matura focus 2 unit 6 odpowiedzi

( matura_focus_2_unit_6_odpowiedzi.pdf )

http://www.extrafiles.be/hget/matura_focus_2_unit_6_odpowiedzi#

Podobne: matura focus 2 unit 5 odpowiedzi, matura focus 2 unit 8 odpowiedzi, matura focus 2 unit 1 odpowiedzi,

matura focus 3 testy odpowiedzi, matura focus 2 a2+ b1 odpowiedzi, matura focus 2 klucz odpowiedzi,

matura focus 2 odpowiedzi, matura focus review 3 odpowiedzi, gateway plus 2 unit 6 odpowiedzi,

1. Wyjasnij wyobrazenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie az do tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych przyczyny, ktore przykro sie na to patrzy wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: stan rzeczy, w ktorej

wypada bedzie dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami i kazda postanowienie doprowadzi az do katastrofy. Tragizm jest materia tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy dwoma racjami, sposrod ktorych dwie sa jednakowo wazne i sprzeczne nawzajem. Jako wierna siostra, wierna

prawu boskiemu, czuje sie zobowiazana az do pochowania i uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli tegoz nie uczyni, nie tylko trup zmarlego pozostanie

pohanbione, ale wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Z drugiej strony Antygona wejdzie w zatarg z prawem panstwowym, gdyz Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbyt zdrajce.

Selekcjonujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze swoim sumieniem,

upowaznienie boskie i wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie za to smierc.

Katharsis – uchwycenie to znaczy rzeczywiscie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz

sledzacy zdarzenia dzieki scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy dzieki cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy

patrzy podobienstwo pomiedzy cierpiacym natomiast soba). Katharsis byla najwidoczniej rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz jak

wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce az do niezmiernie intensywnego przezycia litosci i trwogi, a przez to pozwalaja jemu

sie od czasu nich wyzwolic i zdobyc spokoj lezacy wewnatrz. Katharsis opiera sie na tym, ze widz przezywa „litosc i trwoge―, baczac na akcje

tragedii. Polska (jezeli istniejemy widzami) litosc wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory jest az do

nas analogiczny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii pamietajac o takich celach.

Fatum – inaczej los albo przeznaczenie. Dawni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory zycie, bieg wydarzen w

zyciu, ktorych nie da sie unikac. Wlasnie fatum decydowalo o dziejach Kreona czy Edypa. To, , ktorzy zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane poprzez wyrocznie ma obowiazek spotkac dziecka i nie istnieje od tego ucieczki. Jest to z reguly zapowiedz klopoty. Przykladem

znajduja sie dzieje rodu Labdakidow – od czasu Lajosa wedlug Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i w typie rzymskim bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia starozytna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Oryginalnie, muzyka i taniec powodowaly u Grekow

oczyszczenie duszy z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc i trwoge".

Fatum - wykorzystanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, sprawami historii, normami spolecznymi natomiast wlasnym

wplywem bohatera. Mezny jest wyzbyty mozliwosci dokonania pomyslnego wyboru. Dzialania swoim prowadza az do katastrofy. Jest on jednoczesnie

ofiara i winowajca. Przy „Antygonie" Sofoklesa bohaterka czuje sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, jak siostra i wierna prawom

boskim. Jako obywatelka ciebie, musi istniec posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow dla zdrajcow ojczyzny. Nad rodem Labdakidow i Antygona

(corka kazirodczego zwiazku) byla dodatkowo zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje serca, nie widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu,

popelnila samobojstwo.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw i dazen ludzkich na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on pozar i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to dzieki ludziach i zeslali wykladzinom w

beczce Pandory nieszczescie, choroby i nedze. Prometeusz widzac to postanowil sprawic bogom dzieki zlosc. Do tego zabil wolu i podzielil go dzieki

dwie fragmentu: osobno zlozyl mieso i owinal je w cere, oddzielnie zas kosci, nakryl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi, ktora frakcja ludzie posiadaja

skladac bogom. Zeus wybieral druga frakcja, myslac ze pod tluszczem jest najlepsze mieso. Odtad tylko te czesc ludzie skladali bogom w ofierze.

Rozgniewalo to Zeusa i kazal przykuc Prometeusza az do skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe, ktora to wciaz odrastala. Prometeusz stal

sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osoby, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od czasu jego imienia powstalo

zdefiniowanie prometeizmu - postawy buntu przeciwko bogom, naturze w imie namietnosci do osoby.

Postawe taka realizuje Konrad, poeta sposrod III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Pragnie on zadedykowac sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osoby Nazywam sie Milion, bo zbyt miliony uwielbiam i cierpie katusze. Porownuje siebie az do Boga, dowodzi, ze ma taka sile jak Pan, jego

piosenka jest prosta dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn sporzadzanie, taka piosenka jest moc, dzielnosc, taka piesn to

niesmiertelnosc! Ja czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Boze? Chce, aby Bog podarowal mu

skala wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, ze jezeli Pan mu do niej nie da, to mezczyzna odwroci od czasu Niego osoby. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie dla niej zadedykowac.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny sekret Zeusa, , ktorzy rozgniewalo bogow. Wyslali

wedlug niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga smierci. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie zaakceptowac mogl mezczyzna jednak trafic do ciebie cieni, gdyz zona nie zakopala swoim ciala wedle jego

wczesniejszym przykazaniem. Pozwolono mu dlatego wrocic dzieki ziemie, aby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednak nie wrocil. Bogowie zapomnieli

o przedtem. Zyl czasochlonnie, az nareszcie przypomniano sobie o przedtem i wyslano Tanatosa wedlug jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki

kamien dzieki gore. Syzyf wzial sie do wykonywania zadan, ale gdy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie i spadl. Tak bardzo bylo zbyt

drugim, trzecim, dziesiatym wspolnie. Syzyf ciagle wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy,

operowania nie zakonczonego sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w Syzyfowych pracach przyrownuje proces rusyfikacji dzieki ziemiach rodzimych do wykonywania zadan Syzyfa. Tok ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbyt ojczyzna - Grecja i poprosil Minosa, krola Krety, aby jemu pozwolil wrocic

do Tunezji. On jednak na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal sposrod ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do ramion, by w taki sposob mogl

wraz z synem wrocic do Tunezji. Przykazal Ikarowi, aby tenze nie wzbijal sie zbyt wysoko, gdyz wosk jest w stanie sie stopic i aby nie schodzil zbyt

skromnie wody, gdyz piora sa w stanie nasiaknac wilgocia. Ikar jednak nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie wyzej i wyzej i wyzej i

wyzej i wyzej i wyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly i Ikar spadl na glebe. Stal sie on symbolem czlowieka dramatycznego, ktorego

zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore morzem zdrowym rozsadkiem. Jego utwor tragiczny, smierc nie jest zauwazona poprzez nikogo.

Przy tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forme Ikara sposrod Michasiem, chlopcem z trasy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem naprawde Michas

oczarowany jest ksiazka (jak Genizak) i zapomina o niebezpieczenstwie. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia poprzez Niemcow.

Tez jego znikniecia nikt nie zauwaza. Autor stwierdza Ja jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac

Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal

Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

3. Uzasadnij uniwersalizm historii greckich. Odwolaj sie az do wybranych przykladow.

Antyk niedaleko Biblii, to podstawowe podloze, z jakiej wyrosla i na bazie jakiej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc literacka, sztuka

swiata zachodniego). Rodzaje nawiazan az do kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do historii, motywow, watkow, postaci literackich po ludzie

konkretne a takze kanony i zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza dla wielu pisarzy, poetow. Pod tej plaszczyznach stanowi niewyczerpalne zrodlo historii i motywow.

Jezeli idzie o postury ludzkie albo wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna albo hedonistyczna. Bogowie i herosi greccy

znajduja sie nosnikami porzadnych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt - Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm - trojanscy chlopcy

Postacie te sa przyniesione niestety az do jednego wymiaru - znajduja sie archetypami wrazen i wybuduj. Mitologiczne gwiazdy ekranu zyja w nowej

swiadomosci w tego typu wymiarze ktory wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora to przedstawia i organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, , ktorzy

niejasne pozostaje przyblizone i wyjasnione (zmiennosc por rok - legenda „Demeter i Kora"). Legendy dla starozytnych pelnily procedury poznawcze,

swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie sposrod kultem bostw i rytualnych obrzedow). Dzielimy je dzieki teogoniczne,

kosmogoniczne, antropogeniczne i genealogiczne. Literatura antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do niej znajomosci niepodobna w pelni pojac literatury

pozniejszych epok. Odwolania moga byc az do tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii (Demokryta sposrod Abdery, Epikura, Arystotelesa).

„Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja az do hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie dobrem najwyzszym. Slowacki wspomina Homera jak

piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje sie wyrazem dazenia czlowieka az do nowych znalezc. Dedal to

symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar - marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna twierdzi, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty - mieszaniny nawadniania, powietrza, ziemi, ognia i nasienia boskiego). Z Chaosu

wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali zaczatek tytanom. Cecha tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat i czlowiek wystepuja w

wyniku bitwy bostw. Mitologia przedstawia roznorodnosc przezyc. Hefajstos stanowi wzor uczynnego i wytrwalego w ciagu zycia, milosc macierzynska

prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny i Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone sa pierwsze projekty ludzkich wybuduj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), oznacza to pradawne, niezmienne wyobrazenia, przekonania, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Same w sobie sa niezmienne, lecz przybieraja rozne ksztalty w dzielach roznych tworcow i epok.

Z historii wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz albo motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza o niezmiennosci zwiazanych

z kultura srodziemnomorskiej i sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w zbiorowej podswiadomosci. Przykladem toposu jest Amor

przeszywajacy serduszko strzala.

cztery. Wyjasnij na czym sie opiera konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol wydarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbyt zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) natomiast prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, natomiast jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo

grozacej do niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera dlatego prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. W obu przypadkach

(tzn. gdyby pozostawila odroczenia brata dzieki pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon ustawiony zostaje w przypadku kolejnego wyboru.

Musi zdecydowac, czy wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na zaleta szczescia prywatnego syna. Gdy waha sie przed podjeciem

ostatecznej decyzji, Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie decyduje sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego

ciosu nie wytrzymuje Hajmon i takze popelnia samobojstwo. Na wiesc o tym takze matka faceta, a zona Kreona odbiera sobie los. Kreon, bezustannie

stawiany w przypadku wyboru, ma obowiazek rozwazyc, albo powinien wybrac dobro swego ludu, albo dobro wlasnej rodziny. Tej nieustepliwosc wiedzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac ma obowiazek pomiedzy sprawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz sprawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja

dzieki smierc). Antygona wybiera wedle wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli tekstow starozytnej i scharakteryzuj dzielo kilku sposrod nich.

Az do przedstawicieli tekstow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca dzielo nawolujaca az do walki. Przy

obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w. p. n. e. ).

-Anakreont sposrod Teos (VI w. p. n. e. ). Tej wiersze – wykwintne i melodyjne – znalazly duzej ilosci nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej i rzymskiej, a takze poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym tematyka jest pochwala zabawy, wina, biesiady,

erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). Jako tworca zlaczony byl sposrod dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do bitwy w obronie ojczyzny jakiej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to piekna zaprawde, gdy kroczac w pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje az do trwania dzieki polu bitwy i az do gotowosci oddania zycia zbyt swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzor – obrazuje, co oczekuje tchorza, dziecka, ktory nie chce zwrocic zycia zbyt ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz z wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Hanba rodzine okrywa, zeszpeca image swoj swietny,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to krotki, czterowierszowy utwor, ktory wyraza przekonanie o niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji. Liryk poprzez

swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia sobie pamiec spodziewanych pokolen, natomiast imie tegoz, ktory nie obcuje wraz z sztuka,

natomiast przede wszystkim sposrod poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... nikt cie sposrod tesknota nie wspomni,

zadnego serca nie wzruszysz, nikt nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

Przy utworze naszym nie idzie o bitwe na zejscie i los; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu jak potyczka dzieki piesci, jaka podmiot liryczny

zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

Przy wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie o niepewnosci ludzkiego bytu i zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

, ktorzy przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy nie wiadomo, co przyniesie nadchodzacy dzien, dzisiejsze fuks jutro jest w stanie obrocic sie w lzy, radosc w smutek. Los jest kaprysny, a zmienia

sie naprawde szybko, ze niejednokrotnie trudno jest sie nam co wiecej zorientowac, kiedy przestalismy istniec ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, przedtem

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda ponizsza jest prezentacja postawy zyciowej Horacego i wypracowanej poprzez niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza pogladow stoikow i

epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona za posrednictwem zasade „zlotego srodka―. Zasada ta opiera sie na przekonaniu, ze w zyciu

nalezy lubowac sie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, radosna starosc. Trwac nalezy wedle natura, zabierac od swiata tyle, jak wiele potrzeba,

nie za duzo, ale i nie za niewiele. Taka postawa zapewni blogosc, opanowanie, da jednoczesnie fuks.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze pisanie wierszy

podaruje poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia sobie za istnienia poeta, wydaje sie jego dzielo. Poeta podaruje tym samym wyraz swojej

pewnosci, ze ma juz zapewnione wieczne los w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem tegoz wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta poniewaz nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc egzystowac bedzie w wierszach, w pamieci takich, ktorzy te wiersze pozostana kiedys

czytac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny gatunek epiki az do czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany utwor wierszowany, ktory ukazuje dzieje legendarnych

albo historycznych chojrakow na tle wydarzen przelomowych dla danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, natomiast bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Podlozem eposu znajduja sie mity i podania (np. „Iliada― wywodzi sie sposrod mitu o jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umiejscowiona we wstepie utworu, w jakiej poeta zwraca sie az do muzy, bostwa z prosba o pomocna dlon w

tworzeniu dziela. Przy „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora to poddaje piosenka spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna

Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osoby. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w swiecie bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje o zwyciestwie Achillesa nad Hektora)

-„w swiecie ludzi― i ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swe uczucia jedynie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, kompleksowy i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia znajduja sie opisane wzorem podnioslym, patetycznym, dostosowane az do wagi opisywanych wypadkow, , ktorzy widac wyraznie w

sposobie opisu walczacych w pojedynku Achillesa i Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow i sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos wiecej niz kolejne operowania wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione dzieki plaskorzezbie.

* Sa ow kredyty opisane naprawde, ze wolno je bez trudnosci odtworzyc. Jest to 10 scen – obrazow z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy poglad ziemi, niebios, morza, 3 miast i zycia w tym miescie – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena taka jest np.:

* walka Hektora sposrod Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to konfrontacja, ktorego dalszy czlon wydaje sie rozbudowany naprawde, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.:

porownanie walczacych (Achillesa i Hektora) az do walki orla i golebicy, umieszczone w piesni 22:00 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od czasu toku fundamentalnej akcji, opisanie wydarzenia skromniej istotnego, pobocznego, nie powiazanego

z glowna fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory sklada sie sposrod 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli albo spondejow.

szostej. Wyjasnij, na czym sie opiera piekno i uniwersalizm historii greckich.

Mitologia obok Biblii to kluczowe zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w jakiej kregu znalazla sie - wsrod panstw zachodniej

Europy - dodatkowo i Polska.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory wybuduj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Mit o „Dedalu i Ikarze―

Mit tenze jest odzwierciedleniem zycia codziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore mylnie oceniamy jak cos doskonalego, a ow

kredyty prowadza nasza firme do zguby.

Mit o Edypie

Mit ten wolno uznac zbyt prawde o dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie zespol Edypa, w odniesieniu az do dorastajacych osoby. Ogolnie

sprawa biorac chodzi o to, ze jakikolwiek ma w sobie nieco z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", oznacza to zrywamy sposrod dotychczasowym ukladem

wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system zalety, stajemy sie innymi

osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit o Niobe

Byla ona matka czternasciorga pociechy i nie rozumiala, z jakiej przyczyny ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma jedynie dwoje pociechy. Bogini nie

zniosla takiej zniewagi i jej pociechy: Apollin i Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami sposrod luku. Nieszczesliwa Niobe powrocila do

rodzinnego miasta Sipylos, gdzie poprzez caly czas przesiadywala na wzniesieniu, dopoki bogowie nie zamienili ja w kamien. Jednak i wtenczas smutek

duszy przebywajacej w glazie powodowal, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit tenze przedstawia nature macierzynstwa i wielkie nieszczescie

rodzicow, jacy utracili swe dzieci.

Mit o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora to musi ucierpiec za poswiecenie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit o Demeter i Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, jaka podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie wedlug Ziemi w poszukiwaniu ulubionego dziecka, ale nie mogla go nigdzie znalezc. Do niej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly spadac,

strumienie powysychaly, nie rodzily sie nowatorskie plony i glod rozpoczal zagladac az do ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednak nic nie skutkowaly namowy wysylanych az do niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, aby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednak wreczyl zonie jablko granatu, ktore czesciowo zjedzone, na

zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Duza radosc Demeter spowodowana powrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni i spiewu stworzen natury. Jednak Persefona musiala

powracac do meza na 4 miesiace w roku, wtenczas to przyroda zamierala, by ponownie sie obudzic sposrod zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli sobie cyklicznosc odmian por rok.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1. opowiesci mitologiczne maja charakter religijny

dwa. maja charakter uniwersalny, tzn. Mowia o prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. informuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. zostaly wielokrotnie uzyte w sztuce

5. wolno je przyrownac do zdarzen majacych obszar w dzisiejszego swiata

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys mialy one tresc religijny i duchowy. Obecnie posiadaja walory kulturowe. Nie zaakceptowac znaczy to

jednak, ze mity odeszly w jakims miejscu w niepamiec.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Gwoli Grekow mity mialy wielkie znaczenie. Zostaly one dla nich naprawde cenne jakim sposobem Pismo Religijne.

