1. REWOLUCJA FRANCUSKA. PRZYCZYNY I PRZEBIEG

Przyczyny:

-zadłużenie państwa spowodowane rozrzutnym stylem życia na dworze

-klęski nieurodzaju powodujące systematycznie pogarszanie się sytuacji najuboższych, pogłębianie
się różnicy pomiędzy warunkami życia poszczególnych warstw społecznych, wszechobecny głód

-propagowanie idei oświeceniowych, które nakłaniały do buntu

-system feudalny, który narzucał zbyt wiele ograniczeń

Przebieg:

-styczeń 1789- Ludwik XVI zwołuje Stany Generalne (popularność broszury Emmanuela Josepha
Sieyèsa, która głosiła potrzebę zwiększenia szacunku i poszerzenia praw dla stanu trzeciego), konflikt
w kwestii wspólnego obradowania i głosowania wszystkich stanów

-czerwiec 1789- stan trzeci ogłasza się Zgromadzeniem Narodowym, konflikt z królem, który
początkowo zamyka przed nimi salę obrad

-sierpień 1789- Zgromadzenie przekształca się w Konstytuantę (jakobiniści/żyrondyści jako
przedstawiciele lewicy, monarchiści prawicy), król odwołuje ministra Neckera ze stanowiska

-11.07.1789- początek walk na ulicach, ludność paryska wszczyna bunty, zawiązuje Komitet Stały,
który powołuje Gwardię Mieszczańską

-14.07.1789- atak paryżan na Bastylię będącą symbolem terroru dawnej władzy (w tym czasie
przebywał w niej m.i.n Donatien Alphonse de Sade, wojska wysłane przez króla z Wersalu w celu
stłumienia buntu przyłączają się do rebeliantów i wspólnie zmuszają zarządcę Bastylii Bernarda René
de Launay do poddania się. Komitet Stały przekształca Gwardię Mieszczańską w Gwardię Narodową,
na której czele staje markiz de la Fayette

-17.07.1789- Komitet Stały zostaje przekształcony w Komunę Paryża

-4-5.08.1789- zniesienie przez Konstytuantę powinności feudalnych (wszystkie obowiązki chłopów
względem kościoła, dziesięcina i przywileje stanowe), zniesienie cenzury i wprowadzenie równości
wobec prawa

-26.08.1789- uchwalenie Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela zgodnej z ideami oświeceniowymi
(wolność słowa, wyznania, myśli i równość uznano za prawa naturalne, naród jako zwierzchnia
władza w państwie, nietyklność osobista, trójpodział władzy, opdatkowanie kościoła, jednolity system
miar i wag

-14.12.1789- dekret o podziale państwa na 83 departamenty, okręgi, kantony i gminy.

-14.09.1891- król podpisuje Konstytucję, Francja staje się monarchią konstytucyjną ( trójpodział
władzy, wprowadzenie cenzusu majątkowego i wiekowego [25 lat], zakaz ubiegania się przez
członków Konstytuanty o stanowiska w Zgromadzeniu Prawodawczym, czyli Legislatywie),
zapoczątkowuje to tworzenie sie narodu francuskiego, król staje się częścią społeczeństwa

-kwiecień 1792- wypowiedzenie wojny Austrii, zawiązanie w Europie koalicji antyfrancuskiej, strach
przed rozpowszecheniem się idei rewolucjonistycznych na całą Europę i wybuchu buntów w innych
państwach

-24/15.04.1792- skomponowanie "Marsylianki" przez Josepha Rouget de Lisle

-lipiec 1792- przyłączenie się Prus do wojny przeciwko Francji

-maj 1792- wydanie przez Legislatywę odezwy do narodu "Ojczyzna w niebezpieczeństwie", która
zmobilizuje tłumy Francuzów do walki, narasta niechęć do króla i lud obwinia go za niepowodzenia
polityczne

2.09.1792- zwycięstwo Prusów nad Francuzami pod Verdun, zdobycie twierdzy

20.09.1792- zwycięstwo Francuzów nad Prusami pod Valmy

21.09.1792- pierwsze posiedzenie Konwentu Narodowego (lewicowi jakobini i centroprawicowi
żyrondyści), zniesienie monarchii, detronizacja Ludwika XVI na wniosek Dantona, ogłoszenie
powstania Republiki Francuskiej

11.12.1792- początek królewskiego procesu, po miesiącu (17.01.1793) skazano go na karę śmierci
(366 posłów głosowało na tak, 321 na karę więzienia lub deportację), wyrok wykonano 21. 01.1793

10.03.1793- wybuch powstania w departamencie Wandea, która miałą na celu przywrócenie
monarchii i osadzenie na tronie Ludwika XVII, jako reakcja na te wydarzenia zostaje powołany
Trybunał Rewolucyjny i Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego, które miały za zadanie
powstrzymywać wszelkie działania antyrewolucyjne

9.04.1793- powołanie Komitetu Ocalenia Publicznego, na którego czele stanął Georges Danton,
przejęcie pełnej władzy przez jakobinistów, wprowadzenie radykalnych zmian, oddanie na własność
chłopom użytkowanych przez nich ziem, prawo do powszechnej nauki, wprowadzenie nowego
kalendarza, ograniczenie zależności od Rzymu, osłabienie kultu Boga jako istoty najwyższej,
zamknięcie niektórych klasztorów, masowe gilotynowanie wszystkich przeciwników jakobinów

-28.07.1794- wykonanie wyroku na Robespierre, przejęcie władzy przez termidorianów, rozwiązanie
Trybunału Rewolucyjnego, Komuny Paryża i Komitetu Bezpieczenstwa Powszechnego

5.04.1794- podpisanie pokoju z Prusami w Bazylei

22.08.1795- przyjęcie przez Konwent nowej Konstytucji, powierzenie władzy Dyrektoriatowi, który
składał się z 5 dyrektrów na okres 5 lat, rozpoczyna się okres korupcji i nepotyzmu

2.FRANCJA NAPOLEOŃSKA- POLITYKA WEWNĘTRZNA, POLITYKA ZAGRANICZNA



Sytuacja polityczna: trudna chwila na arenie międzynarodowej- przeciwni są Rosjanie i
Austriacy, konflikt francusko-rosyjski przenosi się na tereny Italii, Hiszpania była przeciwna
zmianom francuskim



Na czele wojsk francuskich „Armii Włoch” staje młody i zdolny generał Napoleon
Bonaparte, nie patrząc na Paryż zaczyna burzyć republiki na terenie Włoch, zależne od
Francji, od Napoleona Francja zaczyna rozdawać karty choć rząd chciał go wysłać na misję
straceńczą(miał dotrzeć do Indii i wyprzeć stamtąd Anglików)



1797- Napoleon doprowadza do zawieszenia broni we Włoszech, staje się bohaterem, który

oddaje Francji Belgię, Lombardię i Wenecję; Anglia pozostaje największym wrogiem



1799- wyprawa do Egiptu, pokonanie wojsk w bitwie pod piramidami, pod koniec roku

Napoleon wypływa z Egiptu, zostawia tam armię, która zostaje pokonana, wzięta do niewoli, a
później odwieziona do Francji; wyprawa pod piramidy była pierwszą wyprawą naukową,
naukowcy odkryli na nowo Egipt, odczytali hieroglify dzięki tej wyprawie; NAPOLEON
wspierał zwożenie zabytków do Francji



9 listopada 1799- Napoleon przejmuje władzę(powierzono m ją na wieść o rzekomym spisku

jakobinów), 18 brumaire VIII roku republiki; powstaje konsulat- 3 konsulów, pierwszym z
nich był Napoleon, który przez 4 lata ograniczał rolę 2 pozostałych(Sieyes, Ducos),
dyrektoriat zostaje obalony,



Konstytucja roku VIII wprowadzona przez NAPOLEON, nakazał” piszcie krótko i
niewyraźnie” krótka i niejasna, obowiązywała od grudnia 1799 i przekazywała władzę
wykonawczą 3 konsulom; nie zawierała deklaracji praw człowieka i obywatela



Przejście z wieku XVIII do XIX było dla Francji zmianą ustroju



Pierwsze lata rządów Napoleona: brak masowych mordów, opozycjonistów zmuszano do
emigracji, działa policja pod dow. Józefa Fauchet- miał pilnować tych którzy byli przeciwko
NAPOLEONowi( cenzura+ kontrola korespondencji)- Francja państwem policyjnym,
NAPOLEON wybierał sędziów, ogłosił powszechną amnestię i zgodę na powrót emigrantów,
nakazał otwarcie wielu nieczynnych kościołów; dbał o rozwój państwa, naukę, kulturę; z
jednej strony panował dobrobyt, ale z drugiej strony pełna kontrola, do 1810 we Francji jest
czas prosperity, NAPOLEON dba o przemysł, usprawniał system podatkowy- system
katastrofalny, w 1800 NAPOLEON tworzy Banque de France, pojawia się papierowy
pieniądz, wprowadził Legię Honorową( najwyższe odznaczenie francuskie, bycie
odznaczonym dawało profity- gratyfikacje), powrót do tytułów szlacheckich, możliwość
powrotu z emigracji dla arystokratów, szlachta zasług( za zasługi dla kraju można było zostać
szlachcicem), nadawał majątki nowej szlachcie(  donatariusze Napoleona)

o 1801- konkordat z papieżem- państwo zachowało wpływ na wybór biskupów i

proboszczów, którzy nadal musieli składać przysięgę na wierność Francji ,
duchowieństwu przyznano pensje państwowe; NAPOLEON dość swobodne
traktować postanowienia konkordatu

o 1800- bitwa pod Marengo we Włoszech z Austriakami i pod Hohenlinden w

Niemczech, zwycięstwo NAPOLEONa

o 1801- pokój z Austrią w Luneville- Austria uznała zdobycze Francji w płn Włoszech,

zrzekła się Belgii, uznała Republikę Batawską( Holandię) i Republikę Helwecką(
Szwajcarię); pominięcie sprawy polskiej( wieli zawiedzionych oficerów podało się do
dymisji), rozformowanie polskich dywizji

o

NAPOLEON wysłał 2 półbrygady do koloni francuskich Santo Domingo( Haiti), aby
stłumić powstanie murzyńskich niewolników, Haiti walczyło o swoją niepodległość
klęska, z 6 tys. Wysłanych tam żołnierzy wróciło tylko ok. 300( klimat był zabójczy
dla Polaków, wielu z nich przeszło na stronę Haitańczyków

o 1801- pokój z Paryżu z Rosją cara Alexandra I
o 1802- pokój w Amiens z Wielką Brytanią- koniec wojny z II koalicją, Anglicy

otrzymali Cejlon, traktat wytrzymał pół roku

o 1803- flota angielska, bez wypowiedzenia wojny, zaatakowała francuskie statki

handlowe

o 1804-wprowadzenie przez NAPOLEONa kodeks cywilnego( zwany kodeksem

Napoleona) utworzonego przez Komisję Kodyfikacyjną- zatwierdzał zniesienie
feudalnego systemu stanowego, gwarantował nietykalność majątku prywatnego,
wolność gospodarczą, religijną, śluby cywilne; później też ogłoszono kodeks
handlowy

o Georges Cadoudal- przeprowadzał wiele zamachów na NAPOLEONa, symbol buntu

przeciwo NAPOLEONowi

o

NAPOLEON marzył o zdobyciu Wielkiej Brytanii, w Boulogne budował statki, które
miały mu w tym pomóc, rozbudował wojsko lądowe oparte na corocznych poborach
rekrutów- do 40% populacji młodych mężczyzn, szkolenia polegały na praktyce,
młodzi rekruci uczyli się od starszych, awanse były łatwiej dostępne, marszałk

o

mi mogli zostać nawet synowie szewców czy rzeźników( nawet rudzi), wojsko samo
się miało wyżywić na tych terenach, na których było



NAPOLEON cesarzem

o

Władza i sława NAPOLEONa rosły z każdym rokiem, rządził opierając się na swojej
rodzinie- nepotyzm, wojsko zawsze było oddane NAPOLEONowi

o NAPOLEON wykorzystywał swoją popularność ogłaszając plebiscyty dotyczące

umocnienia swojej władzy( 1800- plebiscyt uprawomocnił zasadę konsulatu; 1802-
dożywotni konsulat z prawem wyboru następcy)

o 1804- plebiscyt , by NAPOLEON koronował się na cesarza Francuzów, koronacja

odbywa się 2 grudnia 1804 w katedrze Notre-Dame-> NAPOLEON koronuje się sam
w obecności papieża Piusa VII( podniesienie rangi uroczystości przy jednoczesnym
ograniczeniu prestiżu papieża), potem koronuje Józefinę, rozpoczyna się czas

cesarstwa( Francja ponownie stała się monarchią);cesarz Rosji Alexander I i cesarz
Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego Franciszek II znali koronację
za akt bezprawia



Wojna z III koalicją

o 1803- atak Wielkiej Brytanii(najsilniejsza flota) na francuskie jednostki handlowe,

więc NAPOLEON zawarł sojusz z Hiszpanią, aby wykorzystać jej flotę przeciwko
Wielkiej Brytanii i jej koloniom, plany te zniweczył fr. adm. Villeneuve, który
zaatakował ang. flotę pod Trafalgarem w 1805r. ( pokonany przez adm. Nelsona)-
zniszczenie floty francusko-hiszpańskiej( koniec marzeń o przeniesieniu wojny na
morze, flota francuska przestaje istnieć)

o Utworzenie III koalicji antyfrancuskiej: Anglia, Austria, Rosja, Prusy, Szwecja
o

NAPOLEON rozbił oddziały austriackie pod Ulm i zajął Wiedeń

o 2 grudnia 1805- bitwa pod Austerlitz na przedpolach Brna, bitwa 3 cesarzy;

NAPOLEON rozgromił połączone armie Franciszka II i Aleksandra I, mimo, że
Francuzi mieli mniej wojsk( kazał wznieść łuk triumfalny); pokój w Preszburgu-
Bratysławie:

 Franciszek musiał wyrazić zgodę na likwidację Rzeszy( pozostawiono mu

tytuł cesarza, ale tylko Austrii)

 Włochom oddano Wenecję
 Bawarii oddano Tyrol
 Francja umacnia pozycję największej potęgi europejskiej



1806- Napoleon w miejsce Świętego Cesarstwa utworzył Związek Reński( federacja 16

państw zachodnioniemieckich) na czele której stanął Bonaparte



Z Neapolu NAPOLEON usunął Burbonów, a królem mianował swojego brata Józefa



Wojna z IV koalicją

o

Wielka Brytania+ Prusy Fryderyka Wilhelma III( przekonało go angielskie złoto oraz
strach Prus przed całkowitym zdominowaniem krajów niemieckich przez Napoleona)

o

14 października 1806 – 2 bitwy

 Pod Jeną Napoleon pokonał wojska pruskie
 Pod Auerstedt marszałek Louis Davout pokonał wojska pruskie

o

Francuzi zajęli Berlin a dzięki pomocy polskich powstańców opanowali Poznań i
Warszawę, Gdańsk, rozbijają siły rosyjsko-pruskie pod Iławą Pruską( 1807) i
rosyjskie pod Frydlandem; NAPOLEON prosi Kościuszko o zwołanie wojsk polskich
pod dowództwem Francji- Kościuszko się nie zgadza, Wybicki zwołuje wojska pod
Poznaniem

o Listopad 1806-w Berlinie NAPOLEON ogłosił blokadę kontynentalną, zakazał

wszelkiego handlu z Wielką Brytanią; blokada była nieszczelna, najbardziej
przeciwny był brat Napoleona- król Holendrów Ludwik, do blokady przyłączają się
Austria, Dania i Prusy( odmówiła tylko Szwecja i Portugalia), idee rewolucyjne
zostają rozniesione po Europie dzięki wojskom napoleońskim

o 1807- pokój w Tylży na Niemnie zawarty między Rosją i Francją

 Prusy straciły połowę obszarów( np. Westfalię otrzymał Hieronim, brat

Napoleona)

 Gdańsk stał się wolnym miastem, ale pod protektoratem NAPOLEONa
 z ziem II i III zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie, w którym

miał panować król Saksonii

 w Dreźnie NAPOLEON nadaje konstytucję, tworzy się armia pod dow.

