrodzenia, jednak istote jego wierszy wykracza

hen poza czysto renesansowe zainteresowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, jak

powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie trwogi i rozterk poety posiadaly podloze swiatopogladowe,

wynikaly ze zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj po mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy wybor ktorego dokonal, byl sluszny i pod dostatkiem uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny, lecz, z drugiej strony, bezlitosnie

karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc utworow, ktora ocalala do dzisiaj i pozostala wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze

polskie― jest idealnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Przede wszystkim wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV jak i

rowniez V.

Sonet IV: O wojnie wlasnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, jest wyrazem trwogi poety o wynik bezustannej walki, jaka kazdy

czlek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne jak i rowniez pokusy doczesne, ktore odciagaja

czlowieka od momentu Boga. Sluzace do grzechu sklania takze czlowiecze cialo powodowane ziemskimi zadzami i koniecznosci. W swojej batalii z silami

ciemnosci czlek jest osamotniony, a stawka jest jednak zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi wylacznie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlek powinien zawierzyc, bowiem tylko z pomoca Boska mozna pokonac szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata owego, stanowi po znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zludne, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

duchowe, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest milosc do Boga. Bog jest wielki jak i rowniez dokonaly, czlek maly jak i rowniez pelen grzechu,

doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, utrudnia mu koncepcje do zycia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie

zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), a takze do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza pochodzace z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Dzieje wojny trojanskiej byla powszechnie znana internautom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne obecne wspolczesnie problemy polityczne. Rozwazyl trudnosc: kiedy panstwo jest silne, a jak slabe. Tresc rozwazan autora ma istote

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednakze najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI stuleciu, wowczas w dalszym ciagu

silna jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale obecnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

zanim tym, iz niewlasciwa strategia moze doprowadzic do upadku panstwa, jak wiele Troje. W tekscie sa fragmenty swiadczace o tego typu intencjach

autora.

1. Druga wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") jest skierowana w celu rzadzacych panstwem i zawiera pouczenie, jak maja sprawowac

powierzona dywanowi wladze. Winni wyrzec sie mysli o osobistych zaletach i troszczyc sie o dobro publiczne. Na zakonczenie poeta przestrzega, iz

wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski strategia glosowania poprzez rozstapienie jak rowniez

obecnosc marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski zauwaza i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor

odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych interesach, malo natomiast jest

Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla uprawnienia. W

dalekiej czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo nieprzychylnie ocenia ludzie mlodzi magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod,

sklonna w celu pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego trudu, a w szczegolnosci do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy

tacy ludzie beda potrafili w przyszlosci rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed mozliwoscia upadku ciebie rzadzonego jak wiele w Troi.

5. W kreacjach kluczowych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotykane wsrod owczesnej szlachty postawy wobec kwestii

narodowych. 1-wszy z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty,

nieliczenia sie pochodzace z dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, aczkolwiek sprzeczna pochodzace z jego wczesniejszymi probami

zapobiezenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zadziwiac wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie dopuscic do wejscia w horyzont panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady utworow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski nalezy do najwybitniejszych publicystow tego czasu porusza poniewaz tematy w najwiekszym stopniu istotne, biezace i

zagmatwane. Swoje poglady na panstwo przedstawil po piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo jako dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol

elekcyjny (wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans ze wzgledu na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec uprawnienia, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za

mezobojstwo (wczesniej wydal juz utwor "Laski lub o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten trudnosc; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, lub

wysoka kara [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko mala kara [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow nauczania i rozewrzenia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O madrosci potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem powodzenia i potegi panstwa, a ci jak sa dzieki jego czele

powinni podarowac przyklad,

dwoch. "O wybranki ku ojczyznie" - liczy 6 zachorowan Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe uprawnienia, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, iz milosc w celu ojczyzny waznym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny pochodzace z kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Niestety jej nie istnieje, Skarga obawia sie, iz fakt tenze moze byc wykorzystany

przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i 5. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz jest

wykorzystywana poprzez magnaterie w celu osiagniecia wlasnych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

7. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci prywatnej dla chlopow, chociaz, jak Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia odczucia patriotyczne: milosc do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, niepokoj o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste w celu nieba zawsze sa to: brak

sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna

pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tymze rachunku sumienia Skarga aplikujac styl biblijnych prorokow anonsuje upadek Krajowy,

jesli do niej obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie maz na

rejonie niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, krol wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat na rzecz Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od naszych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia potegi krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie uprawnienia (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie po pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzorzec szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi odsetek "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje przeliczania o zywocie szlachcica od momentu narodzin az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja jak i rowniez

wychowaniem podopieczni szlacheckich, nad pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz tej staroscia.

Opowiadajac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej docenia dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak

i rowniez spiew). Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Przez prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych zaslug.

Zbytnio wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy dzieki wsi, tym samym dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznorodnych porach r., przynosza sporo

pozytku, jak i rowniez dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i ogrody warzywne, aby niczego poprzez caly rok nie zabraklo

rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do pracy na wsi swiadcza mnogie zdrobnienia nazw owocow jak i rowniez warzyw jak rowniez innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi relaksowac sie w blogim towarzystwie kompanow i bliskich, zaleca uciechy, polowania, polow, co daje pozytek jak i rowniez daje radosc.

Dbajacy o fortune liryk zaleca po wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, nabywac je taniej i zbywac drozej po innych strefach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych jak rowniez sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc sluzby wojskowej pod zadnym pozorem mlodego

szlachcica, to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie tej charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Identycznie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich

zbytnio. Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, lecz tylko totez, ze moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel owego

wysokiego postaci spolecznego powinien posiadac takze gruntowne predyspozycje. Nie budzi takze sympatii stosunek szlachcica do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole po 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl po niej swoje przemyslenia odnosnie tematu tego wydarzenia oraz sugestie, jak pozniej wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole dostrzegamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow jak rowniez mysl o powetowaniu strat i zabezpieczeniu sie

zanim napascia Turkow, silniejszych znacznie od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co

formuluje slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, przedstawia siebie jako postac dwojakiej natury: smiertelnej - prostego czlowieka jak i rowniez

niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety jego zdaniem jest jak ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie zaakceptowac znajacy barier.

Piesn nasza przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego jako poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i

najszlachetniejsza forme aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" jest cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki wsi.

Piesni te wkomponowane sa po obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma dawnego obrzedu poganskiego zwiazanego pochodzace z kultem wody i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia po jednosci pochodzace z natura. Wyraza pochwale okres i zniw - owocu ciezkiej, calorocznym

wysilku. W piesni Panny XII zawarta jest pochwala zycia na wsi w zespole rodzinnym. Robota ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie pochodzace z jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie zgromadzenie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie kierowac w

zyciu. Ogromny wplyw dzieki tworczosc poety mialo takze spotkanie pochodzace z Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone jest z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory to jako 1 z glownych tworzyl literature narodowa.

Jednak nawet maz sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak wolny dzida wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym utwor ten jest nie tylko wyrazem

uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest tez uwidocznieniem swiadomosci wlasnej zalety Kochanowskiego jako

wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po tej smierci sa czytane jak i rowniez podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie ruszac wszystkie zagadnienia z zycia codziennego, jak bylo szablonowe dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego zycia, czego przypadkami moga byc: Piesn XXIII jak

rowniez fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte po tej drugiej przemyslenia pokazuja wyraznie dzieki znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej,

aczkolwiek nie da sie ukryc zawartej po niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jako humaniscie, nie zaakceptowac bylo tez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu jednostki. Jego

przemyslenia na tenze temat sa zawarte na przyklad w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Dziewictwo, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to

pielegnowana po sercu jednostki moze byc dla niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" jak rowniez swoista dekoracja zycia. Jawnie z cnota

zwiazana jest tak zwana dobra slawa, tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie zaakceptowac stronil od momentu rozrywek, rozrywek i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo sie dosc ogolne wsrod

owczesnej szlachty. Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn

IX).

W utworach wybitnego humanisty nie zaakceptowac moglo takze zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz

zartobliwy "Na most warszewski".

