caeremonialeromanum.com

caeremonialeromanum.com

Załącznik I: UROCZYSTA MSZA PAPIESKA

Uroczysta Msza papieska została zawieszona przez kataklizm upadku Państwa Kościelnego Venti
Settembre. Od owego dnia, tj. 20 września 1870r. do 1 stycznia 1888 w watykańskiej bazylice zamilkły
srebrne trąby: Najwyższy Pasterz nie odprawiał już Najświętszej Ofiary przy grobie Apostoła, a tron
Domnus apostolicus pozostał pusty.

Jubileusz kapłaństwa Leona XIII (1878-1903) obchodzony dn. 1 stycznia 1888r. stał się okazją do
powrotu do uroczystej Mszy św., niemniej dopiero 11 lutego 1929r. „kwestia rzymska” została
rozstrzygnięta, a Państwo Watykan zostało uznane przez Włochy.

Odtąd Ojciec Święty mógł opuścić swe watykańskie „więzienie”, co uczynił w Boże Ciało tegoż roku,
asystując w procesji Najświętszego Sakramentu na placu św. Piotra. Później, 20 grudnia, papież Pius
XI świętował swój kapłański jubileusz sprawując Najświętszą Ofiarę w kościele katedralnym św. Jana
na Lateranie. Msza św. miała prosty charakter, bez przepychu ceremonii towarzyszącego zazwyczaj
uroczystej Mszy papieskiej.

Uroczystą Mszę św. sprawuje się zazwyczaj w tak doniosłych momentach jak ogłoszenie dogmatu lub
kanonizacja świętego(świętej).

Szatom papieskim poświęcono osobny wątek, tak więc ograniczymy się tutaj do zaznaczenia pewnych
charakterystycznych cech ceremonii.

Asysta Mszy św. obejmuje kardynała diakona, apostolskiego subdiakona niosącego ewangeliarz w
procesji na wejście, greckiego diakona i subdiakona, kardynała biskupa asystenta, dwóch kardynałów
asystentów diakonów, dwóch protonotariuszy apostolskich podnoszących przód faldy w czasie
przemieszczania się papieża, dwóch szambelanów niosących tren, dziekana roty z drogocenną mitrą i
na koniec dwóch patriarchów lub arcybiskupów, niosących (odpowiednio) księgę i świecę. W procesji
na wejście uczestniczą także turyferariusz z dymiącą kadzielnicą (1) i siedmiu akolitów niosących
świece (2).

W czasie modlitw przygotowawczych kardynał biskup stoi po prawicy papieża, kardynał diakon po
lewej stronie, zaś pozostali członkowie asysty z tyłu.

Po pierwszym okadzeniu kardynałowie diakoni całują policzek i pierś papieża a ów powraca do tronu
przed ołtarzem Katedry św. Piotra w absydzie.

Starszy diakon z mitrą na skroniach siedzi na faldistorium przed ołtarzem twarzą do tronu; apostolski
subdiakon wraz z greckimi członkami asysty siedzą na stopniach ołtarza, podczas gdy asystujący
biskup i dwóch asystujących diakonów pozostają w pobliżu tronu.

Subdiakon i diakon bizantyński śpiewają (odpowiednio) lekcję i ewangelię w języku greckim po ich
uprzednim odśpiewaniu po łacinie i są to zazwyczaj mnisi z włosko-greckiej badii Grottaferrata.(3) Na
zakończenie lekcji subdiakoni dwóch obrządków przechodzą, by ucałować stopy papieża. Siedmiu
członków służby niosących świece asystuje przy ewangelii łacińskiej, dwóch zaś przy greckiej.(4) Papież
całuje oba teksty.

Celem uniknięcia zatrucia podejmuje się środki zapobiegawcze, a w czasie ofertorium ma miejsce
ceremonia pregustatio — pregustacji chleba i wina(4). Po odśpiewaniu Et homo factus est w Credo,
kardynał biskup i apostolski subdiakon umywają ręce przy kredencji a następnie rozkładają lniane
płótno obszyte i przedzielone złotą koronką nad mensą ołtarza. Tkanina pierwotnie służyła za korporał
i przykrywała oblata. Subdiakon odziany w welon naramienny przynosi bursę i korporał, dwa
puryfikaterze oraz srebrną puszkę z hostiami. Diakon, który rozkłada korporał, odbiera bursę i hostie.
W międzyczasie zakrystian odziany w welon naramienny (subdiaconale), w towarzystwie akolity
niosącego dwie puste ampułki i mały flakon, przynosi kielich, patenę, puryfikaterze oraz złotą łyżkę do
papieskiej kredencji po stronie ewangelii. Zakrystian w asyście podczaszego dokonuje wówczas
puryfikacji naczyń sakralnych, łyżki i ampułek winem, zaś ampułek na wodę — wodą. Podczaszy wlewa
niewielką ilość wina i wody do naczynia i ją wypija: pozostałość zostaje przelana do ampułek i
przekazana akolicie. Zakrystian w welonie naramiennym kładzie naczynia na ołtarz. Wówczas kardynał