Księcia Józefa Poniatowskiego

 Rosja nic nie straciła, zyskała okręg białostocki i stała się sojusznikiem

Francji, oficjalnie od lipca 1807 do 1812( NAPOLEON dążył do ugody z
carem)



Wojna w Hiszpanii 1808- 1814

o 1807- armia francuska przy udziale Hiszpanii zajęła Portugalię( w Portugalii ląduje

angielski korpus ekspedycyjny Wellingtona), zmuszając jej króla Jana do ucieczki do
swojej kolonii- Brazylii

o 1808- NAPOLEON zmusił Karola IV Burbona( w rzeczywistości rządziła jego żona

Maria Luiza i jej kochanej Godoy) i jego syna Ferdynanda do abdykacji, królem
został brat Napoleona Józef( dotychczas władca Neapolu); Hiszpanie( wspierani przez
Wielką Brytanię) w imieniu Ferdynanda VII ogłosili świętą wojnę przeciwko
NAPOLEON, , wygnano Józefa z Madrytu-> szarża pod Samosierrą( Polacy otwierają
drogę do Madrytu) - Napoleon w grudniu 1808 zdobył Madryt, Hiszpanie przeszli do
działań partyzanckich( guerrilla)- takiej wojny NAPOLEON nie potrafił wygrać,
Hiszpania staje się początkiem rozbicia organizmu francuskiego



Wojna z V koalicją

o Austria+ Wielka Brytania
o 1809- atak Austrii na kraje Związku Reńskiego, mniejsze oddziały uderzyły na

Włochy i Księstwo Warszawskie( NAPOLEON zajęty był wtedy w Hiszpanii, ale
szybko zmobilizował swoją armię)

o 5 lipca 1809- bitwa pod Wagram, trudne zwycięstwo Francuzów nad Austrią i

Prusami

o 1809- pokój z Austrią w Schonbrunn: Francja zyskała Karyntię, Triest, Istri( =

odcięcie Austrii od M. Śródziemnego) , do Księstwa Warszawskiego przyłączono
część Galicji



NAPOLEON rozwiódł się z Józefiną(bo nie miał z nią legalnego syna) , chciał ożenić się z
siostrą cara Alexandra I, ale nie zgodziła się, ożenił się z Marią Ludwiką( córka cesarza
austriackiego) ur. Napoleon II zwany Orlątkiem, zgadza się by jeden z marszałków został
adaptowany przez króla Szwecji i zostaje później Karolem XIII( wcale nie profrancuskim)



1809- 1812- szczyt potęgi NAPOLEONa; tylko Szwecja, Anglia i Płw. Pirenejski

pozostawały poza zasięgiem NAPOLEONa



Wyprawa na Moskwę

o 1810- Rosja łamie blokadę kontynentalną, otwierając porty rosyjskie dla neutralnych

statków

o Czerwiec 1812- rusza na Moskwę, słabo zaopatrzony, wojska rosyjskie wspierane

przez francuskich rojalistów cofały się(taktyka spalonej ziemi), zmuszając francuzów
do oddalania się od własnych magazynów

o

7 września 1812- bitwa pod Borodino, duże straty po obu stronach, Rosjanie
zepchnięci, spalili Moskwę, Napoleon nakazał odwrót( zima, głód, kanibalizm),
Rosjanie odebrali tereny z których się wycofali, ustanowili swoje rządy w Księstwie
Warszawskim



Walka z wielką koalicją VI

o

Wielka Brytania, Szwecja, Prusy, Rosja, na terenach włoskich oraz niemieckich
wybuchają powstania przeciwko tyranowi

o

Napoleon stworzył silną liczebnie armię

o 16-19 października 1813- bitwa pod Lipskiem, bitwa narodów, , wojska francuskie 2x

mniejsze od koalicyjnych; zdrada Sasów, brak amunicji, -> NAPOLEON wycofuje się
z Francji; Księstwo Warszawskie pod okupacją, rozpad Związku Reńskiego, strata
Holandii, Portugalii, Hiszpanii

o Marzec 1814- pada Paryż,
o

6 kwietnia 1814 NAPOLEON abdykuje, zachowując tytuł cesarski, wysłany na Elbę
na M. Śródziemnym, Maria Ludwika z 3-letnim Napoleonem otrzymała księstwo
Parmy, we Francji przywrócono rządy Burbonów, Ludwik XVIII wrócił z emigracji,
brat Ludwika XVI

o 1814- I pokój paryski, Francja wraca do granic z 1792



100 dni Napoleona

o

NAPOLEON uciekł z Elby traktując niewypłacenie pensji przez Ludwika XVIII jako
zwolnienie z danych obietnic

o 1 marca 1815- NAPOLEON znalazł się we Francji, przyłączyli się do niego żołnierze,

którzy mieli go aresztować, entuzjastycznie powitany przez chłopów i robotników,
przez tłm wniesiony do Paryża( ucieka Ludwik XVIII)

o

NAPOLEON wprowadził bardziej demokratyczną konstytucję, zniósł cenzurę

o

Antynapoleońska koalicja- NAPOLEON wyruszył przeciwko Brytyjczykom i
Prusakom stacjonującym w Niderlandach, zaatakował armię pruską pod Ligny-
jedynie ją odepchnął

o 18 czerwca 1815- bitwa pod Waterloo, Anglikami dowodził geNapoleon Wellington,

klęska Francuzów, NAPOLEON abdykuje na rzecz swojego syna i oddaje się w ręce
Anglików, wysłany na wyspę św. Heleny; ostateczna klęska NAPOLEONa

o 1815- pokój w Paryżu, granice państwa okrojono do stanu z 1790, północ kraju

znajdowała się przez kilka lat pod okupacją

o 5 maja 1821- + Napoleona prawdopodobnie na raka żołądka, chociaż niektórzy

historycy nie wykluczają otrucia, w testamencie synowi pozostawił swoją broń i
ulubione przedmioty, a pieniądze przeznaczył na swoich żołnierzy

o

Symbolem Napoleona jest pszczoła

3.NAPOLEON- GENERAŁ, KONSUL, CESARZ( krótkie uzupełnienie)



ur. W 1769 na Korsyce, szkoły wojskowe kończył we Francji kontynentalnej np. L’ecole
militaire



mimo początkowej niechęci do rewolucji przyłączył się do niej, dzięki czemu mógł
awansować



związał się z jakobinami, wsławił się podczas zdobywania Tulonu opanowanego przez
rojalistów, za co otrzymał stopień generała



po przewrocie termidoriańskim został aresztowany i usunięty z wojska, powrócił do łask gdy
na rozkaz dyrektoriatu rozpędził opozycyjny tłum używając w tym cel armat, poznał wtedy
Józefinę Beauharnais, kochankę jednego z dyrektorów, została jego żoną; częściowo dzięki jej
wpływom został dowódcą armii francuskiej we Włoszech



konsul od 1799- 1804, cesarz Francuzów od 1804- 1814



z jednej strony uważany jest za wybitnego męża stanu, przywódcę, ale z drugiej strony za
tyrana i agresora



na wyspie św. Heleny podjął 3 próby samobójcze, które skończyły się niepowodzeniem



wprowadził zasadę numerowania posesji, utworzył w Paryżu batalion skoszarowanych
strażaków

IV. Francja na Kongresie Wiedeńskim (jesień-lato 1814 - 1815r.)

1. kongres tańczący ze względu na ogromną liczę balów
2. Rosja, Prusy, Austria, Anglia, Francja – dzięki staraniom Talleyranda kraj pokrzywdzony, nie ten

który wydaje wyrok

3. trzy główne zasady kongresu:

- legitymizm - nienaruszalność dynastii sprzed rewolucji, nie dla suwerenności narodu

- restauracja – powrót do dynastii sprzed 1789r.

- równowaga - ma zapobiec dominacji jednego państwa

4. zwycięzcy kongresu – Anglia i Prusy
5. granice francuskie miały mieć kształt tych sprzed 1790 roku; na państwo nałożono wysoką

kontrybucję (700 milionów franków); wojsko ograniczono do 150 tysięcy żołnierzy; w państwie
stacjonowały tymczasowo wojska państw zwycięskich; nastąpiła restauracja Burbonów - rządy
braci Ludwika XVI: Ludwika XVIII, a potem Karola X;

6. podpisany II pokój paryski przed kongresem na podobnych warunkach

5.1 FRANCJA W CZASACH LUDWIKA XVIII

-kwiecień 1814- objęcie tronu przez Ludwika z dynastii Burbonów po abdykacji Napoleona,
zachowanie urzędników napoleońskich, zakaz burzenia budowli z okresu napoleońskiego, chęć
przywrócenia porządku sprzed okresu rewolucyjnego, ostatecznie zdecydowano wzrorować się na
modelu polityki angielskiej

-maj 1814- podpisanie pierwszego pokoju paryskiego pomiędzy Francją, a przedstawicielami VI
koalicji antyfrancuskiej (brak zobowiązań kontrybucyjnych, przywrócenie granic z roku 1792)

-Kongres Wiedeński (od września 1814 do czerwca 1815)- sprzymierzenie się mocarstw (Rosja,
Wielkia Brytania, Austria i Prusy, później także Hiszpania, Portugalia, Francja i Szwecja) przeciwko
Napoleonowi, dążenie do pokoju w Europie, trzy główne założenia: legitywizm, restauracja i
równowaga sił

-4.06.1814- nadanie Karty Konstytucyjnej, wprowadzenie monarchii konstytucyjnej, ale opierającej
się częsciwo na założeniach Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, wprowadzenie dwuizbowego
parlamentu (Izba Parów i Izba Deputowanych), wyborów cenzusowych, obawa ludności przed
powrotem do "ancien regime'u"

-19-20.03.1815- ucieczka rodziny królewskiej z Paryża z powodu powrotu Napoleona i jego armii do
kraju

8.07.1815- powrót do Paryża (po 100 dniowej nieobecności) po upadku Napoleona

-sierpień 1815- wybory wygrane przez ultrasów (przeciwników Napoleona, konserwatystów,
zwolenników systemu przedrewolucyjnego), szefem rządu zostaje Richelieu, początek "białego
terroru"-prześladowań zwolenników Bonapartego

20.11.1815- podpisanie drugiego pokoju paryskiego (ustalenie granic z 1790r, wysoka kontrybucja
wojenna, obowiązek wprowadzenie obcych wojsk do francuskich twierdz i więzień)

-1818- rozwiązanie dotychczasowego rządu, kolejne wybory, poparcie dla Burbonów ze strony
arystokracji, ale też przemysłowów, poprawa sytuacji wyższych grup społecznych, Fracja wywiązuje
się z kontrybucji dwa lata przed terminem, obce wojska opuszczają państwo, rząd ma charakter mocno
prawicowy

-Kongres Akwizgrański (1818)- Francja przystępuje do Świętego Przymierza (założonego przez
Rosję, Prusy i Austrię), Kongres umacnia zasady ustalone podczas Kongresu Wiedeńskiego,
Przymierze promuje zasady chrześcijańskie w polityce.

Francja staje się podporządkowana Kościołowi, przyjmuje konkordat, angażuje się zbrojnie w politykę
zagraniczną (np. pomoc w stłumieniu powstania w Hiszpanii w 1823), wprowadza cenzurę prasy,
ogranicza rolę burżuazji, rozwiązuje Gwardię Narodową, wypłaca odszkodowania imigrantom, z
uwagi na pogarszający się stan zdrowia króla jego obowiązki coraz częściej wypełniał brat, hrabia
d'Artois (Karol X)

-1824- śmierć Ludwika XIII

5.2 FRANCJA W CZASACH KAROLA X

-1825- koronacja Karola X, zwolennika powrotu do systemu władzy sprzed okresu Rewolucji,
wprowadzenia monarchii absolutnej

-1827- zwycięstwo partii księcia Polignac'a (przeciwnik Bonapartego, który podjął próbę zamachu na
jego życie, za co został skazany na karę dożywocia, wtedy uciekł z kraju i powrócił do niego w 1815r)

-1830- kolejne wybory z inicjatywy Karola X (opozycja otrzymuje 2/3 głosów, więc Karol nie
pozwala na zatwierdzenie wyników), wprowadzenie nowych dekretów konstytucyjnych (rozwiązanie
Izby, zmiana prawa wyborczego, wprowadzenie nowego gabinetu), co wzbudza protesty ludności

-27-29.07.1830- Rewolucja Lipcowa, aktywny udział wszystkich grup społecznych, na czele
powstańców stanał ponownie generał La Fayette, przyłączenie się do powstania również żołnierzy,
pamiątką pozostaje pomnik na Placu Bastylii

-30.07.1830- wycofanie dekretów, Ludwik Filip Orleański godzi się na objęcie stanowiska
Tymczasowego Namiestnika

-2.08.1830- abdykacja Karola X na rzecz wnuka- Henryka, który nie obejmuje tronu, królem
Francuzów!

zostaje

ogłoszony

Ludwik

Filip,

decyzja

o

utrzymaniu

monarchii

konstytucyjnej/burżuazyjnej o ograniczonej władzy króla

6.Rewolucja lipcowa – przyczyny i przebieg 27-29 lipca 1830r.

1. Przyczyny – ultraprawicowe rządy Karola X; wydaje swoje 5 ordonansów; zawiesza wolność

prasy, rozwiązuje Izbę Deputowanych, ogranicza prawo wyborcze do najbogatszych, przywraca
usuniętych ultrasów;

2. oburzenie ludzi, zarówno ludu jak i burżuazji - nie może głosować,
3. 27 lipca studenci i robotnicy wznoszą na ulicach barykady, dziennikarze (thiers) – Karol zbrojnie

tłumi zamieszki

4. królewskie apele nie dają rezultatów – żołnierze po stronie powstańców opanowują miasto,

zdobywają ratusz – jako symbol; Marie Joseph de la Fayette znajduje kandydata na nowego króla
– Filipa Orleańskiego, przekonują że monarchia z nim będzie "najpiękniejszą z republik"

5. w sierpniu zostaje zaprzysiężony
6. lud Paryża – prawdziwi twórcy rewolucji czują się jednak oszukani i rozczarowani, odmawiają

chwalebnym dniom miana rewolucji,

7. skutkiem jest monarchia konstytucyjna (18 lat) z wiodącą rolą burżuazji

7.MONARCHIA LIPCOWA- SPRAWY WEWNĘTRZE, POLITYKA ZAGRANICZNA



Lipiec 1830- Karol X zostaje obalony, lud wybiera( kontynuując monarchę) Ludwika Filipa( z

bocznej linii Burbonów) król Francuzów a nie Francji- car wycofuje wszystkich swoich
urzędników na znak oburzania; pierwsza Ludwika Filipa(1830-1848) uznaje Anglia, ostania
Rosja( która później zostanie najlepszym przyjacielem Ludwika Filipa)



Rządy burżuazji – głównym fundamentem była bogata burżuazja; „Bogaćcie się”, podział na
dwa ugrupowania, Ludwik Filip lawirował między nimi

o Partia oporu- konserwatywna
o Partia ruchu- liberalna



Ludwik Filip 1830-1848

o

Przedstawiciel nowego stylu rządzenia: był blisko ludzi, przechadzał się po Paryżu

o 1835- pierwszy zamach na L.a F.a- Korsykanin skonstruował machinę piekielną, którą

wysadził by zabić króla

o

Oddawał władzę premierom

 1. Casimir Perier

 2. Francois Guizot- wyznawca konserwatyzmu, zwolennik silnej pozycji

monarchy, premier i minister spraw zagranicznych; utrzymywał bliskie
kontakty z kanclerzem Metternichem

o

Sprawy wewnętrzne były skomplikowane: chęć zmian w społeczeństwie

o

Chciał być liberalny ale skończyło się byciem konserwatystą

o

Król Francuzów z woli bożej i woli ludzi



Zmiany w konstytucji

o

Suwerenność ludu( zamiast boskości monarchy)

o

Trójkolorowy sztandar( zamiast białego Burbonów)

o

Powołanie Gwardii Narodowej( zlikwidowanej po upadku Napoleona)

o Inicjatywa ustawodawcza dla parlamentu
o

Obniżenie cenzusu( ok. 200 tys. Wyborców)



Francja rozwijała się gospodarczo(pojawiają się spółki akcyjne, giełda się rozwija, stalownie i
kopalnie stają się bardzo dochodowe), ale pojawiają się niepokoje: powstania lyońskie( bunt
robotników krwawo stłumiony przez wojsko- przyczyny: bardzo trudne warunki życia, nędza
proletariatu i rosnąca liczba bezrobotnych I i II Powstanie Lyońskie w 1831 i 1834 roku).),
utrzymano zakaz jednoczenia się w związki dla robotników



Rozkwit romantyzmu francuskiego- Balzac, Komedia ludzka(przedstawił niezwykle dokładny

opis życia codziennego wszystkich klas społecznych monarchii lipcowej), Stendhal, Musset,
Dumas



Radykalizacja opozycji: zwiększenie się roli kościoła, zamachy na króla wykorzystywano do
zaostrzenia kar- maksymalne kary: ustawy wrześniowe 1835- za znieważenie króla



1839- powstanie przeciw władzy: legitymiści przeciwni obaleniu Karola X, uznający go wciąż

za prawowitego władcę; część monarchistów; bonapartyści- uważający, że prawdziwa władza
należy się potomkowie Napoleona, następcą powinien być Ludwik Napoleon- syn brata
Napoleona; republikanie- walczący o republikę , rojaliście zwolennicy dynastii Burbonów
zdetronizowanej w 1830



Sytuacja międzynarodowa

o Ludwik Filip był traktowany jako gorszy władca, najgorzej było w latach 30-40 XIX

w. – zaangażowanie w zdobycie Afryki i jednoczesne poparcie dla Muhammada Ali-
władcy Egiptu; kiedy Turcję popiera Rosja, Francja zostaje sama w poparciu dla
Egiptu

o Ratunek dla złej sytuacji w Europie przychodzi ze strony Anglii- entante cordiale-

między Francją i Anglią w latach 40. Na samym początku

o

Dyplomacja francuska była pod napięciem, pod kuratelą Rosji, opinia rządu po
upadku Warszawy : porządek panuje w Warszawie, społeczeństwo było za Polakami,
zorganizowali nabór lekarzy, którzy pojechali pomóc Polakom

o

Druga fala rewolucji włoskich: obawa przed reakcją Austrii gdyby wsparli Włochów;
nowy papież chce tworzyć wspólny blok z państwami włoskimi, co powoduje
niepokój w krajach Świętego Przymierza

o Sprawy kolonialne-tworzenie części Francji w Algierze- włączenie w jurysdykcję

kościelną

o

I legia cudzoziemska, która do dziś może nie stacjonować w Paryżu, wielu Polaków
dołączyło do niej, po namowie księcia Czartoryskiego; ważna rola legii w
rozszerzaniu władzy Francji w Afryce, w Czarnej Afryce, na linii horyzontalnej D-D(
Dakar-Dżibuti), horyzontalnie; Anglicy chcieli stworzyć linię Kair- Kapsztad (K-K)



1846- kryzys w państwie, klęski nieurodzaju, rok później było lepiej; pojawia się widmo

zachwiania gospodarki, brak płynności, w ’48 była klęska rodzaju(?)