Odrebnym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie pochodzace z jego utworow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy po "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod wplywem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl po niej swoje przemyslenia jak i rowniez sugestie,

jak w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w najwiekszym stopniu emanuje pochodzace z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozmysla o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu oryginalnej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela

wspolrodakow. Odrebnym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety jest Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze wszystkie

zalety stanowiace cnote sa cenne, lecz najbardziej docenia on sluzbe ojczyznie, czego potwierdzeniem sa slowa: "A jesli komu otwarta kosztowna do

nieba, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, po pozniejszym okresie swego zycia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej po Czarnolesie, zeby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" pokazuje na rozmilowanie poety pod zadnym pozorem ziemianina. Pisarz

opowiada o poboznej jak i rowniez spokojnej codziennosci gospodarza. Dla porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie po swiecie po

poszukiwaniu przygod i forsy.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej jest zyc dzieki roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi tej trud. Ze zbirow zdobytych z ofiarnej pracy

wlasciciel zakladu moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni troche, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie komplet znosi w celu stodoly. W porze wieczoru, po skonczonej pracy w

kazdej sytuacji znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i zmierza lowic ryby badz w lesie zastawia sidla, dzieki

czemu w domu nigdy nie zabraknie jedzenia. W zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu

mlodocianego pokolenia, kladac najwiekszy akcent na skromnosc i zawstydzenie. Poeta zechce, aby tej wnuki dawny dobrze wychowane i azeby

posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego z pewnoscia kazdy dojdzie do moralu, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale tez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy filozoficzne znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali utwor stworzenia boskiego (podobnie jak w psalmach), urode otoczenia, swojego domostwa – to

renesansowa pochwala zycia, wybranki, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Przywoluje hasla epikurejskie, aby

porywac dzien, jak i rowniez stoickie, aby przywolac zadowolenie, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta po „Piesniach―

znalazla charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i

epikureizmu. Idee gloszone przez niego byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia jednostki jest szczescie, rozumiane jako zycie harmonijne z zasadami cnoty,

zapewnia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednakze przez epikurejskie nawolywanie w celu korzystania

z radosci zyciowych. Wzgledem przemijalnosci otoczenia, krotkosci zycia i marnosci dobr doczesnych, poeta naklania do uzywania z chwili, cieszenia sie

pochodzace z zabawy – echa slawnego „carpe diem― polaczonego ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac po Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie zaakceptowac jednowymiarowo, uwzglednial, wiec naturalne bogactwo egzystencji

czlowieczej, ktora to byla nie zaakceptowac wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dawny tak rozne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku,

ktory slowami Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do otoczenia i tej urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim.

Blizszy byl mu Horacy od Zenona, lecz na pewno blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest wyrazny. Wlasciwie

filozofii antycznej zmierzanie do powodzenia wiazalo sie z umiejetnoscia wykorzystania wszelakiej chwili, jaka niesie istnienie. Przede wszystkim nalezalo

unikac smutkow, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na budynek w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi na niego o to, co wydaje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem.

Poeta zechce boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

dziewicze sumienie, ludzka zyczliwosc jak rowniez spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – zdaje sobie sprawe, ze doczesne dobra owego

swiata nie zaakceptowac zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie otrzymac mozna wylacznie dzieki wiernosci

sobie jak i rowniez przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Rewelacyjne znaczenie przypisuje poeta zdrowiu, poswiecajac jemu

jedna pochodzace z fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale zycia w aprobacie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory zauwaza dwoistosc otoczenia: jego

przemijalnosc i solidnosc wobec tak bardzo krotkiego zycia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly pochodzace z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc

przedmioty i umiejacego ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca na niego rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, totez szczescie jednostki w

harmonijnym zyciu, po korzystaniu pochodzace z rozumu, ale i w radosci „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest tylko slawa poety. O kruchosci

zycia jak i rowniez wizji Boga, jako duzego Architekta, znajdujemy niejedno slowo we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem

wobec Boga, lecz tez wizja czlowieka stosownego, umiejacego uzywac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi koncepcje do powodzenia, uczyly jak uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia jak rowniez

obawy zanim smiercia. Tym dramatyczniejsze jest wiec zwatpienie poety po ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta pochodzace z ironia wytycza sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna umozliwic czlowiekowi radzenie sobie

pochodzace z problemami, podarowac sile duchowa i stale szczescie jak rowniez czynic odpornym na postrach przed smiercia. Kochanowski, ktory to

wielokrotnie po swych piesniach slawil madrosc, teraz cierpiacy po stracie corki, nie zaakceptowac potrafi wyszukac w tej dziewczyny ukojenia. Treny

wiec dokonuja zalamanie dzieki tej harmonijnej i pelnej ufnosci filozofii renesansowego stworcy po zgonu Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w

Boga ustepuja jednakze pocieszeniu jak i rowniez ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do kulturze klasycznej, starozytnej greckiej tragedii. Poeta nie zaakceptowac trzyma sie jednak niewolniczo

antycznego wzorca, ale tworczo go stosuje. Juz sam rzecz utworu zaczerpniety zostal pochodzace z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil wlasna

„Iliade―. Kochanowski z przeszlosci wojny trojanskiej wybral troche przybycia greckich poslow po porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow

skonczyla sie kleska jak i rowniez stala sie faktycznie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne

postawy polityczne obywateli i stalo sie pretekstem w celu rozwazan natury ogolnej.

W konstrukcji tragedii poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, chociaz w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak jak w tragedii greckiej, nastepuje

podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta jest jednak wstepna i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie zaakceptowac przekracza czterech

obowiazuje zasada trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci podnosi powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty wiesc maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory daje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene dostal

po nagrode zbytnio wyrok po sporze bogin, wine totez ponosi bogini, ktora na niego nagrodzila.

Sa jednak tez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tu takze zasadniczego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno jest tu ustalic glownego herosa, bowiem postepuje tu mezny zbiorowy – Troja

czyn i wybor, przed ktorym stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac prywatny interes dzieki rowni ze sprawa panstwa

odstepstwem od momentu reguly jest rowniez nie zaakceptowac umieszczenie godnosci ktoregos pochodzace z bohaterow po tytule tragedii.

49. Scharakteryzuj osobowosc jednostki doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna utworow z owego okresu jest epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny pochodzace z zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Sluzace do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Takze piesni pochodzace z tego czasu opisuja

sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na wlasnym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego

przekroczenie przynaszaja, / A przy tym po zlote gesle albo po lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy,

ponad komplet przedkladajacy uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska zasada „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlek

zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na sokolskie mogily. Piesn o spustoszeniu Podola), narasta wtedy jako krytyk zaniedban narodowych.

Kochanowski jednak w najgoretszej zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co ktory lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan

fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego jest fraszka Sluzace do gor jak i rowniez lasow, zredagowana w

chwili, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne spojrzenie na swoje zycie, sentymentalne i jednoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie pochodzace z przeszloscia. Byla ona tak bardzo zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory puder dar przemieniania sie po rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z porzadnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Dominuje tutaj kompletnie inny nastroj, inne sa tez zagadnienia. W wielu utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), podnosi wartosc budynku

rodzinnego (Na dom po Czarnolesie), wyznacza pytania filozoficzne (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma posiadac na pieczy /

Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie natury, posrod bliskich pozwala na glebsza refleksje nad ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa w wyzszym stopniu dydaktyczne, poniewaz wlasne istnienie bylo dla Kochanowskiego

najbardziej istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te totez mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w

tej zyciu kluczowa byla tej poezja: „Prosze, niech ze mna zbytnio raz me rymy nie zaakceptowac gina, / Ale jak ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku

Muzom) jak i rowniez nawet nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie po pamieci tylu Polakow.

50. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy jednostki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, nalezacych do roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a skonczywszy na dramacie i przekladzie Psalterza

Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien pochodzace z zycia jednostki, porusza sprawy jednostki, jak i rowniez

calego systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do powodzenia. Poeta wierzyl, ze jest ono osiagalne poprzez przedlozenie w istnienie prostego ukladu

wartosci. Czlek i tej dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka owego pisarza po, odniesieniu w celu w/w tematu, na wstepie trzeba stwierdzic, iz tematyka tej utworow odnosi sie do

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, a takze ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie sa odczytywane jako wskazowka dla jednostki, jednak

dla kazdego, bowiem uzywac sie moze do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma istote uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta po zaledwie 20 wersach po lapidarny strategia przedstawia proces wydarzen – trwa uczta, w trakcie

ktorej doktor zamierza odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie planuja sie pochodzace z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

naklaniaja go w celu kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja slowa wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad pochodzace

z tymi pany: szedlem kimac trzezwo, a wstane pijany. ― Fraszka ta posiada na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego rezultaty i

niekontrolowane zachowanie nie zaakceptowac przystoi porzadnemu obywatelowi. Grupy osob takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede

wszystkim wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem zostanie „Piesn o dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlek powinien

pomniec o tym, iz cialo czlowiecze ulega po smierci rozpadowi, w totez kazdy powinien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre retrospekcja. Nie

jest stosownym czlowiekiem tenze, kto rozmysla tylko o piesni, jedzeniu i pozostalych dobrach doczesnych, gdyz nie zaakceptowac na darmo Pan

odroznil jednostki od zwierzat, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba

ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako ktory moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem

wymowy powinien szkolic swych klientow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzeczywistej

wolnosci. Ale juz ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni pochodzace z bronia po reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet gdy przyjdzie

po walce zwrocic zycie.

„Piesn o porzadnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw po spoleczenstwie, zahacza wiec trudnosc jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka dopuszczalny kazdy, ktory wslawi sie w walce) i narodu (narod powinien stanac w celu walki jako jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

komplet dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow po utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku

przedstawia tragiczne rezultaty najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i rowniez

dzieci dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory to nie ma tak bardzo

rozwinietej cywilizacji; nie wie budowac domow, tylko gniezdzi sie po namiotach.