Przywiazywano az do nich wielka role. Obrazuje to zjawisko, ze kultura i umiejetnosc opierala sie na mitach. Malowidla dzieki wazach, tworczosc

poetycka, przedstawiala bogow, herosow, bitwy bohaterow. Za pomoca

mitom odkrywamy jakie mieli poglady dzieki dane sprawy, o czym marzyli dawni ludzie, np.:

o powstaniu osoby opowiada naszej firmie mit o Prometeuszu. Mit o Edypie porusza klopot winy

i kary. Mit o Dedalu i Ikarze ujawnia pragnienia Grekow o zdobyciu przestworzy.

Mozna by tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, ze starozytni mieli podobny punkt widzenia

na wiadomosci sprawy, jakim sposobem my obecnie.

Wrocmy jednak do czasow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

i uniwersalizm historii greckich wykrywa sie wszedzie". To nie myle sie. Na przestrzeni wiekow

mity zostaly i znajduja sie obecne w literaturze, malarstwie, rzezbie, melodii, jezyku, przenosni.

Byly ow kredyty inspiracja dla poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do historii

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. Przy malarstwie modelem jest portret slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - kategorii geograficzne, niepojete,

pospolite, osobiste. W melodii - operetki Ofenbacha. Przy przenosni - powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i duzo, wiele innych.

Podsumowujac, w mitach sa utrwalone od razu wzory ludzkich postaci i zachowan,

serdecznosc matki (Demeter), zbuntowanego wobec bogow spolecznika (Prometeusz),

albo marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne wyobrazenia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej kazdej spolecznosci.

Istota i geneza mitu bylo szukanie odpowiedzi na dreczaca zagadke bytu - jakim sposobem powstal glob

i czlowiek, jaka wydaje sie jego natura i wykorzystanie. Dawni ludzie odpowiadali dzieki te zapytania

opowiescia, jaka byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego tekstow antycznej.

Rozumienie tragizmu jak kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu wyboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec potrzeby wyboru

zalety przeciwstawnych jednak jednakowo fundamentalnych. Dzialania herosa sa z gory skazane dzieki niepowodzenie natomiast sam swiadectwo

wyboru, pomijajac fakt, ktore sposrod wartosci pozostanie wybrana ma obowiazek doprowadzic az do katastrofy.

Przy „Antygonie―, oboje glownych chojrakow to gwiazdy ekranu tragiczne:

1. Antygona

Wybiera pomiedzy prawem ludzkim natomiast boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka jest w stanie

ja spotkac za strony internetowej wladcy. Upowaznienie ludzkie wyprodukowane przez Kreona nie dopuszcza pochowania zwlok zdrajcy. Antygona

podlega obu prawom. Asortyment jednego sprawia kolizje kluczowego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa i przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie

siostry sa absolutnie rozne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwienstwie do wlasnej siostry. Wydaje sie odwazna i energiczna. Pragnie uczcic

zejscie brata, chowajac go. Ale aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Jednak Ismena wydaje sie inna. Boi sie o swoje los i nie chce zlamac

zakazu krola. Boi sie wladcy i sprzeciwu wobec niego. Wydaje sie oportunistka. Odpowiada postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona placze morzem

losem swoim i wlasnym bliskich. Godzi sie dzieki smierc. Nie zaakceptowac buntuje sie gdyz nie chce upokorzyc sie zanim Kreonem. Okazalaby sie

wowczas slaba i przecietna istota.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w kraju, ale jednoczesnie zlamal upowaznienie boskie. Totez zgineli swoim bliscy.

O ile uniewinnil i uwolnil Antygone, mogl przegrac caly swoj autorytet natomiast to moglo doprowadzic az do anarchii i zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla gotowoscia udowodnienia poddanym, ze zdola byc porzadny i bezwzgledny

dla wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac wobec nich terror, jako sposob zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) a takze zamurowanie Antygony. Jest mezczyzna rzadny wladzy. Chce umocnic ja i swoj wplyw.

Bezwzgledny dla wrogow i zdrajcow. Wydaje sie tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Wydaje sie konsekwentny. W toku konfrontacji

sposrod synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i przewage dumy morzem rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce by ojciec

zobaczyl prawdziwy portret sytuacji. Zwaza, ze Kreon jest wladca dla wlasnych korzysci. Ostrzega swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich,

ktore znajduja sie wazniejsze od czasu niego. Odwoluje sie az do jego ludzkich uczuc. Pragnie by spojrzal na to jakim sposobem zwykly czlowiek, a nie

krol. Wycofanie sie sposrod decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, natomiast nie potworem. Mimo, ze Hajmon wystepuje w

obronie demokracji w panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon uwaza sie zbyt nieomylnego. Nie zaakceptowac zwaza dzieki wskazowki syna, ktory

wydaje sie mlodszy od czasu niego. Przy przyplywie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wybitna tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tu poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora sposrod postaci wydaje sie

wartoscia w „Antygonie―, kogo racje powinno sie aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z rozmaitych punktow widzenia.

W czasach starozytnych przeznaczenie bylo nieodlacznym detalem zycia. Uwazano, ze niepodobna go unikac. W katastrofy „Antygona― Sofoklesa

glowne gwiazdy ekranu rowniez znajduja sie obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Wydaje sie on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak bardzo uwaza Kreon - reprezentant wladzy

ogolnokrajowej. Jest mezczyzna wladca dbajacym o ranga panstwa. Antygona reprezentuje upowaznienie boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1 i

najswietsza forma ludzkiego wspolzycia. Podejmujac decyzje o pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa symbolizuje dla Antygony

smierc. Jej osoba jednak uwaza, ze nie moze postapic inaczej. Role ktora narzucilo do niej zycie zatrudnia bez buntu. Ma az do wyboru 2-ie mozliwosci i

kazda zwienczona nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona jest w stanie uniknac smierci. Dalsze los bedzie jednak pelne wyrzutow

sumienia. Intencjonalnosc, ze mogla by nie dopelnic musu pogrzebania brata jest dla niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, ze racja wydaje sie po

do niej stronie, ma obowiazek jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Wydaje sie pelen rozterek, ma niejasnosci, w odroznieniu od czasu

siostry Polinejkesa, ktora nieustajaco i uporczywie zmierza az do podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia

wobec brata. Kazde sposrod nich wydaje sie przekonane o swojej przyczyny. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. A, takze to jest przeslanie

tragedii.

Odczytujac „Antygone― fundamentalnej bohaterce przyznajemy racje. Wydaje sie dla nas wzorcem postawy, ktora to daje blogosc i wewnetrzna

harmonie. Wydaje sie symbolem i personifikacja mocnych idei, wyrazonych w ustaleniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter ma Kreon. Waha sie albo cofnac kare, czy zezwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem. Walka

sposrod czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia ukonczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest bezwarunkowy, zgubny basta. Nic nie moglo zachowac Antygony

zanim katastrofa. Byla w impasie. Obie strony internetowej walczace bronily slusznej sprawy, a zwyciezyc mogla jedynie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje zanim nami w zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine i oskarza sie sam.

W moim odczuciu w tym przypadku dysponujemy do czynienia glownie z tragedia Kreona. Przy utworze wolno odnalezc prawdy uniwersalne - problem

wladzy, polityki, tyrania jednostki i pragnienia ludu. Bunt w imie zalety moralnych to glowne aspekty utworu. Jednostka miary opowiadajaca sie po jakiejs

ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, rozumuje i pouczen zawartych w utworze „Antygona― sprawia, ze tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Kwestia

samo wladztwa, wina i kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to zagadnienia majace racje bytu dodatkowo wspolczesnie.

W moim odczuciu Antygona ponoszac smierc wygrywa moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, samodzielnie na mojej dziurki

sprowadzil katastrofe. Tragicznym bohaterem jest winowajca tragedii, nie tragiczna poswiecenie. W istocie to wiec strata Kreona.

10. Wymien typy literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy niemal wszystkie typy literackie, znane z tekstow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie tylko, lecz jak przyklady uniwersalnych prawidel i zasad

ogolnoludzkiej egzystencji. Nieskomplikowana i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych esencji. Wlasciwa rozumienie

przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto posluguje sie symbolem.

Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora ma dwa pomysly, jej tresc jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn. doslowna, wykladajaca swe

pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to krotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie nawzajem charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w psalmie wycelowana jest az do Boga. Az do

niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy zbudowane sa sposrod wersetow. Psalmy dzielimy dzieki blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno - religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to istniec takze patetyczny utwor liryczny, o esencji

patriotycznej albo religijnej. Utwor ten nacechowany byl zazwyczaj patetyzmem i wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana az do osoby albo instytucji. Gwoli Biblii list gra role szczegolna. Zwazywszy na duze odleglosci miedzy

miastami, a takze dzieki trudy wycieczek, list stawal sie odmiana przekazu Slowa Bozego. Zbytnio jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym zawarta jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z Biblii,

przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

KAZANIE:

Jest to tekst, wyglaszany poprzez duchowienstwo az do wiernych, zazwyczaj podczas nabozenstwa. Kazaniem okreslic tez wolno tresc pisana takiego

przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piosenka lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs smierci, napisana dzieki czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny,

zaslugi, korzysci. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

PACIERZ:

Jeden sposrod podstawowych dokumentow wiary kazdej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt sposrod bostwem. Modlitwy dziela sie na

blagalne i dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to pewien z klas epickich, kompetentnych w starozytnosci. Utwor tenze jest z reguly wierszowany i bardzo powiekszony. Przedstawia mezczyzna

losy chojrakow na tle wydarzen waznych dla danej spolecznosci. Na projekt pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny dla eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIOSENKA:

Utwor liryczny, silnie zlaczony z muzyka. Tematyka piesni obracac sie moze naokolo zagadnien jak na przyklad przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji czy afirmacja zycia, fauny i flory, swiata i milosci. Poglady filozoficzne sygnalizuja najczesciej

tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez myslenie, ktora miescic moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule albo zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor liryczny, bez konkretnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej i refleksyjnym, udreczonym nastroju, utrzymany w tonie skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis wydarzen z istnienia panstwa, struktury lub przedsiebiorstw. Kronika cechuje sie tym, ze najczesciej ow firma obiektywna a

takze tym, ze ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania katalogow zwiazkow przyczynowych.

KODEKS LEGALNY:

Zbior przepisow prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki utwor epicki. Zazwyczaj opowiadanie ogranicza sie az do jednego drutu fabularnego. Reprezentatywne dla przekazywania jest wystepowanie

luznej akcji (w jakiej czesto wspolwystepuja epizody) a takze brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I DIALOG FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

WIERSZ MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej siega misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas ktorych ich uczestnicy, ubrani w kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w kierunku czci Dionizosa (boga wina i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od czasu dwoch slow greckich: ‘tragos’ - koziol i

‘ode’ - piosenka (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, jakiej budowa oparla sie dzieki dialogu

prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) sposrod chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, kluczowego - Ajschylos, trzeciego -

Sofokles. Zbior aktorski ograniczal sie az do trzech jednostek. Aktorami mogli byc jedynie mezczyzni, grali wiec tez i funkcje kobiece. Przy tragedii

antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna sposrod aktorami

•STASIMONY - wystapienia choru

•KOMMOS - placz bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny poprzez zbior

•ZASADA DECORUM - zasada jednosci tresci, ksztalty, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci gatunku ze wzorem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - pewien watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - jedynie trzech aktorow moze naraz przebywac dzieki scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis podlug Arystotelesa, nie prowadzilo az do

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie sposrod nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spokoju wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka ma odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT KULMINACYJNY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie ma podzialu dzieki akty i sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy prawem boskim i ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada czterech jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy wladca - KREONEM, a ANTYGONA jest materia tragedii i nosi nazwe konfliktu dramatycznego. Polega dzieki zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, pomiedzy ktorymi niepodobna dokonac wyboru i dlatego wszelkie posuniecie herosa prowadzi fita do katastrofy,

czyli kleski. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa mozg, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia, nadrzedne

znajduja sie przykazania emocjonalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to dlatego konflikt zalety i potrzeby, bowiem bohaterowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, upowaznienie ludzkie - prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) - obronie placowki. Z tegoz wzgledu,

ze racje obu stron znajduja sie rownorzedne, zatarg tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, wiedzie nieuchronnie az do kleski chojrakow. Antygona, zbyt

przeciwstawienie sie rozkazowi krola, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci czterech osob (Antygony, jej narzeczonego, a

prywatnego syna - Hajmona i swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly do konca zycia. Tragizm wydaje sie wywolany

fenomenalna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od krzepy charakteru i szlachetnych intencji sprowadzaja dzieki siebie zejscie lub kleske.

Nalezy dorzucic, ze o ich losie decydowalo w tragedii greckiej fatum - przeznaczenie, slepy los. Wspolczucie czytelnika (widza) jest wedlug stronie

Antygony, bo w jego odbiorze urasta ona do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, jak na przyklad odwaga i przeciwstawianie sie despotyzmowi a takze

przemocy, cierpliwosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, uczucie do brata, poczucie wiezi z tradycja i religia, szlachetnosc i spelnienie

powinnosci siostrzanej i ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. utwor narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z ktorych pierwsza wydaje sie obrazem istnienia codziennego, 2 zas,

wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. sklada sie sposrod 3 trzonow: dwa od razu to wzory, obrazy; trzecia czesc to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne

cztery. nie wazne znajduja sie osoby i wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale istotny jest moralizujacy jego charakter

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens o ponadczasowym zakresie

“O siewcy―

Czlowiek wylonil sie na pole by zasiac ziarna. Jedno upadlo dzieki droge i zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo wypalone

poprzez slonce, trzecie zostalo zagluszone przez ciernie, ale te ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest wyraz

boze, natomiast gleba kazdy ludzie, gdzie jest kierowane. Mozna je albo przyswajac, albo odrzucic, ale wyniki sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc o ojcu i jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic rodzinny dom. Zabral swoja frakcja majatku i wyruszyl w swiat. Wlasnosc

roztrwonil jednak szybko dzieki zabawy. Zaczal pasc swinie dla zasobnego czlowieka. Cierpial glod i nedze. Gdy skruszony synek wrocil az do ojca tenze

sie bardzo ucieszyl i wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic sie z powrotow syna, ktory byl jakim sposobem

umarly, natomiast teraz ponownie ozyl. Tatem jest Pan, ktory moze pochwalic sie z kazdego nawroconego grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania

swoich defektow i katalogow naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie dla rannego i obrabowanego poprzez zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i oddal za pobyt w gospodzie. Wczesniej

podpory odmowili jemu duchowni, ktorych zadaniem wydaje sie niesc pomocna dlon innym. Przeslanie to, to ze ludzie powinni okazywac innym

internautom milosc i milosierdzie.

12. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to utwor narracyjny, w ktorym przedstawione gwiazdy ekranu i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, ale jako wzor

uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, ze prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne esencji. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada o tym, jak ziarno rozsiewane poprzez siewce padlo na

roznorodne podloze. Raz padlo dzieki droge i wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo dzieki kamiennym podlozu, ani pomiedzy cierniami. Przed chwila gdy

ziarno trafilo dzieki zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Bez trudu odczytac istota uniwersalne tej przypowiesci, odszukac jej tresc, ktory tyczy sie ziarna

madrej nauki Slowa Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy sluchaczy, Przypowiesc miesci nakaz, by byc zyzna gleba, chlonnym sluchaczem, ktory

odnajduje pozytek z nauczania. Przypowiesc pokaze prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan i prawda zawiera wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― obrazuje, iz Pan cieszy sie sposrod kazdego nawroconego wiernego, chociazby zgrzeszyl mezczyzna

wczesniej i odszedl od czasu wiary, ale powrocil. Idea te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego sposrod wloczegi. Powrot do dzinki

traktuje naprawde, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc ponizsza posiada okreslone cech alegorii. Ojciec sposrod tej przypowiesci to Pan Ojciec natomiast

Jego synowie to warianty ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy wymiar tej przypowiesci wiaze sie sposrod wezwaniem az

do ciaglego powracania, dostrzegania wlasnym bledow i checi katalogow naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje projekt prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka dla czlowieka. Wedlug

dzis dzien samarytanin symbolizuje czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w dzisiejszym swieci.

Hiob - na przykladzie sprawiedliwego dziecka dotknietego duzym cierpieniem pisarz probuje wylozyc tajemnice cierpienia niezasluzonego. Pan pozwala

Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a w koncu i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, ze kazde cierpienie jest kara za grzechy. Hiob

samodzielnie walczy o swoja urzad odpierajac katalogow racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego cierpienia. Hiob ustala symbol religii, cierpienia

niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

- Bog dodatkowo sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

- cierpienie ma walor wychowawczy;

- czlowiek powinien uprawiac tajemnicze pomysly Opatrznosci, natomiast nie je badac;

- Bog calkowicie otoczy opieka kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie az do wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie az do

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie az do Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

A, takze. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia o smierci (memento mori), natomiast jego los podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie az do

godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto dodatkowo wspomniec postawe sw. Franciszka.