Zamiast manifestacji które były zabronione powstaje polityka bankietowa- na bankietach
prowadzono agitacje



Luty 1846- rewolucja krakowska będąca sygnałem, że idą zmiany, mała rewolucja o dużych

konsekwencjach- przekonanie, że duże państwa patrzą na ziemie polskie



22 lutego 1848- w II rocznicę rewolucji krakowskiej chciano wydać bankiet, Francois Guizot

wydał zakaz urządzania tego bankietu- oburzenie, walki na ulicach, które doprowadzają do
obalenia władzy, Ludwik Filip przekazuje władzę wnukowi i ucieka do Anglii



25 luty- nowy rząd ogłasza detronizację Ludwika Filipa i tworzenie II republiki



Okres ten był dla Francji czasem przekształceń we wszystkich zasadniczych dziedzinach życia
społecznego – formowania się parlamentaryzmu i współczesnych partii politycznych, rozwoju
nowoczesnego kapitalizmu i zmian w gospodarce, jak i przemian kulturalnych (romantyzm). Z
jednej strony czas ten charakteryzował się wysokim wzrostem gospodarczym (poza
kilkuletnimi kryzysami), z drugiej strony wykształcił niespotykane dotąd nierówności
społeczne, które, z powodu ostentacyjnie nieegalitarnej polityki rządowej stały się w końcu
przyczyną upadku monarchii. Ów dualizm najlepiej oddają dwa przydomki nadane
Ludwikowi Filipowi – "Król Bankierów" oraz "Król Barykad"

8.Wiosna Ludów we Francji – powstanie czerwcowe

 w proklamowanej republice upatrywano odrodzenia republiki z 1792 r.
 robotnicy i drobnomieszczanie myśleli o republice jakobińskiej, burżuazyjni republikanie

uważali się za dziedziców żyrondy

 Rząd Tymczasowy znosi karę śmierci w sprawach politycznych, odcina się od tradycji terroru

( jednak część burżuazji drży wciąż o swoje życie)

 Pierwsze tygodnie czasem romantycznego idealizmu, optymizmu, braterstwa i zgody

narodowej - uczucia często udawane, pełne szczerych nadziei

 Republikę popierają; bonapartyści, legitymiści, część orleanistów ( lewica dynastyczna),

generalicja, kler z arcybiskupem Paryża Affre i świeccy działacze katoliccy z V.Veuillotem
(rewolucja lutowa nie była antyklerykalna, wpływ ideologii łączących hasła Rewolucji,
socjalizmu i Ewangelii), wielka prasa, przemysłowcy, bankierzy (wstrzymali się jednak z
kredytem dla rządu będącego w fatalnej sytuacji finansowej):

 Legitymiści liczą, że Republika z powszechnym głosowaniem ułatwi drogę do tronu

wnukowi Karola X, księciu Bordeaux, burżuazja boi się uzbrojonego ludu – potwierdzają
Flaubert, Mérimée i Tocqueville

 Gwardia otwarta dla wszystkich obywateli, masy majoryzują w paryskiej Gwardii burżuazję,

nie zajmują jednak stanowisk oficerskich

 Marek Caussidière, działacz ludowych konspiracji obejmuje prefekturę policji paryskiej, jego

policja – górale jest postrachem burżuazji

 Duża aktywność ludowych klubów radykalno – demokratycznych i socjalizujących (aktywny

udział kobiet)

 Pulsowanie idei, dziwaczne pomysł, postulaty wyprzedzające epokę
 Prasa staje się instrumentem polemiki (tania, sprzedawana na ulicy, szybko reagująca na

wydarzenia)

 Rywalizacja przywódców klubów, Blanqui ( nieugięty rewolucjonista nie zainteresowany

celem rewolucji lecz nią samą, pozer bez zmysłu politycznego) i Barbès

 Słaby autorytet Rządu Tymczasowego przy dużej presji mas, rewolucja nabiera siły
 Rząd:

- przyjmuje zasadę powszechnego i tajnego głosowania ( mężczyzn)
- Zgromadzenie Narodowe ma opracować Konstytucję Republiki
- sankcjonuje zasadę pełnej wolności prasy i stowarzyszeń
- zniesione niewolnictwo w koloniach
- minister spraw wewnętrznych Ledru – Rollin, zstępuje prefektów monarchii
republikańskimi komisarzami, dając im pełnię władzy

- Lamartine udaremnia postulat ludu aby trójkolorowy sztandar został zastąpiony czerwoną
flagą rewolucji
- bierze na służbę tzw. Gwardię Ruchomą (ok. 15 tyś w wieku 15-18 lat) z rodzin
robotniczych i lumpenproletariackich, dobry żołd i umundurowanie

 Ciężka sytuacja mas:

- kryzys w przemyśle
- kryzys bankowy
- bezrobocie
- 25 II proletariat paryski domaga się od rządu uznania prawa do pracy ( koncepcja
utopistów)
- rząd śpiesznie uchwala dekret sformułowany przez Ludwika Blanca, w którym przyrzeka
każdemu obywatelowi zatrudnienie, a także oddaje milion z listy cywilnej wygnanego króla,
na poprawę losu robotników
- w praktyce utworzono warsztaty narodowe, w których rząd zatrudniał bezrobotnych
robotników, nierzadko wysoko kwalifikowanych przy źle zorganizowanych pracach
ziemnych w Paryżu i okolicy
- rząd odmawia utworzenia ministerstwa pracy, czego domagali się robotnicy
-Ludwik Blanc zostaje przewodniczącym studyjnej komisji do spraw robotniczych (komisja
luksemburska grupująca patronów i robotników)

 Komisja opracowuje śmiałe plany:

- zrzeszenia produkcyjne robotników
- nacjonalizacja kopalń, kolei, ubezpieczeń
- państwowe magazyny dla produkcji przemysłowej
- wielkie bazary

- kolonie rolne
- wszystko to zostaje na papierze, natomiast komisja:

- arbitruje licznym sporom robotników z patronami
-popiera zakładanie robotniczych zrzeszeń produkcyjnych
-przeforsowała ustawy o skróceniu dnia pracy do 10 godzin w Paryżu i 11 na prowincji i o
ograniczeniu wyzysku proletariatu rzemieślniczego
- długie spory teoretyków osłabiają zaufanie robotników do idei pokojowej, uczonej
reorganizacji państwa – przypływ popularności Blanquiego, rzecznika walki
rewolucyjnej

 Minister oświaty również opracowuje duże projekty:

- świecka, bezpłatna, obowiązkowa szkoła podstawowa

- kształcenie dorosłych

- stypendia państwowe

-demokratyzacja szkół wyższych i kształcenia nauczycieli

Plany zostają na papierze, a Hipolit Carnot odchodzi z rządu

 Fatalna sytuacja finansowa rządu

- finansowanie warsztatów narodowych
- niechęć bankierów
- nie potrafiono wywrzeć presji na Bank Francji
- Garnier – Pagès wpada na fatalny pomysł by wprowadzić dodatek 45% do podatków
bezpośrednich, krzywdzące dla chłopów osłabionych kryzysem rolnym 1846/47

 Polityką zagraniczną kieruje konserwatysta Lamartine

- na jego wniosek, rząd ogłasza 4 III, iż Francja nie zamierza z nikim prowadzić wojny
- Paryż rezygnuje z oficjalnej roli stolicy europejskiej rewolucji

 Rosną rozdźwięki pośród republikanów
 Rząd decyduje o rozwiązaniu bermyc ( ekskluzywne odziały Gwardii) co wywołuje

gwałtowny protest burżuazji – manifest w Paryżu 16 III

 17 III kontrmanifestacja ludowa, m.in. pod hasłem odroczenia wyborów zapowiedzianych na

9 IV lewica boi się szybkich wyborów gdyż:
- lud nieprzygotowany do demokracji
- presja starych sił zbyt duża
- kryzys gospodarczy, który może wpłynąć na głosowanie

 Manifestacje z 17 III i 16 IV ( brutalnie stłumiona) na nic się nie zdają
 Wybory odbywają się 23 i 24 IV
 Zgromadzenie Narodowe:

- 40 razy liczniejsze niż w 1846
- rekordowa frekwencja wyborcza – 84%
- kandydatów lewicowych przedstawiano jako świętokradców i komunistów, czyhających na
własność chłopa i drobnego bourgeois
- demokraci nie zdążyli uruchomić skutecznej propagandy
- Ledru – Rollin nie nakłonił podległej mu administracji do podtrzymania kandydatur
radykalno – republikańskich
-chłopi głosowali pod przewodnictwem księży i właścicieli ziemskich
- nie było w Zgromadzeniu ani jednego chłopa, 26 majstrów i robotników, ¾ posłów
legitymowało się cenzusem wymaganym do wyboru za Ludwika
- ok. 900 posłów, 300 – legitymiści, konserwatywni katolicy, orleaniści – późniejsza partia
porządku, 500 republikanów umiarkowanych w sympatii dla demokracji, wrogich śmielszym
reformom społecznym
-Zgromadzenie zbiera się 4V, proklamuje Republikę i wybiera najwyższą władze
wykonawczą – Komisję wzorowaną na Dyrektoriacie – 5 osób Marie, Garnier – Pages,
Arago, Lamartine, Ledru – Rollin )
- komisja wykonawcza grzęźnie w marazmie

 15 V manifestacja w imię pomocy dla Polski gromadzi ogromną liczbę uczestników/

tłum wdziera się do Sali Zgromadzenia Narodowego i żąda natychmiastowej uchwały
natychmiastowej pomocy zbrojnej dla Polski/ padają słowa o rozwiązaniu Zgromadzenia/ tłum
rusza w stronę ratusza/ skanduje nazwiska lewicowych przywódców
Przyczyny:
- domagają się poważnego traktowania Polski
- lud niezadowolony ze Zgromadzenia
- warsztaty narodowe rozczarowują
- komisja luksemburska bliska jest rozwiązania

Skutek:

- nakaz aresztowania działaczy lewicowych, Barbèsa, Blanquiego, Alberta, Raspaila i
innych

 Końcem kwietnia dochodzi do zamieszek w Limoges oraz w Rouen
 Umiarkowani republikanie myślą o interwencji wojskowej

 Nowym mężem opatrznościowym zostaje nowy minister wojny gen. Eugeniusz Cavaignac,

służył długo w Algierii gdzie nauczył się brutalności i despotyzmu

 Nasila się propaganda monarchistów i bonapartystów( usiłują wpłynąć na środowiska

robotnicze)

 Komisja Wykonawcza lawiruje nieudolnie wśród sprzeczności i napięć

- aresztuje ludzi lewicy
- rozwiązuje komisję luksemburską
- przedstawia projekty Zgromadzeniu Narodowemu/ reformy społeczne opracowane przez
Blanca i jego komisję ( podatek progresywny, wykup kolei i ubezpieczeń itd.)

 Burżuazja/ rojalista hr. Falloux, skupia ataki na warsztatach narodowych, które nie przynoszą

oczekiwanych korzyści: sądzono, że robotnicy z warsztatów zrezygnują z idei republiki
demokratycznej i socjalnej

 Oskarżano warsztaty, że są przyczyną stagnacji w przemyśle/ ich załogę, że stanowi 100 tyś

armię okupacyjną w stolicy

 To prowokacja mająca na celu spowodowanie eksplozji proletariackiej, by móc ją potem w

wielkim stylu zmiażdżyć ( nie ma prawa domagać się swojej promocji społecznej)

 21 VI Zgromadzenie uchwala by rozproszyć robotników z warsztatów, ogłoszona 22 VI/

młodsi mogą iść do wojska, starsi( powyżej 25 lat) otrzymać pracę na prowincji przy
osuszaniu bagien

 22 VI po południu i wieczorem odbywa się manifestacja pod hasłem pracy i chleba
 Następnego dnia stoją już barykady
 Proletariusze są osamotnieni gdyż pękł sojusz robotników i drobnej burżuazji
 Wschodnia połowa Paryża, od Faubourg po Poissonière , na północy aż po Panteon i

Faubourg St. Marcel na południu, znajduje się w rękach powstańców/ nie mają broni podczas
gdy gen. Cavaignac dysponuje dużą liczbą wojska (gwardia narodowa, ruchoma, wojsko)/
generalicja i oficerowie pragną odwetu la lutową klęskę

 23 VI po południu wyparto powstańców z Faubourg i St. Martin i ST. Denis
 24 VI powstańcy ulepszają organizację obrony, rozbudowa potężnych barykad, produkcja

własnej amunicji

 Zgromadzenie oddaje dyktatorską władzę Cavaignacowi, likwidując Komisję

Wykonawczą

 25 VI zacięte walki, fiasko mediacji, od kul powstańców ginie gen. Bréa , od kuli rządowej

arcybiskup Affre, wstrząs wśród robotników + wieści o braku poparcia prowincji dla
powstania

 22 i 23 VI toczą się w Marsylii krwawe walki uliczne
 Burżuazja i chłopi posiadacze jednoczą się w niechęci dla powstania
 Wieczór 25 VI upada powstanie na całym lewym brzegu Sekwany
 W nocy toczą się rozmowy o honorowej kapitulacji ale Cavaignac żąda głów

Skutki powstania:
- rozstrzelania, uwięzienia, zesłania do kolonii
- znacznie bardziej krwawa od Wielkiej Rewolucji 1789
- trwała niechęć burżuazji do idei republiki socjalnej, swobód demokratycznych dla
ludu, obsesyjna postawa przed robotniczym spiskiem
- wśród robotników: wzmożone poczucie krzywdy społecznej, obojętność wobec
losów burżuazyjnej republiki,
- zlikwidowane warsztaty narodowe, ustawę ograniczającą czas pracy do 10/11 godzin
-na planach Komisji Wykonawczej komisji luksemburskiej położono kamień
grobowy
- burżuazja płaszczy się przed Cavaignakiem
- 28 VI potwierdzona została władza Cavaignaca, który otrzymał tytuł prezydenta
ministrów
- dalsze szykany lewaków

8. Wiosna Ludów we Francji – rewolucja lutowa

- we Francji narasta kryzys reżimu



Przyczyny:

kompromitacja polityczna rządu:



konserwatyzm rządu Guizota



zablokowanie wszelkich reform



służalcza polityka zagraniczna na pasku Metternicha ( gdy w Polsce, Niemczech, Szwajcarii i
Italii wzrastają nastroje rewolucyjne)



kompromitacja moralna rządu:



seria skandali; ministrowie, generałowie, sędziowie, sekretarz premiera okazują się
łapownikami/ policja aresztuje dygnitarzy w domach publicznych/ adiutant króla oszukuje
przy grze w karty/ par Francji ks. Choiseul – Praslin , morduje w bestialski sposób żonę



katastrofa ekonomiczna;



mierne zbiory w rolnictwie/ w 1846 zła pogoda pozostawia je w opłakanym stanie



zaraza ziemniaczana



spekulanci wstrzymuj podaż zboża – następuje zwyżka cen ( w niektórych regionach cena
zboża wzrasta dwukrotnie)



szczyt drożyzny lato 1847



rząd reaguje za późno i zbyt wolno/ zakaz eksportu zboża, kupowano je w Rosji, możliwości
importu ograniczone z powodu kryzysu w Europie



zamieszki głodowe/ ataki na barki ze zbożem, piekarnie, spekulantów, spontaniczne
taksowanie cen chleba



rząd uruchamia sądy i wojsko/ ostre represje



zbiory zboża w 1847 bardzo dobre lecz w kryzysie pozostało wciąż; winiarstwo, hodowla,
produkcja ziemniaków



hossa cen zmniejszyła siłę nabywczą mas co doprowadziło do stagnacji w handlu,

zmniejszyły się przewozy towarowe na kolejach, spółki kolejowe inwestujące w rozbudowę
nowych linii, bez mocnego zaplecza finansowego stanęły na krawędzi przepaści



wstrząs odczuły; przemysł tekstylny, metalurgiczny i węglowy



przedsiębiorstwa masowo zwalniają ludzi z pracy, reszcie zmniejszają zarobki, w końcu
bankrutują



ich bankructwo jako, że zadłużone w bankach pociąga za sobą kryzys w bankach/panika
klientów/ ostają się tylko wielkie domy bankowe Rothschild, Perier, Lafitte



aktywizują się konspiracje republikańskie i komunizujące

Przebieg:

 opozycja burżuazyjna ponawia hasła reformy z dawnymi żądaniami (wiosna 1847)

- obniżenie cenzusu wyborczego
- zakaz łączenia mandatu poselskiego i funkcji publicznych

 rząd odrzuca te propozycje
 opozycja organizuje bankiety, które obchodzą zakaz zgromadzeń publicznych,

wysokie koszty nadają im charakter imprez burżuazyjnych

 wzywają do świętego sojuszu ludów przeciw królom, do sal wnoszono sztandary

polskie i włoskie, mówiono o republice, a lud im kibicował

 odbyło się 70’ bankietów, rząd zakazuje dopiero bankietu XII okręgu Paryża, który

miał zamknąć kampanię – Guizot obawia się pochodu przed ucztą, który miał się
odbyć w jednej z najbardziej zaludnionych dzielnic ( pół ludowa, półstudencka)

 lud jest podminowany kryzysem i bezrobociem, studenci wkurzeni zawieszeniem

wykładów Micheleta przepowiadających rewolucję

 pochód zostaje oficjalnie odwołany, lecz nie zapobiega to zebraniu się 22 II ludu i

studentów w okolicach Placu Zgody

 pierwsze starcia z wojskiem, opróżniono sklepy handlarzy bronią – rząd się nie

niepokoi „ Nie robi się powstania zimą” – Ludwik Filip

 23 II Gwardia Narodowa uchyla się od walki, wyrastają barykady, gwardziści

walczą z wojskiem

 dymisja Guizota i powołanie konserwatysty hrabiego Molé – wybuch radości, tłum

manifestuje na placu Kapucynek, gdzie mieszkał Guizot

 wojsko strzela do manifestujących, ginie 40 osób, ich ciała obwożone po mieście,

reakcje bardzo ostre

 Ludwik Filip powierza tekę premiera opozycjoniście, Thiersowi, a misję stłumienia

marszałkowi Bugeaud, zdobywcy Algierii / Paryżanie pamiętają mu rzeź na ulicy
Transnonain

 Radykałowie skupieni wokół dziennika La Réforme decydują się włączyć do ruchu

ludowego

 Operacje wojskowe mimo liczności wojska zawodzą, wojsko nie chce walczyć z

ludem, tym bardziej z Gwardią Narodową

 Generał zaczyna parlamentować z powstańcami
 Ludwik abdykuje na rzecz swojego wnuka, 10-letniego hrabiego Paryża, ucieka, w

końcu ląduje w Anglii

Skutki:

 Monarchia (dynastia orleańska) upada/ Izba Deputowanych powierza pełną władzę

Rządowi Tymczasowemu – w skład wchodzili umiarkowani republikanie, którzy
zdobyli przewagę, z dziennika Le National i radykałowie z La Réforme

 Szefem rządu zostaje 81-letni Dupont de l’Eure, weteran Republiki (poseł do rady

pięciuset, powiązany z partią ruchu)

 Umiarkowani: astronom Arago, poeta Lamartine, adwokaci Marie i Crémieux,

dziennikarz Marast, Ludwik Garnier - Pagès

 Radykałowie: Ledru – Rollin i Flocon, socjalista Ludwik Blanc, działacz

spiskowy i robotnik Albert ( Aleksander Martin)

 Brak rozwiniętego planu działania, rewolucja zaskoczyła i króla, i opozycję
 Pierwsze zarządzenie – ogłoszenie Republiki 24 II 1848, miała to ratyfikować cała

Francja, lud, ale oni już zdążyli spalić tron Ludwika Filipa w Tuileries i bacznie
obserwowali poczynania nowego rządu

9. LUDWIK NAPOLEON – OBJĘCIE RZĄDÓW

Ludwik Napoleon Bonaparte (późniejszy Napoleon III, cesarz Francuzów):



syn dawnego króla Holandii, Ludwika i siostrzeniec Napoleona I Wielkiego



dwukrotna próba zamachu stanu (1836 i 1840) w czasie rządu Ludwika Filipa



popierany przez bonapartystów, którzy mieli nadzieję na restaurację cesarstwa



umiejętna polityka względem różnych grup społecznych- poparcie Kościoła (za wolność
nauczania i obronę świeckiej władzy papieża), burżuazji (za protekcję własności i rezygnację
z państwowej ingerencji w sferę ekonomiki), robotników (przeciwwaga dla Cavaignaca,
nieprzychylnego proletariatowi) i chłopstwa (za obniżenie podatków)

17 IX 1848- Wybory do Zgromadzenia: Ludwik Napoleon wygrywa,

mając na koncie 300 tys. Głosów.