Piesn konczy sie przypomnieniem znanego przyslowia o Polaku bystrym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie zaakceptowac pomysla

juz wczesniej o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie moze ulec odmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, iz i zanim szkoda, jak i

rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec trudnosc dobrej opinii o narodzie polskim, ktory to przeciez nie jest glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Krajowy, to wlasnie odroznia nasz narod od momentu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zlecenie i trudnosc calej wspolnoty polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie oszczedza nuncjusza, ktory to sam nie zaakceptowac postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory po nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory to glosi kazania moralne, lecz sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie zaakceptowac dziwuj, gdyz mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w polsce. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od momentu poczatku istnienia naszego ciebie, ale albo takie postepowanie duchownych dopuszczalny przykladem dla osob? Czlonkowie

kosciola powinni gleboko sie zastanowic nad dalszymi swymi wlasnymi losami, zeby problem nie zaakceptowac rozwinal sie i nie zaakceptowac

rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem jednostki jest tez problemem narodu, poniewaz komponuja go zwykly ludzie. Jezeli zawiedzie 1 element po

calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc ciala – panstwa – jest dozwolone tu zawrzec do

„Odprawy poslow greckich―, w ktorej ludzie mlodzi nazwana pozostala „wrzodem Rzeczypospolitej― i tworzyc moze jedna z przyczyn upadku

niepodleglosci Polski po XVI po.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal napisany dla uczczenia zaslubin kumpla Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna po 1576 r. Tresc pozostala zaczerpnieta

pochodzace z mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo odnalezc swistki, w ktorych poeta krytykuje

wladcow oraz kiepskie spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej wyczerpujacy fragment przelozyl. Strukture tez

zaczerpnal pochodzace z antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, wobec tego brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora jak i rowniez Aleksandra) jest zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie zaakceptowac przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w pozostalych miejscach gada posel

-akcji – obnizona do jednego watku – sporu o Helene

Opowiadajac o humanistycznych wartosciach trzeba odwolac sie do wyrazen rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic,

jak ludzkie nie jest mi obce―. W zwroceniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy, a na

zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, oddany sprawom panstwa, zabiega o koszty utrzymania pokoju, swoje losy scala z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie zaakceptowac cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest totez Antenor, ktory to wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo widzi w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie nad konsekwencjami kazdego czynu, nie

zaakceptowac reprezentuje biznesow jednostki, lecz calego narodu.

Tresc dramatu ma istote uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na projektach antycznych.

Kawalek ten jest napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego pochodzace z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala

zaczerpnieta z mitologii i przedstawia jeden pochodzace z epizodow rywalizacji trojanskiej. W utworze tymze latwo wyszukac fragmenty, w ktorych poeta

krytykuje wladcow jak rowniez zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal pochodzace z „Iliady―, ktorej obszerny kawalek

przelozyl. Konstrukcje takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez ciagle na scenie, a wiec niedobor parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest zbudowany na regule stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz przebieg zdarzen sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie po innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i guzik, co czlowiecze nie jest

jest obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od momentu patriotow

zaczynajac, a dzieki zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie pomieszczenia, swoje losy laczy

pochodzace z losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem jak i rowniez intryga, lekkomyslny.

Przykladem renesansowego humanisty po utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, gdyz widzi w tym kleske Troi. Jest totez czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory to zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu posiada charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne polozenie wsrod renesansowych tematow. Jawi sie, ze wlasnie w tejze epoce tworzy sie atrakcyjny w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety pozniej przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa po „Nad Niemnem― itd.

Nie wydaje sie byc to jednakze jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot jednostki poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

W pierwszej kolejnosci oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Poblize z natura przynosi czlowiekowi ukojenie,

milosc i wdziecznosc do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja ta idealna wizje slowa pochodzace z „Piesni o

Sobotce―: „wsi spokojna, wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac trzeba, ze to takze wizja harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora to

wszystkim zapewnia radosc jak i rowniez rozrywke, ktora to tez daje zadowolenie. Taki obraz prezentuje „Zywot jednostki poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na budynek w Czarnolesie― Kochanowskiego, w koncu duza odsetek sielanek Szymonowica.

Lecz jest jeszcze inna wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies sa skloceni, mysla egoistycznie, sa

chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie spelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb zycia. Ksiadz nie zaakceptowac spelnia

powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Chlop musi pracowac na panskim polu, profesja nie jest radosna piesnia a mianowicie jest

trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei pochodzace z „Krotkiej rozprawy

miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Zapatrywania autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie zaakceptowac sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore

to tematy podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski zadnej z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje komponuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w tej dziewczyny mysl, iz „bez praw nie moze

byc prawdziwej wolnosci―. Takze wazny jest postulat o rownouprawnieniu wobec uprawnienia sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie

slynna, nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna mozliwe, ze jak odkrycie Kopernika. Odlamek podrecznikowy przytacza przyklad

a mianowicie w odczuciu wspolczesnego jednostki niewiarygodny po swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne przewinienie szlachcic nie

zaakceptowac otrzymuje sankcje, a plebejusz traci istnienie. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak bardzo, ze czlek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, jedni za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w najwiekszym stopniu poblazliwie―. „Prawo dac ma

obowiazek rowniez kuratele wszystkim, gdyz przeciez Rzeczpospolita sama tylko szlachta udawac sie nie moze, gdyz a ktoz bedzie dawal zywnosc jak i

rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec uprawnienia publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to

bronil chlopow zanim wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial zagwarantowac im wolnosc osobista.

Sposrod ksiegi „O wojnie― trzeba zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski jest, podobnie jak tej duchowy patron Erazm pochodzace z Rotterdamu,

wyznawca irenizmu a mianowicie czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i

pomieszczenia, chociaz uzasadnial potrzebe rywalizacji obronnej, gdyz tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Odslania i eksponuje zlo wojenne w

swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, nieszczescia nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak ogromna a mianowicie wieksza anizeli Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji mlodocianego

obywatela jak i rowniez do powagi zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan jest najcudniejszy jak i rowniez rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i

wola o koniecznosc finansowania szkol, ktore istotniejsze jest po dalszym rozrachunku niz naklady na rozne rozmaitosci. Postulat ten jest bardzo latwo

zapamietac, gdyz dzis jest on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, ktorymi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka po panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce dla osob fizycznych prezentowane po literaturze.

W czasach renesansu literatura parenetyczna propagowala wzorce dla osob fizycznych takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Fason „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie istnienie powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej majetnosci.

Wytyczne te zawarte sa po „Zywocie jednostki poczciwego―, wzorowy ziemianin wyrasta spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac sie

darami natury w wszelakiej porze r.. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt uczony, lecz spokojny, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy

smierc. Cechuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe istnienie wedlug intelektu i po bliskosci pochodzace z natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki po utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, roztropny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i rowniez

muzyke.

Idealem patrioty jest obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaakceptowac zaluje do niej swoich dobr, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki wzorzec ukazany jest w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w

kazaniach P. Skargi, w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje w dalszym ciagu wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie zaakceptowac ogranicza sie tylko w celu tworzenia, to czlowiek

uniwersalny, oprocz talentu posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego typu wlasna biografia realizuja stworcy tacy jak Jan

Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wyjasnij w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce literatura i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postawy negatywne jak i rowniez lansujaca

pozytywne. Przykladem takiej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja,

„O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu Podola― i „Odprawa

poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski kreatorow tego czasu o losy ojczyzny. W „Krotkiej rozprawie.... ― Rej

zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten jest prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych dla polskiego systemu spolecznego

stanow jak i rowniez pietnuje zachowania kazdej ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych myt i

starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez

nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z 5 ksiag: O obyczajach.

O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko urodzonym, ale nie

zaakceptowac posiadajacym nalezytego przygotowania. Od chwili sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie jedynie dobrem narodu i biznesem

panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow, podkreslal koniecznosc

respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal sie uregulowania

stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i tej legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola,

rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych jak i rowniez nakladow dzieki ten

zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i sobkostwo

stanowy, postulowal wzmocnienie potegi krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje choroby toczace Rzeczpospolita.

Choroby ow to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwe prawa jak rowniez ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu po 1575 r. Poeta

pokazuje jednoczesnie koncepcje do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia wianek przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga po boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Najwyrazniej swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski po dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor tenze niesie po sobie dziedziny uniwersalne, przedstawia sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry jest Antenor, jest on rozsadny, nieprzekupny, troszczy sie o interesy narodu, nie

zaakceptowac unosi sie ambicja kiedy chodzi o dobro panstwa. Aleksander to samowolny, dbajacy o wlasne interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak

i rowniez przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych panstwu wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor

ten przedstawia niebezpieczenstwa grozace panstwu ze strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden pochodzace z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje po rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne

wykazuja niemal kazdy humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko po „Zywocie jednostki poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o tej spoleczny ksztalt,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie to zauwaza po panujacych stosunkach spolecznych. Kawalek jest krytyka: Pleban nie zaakceptowac wypelnia kaplanskich obowiazkow, jednak

mysli o zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli o urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle sprawuje sie w sejmie

(„Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma tam na pieczy― - gada Pleban). Totez Wojt gada rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A

naszemu portalowi prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slawne dzielo ujmuje i opisuje

owa „poprawe kraju― po pieciu dziedzinach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―.