To dodatkowo wzor parenetyczny - model wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do fauny i flory, do swiata. Mozna zaryzykowac stwierdzenie, ze

jest to swoisty wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc wobec

Boga i religii chrzescijanskiej oraz sprawiedliwosc i opieka o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol Duzy z Piesni o

Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny i waleczny. Troszczy sie o swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami dla niego sa: wiara, kosciol

rzymskokatolicki narod. Tej wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest dlatego symbolem doskonalego wladcy i doskonalym rycerzem. Bedac

zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym i odwaznym dowodca. walczacym w obronie wolnosci narodu. Pelni na ziemi role namiestnika stworcy.

Kieruje sie w zyciu zapobiegliwoscia i rozumem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry sposrod „Kroniki Galla Anonima― Gall eksponuje

dzielnosc, odwage i mestwo wladcy na polu walki, akcentuje jego sprawiedliwosc i troske o poddanych. Scena smierci krola jest przedstawiona sposrod

wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - to czlowiek bardzo smialy, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec przyjaciol i damy swego serca, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi i ojczyznie a takze swieta bitwe w obronie chrzescijanstwa. W stopniu daleko idacym wyrazista adaptacja tego

sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca jednego z oddzialow, symbol rycerstwa.

Najwazniejsza wartosc stanowia: uczucie do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Nadrzednym celem swoim zycia wydaje sie

walka w obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie postulaty tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci herosa, w ktorej

zbyt swe ziemskie czyny osiaga wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac przytomnosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej miejsce wybiera wzgorze,

aby byc blizej Boga. Ma przy sobie atrybuty swego postaci: miecz i rog. Przy swej ostatniej spowiedzi przypomina wartosci nadajace sens swoim zyciu.

Przy scenie smierci Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbyt wiare.

PODSTAWY WYKREOWANIA TEGO RODZAJU WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest tymczasowym, krotkim etapem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do pewnych przykladow.

Literatura sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Jednak na projekt pierwszy wysuwa sie problematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zamieszczenie Boga w centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do problematyki religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Nurt swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, ze mniej przyciagajacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot liryczny wskazuje rzetelne zasady zachowania sie przy stole ï‚® procedura wychowawcza i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna zawolanie pomocy

Bozej - apostrofa. Nastepnie pisarz opowiada o tym co wstaje na polu i moment zostanie zebrane i wynajdzie sie dzieki biesiadnym stole. Udziela rad

kobietom i mezczyznom. Pod koniec zacheca az do przyswajania sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci

dzieki wszystkich osoby. Nazywany wydaje sie takze pierwotnym savoir-vivrem polskim, gdyz miesci zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie

przy stole rycerz. Otwarcie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest jak rozkladajacy sie trup damy z kosa ï‚® portret szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie smiercia.

Jej materia i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc jak wszechobecna,

wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ten obrazuje smierc, ktora to zaprasza az do tanca przedstawicieli roznych stanow.

Obraz mozna przeczytac sie w tekstach, obrazach. Wszyscy ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to takze nawiazanie do tematu

stosunkow spolecznych, zawiera myslenie, ze zejscie zrownuje wszystkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal tam zabity.

Literatura sredniowiecza znalazla jeden zamysl parenezy. Literatura parenetyczna to literatura propagujaca wzory postepowania, idealy kulturalne i

uznawane w danej epoce. Schematy osobowe to postacie godne nasladowania, skupiajace wzorowe, pozytywne, idealne. Literatura sredniowiecza

zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza albo ascety.

17. Zaprezentuj dzieki wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Chlapa pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wspanialych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Twierdzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich a takze biesiadnych dzieki Zachodzie, ktore obyczaje i wyzsza kulture

chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny obrazuje dobre reguly zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza i

dydaktyczna. Utwor zaczyna wezwanie podpory Bozej - apostrofa. Pozniej autor opowiada o tym , ktorzy rosnie dzieki polu i niedlugo pozostanie zebrane

i znajdzie sie na biesiadnym stole. Udziela rad dziewczynom i mezczyznom. Pod koniec przekonuje do przyswajania sobie rzetelnych obyczajow. Prosi

tez Boga o odpuszczenie grzechow i zaslanie rozkoszy na wszelkich ludzi. Zwany jest dodatkowo pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz zawiera zestaw

nakazow i pouczen, jakim sposobem powinien oszczedzic sie wobec stole rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego

kultu wobec damy, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Odmiennym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Zejscie ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety sposrod kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie

interesowali sie smiercia. Do niej istota i cechami. Temat smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje

zejscie jako wszechobecna, wszechwladna i dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw tenze ukazuje zejscie, ktora zaprasza do tanca przedstawicieli

rozmaitych stanow.

Kazdy ludzie podlegaja smierci. Zejscie podlega Bogu. Jest to dodatkowo nawiazanie az do tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, ze smierc

zrownuje wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy polski utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, jednoczesnie pokazuje

stosunki spoleczne i zaleznosc kmiecia od pana. Jest to utwor ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja obowiazkow jak by tego chcial podmiot liryczny.

Chlopi wykrecaja sie i unikaja wykonywania zadan. Wiersz tenze ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i posiadaczy ziemskich.

ï€-chlopi pracuja jedynie pod okiem pana, gdy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony sposrod naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w

kosciele ale zostal tam zabity. Diagnozujemy tu zatarg spoleczny pomiedzy szlachta natomiast mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac przywileje.

Wywoluje sie posrod nich buta.

Jest nadal duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze i najbardziej popularne.

16. Dowiedz, ze „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek tekstow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana az do dzis poranka, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace o dacie do niej

powstania:

• piesn stanela w X w., natomiast jej pisarzem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez uwaza sie, ze powstala w 1386r. (XIV w) sposrod okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne i leksykalne) „Bogurodzica― powstala dzieki przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w odpisie sposrod 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja co najmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz z Starego Sacza - ojca Boguchwala.

Na terytorium polski sredniowiecznej piosenka ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza dowody, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo krajowe spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie zbioru praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego sposrod 1506r., , ktorzy nobilitowalo tenze tekst az do rangi

symbolu Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednak tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie postulaty;

„Bogurodzica― ma charakter piesni religijnej. Jest to hymn az do Chrystusa zwrocony do Mamusi Bozej i Jana Chrzciciela z prosba o

wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe o to, by Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, natomiast po smierci przebywanie w raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany poprzez „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w wszelkim wersie, w jakikolwiek sposob na ogol wykazywal sklonnosc az do wyrownywania zakresu sylabicznego, , ktorzy z czasem, w

XVI w., doprowadzilo az do tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc

formy gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― - „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy te, ogarniajace niekiedy

po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Nade wszystko jednak wyrazistosc klauzul wersowych wynika

dlatego, ze w kazdym wersie zamyka sie odrebna korab skladniowa - pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon zdaniowy, wypowiadane sposrod

odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. sposrod inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca (kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na ziemi zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla przewaznie muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw dzieki jego

budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna dla sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― stanela na rejonie nadrenskim, spisana juz w IX w. w kodeksie mszalnym sposrod opactwa benedyktynow w Sankt Gallen w

Szwajcarii. Przy XIV-XV w. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow kredyty piesni - wielkanocna (strofy 3-6) i pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem ogolnym, byl to pierwszy utwor literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa i prosba, pelniacy role

konstrukcji klamrowej refren „ „Kyrie eleison― gama rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i katalogow czastki, matematyczna precyzja w

ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to jedynie niektore do niej cechy. Wolno powiedziec, ze na naprawde przemyslane i staranie dopracowane od strony

internetowej formalnej wyczekiwac bedziemy az do czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali fenomenalna range tej piesni, wykonywajac ja cos wiecej niz piesnia bojowa, spiewalo ja polskie rycerstwo

przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem panstwowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―. Piosenka ta byla znana kazdemu

Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka role patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj charakter hymnu zachowala do XIV wieku,

pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej ery.

18. Zaprezentuj na pewnych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki religijnej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie stanela w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi sposrod 1407r., jednak juz wtenczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc i wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn polski. Pierwsza do niej zwrotka wycelowana jest az do Matki Boskiej,

druga az do Chrystusa. Ow firma ciagiem prosb modlitewnych: az do Matki Bozej, aby posredniczyla u swego syna-Chrystusa natomiast Syna Bozego o

wysluchanie modlitwy, o dobrobyt w zyciu ziemskim i wieczne los po smierci. Uwage zwraca symboliczna ilosc 4, az do ktorej niejednokrotnie

nawiazywali ludzie sredniowiecza, jaka wspoltworza w Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog i Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy

zauwazamy duzo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych, np. w funkcji wolacza wystepuje

mianownik (Bogurodzica miast Bogurodzico), starszawe formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj, zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie przyszedl

jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena miast zwolona, slawiona). wsrod starych form leksykalnych znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast dla, jaz

miast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane znajduja sie

rowniez paralelizm skladniowy a takze paralelny, oznacza to rownolegly, symetryczny rozklad esencji.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej tekstow sredniowiecznej. Wydaje sie niezbitym dowodem na to, ze

w Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, wyrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Placz

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Mamusi Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednakze

przede wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek,

internautom opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy. Wpis

Lamentu sposrod konca XV wieku wydaje sie zabytkiem tekstow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende o sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, oznacza to hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana - lecz sw. Aleksy sklada slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, natomiast bogactwo oddaje ubogim. Umiera pod schodami na

dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie postulaty gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji religijnej sa dodatkowo znane i wciaz dzialajace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz albo Zdrowas Maria.

Glowne typy to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy - dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy o ich zywocie i czynach,, Legenda o sw. Aleksym―

apokryfy - teksty powiazana tematycznie sposrod Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Starego Testamentu, znajduja sie rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Narasta w nich wiele kolorowych szczegolow (czasem sprzecznych sposrod Biblia), gama zdarzen, rzeczywistosc spoleczno-obyczajowe np.,,

Rozmyslania przemyskie―

psalmy - biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Pierwotnego zbior ustala psalterz., zostaly bardzo znane w sredniowieczu, opiewaja

wielkosc i dobroc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, informuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo i tak dalej.

19. Porownaj topos mateczki oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim i w Matce powieszonych Oraz. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszar np. panstwo szczesliwosci w roznych kulturach: Arkadia, Arkadia, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbyt pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wylaczny, wiec

tym bardziej boli swoim zniewazanie. Matka Boska obrazuje losy swego Syna od chwili biczowania, poprzez nalozenie cierniowej korony, bicie go

poprzez Zydow, wedlug przybicie az do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim, pragnie czuc tak samo jak On, sadzic podobnie. Jednakze przede

wszystkim slyszymy tu placz matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad utrata dziecka. ktora to zwraca sie do innych matek, internautom

opowiada swoj bol. Bohaterka utworu przedstawia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a tym samym staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- oryginal jest przedstawicielka matek, ktore stracily swe dzieci. Ukazana jest w trakcie blakania sie po miescie, postrzegana

poprzez ludzi jak szalona. Ow firma wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3 barw: ciemnej i srebrnej. Czarny -

prawdopodobnie dlatego, ze ubiera sie dzieki czarno, jest w stanie dlatego, ze jej karnacja juz zszarzala, stracila zdrowy kolor, srebrny - albowiem jej

klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo albo tez strach spowodowalo, ze bardzo szybko sie zestarzala. Matka powieszonych utracila jedno

sposrod podstawowych zagadnien do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos wiecej niz z powodu straty swoich pociechy, ale dodatkowo z powodu

kompletnego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie jednak w porzadnym stopniu. W moim odczuciu Matka sposrod wiersza

Rozewicza Jest pania bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez los. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia

do niej pomocy „ociera sie o szorstka cere tlumu―. Niedomaga z powodu smierci wlasnych pociechy lecz dodatkowo przyjmuje dzieki swoje barki

cierpienie wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w obronie lokalnej ojczyzny. Do niej rozpacz doprowadza ja az do szalenstwa.

Natomiast Matka Uciazliwa, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

sprawami naturalnymi, ale nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie wiedzie do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze ponizsza

jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna oryginal nie stanie sie musiala naprawde cierpiec

jakim sposobem ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― decydujace o tym, ze uznajemy ja za arcydzielo poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym i uznana jest za arcydzielo naszej sredniowiecznej

poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane az do Matki Bozej, powtarzanie formuly

liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Nastepne zwrotki Bogurodzicy sa rozne tematycznie i tresciowo.

Zwrotka pierwsza, jakiej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Mamusi Bozej, miesci w sobie wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, czuli uwielbiona poprzez Boga, Dziewica „zwolena― oznacza to wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka 2, ktora mielibysmy szanse

nazwac zestawem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w niej prosby ogolne: o uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, o wysluchanie modlitwy,

oraz bardziej specyficzne: o pobozne los, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone znajduja sie taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Zwrot ten pelni wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, otoz podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, ze nie mamy stycznosc z modlitwa oraz akcentuje prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie pewne walory artystyczne, ktore swiadcza o tym, ze zredagowana zostala celowo. Dwie strofy

zaczynaja sie w podobny sposob - od apostrof. Z tego rodzaju dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w calym tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc takich samych czlonow, czesci.

Przy „Bogurodzicy― dysponujemy do czynienia sposrod paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• uklad rymow;

• podwajanie odrobin wiersza (dwie strofy, 2 dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone ksztalty wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• wiecej niz jeden pierwsze rozbudowane wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie wiecej niz jeden zdania rozkaznikowe,

tworzace wyraznie zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w pozostalej zwrotce - symetria odwrotna: krotka apostrofa i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) - zmiana proporcji elementow kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych dzieki -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY - parzyste, wewnetrzne, zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w wersach dzieki rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers - 3 plus 3).

W zwiazku z asylabicznym charakterem wierszy wazna uzycie przypadla w nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych a takze pelnily

opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow albo ich czlonow.

• kazda strofe ukonczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to wzor ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala pierwsza zwrotka, ktora to obejmuje ciag wolaczy i dwa zdania rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Do niej najstarszym dwu strofom kompanow melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w tekscie wspolwystepuja takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element jezykowy

pochodzacy sposrod minionej ery historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym i wyszedl sposrod codziennego wykorzystywania. Tych nieuzywanych

dzis slow jest w „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rodzime. Byla hymnem religijnym, jednak rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc mysli zawartych w literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najbardziej istotne stawiali sobie tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie sposrod panujaca w tych latach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w centrum swiata umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno i prawde. Osobistosci uwazali wyzszosc dobr

duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako znaki od Boga, w tej filozofii dominowala mysl o zyciu posmiertnym.

W tej epoce wiecej niz jeden pojecia znajduja sie centralne: Pan i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jednak to czlowiek

zostal utworzony na portret i zwiazek Boga i dzieki temu zdolny jest odszukac w sobie doskonalosc i jednosc sposrod Nim. Akcentuje ona wazne wartosci

dziecka, jego urzad zdolnosc az do samopoznania, az do dokonywania wolnego wyboru, az do zdobywania zdolnosci, do namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje dziecka akcentuja:

•jego jednosc wraz z swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym odbicie wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo az do Boga (sw. Bernard sposrod Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza sposrod Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Pan i czlowiek znacza coraz to mniej. Kazdy gonia zbyt dobrami doczesnymi, nie liczac sie sposrod konsekwencjami.

Zatracamy nasze ludzkie podejscie. Patrzac dzieki filozofow sposrod tamtej ery mozemy sie od nich uczyc harmonijnego postepowania. Jestesmy

zobligowani przystanac na chwile i przemyslec o lokalnej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest coraz to mniej biezacy

w dzisiejszym swieci. Glownymi zrebami swoim nauki zostaly: wszechogarniajaca uczucie, radosc, ubostwo, czyli te wartosci, ktore przestaja istniec dla

nas wazne.

Tworcy tekstow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i swiata.

„Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo te wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze sprosnymi. Sam

„poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej trasy, ukazuje kruchosc istnienia, przywolujac znane gwiazdy ekranu w opowiesciach o paniach i o panach

„minionego czasu―. Jakze jest to obecne w ogarniajacym nas swieci. Przestalismy lubowac sie to, , ktorzy najwazniejsze, oznacza to nasze los.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne i kruche.

Milosc jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez wazne miejsce w sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest biezacy w kazdej epoce. Milosc to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Literatura sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak nasza firma

mozemy siegac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga a takze tym ktora wage ma dla niego honor, ktory we wspolczesnym

swieci stracil dzieki swojej powadze.

Widzimy, ze wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa ciagle aktualne. Wychodzi to stad, ze dotycza ow kredyty czlowieka, natomiast

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

Przy epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Europy i we Francji stanela epika heroiczna, ukazujaca dzieje

wybitnych chojrakow na tle wydarzen historycznych np. „Piesn o Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Wielkiego do

Francji przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana i Izoldy―. Liryka odwolywala

sie zarowno do klas charakterystycznych dla tworczosci religijnej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „ Bogurodzica―, jak i kreowaly

nowe ksztalty zwlaszcza w tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie prowansalska tworczosc poetycka milosna.