4 XI- Uchwalenie konstytucji Republiki:



zasada suwerenności ludu i wyborów powszechnych, z których miały pochodzić 2
równorzędne i niezależne władze:

o

prawodawcza- Zgromadzenie Prawodawcze + 750 posłów

o

wykonawcza- prezydent (łączący funkcje szefa państwa i szefa rządu)



zakaz reelekcji prezydenta



wycofanie przyznanego (25 II) robotnikom prawa do pracy

10 XII- Wybory prezydenckie; kandydaci:



radykalna lewica: Ledru-Rollin



partia socjalizująca: Raspail



burżuazyjni republikanie: gen. Cavaignac (szef rządu) i Lamartin



prawica: Ludwik Napoleon Bonaparte

Wyniki: wygrana Bonapartego (75% głosów). Odtąd nosi tytuł książę- prezydent.



Premier: Odilon Barrot



III 1848- proces przywódców demokratyczno-socjalistycznych (m.in. Raspail)

13 V 1849- Wybory do Zgromadzenia Prawodawczego:



klęska Centrystów, tj. burżuazyjnych republikan- ok 75 mandatów



zwycięstwo radykalnej lewicy- ponad 200 mandatów

Sytuacja międzynarodowa od wiosny 1848:



koniec Wiosny Ludów, brak pomocy Francji dla walczących rewolucjonistów

(Polska, Węgry, powstanie Włochów przeciwko Austrii)



wysłanie oddziałów do Rzymu, gdzie usunięto papieża i proklamowano republikę (II 1849)-
gwałtowny protest radykałów przeciwko nieprzestrzeganiu konstytucji (Republika nie może
używać siły przeciw wolności innych nacji).

Manifestacje zostały szybko rozproszone.



Skutek manifestów: ograniczenie demokracji

o

aresztowanie przywódców radykałów

o

zamykanie lewicowych klubów i gazet

o

zakaz strajków, ograniczenie swobody zgromadzeń

o

kontrola administracji i kleru nad nauczycielami

o

złamanie zasady powszechnego głosowania

31 V 1850- jeszcze bardziej restrykcyjna ustawa, odbierająca prawo głosu m.in. skazanym za
przestępstwa polityczne i osobom nie wpisanym na listę podatkową. W rezultacie prawo do głosu
straciła większość wiejskiego i fabrycznego proletariatu (Paryż- ok. 40% robotników).

Te zmiany były Ludwikowi Napoleonowi na rękę, bo dążył do likwidacji demokratycznej republiki,
zachowując pozory przychylności dla ludu. Ta polityka i osobiste ambicje doprowadziły do konfliktu
z ugrupowaniami prawicowymi.

Umacnianie władzy:



31 X 1849- zdymisjonowanie rządu Barrota i powołanie nowych ludzi, osobiście z nim
powiązanych



brak premiera- prezydent rządzi sam



obrońca praw wyborczych- popularny przy słabej polityce Zgromadzenia



2 XII 1851- Zamach stanu (rocznica bitwy Napoleona I pod Austerlitz). Wojsko otoczyło
stolicę, aresztowano posłów i działaczy demokratycznych, następnie rozwiązano parlament i
przywrócono głosowanie powszechne- przygotowania do nowego ustroju.



21-22 XII 1851- plebiscyt ratyfikuje zamach stanu, 92% poparcia dla Bonapartego (mimo
nieufności Paryżan)



14 I 1852- proklamacja nowej Konstytucji- próba powrotu do Nap. I

o

szef państwa wybierany na wyborach powszechnych, 10 lat kadencji

o

3 ciała ustawodawcze: Rada Stanu, Ciało Prawodawcze i Senat

o

zapowiedź odwoływania się do ludu przez plebiscyty

21-22 XI 1852- plebiscyt decyduje o przywróceniu Cesarstwa

10.II CESARSTWO (1852-1870) + POLITYKA WEWNĘTRZNA, ZAANGAŻOWANIE W
SPRAWY MIĘDZYNARODOWE

I Polityka wewnętrzna

System Ludwika Napoleona Bonaparte opiera się na armii, policji

i administracji. Podporą reżimu jest również kler, faworyzowany przez cesarza.

Mimo, że ten ustrój zdaje się być solidnie ustabilizowany, narasta wrogość opozycji (radykałów,
socjalistów, republikanów), pobudzana dodatkowo przez zagraniczne ośrodki republikańskie i
socjalistyczne (np. krytyka Victor'a Hugo w Historii zbrodni). Monarchiści kłócą się, legitymiści nie
uczestniczą w zyciu publicznym, reszta (orleaniści, katolicy, itp.) również potępia bonapartyzm; wrogi
systemowi parlamentarnemu.

Ograniczenie praw parlamentu:



inicjatywa dla cesarza (w teorii dla niego oraz Senatu)



projekty ustaw- Rada Stanu



cesarz mianuje prezydenta Ciała Prawodawczego i ma prawo je rozwiązać

Ograniczenie wolności obywatelskich:



wysoka kaucja na prasę, groźba grzywien mimo braku cenzury



cenzura teatru



kontrola rządu nad szkolnictwem, wydawnictwami (nawet nad kawiarniami,

w których odbywały się zebrania i dyskusje polityczne)



rozwiązanie Gwardii Narodowej



usunięcie symboli republikańskich



ustawa o bezpieczeństwie powszechnym (po zamachu bombowym Orsiniego na cesarza)- rząd
ma prawo do internowania, wyganiania i deportowania bez sądu przeciwników politycznych

Wpływy na dworze:



liberalizm- książę de Morny (przyrodni brat cesarza), Hieronim Napoleon Bonaparte (kuzyn)



konserwatyzm, klerykalizm- Eugenia Montijo (cesarzowa), Aleksander hr. Walewski (syn
Napoleona I)

Stanowiska polityczne:



Walewski- minister spraw zagranicznych



Persigny- minister spraw wewnętrznych



Achille Fould- finanse



Eugeniusz Rouher- gospodarka

Choć działanie polityczne jest oceniane dość negatywnie, na pochwałę zasługuje ogromny postęp
techniczny; jaki dokonał się w epoce II Cesarstwa.

Rząd sprzyjał wielkim robotom, a zarazem określał politykę kredytową i handlową. Priotytetami były:
inicjatywa, ekspansja gospodarcza, industrializacja i modernizacja środków produkcji.

Finanse:



dobra sytuacja na początku rządów, dzięki ogromnej pożyczce od przedstawicieli burżuazji



zmiany w systemie ekonomicznym- oprócz banków żydowskich i szwajcarskich (Rothschild,
Worms, itd.) powstają banki o strukturze spółek akcyjnych i kredytowe (Crédit Mobilier);
finansujące liczne przedsięwzięcia



wprowadzenie pieniądza papierowego



zwiększenie ilości spółek akcyjnych

Przemysł:



dwukrotny przyrost produkcji w pierwszych latach, dobra sytuacja w rolnictwie



kryzysy kapitalistyczne (perturbacje finansowe, kryzysy na giełdach)



więcej maszyn parowych



trzykrotny wzrost wydobycia węgla, postępy w produkcji żelaza i stali



potęga przemysłu tekstylnego, wzrost produkcji wełny, jedwabiu (Francja- pierwszy
producent Europy)



rozwój przemysłu chemicznego



powstawanie wielkich magazynów- Bon Marché, Louvre, Printemps, etc.

przy pomnożeniu ilości małych sklepów



rozbudowa kolei (24 tys. km w latach 70-tych)



triumf marynarki handlowej- Francja drugą potęgą po Anglii (ponad 1 mln ton); największe
porty w Marsylii, Hawr i Bordeaux



powolny zmierzch roli rzemiosła- wypieranie np. warsztatów krawieckich na rzecz przemysłu
konfekcyjnego



przebudowa wielkich miast (Lyon, Marsylia)



modernizacja Paryża (1853-1869)- dzieło barona Haussmann'a:

o

szerokie aleje i bulwary, atrakcyjne promenady

o

eleganckie tereny zielone (Lasek Buloński, lasek Vincennes, parki)

o

poszerzenie granic miasta poprzez wytyczenie bulwarów zewnętrznych

o

unowocześnienie służb miejskich (omnibusy, oświetlenie gazowe, kanalizacja,
wodociągi)

Rolnictwo:



stosunkowa poprawa warunków życia chłopstwa, której sprzyjała tendencja zwyżkowa cen na
produkty rolne



zwiększenie produkcji ziemniaków, wina, cukru



postępy w hodowli



emigracja części robotników rolnych do miast (niektórzy zdobywali status samodzielnych
gospodarzy)

Struktura społeczna:



bogacenie się wielkiej burżuazji; wzrost jej wpływów na dworze, w administracji i w
dyplomacji



ok. 3 mln proletariuszy przemysłowych



nieznaczna poprawa warunków życia robotników, jednak nadal brak prawnej ochrony pracy
robotnika



ciągła migracja proletariuszy ze wsi

Kultura:



bizantynizm (przepych, złocenia)



akademizm (powrót do realizmu)

Reakcja społeczeństwa na działania Napoleona III po 1860 r.:



zaniepokojenie wobec wznowienia wojen prestiżowych i planami dominacji Francji na
kontynencie



liberalizacja systemu: amnestia dla przestępców politycznych, rozszerzenie praw parlamentu,
legalizacja strajków



uczestnictwo delegacji fr. na kongresie założycielskim I Międzynarodówki

W związku z niepowodzeniami w polityce zagranicznej i kryzysie ekonomicznym (1866) wzrasta
niezadowolenie tak burżuazji, jak i proletariatu.

W rezultacie rośnie wpływ orientacji rewolucyjnych, w tym marksistów. Niemożność rozwiązania
konfliktu z robotnikami powoduje, iż (chcąc zdobyć poparcie burżuazji) cesarz decyduje się na
liberalizację reżimu.

Reformy:



1867- prawo interpelowania ministrów dla posłów



liberalizacja prawa o zgromadzeniach publicznych i rezimu prasowego- wzrost liczby gazet i
ich nakładów



1870- rozszerzanie praw izb, choć ministrowie nadal mianowani przez cesarza

Plebiscyt (wiosna 1970)- masowe poparcie społeczeństwa dla obecnego rządu

Sytuacja ugrupowań po wyborach w 1869r.:



postęp opozycji, poniżej 60% głosów dla kandydatów rządu



nowe pokolenie republikan (Rochefort, Clemenceau, Foquet, etc.)- postulaty pełnej wolności
osobistej, słowa, stowarzyszeń; separacja kościoła od państwa



radykałowie (lewica)- ok. 30 posłów w Ciele Prawodawczym



monarchiści- powyżej 40 mandatów



tzw. trzecia partia (zwolennicy cesarstwa liberalnego, nieprzychylni dla ruchu robotniczego),
ich szef Ollivier zostaje mianowany szefem rządu

Po przegranej Francji w wojnie z Prusami (1870) rząd Olliviera zostaje obalony przez prawicowych
bonapartystów z gen. hr. Palikao. Pod nieobecność Napoleona III regencję sprawuje cesarzowa
Eugenia, lecz po upadku Sedanu lud żąda zmian. 4 września 1870 w Paryżu Leon Gambetta ogłasza
utworzenie 3 Republiki.

II Polityka zagraniczna

Ludwik Napoleon musi przekonać państwa europejskie, że nie jest uzurpatorem i, że jego władza ma
znaczenie, dlatego bierze aktywny udział w polityce ówczesnej Europy.

Wojna krymska



przyczyna pośrednia- rywalizacja państw europejskich (Anglii, Austrii, Rosji i Francji) wokół
Turcji („chory człowiek Europy)



przyczyna bezpośrednia- car Mikołaj I żąda prawa do interwencji w sprawy tureckie,
następnie okupuje zbrojnie Mołdawię i Wołoszczyznę



zwycięstwo Anglików i Francuzów- ci pierwsi osiągają więcej korzyści, choć to Francja jest
arbitrem (konferencja w Paryżu w 1856)

Sprawa włoska



Napoleon III- uczestnik spisków karbonariuszy, rozumie dążenie narodów do wolności i
jedności



1858- układ w Plombières z Camillo Cavour'em: wojska cesarza mają pozbyć się
Austriaków z Lombardii i Wenecji (cel: utworzenie konfederacji włoskich królestw pod
faktyczną hegemonią Piemontu)



zwycięstwa Francuzów pod Magentą i Solferino



1860- rozejm w Villafranca, pokój w Zurichu- Sabaudia i Nicea dla Francji (pierwsze
rozszerzenie granic od Kongresu Wiedeńskiego)



gwarancja władzy papieża w Rzymie

Od wybuchu Powstania Styczniowego w Polsce (1863) polityka cesarza ulega

osłabieniu, coraz częściej ponosi on porażki na arenie międzynarodowej.

Pozornie wspierając Polaków, nawiązuje porozumienie z carską Rosją. Nie przyniosło mu to korzyści,
dlatego (wykorzystując zaabsorbowanie Prus na wschodzie) podejmuje interwencję zbrojną, by
zdobyć lewy brzeg Renu. Nie udało mi się to, podobnie jak działania w sprawie tzw. księstw duńskich
(Szlezwik i Holsztyn).

Sprawa Niemiec:



Otto von Bismarck- plan budowy potęgi Prus



neutralność Francji w sprawie konfliktu Prus i Austrii- sprawa „Małych” i „Dużych” Niemiec
(bez Austrii lub z Austrią)



1867- plan zakupu Luksemburga przez cesarza (niezrealizowany- protesty ludności,
proklamacja neutralności i niezależności)

Wyprawa meksykańska:



Benito Juarez- próba obalenia ustroju



odmowa płacenia kwot należnych innym krajom- interwencja Francji, Anglii

i Hiszpanii



Francja- plany przymierza z Meksykiem (przeciwwaga dla krajów protestanckich); cesarzem
państwa zostaje Maksymilian Habsburg



protest Stanów Zjednoczonych przeciwko obecności Francuzów w Meksyku (pogwałcenie
doktryny Monroe- pastwa europejskie nie mieszają się w sprawy Ameryki i vice versa)



porażka Francuzów, więzienie i kara śmierci dla Habsburga

Polityka kolonialna:



silne wpływy w Tunezji, Maroku i Egipcie (otwarcie Kanału Sueskiego)



opanowanie wybrzeża Gwinei, faktorie w Gabonie i na Wybrzeżu Kości Słoniowej,
rozszerzenie władzy w Senegalu



ekspedycje zbrojne w Syrii i Chinach, wpływy w Wietnamie i na Madagaskarze, protektorat
Kambodży

Sprawa pruska:



przyczyna pośrednia: konflikt o tron hiszpański po obaleniu Izabeli II; kandydatem
Hohenzollern-Sigmaringen (kuzyn króla Prus Wilhelma I)



Francja czuje się zagrożona wobec wizji otoczenia jej przez kraje rządzone przez
Hohenzollernów- cesarz żąda, by Prusy zrezygnowały z tej kandydatury



przyczyna bezpośrednia: sfałszowanie depeszy emskiej (sprawozdania z kontaktów
ambasadora Francji i Wilhelma I), która ukazała się w prasie za pośrednictwem Bismarcka-
obraza dla cesarstwa



19 VII 1870- Francja wypowiada Prusom wojnę



brak sojuszników, klęski (Metz, Sedan), ostateczna kapitulacja Francji

11.1 WOJNA FRANCUSKO-PRUSKA. KOMUNA PARYSKA.

1.Wojna francusko-pruska (19 lipca 1870 – 10 maja 1871)

- wiele lat przed wybuchem wojny Prusy wzmacniały swoją pozycję. Francja nie widziała zagrożenia
w Bismarcku, wyraziła zgodę na utworzenie związku Północnoniemieckiego. Od 1840 Francja
upominał się o granicę na Renie, Bismarck zwodził ją nadziejami rekompensat- ,,polityka napiwków’’

- otwarty konflikt rozpoczął się w czerwcu 1870 roku. Niemieckim kandydatem do objęcia pustego
tronu Hiszpanii ( po obaleniu Izabeli II) został Karol Hohenzollern, kuzyn króla Prus Wilhelma I.
Francja nie chciała się zgodzić na okrążenie jej od wschodu i zachodu przez Hohenzollernów. W
obliczu wojny Wilhelm wycofał kandydaturę krewnego. Francja za pośrednictwem swojego
ambasadora zażądała jednak deklaracji, że w przyszłości ta kandydatura nie będzie popierana.
Wilhelm odmawia, zapewnia jednak , że jest ,,poza obrębem całej sprawy’’. By dodatkowo zaostrzyć
sytuację Bismarck, który chce doprowadzić do wojny preparuje tzw. ,, depeszę emską’’.

-Depesza emska – depesza wysłana 13 lipca 1870 z Ems, przez Króla Prus Wilhelma I do Kanclerza
Rzeszy Otto von Bismarcka. Bismarck przed publikacją w prasie przeredagował treść depeszy w ten
sposób, że Paryż uznał ją za obraźliwą, (doszli do wniosku, że zarwano kontakty dyplomatyczne).
Staje się ona bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny.19 lipca Napoleon III przy poparciu rządu
wypowiedział Prusom wojnę.