Szczegolna funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, jednak bardziej w dalszym ciagu przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne

do tonacego okretu, wskazuje go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – o opamietanie. Odslaniajac szesc

zachorowan spolecznych a mianowicie obojetnosc wobec ojczyzny, zachlannosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie potegi krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciw Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, nieszczescia politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas,

po XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, batalii z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe uprawnienia

dazenia w celu poprawy lokalizacji miasta chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: milosc do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, potezny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic maja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke wad spolecznych znajdujemy tez po licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja jest

tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jako artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze czyms zaimponowac rozlegloscia swych zainteresowan jak i rowniez swoim

wyksztalceniem. Jest z pewnoscia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tymze wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o

ksztalt wlasnego stylu, o forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal po

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola glowna zadecydowaly o erudycji poety. Nie dawny mu takze obce jezyki klasyczne: lacina,

greka, hebrajski, studiowal tez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia znakomite mu dawny dziela Erazma z Rotterdamu i

wspolczesnych tworcow naszych. Nawiazania w celu antyku po dorobku Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych klas, poeta pisze

piesni, fraszki, dramat podlug regul imponujacych, elegie. Nawiazanie to widac rowniez po propagowaniu filozofii starozytnych, po odwolaniu sie do

tworczosci Horacego, po podejmowaniu powodow z mitologii i tekstow greckiej – takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako

indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Ow wybitny czlek zapisal sie w przeszlosci literatury krajowej nie tylko jako poeta jak i rowniez dramaturg, jednak takze jako tlumacz psalmow Starego

Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze filozoficzne poglady stworcy, ktory uznaje swiat zbytnio wielka

harmonie, znajduje ogromne wartosci natury i wsi, wielbi jednostki, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 utworow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

wyznaniowych – „Na dom po Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. jako nazwy ery uzyto owego terminu przed chwila w 18 wieku we Francji a mianowicie

poczatkowo dla okreslenia zapozyczen i modeli wloskich po sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow

panowania Franciszka I, jak nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W niniejszym znaczenie okreslenie to pozostalo przyjete poprzez

nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego

odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja nasza wywarla sporo sporow

jak i rowniez polemik.

Nazwy "Odrodzenie" intencjonalnie uzyl przed chwila Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu jednakze

odrodzenia antyku lecz czas swietnosci sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie dzieki mistrzom starozytnym, ale pozniej sama doszla do szczytow

przewyzszajacych modele.

Renesansem nazywamy epoke po dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w panstwach

Europy polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI stuleciu. Jest maz rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na ktory to zlozyly sie takie

czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po okresie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych panstw, na przyklad Norwegia, Francja, Polska, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe jak

i rowniez religie, najbardziej wazne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja kulturze antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, dzieki plan 1-wszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo dostarczanie przyjemnosci, pozytku, miala szkolic i rozrywac

•dwujezycznosc sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i odmian zycia

•antropocentryczne zainteresowanie globem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie pochodzace z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek

przybywa w srodku badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Napiecie swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jako o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do rozwoju

osobowosci majac na uwadze wartosc tej rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania jak i rowniez ksztaltowania indywidualnej, silnej jednostki

ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek jest wielce przydatny, liczy sie tej talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar,

patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie jednostki w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i

guzik co czlowiecze nie jest jest obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Swiata od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia potegi. Za urzedowy jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

wyznaniowych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W r. 1529 a mianowicie protest mniejszosci luteranskiej po Spirze

dzieki sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Swiata.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luter. Istotne jest podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze jest dozwolone ja oddawac indywidualnie, iz nalezy tlumaczyc

je dzieki jezyki narodowe, ze Zwiazek wyznaniowy nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Zwiazek wyznaniowy na ziemi nie powinna dawac

udzielenia rozgrzeszenia innymi slowy uwolnienia osob od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze kazdy czlowiek posiada swoj los zapisany po

gwiazdach. Kierowane jest jemu niebo badz pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal pracy i gromadzenie dobr. Dobrobyt

to zaszczyt, a biernosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt zostaly wydane w Anglii. Ruch tenze powstal pochodzace z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani takze jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. W polowie XVII wieku wygnano ich

60. Udowodnij, iz tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej jest nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym tej dzielem sa wydane po 1597 r.

"Kazania sejmowe". Nie naleza one w celu literatury religijnej, lecz sa doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie panstwa polskiego. Jako

katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie krzywd spolecznych i praw

niesprawiedliwych. 8 "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach

pierwotnego przezwyciezania.

Kazanie I a mianowicie "O madrosci potrzebnej w celu rady" swiadczy rodzaj wstepu, wprowadzenia po problematyke. Pisarz charakteryzuje choroby,

ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu jest warunkiem powodzenia i potegi panstwa. Tak wiec

najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja na prowadzeniu narodu.

Kazanie II a mianowicie "O wybranki ku ojczyznie". Wylicza tu szesc zachorowan Polski. To: brak wybranki ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie potegi krolewskiej, niesprawiedliwe prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Kolejny ciag kazania poswieca

pisarz pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej ku Rzeczypospolitej", ktora to plynie pochodzace z "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob

wyrazny i wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej wybranki do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego z nas. Domaga sie

bezinteresownosci milosci w celu ojczyzny, wybranki dla tej dziewczyny samej. Atak skierowany jest w witryne magnatow dbajacych jedynie o swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Kazanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, podopieczni jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca milosc blizniego, tenze sam wladca, takie same uprawnienia i swobody obywatelskie. Niedobor tej

potwierdzenia szczegolnie dzieki sejmach pobudza u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza.

Kazanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei - jest prawdziwa

kleska dla Krajowy, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako wylacznie prawdziwej, oferujacej do

potwierdzenia i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza odmiana rzadu jest jednowladztwo, ktorego nie mozna jednakze

utozsamiac pochodzace z absolutnym samowladztwem. Panstwem powinien rzadzic krol, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu.

Poddani winni sa swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Ale juz "zlota wolnosc szlachecka" wykonuje do anarchii, co jest jednoznaczne

pochodzace z upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Oblicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, choc podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Kazanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze odczucia patriotyczne a mianowicie milosc

w celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Bog ochroni Polske od momentu zguby.

Tytulowe grzechy jawne to: niedobor sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie funkcjonujacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne

nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po takowym wyliczeniu grzechow przewiduje rychly

upadek Krajowy.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tresc

zwiazana jest z poczatkowym, pelnym w dalszym ciagu nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, dobr koronnych. Posrednicy trzech kluczowych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty po realia zyciowe dialog, ktory to ujawnia zasadnicze problemy

zastanawiajace owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy wykorzystywania zup solnych, czy niedobor stalego ukladu

obronnego panstwa. Wiele tez uwag poswieconych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia pochodzace z praktyki wyprzedawania odpustow,

wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu

praktyk wyznaniowych (koleda). Podniesiony zostaje tez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie po jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden pochodzace z pierwszych naszych utworow

poswiecony spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow pochodzace z prosba, zeby pomysleli ostatecznie o

grozacym im ryzyku; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie na rzecz zacieznego wojska, a w przypadku potrzeby sami stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w porownaniu do wlasnych moznosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; swietnie jest zginac mlodo, lecz w

strategia bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo jak i rowniez umrzec po zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wyselekcjonowane przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy po wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Swoim tworca byl Emil Zola. Utwory tej nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl maz w przedmowie do

utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jako czastki natury, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa natury

c) pojmowanie zycia jako wiecznej batalii o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory to wiernie odzwierciedla zycie orzymane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, komplet powinno znalezc odzwierciedlenie po sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia jednostki poprzez uprawnienia natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzniesienia, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, chude bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tymze smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Koloru i zdrowie mieszkancow. Wydaje sie on calkowity podziwu dla prostoty jak i rowniez kontaktu

pochodzace z natura. Osada, wspomnienia, jako miejsce zasadnicze i niepospolite. Poeta zwiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam

zyjacych. Beda oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego zycia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi,

tamtego zycia, codziennych trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora. Pozostale sonety

to wierszowe nowelki. Odgrywaja charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie panie, ktora po stracie meza sprzedaje ziemie. Utrzymuje sie z pracy rak, a kiedy jest stara to umiera.

19 Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, potezny, wzor pracy na wsi. Nagle zachorowal. Baby na niego leczyly, lecz to nie zaakceptowac pomagalo. Nie stac na niego na

doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede po chalupie. Pogoda (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy jest starsza

niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci zycia. Mlodosc, swiezosc

i spontanicznosc. Warunki zycia jednak skaza ja jednakze na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasnosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem jest brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na kolejny los, przygniatajaca wizja, bitwa o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzyty glownie po plastyce. Gloszono, ze utwor artystyczne posiada ukazywac klopoty duchowe jednostki. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Sposob artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory oprocz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Czesci w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Smierc - uosobienie, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to maly 4 szczatkowy zbiorek pochodzace z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zainteresowania Kasprowicza Tatrami.