caeremonialeromanum.com

caeremonialeromanum.com

diakon bierze trzy hostie i kładzie je na patenę, jedną przecierając patenę, drugą zaś dotykając wnętrza
i zewnętrza kielicha. Zakrystian spożywa obie hostie zwrócony twarzą ku papieżowi, natomiast trzecia
hostia jest przeznaczona do Mszy św. Wypróbowania oblacji dokonuje kardynał diakon, wlewając nieco
wina i wody do naczynia, które podczaszy natychmiast wypija. Diakon wlewa do kielicha ilość wina
wystarczającą dla trzech osób, zaś subdiakon dodaje wodę złotą łyżką. Jeżeli Msza św. jest sprawowana
z okazji kanonizacji, po Credo papieżowi ofiaruje się świece, chleb, wino, wodę, młode turkawki i dwa
inne małe ptaszęta.

Na podniesienie ośmiu prałatów niesie pochodnie, przy czym ani w czasie podniesienia ani w innym
momencie Mszy papieskiej nie ma dzwonka. Małego dzwonka nigdy nie wprowadzono, nawet do Mszy
św. odprawianej w obecności papieża.

W czasie wielkiego podniesienia hostii i kielicha papież wznosi ramiona pionowo, obracając się
najpierw w prawo a potem w lewo. „Srebrna symfonia” zespołu trębaczy straży honorowej, grana na
podniesienie była dotąd objęta restrykcjami przez Leona XIII.

Przed Pater Noster akolita zabiera ampułki i małą fiolkę do kredencji, natomiast zakrystian w
naramiennym welonie niesie w prawej dłoni złotą fistułę, w lewej zaś kielich do ablucji. Podczaszy
ampułki i puryfikuje je wraz z naczyniem, fistułą i kielichem do ablucji. Ceremonia pregustacji się
powtarza, po czym akolita bieży z ampułkami i naczyniem ku prawej stronie tronu, zakrystian zaś
dzierży fistułę, kielich i dwa puryfikaterze.

Ceremonia w której papież wkłada święte postaci do kielicha na Pax Domini sit semper vobiscum
zniknęła do czasu Ordo Romanus IV, zaś jej miejsce zajęło zwyczajowe połączenie postaci (commixtio).
Znak pokoju przekazuje się w normalnej pozycji biskupowi asystującemu i asystującemu kardynałom
diakonom, z tym że w przypadku diakona i subdiakona jest on odłożony do czasu komunii.

Papież powraca do tronu by przyjąć komunię św., a ceremonia przebiega następująco: kardynał diakon
pierwszy bierze patenę, na której ceremoniarz położył asterysk, podnosi ją na wysokość swojego czoła,
tak by była widziana przez lud, obraca się w prawo by pokazać ją papieżowi, wznosi ją wyżej czyniąc
półkole a następnie zwraca się w lewo w taki sposób, by pokazać ją wiernym i papieżowi po raz trzeci.

Subdiakon, klęcząc po stronie ewangelii, przejmuje patenę i asterysk i zanosi je papieżowi, a jego
dłonie zakrywa zdobiony złotem welon (linteum pectoralis). Asterysk jest zabezpieczeniem w formie
gwiazdy, nakładanym na patenę, aby przykryć hostię w czasie niesienia jej do tronu. Ma dwanaście
promieni, na których wypisane są imiona dwunastu apostołów. W obrządku bizantyńskim asterysk jest
normalnym ornamentem liturgicznym, chroniącym chleb eucharystyczny przed kontaktem z welonem.
Typ wschodni składa się z dwóch półkoli z gwiazdką zawieszoną w środku.