- społeczeństwo francuskie myślało, że będzie to krótka wojna prewencyjna. W rzeczywistości, o
czym doskonale wiedział Bismarck, tylko Prusy są przygotowane do wojny – ich potencjał zarówno
ludnościowy i militarny (posiadali lepszą broń, nowe ubiory w kolorze khaki – Francuzi kolorowe
mundury, lepiej wyszkoloną armię). Francja nie miała sojuszników, Prusy zostały poparte militarnie
przez inne państwa niemieckie. Skoncentrowanym armiom niemieckim (500 tys. ludzi)
przeciwstawiły się rozciągnięte armie francuskie. Francja podzieliła swoje siły na 2 armie: Alzacji
stacjonującą dowodzoną przez marszałka de Mac-Mahona oraz Lotaryngii z marsałkiem Bazaine’m.
Po pierwszych klęskach zarówno w Alzacji jak i Lotaryngii (4 do 18 sierpnia) trzon armii francuskiej
został zablokowany i okrążony w Metzu. Napoleon ruszył na odsiecz wraz z armią marszałka Mac-
Mahona, ale do połączenia armii nie doszło –N został odepchnięty na północ i zmuszony do
schronienia się w twierdzy Sedan. 2 września 1870 r. doszło tam do bitwy, która zakończyła się jedną
z największych klęsk Francji w jej historii. 130-tysięczne siły Mac Mahona zostały pokonane przez
200-tysięczne oddziały Fryderyka Hohenzollerna. Straty pruskie wyniosły 2300 zabitych i 6 tys.
rannych. Straty francuskie były znacznie poważniejsze: 3 tys. poległych, 14 tys. rannych i aż 103 tys.
wziętych do niewoli (taki los spotkał Mac Mahona, Napoleona III i 39 generałów). Ponadto droga do
Paryża stanęła teraz dla Prusaków otworem.

-kiedy wiadomości o klęsce sedańskiej dotarły do stolicy doszło tam do rozruchów. 4 września 1870
r., pod presją ulicy paryskiej, doszło do tzw. „Rewolucji wrześniowej”, w wyniku której we Francji
obalono II cesarstwo. Rozsypały się bez oporu instytucje Cesarstwa: regencja, parlament, rząd.
Adwokat Leon Gambetta ogłosił z ratusza manifestującym paryżanom obalenie Bonapartów.
Proklamowano III Republikę.

-ukonstytuował się Rząd Obrony Narodowej, na czele z gen. Trochu, gubernatorem Paryża, który
zgromadził działaczy o różnych orientacjach republikańskich ( m. in. Juliusz Favre , Gambetta,
Rochefort)

- po Cesarstwie zostały złe wspomnienia: porażki wojenne i w polityce zagranicznej, despotyzm,
tłumienie opinii publicznej, hipokryzja (przed sąd za obrazę moralności pozywany był Flaubert za
Panią Bovary i Baudelaire ,,Kwiaty zła’’ gdy tymczasem Np. kuzyn cesarza, Piotr Bonaparte miał na
koncie kilka zabójstw.

- od 19 września 1870 roku Paryż był okrążony przez wroga. Część ministrów wysłano wcześniej do
Tours dla zorganizowania władzy w kraju. Balonem opuścił oblężony Paryż Gambetta, który jako
minister wojny i spraw zagranicznych organizował obronę kraju.

-Tymczasem 150-tysięczna armia Bazaine’a, który nie uznał III Republiki, walcząca w Metzu,
skapitulowała 27 października 1870 r. Prusacy mogli teraz przerzucić wszystkie swe siły na oblegany

Paryż. Sytuacja Francuzów była w tym momencie bardzo trudna. W mieście panował głód i chaos.
Kolejny próby przerwania pierścienia wojsk oblegających miasto kończyły się fiaskiem.

-18 I 1871 w Sali Zwierciadlanej w Wersalu Wilhelm, król Prus przyjął tytuł cesarza zjednoczonych
Niemiec. Powstają zjednoczone Niemcy.

-Juliusz Favre 28 I wynegocjował 3 tygodniowy rozejm, podczas którego w Paryżu miały odbyć się
pierwsze wybory po obaleniu cesarza. Rozejm był wstępem do pokoju , Niemcy chciały zawrzeć
pokój z rządem reprezentatywnym dla Francji. Wybory odbyły się 8 II. Znaczną większość osiągnęli
monarchiści (400, głosowała na nich głównie prowincja, co potem wpłynie na dalszy bieg wydarzeń w
Paryżu) ok. 200 republikanów różnych orientacji, przeważnie konserwatywnych. Parlament zwołany
w Bordeaux, premierem rządu został Adolf Thiers (monarchiści byli bardzo skłóceni i nie byli w
stanie poprzeć solidarnie jednego kandydata). To on prowadził rokowania pokojowe z Bismarckiem.

- 10 V 1871 roku podpisano układ pokojowy we Frankfurcie nad Menem, który potwierdził zasady
ustalone w lutym . Francja utraciła w skutek tego układu wiele ze swojego prestiżu i pozycji. Na rzecz
Niemiec przeszły Alzacja (bez Belfortu, który zdołał się obronić) i pólnocną, najbogatszą część
Lotaryngii- razem 1,5 miliona obywateli. W zamian za rezygnację z Belfortu Niemcy zastrzegli sobie
prawo do defilady zwycięstwa w Paryżu. Ponadto na Francję została nałożona kontrybucja- 5 mld
franków w złocie. Dopóki nie zostanie ona uregulowana większość w większości twierdz na granicy
miały stacjonować wojska niemieckie.

11.2 KOMUNA PARYSKA.

-mieszkańcy Paryża byli negatywnie nastawienie do poczynań rządu:

- w przeprowadzonych w lutym wyborach Paryżanie glosowali na kandydatów republikańskich i
lewicowych, tymczasem większość rządu wybrana w Bordeaux była monarchiczna

- rząd Thiersa przeniósł się z Paryża do Wersalu- odczytywano to jako groźbę powrotu dawnego
ustroju

- rząd nie cieszył się popularnością również ze względu na podpisanie tak niekorzystnego traktatu
pokojowego kończącego wojnę, w której ludność stolicy poniosła tak wiele strat.

- w Paryżu duża część ludności nadal była uzbrojona- istniała Gwardia Narodowa, rząd próbował ją
osłabić, zniesiono codzienny żołd

- ukształtował się Komitet Centralny Gwardii Narodowej, jako reprezentant uzbrojonej ludności
miasta

- 15 III 1875 KC Gwardii odmówił wydania rządowi armat, które ten próbował zagarnąć z dwóch
dzielnic Belleville i Montmartre, a które zostały zakupione ze składek paryżan – początek Komuny
Paryskiej

- władzę w stolicy objął KC Gwardii Narodowej, ogłoszono wybory do Rady Generalnej Komuny
Paryża. do władz miejskich Paryża weszli w większości radykalni republikanie, tzw. blankiści,
opowiadający się za rewolucją społeczną. Społeczną podstawą powstania paryskiego był proletariat,
robotnicy, rzemieślnicy, drobnomieszczaństwo, niżsi funkcjonariusze, nauczyciele. Poważną rolę
odgrywał np. Coubert (malarz).

- w kwietniu Paryż zwrócił się z apelem i komunikatem do ludu. Tłumaczono, że miasto nie zamierza
rządzić państwem, chce tylko dać przykład innym miastom, komunom Francji, skupić się na sobie i
szanować prawo do odrębności innych komun.

- przeprowadzono wiele cząstkowych reform społecznych: kontrola przedsiębiorstw społecznych,
uruchamianie opuszczonych zakładów pracy przy pomocy zrzeszeń robotniczych, ochrona pracy i
płacy robotników, powszechne nauczanie). Proklamowano rozdział państwa i kościoła.

-Tymczasem wojska rządowe zostały wycofane do Wersalu, a następnie, po wzmocnieniu

przez 100 tys. żołnierzy, zwolnionych z pruskich obozów jenieckich, (oficjalnie Niemcy nie mieszali
się do walk, choć utrzymywało się oblężenie miasta) rozpoczęły walki uliczne z uzbrojoną ludnością
Paryża. Komunardzi bronili się zaciekle na ulicznych barykadach, nie mieli jednakże żadnych szans w
starciu z przeważającymi regularnymi wojskami. Dowódcą wojskowym Komuny był gen. Jarosław
Dąbrowski, a na barykadach walczyła spora grupa ochotników zagranicznych, w tym także Polaków,
m.in. gen. Walery Wróblewski. Od 21 maja trwa ostatni, ,,krwawy’’ tydzień walk. Do 28 maja opór
powstańców został stłumiony. W walkach zginęło ok. 2 tys. wersalczyków, czyli żołnierzy
rządowych, oraz ponad 30 tys. komunardów (duża liczba rozstrzelana na cmentarzu Pere Lachaise,
który padł jako jeden z ostatnich punktów. Aresztowano 38 tys. osób- wydawano masowo wyroki
śmierci i deportacji. Paryż stracił ¼ ludności robotniczej. Wiele miejsc jak ratusz, pałac
sprawiedliwości, prywatne pałacyki zostało spalonych przez komunardów, W szerokiej i długofalowej
perspektywie Komuna Paryska przeszła do legendy- dla socjalistów zwiastun nowego społeczeństwa.

- wojska wersalskie weszły do Paryża, ale stan oblężenia miasta utrzymywał się do roku 1876, stolicę
aż do 1879 roku przeniesiono do Wersalu.

- 10 V 1871 podpisano pokój frankfurcki, 28 V zakończyła się wojna domowa. Prezydentem został
Thiers (prezydent i szef rządu w jednej osobie).- komunardzi nazywali go ‘’okrutnym karłem’’.

- za jego rządów, szybko, spłacono 5 miliardową kontrybucję – do roku 1873. Duża w tym zasługa
społeczeństwa francuskiego, które kupowało wyemitowane papiery dłużne, podniesiono też podatki.
Pomoc w spłacie kontrybucji okazali też Polacy Jan Józef Baranowski i Zygmunt Kaczkowski
(odznaczony za to Legią Honorową).

- IX 1873- Verdun- ostatnia twierdza opuszczona przez Niemców.

- W maju 1873 roku Thiers ustępuje, nowym prezydentem wybrano marszałka hrabiego de Mac-
Mahona ( tego samego, którego armia skapitulowała pod Sedanem)

- wprowadził ,,politykę porządku moralnego’’- bardzo klerykalna, szukano wsparcia w kościele, ,
zwolennik monarchii, z administracji usuwano republikanów

- budowa bazyliki Sacre- Coeur – wotum przebłagalne za Komunę , karę, która dotknęła Paryż.

12. III Republika – odbudowa państwa, system rządów

1. Po zakończeniu wojny domowej w 1871 r. pomiędzy rządem wersalskim a komunardami

paryskimi, prezydentem III Republiki Francuskiej został dotychczasowy szef rządu Adolf Thiers
(okrutny karzeł);

2. starał się on przede wszystkim o szybką spłatę 5 miliardów kontrybucji wojennej, od której

Niemcy uzależnili wycofanie swych wojsk okupacyjnych z Francji. Udało mu się to, dzięki
znacznemu podniesieniu podatków pośrednich i podatkowi gruntowego do 1873r.

3. III REPUBLIKA 0 najdłużej trwający system w historii Francji (1875-1940)
4. tendencje republikańskie vs monarchistyczne
5. 1875r. konstytucja – wybór prezydenta przez zgromadzenie narodowe (wybory pośrednie)

funkcja prezydenta zobowiązywała przez całą III republikę ( z róznymi uprawnieniami), wybór na
7 l.

6. brak partii politycznych w dzisiejszym rozumieniu, raczej grupy parlamentarne
7. I faza – r. republikanów; II faza – r. oportunistów; III faza – r. radykałów
8. I faza – Republikanie

- tendencje antyklerykalne, starano trzymac się władzy; katolicy próbują dostosować się do
republiki

- bulanżyzm- (minister wojny Boulanger) główna zaleta – wygląd – kariera; minister rewanżu, nie
godził się z traktatami pokojowymi z Niemcami, które zamknęły wojnę francusko-pruską; Alzacja
Lotaryngia – w świadomości narodu klęska do wymazania

- 1888-89 wygrywa Boulangera, ma szansę przejąć władzę, ale przestraszył się i zdezerterował,
rząd oskarżył go o szpiegostwo, uciekł z Francji popełnił samobójstwo

9. II faza – oportuniści

- w czasie III rep. Boom ekonomiczny, w 1875r. stagnacja w rolnictwie, przemyśle, powoduje
zmiany w społeczeństwie, atak bakterii – winnice, spadające ceny zboża, kryzys demograficzny,
główni emigranci stanowią przyrost naturalny, niestabilność systemu finansowego – afery –
medalowa (kupowanie orderów), panamska (niżej)

- nadwyżka kapitału – inwestycje za granicą, ROSJA

- nowy przemysł (gumowy Michalin, samochody renault)

- wystawy światowe – spadek po II cesarstwie – 1889 wieża eiffel – symbol potęgi gospodarczej i
naukowo technicznej

- minister – cos z niczego, rozbudowa kolei, dróg, wielki rozrost Paryża

10. III faza – radykałowie od 1899r. (socjaliści milleranda, nowa siła w polityce)

- postanowienia antykościelne, zawieszenie zakonów

- 1905 – zerwanie konkordatu, świecki kraj, związane też z konfliktem z papieżem

- dobra kościelne na rzecz państwa, kk wynajmuje kościoły, tylko kościoły po 1905r, są
własnością kościoła

- pensje dla księży – najniższe, podatki

- polityka zagraniczna 1. sojusz z Niemcami po wojnie f-n; 2. po traktacie berlińskim zakończeniu
wojny na Bałkanach, zbliżenie niemiecko austriackie, zbliżenie rosyjsko francuskie – car
wczesniej nie uznawał republiki, nagle zaczął utrzymywać bliskie stosunki, Rosja pociągająca dla
francuzów, relacje ekonomiczne – kapitał francuski;

Mimo protestów prawicy „Marsylianka” stała się hymnem państwowym, a dzień zdobycia Bastylii 14
lipca świętem narodowym. Upowszechnione i rozbudowane zostało szkolnictwo wszystkich typów.
Nastąpiła liberalizacja prasy i wydawnictw książkowych. Rozwinęło się ustawodawstwo socjalne.
Utrzymujące się rządy prawicowe prowadziły politykę klerykalną, m.in. w reakcji na Komunę Paryską
rozpoczęto w 1876 r. budowę wielkiej, białej bazyliki Sacre Coeur na Wzgórzu Montmartre w Paryżu,
gdzie zaczął się ruch komunardów. W okresie 1880-1914 r. produkcja przemysłowa podwoiła się i
przekroczyła połowę produkcji globalnej Francji, która stała się w ten sposób państwem
przemysłowo-rolniczym. Rozwinęły się stare i powstały nowe gałęzie przemysłu: górnictwa
węglowego, czarnej metalurgii, aluminium, samochodowy, tekstylny, nawozów sztucznych,
kinematograficzny i inne. Sieć kolejowa we Francji osiągnęła 50 tys. kilometrów długości.
Spektakularnym obrazem gospodarczego rozwoju Francji były wystawy światowe, urządzone w
Paryżu w 1889 r., w stulecie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, oraz w 1900 r. Po pierwszej w Paryżu

pozostała 300-metrowej wysokości stalowa, ażurowa konstrukcja wieży inż. Gustawa Eiffla, druga
ściągnęła rekordową ilość ponad 50 mln zwiedzających. Podczas jej trwania odbyły się w Paryżu II
Światowe Igrzyska Sportowe i nastąpiło uruchomienie pierwszej linii metra paryskiego, liczącego 16
stacji. Ostatnie dziesięciolecia we Francji przed I wojną światową to Belle époque (piękna epoka).
Kwitło życie artystyczne, w sztuce zapanował impresjonizm i secesja (sztuka), w 1895 r. narodziło się
kino, a prasa awansowała do roli masowego medium. Przykładem znaczenia prasy była tzw. afera
Dreyfusa, która przez 10 lat angażowała emocje Francuzów

13. Kryzysy III Republiki – bulanżyzm, sprawa Dreyfusa, afera panamska

1. bulanżyzm - ruch polityczny we Francji pod koniec XIX wieku (1886-1891), który stanowił

zagrożenie dla Trzeciej Republiki. Nazwa pochodzi od nazwiska generała Georges'a Boulangera,
który został ministrem wojny, zdobył popularność dzięki przeprowadzonym reformom, ale
niepokoił rząd wojowniczym językiem swoich wystąpień; głoszący hasła "rewanżu" na Prusach i
ustanowienia republiki antyparlamentarnej i plebiscytarnej, z prezydentem wybieranym w
głosowaniu powszechnym "bulanżyzm"

W 1886 r. ministrem wojny został Georges BOULANGER nigdy nie odniósł zwycięstwa, ale miał
bardzo wysokie mniemanie o sobie. Szeroko rozumiana reklama zapewniała mu popularność. Gen.
Odwet jak go nazywano, uchodził za 2-go Bonapartego. Z nim wiązała swe nadzieje prawica, ale i
radykałowie, ale gen. nie odważył się na zamach stanu, zbiegł za granice i w 1891 popełnił
samobójstwo.
Z nim związany był krótkotrwały aczkolwiek silny kierunek polityczny zwany BULANŻYZMEM. Jego
fazy:
1. I-XII 1886 bulanżyzm jakobiński
2. XII 1886 – V 1887 bulanżyzm odwetowy
3. po V 1887 bulanżyzm antyparlamentarny
Niezadowoleni ze stanu rzeczy łączyli z gen. B. zmiany:
- podniesienie stanowiska Francji w Europie;
- odzyskanie Alzacji i Lotaryngii;
- wzmocnienie państwa;
- udoskonalenie ustroju.
Ruch ten był wyrazem opozycji wobec panujących stosunków.

2. sprawa Dreyfusa

Kolejny kryzys to sprawa DREYFUSA.
W 1894 r. kapitan artylerii Alfred DREYFUS, Alzatczyk żydowskiego pochodzenia został aresztowany
pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemiec. Został skazany przez sąd wojskowy na degradacje i
zesłanie na Wyspę Diabelską w Gujanie Francuskiej w Ameryce Południowej. W 1896 r. szef
kontrwywiadu Francuskiego PICQUART, złożył raport, że Dreyfus jest niewinny. Dowództwo nie
chciało wznowić procesu. Picquarta wysłano do Afryki. Sprawa podzieliła Francję na 2 obozy(lewica
– przeciw, prawica p za). W obronie kapitana wypowiadał się nawet E. ZOLA – wysłał on 13 I 1898
list otwarty do prezydenta republiki oskarżający wojskowy wymiar sprawiedliwości. Władze wojskowe
ogłosiły dokument stwierdzający winę Dreyfusa, ale wyszło na jaw, że był sfałszowany. Sąd wojenny
skazał Dreyfusa w 1899 r. na 10 lat więzienia, dopiero w 1906 r. nastąpiła rehabilitacja.

3. afera panamska – b. znane osoby zaangażowane; wielu ludzi traci oszczędności zycia, po tej

aferze znika z polityki wielu polityków -.- zastępują ich młodzi *kanał wybudowali w końcu
amerykanie w 1911r.