Ekspansja chrzescijanstwa wiedzie do postepu hagiografii, sfery pismiennictwa zajmujacej sie opisywaniem zywotow swietych, opartych dzieki legendach

i dostepnych materialach historycznych np. „Legenda o sw. Aleksym―. Utwory te mialy charakter dydaktyczny. Konstruowanie sie swiezych panstw i

dynastii sprzyja historiografii oznacza to powstawaniu zbiorow dziel historycznych. Przejawem historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego

Kadlubka, Kronika wielkopolska. Przy srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny, wystawiany w kosciele w sw. wielkanocne. Ukazywaly

np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane poprzez ksiezy i zakonnikow w kosciolach albo w planowo wyznaczonych dodatkowo miejscach na dworze

kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza odmiana dramatyczna wydaje sie misterium, , ktorzy po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei

widowiska sceniczne, ktorych tresc dotyczyla najczesciej tematow ze Starego i Nieznanego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie

swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala dramat chrzescijanski dziejow ludzkosci, upadek dziecka, odkupienie i sad ostateczny. W

dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce (w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w Niemczech. Wylacznym ze wspanialych misteriow rodzimych jest

„Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu Panskim― Mikolaja sposrod Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli istniec tylko

mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co wedlug lacinie symbolizuje cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Z czasow odbywajacego sie w

przyszlosci sredniowiecza znamy moralitety-utwory o charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory poprzez

grzechy i upadki przystaje do cnoty i zbawienia. Moralitety mialy na celu skierowanie dziecka na poprawna droge. Pierwszym bohaterem moralitetow byl

typowy czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy wyboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna bitwe miedzy silami dobra i

zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

WIERSZ:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja schemat osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej i barokowej, odwolujac sie od czasu znanych Tobie utworow.

Naczelna faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku wedlug lata dwudzieste wieku XVII; dochodzi w niej az do glosu w szczegolnosci

tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca az do sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji Boga, swiata,

dziecka. W sredniowieczu w srodku swiata dziecka stal Pan. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem silnej wiary osoby, ktorzy postrzegali

Stworce w kategoriach absolutu. Dlatego oczywiscie w "Bogurodzicy" blagali, aby uslyszal katalogow glosy i raczyl podarowac spokojne, pobozne zycie i

miejsce w raju wedlug smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje informacje o przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - smierci, wiecznosci i

zbawieniu. Przy sonecie "O wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem" szczesciem jest apartament. Zycie ustala jednak bitwe z

"hetmanem ciemnosci" - szatanem a takze duszy sposrod cialem. Pan stwarza wiare wygrania tej walki. Przy utworze mozna przeczytac sie dualizm:

czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne pytania podkreslaja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy

swiata tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo, wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow kredyty w stanie podarowac czlowiekowi

prawdziwego szczescia i bezpieczenstwa. Rowniez "I nie milowac z trudem, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy obiekt milosci i piekna w Bogu.

Korzyscia trwala wydaje sie cnota. Szarzynski wybral sciezke walki wraz z swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne koncepcje zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne zawiera niewatpliwe zalety, ktorych nie nalezy lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo ma radosc zanim cierpieniem

-nalezy uciekac od czasu doczesnosci w mistycyzm

-zycie sklania az do pesymizmu

W zwiazku z taka roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie zatarg miedzy haslami renesansowymi natomiast odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. Przy baroku tworzy sie typ czlowieka kierujacego sie maksyma dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze i korzystanie z uciech zycia,

jakim sposobem wiemy sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz z sredniowiecza.

24. Wymien zabytkowe budowle pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce i omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" sposrod 1506 rok Jana Laskiego). Czas do niej

powstania az do dzis ozywia zywe dyskusje badaczy; jakim sposobem pozwalaja sadzic najnowsze ustalenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu polaczone

sa sposrod poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec sposrod wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko - bizantyjskich, jakim sposobem swiadczy metrow. in. samodzielnie wyraz Bogurodzica, bedacy prawdziwym

tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza wycelowana jest otwarcie do Mamusi Boskiej sposrod

prosba o wstawiennictwo obok Syna, by zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci blagania o

"zbozny pobyt" na ziemi i "rajski przebyt" po smierci. Piesn wydaje sie zrodlem informacji o slownictwie i odmianach gramatycznych owczesnej

polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja inne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni), slawiena

(slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 osoba liczby pojedynczej trybu rozkazujacego - zyszczy, spusci,

raczy. Roznice w glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl mianownikowi, np.

Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy powierzchowne i wewnetrzne, budowa trojdzielne - wszelkie trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu.

Archaizmy: szyk przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Chociaz Bogurodzica ma charakter piesni religijnej, blyskawicznie wyszla procz mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na przyklad

twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem i pod Warna (kronika Jana Dlugosza). Zarazem stanowila ciagle

nieodlaczna frakcja wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. - spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko A, takze oddaje panstwo pod opieke papiezowi, kategorii geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. - nazwy plemion (Slazanie), kategorii rzek (Odra, Bobr) i nazwy miejscowosci (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. - rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw rodzimych

“Ksiega Henrykowska―

XIII w. - od razu polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a ty poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. - autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna forme, utrzymane znajduja sie w tonie podnioslym, adresatem tych kazan sa

wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. - 103 kazania lacinskie, 10 polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany wedlug polsku majacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zachowany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w czterech jezykach: lacinskim, polskim i niemieckim, psalterze pelnia w

sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. - modlitewnik mieszczacy komentarz az do kazdego psalmu

“Apokryty―

portretuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wylaczny polski przeklad Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i katalogow odbicie w literaturze.

1. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil sposrod zamoznej dzinki, wiodl dostatnie zycie. Jako czlowiek pelnoletni skazal sie dobrowolnie

dzieki ponizenie i cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbyt jego cierpienia stalo sie biezace wziecie duszy do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada o ludziach ery sredniowiecza i ich stanowisku do religii. Bunt pisarza

przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz zmierzaniu do samozaglady.

•Slupnicy - ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie dzieki slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon i Daniel Slupnik z

Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w Asyzu wlozyl na fiuta zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly

do namietnosci do blizniego.

•zyje w ubostwie

•przyjmuje pogarde i cierpienie sposrod pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie az do Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do dzinki eposow laczacych trzy kluczowe elementy: narodowy, bohaterski i

legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych naokolo legendarnego krola Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Wielkiego ginie w obronie religii w batalii z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- koncentruje w sobie

szlachetnosc i odwage, do szalenstwa. Zawsze postepuje w zgodzie sposrod kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej Francji― i wierny

damie swego serca. Jako rycerz ery feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy chrzescijanin, prawdziwy ziom,

wierny do samego konca Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac o honor i slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i poswiecenie dla defensywy wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie wartym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Autor slawi krola jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i trafnego monarche, oddanego idei ksztaltowania panstwa. Oznacza go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw narodzil sie w

sposob zachwycajacy, dzieki darom zlozonym poprzez ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Wielkiego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego postrzegany

za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal krola od malucha. Karol wysoki byl obronca wiary

chrzescijanskiej, wladca inteligentnym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i o poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy i wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania meczacych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka pozostal przedstawiony w utworze Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy. Poza tym kierunku propagowana byla dodatkowo liryka milosna

zgodnie z maksyma, ze jakikolwiek rycerz winien miec dame swego serca. Trudno doszukac sie w tych utworach rzeczywistych wrazen i rozumuje

poetow, znajduja sie one wlasciwie wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej i doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a przedstawienie

uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Przebieg zdarzen Tristana i Izoldy - opowiesc o wielkiej, tragicznej milosci - akcja podporzadkowana jest przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj majatek kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, krotkim etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w parze wraz z zbawieniem

26. Na pewnych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w literaturze sredniowiecza.

Kosciol celowo sklanial osoby do myslenia o smierci, co potwierdza popularne wowczas powiedzenie "Memento mori". Zejscie nalezala az do tzw. spraw

ostatecznych niedaleko sadu zasadniczego, piekla i nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza znalazla byc przykra,

druga stanowila zwykla koniecznosc, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne bylo nalezyte przygotowanie sie dzieki spotkanie wraz z smiercia. Posiadaly

temu poslugiwac: zycie w cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie sposrod ludzmi i swiatem. Wzory motywow smierci w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz z Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w. przedstawiajacy roznorodne wizerunki smierci.

Wizerunek Smierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest posepny: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez ukonczenia nosa i warg, zgrzytajaca

zebami, sposrod kosa w reku i tym podobne. Mowi ona, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale w pierwszej kolejnosci grzesznikow, ksiezy zyjacych

w dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, alkoholikow. Wynika dlatego, ze wykladzinom czlowiek przejdzie przez los

skromniej, naszym jego zebranie ze Smiercia bedzie skromniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki religijnej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

Przy „Bogurodzicy― oryginal Jezusa wystepuje jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednak jednoczesnie krewna ludziom. Wydaje sie

ich oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem natomiast ludzmi

Naczelna zwrotka wydaje sie apostrofa az do Matki Boskiej i miesci w sobie wiele okreslen skierowanych ponizej jej adresem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W pozostalej zwrotce wyznawcy zanosza az do niej prosby co potwierdza modlitewny charakter wiersza. Spotykamy w pani a prosby ogolne: o

wysluchanie modlitwy, o natchnienie rozumuje.

Z kolei w „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja 2-ie postacie Mamusi Boskiej i jej syna. Osoba mowiaca

w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forme cierpiaca, zalaca sie morzem soba i swoim synem. Oplakuje swe dziecko, pragnie z

przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Jednak pod krzyzem jest nieporadna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Gdzie jest to siano twe wesele

Co zes mi az do obiecywal, jedynie bano duzo..: ―

W tym utworze to wlasnie Matka Boska wypowiada dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osoby o uzalenie sie morzem nia, polemizuje z Aniolem Gabrielem

nawiazujac do zwiastowania. Kieruje az do ludzi wyrazenia:

-„Ciezka firmowa chwila, krwawa godzina―

-„A ja kompletna smutku i zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, ze autor widzial w Matce Boskiej glownie cechy ludzkie chwile slabosci i sprzeciw wobec wydarzen w ktorych uczestniczyla.

Maria wydaje sie matka i to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym bardziej boli zniewazenie syna, gdyz jest

mezczyzna jej jedynym dzieckiem. Obrazuje losy swojego syna od chwili biczowania poprzez nakladanie cierniowej korony, bicie go poprzez zydow

wedlug przybyciu az do krzyza. Caly czas wspolcierpi sposrod nim.

„Synku mily i wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Pragnie myslec tak samo jak on, odczuwac. Wie, ze to aktualnie ostatnie chwile zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze typy liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki utwor poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej zabawny i dzieki blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia albo osoby, o charakterze anegdotycznym, zamkniety wyrazista puenta

stanowiaca wyostrzenie rozumuje lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa znalazla charakter

zwlaszcza sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, o tresci glownie obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla danego

zdarzenia. Tego rodzaju tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym frakcja “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to gatunek liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz z starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki.

Piosenka cechuje uproszczenie budowy, zwykla skladnia, uklad stroficzny, wystepowanie refrenow i paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

reguly budowy). Koloryt piesni wyplywa z do niej zwiazkow sposrod muzyka; upraszcza uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal

Kochanowski. Obok zazwyczaj uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany,

polaczone z rama sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli placz, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym i charakterze zalobnym, poswiecony

wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet i uczynkow. Gatunek ten uksztaltowano w antyku, a az do poezji polskiej wprowadzil fita

Kochanowski.

•traktat

Rozprawa sporych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej sfery wiedzy. Narasta czesto w tytulach zadan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o esencji religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresci religijne i zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zespoly kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to gatunek poetycki wywodzacy sie sposrod antycznej Tunezji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w pogodnym tonie.

Opowiadaja ow kredyty o zywocie pasterzy albo wiesniakow. Gatunek ten w starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w dekadzie

nowozytnych i oznaczal wowczas wierszowany utwor o formie monologu wlozonego w usta kreacyj literackiej ogolnie pasterza, sposrod przewazajacym

udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do tekstow polskiej tenze gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki narracyjne wystepowal

takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka sposrod zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek realistyczny albo

konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Gwoli sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na wystepowaniu

podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. Przy sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury i niecheci az do miasta,

charakterystyce to dla kultury dworskiej z odpowiednim jej zainteresowaniem zwrotu az do ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to krotki utwor epicki, ktory cechuje zwiezlosc konstrukcji (wyrazny miejsce kulminacyjny,

puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego watku, koncentracja sie dzieki jednym jedynie problemie, pewien punkt widzenia.

Uksztaltowala sie ona we Wloszech w renesansie. Zostala srodkiem przedlozenia do tekstow srodowiska mieszczanskiego z swoim zyciem dziennym i

osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co wyraznie odroznialo tenze gatunek od czasu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: obywatel i panstwo, na przykladzie dwoch pewnych tekstow sposrod literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z postacia rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli nowatorskie pojecie

patriotyzmu. Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej smierci za ojczyzne ( Pod sokalskie

mogily ) i nawolywanie az do walki w obronie zagrozonego kraju ( Piesn o spustoszeniu Podola ). Wiecej jest jednak glosow przekonujacych, ze o

ojczyzne wypada sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza o tym M. Rej w „Krotkiej

rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― i „Odprawie poslow greckich―, ks. P. Skarga w „Kazaniach

sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z jakim wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie az do poprawy, postepuje we wszelkich nastepnych

epokach literackich i jest polaczone z zleceniami pisarzy duzej ilosci pokolen. Najpelniejszy portret zacnego obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci

Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory cnota uczciwosci, sprawiedliwosc i dobro ojczyzny stawia wiecej niz wlasnpe, wlasne

sprawy. Dostrzegajac zlo, pietnuje je odwaznie i oferuje sposoby poprawy, nie liczac sie sposrod przykrymi dla niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej

przyjazn i uznanie zwierzchnikow. Nie pragnie im przypodobac, odwaznie obrazuje prawde co wiecej ta przykra. Troska o losy ojczyzny i obywateli jest

dla niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko, co wiecej osobiste ambicje i osobiste dobro. Potencjalow dodaje jemu przekonanie o

slusznosci takiego postepowania i mysl, ze zasluguje sobie nim na dobre imie.

trzydziestu. Przedstaw wzor szlachcica-ziemianina w przekazie M. Reja i J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep

przekonuje czytelnika az do refleksji. Autor zarzuca duchowienstwu pyche, lenistwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych

mszy i czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje mnie sprawami chlopa.

Rej godzi w ciemnote, zacofa-nie postaci chlopskiego. Wydaje sie jednak sprzeczny panszczyznie. Ludnosc okresla - „Ksiadz pana wini, pan ksiedza,

natomiast nam prostym zewszad nedza".

"Zywot dziecka poczciwego" nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla". Przy "Zywocie dziecka poczciwego" Rej zawarl swe

rozwazania o zyciu szlachcica od urodzenia az do smierci. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad pozniejszymi

obowiazkami doroslego szlachcica a takze jego staroscia. Mowiac o edukacji, lekcewazyl wartosc artykulow szkolnych, jak na przyklad gramatyka, logika,

arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od czasu nauki Rej ceni rzetelne wychowanie, kwalifikacji praktyczne a takze rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i

spiew). Ceni sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne los, odrzuca

zas dziedziczenie wedlug przodkach podpisow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca czesto

dziecka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i wykonywania zadan na wsi, totez uwaznie opisywal lekcje ziemianina w roznych porach roku, przynoszace wiele pozytku, a

takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac naokolo domu sady owocowe i ogrody warzywne, by niczego przez calkowity rok nie zabraklo bliskim

gospodarza. Na temat ogromnym zamilowaniu autora az do pracy dzieki wsi sygnalizuja liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, , ktorzy przynosi pozytek i podaruje

przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i sprzedawac drozej w innych

okolicach.

Seks Reja az do spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Chociaz cenil wartosc sluzby wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to upatrywal

w tym glownie ksztaltowanie jego zakresu, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac katalogow zbytnio. Najwyzej cenil

urzad posla ziemskiego, ale jedynie dlatego, ze moze mezczyzna pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest wyzbyty wad, albowiem oprocz zdolnosci praktycznej przedstawiciel tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie zaakceptowac wzbudza dodatkowo sympatii seks szlachcica az do obowiazku sluzenia

ojczyznie.

J. Kochanowski w „Piesni XIX" („Piesn o dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od czasu zwierzat, dajac im mozg i mowe, Dlatego tez,

jakikolwiek winien poslugiwac krajowi za posrednictwem swe talenty (stoicyzm). Kto ma prezent wypowiadania sie, powinien pouczac innych. Kto jest

mezny - wojowac w obronie wiary i ojczyzny. Wyzsza wartosc ma oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu. „Piesn XII" ujmuje cnote jako

dobro najwyzsze obywatela. Apel bitwy, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w „Piesni o spustoszeniu Podola", po klesce Polski sposrod

Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, i po szkodzie glupi". We fraszce „O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore

glosi idealy, jedynie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca egzystowac wedlug przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje utwor „O

doktorze Hiszpanie". Wzor zycia renesansowego humanisty przedstawia fraszka „Do gor i la-sow". Podmiot wspomina wedrowki (Francja, Republika

federalna niemiec, Wlochy) a takze zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac sposrod chwili. „O zywocie ludzkim"

stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i czlowiekiem wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia krajowe XVI wieku widoczne w utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piosenka. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Oznacza ich zbojcami. Jednoczesnie

przekonuje Polakow az do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki.

Zwyciezyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do takiej hanby. Wydaje sie oburzony

obojetnoscia szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec psiaczkow tureckich. Oferuje im bitwe, by placili na

wojsko, na orez, by walczyli. Uwaza, ze nalezy opodatkowac szlachte i zorganizowac porzadna doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly

narod. Zada patriotyzmu. O swoim oburzeniu oferuje ironiczne ukonczenie iz Polak jest glupek przed i po szkodzie. Mimo szkody nie staraja sie oni

naprawic bledu. Nie zaakceptowac ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a o prywate. Nie zaakceptowac wyciagaja sposrod tragedii wnioskow. Nie

umieja ustrzec sie przed podobna sytuacja w przyszlosci.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi ale problem wydaje sie aktualny w dekadzie Kochanowskiego. Dylemat bohaterow dramatu: czy

zwrocic Helene poslom i zachowac ojczyzne od czasu wojny albo pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, natomiast ojczyzne narazic na wojne.