Cel poety byl odmienny, glebszy. Dwie pojecia: krzew dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1-wszy z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w

celu zimnej tuli sie sciany". Losy rozy odnosza sie totez do losow czlowieka. Zachowuje sie totez jak czlek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez

ryzyka, zadumane posiada skronie), jest wiec emblematem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze

probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym zakresie jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" po III swieci juz prochnem, w IV nastapil obecnie calkowity rozklad.

Podobnie jest z osoba, ktory dzieki starosc jest chorowity, skromniej przydatny w celu zycia anizeli ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W utworze tym

jest przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie nastepnie.

W utworze "Dies irae" widac mnogie odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie pochodzace z Bogiem" o dobro ludziom. Hymn tenze wzorowany jest na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem jest sad ostateczny i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma istote symboliczny. Serce z drogocennych kruszcow formuluje charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Samodzielnie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze rozmysla o potedze ducha. Na tle

dekadenckich pogladow innych poetow wiersz Staffa jest piekny. Poeta odrzuca postawe jednostki ktorego istote skazony jest niemoca. Staff

przeciwstawial sie panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy po Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z wykazu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw jak i rowniez odcieni. Cztery opisy jednego

krajobrazu zmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, rezonans

2. Won: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: podziw, zaduma nad wspanialoscia natury, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal wyrasta i jest piekna, chroni sie, jest delikatna, wypatruje wsparcia aby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wypatruje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy natury by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w trakcie burzy zostana powaleni.

Roza to symbol witalnosci, zycia, piekna. Delikatni i gietcy moga prosciej przetrwac burze.

Roza obawia sie burzy drzy zanim jej sila, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

trzyma sie zycia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego jednostki w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Czesci symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. sprawa ogolna

61. Udowodnij frekwencja motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi stworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tejze epoki. Najswiatlejsze umysly

ery studiowaly historie starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny jak rowniez jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal maz o artyzm jezyka, ksztalt swojego nurcie i postac uprawianych klas,

a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Swoim obfita dzielo nierozerwalnie scala sie pochodzace z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki tradycyjne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa nabazgrane wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy stworca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i zdanie o tej wyjatkowosci, jako jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac na niego ponad tlumem i przynoszac jednoczesnie niemalze boska potega tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), innymi slowy przekonanie, ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, formuluje Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do powodzenia i "chwytac dzien" (carpe diem), gdyz wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi po zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - zabawa zycia, trzeba sie rozrywac, ale trzeba zachowac umiar i rozwage, nikt nie ma pojecia co naszego biura czeka nastepnego

dnia

(napomina o krotkosci zywota): Kto tak bardzo madry, iz zgadnie jak nan nastepnego dnia przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem moim, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednak moralne: bycie czlowiekiem

uczciwym,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc pochodzace z tego

jak sie posiada.

- Piesn XX a mianowicie w zyciu jest czas uciechy i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, lecz mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas komplet zmienia, zaduma wobec poteg, ktore wioda ludzkim zyciem.

- "Na dom po Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o zdrowie.

- mnogie nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. po piesniach: Piesn IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piesn XXII (Pogoda).

3. po trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w tragedii humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory to byl czesto

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - skutkiem tego pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z kluczowych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl prywatna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale istnienie gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny

wklad w zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu.

Wychowywany po srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Sluzace do najwybitniejszych

utworow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jako przedstawiciel tekstow sarmackiej, po swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje wizja panstwa w stanie calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Kawalek jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty krajowej, myslacej o bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, gdy ojczyzna wymaga obrony jak i rowniez pieniedzy dzieki wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta nasz kraj zrywa sie do batalii z nieprzyjacielem. Ukazal

po niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy panstwa. Krytyce poddaje tu poeta panujace zwiazki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie powinna spelniac funkcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor jest epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow pochodzace z Turkami po bitwie ponizej

Chicimiem po 1621 r. Utwor puder byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby rywalizacji z Turcja budzic

umilowanie ojczyzny, gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― komponuje sie pochodzace z 10 partii dosc dokladnie

opisujacych najpierw obustronne przygotowania, a pozniej bardzo szczegolowo, dzien po dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow jak i

rowniez zaprzestania dzialan wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad pelnym obrazem goruje uczucie wybranki do

ojczyzny i Boga. Poeta formuluje pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage wspolczesnych nalezy skierowac na sprawy naprawde zasadnicze: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

5. „Ogrod fraszek― – zbior fraszek, po sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem swych wspolczesnych. Hhg w nich zywy wizja

owczesnego zycia szlacheckiego. Zbior ten nazwano kopalnia wiadomosci o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim po Rawie. W 1655 r. rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw

Szwedom i Rakoczemu, bral wklad w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciw Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666

roku. Od chwili nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl dzieki wsi po krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad

komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo zrodlem roznych ekscesow Paska, czesto procesujacego sie ze swymi sasiadami, a

wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2 czesci

Glowna czesc obejmuje 1656-1666 r i zawiera opis wydarzen wojennych, innymi slowy taki czas jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa w celu Danii, wojna z Moskwa.

Druga odsetek 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu sa niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach,

specyficznych cechach, typie religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i pieniactwem.

„Pamietniki― sa dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie zaakceptowac dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko szlachte zwaza za godna wzmianki, oni bowim sa towarzyszami po walce jak i rowniez

sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie przedmioty nie zauwaza przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Fenomen Sarmatyzmu.

Czyn spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; oryginalnie nacechowane

jest dodatnio: zbior dodatnich cech odziedziczonych po przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore sa przeciwienstwem dla zniewiescialego

magnactwa; Sarmata stal na strazy i po obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak nastepnie sarmatyzm ewoluowal w

kierunku znaczenia ujemnego, ze wzgledu na nie realizowanie swiatlych tej zalozen; np. poglady dzieki obowiazki spoleczne wobec ojczyzny, cenienie

jak i rowniez obrona zlotej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata, konserwatyzm, pycha,

dazenie w celu zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow graniczacy z okrucienstwem

Jako kwestia calkiem podniecajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora to doprowadzila w celu upadku A, takze Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT UPRZEJMY POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne sa dwa modele kultury: tzw. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tzw. dworski (J. A.

Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i rozmaitoscia srodkow

wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w strategia mistrzowski poslugiwal sie specyfikami wyrazu danymi jak: hiperbola, metafora,

konfrontacja, antyteza, elitarne epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje roznorodna kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest ukazanie zycia jak i rowniez urody po pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi mocny kontrast pochodzace z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, motyw smierci jak i rowniez rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety formuluje

zmiennosc wrazen, wynika pochodzace z kaprysu. Proponuje to gre z czuciem, nastroj uciechy dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie lokalizacji miasta czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza odsetek zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego pochodzace z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie porzadku trupa

pochodzace z cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca pointa: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na regule przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie powinna sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

po jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie po slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym okresie ulegl nastrojom

elegijnym jak i rowniez sielankowym jak rowniez slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty krajowej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak kazdy owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem (gospodarzem).

Bral wklad w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie zaakceptowac szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji

jak rowniez poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc

pamietnikow mija sie faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postawy i poglady owczesnego

szlachcica, przekazuja wizerunek swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Wlasciwosciami Paska jest przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, zdanie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad roznymi, swoisty rodzaj religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do pozostalych narodow, upodobanie zabawy.

Mnostwo utworow Waclawa Potockiego swiadczy jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego zycia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow jest takze dygresyjnosc, wprowadzanie po poemat wielorakich refleksji dzieki tematy

spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz wyrazil sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do swych przywilejow, a

zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie zaakceptowac pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego jak i rowniez

wojennego rekodziela. Porownanie wspolczesnych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, w jeszcze wiekszym stopniu

wyostrzalo terazniejszy upadek etyczny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie",

"Transakcja rywalizacji chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, otacza sie przepychem, nie rozmysla o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne jakosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe jakosci poezji:

a)Bogactwo – uzytkowac nalezy ze wszystkich osiagalnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie zaakceptowac unikac przesady, w sztuce

preferowac dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz jest mysl, iz kobiety sa niestale po uczuciach. Myslenie

ta wyrazona jest po wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno punkt widzenia, ktore jest porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono pelny szereg kwestii niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je zrealizowac (uspokoic zatrzesienie, wiatr

zamknac w wor) niz spostrzec stalosc po uczuciach panie.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji odczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo takze moga zostac tematem dla artysty.