Twórca Kanału Sueskiego, Ferdynand de LESSEPS, chciał przekopać Kanał Panamski i połączyć
Oceany Atlantycki i Spokojny. W 1880 r. zawiązano spółkę akcyjną dla budowy kanału w Ameryce
Środkowej. W 1884 r. zabrakło pieniędzy toteż wypuszczono obligacje loteryjne – wymagało to
uchwały parlamentu , którą podjęto w 1888 r. W 1892 r. Towarzystwo bankrutuje. Wyszły na jaw
przekupstwa polityczne, parlamentarne, dziennikarskie. AFERA PANAMSKA.

Republika przezwyciężyła kryzys, nastąpiło odmłodzenie kół rządzących. Większość parlamentarną
stanowili umiarkowani, hasło:
„Ani reakcja, ani rewolucja”.
14. Francja przełomu wieków

1. Francja XIX/XX – zbliża się do Rosji Carskiej, Car przyjeżdża do Francji się uczyć, przychylność

mimo poprzedniej nieprzychylności, kapitał – obligacje listy zastawne; Rosjanie zakochani we
Francji, Francuzi zakochani w Rosji

2. epoka końca wieku (fin de siecle) – dekadentyzm, wpływ na literaturę
3. rozkwit nauk przyrodniczych, Curie, Becherelle, Pasteur
4. Francja Muzyczna ; Debussy,
5. ruchome obrazy – kino, bracia Lumiere
6. rozwój sportu olimpizm, tour de France – 1903
7. Montparnasse – Offenbach
8. Paryż się zmienia – metro
9. krytyka chrześcijańska (agnostycyzm), ale też ruch odnowy, od 1905 – Francja laicka
10. Belle epoque – ostatnie dziesięciolecie przed wojną

15. Polityka francuska przed I wojną światową, sojusze militarne, polityka kolonialna (N)

1. sojusze: trójporozumienie vs trójprzymierze; Francja ententa - najpierw z Rosją – 1892 –

dwuporozumienie , potem z Anglią – 1904, entente cordial – załagodzenie sporów,
doprecyzowanie praw w koloniach; (angielsko rosyjskie 1907)

2. polityka kolonialna – Francja zaczyna w II poł. XIX w. – Afryka północna, współzawodnictwo o

miejsce w egipcie ( Faszod – żołnierze francuscy zatykają tam flagę, ale UK odbija wioskę,
bardzo głośna sprawa w prasie, punkt sporny UK Fr); Algier (zawsze traktowany jako integralna
część Francji), Tunezja, Indochiny francuskie, Madagaskar – polityka asymilacji, (obecnie prawo
do obywatelstwa dla mieszkańców byłych kolonii); problemy kolonialne – Niemcy zaczynają
dopominać się o kolonie, wycięto części północnej Afryki dla nich która po I wojnie św. wróciła
do Francji

W latach III Republiki, Francja utrwaliła swe władztwo kolonialne w Algierii, Maroku, Tunezji i na
Madagaskarze, a także rozszerzyła swe kolonie o Francuską Afrykę Równikową i Zachodnią,
Mauretanię, Senegal i Kongo (francuskie) w Afryce oraz o Północny Wietnam, Laos i Kambodżę w
Indochinach.

16. I WOJNA ŚWIATOWA – DZIAŁANIA, PRZEBIEG, STRATY

1 sierpnia 1914 Francja zarządziła powszechną mobilizację. Dwa dni później, Niemcy wypowiadają
Francji wojnę.

4 sierpnia 1914 Anglia przyłączyła się do wojny po stronie Francji.

Armia niemiecka pogwałciła traktatową neutralność Belgii i przeszła przez jej terytorium zmierzając
ku Paryżowi. Tymczasem dowódcy francuscy zaangażowali się w nieudaną ofensywę na południu
frontu, by zająć Lotaryngię.

7 sierpnia Niemcy byli już w Leodium (Liège), 20 sierpnia w Brukseli. Plany niemieckie zostały
jednak niespodziewanie opóźnione w skutek bohaterskiego oporu Belgów.

Pod koniec sierpnia wojska niemieckie wdarły się już głęboko w obszar Francji.

1 września rząd francuski opuścił Paryż i przeniósł się do Bordeaux.

6 września Niemcy przekroczyli Marnę

Francuski generał Joffre rozpoczął kontrofensywę. Ściągnął pośpiesznie posiłki (broniący generał
Gallieni wykorzystał w tym celu paryskie taksówki – taxis de la Marne)

6 – 13 września 1914 cud nad Marną. Zwycięstwo w tej bitwie ocaliło Paryż i Francję.

Niewątpliwie pomogły Francuzom brawurowe ataki armii rosyjskiej, które zaskoczyły Niemców.

W październiku i listopadzie generał Foch powstrzymał nowy napór niemiecki we Flandrii.

Jesienią 1914 front zachodni ustabilizował się, zaczęła się wojna pozycyjna. Linia przebiegała na
zachód od Ostendy, a następnie w przybliżeniu przez Ypres, Arras, Noyon, Reims do rejonu na północ
od Verdun. Aż do 1918 wojna toczyła się na tej właśnie linii (800 km). W ręku nieprzyjaciela znalazła
się niemal cała Belgia i wielka połać pn.-wsch. Francji, z większością jej hut i kopalni węgla. Wojna
pozycyjna na froncie zachodnim pochłaniała milionowe ofiary nie przynosząc przewagi żadnej ze
stron. W okopach wojowano nie tylko karabinem i bagnetem, ale i granatem, karabinem
maszynowym, miotaczem ognia, moździerzem. Pojawił się po raz pierwszy ogień huraganowy.
Pojawiły się nowe bronie: gazy bojowe (po raz pierwszy użyte przez Niemców w 1915 r.), czołgi
(1916), lotnictwo bojowe (samoloty i sterowce, „zeppeliny”).

W 1914 r. po stronie aliantów zadeklarowała się Japonia, a po stronie mocarstw centralnych Turcja.

W 1915 r. Włochy przystąpiły do wojny przeciw Austro-Węgrom (a po roku także przeciw
Niemcom). Bułgaria przyłączyła się do państw centralnych. W 1916 r. po stronie aliantów

stanęła

Rumunia. W kwietniu 1917 r. po stronie aliantów stanęło USA (po tym jak Niemcy ogłosili totalną
wojnę podwodną)

W lutym 1916 r. Niemcy zaczęli ofensywę pod Verdun. Na czele wojsk francuskich stał generał
Pétain. Verdun zostało obronione, ale w trwającej do listopada 1916 batalii zginęło: 250 tys.
Niemców i 275 tys. Francuzów. Z kolei aliancka ofensywa nad Sommą latem 1916 także nie
przełamała niemieckiego frontu.

Rosnące zmęczenie i niezadowolenie społeczeństwa.

Po generale Joffre dowództwo objął generał Nivelle.

Rozwinął się duży ruch strajkowy we Francji (w maju i czerwcu 1917) – strajkowało ok. 100 tys.
Robotników.
Następca Nivelle’a , nowy szef armii Philippe Pétain, drakońskimi represjami złamał ruch
antywojenny w wojsku francuskim. Wystawiono Georges’a Clemenceau by zdławił wielki ruch mas.
Prezydent Poincaré powierzył mu rządy 13 listopada 1917 r. Clemenceau miał prostą politykę –
prowadzić wojnę! Sądy, rozstrzeliwania, więzienie dla pacyfistów robotniczych jak i burżuazyjnych.
Mobilizacja wszystkich sił i rezerw Francji. Chciał utworzyć zjednoczone dowództwo alianckie i
powierzyć je Ferdynandowi Fochowi.

W 1918 Niemcy wymusiły na radzieckiej Rosji pokój brzeski. Z niebywałą siłą zaczęła się teraz
ofensywa na froncie zachodnim. Najpierw Niemcy zaatakowali Anglików w Pikardii, między Sommą
a Oisą, potem we Flandrii.

Maj 1918 gwałtowny atak na Francuzów nad rzeką Aisne.

Niemcy znowu przekroczyli Marnę. Powstrzymano ich w odległości 60 km od Paryża. Ataki
wyczerpały Niemców, a Amerykanie zdążyli zmobilizować swe siły. Korpus generała Pershinga we
Francji liczył ok. miliona ludzi.

15 lipca 1918 ofensywa niemiecka w Szampanii. Już 18 lipca generał Foch przeszedł do
kontrnatarcia. W sierpniu 1918 atak aliancki rozwinął się w Pikardii, we wrześniu nad Mozą.

Już w październiku 1918 front przebiegał na linii Gandawa – Valenciennes – Rethel.

Duża część Belgii i niemal cała Francja były uwolnione od okupanta.

11 listopada 1918 r. w wagonie kolejowym pod Rethondes (Compiègne) delegaci niemieccy podpisał
akt zawieszenia broni. Wojsko francuskie z marszałkiem Pétainem na czele, wkroczyło do Alzacji i
Lotaryngii.
Społeczeństwo francuskie przyjęło zawieszenie broni z ogromną ulgą i radością.

Cena zwycięstwa z 1918 r. była kolosalna. Zginęło prawie 1,4 mln ludzi, ok. 750 tys. Stało się
inwalidami. Około 30% mężczyzn w najlepszym, produkcyjnym wieku to ofiary wojny.
Zdewastowane przez wojnę obszary to ok.. 7 % terytorium Francji. Wydatki wojenne wyniosły blisko
150 mld franków w złocie.

Sześciokrotnie większe niż w roku 1914 zadłużenie skarbu i inflacja (skutkiem zaciągania pożyczek i
drukowania banknotów)

Przepadł 11-miliardowy kapitał zainwestowany w carskiej Rosji.

17.TRAKTAT WERSALSKI

18 stycznia 1919 r. zaczęła się w Paryżu konferencja pokojowa pod prezydencją Clemenceau. Polska
była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego. Państwa pokonane w I
WŚ nie zostały dopuszczone do konferencji (Niemcy, Austro-Węgry, Turcj, Bułgaria) Główną rolę
odgrywali reprezentacji Francji: Clemenceau, Tardieu (był trzykrotnie premierem Francji) i Foch ;
Anglii (premier Lloyd George), USA (prezydent Wilson).

Konferencja ujawniła duże sprzeczności interesów wśród aliantów.

Rosji nie dopuszczono do stołu obrad. Francuzi zabiegali o rozbrojenie Niemiec i o to, by „Niemcy
zapłaciły”. Anglia nie chciała jednak ani zbytniego osłabienia Niemiec, w obawie, iż popchnie to
Niemców w stronę komunizmu, ani zbytniego umacniania roli Francji na kontynencie.

Francuzi domagali się nie tylko Alzacji i Lotaryngii (co było bezsporne), ale i Nadrenii
(zainteresowanie nadreńskimi kopalniami Saary i Ruhry). Nie udało się też Francuzom załatwić
kwestii odszkodowań. Także polskie roszczenia wobec Niemców, miały być określone osobno.

Traktat wersalski 28 czerwca 1919 r.

Postanowienia:

- Nadrenia została podzielona na 3 strefy, które przez okres 5,10,15 lat miały być okupowane przez
wojska sprzymierzonych (Anglia, Belgia, Francja, Amerykanie)

- W Saarze, po upływie 15 lat, miał się odbyć plebiscyt, na razie poddano ją administracji komisji Ligi
Narodów, a Francja uzyskała zarząd saarskich kopalni węgla.

- Niemcy musiały zredukować armię do 100 tys. Ochotników, zrezygnować z lotnictwa wojskowego,
marynarki i ciężkiej broni lądowej

- Demilitaryzacja 50-kilometrowej strefy na prawym brzegu Renu

- Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię, otrzymała jako mandat Ligi Narodów poniemieckie kolonie
Kamerun i Togo, a osobno, z rozpadu imperium tureckiego, Syrię i Liban.

- Francja otrzymała 52% całej sumy reparacji wojennych

- Traktat Wersalski stworzył Ligę Narodów (wedle pomysłu prezydenta Wilsona) jako
międzynarodowy system pokojowego rozstrzygania sporów

Niemcy, osłabione militarnie i terytorialnie, pozostaną potęgą ekonomiczną i demograficzną.

1919 odbyły się we Francji wybory parlamentarne.

18. POLITYKA WEWNĘTRZNA FRANCJI MIĘDZY WOJNAMI

Sen o potędze Francji

Cele Francji:

-stworzenie małej ententy - kraje Europy Środkowej (Polska, Czechosłowacja, kraje SHS)

-zagwarantowanie granic Francji

Osiągnięcia:

-podniesienie poziomu życia

-elektryfikacja

-rozwój przemysłu samochodowego (Renault i Citroën)

-wysoki procent w eksporcie towarów luksusowych

-rozwój kultury (Paryż ciągle stolicą mody, kinematografia, muzyka, odnowa teatru - Jean Cocteau,
radio, prasa kolorowa)

Niepowodzenia:

-pogłębienie się różnic między wsią a miastem

-upadek grupy rentierów (kapitały zainwestowane w Rosji zostały utracone po dojściu do władzy
bolszewików)

-przemysł niekonkurencyjny w stosunku do reszty Europy i USA

Wielki Kryzys (apogeum 1935r.)

-produkcja przemysłowa spadła do 67% produkcji z 1929

-bezrobocie 1mln osób

-polityka deflacji pieniądza i ograniczania budżetów państwowych -> w rezultacie powiększenie
kryzysu

Sytuacja polityczna

-niestabilne rządy, w latach 1919-1938 zmieniały się średnio co 5 miesięcy

-powstanie organizacji politycznych, wzorujących się na faszyzmie włoskim i niemieckim ->
występowały przeciwko anarchii parlamentarnej, a za silnym rządem prawicowym

-marzec 1936 partie i związki lewicowe utworzyły w Tuluzie Front Ludowy -> w maju zwycięstwo w
wyborach (premier Leon Blum)

-czerwiec 1936 zawarcie układu między zrzeszeniem przemysłowców i związkami zawodowymi



podwyżki płac pracowniczych



40h tydzień pracy



urlopy 15 dniowe w ciągu roku



ulgi w spłatach kredytów zaciągniętych przez rolników



ulgi podatkowe



tanie kredyty dla rzemieślników i kupców



obowiązek nauki do 14. roku życia



znacjonalizowanie przemysłu zbrojeniowego



rozwiązanie organizacji i lig o ideologii rasistowskiej i profaszystowskiej

-brak konsekwencji w działaniu rządu -> podanie się do dymisji w czerwcu 1927r.

-nowy rząd utworzony przez Daladier - zdominowany przez radykałów przy poparciu socjalistów i
przy wykluczeniu komunistów



próba stabilizacji budżetu państwa



zlikwidowanie części reform socjalnych: wydłużenie tygodnia pracy do 48h, zmniejszenie
wysokości opłat za nadliczbowe godziny w pracy, ogólne oszczędności kosztem ludzi pracy

19. ROLA FRANCJI W POLITYCE MIĘDZYNARODOWEJ W LATACH 30. XX WIEKU

->brak pomocy dla sojuszniczego rządu republikańskiego podczas wojny domowej w Hiszpanii -
zachowanie neutralności

->dyplomacja francuska prowadziła politykę ugodową w sprawach III Rzeszy (m. in. po dokonaniu
przez Hitlera aneksji Austrii w 1938r.)

-> bezpieczeństwa Francji szukano w budowie stałych fortyfikacji wzdłuż granicy z Niemcami (linia
Maginota), w sojuszach wojskowych z Czechosłowacją, Rumunią, Jugosławią i Polską, a także w
układzie o wzajemnej pomocy z ZSRR (maj 1935r.)

-> 30 września 1938 - konferencja z udziałem premierów Wlk Brytanii, Francji, Niemiec i Włoch ->
zawarcie Układu Monachijskiego -> oddanie czeskich Sudetów III Rzeszy (przedstawiono jako sukces
na rzecz utrzymania pokoju -> Hitler podpisał gwarancje nienaruszalności granic okrojonej
Czechosłowacji)

->6 grudnia 1938 - Ribbentrop podpisał w Paryżu deklarację o trwałości granicy francusko-
niemieckiej

->Francja nie zareagowała po wkroczeniu wojsk niemieckich do Pragi i zajęciu przez nich całych
Czech i Moraw

-> kiedy Hitler zaproponował Polsce przekazanie Gdańska na zasadach współpracy, Wielka Brytania
zaoferowała Polsce zawarcie układu wojskowego o wzajemnej pomocy; wtedy też odnowiono sojusz
francusko-polski

->w Moskwie prowadzono rokowania między Francją, Wielką Brytanią a ZSRR w sprawie zawarcia
paktu zbiorowego bezpieczeństwa w Europie (nie doszło do jego przyjęcia m. in. przez sprzeciw
Polski na przemarsz Armii Czerwonej przez jej terytorium)

->po uderzeniu Hitlera na Polskę 1 września 1939r., Francja wypowiedziała wojnę III Rzeszy 3
września; jej działania ograniczyły się do zmobilizowania 80 dywizji, które obsadziły granicę z
Niemcami, ale ich jedynym zajęciem były ćwiczenia, opalanie się żołnierzy i gra w karty ->"dziwna
wojna"

20. PRZYSTĄPIENIE FRANCJI DO WOJNY W 1939, DZIWNA WOJNA, WOJNA Z
NIEMCAMI 1940



Droga do wojny

- Rząd Daladiera stara się pozyskać zaufanie monopoli swą polityką ekonomiczną/ jednocześnie
szuka dróg ugody z państwami Osi.
- prawicowi ministrowie Mandel i Reynaud pragnęli zahamowania ustępstw wobec hitlerowskiej
ekspansji ( nawiązanie do antyniemieckiego kursu Clemenceau i Poincarego).
- radykałowie: Daladier, jego minister spraw zagranicznych Georges Bonnet, krótkowzrocznie
kontynuują kurs na ugodę z Hitlerem i Mussolinim.
- komuniści podwójnie niewygodni: bronią zdobyczy socjalnych mas przed ograniczeniami, a także
psują dobre samopoczucie ugodowców przypominaniem, że faszyzm niesie śmiertelne
niebezpieczeństwo dla niepodległego bytu.
- po zajęciu Austrii Hitler kieruje swe apetyty ku Czechosłowacji, domagając się Sudetów.
- zgoda państw zachodnich na rozbiór Czechosłowacji wyrażona w Monachium (29-30 IX 1938 r.) z
inicjatywy premiera brytyjskiego Neville Chamberlaina
- Francja tradycyjnie przyłącza się do angielskiej inicjatywy łagodzenia, jednak jej rola jest smutna -
łączą ją z Czechosłowacją układy z 1924 i 1925 r.
- Czechosłowacja przyłączyła się do układu o pomocy wzajemnej między Francją i ZSRR z maja 1935
r., który był otwarty dla wszystkich pokojowych państw. ZSRR zobowiązał się udzielić
Czechosłowacji pomocy zbrojnej o ile udzieli jej Francja.
- 15 III 1938 r., tuż po Anschlussie, rząd Bluma udzielił Pradze gwarancji na wypadek zagrożenia:
Byli we Francji politycy gotowi bić się za Czechosłowację w przekonaniu, iż stworzy to korzystne
możliwości złamania hitlerowskiej agresji: ZSRR zapewniał, że wykona swe zobowiązania traktatowe
wobec Pragi, Anglia zapewne nie zostawiłaby Francji jej własnemu losowi.
- ani Daladier, ani Bonnet, którzy od kwietnia 1938 r. decydowali o polityce Francji nie zdecydowali
się na ten krok
- Smutną rolę odegrały w okresie kryzysu sudeckiego także rządy Polski i Rumuni, które stanowczo
odmawiały zgody na ewentualny przemarsz wojsk radzieckich idących z pomocą Czechosłowacji.
Polski rząd nie tylko odmówił pomocy Czechosłowacji, ale wziął udział - podobnie jak I-rząd Węgier
-- w rozbiorze terytoriów czechosłowackich.
- Podpis Daladiera pod układem monachijskim oznaczał wyrzeczenie się sojusznika, któremu Francja
gwarantowała pomoc: podważyło to w świecie zaufanie do słowa Francji.
- Francuskie wpływy w Europie środkowej topniały.
- Jugosławia coraz wyraźniej sterowała w stronę Włoch i Niemiec,
- Rumunia wiosną 1939 r. popadła pod ekonomiczne wpływy Rzeszy w rezultacie zawartego z
Niemcami układu handlowego.
- 6 XII I938 r. przybył do Paryża Ribbentrop: podpisana została francusko-niemiecka deklaracja o
nietykalności granicy między oboma państwami.
-Niemcy, uznali deklarację z 6 grudnia za zgodę Francji na ich swobodną ekspansję na Wschodzie. Na
obiad z okazji wizyty Ribbentropa nie zaproszono ministra kolonii Mandela i ministra oświaty Zaya,
którzy byli żydowskiego pochodzenia.