Staje sie to ogolnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad sprawy kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Naszego kraju, swiadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustroj jakim sposobem w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych postaci. Pouczenie rodzimych rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga za soba

odpowiedzialnosc. Odgrywaja dbac o swoich poddanych. Poddani zas musza umacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia i madroscia. Solidnosc i

wladza panstwa jest zalezny od poszanowania prawa i przez rzadzacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki utwor o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie ma nic wiecej niz ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z

rozkosza umierac zbyt nia.

32. Wymien i omow motywy motywy biblijne i starozytne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem i nic , ktorzy ludzkie nie jest mi obce". Za

Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) i wyraza fascynacje swiatem, zabawa zycia i podziw dla urokow fauny i flory. We fraszce "O doktorze

Hiszpanie" charakteryzuje spontaniczne, niemal hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo szalec, kiedy epoka po temu", "Chcemy istniec

sobie radzi" nawiazuje az do pogladow Epikura, ktory zbyt najwieksze dobro uznal niedobor cierpienia, przyjemnosc duchowa i intelektualna.

Kochanowski wzywa dlatego towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole az do zabawy wobec dzwiekach muzy, w aurze tanca, dowcipu, radosci.

Twierdzi tez, ze nawet w trakcie zabawy powinno sie zachowac, naprawde ceniony poprzez Grekow, umiar. Od starozytnych przejmuje dodatkowo ideal

wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci dziecka. Czestym powodem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc - "Piesn o

cnocie". Formuluje refleksje o czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie az do koncepcji dziecka wyrazanej poprzez Platona - wylacznie

element duchowy obok czlowieka). Tez "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie

zbyt wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy

uwaza poete za wybranca o niemal boskiej dyspozycji tworzenia. Motyw ten mozna przeczytac sie w piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony".

Powtarza za Horacym, ze swoim wiersze umozliwiaja mu slawe wsrod narodow europejskich. Nawiazuje tez az do mitologii, stosuje w praktyce bogow,

tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" mozna przeczytac sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor i lasow" - Proteusz (bozek lesny), w utworze "Do

fraszek" - nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" - sa nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i korzysci zmarlego, ukazanie wielkosci

poniesionej straty, zwrot zalu, pocieszeniu, pouczeniu, ze nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Zazwyczaj poeta siega

do Horacego, lecz przeksztalca je, scala rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej, jednak przedstawiony tam problem

dotyczyl aktualnej sprawie. Pokazywal zatarg pomiedzy interesem jednostkowym i ogolnym. W tym utworze swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta

krytykuje wladcow oraz cale spoleczenstwo. Slowa krytyki znajduja sie wyrazem silnej troski o losy prywatnej ojczyzny. Jednym sposrod fragmentow

adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy musza zdawac sobie sprawe sposrod

odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad calym narodem, dziac na strazy prawa i sprawiedliwosci. Nie zaakceptowac

wolno wykladzinom myslec o prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim fragmencie tej wypowiedzi choru

umieszczone wydaje sie ostrzezenie, ze zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do upadku miast, nawet lepiej wielkich

mocarstw. W utworze zawarte znajduja sie takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodziezy (wypowiedziane ustami posla Ulissesa).

Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z ktorych zaden nie nadaje sie dzieki obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodziez

rycerska az do grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil dodatkowo do katastrofy pewne elementy, ktore wbrew

umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak polski koloryt (jest mowa o rotmistrzach, starostach; w czasie obrad Rady dominuje typowy polski

balagan). Mysla przewodnia kompletnego utworu wydaje sie stwierdzenie, ze panstwo ktorego obywatele rzadza sie prywata, a nie miloscia ojczyzny

musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo starym, siegajacym tekstow antyku, mocno zwiazanym sposrod muzyka i poczatkowo wykonywanym wraz z ta kobieta.

Pierwszym tworca piesni i wzorem dla Jana sposrod Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, ze niektore piesni Kochanowskiego znajduja sie

przekladami rzymskiego poety. Istnieja one w wiekszosci powazne, katalogow tematyka wydaje sie zas rozna. Wystarczy wykonac przegladu rozmaitych

rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( inaczej biesiadne ) np. „Milo szalec, kiedy czas wedlug temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie baczac na te czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska o Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol pytan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, mozg, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, afirmacja

swiata, fauny i flory i istnienia, milosci. Poglady filozoficzne zazwyczaj stanowia esencji piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn o spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge i lament wedlug klesce Mlodych polakow

poniesionej w trakcie napadu Tatarow na Podole, obrazy tej kleski to: zrabowana ziemia i ludzie ( damy i pociechy ) uprowadzone przez wroga. Poeta

odwoluje sie az do tych, jacy czuja nadal milosc az do ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w funkcjonowaniu, przygotowania zasobow dla wojsk, mysli o

kraju natomiast nie o prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Raduje mie tenze rym: „Polak madry wedlug szkodzie―

Jednakze jesli nie myle sie i sposrod tego nasza firme zbodzie,

Swieza przypowiesc Polak sobie kupi,

Ze i przed szkoda, i wedlug szkodzie glupek.

Do piesni refleksyjnych jestesmy wstanie zaliczyc piosenka pt. „Serce roscie baczac na te czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, rozkoszy, odpowiedniego miejsca dla kazdego elementu: lasu, lodu, zboza, ptactwa, nareszcie czlowieka

o prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu bezuzyteczne nawet ucho i ludzie, bo ma czyste serduszko i tegoz

„kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od czasu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera cudowna, renesansowa

wizje swiata. Oto kosmos i ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek czuje sie dziedzicem Boga na ziemi, chwali ksiega

Boskie-od dalekiego kosmosu wedlug zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Tematyka piesni XXIV jest artysta, poeta, swoim tworczosc i niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie wedlug raz pierwszy o tym slyszymy, przeciez

Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik sobie stawiam trwalszy niz

wraz z spizu ). Jestesmy widzami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska o Sobotce―

Wyczerpujacy poemat skladajacy sie z 12 piesni o zyciu wsi. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, polaczone z w nocy swietojanska. Jest to proba

wykonania pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali los na wsi. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Autor nie wspomina o problemach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest jak czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie jak szczesliwa egzystencja pelna korzysci, gdzie

dorosleje sie grzecznie, poboznie i bezpiecznie. Profesja na roli choc masywna daje czlowiekowi stale i pewne utrzymanie, wysilek zas jest motywem do

dumy. Po wykonywania zadan mozna wypoczac wesolo zapedzajac czas dzieki tancach i spiewach. Czlek zyje dzieki wsi w harmonii sposrod przyroda.

Gwoli Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, albowiem to oczywiscie oni wskazuja zmeczonej zyciem dworskim

szlachcie jak odszukac spokoj, lad i melodie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zestaw 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze o milosci i staropolskich weselach szlacheckich, Oraz

mozliwosci natychmiastowego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wsi polskiej poczatkow 17 stulecia jest wytworem

obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, o nierownosci spolecznej, o zlych cechach

ludzkich charakterow, o polityce krolewskiej. Ten portret mozna odczytac jako protest poety przeciw niesprawiedliwosci spolecznej, ktora stale dotyka

najubozszych i najbardziej wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem piekna i harmonii towarzyszylo nieodmienne i ogolne przekonanie, ze stan ziemianski jest

stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie i radosc. Radosci plynace sposrod zycia dziecka na wsi mocno podkreslili w

swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic - byl doskonalym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie proste i nieskomplikowane, wiedzione w obcowaniu w z natura

przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych i opowiadajacych o swojej namietnosci prosto sposrod serca,

podsmiewajacych sie sposrod siebie i swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tresc, stopien zawartej w nich mitologizacji i jezyk wolno podzielic

dzieki dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore sa albo przykladami, albo przerobkami idylli antycznej, albo tez

zestawem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednak alegorycznych, kompletnych powiazan sposrod mitologia±, w ktorych pod maska

pasterzy i pasterek prezentuje Szymonowic osoby i stosunki dworskie. Oczywiscie obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych absolutnie nie

przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie gwiazdy ekranu wystepuja ponizej mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie znajduja sie

prawdziwe ale sztuczne i zmyslone, jednak prawdziwe bez watpliwosci sa uczucia, szczescie i nieszczescie w milosci, ktorych doswiadcza nieomal

kazdy, podobnie jak i bohaterowie utworow Szymonowica. Wszystkim skromniej lub bardziej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki o tresci

realistycznej, wyplywajace sposrod trafnej i celnej obserwacji i marki zycia, takiej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy portret zycia

wiejskiego, chociaz rozni± sie od czasu siebie tematycznie.

"Zency". Przy utworze naszym poeta zrywa zupelnie sposrod konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Miejsce beztroskich pasterzy zajmuja

spracowane wiejskie damy, narzekajace dzieki swoj zycie. Uderzajacy wydaje sie realizm, sposrod ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem

rak tego ludu wszakze wydaje sie przepych urodziny i zasobne zycie przedstawione w "Kolaczach". "Zency" wyraznie zarysowuja zatarg miedzy panskim

dozorca - Starosta, ktory wystepuje stale z wiernym symbolem swej wladzy - nahajka±, natomiast chlopem absolutnie pedzonym az do roboty.

Doswiadczamy wiec tutaj krytyczna ocene zycia i sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej tekstow. Jest mezczyzna autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem natomiast Plebanem".

Jest to utwor o problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Rowniez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan leka sie, albo czasem dzieki temu postepowaniu kazdy wraz z

ksiedzem nie znajda sie dzieki lewicy, czyli czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie zaakceptowac atakuje nadal ksiedza, twierdzi tylko

o dziesiecinie, swiadczeniach w czasie koledy. Te przedmioty jednocza Wojta z Bogiem. Pan ciagle podejmuje krytyke. Mowi o odpustach, ktore sa

odpowiednio jarmarkami. Osobistosci znosza ksiedzu kury, wino, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za , ktorzy otrzymuja odpust. Teraz

wlacza sie az do rozmowy Pleban, ktory oczywiscie nadszedl. Chce krytykowac urzedy swieckie. Gada, ze dzieki stu urzednikow, jeden wydaje sie

sprawiedliwy i nieprzekupny. Sedziowie nie pragna odprawiac swych procesow, chyba zeby za poboczne swiadczenia. Rozmaite lapowki i daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia spraw narodowych. Wojt sluchajac tegoz sporu wlacza sie i przedstawia smutny los chlopa. "Ksiadz Pana wini Tatusiek

Ksiedza, natomiast nam prostym zewszad nedza". Okazuje sie, ze chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba oferowac im to gesi, to

kokosz. Przy przymusem wykonac trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic zboza poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod dogodniejszych kop snopkow. Zwozka tez jest trudna, bo i Pan i Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop krytykuje postepowanie

szlachty wobec niego, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi na skutek zycia wiecej niz stan.

Zbytki powoduja niedobor rozsadku i nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz z swego losu. Jest czlowiekiem uczciwym i nie zal mu

zywota. Ksiadz i Pan nie sa zadowoleni. Pan karci Wojta zbyt zbytnia poufalosc i odwage. Utwor wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki dotyczace zycia szlachty na wsi, omawia przebieg calego do niej zycia. Przy mlodosci

wskazuje cwiczenia polaczone z obyciem towarzyskim i rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, natomiast jezyka

wolno sie wyszkolic bez do niej znajomosci. Niedoswiadczony szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc i zdolnosc wlasnych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie gospodarstwem i ozenic.

Zwiazek malzenski wypada zawierac sposrod osoba rownego stanu i majetnosci. Az do urzedow nie nalezy pretendowac. W czasie roku przewidzial

rowniez Rej zajecia dla mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa i krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce

zbierac, krzaki okopac, przygotowywac grzedy sposrod truskawkami i tym podobne. Latem wolno z takich przygotowanych wiosna krzewow i drzewek

dysponowac owoce i pozytek. Istnieja juz wtenczas jabluszka, gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo podaruje takze:

maselko, serek, jajka swieze, znajduja sie tez kurki, jagniatka, ryby. Wszystko dla uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to

wznieca wrogosc i ludzie zle odrabiaja. Zima obejmuje najwieksze rozkosze. W borach polowania z przyjaciolmi, a takze rybactwo w przereblach,

zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzaki futerkowe. Na strychu wszystko przygotowane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek.

Jednak i podczas zimy nalezy kontrolowac gospodarstwa. Wybrac sie na targ tez wolno z towarami, albo tez u handlarza sie zabawic i baranow i cielat

kupiwszy niedrogo sprzedac, w innej obszarze drozej. Doswiadczamy, ze Rej dba o wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej,

wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek, natomiast korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia dzieki wsi. Przy Czarnolesie istnieje wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na

lipe" to wiersz o bardzo lubiany drzewie, planowo cenionym. Liryk zwraca obserwacje na to, jakie to wartosci podaruje lipa. Miod, szept lici, cien, spiew

ptakow. Sa to wartosci, ktore drzewo zapewnia czlowiekowi. "Przymow chlopska" - utwor w formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmawia dalszego popijania z panem, bo leka sie, ze po pijanemu moze obrazic pana. Tatusiek przypomina stare lata, kiedy dwie strony mialy wiecej

zaufania. Chlop tez o tym wspomina, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden sposrod utworow w ktorym poeta zahacza problem

spoleczny w Polsce. Opisywanej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska o sobotce" - sklada sie ze wstepu i 12 piesni spiewanych przez panny. Jest to

utwor oparty dzieki tradycjach ceremonii poganskich w kierunku czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob wyraz swojemu podziwowi dla obyczajow

ludowych. Chwali wies i zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Wydaje sie mowa o milosci, tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie

zrozumiale, jezeli wezmiemy pod obserwacje charakter przedstawianej uroczystosci. Piosenka panny pozostalej mowi o tancu i radosci. Zacheca

wszystkich az do pojscia w jej slady. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale istnienia wiejskiego. Chwali wesolosc i spokoj wsi. Chlop zachowuje

ze wlasnej pracy mojej dziurki i rodzine, a praca jego wydaje sie znacznie spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza albo pisarza. Wylicza

nastepnie wszystkie przyjemnosci wykonywania zadan, chwali wieczorne spiewy i tance. Utwor nalezy odnosic sie jako artystyczne uroczystosci ludowe.

Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swoje poganskie tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw dzieki uksztaltowanie herosa lirycznego w poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci bycia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w kulturze antyku i nieskazonych idealow w Biblii. Na podstawie tych zrodel powstaly

wiecej niz jeden glowne prady epoki: humanizm i reformacja. Jan sposrod Czarnolasu byl wybitnym humanista i dlatego w swoim poezji odnajdujemy

echa ideologii epoki. Tak bardzo juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna i dobroczynnego oddzialywania

przyrody dzieki ludzka psychike. Zawiera dodatkowo pochwale i zachete az do harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we fraszkach zartobliwych

umiejetnie i bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, bystrosc obserwacji i umiejetnosc krytycznego spojrzenia

godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jakim sposobem np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem i rola dziecka w swiecie, zastanawiaja

morzem nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly zwlaszcza w okresie dworskim, ale dodatkowo podczas pobytu w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje niemal

wszystkie rozwazania i za ich pomoca mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia

pochwalna, hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga i dziekuje Jemu za ksiega stworzenia swiata oraz dziecka, a takze melodie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. Przy piesni „Serce roscie, baczac na te czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne dla renesansu: stoicyzm i epikureizm i calkowicie dokonuje katalogow syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec nieskalane

sumienie, radzi, aby uzywac z okazji do gry, ale racjonalnie i w sposob umiarkowany. Wlasnie w poczatkowej fazie humanizmu najglosniej zabrzmiala

pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w sobie. Przy „Piesni o cnocie― poeta stara sie stworzyc swiadomosc czytelnika.

Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako sztuka uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych wraz z swiatem zewnetrznym,

odrzucenie wrazen niskich, glownie zazdrosci. Pielegnowanie w sobie cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie

sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage az do slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl tez samodzielnie proces kreatywny. W

„Piesni o rzetelnej slawie― Kochanowski zwraca sie do odbiorcow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic wedlug sobie slawe i dobre imie.