Np. „Do trupa― Tytul formuluje barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

na cale szczescie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem anizeli nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – docenia sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura zada upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa rzeczywistym zywiolem artysty. Liczy sie oryginalnosc, wyrafinowany posmak,

erudycja, nowinki tez sa w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas wariantu wiersza – epitafium – pisanego po smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani po jego utracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej kwestii. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna jak i

rowniez autor) sie kochaja – dziewczyna przedstawiona jest jako piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka jest

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow podstawowe prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na istnienie umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze po literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, zasadnicze prady. 1-wszy - dworski – rozwijajacy sie

dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miast, tetniacych

wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala sie

tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce,

dowodzic mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli

czerpiacy z modeli zachodnich, dywanowi skladajacy powazanie, a pochodzace z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, naszych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal lokalne szlacheckie dworki. Zwany jest takze swojskim, bo nasza wlasnie literatura, odmiennie anizeli nurt

dworski, przykladala ogromna wage w celu rodzimych kulturze, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj lokalny rodowod uznawala

za najistotniejszy tworcami owego nurtu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten wskazuje sie tez sarmackim od momentu slynnej teorii o

Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. jak i rowniez oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty jest wygodny, jednak nie jest kompletny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec dworski

i dawny siedziby szlacheckie – totez ziemianski. Jednak byly tez miasta – rozwijal sie zatem strumien literatury plebejskiej ze slynnym bohaterem

Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz obecnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski sa poetami, jacy znacznie sie roznia – mozna totez

mowic przynajmniej o kilkunastu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm swiadczy podstawe krajowej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie po XV stuleciu. Szlachta nasz kraj w dobie wlasnej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je po starozytnym osobistosci Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm posiada dwa znaczenia - pierwsze oznacza obyczaj szlachty po XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana ideologie

szlachecka. Oryginalnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost zakresu

znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta

polska znalazla poczucie, iz Polska swiadczy przedmurze religii chrzescijanskiej - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla wszak najdalej

dzieki wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie o szczegolnej pozycji polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci krajowej - o szczegolnej pozycji jaka odgrywa Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model zycia - istnienie

na wsi, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dawny takze czesci orientalizmu, wyrazajace sie po

zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Stosunek do sarmatyzmu w literaturze i kulturze ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono ta tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem jest

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek jak rowniez Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale po krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie jak i rowniez banicje. Swoim pamietniki

zawieraja okres sluzby wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Beda doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura

sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, dal wyraz szlacheckiej

ksenofobii jak i rowniez milosci natury - pochodzace z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezyczkiem bogatym po mowe potoczna, laczyl czesto

polski pochodzace z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna pochodzace z pierwszych naszych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym po

latach 1688 - 1696 "Moralia", po 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie sporo wagi w celu konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednakze nikt nie zaakceptowac respektuje. Pisarz

zwraca obserwacje na ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor ukazuje negatywne stanowisko szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w tej dziewczyny duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie zaakceptowac rozumie dlaczego represje polityczne i sadowe dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, iz

represje nie zaakceptowac dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia jako element obyczajowosci sarmackiej. Dziwi go zjawisko, ze w polsce, ktory nie istnieje za jak oplacic armii, ludzie

nie zaakceptowac lekaja sie agresji, nie zaakceptowac ograniczaja wydatkow, nie dbaja o dobro wspolne. W kraju chrzescijanskim skromnosc i umiar

powinny byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo r. 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z niebanalnym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie zaakceptowac posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego jest regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych utworow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Pisarstwo staropolska wykreowala raczej o odcieniu ujemnym obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 3 wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie zaakceptowac reprezentuje zadnej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach niekomercyjnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie nad swoim losem

Plebana – ktory nie zaakceptowac odprawia kazdego mszy, a mysli wylacznie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow jednostki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie powinna pelnic w dalszym ciagu formy obronnej kraju, poniewaz szlachta po

wojsku wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak jak Potocki po „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich po sluzbie wojskowej.

Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, pieniactwem obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych po utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta czesto dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa. Czesto poddaje

krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan wewnetrzny panstwa polskiego,

ktore chyli sie ku upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tyle, ze maja mozliwosc sluzyc potomkom do uciechy. Wszyscy dbaja o wlasne

dobro, nie zaakceptowac interesuja sie losem panstwa. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy mysla tylko o zabawach,

balach, wygodach zyciowych. Przejmuja nieznane wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednakze zyje tylko

dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza

trudnosc nietolerancji religijnej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do malutkiego lisa, ktory to nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie

arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Wczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak

szlachta nie broni sie, gdyz jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem po 1621r. Poemat

opisuje proces bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona jest duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i tej pomoc po zwyciestwie nad poganami.

Patriotyzm widac po przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi maz o obrone ojczyzny odwolujac sie w celu czasow przeszlych, chocby

Chrobrego. Z utworow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Mnostwo jest po nich opinii, bolesnej refleksji i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska sa zrodlem informacji o obyczjach i jezyku szlachty po XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo r. 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

pozycje w literaturze XVII po. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do przedstawionych faktow sa znakomitym zrodlem poznania osob i obyczajow

tamtych czasow. Pierwsza odsetek zawiera wykaz przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on po wielu wyprawach wojennych. Pasek opowiada o

walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, lecz ambicji w celu walki zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie

zaakceptowac milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi takze o odbytych podrozach zagranicznych, ktore dawny wynikiem tej zainteresowan jak i rowniez

ciekawosci. Pasek opisuje takze msze swieta, do ktorej sluzyl ze zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl po licznych ucztach. Lubil pojedynki i

zwady z roznymi. Przykladem jest uczta obok pana Jasinskiego, podczas ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie

zaakceptowac chcial wojowac w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac na uwadze, ze rywal dogoni na niego. W koncu Pasek zabil natreta i odcial

reke tej bratu. Jednak taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal zmiany. W strefach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na malzonke. W drugiej

czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe pochodzace z ukochana. Nasza czesc "Pamietnikow" zawiera rozlegly obraz zycia ziemianskiego jak i

rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodniczy stan rzeczy. Swoja wlasna klase zwaza za godna przedstawicielke narodu.

Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o posiadanie i wartosci wlasne. Sposrod "Pamietnikow" wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater ceni

zabawy, pijanstwo, pojedynki szablonowe dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi tamtej epoki. Beda pisane barwnie, jezykiem

potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej wazne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane tutaj zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona po to, aby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za wzgledu na sposob przedstawiania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Swiat zepsuty.

dwoch. Monolog skierowany do partnera, wziety po cudzyslow ( autor jest zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jako utwory o ponadczasowym zakresie.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac sobie sprawe pochodzace z ich wplywu

na istnienie polityczne po owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym twierdzenia, do ktorych konfliktow jak i rowniez klesk maja mozliwosc one

doprowadzic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Sluzace do walki pochodzace z nimi uslugiwaly mu glownie bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja wizja zycia po XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa doskonala ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal po nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto maja charakter interwencyjny i dorazny, rownie czesto sa jednakze uniwersalne jak i

rowniez ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac kolejne utwory staral sie byc nie

tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad gatunku mmorpg - adresat jest zastapiony juz po

tytule, a przeciez powinien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieodpowiednie pochodzenie, za mlody wiek,

zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt pracowite wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty ow pokrywaja sie z tymi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednakze na tyle bezsensowne i dziwaczne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze tym sposobem Krasicki ukazuje

zalety mistrza. Tak wiec satyra ta w zasadzie stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia dla jego polityki wewnetrznej, a jednoczesnie jest

atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej wady i kiepskie przyzwyczajenia..

Odrebna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje alkoholizm. Jest ona zrobiona na regule dialogu, gadki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden pochodzace z nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry jest

pesymistyczna a mianowicie wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie po... alkoholu. Satyra Krasickiego ukazuje rowniez

szablonowe cechy Mlodych polakow, ktorzy obok alkoholu w kazdej sytuacji sa odwazni, swietnie umieja sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja

rozwazac i ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" daje porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Dowiaduje sie, ze po Rzeczypospolitej przebieg zdarzen

sie raz za razem gorzej. Zalety, ktorymi kierowano sie w przeszlosci, ulegly obecnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Katalogow miejsce zajely klamstwo, falsz, podstep,

wiarolomstwo, rozpusta. Taki brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo

stoi na skraju calkowitego upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla pochodzace z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o modyfikacje mentalnosci,

nawykow i pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie czesto retorycznym monologiem, w ktorym sprawdzenie zjawisk

przedstawiana byla po sposob niekwestionowany i jowialny. Jej wypowiedz byla na ogol skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w

przytoczenie, przez co pisarz chcial wyodrebnic swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od prostej perswazji widac najwyrazniej po satyrach

dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych przecietny z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo

to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej dziedziny

i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne jakosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Rodzaj ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz tej dzieje siegaja V.

po. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab pochodzace z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Spaja w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami a znacznym i podnioslym

sposobem przedstawiania i wzorem wypowiedzi. Zawartoscia utworu jest wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mogl pomiescic jak i rowniez na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak sceny batalistyczne,

np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl pochodzace z slawnej reki ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke basni I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad etyczny, pointe, ktora to wynika

pochodzace z przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Opowiesci Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Krajowy, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru jest „Wstep w celu bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne czlowiecze

wady, zachowujac ze spotykamy ludzi perfekcyjnych, ale zawsze sa to tak wyjatkowe postawy, iz mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur jak i rowniez kot― jest atakiem dzieki jedna pochodzace z najgorszych wad ludzkich jaka jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta sa konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to zarozumialstwo,

pycha, czlowiek niesympatyczny. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest ze sprytem, drapieznoscia,

bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu trzeba kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz w kazdej sytuacji trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki po klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny wlasciwie dla wszelakiej zywej: zyczenie

wolnosci. Ptaszki w klatce to rozmowa dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1-wszy (mlodszy) urodzil sie obecnie w niewoli i nie zaakceptowac zna

zapachu wolnosci, nie zaakceptowac rozumie do niej. Akceptuje swoje zycie po klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cokolwiek normalnego. Jednak stary

czyzyk nie zgadza sie pochodzace z twierdzeniem mlodocianego. On ongis byl nieskrepowany, zostal jednakze uwieziony. W zadnym razie nie

przyzwyczai sie w celu niewoli, w kazdej sytuacji bedzie pragnal wolnosci. Czesto interpretujac te bajke, pokazuje sie dzieki fakt, iz powstala pani po

pierwszym rozbiorze Krajowy, moze totez Krasicki pragnal napisac o nieszczesciu swych rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei po bajce "Malarze" Krasicki przedstawia mocno skontrastowane ze soba postury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden pochodzace z nich, Piotr,

byl malarzem dobrym, jednak zyl po nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, jednak byl zasobny. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal

osob naturalne, danymi, jakimi sa, Jan z kolei znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie prosciej byc pochlebca i lizusem - tym sposobem mozna o wiele wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie jak i rowniez wilcy". Obecnie pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, iz w planecie

dominuje upowaznienie silniejszego, iz racja jest po stronie www tego, ktory ma sile. Potwierdzeniem tejze smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka:

slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci jak i rowniez

okrucienstwa). Kiedy pyta, jakim prawem posiada byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i po lesie", a nastepnie

pozostanie pozarte.

Historia „Filozof― ukazuje uczonego jednostki przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory to odrzuca co wiecej wiare po Boga jak i

rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Jednak gdy spada na niego choroba, nawraca sie, chce wierzyc „nie tylko po Pana Boga―, ale takze w

„upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osobistosci sa chwiejni we wlasnych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze

czesto teoretyczne madrosci nie asystuja w zyciu.

Oraz zatem glob w dobranockach Krasickiego jest poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w najlepsze scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia po dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: po Uwagach nad zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Krajowy. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko pochodzace z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz tez z intensywnej troski o kraj, pochodzace z leku

zanim utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza wage do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz

szczescie spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich tej mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna uzytecznosc obywatela.

Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi uprawnienia opieki nad szkolnictwem, czym poparl zdecydowanie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Mnostwo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow jest dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w nim

mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby po jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Powiedzial o potrzeby utworzenia stabilnej armii, na ktorej utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne polozenie w tej dzielach absorbuje krytyka krajowej magnaterii, jaka wini zbytnio upadek panstwa. Pisal: Sposrod samych mezczyzn zguba

Mlodych polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a

nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilkanascie przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil ekipe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych organizacji

wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie izby: dla

szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny jak i rowniez polityczny anachronizm

ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o zakresie dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― jest satyra dzieki owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow trzeba jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i cieszaca sie popularnoscia poezje polityczna, powstaly w takim przypadku

wiersze anonimowe np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian po stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi nad zyciem J. Zamojskiego―: zredukowanie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan pochodzace z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, utworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal podczas kilkunastu dob, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma maz charakter

klasyczny – zachowana zostala zasada trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, niedobor jest takze scen masowych, calosc natomiast

utrzymana jest w jakiejs konwencji. „Powrot posla― jest napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial tym sposobem wplynac na

renome publiczna jak rowniez na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Kawalek ukazal konflikt miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc

odmian ustrojowych Krajowy, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro

krolewskiemu jak i rowniez patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal

chojrakow jednoczesnie poszczegolnych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej

prezentacji przedstawionego otoczenia jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i

rowniez toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady jak rowniez racje polityczne. Oczywiscie tobie „dobrzy― sa

przedstawieni jako prawi jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas jako durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy

obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich synek Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i tej zony). Za to ich przeciwnicy to:

ojciec Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza w celu upadku Krajowy,

podobnie jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory to wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku

swojego zycia silna i wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go styl zycia Gadulskiego, ktory to wiele gada, ale przewaznie bez

sensu; zadziwia sie, iz Starosta zezwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); wreszcie okazuje sie, iz Podkomorzy nie jest goloslowny:

zwalnia z poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery jest natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wraz ze Starosta Gadulskim sa przedstawicielami obozu konserwatywnego; Gadulski jest

zwyklym szlachcicem, nie zaakceptowac respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przeznaczyc corke przymusem za

maz, aby tylko nie musiec placic posagu; cechuje na niego bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski prezentuje jego niedobor

zainteresowania znaja, za to ogromne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; takze jest poslem na sejm (niestety); elekcje,

chaos, liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete upowaznienie szlachty, na ktorym mozna z pewnoscia niezle zarobic; Szarmancki jest

czlowiekiem, ktory to roztrwonil majatek rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez potrzebuje zlapac sposobnosc finansowa, jak moze byc Teresa;

gdy dowiedzial sie, iz posagu nie zaakceptowac otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze cudzoziemskie niczego na niego nie nauczyly,

niczego ciekawego sie nie zaakceptowac dowiedzial

81. Omow podstawowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie najczesciej w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl akcent na zadania spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zlecenia dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace

z przekonania o ogromnej roli slowa jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Zasada klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego kierunku mialy poglady J. J. Rousseau, ktory to glosil, iz

cywilizacja nie zaakceptowac sprzyja progresowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm

wprowadzal odczucie – byla to milosc, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna zostala poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele

sentymentalizmu interesowali sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu wyznaja, wyrazaja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – puder on minimalny udzial po tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej

tworczosci. Istota jego stalo sie rozumienie olsniewajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura

rokoko najpelniej pozostalo zrealizowane po malych postaciach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, po

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci wystroju, w porcelanowych bibelotach, po malarskich miniaturach, milosnej tematyce

obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od momentu 1730 w celu 1822. startuje sie w okresie saskim czasem prekursorskim. Wydzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory to wypowiada sie w czterech dziedzinach zycia:

-w sprawach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym porad sposobie―, narasta przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

oryginalne metody nauczania. Byl maz pijarem jak i rowniez z tej inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 r. oglosil utwor „O poprawie wad wymowy― – pracowal on nad poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania zasady liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 r. oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka zostala centrum rozmysla naukowej panstwa. Na sejmie

konwokacyjnym po 1764 r. krolem Krajowy zostal wybierany Stanislaw August Poniatowski, ktory to w 1765 roku zalozyl Szkole Szlachcicow.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do sluzby wojskowej, lecz rowniez dawala gruntowna jak i rowniez

wszechstronna wiedze praktyczna oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo sie dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania

reform. Redagowany po pierwszym okresie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

biezace i rozne tematy. W bazie tego miesieczniki pojawiaja sie oryginalne formy literacki i publicystyczne: esej, news, felieton, reportaz, listy w celu

redakcji jak i rowniez odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy wzor osobowy oswieconego szlachcica, zabieraja w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, odpowiadaja o problemach gospodarczych jak i rowniez politycznych Krajowy. Wydawany poprzez 21 czasow.

Z inicjatywy krola po 1765 r. zalozono na warszawskim rynku pierwszy po dziejach Krajowy staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach

zwany Operalnia, w ktorym zaczely zalegac trzy zespoly: francuski, wloski, polski. Sklad polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W

1766 r. dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie

ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu Jezuickiego przez papieza pozostal przekonany majatek. Krol przekazal na niego na rzecz planowanej KEN.

Sejm Delegacyjny powierzyl jej zespol prac dotyczacych organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym

podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas pelnily nadzor nad szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach

miala odbywac sie po jezyku naszym. Komisja zdawala sobie sprawe, ze w celu zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne sa dobre lektury

dlatego po 1775 r. powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo sie opracowanie jak i rowniez wydanie nowych podrecznikow

szkolnych. KEN przetrwala do 1794 roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego mistrza. Brali po nich

wklad miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sprawach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano projekty reform.

Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych zostaly „zabawy subtelne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w okresie oswiecenia, jednak jego

przebieg zdarzen siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy

„Iliade― Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy po sobie czesci bohaterskie jak i rowniez komiczne. Efekt

komiczny osiagniety zostaje przez celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i

rowniez podnioslym pomyslem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi wojuja za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych przed chwila puchar, jak wiele trunku mogl ulokowac, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

kompletnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa, wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak sceny batalistyczne,

np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal – w takim

przypadku kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu jest osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa,

np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, dlaczego Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu o charakterze konfesyjnym to doskonaly hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – posiada poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jak na instrumencie. Czuje sie wiekszy,

silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem jego macy

jest milosc, ogarniajaca pelny narod. W imie tejze milosci wymaga od Boga wladzy nad duszami ludzkimi: „Daj jest rzad dusz! ― – krzyczy po

uniesieniu. Swoim pragnienie potegi bliskie jest tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce na niego sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego rzetelna.

Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko madroscia. W pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o zlo

panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory takze poswiecil sie dla rzetelna ludzi. Konrad

jest totez indywidualista, samotnie pragnacym przebudowac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo jest sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej jednostki przeciwko Bogu, silom natury i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w opinia szczescia ludziom, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on po pyche jak i rowniez megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie jest zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jako glos po dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko proba weryfikacje ruchu listopadowego i przyczyn jego katastrofy.

Nalezy zaakcentowac, ze przygotowania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie w celu Paryza, dokad

uczestniczyl po wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich miesiecznikow emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie maz o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tymze Slowacki pragnal dac

odpowiedz na testowanie dlaczego powstanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,, Skrzyneckiego oraz

zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych ludzi dawny jedna

pochodzace z przyczyn katastrofy. Ale nie zaakceptowac jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku jest zamach dzieki cara. Ludnosc jest po tej kwestii podzielone. Wylacznie mlodzi oficerowie pragna

batalii. Kler jest zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Lud, reprezentowany poprzez zolnierza,

starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora to nienawidzi cara i zechce powstania, jednak potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore

posiada przesadzic o zamachu trzeba negatywnie. Kordian sam totez wyrusza, aby zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem po dramacie

odczytac caly proces powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( zamach Kordiana )

4. Strata ( niepowodzenie Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo powstanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial systemu

spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie zaakceptowac sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego

pragnienie wolnosci jest tu oceniane jako bardzo pomocne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, iz taki zapal zostal zmarnowany, niz krytyke

dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie zaakceptowac znala przedtem historia Krajowy. Krytykowal

spoleczenstwo, ktoremu zabraklo zdecydowania po walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly

narodowosc, niz uratowac go ( „smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego

mistrza Leonidasa, ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile

rozwojowa przeszlosci i postepu. Poeta nawiazuje do kulturze bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe utworow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie

zaakceptowac byly totez rozumiane jak i rowniez doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po nich lub stanowiska

pochowku. ―. Charakterystyczne, jest takze to, ze opowiada o nich w momencie pierwotnego smierci badz po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero

pierwotnego wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie tej dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie zaakceptowac

opisuje rzeczywistego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycka wizje pogrzebu, stworzona na ksztalt pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi w celu grobu, po ktory nie zaakceptowac sklada ciala bohatera. Jest

to symbol przezycia idealow Bema - batalii o niepodleglosc. Owa kwestia pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna

narody... ―. Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― posiada charakter listu. Poslancem jest mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze maz do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a jest

zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne pokolenie rowniez nie zaakceptowac bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez

uczciwych. Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc zmierza - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn nim dojrzy, czlek nieraz skona

A nizli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze tworczosc poetycka moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka kwestia

Browna pozostanie przez pozostalych pojeta, wielu jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, tej wielkosci. Muza Chopina jest przedstawiona

poprzez Norwida jako ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma maz sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu, nieosiagalnego dla ludzi. Istota

sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona pochodzace z ludowosci, zdolnosc to „doskonale wypelnienie― a mianowicie nieosiagalny absolut. Idealu

owego nie mozna zdobyc ale jest dozwolone don zmierzac. Muzyka czyni z osob istoty idealne. Miara tejze doskonalosci jest porownanie w celu hostii. W

wierszu zarysowuje sie konflikt miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu teoria mowiaca, iz zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Wzorzec - siegnal bruku „

W zwiazku ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie zrodlem sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie zaakceptowac znajduja powodzenia za zycia, a nawet po smierci nie zaakceptowac uzyskuja naleznej im czci. Wspomina

Norwid Sokratesa, jakiemu po zgonu Atenczycy postawili statue ze zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobnej

tresci byly losy Kolumba, Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest pochodzace z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl po

cieniu ogromnych ludzi, nie zaakceptowac doceniony, samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym w tym miejscu wierszu pragnal pokazac, jak wielka cene musi pokryc koszta kazda osobowosc za wlasna

odmiennosc, oryginalnosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak bardzo dlugo jak pamiec o nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, stylowe.

96. Omow na pewnych przykladach jakosci dramatu romantycznego.

Dramat tajemniczy jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do kulturze dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie wspanialej zasady czterech jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) utrzymuje 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w wielu miejscach: Stolica polski, Wilno, rejony Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja istote rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, duchy, archanioly.

–Bohaterem dr. jest wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal konwencje

jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – tragiczne i epickie np. elem. liryczne: ogromne monologi

po Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Czesci epickie: basni

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek kobieta Rolinsonowej), nastroj, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), porzadku, ciszy (np. dom wiejski pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar ktorych nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa koncepcji wolnosci swietnie poswiecic pelny narod, anizeli ocalic na niego (

„smutne pol – rycerzy – zywych―) dla zycia po niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory to jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej pochodzace z wlasnego zycia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa przeszlosci i

postepu. Slowacki Poddal ostrej wycenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep

rubaszny―, ktorym przykryta jest „anielska dusza narodu―. Wedlug podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil

politycznych o zakresie demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac po „Potopie― 2 plaszczyzny o tematyce historycznej, historie duza, zwiazana pochodzace z najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie zaakceptowac oddzielal pierwotnego od zony, dzieki czemu

przebieg zdarzen ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Sposrod tej warstwy wywodza sie

bohaterowie jak i rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Katalogow kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je totez autor po wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa jak i

rowniez monarchy. Dla Sienkiewicza tej bohater o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu z czytelnikiem, dlatego tez postacie sa

nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych typow pierwotnego charakteru. Wlasnosci typowe sa najlepiej zauwazalne w charakterystyce Zagloby,

zasadniczego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to to komizm spelnia na przyklad funkcje rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, wobec tego

posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej pochodzace z

obcym najezdzca przez pelny narod lokalny oraz poswiadczenie grozy lokalizacji miasta naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny ze Szwedami

jako ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najwieksza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Podkreslajac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc dzialan powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie tej moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki o wolne panstwo bez

mistrza, brak odwagi, by zapozyczyc po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory to ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa po scenie spisku.

Samotna bitwa szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie powinna przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu

uswiadamia Kordianowi lekarz, pod kto¬rego postacia zaslania sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we

wlasne krzepy i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu po

walce. Odslaniajac szeroko pobudki kleski patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa

beznadziejnosc jak rowniez brak religii narodu we wlasne moznosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji

katastrofy w dzialach wznioslego cierpienia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie wprost do powstania,

zawiera sporo aluzji jak i rowniez mozna miec sie na bacznosci go zbytnio utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i przecietny Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Niestety Polakom owego brak. Liryk

nakreslil wizje nowej, wolnej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie szczedzac wyrazen oskarzajacych rodakow

wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie wzial udzialu po powstaniu, wobec tego

identyfikuje sie z narodem - oskarzajac siebie posiada prawo oskarzac siebie posiada prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu dawny miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie zaakceptowac odnotowano, pisarz pokazuje naszemu portalowi

tylko represje popowstancze ( wydarzenia pochodzace z 1823 r., zwiazane pochodzace z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk

mozemy dowiedziec sie z polaczeniu naocznych swiadkow – harmonijne z rzeczywistoscia historyczna. Wystepuja takze mnogie postacie o tematyce

historycznej, w tym takze Nowosilcow. Mozemy tez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy

wypadek o cierpieniach, walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego za to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks etyczny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest trudnosc winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy opowiadaja o

mekach, jakie znosza w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje

po utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez podopieczni, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do nieba, trzeba doswiadczyc w zyciu

doczesnym cierpien jak i rowniez goryczy. Delikatne zycie na calym swiecie wsrod dostatku, zabaw jak i rowniez pieszczot nie zaakceptowac uprawnia w

celu uzyskania powodzenia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud po ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic drugiego czlowieka jak i rowniez patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma obecnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie zaakceptowac postepowal jak czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Wypada rozumiec odczucia innych, nie

zaakceptowac kpic pochodzace z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

cierpienia z powodu jest postac Gustawa, Ktory posiada romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, sa

przeznaczone niezwyklego przez Boga i powiazane na lata. Zakochanych na calym swiecie nie potrafili byc wraz z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, roznic majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom

krepujacym odczucia i odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia jak rowniez szydzi pochodzace z tych jacy w zdobyciu bogactwa

upatruja szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za zycia

zazna maz szczescia ziemskiego, bo tego typu fakt takze opoznia jak i rowniez utrudnia koncepcje do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jako romantyczna epopeje narodowa.

Dzielo A. Mickiewicza mozna nazywac epopeja, spelnia bowiem zasadnicze wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac po niej o natchnienie, wsparcie w robieniu dziela

-sklada sie pochodzace z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, ze sredniowka po siodmej sylabie

-narrator jest wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, nieba,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater jest zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( sa nimi zwykli, przecietni osobistosci, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc objawia sie takze

arystokracja jak rowniez drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz zycia narodu badz klasy spolecznej w fundamentalnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – pochod

Napoleona dzieki Moskwe).

Niedobor jest otoczenia antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - otoczenia bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora

zastepuje moce olimpijskie