- wiosną 1939 r. W marcu Niemcy zbrojnie okupowały okrojoną Czeehosłowację, depcząc układ
monachijski
-Po tygodniu nastąpił zabór Kłajpedy i jednocześnie ponowienie żądań pod adresem Polski w kwestii
Gdańska i autostrady pomorskiej.
-W Hiszpanii po długiej obronie padł Madryt
- W kwietniu Włosi okupowali Albanię, w maju państwa "Osi" zawarły tzw. pakt stalowy
zapowiadający ich najściślejszą współpracę wojskową.
- Anglicy 31 marca zdecydowali się na udzielenie Polsce gwarancji na wypadek agresji, do których
13 kwietnia dołączyli się Francuzi.( Sojusz wojskowy polsko-francuski, znacznie osłabiony po
Locarno, ożywiony w r.1936 po wkroczeniu wojsk niemieckich do Nadrenii, teraz nabrał dla
Francuzów dużego znaczenia.)
- Po rozmowach generałów Gamelina i Kasprzyckiego podpisano 19 V 1939 r. protokół wojskowy,
w którym Francuzi zobowiązali się do odciążenia napadniętej Polski ofensywą swych głównych sił
- Mocarstwa zachodnie mnożyły zapewnienia niezłomnej woli pomagania Polsce, licząc jednak po
cichu, że powstrzymają agresora groźbami.
- 24 lipca uzgodniono zasadę wzajemnej pomocy pomiędzy Francją, Anglią i ZSRR na wypadek
niemieckiej agresji przeciw jednemu z tych mocarstw lub przeciw innemu państwu europejskiemu.
- układ ten miał wejść w życie po zawarciu konwencji wojskowej: rozmowy sztabowe radziecko-
francusko-angielskie w Moskwie utknęły wskutek braku po stronie Zachodu poważnej chęci zawarcia
takiej konwencji i braku zgody rządu polskiego w przedmiocie wejścia wojsk radzieckich na polski
obszar państwowy w razie wojny
- Anglicy i Francuzi nie wierzyli w bojową wartość Armii Czerwonej.
- we francuskich sferach rządowych nie brakowało również ludzi gotowych organizować nowe
Monachium (Bonnet, generał Gamelin).
-Opinia publiczna była zatrwożona i podzielona
- 1 IX 1939 r. Polacy zaczęli "umierać za Gdańsk."
- Francuzi wahali się parę godzin dłużej niż Anglicy, zanim 3 września posłali Hitlerowi ultimatum.
- Dziwna wojna, wojna z Niemcami 1940
- tydzień po wypowiedzeniu wojny Niemcom Francuzi mieli na froncie ok. 80 dywizji i dwukrotną
przewagę nad wrogiem, zaangażowanym w kampanii polskiej
- podjęto jedynie lokalne walki na przedpolu linii Zygfryda, marnując szansę wielkiej ofensywy –
niedotrzymanie zobowiązań z 19 V 1939 ( Francja zacznie działać przeciw Niemcom, od 15-ego dnia
wojny)
- od połowy X wojna na froncie zachodnim utknęła w martwym punkcie
- Francja przyjmuje rząd emigracyjny, utworzony 30 IX przez generała Sikorskiego
- zaczęto tworzyć ( zgodnie z postanowieniami 9 IX 1939) we Francji, polskie jednostki wojskowe
- jednostki Polskie ( 1 Dywizja Grenadierów, 2 Dywizja Strzelców Pieszych, 10 Brygada Kawalerii
Pancernej, lotnicy) wzięły aktywny udział w kampanii francuskiej z maja i czerwca 1940
- jednak; wielkie luki w artylerii, słabe lotnictwo, przestarzała doktryna wojenna
- postrzegano ją jako niewymagające pośpiechu działania na wyniszczenie
- liczono na potencjał brytyjski, zasoby własnych kolonii, blokadę Niemiec( od surowców przede
wszystkim)
- wielką ofensywne planowano ew. na lata 1941/2
- nie zniknęły nadzieje na dogadanie się z Niemcami
-Francuzi uważali, że po klęsce Polaków wojna straciła sens, gdyż została podjęta w ich obronie
- trwały iluzje, że linia Maginota skutecznie broni Francji( osłaniała tylko Alzację i Lotaryngię, pn -
wsch granica mocno zagrożona z powodu ogłoszenia przez Belgię neutralności)
-żelazo lotaryńskie wędruje przez Belgię do Niemiec

- 20 III 1940 Daladier zostaje zastąpiony przez Reynauda
- 28 III zawarto porozumienie z Anglią, że nie podpisze odrębnego pokoju ani rozejmu
- atak Niemiec na Danię i Norwegię
- 10 V, zaczyna się ofensywa Niemiecka przez neutralne kraje; Holandię, Belgię i Luksemburg
- 12 V Niemcy przedarli się przez Ardeny, uważane przez Farncję za przeszkodę nie do przebycia
- 14 V po wzięciu Sudanu, szybki marsz jednostek pancernych ku Kanałowi La Manche/ chodziło
Niemcom o odcięcie trzonu wojsk francuskich i angielskich, które skierowane były do Belgii
- 20 V Niemieckie kleszcze zaciskają się, tylko część sił alianckich zdołała wydostać się z Dunkierki
do Anglii
-generał Gamelin nie potrafił wyzyskać możliwości skutecznego kontratakowania; 19 V, zastąpił go
Weygand, do rządu wchodzi wicepremier Filip Pétain
-5 VI Niemcy rozpoczęli natarcie nad Sommą i Aisną, które otworzyło im drogę w głąb Francji
- 10 VI rząd opuszcza Paryż, 14 VI Paryż pada
- Włochy przystępują do wojny, załamanie francuskiej armii
- dzielnie trzymały się Saumur, , oddziały nad Sommą ( de Gaulle) oraz oddziały polskie
- dowództwo ( Mendel i Reynaud) myśli jedynie o kapitulacji, przeniesieniu rządu do Afryki i
kontynuowania walki stamtąd
- Churchill zaklina Francuzów by nie przerywali walki, proponuje unię francusko-brytyjską( wspólny
rząd, zjednoczone dowództwo, połączenie zasobów, wojna do zwycięstwa) , niemniej Pétain i
Weygand nie wierzą ani w siebie ani w Anglię
- 16 VI z powodu braku dogadania w rządzie Reynaud ustępuje, a premierem został Petain, który
rozpoczął urzędowanie od zawieszenia broni ( 22 VI Rethondes w historycznym wagonie
rozejmowym z 1918)
- w porozumieniu rozejmowym, Francuzi zobowiązali się wydać sprzęt wojskowy, jeńcy pozostać w
niemieckiej niewoli, rząd francuski zachował prawo dla utrzymania oddziałów „porządkowych”, flota
francuska unieruchomiona w portach. Strefa okupowana – 2/3 Francji, wybrzeże nad Atlantykiem i La
Manche, koszty pobytu wojsk Niemieckich pokrywać miał rząd Francji. Alzacja i Lotaryngia
włączona do Niemiec.
- 10 VII 1940 Vichy – zdekompletowane izby parlamentu przyznały Petainowi pełnię władzy i i
prawo ustanowienia konstytucji

21. Rząd Vichy

I. Jak doszło do jego powstania

Francja przystąpiła nieprzygotowana do II wś, rząd tak naprawdę nie wierzył, że będą miały miejsce
prawdziwe działania wojenne, nie brano pod uwagę, że będzie to wojna ruchoma i wymagająca
ciężkiej artylerii. Stąd odnoszono klęski.

- 28 marca Francja zawarła z Anglią porozumienie, że nigdy nie podpisze odrębnego pokoju ani
rozejmu – nie miało to trwać długo.

- 10 maja rozpoczęła się piorunująca ofensywa niemiecka i szybko niemieckie kleszcze zamknęły się
– tylko części wojski francuskich i angielskich udało się wydostać z Dunkierki do Anglii.

- 10 czerwca 1940 rząd opuścił Paryż (który upadł 4 dni później)

- do wojny przystąpiły Włochy

Francja nie wierzyła, by stawienie oporu było możliwe, pomimo propozycji Anglii, by połączyć siły i
stworzyć wspólny rząd.

- 16 czerwca Pétain ( 84 lata) zostaje premierem i zaczyna od prośby o zawieszenie broni.

- 22 czerwca w Rethondes zawarty zostaje rozejm ( w historycznym wagonie rozejmowym z 1918,
który później zostanie zniszczony przez Hitlera jako symbol francuskiej chwały)

W tym czasie Niemcy zajęli już 2/3 Francji, zginęło ok. 100 tys. Francuzów, 2 mln dostało się do
niewoli. W porozumieniu rozejmowym Francuzi zobowiązywali się wydać zwycięzcom sprzęt
wojskowy. 80 tys. żołnierzy francuskich miało pozostać w niewoli w ramach gwarancji rozejmu.
Strefa okupowana prze Niemców objęła 2/3 Francji, w tym całe wybrzeże nad Atlantykiem i La
Manche. 1/3 kraju była „wolna” jako Vichy.

Alzacja i Lotaryngia zostały de facto włączone do Rzeszy, miała miejsce intensywna germanizacja.
Młodzi ludzie byli wcielani do Wermachtu.

Posiedzenie w Vichy 10 VII 1940 ogromną ilością głosów przyznano Pétainowi pełnię władzy i
ustanowienia konstytucji. Był to koniec Trzeciej Republiki i polityczna kompromitacja Francji.

II. Działalność Vichy

„Historia reżimu Vichy to dzieje coraz głębszego upadku, coraz obrzydliwszej kolaboracji z
hitleryzmem i faszyzacji stosunków wewnętrznych.”

Swój program rząd Vichy określał mianem „rewolucji narodowej”, i nie zamierzał ograniczyć się do
bieżącej administracji pobitego kraju, miał ambicje stworzenia „nowego ładu” (Vichy liczyło na
współpracę z Niemcami i w efekcie uprzywilejowaną pozycję Francji w nowym ładzie)

- doktryną polityczną „rewolucji narodowej” kult państwa i dyktatura szefa – Pétaina. Wicepremierem
i prawą ręką Pétaina – Laval.

- miejsce Republiki Francuskiej zajęło Państwo Francuskie – Etat Français

- dewizą państwa (zamiast Wolności, Równości, Braterstwa) – Praca, Rodzina, Ojczyzna.

- likwidacja wolności politycznej

- poparcie dla klerykalizacji życia

- antysemityzm

- polityka antykomunistyczna

- silna anglofobia – propagowanie postawy przeciw Anglii, jako odwiecznego wroga Francuzów (w
efekcie m.in. władze fr. w koloniach otrzymały rozkazy strzelania do Anglików i gaullistów), Pétain
rozkazał również stawiać opór wobec Amerykanów.

- skazanie de Gaulle’a na śmierć za „zdradę i dezercję”

- kolaboracja ekonomiczna na szeroką skalę ( zarówno wielkie koncerny, jak drobna burżuazja
współpracowali z Niemcami)

- tworzenie korporacji łączących kapitalistów i robotników – stąd poparcie dla Vichy wśród oligarchii
kapitalistycznej ale też wśród chłopów i robotników.

8 XI 1942 – desant amerykański w Maroku i Algierii – wielkie znaczenie dla Francji

- Darlan, naczelny dowódca z nominacji Pétaina, w wyniku panującego w Algierze zamieszania,
uzyskał dowództwo nad Francuzami w Afryce Północnej – z rąk Amerykanów

- za jego przykładem poszli niektórzy ludzie z reżimu Vichy i dotychczas kolaborujący kapitaliści 
zerwanie z Pétainem

11 XI 1942 Niemcy zajęli wolną część Francji, Laval, który faktycznie rządził (Pétain był już tylko
figurantem) nie zareagował na złamanie reguł. Vichy Lavala już całkowicie przeszło na stronę
okupanta. Wspólnie z Niemcami prześladowano Résistance, urządzano obławy na młodzież celem
wywożenia na roboty do Rzeszy, pomagano Niemcom w masowej eksterminacji Żydów

JEDNAK równolegle z Vichy prowadziły działalność antyfaszystowską dwie jednostki:

- generał de Gaulle (na czele Komitetu Wolnej Francji z siedzibą w Londynie)

- Ruch Oporu działający we Francji.

22. Komitet Wolnej Francji, ruch oporu

1. 2 nurty: wolna Francja i gen. De gaulle, 2. partia komunistyczna ruch robotniczy ( wybuch wojnu

w ZSRR w 41 jest początkiem tego ruchu;

2. Wolna Francja: De Gaulle z Londynu wygłasza apel do narodu, wzywa do walki i

obywatelskiego nieposłuszeństwa; zakłada Komitet Wolna Francja (de gaulle – przywódca
wolnych francuzów wg anglików, USA, uznaje vichy);

3. 4 lipca 1940 DG zostaje w Tuluzie skazany na 4 lata więzienia, a potem w procesie na śmierć;

mimo to rośnie mu poparcie; w październiku DG utworzył Radę Obrony Francji;

4. mobilizował francuzów róznymi akcjami, np. godzina nadziei – opustoszałe ulice;
5. symbol wolnej Francji o krzyż lotaryński
6. 1941 – interwencje w koloni
7. od 1942 – nazwa – Francja Walcząca
8. 3 czerwca 1943r. Francuski Komitet Narodowy w LONDYNIE i rząd w Algierze łączą się we

Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego, po rozpoczęciu operacji Overlorde w czerwcu 1944
przekształca się w Rząd Tymczasowy Republiki Francuskiej. 25 sierpnia wkraczają do
wyzwolonego w powstaniu Paryża; tymczasowy rząd zostaje uznany na arenie międzynarodowej;

9. G. Perri – przywódca drugiego nurtu ruchu oporu, Jean Moulin – symbol ruchu oporu,

prawdopodobnie wydany przez współpracownika, po uwolnieniu przerzucony do Londynu żeby
spotkać się z de Gallem, wrócił do Francji jako przywódca ruchu oporu, 1,5 r. wydał go ktoś,
zmarł z powodu ran zanim dowieziono go do Berlina; działalność – strajki włoskie; oddziały
partyzanckie, np. wyzwolili Korsykę spod okupacji Włoch)

10. Polacy w ruchu oporu – głównie północna Francja w cz. Komunistycznej; grupa F2 – aliancka

grupa wywiadowcza która zdobywała informacje dla UK

11. Francuzi po stronie aliantów musieli zabijać swoich rodaków lojalnych rządom vichy;

23. WYZWOLENIE FRANCJI, POCZĄTEK ODBUDOWY



Początek wyzwolenia Francji- 6 czerwca 1944- lądowanie aliantów w Normandii, na
przełomie lipca i sierpnia zostaje przerwany front niemiecki, Bitwa pod Falaise jest ostatnim

aktem operacji normandzkiej (w walce brali udział lotnicy i marynarze pod dow. Gen.
Maczka).



Po desancie w Normandii powszechny ruch powstańczy mobilizuje do akcji ok 0,5 mln osób



Francuskie Siły Wewnętrzne organizują dywersje, sabotaże, strajki, działania wywiadowcze,
atakują wroga na tyłach- zostają wyzwolone rozległe rejony na południe od Loary, Bretania)



15 sierpnia 1944 w okolicach Saint- Tropez ląduje wraz z Amerykanami francuska I Armia
dowodzona przez generała de Lattre de Tassigny, pod koniec sierpnia zajmują Marsylię i
Tulon.



19 sierpnia wybucha powstanie w Paryżu, kończy się 25 sierpnia oswobodzeniem stolicy
(Paryż unika zniszczenia, ale ginie 1500 osób), triumfalny pochód de Gaulle'a ulicami miasta.



3 września- zdobycie Lyonu



listopad 1944- terytorium Francji jest wyzwolone (oprócz Alzacji i kilku miast portowych)

Bilans po wojnie:



625 tys. ofiar (w tym 400 tys. cywili)



2,5 mln Francuzów w obozach i na przymusowych robotach



kraj obrabowany z zasobów surowcowych, żywności, parku maszynowego, porty zniszczone,
środki transportu i łączności zdewastowane.



Produkcja sięgała 35- 40% poziomu z 1938r.