Problematyke dziel sztuki porusza dodatkowo w piesni „Niezwyklym i nielada poslugi opatrzony... ―, zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta,

ktory z racji dzieki posiadany dar jest jednostka wybitna. Obraz lotu morzem roznymi krajami jest wyrazem przekonania podmiotu lirycznego o tym, ze

swoim dziela pozostana tez znane nie tylko rodakom, ale i w oddali poza granicami jego ojczyzny. Kochanowski nawiazuje tez az do antyku. Slowa z

piesni „Milo szalec, kiedy epoka po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory brzmi „slodko jest szalec w odpowiednim miejscu i

czasie―. Rowniez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach zaczerpnieta jest z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe

diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). Przy piesni panny XII wolno odnalezc dodatkowo topos arkadii –

„Wsi spokojna, wsi wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna ciagle pozostala modna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje projekt poczciwego ziemianina, poucza, jakie to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki zawarte sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, natomiast wzorowy ziemianin zyje bez problemu dopatrujac uposazenia,

rozkoszujac sie darami fauny i flory o kazdej porze rok, dbajac o harmonie, wypelnianie obowiazkow ale i rozrywke. Pokrewny model ziemianina pokazuje

„Piesn swietojanska o sobotce― nawet lepiej „Zency―

Inny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to: czlowiek

rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i znajomosc dziel sztuki i muzy. Wsrod wzorcow proponowanych poprzez

literature renesansowa mozemy dodatkowo wyroznic: wzor patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad prywate, nie zalujacego jej swych dobr nawet

lepiej zycia. Tego rodzaju ideal wykreowany jest w patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi,

a glownie literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―. Pozostal nadal jeden schemat – typ renesansowego

tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jakiejs dziedziny robienia, jest wszechstronna, oprocz umiejetnosci potrzebnych ma obszerna

wiedze a takze zna jezyki obce. Owymi cechami odznaczali sie w zyciu m. in. J. Kochanowski, A. Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione poprzez czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

Przy „Zywocie dziecka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza wartosc stanowi

ceniona przez starozytnych i humanistow cnota, pojmowana jako cnota uczciwosci, patriotyzm, los zgodne sposrod natura. Wlasciwy ozenek, obowiazki

gospodarskie i obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wielkim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace dzieki roli i w ogrodzie, uciechy plynace sposrod zycia rodzinnego, patriotyczne i obywatelskie obowiazki szlachcica. „Zywot... ―

kresli czlowieka jak bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym szefem, dba o swoja rodzine, z rozkosza korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego

ojca i troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wyplywa jednak sposrod dziedzicznego albo nadanego tytulu, nie jest oparta na

weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie Bozego blogoslawienstwa. Wedlug niego najwyzsza

korzyscia jest dziewictwo ( jakim sposobem u stoikow) rozumiana jak czyste etyka, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci.

Wie, ze dobra doczesne ni umozliwiaja prawdziwego szczescia i spokoju wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm i przykazan.

Specyficzne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu jedna z fraszek. Podmiot liryczny uznaje wigor za jedna z kluczowych wartosci, wobec ktorej

inne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce „Na lipe― chwali spokojne los w zgodzie z natura i nie szuka duzo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie tematu ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych zalety w poniektorych utworach kompanow poczucie przemijalnosci i

„marnosci―. Wedlug dziecka odrodzenia wypada zyc wedle natura i jej sprawami, pamietac, ze wszystko mija ale wypada przy tym afirmowac zycie i

w pelni tu korzystac. Wedle stoikow wypada ze spokojem przyjmowac wahajace sie koleje losu i wyrobic spokoj lezacy wewnatrz broniacy zanim atakami

fortuny.

38. Okresl, ktore sposrod problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego znajduja sie nadal obecne.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbyt najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany w 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i o ustroju idealnym

uszczesliwiajacym wszelkich obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru fenomenalnego obywatela Rzeczypospolitej oraz morzem

obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych aspektem kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich obywateli wobec prawa i ubolewanie, ze w Rzeczypospolitej dla roznych osoby jest rozne prawo. Na przyklad prawo karania smiercia wydaje

sie zroznicowane dla ludzi z rozmaitych warstw spolecznych, inne dla szlachty i inne dla mieszczan. Rozmyslam ze, tenze problem wydaje sie nadal

biezacy. Tak aktualnie bylo i jest, ze ludzie majacy wplywy i takze bogaci podlegaja nie zawsze tym samym prawom co typowy obywatel, ale zazwyczaj

znajduja sie traktowani znacznie lzej, w wielu wypadkach moga sie chociazby kupic. Czesto ludzie na kolosalnych stanowiskach unikaja kary albo

dochodzenie w ich kwestii jest o wiele przedluzone. Pozniejszym problemem, ktory porusza Modrzewski jest uzycie nauki i wiedzy w zyciu kazdego

czlowieka a takze wspolzaleznosc krzepy panstwa i jego potencjalu intelektualnego. Autor uwaza, ze nalezy szerzyc i propagowac oswiate, tworzyc nowe

uczelni i ulepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia profesorow sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol lub

standardowo zmaga sie z bieda i jest zatrudnionych nadal sposrod dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale jednakze wiele szkol, szczegolnie w

malych miasteczkach, zamknieto i dzieci wielokrotnie musza isc do takich odleglych znacznie kilometrow. Dodatkowo szkoly posiadaja zazwyczaj za

male fundusze na postep pracowni i zakup podpory naukowych, czasem nawet dzieki utrzymanie. Przy ksiedze o wojnie natomiast mowi, ze kazda wojna

powoduje klopoty i tragedie zwyklych obywateli a nie tych, jacy je wywoluja. Rowniez obecnie w wojnach gina niewinni ludzie albo zolnierze walczac w

interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie az do tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek pisarzy i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia dotyczace spoleczenstwa i panstwa. Humanisci propaguja postawe patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

Przy ksiedze A, takze "O obyczajach" sa zawarte wnioskowania nad organizacja panstwa. Modrzewski twierdzi, ze: - jakikolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem i panstwo mialo mu zapewnic szczescie, - o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - jakikolwiek czlowiek winien byc legalnie

przygotowany az do pracy, natomiast ludzmi niezdolnymi do pani a powinno opiekowac sie panstwo, - nalezy ustanowic urzedy nadzorujace wszystkie

sfery zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

Przy ksiedze II "O prawach" pisarz wraca do wymiaru kar zbyt zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od czasu pochodzenia spolecznego przestepcy

(szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w przypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Autor proponowal zaplanowac nowy

regulamin prawny sposrod udzialem przedstawicieli wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, natomiast najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow dzieki drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym obszarze, sankcje gospodarcze).

Modrzewski dowodzi, iz "zadne korzysci sposrod wojny nie sa naprawde wielkie, aby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny

nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski oferuje: - skonstruowac kosciol narodowy niezalezny od

czasu Rzymu, - wybieranie papieza przez wszystkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk biskupow przez osoby wyksztalconych i

szlachetnych.

Przy ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy dzieki rzeczy bezuzyteczne, takie jak swietne domy a takze sute biesiady.

Proponuje fundusze przeznaczone dzieki ten zamysl wykorzystac w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, natomiast mianowicie dzieki dotowanie

szkolnictwa w czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i wykonywania zadan nauczycieli ksztalcacych przyszle, mlode talenty polityczne i literackie.

Modrzewski oferuje przejecie pieczy nad szkolami przez panstwo, a upowaznienie do uczenia sie gwarantuje wszystkim chlopcom niezaleznie od

pochodzenia spolecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewczat az do szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej az do chorob. Dzieki temu pietnuje mezczyzna:

- niezyczliwosc ludzka w kierunku Rzeczypospolitej, oznacza to brak namietnosci ojczyzny i prywate, cechujace obywateli. Milosc ojczyzny wydaje sie

podstawowym przymusem kazdego obywatela i prawem Bozym. Te dwie zalety (Bog i ojczyzna) winowajca sie zestawiac w jedna calosc. Obywatele

powinni porzucic dobro osobiste dla ratowania dobra polaczonego, dla rzetelna ojczyzny powinno sie poswiecic wszystko: majatek, krzepy, zdrowie, fuks,

a nawet los.

- niezgode wewnetrzna. Przy narodzie powinna byc zgoda, albowiem laczy fita jedna kult, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, takie same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga sprawic niezgodni obywatele - duzy sejmowe,

wojny domowe, natomiast w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk i narod wymra, a

obywatele stana sie internacjonalnymi wloczegami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, lakomstwo, pyche, zazdrosc, oblude i obmowe.

- oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem silnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzacej

az do tyranii i despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego pochodzenia prawa. Panstwem powinien rzadzic krol,

wspierany madra rada, zlozona sposrod przedstawicieli narodu. Jako okolicznosci istniejacego postaci rzeczy wymienia nadmierna wolnosc szlachecka,

nedzne funkcjonowanie sejmu oraz rozsypanie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

- roznowierstwo i herezje. Wedle Skargi, kult i kaplanstwo sa fundamentami panstwa i jego potegi. Krolestwo krajowe od szesciuset lat opiera sie na

wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, by stara kult ustapila swiezej. Jednak heretycy nie znajduja sie spojni, nie tworza jednosci. A

dla Skargi jakiekolwiek krolestwo nie moze dlugo upierac sie, jezeli ma wielu bogow. Warunkiem szczescia Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc i zgoda,

jakiej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow, ale obok heretykow to niemozliwe, gdyz rozmaitosc wiar

przeszkadza w przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie dzieki

wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie sa w stanie nawet odparowac panstwa zanim poganami,

bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi spoleczenstwo nie jest odpowiednie do wygrania wojny. Skarga wzywa dlatego krola az do obrony

wiary katolickiej, jak straznicy moralnosci i istoty jednosci narodu, oraz az do przywrocenia jednosci religijnej w narodzie. Zada odciecia roznowiercow od

wszelkich urzedow i pozbawienia katalogow ochrony prawnej. Rownoczesnie podwaza legalnosc i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe upowaznienie i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Zbytnio prawa

sprawiedliwe uwaza realizowane, umieszczone dzieki tablicach Mojzeszowych, duchowne, okreslone przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe,

ustanowione dla porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo o mezobojstwie, konfederacje warszawska

(dotyczaca roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych a takze zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl

zagorzalym katolikiem, przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim chaos (istnialo wowczas wiele

sadow - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje takze dzieki problem przekupstwa. Domaga sie dodatkowo zniesienia praw ograniczajacych i

naruszajacych przywileje Kosciola i krola. Rownolegle walczy o usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej - np. biezace sadzenie i bezwzgledne

przeprowadzanie wyrokow.

- upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace o upadku obecnego porzadku. Wymienia wsrod nich herezje,

mezobojstwo, ucisk i wyzysk chlopa, lichwiarstwo, skok dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc i brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne az do matki, jakiej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow kredyty szacunek a takze do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki pietnuje mezczyzna wady szlachty, podkresla mase problemow i zjawisk, jakie to maja obszar w kraju a takze

proponuje reperacje istniejacego postaci rzeczy. Zarazem przepowiada mezczyzna, iz rozplenienie sie tego typu chorob doprowadzi do upadku

Rzeczypospolitej.

Jednym sposrod tworcow, dla ktorego ojczyzna byla sprawa bardzo wazna, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek az do ojczyzny wyrazal zarowno w

piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O rzetelnej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy dla

dobra ojczyzny.

Jednak najwazniejszym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawie panujacej w Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow greckich".

Utwor, nawiazujacy tematycznie do czasow starozytnych, wyraza przeslanie az do obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo doprowadzic sa w stanie

jedynie az do upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie dostrzec mozna rozne analogie az do wydarzen politycznych tego okresu. Priam wykazuje zaskakujace

zwiazek do krola Zygmunta Augusta, chwiejnego i slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor polskiego Sejmu. Dostrzec mozna prywate, egoizm

i przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie dzieki polskim dworze. Utwor ustala ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy

obywateli beda polozone ponad dobro ogolu.

Pozniejszym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. Przy "Zywocie dziecka poczciwego" odszukac mozna schemat prawego

obywatela. Lecz zasadniczym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy i swoj niepokoj o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka rozprawa... ".

W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, jakie to dostrzega w owczesnych stosunkach spolecznych. Nade wszystko podkresla wyzysk

stanu chlopskiego, ponadto akcentuje prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja jak pisarza reformacji, odwolujac sie do wspanialych Ci skladow literackich.

M. Rej od czasu 1541 r. byl kalwinem, stad w jego utworach mozna odszukac postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie widac

w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany sposrod pozycji kalwina i w duzej

fragmentu stanowi nawiazanie do postulatow wysuwanych poprzez protestantow, , ktorzy jest szczegolnie widoczne w krytyce duchowienstwa

katolickiego. Rej atakuje sposrod pozycji reformatorskich wady i przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich o lenistwo, nieuczciwosc,

spoznianie sie na poranne msze, zaniedbywanie swych obowiazkow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, zamilowanie do istnienia w przepychu i

nienaturalne zawyzanie liczby swietych, dzieki ktorych nieustannie pobierane znajduja sie daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom danin i

„koled―, ktore sa podlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie wydatkiem prostego i zabobonnego chlopa.

Wiele sposrod epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest umocowanych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos wiecej niz zakonnikow jednak

takze papieza, oskarza o naduzycia oddajac przy tym charakter sporow religijnych renesansu i pomagajac wspolczesnemu czytelnikowi pojac istniejace

w owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wspolwystepujace na tle religijnym. I tak miedzy innymi epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie

obnoszacego sie wraz z swa wiara zakonnika, ktory uwaza, ze noszenie habitu wyroznia fita i wynosi ponad typowych ludzi. Aczkolwiek mnich tenze jest

tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, ze prosci ludzie, uwazajac zabobonnych i prymitywnych mnichow zbyt swietych,

ochoczo ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka o plebanie, ktory pochowal

swego psa dzieki cmentarzu niedaleko grobow wiernych. Gdy parafianie poczuli sie urazeni i poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swojego

zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana, jednak z czworonoga uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka

duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie lapowek i lekcewazenie naczelnych zasad religii. Inny epigramat,

„Baba, , ktorzy w pasyja plakala, ustala nawiazanie az do czesto wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w zrozumialych

dla wszystkich wiernych jezykach narodowych. Rej planuje, ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja katalogow spiewane wedlug

lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec katalogow uczestnictwo w odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wyklaruj, na czym polega nieszczescie ojca i kryzys swiatopogladowy poety w „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal az do filozofii stoickiej - samodzielnie pragnal istniec stoikiem.

Byl przekonany, ze jest konfidencjonalny osiagniecia pelni spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, w

jakim stopniu sie mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, jakim lata swe

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz z stopniow zeszlych zrzucony

A, takze miedzy insze, jeden sposrod wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla wedlug nim dar, mial wiare, ze przejmie ona lutnie poetycka. Do niej smierc, zejscie malej oliwki,

slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow poswiecony Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony dla znanych i

zasluzonych jednostek, ale Kochanowski zerwal sposrod ta maksyma. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, pomoc sobie samodzielnie,

rownoczesnie pragnie dowiedziec, , ktorzy obecnie dzieje sie sposrod Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego bycia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi

wraz z strony kosciola chrzescijanskiego, czy w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne sposrod miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec",

"miejsce nadniebne", "szczesliwe wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotow dusz wedlug smierci, az do

miejsc w ktorych przebywala zanim wcieleniem. W rezultacie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek

wydaje sie, jeslis jest").

Poeta wszystkimi dostepnymi srodkami pragnie kolejny raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, charakteryzuje to w ostatnim sposrod TRENOW, w ktorym

opowiada swoj sen - we snie ukazala jemu sie oryginal z Urszulka. Poeta przynajmniej czesciowo odzyskal spokoj, wiedzac, ze swoim coreczka wydaje

sie szczesliwa. Postawa ojca zmienia sie - kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy az do rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, gdy sielskie los Jana dzieki wsi zostalo zaklocone w sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki). Kompozycja

cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do konstrukcji starozytnego epicedium (utwor poswiecony osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, - oplakiwanie, -

pocieszenie, ukojenie.

Katastrofa:

Ojca - stracil ukochana coreczke, nie rozumie, z jakiej przyczyny to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora to pomylkowo 'zostala scieta poprzez

nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja przedmioty pozostale wedlug Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza, pustka po odejsciu

coreczki, ktora to dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". Przy trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga punkt kulminacyjny, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W ktoras strone, w ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina - zachwiana jest jego wiara w sprawiedliwosc boska, wiedzie to az do zakwestionowania wszechmocy Boga nawet lepiej w odcinku

kulminacyjnym az do zakwestionowania Tej istnienia (X). Poddaje w watpliwosc tresc calego istnienia i dotychczasowych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, ze corka stanie sie dziedziczka swoim wlasnego umiejetnosci potrzebnych nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa - zalamanie renesansowego pogladu dzieki swiat. Wydawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna smutku, rozpaczy, strachu. W

obliczu smierci corki tenze poglad sie zalamuje. Zwracajac sie az do Madrosci (IX) pisze o sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym czasy swoje Na tym

strawil, zebych byl ujrzal progi twe! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, pewien z wiela policzony

W tym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego - kryzysu, ktory niesie

zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca blogosc: "ludzkie podrozy, ludzkie nos" - twierdzi matka poety - znos po

czlowieczemu co zycie czlowiekowi zgotowal. Stara sie dodatkowo wysnuc strategie ukazujaca tresc boskiej decyzji - Urszula poprzez zejscie w wieku

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke jak gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, ktorych bohaterami znajduja sie pasterze albo rolnicy.

Sielanke umiejscowic wolno na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako gatunek mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

przedlozenia czy piesni spiewane poprzez bohaterow, az do epiki – fabula i narracja, az do dramatu zas - dialogowe partie tekstu, wypowiedzi i

rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow renesansowych wiaze sie ogolnie z

humanistyczna pochwala piekna swiata naturalnego. Doskonala harmonijnie zorganizowana przyroda staje sie czestokroc tlem dla prezentowania

zachowan i wybuduj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja koncentruje sie naokolo ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej dzieki noc 23 czerwca, oznacza to wigilie Sw. Jana. Zauroczony wsia i jej mieszkancami Kochanowski charakteryzuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z ktorych wylania sie sielankowy portret wsi polskiej Ostatnia sposrod

panien wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; masywna, codzienna praca w polu i wobec gospodarstwie wywoluje radosc mieszkancom wsi i jest dla

nich motywem do dumy.

"Wsi spokojna, wsi zabawna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Kto twe urlop, kto pozytki?