Kielich podnosi kardynał diakon postępując tak jak z pateną. Następnie ceremoniarz przykrywa kielich
zdobioną złotem palką, zaś diakon zanosi go do tronu. Dwóch arcybiskupów trzyma księgę z
modlitwami na komunię, podczas gdy trzeci asystuje ze świecą trzymaną w dłoni. Drugi ceremoniarz
zdejmuje asterysk a papież biorąc dwie cząstki Hostii w lewą dłoń wypowiada słowa: Panem coelestem
oraz Domine non sum dignus. Innocenty III (1198-1216) nie wspomina o formułach, lecz można je
znaleźć w Ordo kardynała d'Estouville (1402-82) z końca XV wieku. Drugie commixtio było uprzednio
zwyczajowe po komunii papieskiej, zaś w Ordo Romanus I czytamy: Qui dum communicaverit, de ipsa
Sancta quam momorderit ponit in calice in manus archidiaconi dicendo: Fiat commixtio ....(6). Ordo
Romanus VII uzupełnia rubrykę następująco: Et expleta confractione, quando communicat domnus
apostolicus partem sibi mordet et reliquam in calicem mittit faciens crucem de ea tribus vicibus
super calicem, nihil Dickens (7). Diakon podchodzi z kielichem, a zakrystian daje fistułę asystującemu
biskupowi. Następnie papież wkłada fistułę do kielicha i w ten sposób przyjmuje Krew Pańską (8).
Agnus Dei kończy chór po przyjęciu komunii przez papieża.

Druga połowa Hostii jest udzielana przy tronie diakonowi i subdiakonowi przy czym diakon stoi, a
subdiakon klęczy.(9) Oboje całują pierścień i otrzymują pax. Asysta powraca do ołtarza: diakon niesie
kielich i fistułę zaś subdiakon patenę. Subdiakon puryfikuje patenę nad kielichem, natomiast diakon
spożywa część Przenajdroższej Krwi Pańskiej za pomocą fistuły. Pozostałość z kielicha przyjmuje
subdiakon, lecz bez użycia „trzcinowej rurki”. Następnie dokonuje się puryfikacji kielicha.

caeremonialeromanum.com

caeremonialeromanum.com

W międzyczasie papież przyjmuje ablucje w kielichu specjalnie przygotowanym w tym celu,
podawanym mu przez asystującego biskupa. Ów powraca do ołtarza na komunię i pokomunię.

Audytor roty odziany w tunicelę stoi przy papieżu podczas błogosławieństwa trzymając krzyż
pontyfikalny.

Zarówno manipularz jak i paliusz zostają na ołtarzu. Po włożeniu papieżowi tiary, rękawic i pierścienia
arcykapłan bazyliki, w asyście dwóch kanoników, podchodzi do papieża, by wręczyć mu jedwabną
portmonetkę zdobioną złotem, w której znajduje się dwadzieścia pięć juliuszy — starych papieskich
pieniędzy. Arcykapłan, przedstawiając honorarium mówi: Beatissime Pater, capitulum et canonici
hujus sacrosanctae basilicae, Sanctitatae [sic] vestrae consuetum offerunt presbyterium pro missa
bene cantata. Wówczas arcykapłan całuje dłoń papieża, zaś dwóch kanoników jego stopę. Papież
oddaje portmonetkę kardynałowi diakonowi ta zaś przechodzi do niosącego tren, a następnie do
kanonika zakrystiana bazyliki, który daje mu w zamian pięć ecu, czyli ok. 27 franków sprzed pierwszej
wojny światowej.(10)

Przypisy

(1) Por. O.R. I, 8; Pat. Lat., t. LXXXVIII, kol. 941. Wedle przepisów Ordo kadzielnicę ma nieść subdiakon
regionalny.

(2) Tamże. Por. Obrządek Lioński.

(3) Por. O.R. XIV, 46; Pat. Lat., t. LXXVIII, kol. 1146.

(4) Ad evangelium latinum portantur septem candelabra, et immediamente dicitur evangelium graecum cum
duobus candelabris accensis, et alia quinque portantur in altari. O.R. XV, 10; Pat. Lat., t. LXXVIII, kol. 1280.
Gdzie jest pozostałych pięć świec w czasie greckiej ewangelii? Bp Edmund sugeruje, że portantur może oznaczać
ponuntur (reponuntur) i że świece były następnie umieszczane na ołtarzu. Hist. Liturg., XIII, str. 306.

(5) Por. Pontifical Mass at Lyons.

(6) O.R I, 19; Pat. Lat., t. LXXVIII, kol. 946; Andrieu, Les Ordines Romani du Haut Moyen Age, t, 11 (Louvain,
1948), str. 101-2.

(7) O.R. VII, 23; Andrieu, ostr. cit., t. II, str. 305. Odniesieniem w Pat. Lat. jest Ordo Scrutinii ad electos, t.
LXXVIII, kol. 993-1000.

(8) Fistula, vide astr.endix II.

(9) Les Messes papales solennelles (Desclée, n.d.), str. 44.

(10) W Lionie kanonicy kościoła prymasowskiego wręczają honorarium arcybiskupowi po okadzeniu oblata na
offertorium w Mszy pontyfikalnej.

Liturgia Kościoła Rzymskiego, Archdale A. King. Bruce: Milwaukee, 1957.

---

Tłumaczenie: Anna Filomena Kaźmierczak