Początek odbudowy:



9 września 1944 zostaje zrekonstruowany Rząd Tymczasowy gen. de Gaulle'a.



Generał odsuwa organy Ruchu Oporu od wpływów politycznych.



Od grudnia 1944- nacjonalizacja: kopalni, elektryczności i gazu ( pod koniec 1945 powołanie
Biura Naftowego i Wysokiego Komisariatu Energii Atomowej), Banku Francji, transportu
lotniczego (Air France) etc.



Powstaje komisariat do spraw planu wyposażenia i modernizacji gospodarki.



Stworzono system zasiłków rodzinnych, w celu przełamania stagnacji demograficznej.



Umocnienie praw dzierżawców rolnych.



Wybory parlamentarne 21 października 1945 (po raz pierwszy biorą udział kobiety). FPK
(Francuska Partia Komunistyczna) uzyskuje 151 mandatów, SFIO (Section Française de
l'Internationale Ouvrière) 133, MRP (Mouvement Républicain Populaire) 35 mandatów.



De Gaulle tworzy rząd, do gabinetu włącza 1 radykała, 1 polityka prawicy, 2 działaczy Oporu,
2 bezpartyjnych.



Referendum w którym 96% Francuzów opowiada się za uchwaleniem nowej konstytucji.



20 stycznia 1946- odejście de Gaulle'a.

13 października 1946 przyjęcie konstytucji Czwartej Republiki

24. RZĄDY GENERAŁA DE GAULLE’A 1944-46
-by ł wierny idei „władzy ponadpartyjnej”
- zwolennik separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej , silnej władzy szefa, wybieranego w
głosowaniu powszechnym ograniczenia systemu parlamentarnego, odwoływania się do narodu ponad
partiami politycznymi poprzez referendum
-1,5 roczne rządy wyzwoloną Francją oszczędziły krajowi wielu wstrząsów, otworzyły drogę
gospodarczej odbudowy, zapoczątkowały ważne reformy ekonomiczne i społeczne
-podniesienie się Francji było jednak zbiorowym dziełem jej ludu – w pozytywnym bilansie tego
okresu odegrały aktywność i ofiarność mas pracujących i patriotyczne zaangażowanie związków
zawodowych i organizacji Ruchu Oporu

- 9 IX 1944 w Paryżu powstaje Zrekonstruowany Rząd Tymczasowy – w jego skład wchodzą ludzie
róznych orientacji politycznych – chrześcijańscy demokraci z MRP (Bidault), socjaliści (Tixier),

radykałowie (Mendes-France).
-X 1944 terytorium Francji wyzwolone (poza Alazacją, kilkoma portami nad Atlantykiem i La
Manche)
-wiosna 1945 –Francja pod dow. Generała de Lattre bierze udział w alianckiej kampanii na wschód od
Renu – był to wysiłek dla wyczerpanej Francji, ale de Gaulle uważał, że rozbicie Niemiec przyczyni
się do podniesienia rangi Francji w powojennym świecie
-generał żywił nieufność wobec demokratycznych sił Ruchu Oporu – nastąpiło więc osłabienie,
skłócenie i odsunięcie od politycznego wpływu organów i formacji bojowych Ruchu.
w X 1944 – nastąpiło rozwiązanie milicji patriotycznej (postrach kolaborantów i konserwatywnej
burżuazji)
-De Gaulle ułaskawił wielu kolaborantów. Petain, skazany na śmierć w 1945 r, został uławiony. Wielu
kar nie wykonano a wyroki umożono. Uratował przede wszystkim głowy wyższych oficerów (Dents,
Esteva), by nie zrazić sobie kadry oficerskiej
-Na przełomie 1945/1946 nastąpiła nacjonalizacja kopalni na północy, Banku Francji oraz wielkich
banków depozytowych, powołanie w fabrykach rad zakładowych, powołanie Komisariatu do Spraw
Planu wyposażenia i Modernizacji Gospodarki, utworzono system zasiłków rodzinnych (przełamanie
stagnacji demograficznej, umocniono prawa dzierżawców rolnych
-21 X 1945 pierwsze wybory parlamentarne w których wzięły udział kobiety. Powstał trójpartyjny
rząd (FPK, SFIO, MRP). Skład gabinetu obejmował jednego radykała, jednego człowieka prawicy,
dwóch działaczy oporu i dwóch bezpartyjnych
-20 I 1946 de Gaulle zwołał posiedzenie rządu gdzie ogłosił na stojąco : „Powróciły wyłącznie rządy
partii. Nie aprobuję ich. Muszę zatem odejść”.

25.IV REPUBLIKA FRANCUSKA

-Była to pod wieloma aspektami kontynuacja Trzeciej Republiki, która istniała przed II wojną
światową.
-Francja przyjęła konstytucję Czwartej Republiki 13 października 1946.
-Poczyniono szereg prób wzmocnienia władzy wykonawczej, aby zapobiec chwiejnej sytuacji
politycznej, która miała miejsce przed wojną, jednak niestabilność pozostała i doprowadzała do
częstych zmian w rządzie.
-Sytuacja zaostrzyła się szczególnie w 1958, w czasie wojny algierskiej, która spowodowała
gwałtowną polaryzację społeczeństwa na algierskich kolonistów, prawicę i armię z jednej strony, a
szeroko rozumianą lewicę, dążącą do rozmów pokojowych, z drugiej. Aby uporać się z tym
problemem, zwrócono się do bohatera z II wojny światowej, generała Charles'a de Gaulle'a, który
przyjął zaoferowaną mu władzę pod warunkiem, że zostanie przyjęta nowa konstytucja,
wprowadzająca silną władzę prezydencką. Zmiany te doprowadziły do powstania Piątej Republiki.

26. “Brudna wojna”. Upadek francuskiego imperium kolonialnego, wojna algierska (N)

1. Brudna wojna - ogólna nazwa działań prowadzonych przez argentyńską juntę (władza wojskowa,

która przejęła rządy dzięki zbrojnemu zamachowi stanu) w latach 1976-1983 i mających na celu
sterroryzowanie opozycji. 24 marca 1976 wojskowi pod przywództwem Jorge Videli dokonali
przewrotu i obalili prezydent Izabelę Perón. Pod rządami Videli wojsko otrzymało szerokie
uprawnienia, w wyniku czego naruszanie praw człowieka było w Argentynie na porządku
dziennym. Dochodziło do masowych aresztowań, zatrzymani ludzie byli torturowani i nierzadko
mordowani. Ofiarą prowadzonej kampanii padali rzeczywiści partyzanci, ale także ludzie
podejrzani o sympatię wobec politycznych przeciwników dyktatury. Liczbę tzw. desaparecidos,
czyli ludzi porwanych i następnie zaginionych, szacuje się na minimum 9 tysięcy (wymieniana jest
nawet liczba 30 tysięcy).

2. upadek francuskiego imperium kolonialnego – polityka proasymilizacyjna względem koloni,

kształcą się we Francji, niestety to się nie sprawdza – wracaja do siebie żeby stanąć na czele ruchu
oporu przeciw fr. DEKOLONIZACJA

Wkrótce po zakończeniu II wojny światowej zaczął się rozpad francuskiego systemu kolonialnego, z
czym Francja nie chciała się pogodzić i co uwikłało ją w wieloletnie wojny kolonialne. W 1946-1954
toczyła się wojna w Indochinach, zakończona, zgodnie z postanowieniami konferencji genewskiej
(1954), wycofaniem się Francji z Wietnamu; w 1956 przyznano niepodległość Maroku i Tunezji. W
tym samym roku Francja i Wielka Brytania dokonały nieudanej agresji zbrojnej przeciwko Egiptowi.
Od 1954 trwała krwawa wojna w Algierii. 1 listopada 1954 wybuchło antyfrancuskie powstanie
zbrojne. Wojny w Indochinach i Algierii, popierane przez skrajną prawicę oraz znaczną część korpusu
oficerskiego, podzieliły społeczeństwo francuskie, doprowadziły do rozkładu partii politycznych i
wielokrotnych kryzysów rządowych, powodując załamanie się autorytetu państwa.

1. wojna algierska – konflikt zbrojny pomiędzy Francją oraz algierskimi organizacjami

niepodległościowymi, trwający w latach 1954-

1962

, który doprowadził do uzyskania przez

Algierię niepodległości i niezależności od Francji. Była to złożona wojna charakteryzująca się
walką partyzancką, terrorem wobec cywilów, użyciem tortur przez obie strony, operacjami
antyterrorystycznymi prowadzonymi przez Francuskie Wojska Lądowe. Wojna była również
starciem pomiędzy muzułmańskimi lojalistami algierskimi wierzącymi w Algierię francuską, a
niepodległościowymi powstańcami.

W wojnie uczestniczyło wiele, zwalczających się w różnych momentach, ruchów. Na terenie Francji
miała miejsce wojna kawiarniana, której częścią były zamachy bombowe oraz zabójstwa w
kawiarniach i która według oficjalnych francuskich żródeł pochłonęła 3975 ofiar śmiertelnych.
Wojska francuskie podzieliły się podczas dwóch prób zamachu stanu.

27. PIĄTA REPUBLIKA

Rozpoczęła się 5.IX.1958 roku -> wprowadzono wtedy nową konstytucję:



Skrócono urząd prezydenta z 7 lat na 5, ale miał on większe uprawnienia

W 1958 roku Charles de Gaulle został pierwszym prezydentem V republiki

Impulsem do dokonania zmian w konstytucji była wojna algierska (chodziło o status kolonialny w
Algierii), w tej sprawie odbyło się referendum

Charles de Gaulle w sprawie Algierii mówił o jej samostanowieniu, francuscy oficerowie tam
stacjonujący odpowiedzieli rozruchami -> nieudana akcja -> powstanie terrorystycznej Organizacji
Tajnej Armii, która przeprowadziła zamachy na zwolenników niepodległej Algierii (Algieria
uzyskała niepodległość w roku 1962, na mocy traktatu w Evian)

FRANCJA LAT 60



Dobra sytuacja ekonomiczna, polityczna



Wzrost gospodarczy



Szybkie przemiany społeczne (prowadziły do niesprawiedliwości, nierówności)



Strajki studentów (chodziło o system edukacji)



Sprzeciw kapitalizmowi (interwencja w Wietnamie)



Sprzeciwy:



Obiecano podwyżki płac



Obiecano poprawy warunków pracy -> protesty zanikły

Partia de Gaulle – Unia na rzecz republiki wygrała wybory

Przeprowadzono referendum dotyczące decentralizacji władzy i ograniczeń senatu -> porażka ->
odsunięcie od władzy de Gaulle

Następca Georges Pompidou (wcześniej był premierem)



Dbał o politykę socjalną



Konserwatyzm



Gospodarka w bdb stanie



Modernizacja kraju (rozwój telekomunikacji, elektrownie, budowa autostrad), walka z inflacją
-> równowaga budżetu

Na świecie nastąpił wzrost cen ropy naftowej, we Francji nastąpił wzrost inflacji, rozwój
gospodarczy zaczął spadać, rosło bezrobocie, pojawiły się napięcia społeczne , w tym okresie
nastąpiła również śmierć Pompidou

Nowy prezydent – V. Giscard d’Estaing



Modernizacja gospodarki



Tworzenie rozwiniętego społeczeństwa liberalnego



Obniżono wiek głosowania do 18 lat



Więcej pieniędzy na ochronę socjalną



Ustabilizował sytuację ekonomiczną + wzrost gospodarczy

Pomimo to prezydent jednak zaczął tracić na popularności

Nowe wybory -> Mitterand – socjalista



Podniesienie płacy minimalnej o 10 %



Nacjonalizacja wielkich korporacji przemysłowych, banków



Rozszerzenie uprawnień socjalnych



w/w doprowadziły do upadku budżetu

nowe wybory – rząd – prawica, prezydent – lewica (znowu Mitterand)



dążono do integracji europejskiej - > traktat z Maastricht 1992, utworzenie UE



udział Francji w wojnie domowej w Rwandzie 1994 – wspieranie plemienia Hutu w
masowych mordach.

Koniec kadencji Mitterand - > Jacques Chirac – prawica, nowy prezydent.

29. FRANCJA A NIEPODLEGŁA POLSKA W XX WIEKU

• w czasie I wojny światowej w Paryżu działał Komitet Narodowy Polski w Paryżu z R. Dmowskim,
we Francji powstała Armia Polska („błękitna armia”)

• 1919 - sprawa polska na konferencji w Paryżu - komisja pod przewodnictwem Julesa Martina
Cambona - Anglia dla zachowania równowagi popierała żądania Niemiec, Francja w celu osłabienia
Niemiec popierała roszczenia terytorialne Polski,

• VIII 1919 - po upadku I powstania śląskiego przybyła komisja plebiscytowa złożona m.in. z wojsk
francuskich,

• 1920-21 „mała ententa” - blok obronny Francji, Czechosłowacji, Rumunii i Jugosławii skierowany
przeciwko Niemcom

• 1921 – polsko-francuski traktat polityczny i tajna konwencja wojskowa

• 1925 - układ w Locarno - nienaruszalność granicy Francji i Belgii z Niemcami, brak gwarancji dla
Polski i Czechosłowacji

• 1928 - minister spraw zagranicznych Francji A. Briand zawarł układ z sekretarzem stanu USA F.
Kelloggiem o pokojowym rozwiązywaniu konfliktów - do paktu przystąpiła Polska

• w latach 20-tych XX wieku zmęczenie społeczeństw I wojną światową - stąd idee pacyfizmu, próby
„zbiorowego bezpieczeństwa” i polityka zachowania za wszelką cenę status quo w Europie,

• w latach 30-tych XX wieku polityka „appeasementu” (uspokojenia) - zapobieganie wojnie przez
ustępstwa wobec żądań Hitlera przez brytyjskiego premiera Artura Nevillea Chamberlaina; premier
Francji Edouard Daladier przeciwny był ustępstwom, ale nie był w stanie przeforsować swojego
stanowiska,

• łamania traktatu wersalskiego przez Hitlera:

- 1935 - powszechny obowiązek służby wojskowej, początek zbrojeń, - 1935 - wcielenie Zagłębia
Saary po zwycięskim plebiscycie, - 1936 - remilitaryzacja Nadrenii - wkroczenie wojsk niemieckich
do zdemilitaryzowanej strefy, budowa umocnień tzw. linii Zygfryda, - 1936-37 - powstanie tzw. „osi
Berlin-Rzym-Tokio”, - 1936 - wojna domowa w Hiszpanii, - 1938 - Anschluss Austrii do Niemiec, -
1938 - konferencja w Monachium - zajęcie okręgu sudeckiego przez Niemcy, - 1939 r. – podział
Czechosłowacji: Słowacja i Protektorat Czech i Moraw, zajęcie przez Hitlera Kłajpedy, - 1939 -
zerwanie przez Hitlera paktu o nieagresji z Polską, przygotowanie planu „Fall Weiss”, - 23 VIII 1939 -
pakt Ribbentrop-Mołotow o nieagresji między III Rzeszą a ZSRR z tajnym protokołem o podziale
stref wpływów w Europie,

• na tle powyższych przykładów łamania traktatu wersalskiego, zbliżenie polityki polsko-francuskiej

- 1934 r. - z inicjatywy Francji w próbowano podpisać pakt wschodni, tzw. „wschodnie Locarno” -
obejmujące Polskę, Niemcy, ZSRR, Czechosłowację i republiki bałtyckie; przy gwarancji Francji i
Anglii państwa te miały wzajemnie zapewnić nienaruszalność granic - projekt ten odrzuciły Niemcy i
Polska - Polska podpisała układy o nieagresji z III Rzeszą i ZSRR,

- X 1938 Joachim Ribbentrop zażądał Gdańska i prawa do budowy eksterytorialnej autostrady przez
Pomorze Gdańskie; żądania powtórzono w 1939 - polska dyplomacja poszukiwała sojuszników - 30
III 1939 r. gwarancje wojskowe dla Polski podpisała Anglia, a w IV 1939 r. Francja,

• 1 IX 1939 początek II wojny światowej - 3 IX 1939 r. wypowiedzenie wojny Niemcom przez Anglię
i Francję

30.BELGIA- POWSTANIE PAŃSTWA, STAN OBECNY.

PRZYCZYNY POWSTANIA BELGII:

a) 1792- rewolucja we Francji- powstanie Królestwa Holandii, potem Republiki Batawskiej

1815- Kongres Wiedeński: tereny te zostały złączone (część austriacka + Holandia) – powstanie
Królestwa Zjednoczonych Niderlandów (król Wilhelm I), problemy wewnętrzne nowego państwa:

- Holendrzy byli faworyzowani w administracji państwowej, Belgowie czuli się dyskryminowani

- konflikt króla Wilhelma I z katolikami belgijskimi- protestanci byli przez niego lepiej traktowani

- język niderlandzki w wojsku, administracji, sądownictwie

b) rewolucja lipcowa we Francji- obalenie Karola X zachęca Belgów do buntu

POWSTANIE BELGII

- 25.08.1830 – w brukselskim teatrze wystawiana jest opera Daniela Aubera, Niema z Portici; podczas

przedstawienia publiczność rozpoczęła powstanie;

po kilkumiesięcznych walkach zwycięstwo jest po stronie powstańców

- 18.11.1830- proklamacja niepodległości Belgii

ustrój: monarchia konstytucyjna na wzorze angielskim

wybór króla: Leopold I, książę sasko-koburski, popierany przez Anglików (był wujem królowej

Wiktorii)

- Belgia miała być państwem wiecznie neutralnym

- „L’Union fait la force” („W jedności siła”)- dewiza Belgii

- 1885- król Leopold II nabył kolonię- Wolne Państwo Kongo, jedna z przyczyn silnej gospodarki

Belgii (warto zaznaczyć, że Kongo było własnością króla, a nie narodu- dopiero po śmierci Leopolda

II stało się własnością państwa (1908), od tego czasu funkcjonowało jako Kongo Belgijskie)

STAN OBECNY

- państwo federacyjne: 3 regiony o dużej autonomii (Flandria, Walonia, Bruksela)

- podział na 3 strefy językowe: francuską, flamandzką i niemiecką (Bruksela jest dwujęzyczna)

- złożona struktura etniczna, konflikty m.in. na tle językowym, „separatystyczne” tendencje we

Flandrii- jedna z przyczyn najdłuższego kryzysu rządowego w historii (541 dni), zakończonego w

grudniu 2011

- nadal monarchia konstytucyjna, obecny król: Albert II