Moze nadmienic za jednego razu wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec az do mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) a takze staje sie pochwala

kultury ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po jednego razu pierwszy w literaturze polskiej siegnal

wedlug motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal dodatkowo w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil mezczyzna

za prawdziwego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tresc, z punktu widzenia jakosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, prezentuje bowiem prace panszczyzniana, stwarza obraz niedoli chlopa. Na temat sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje dlatego nie idea, ale srodek, w ktory zostaje zaprezentowana rola piesni ludowej. Bohaterka utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta dzieki

motywach ludowych i narzeka razem sposrod Oluchna dzieki ciezka prace oraz dzieki srogiego nadzorce. Ta oczywiscie piesn "uczlowiecza" srogiego

ekonoma, dzieki pani a sielanka Szymonowica potrafi odszukac pierwotna dobroc czlowieka. Polska wies ukonczenia XVI wieku jest, podlug

Szymonowica, pomieszczeniem wyzysku: pomieszczeniem, gdzie niejednokrotnie dochodzi az do naduzyc i niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw

bolesnych, pokazuje ujemne strony istnienia na wsi, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa idyllicznej wizji swiata i komponujac utwor zblizony raczej az do antysielanki.

Przy utworze „Laura i Filon― poeta obrazuje pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wsi, na tle

natury, a do niej przedmiotem znajduja sie cierpienia, rozterk i rozkoszy, jakie obejmuje ze soba uczucie. Gdy Laura przybywa dzieki spotkanie sposrod

ukochanym ponizej umowionym jaworem nikt dzieki nia nie czeka. Powoduje to podejrzenie o niewiernosc i stosunek z rozna pasterka – Doryda, ,

ktorzy konczy sie atakiem rozpaczy i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk i niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza sasiednich zarosli

wybiega Filon i uspokaja Laure tlumaczac, ze chcial jedynie przekonac sie o jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie kochankow,

wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w tej sielance wydaje sie byc, naprawde charakterystyczne dla

sentymentalizmu, zwrocenie uwagi dzieki swiat przetrwac wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych i wplywu namietnosci na postepowanie

czlowieka.

43. Przedstaw portret czlowieka i jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle ery.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, o ktorego zywocie do dzis wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbyt tworce zapowiadajacego

nowa klasa w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy nadal do odrodzenia, jednak charakter jego wierszy wykracza w oddali

poza czysto renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu ludzkiego, , ktorzy

powoduje, ze tworczosc Szarzynskiego zalicza sie az do poezji metafizycznej. Wszelkie obawy i rozterk poety mialy podloze swiatopogladowe, wynikaly

wraz z zmiany religii, gdyz najwidoczniej Mikolaj w mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u poety prawdziwy wstrzas

swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niejasnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie uzasadniony. Wiersze Sepa

Szarzynskiego przepelnia takze lek zanim Bogiem, przedstawionym jako Tworca wspanialy i wszechmocny, jednak, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy

niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do dzis i jest wydana posmiertnie w tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest

wspanialym obrazem takich niepewnosci i lekow. W szczegolnosci wyraznie widac niepokoje poety w 3 sonetach – IV i V.

Sonet IV: Na temat wojnie lokalnej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem i cialem, wydaje sie wyrazem obawy poety o wynik bezustannej walki, ktora

kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspieraja moce piekielne, ziemskie rzetelna materialne i pokusy doczesne, ktore odciagaja czlowieka

od czasu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej batalii z silami ciemnosci czlowiek jest

samotny, a stawka jest w koncu zbawienie. Odosobnienie podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc ktorego kazdy czlowiek

powinien liczyc, bowiem jedynie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci przedmioty swiata tegoz, stanowi w znacznej mierze uzupelnienie i rozwiniecie poprzedniego. Poeta

stwierdza, ze to co materialne jest falszywe, zgubne, natomiast przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co emocjonalne, a

najwznioslejsza wartoscia sakralna jest uczucie do Boga. Bog wydaje sie wielki i dokonaly, czlowiek maly i pelen grzechu, doczesnosc odciaga czlowieka

od czasu Boga, utrudnia mu sciezke do istnienia wiecznego i do zbawienia. Widac tu wyraznie nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do

pogladow filozoficznych Sw. Tomasza sposrod Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako wyraz obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Historia wojny trojanskiej byla zwyczajnie znana internautom XVI wieku. Tresc dramatu stanowi jedynie kostium wiekopomny, maske (pretekst), pod jaka

autor ukryl wazne dzisiejsze problemy polityczne. Rozwazyl klopot: kiedy panstwo jest mocne, a kiedy slabe. Tresc rozwazan pisarza ma charakter

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w wszelkim czasie), jednak najbardziej ciekawi Kochanowskiego Polska XVI wieku, wowczas nadal silna i znaczaca

w Europie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami slabosci. Kochanowski chcial wiec przestrzec rodakow zanim tym, ze niewlasciwa polityka moze

sprawic do upadku panstwa, podobnie jak Troje. Przy tekscie znajduja sie fragmenty swiadczace o tego typu intencjach pisarza.

1. Pozostala wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana az do rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jakim

sposobem maja sprawowac powierzona wykladzinom wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli o osobistych korzysciach i troszczyc sie o dobro ogolne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, ze wystepki rzadzacych prowadza panstwo do zguby.

2. Wykaz narady trojanskiej wzorowany dzieki polskich sejmach (swiadczy o tym polski srodek glosowania poprzez rozstapienie a takze obecnosc

marszalkow stukajacych o ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, niedobor odpowiedzialnosci zbyt

losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni az do Aleksandra, myslacego jedynie o wlasnych romansach, malo zas jest Antenorow troszczacych sie o

panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodziez magnacko - szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna az do pijanstwa i

obzarstwa, natomiast niezdolna az do zadnego znoju, a zwlaszcza do defensywy ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda mogli w przyszlosci

rzadzic panstwem.

cztery. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed opcja upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. Przy kreacjach nadrzednych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie napotykane wsrod owczesnej szlachty postury wobec spraw

narodowych. Glowny z nich uosabia patriotyzm, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi zas jest synonimem prywaty, nieliczenia sie

sposrod dobrem ciebie, realizowania wlasnych celow wydatkiem narodu.

6. Konczaca nieszczescie wypowiedz Antenora nawolujaca az do wojny, choc sprzeczna sposrod jego wczesniejszymi probami zapobiezenia jej, wydaje

sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi poniewaz o to, by poprzez atak zadziwiac wroga, naruszyc go i nie przyjac do

wejscia w granice panstwa.

45. W literaturze odrodzenia znajdz przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza poniewaz tematy najbardziej istotne, obecne i zlozone.

Swoje zapatrywania na panstwo przedstawil w piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" - panstwo jak dobrowolna organizacja spoleczna stanela dla przyrzeczenia czlonkom plynnego i szczesliwego zycia. Krol elekcyjny

(wybierany rowniez poprzez chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" - wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i upowaznienie o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz utwor "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten klopot; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa jedynie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - zmiany i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" - zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol dla wszystkich

Piotr Skarga - jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1. "O madrosci potrzebnej az do rady" - moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, natomiast ci , ktorzy sa dzieki jego czele powinni

oferowac przyklad,

dwa. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: niedobor milosci ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, oslabienie wladzy

krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Nadal mowi, ze milosc az do ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem obywatela,

upadek ojczyzny rownowazny sposrod kleska obywateli ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna byc zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga leka sie, ze fakt tenze moze byc

wyczerpany przez sasiadow (wizjonerstwo),

cztery. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Kult katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia,

6. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedle radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz wydaje

sie wykorzystywana poprzez magnaterie az do osiagniecia wlasnych celow, , ktorzy prowadzi az do anarchii,

szostej. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma wolnosci, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym upowaznienie o mezobojstwie

). wymaga wolnosci wlasnej dla chlopow, chociaz, jakim sposobem Modrzewski przyjmuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" - przedstawia uczucia patriotyczne: uczucie do ojczyzny, oburzenie dzieki jej zlych synow, niepokoj o losy

Rzeczypospolitej i nadzieje, ze dobry Pan ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace o pomste az do nieba sa to: brak sprawiedliwie

dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa i nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez rzetelna pospolitego, wyzysk sierot

poprzez zlych opiekunow. Po naszym rachunku sumienia Skarga wykorzystujac styl biblijnych prorokow zapowiada upadek Naszego kraju, jesli do niej

obywatele sie nie ulepsza.

Jan Ostrorog "Memorial o poprawie Rzeczypospolitej" -traktat mieszczacy projekt reformy ustroju panstwowego i spolecznego Polski, opieral sie

mezczyzna na rejonie niezaleznosci od czasu papiestwa i cesarstwa:

- kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza biskupow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat i swietopierza,

- zakaz apelacji od rodzimych sadow duchownych do Rzymu,

- koniecznosc wzmocnienia wladzy krolewskiej,

- ujednolicenie prawa (takie samo dla wszelkich stanow),

- wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodziezy chlopskiej az do studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj wzor szlachcica–ziemianina zawarty w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jest samodzielnym utworem. Stanowi frakcja "Zwierciadla".

Przy "Zywocie... " Rej zawarl swoje wnioskowania o zywocie szlachcica od czasu narodzin do smierci. Zastanawia sie morzem edukacja i wychowaniem

pociechy szlacheckich, morzem pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Informujac o oswiaty, lekcewazyl wartosc przedmiotow oswiatowych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wiecej od nauczania Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci pozyteczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze taniec i spiew).

Docenia sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez wlasnych

zaslug. Zbytnio wielka wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka dzieki manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu i pracy dzieki wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w rozmaitych porach rok, przynosza duzo pozytku, a takze

dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, by niczego poprzez caly dwanascie miesiecy nie zabraklo rodzinie

gospodarza. O duzym zamilowaniu pisarza do wykonywania zadan na wsi swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow i warzyw a takze innych plodow

rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w milym towarzystwie przyjaciol i dzinki, zaleca gry, polowania, rybactwo, co zapewnia pozytek i daje przyjemnosc. Dbajacy o

fortune pisarz zaleca w wolnym, zimowym czasie zarezerwowac sie handlem zbozem, kupowac je taniej i wyprzedawac drozej w innych okolicach.

Stosunek Reja do spraw publicznych a takze sluzby ojczyznie byl charakterystyczny. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej w zyciu mlodego szlachcica, to

upatrywal w tym zwlaszcza ksztaltowanie swoim charakteru, natomiast nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednak tylko dlatego, ze jest w stanie on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony poprzez Reja nie jest pozbawiony ulomnosci, poniewaz niezaleznie od wiedzy uzytkowej przedstawiciel tegoz

wysokiego postaci spolecznego winien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze osoby stosunek szlachcica do musu sluzenia

ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow dzieki Podole w 1575 r. podczas bezkrolewia, po naglym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w niej swe przemyslenia odnosnie tematu tego sytuacje oraz aluzje, jak w przyszlosci wzmocnic obrone granic. Przy reakcji poety na

najazd Tatarow dzieki Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc dzieki napastnikow a takze mysl o powetowaniu klesk i zabezpieczeniu sie zanim

napascia Turkow, silniejszych o wiele od Tatarow. W celu przyrzeczenia obronnosci granic Kochanowski oferuje opodatkowanie szlachty, co wyraza

slowami: "Skujmy talerze dzieki talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

Przy Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie jak postac dwojakiej natury: smiertelnej - pospolitego czlowieka i niesmiertelnej -

poety. Psyche poety w jego opinii jest jakim sposobem ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy granic. Piesn ponizsza przekazuje

przytomnosc wlasnej zalety Kochanowskiego jak poety. Ow firma takze wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza i najszlachetniejsza forme

aktywnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska o Sobotce" wydaje sie cyklem 13 sielankowo-tanecznych piesni spiewanych poprzez tylez panien, gloszacych chwale zycia dzieki

wsi. Piesni te wkomponowane sa w obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej dzieki noc letniego przesilenia Slonca, 23 czerwca, w wigilie sw. Jana.

Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego sposrod kultem nawadniania i Kupaly - bozka ognia.

Kochanowski w piesni Panny VI podkresla mase zycia w jednosci sposrod natura. Formuluje pochwale czasy i zniw - owocu ciezkiej, calorocznej pracy.

W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wsi w gronie rodzinnym. Profesja ziemianina dzieki roli przeciwstawiona jest pozostalym,

niemoralnym sposobom zycia, natomiast mianowicie dworakowaniu, kupiectwu i wojaczce.

Jaki to wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie sposrod jego fraszek i piesni?

Na tresc zawarta we fraszkach i piesniach wplynelo znacznie zebranie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz Wergiliusza, a takze

prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, zwlaszcza epikureizmu i stoicyzmu, jakiej wskazaniami staral sie kierowac w zyciu. Duzy wplyw dzieki tworczosc

poety mialo tez spotkanie sposrod Ronsardem we Francji.

Zazwyczaj nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z postacia znakomitego polskiego poety, ktory jako pewien z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednakze nawet mezczyzna sam pisze w Piesni XXIV, ze jego dusza jest jakim sposobem wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym

utwor ten wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly forme aktywnosci czlowieka, jest dodatkowo uwidocznieniem

swiadomosci wlasnej zalety Kochanowskiego jak wspanialego poety, ktorego utwor jeszcze czasochlonnie po swoim smierci pozostana czytane i

podziwiane poprzez wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie przemieszczac wszystkie tematy z istnienia codziennego, , ktorzy bylo zwykle dla owczesnych humanistow, gdzie

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego przykladami moga byc: Piosenka XXIII a

takze fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w tej pozostalej przemyslenia wskazuja wyraznie dzieki znajomosc i stosowanie filozofii stoickiej, choc nie da

sie ukryc zawartej w niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, jak humaniscie, nie bylo dodatkowo obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu dziecka. Jego rozwazania na tenze

temat sa zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII i XIX. Cnota, wedlug poety, jest najwieksza wartoscia, ktora to pielegnowana w sercu dziecka moze

byc dla niego w tym samym czasie "nagroda i placa" a takze swoista dekoracja zycia. Otwarcie z cnota zwiazana wydaje sie tak okreslana dobra slawa,

tzn. rzetelna opinia obok wspolczesnych, natomiast po smierci pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od czasu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore bylo dosc ogolne wsrod owczesnej szlachty.

Oczywiscie jako koneser i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji tegoz trunku (Piesn IX).

Przy utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego intelektu i zaradnosci, czego dowodem jest wiersz zartobliwy "Na most

warszewski".

Odmiennym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie sposrod jego skladow jest szlachcic - patriota, czego wyraz mamy w "Piesni o

spustoszeniu Podola". Powstala ona pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w niej swe przemyslenia i sugestie, jakim

sposobem w przyszlosci wzmocnic obrone granic, ale najbardziej emanuje sposrod tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na poganskich

napastnikow. Szlachcic wciaz rozumuje o powetowaniu strat i stworzeniu swiezej, silnej, zacieznej armii oplacanej z portfela wspolrodakow. Odmiennym

jeszcze utworem ukazujacym patriotyzm poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski uwaza, ze wszystkie zalety stanowiace cnote znajduja

sie cenne, jednak najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta cenna do niebios, Tym, , ktorzy sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w pozniejszym czasie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posesji rodowej w Czarnolesie, aby tam konstruowac i dozyc

wieku starczego. Piesn Panny XII zawarta w "Piesni swietojanskiej o Sobotce" obrazuje na rozmilowanie poety w zyciu ziemianina. Pisarz opowiada o

poboznej i spokojnej rutyny gospodarza. Gwoli porownania wspomina takze o ludziach tulajacych sie wedlug swiecie w poszukiwaniu bitew i kasy.

Jan Kochanowski twierdzi, ze najlepiej wydaje sie zyc dzieki roli, albowiem ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Ze zbirow osiaganych z ofiarnej

pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i majatek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki i pola, natomiast nastepnie wszystko znosi az do stodoly. Wieczorowa pora, po skonczonej pracy

stale znajdzie epoka na gadki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i chodzi lowic ryby albo w lesie zastawia potrzask, dzieki czemu

w mieszkaniu nigdy nie zabraknie jedzenia. Przy zagrodzie oczywiscie pomaga jemu kochajaca zona. Szlachcic wspomina takze o wychowaniu mlodego

pokolenia, kladac najwiekszy napor na skromnosc i zawstydzenie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki zostaly dobrze wychowane i zeby posiadaly te zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpienia kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos wiecej niz wspanialym poeta i humanista, ale

dodatkowo glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, jakie to postawy myslicielskie znajduja odbicie w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali ksiega stworzenia boskiego (podobnie jakim sposobem w psalmach), urode swiata, swojego domostwa – to

renesansowa afirmacja zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota i rozum to wartosci, jakim holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby chwytac dzien, i

stoickie, by przywolac blogosc, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w „Piesniach― znalazla charakter horacjanski.

Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie az do zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee gloszone przez niego

byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamiarem zycia dziecka jest fuks, rozumiane jak zycie zgodne z prawami cnoty, daj szanse czyste

etyka i lezacy wewnatrz spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje jednak przez epikurejskie nawolywanie az do korzystania z uciechy

zyciowych. W stosunku do przemijalnosci swiata, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta przekonuje do uzywania chwili, cieszenia sie

sposrod zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz z stoickim spokojem w „zloty srodek― jestesmy wstanie zaobserwowac w

Piesniach II, IX i XX.

Renesans chcial doswiadczac czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec rzeczywiste bogactwo egzystencji czlowieczej,

ktora to byla nie wolna od czasu sprzecznosci. Z tej przyczyny fraszki zostaly tak rozne. Sprzyjala wykladzinom recepcja antyku, ktory slowami Horacego,

Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do swiata i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu Horacy od

Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od czasu Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie filozofii antycznej

zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania kazdej chwili, ktora niesie los. Przede wszystkim nalezalo unikac trosk, ktore zdolaly zmacic

fuks.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej i epikurejskiej. Przy autobiograficznej fraszce „Na dom w

Czarnolesie― podmiot liryczny, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co zdaje mu sie najwazniejsze w zyciu. Poeta pragnie boskiego

blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie, nieskalane sumienie, humanistyczna

zyczliwosc a takze spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra tegoz swiata nie zapewniaja prawdziwego

szczescia i spokoju. Wewnetrzna harmonie uzyskac mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie i przestrzeganiu nieprzemijalnych norm i przekonan.

Specyficzne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna sposrod fraszek – „Na zdrowie―. Pochwale istnienia w zgodzie z natura

odnalezc jestesmy wstanie we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc swiata: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec naprawde krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, albowiem wyrosly sposrod bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc przedmioty i

umiejacego ze stoickim spokojem obserwowac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, dlatego szczescie dziecka w harmonijnym zyciu, w

korzystaniu sposrod rozumu, ale i w uciechy „poki epoka po temu―, bo niesmiertelna jest jedynie slawa poety. O kruchosci zycia i wizji Boga, jako

ogromnego Architekta, spotykamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest poniewaz dziekczynieniem wobec Boga, jednak tez wizja

czlowieka godnego, umiejacego wykorzystac swoj epoka.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi sciezke do szczescia, uczyly jakim sposobem uwolnic sie od czasu trosk i cierpienia a takze obawy zanim

smiercia. Naszym dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w ustalone poprzez myslicieli zalety – polemika ze stoicyzmem rozpoczyna

„Tren IX―, w ktorym poeta sposrod ironia wypowiada sie odnosnie tematu madrosci, ktora to powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie sobie

sposrod problemami, oferowac sile sakralna i solidne szczescie a takze czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi odszukac w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie dzieki tej

harmonijnej i calkowitej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po smierci Orszulki. Dekoniunktura, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja jednak

pocieszeniu i ponownemu zaufaniu w madrosci dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal sposrod mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―.

Kochanowski z historii wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow wedlug porwana poprzez Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla

sie kleska i stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Zdarzenie to zezwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury polityczne

obywateli i stalo sie pretekstem az do rozwazan fauny i flory ogolnej.

Przy konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej wybudowania akcji, jakkolwiek w porzadnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy

greckiej, zachodzi podzial dzieki:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak pierwszoplanowa i koncowa piesn choru (parodos i exodos)

ilosc osob dzieki scenie nie przekracza czterech

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, periodu i akcji)

Odwolanie sie do schemacie tragedii bedacej jednym z najwazniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty prowadzic maja az do wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego poprzez wzbudzenie litosci i trwogi.

Tragizm dramatu poglebia zjawisko, iz Aleksander – Parys, ktory zapewnia zgube miastu, nie jest postacia jednoznacznie ujemna. Przeciez Helene

dostal w nagrode zbyt wyrok w sporze bogin, wine dlatego ponosi kociak, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak dodatkowo odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu dramatycznego

nie tu takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu okreslic glownego herosa, bowiem postepuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed jakim stoi Parys nie jest czysto tragiczny – trudno poniewaz stawiac osobisty interes dzieki rowni wraz z sprawa kraju

odstepstwem od czasu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos sposrod bohaterow w tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc dziecka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim i czarnoleskim. Jednak Kochanowski — dworzanin albo ziemianin -

pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Szmat dworski.

Cecha szczegolna skladow z tegoz okresu wydaje sie epikureizm. Przy wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny sposrod zycia dworu: O doktorze

Hiszpanie — huczna rozrywke, w Az do Hanny i Do Magdaleny — dworna milosc. Rowniez piesni sposrod tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn

XXI, Ksiegi II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty i biesiady („niechaj na stol dobrego wina przynaszaja, / A przy tym w zlote gesle

albo w lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater takich utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy uciechy zycia

dworskiego, kierujacy sie epikurejska maksyma „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami publicznymi (Na

sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), wystepuje wtedy jak krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak nawet w najgoretszej

zabawie pamieta o swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze! ―

Utworem kluczowym dla zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Az do gor i lasow, zredagowana w chwili,

gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z kariera dworska. To syntetyczne spojrzenie na swe zycie, sentymentalne i rownoczesnie ironiczne

(„przypasany do miecza rycerz―) rozliczenie sie sposrod przeszloscia. Byla ona naprawde zmienna, ze podmiot liryczny porownuje sie do Proteusza

(starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w rozne gwiazdy ekranu, zwierzeta i przedmioty). Obecnie zas pyta z porzadnym niepokojem:

„dalej co stanie sie? ―

dwa. Czarnolas.

Dominuje tutaj absolutnie inny samopoczucie, inne znajduja sie tez tematy. W duzej ilosci utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc

budynku rodzinnego (Na dom w Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej ujrzec mozna tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac

na pieczy / Smiertelny wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie dzieki lonie fauny i flory, posrod dzinki pozwala na glebsza refleksje morzem

ludzkim losem (Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa bardziej dydaktyczne, albowiem wlasne los bylo dla Kochanowskiego najwazniejszym zrodlem

natchnienia poetyckiego. Utwory te dlatego mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, ze w swoim zyciu

najwazniejsza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz z mna zbyt raz me rymy nie gina, / Ale kiedy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom) i nawet

nasz pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w pamieci tak wielu Polakow.

piecdziesiat. Wykaz, ze poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, koneser autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

duzo utworow, bedacych wlasnoscia roznych wariantow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje duzo problemow i zagadnien sposrod zycia dziecka, porusza sprawy jednostki, a takze calego spoleczenstwa.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez wprowadzenie w los prostego programu

wartosci. Czlek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac dzielo poetycka tegoz pisarza w, odniesieniu az do w/w tematu, na wstepie powinno sie stwierdzic, ze tematyka swoim utworow tyczy sie

jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu osoby. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie znajduja sie odczytywane jak wskazowka dla jednostki, ale

dla wszelkich, bowiem uzywac sie jest w stanie do nich kazdy, gdyz ich problematyka ma charakter uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w zaledwie kilkunastu wersach w lapidarny srodek przedstawia przebieg wydarzen – trwa uczta, w

trakcie jakiej doktor postanawia odejsc az do swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie sposrod nim rozstac. Wywazaja drzwi komnaty doktora i

prowokuja go az do kontynuacji libacji... Na obserwacje zasluguja wyrazenia wypowiedziane poprzez glownego herosa: „Trudny (... ) nasz rzad

sposrod tymi pany: szedlem kimac trzezwo, natomiast wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta ma na celu osmieszenie i krytyke pijanstwa. Jego rezultaty

i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, natomiast przede wszystkim

niszcza swoje drogocenne zdrowie.

Pozniejszym utworem stanie sie „Piesn o dobrej slawie―, ktora twierdzi o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien pomniec o tym, ze cialo ludzkie ulega wedlug smierci rozpadowi, w dlatego kazdy winien usilnie zabiegac, aby pozostawic po sobie dobre

przypomnienie. Nie jest wlasciwym czlowiekiem tenze, kto rozumuje tylko o piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Pan

odroznil dziecka od zwierzakow, dajac jemu rozum i mowe. Totez kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl – sluzba ojczyznie, w celu

zapewnienia sobie dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, natomiast jako kto moze, niech ku pozytku dobra polaczonego pomoze. ― Sposoby

sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji i wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony darem mowy

powinien ksztalcic swych nabywcow wlasciwych norm wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania rzetelnej wolnosci.

Natomiast ludzie posiadajacy odpowiednia sile i odwage powinni sposrod bronia w reku wojowac z wrogiem ojczyzny, nawet jesli przyjdzie w walce

zwrocic zycie.

„Piesn o rzetelnej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w spoleczenstwie, zahacza wiec klopot jednostki (bohaterem i wybitna jednostka

moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac az do walki jak jedna, zwarta calosc, zdecydowana poswiecic wszystko dla

spraw kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w utworze pt. „Piesn o spustoszeniu Podola―. Na poczatku prezentuje

tragiczne wyniki najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet i dzieci dostalo sie az do

niewoli. Hanba Polakow opiera sie na tym, ze pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma naprawde rozwinietej cywilizacji; nie wie

budowac domow, tylko gniezdzi sie w namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia o Polaku inteligentnym po szkodzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla juz

wczesniej o grozacym im niebezpieczenstwie, wowczas cytowane przyslowie jest w stanie ulec zmianie: „Nowa przypowiesc Polak sobie kupi, ze i

zanim szkoda, i po szkodzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec klopot dobrej refleksji o narodzie polskim, ktory przeciez nie jest glupi. Zeby to udowodnic potrzeba czynow, a konkretnie –

zaangazowania w bitwe. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Naszego kraju, to oczywiscie odroznia nasz narod od czasu

plemion barbarzynskich. Utrzymanie w kraju postaw patriotycznych to zlecenie i klopot calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje takich, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory wedlug nocnej uczcie zakrapianej spirytusem nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – sarkazm z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednak sam katalogow nie przestrzega w zyciu. Robi to dla

pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna wymowa tych fraszek ma dzieki celu ukazanie postaw przedstawicieli kosciola w kraju. Jak wiadomo zwiazek wyznaniowy stal dzieki strazy

porzadku juz od czasu poczatku bycia naszego ciebie, ale albo takie procedura duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola

powinni do glebi sie zastanowic morzem dalszymi swymi wlasnymi losami, aby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

PODSUMOWANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest dodatkowo problemem narodu, poniewaz konstruuja go pojedynczy ludzie. Wowczas gdy

zawiedzie pewien element w calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega komplet, a cos wiecej niz czesc ukladu organicznego – kraju – wolno tu

zawrzec do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodziez nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze jedna z pobudek upadku

niepodleglosci Polski w XVI w.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty dzieki wzorach antycznych.

Utwor tenze zostal zapisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta sposrod

mitologii i przedstawia pewien z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym swobodnie odnalezc urywki, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz nedzne

spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture dodatkowo zaczerpnal sposrod

antyku:

chor stoi poprzez caly czas dzieki scenie, otoz brak parodos i exodos

epejsodion A, takze (Antenora i Aleksandra) wydaje sie zbudowany dzieki zasadzie stichomytii

wiersz pusty nawiazuje az do nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada czterech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – sprawa dzieje sie przed palacem krolewskim, natomiast o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach twierdzi posel

-akcji – zredukowana do jednego watku – sporu o Helene

Informujac o humanistycznych wartosciach powinno sie odwolac sie do slow rzymskiego autora Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i nic, , ktorzy

ludzkie nie jest mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu ciag postaw kreacyj, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

natomiast na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – staly, powazny, uwazny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swe losy scala z losami

panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny na sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest dlatego Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Wydaje sie wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory frapuje sie morzem konsekwencjami kazdego

czynu, nie reprezentuje interesow jednostki, jednak calego narodu.

Tresc dramatu ma charakter uniwersalny.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczescie humanistyczny, wzmacniany na wzorach antycznych.

Utwor ten pozostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego sposrod Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta

z mitologii i prezentuje jeden sposrod epizodow wojny trojanskiej. Przy utworze naszym latwo odszukac fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow a

takze zle spoleczenstwo. Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal sposrod „Iliady―, jakiej obszerny odlamek przelozyl. Konstrukcje takze

zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec niedobor parodos i exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego poranka (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie zanim palacem krolewskim, a o wydarzeniach rozgrywajacych sie w innych pomieszczeniach mowi posel

-akcji – ograniczona az do jednego drutu – sporu o Helene

Mowiac o humanistycznych cenach nalezy odwolac sie az do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem i guzik, co ludzkie nie jest

mnie obce―. Przy odniesieniu az do dramatu Kochanowskiego ukazano tu szereg wybuduj postaci, katalogow zachowan; od czasu patriotow

zaczynajac, a dzieki zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – spokojny, zauwazalny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega o utrzymanie noclegu, swoje losy laczy sposrod

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny dzieki sprawy narodu, nie cofa sie zanim klamstwem i intryga, roztargniony.

Przykladem renesansowego humanisty w utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske o sprawy ojczyzny, przestrzega zanim zgubnym

zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest dlatego czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale kompletnego narodu.

Tresc dramatu ma charakter wszechstronny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wsiowej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszar wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze oczywiscie w tej epoce produkuje sie popularny w Polsce legenda

sielskiej, cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety w przyszlosci przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, poprzez Orzeszkowa w „Nad

Niemnem― itd. Nie wydaje sie byc to jednak jednolite oblicze wsi. Do niej obraz modeluja:

• Mikolaj Rej - „Zywot dziecka poczciwego― i „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie - „Zency―.

Na wstepie oblicze wsi renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Bliskosc z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, uczucie i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie i spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa sposrod „Piesni o Sobotce―: „wsi spokojna,

wsi wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac powinno sie, ze to takze obraz harmonii, ladu, czasu dzieki prace, ktora to wszystkim podaruje

radosc i rozrywke, ktora to tez zapewnia zadowolenie. Tego rodzaju obraz przedstawia „Zywot dziecka poczciwego― Reja, „Piesn swietojanska o

Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza frakcja sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze pozostala wizja wsi: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies znajduja sie skloceni,

uwazaja egoistycznie, znajduja sie chciwi. Tatusiek wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb

istnienia. Ksiadz nie spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od czasu wiernych. Chlopisko musi wykonywac prace na panskim polu, praca nie jest

wesola piesnia - jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory ochoczo uzywa bicza... Taka osada wylania sie z kolei sposrod

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem natomiast Plebanem― M. Reja i z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sformulowane przez Oraz. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Poglady autora dotycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac wyraznie po tytulach pieciu ksiag:

„I Na temat obyczajach―

„II O prawach―

„III Na temat wojnie―

„IV O Kosciele―

„V Na temat szkole―

Jak na przyklad widac - nie pomija Modrzewski jakiejkolwiek badz z fundamentalnych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza i najswiatlejsza czescia dziela zdaje sie dzis ksiega II „O prawach―- natomiast w pani a mysl, ze „bez praw nie moze istniec

prawdziwej wolnosci―. Takze znaczacy jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego wszelkich warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska dzieki cala Europe, demokratyczna myslenie, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Fragment podrecznikowy przytacza przyklad - w

odczuciu wspolczesnego dziecka niewiarygodny w swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a plebejusz traci

los. Za , ktorzy? Obaj pobili szlachcica naprawde, ze czlowiek ten umarl.

„W jakiejs Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za , ktorzy innych traktuje sie najbardziej poblazliwie―. „Prawo dac ma obowiazek

rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama jedynie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc i nam i

bydlu, jezeli zadnego oracza nie stanie sie? ―.

Chociaz nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli wszelkich warstw spolecznych, to bronil

chlopow zanim wyzyskiem i samowola mezczyzn, chcial zapewnic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― powinno sie zapamietac, ze A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm sposrod Rotterdamu,

wyznawca irenizmu - czyli duzym przeciwnikiem wasni i bitew (zaborczych i zaczepnych), natomiast zwolennikiem zgody i noclegu, chociaz uzasadnial

potrzebe wojny obronnej, gdyz tylko taka ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna za soba wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jakim sposobem ogromna - wieksza niz Rej - przyklada Modrzewski wage az do edukacji mlodego obywatela i do rangi

zawodu nauczyciela. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy i rzeczom ludzkim najpozytniejszy― – i wola o koniecznosc finansowania szkol,

ktore wazniejsze jest w dalszym rozrachunku niz naklady pieniezne na inne rozmaitosci. Postulat ten wydaje sie bardzo swobodnie zapamietac, gdyz dzis

wydaje sie on takze aktualny.

Przy ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty i hetmana.

Przy ksiedze „O Kosciele― domagal sie zastrzezenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna i swiecka w

panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w literaturze.

W czasach renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Wzor „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie los powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swej majetnosci. Wskazowki

te zawarte sa w „Zywocie dziecka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego uposazenia, rozkoszujac sie darami

fauny i flory w kazdej porze rok. dbajac o harmonie. Nie wydaje sie byc zbyt badacz, lecz staly, szczesliwy, niestraszne mu czy starosc, czy smierc.

Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe los wedlug intelektu i w bliskosci sposrod natura.

Inny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek tenze propaguje Lukasz Gornicki w utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to czlowiek

rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, dbaly o wytworne maniery i piekno mowy, a takze znajacy sztuke i muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro wiecej niz prywate, nie

zaluje do niej swoich towarow, a takze i zycia - taki wzor ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi, w patriotycznych

piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje nadal wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko az do tworzenia, to czlowiek kompleksowy, oprocz

umiejetnosci potrzebnych posiada obszerna wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jakim

sposobem Jan Kochanowski, Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i pozostali.

56. Wyklaruj w jaki sposob pisarze polscy ery odrodzenia i oswiecenia troszczyli sie o losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne i lansujaca

pozytywne. Przykladem takiej tworczosci moga byc nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem natomiast

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn o spustoszeniu

Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory te sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. Przy „Krotkiej

rozprawie.... ― Rej zastosowal forme dialogu. Dialog ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami czterech reprezentatywnych dla polskiego

spoleczenstwa stanow i pietnuje zachowania kazdej wraz z stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa, sejmu, zasobow wojennych

myt i starostw. Pan twierdzi o dworskich zbytkach i pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych, rozrzutnosci, hazardzie i nieuczciwosci

szlachty i kleru. Dzielo Oraz. Frycza - Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej― sklada sie z piec ksiag: Na temat obyczajach. Na temat

prawach, Na temat wojnie, Na temat Kosciele, Na temat szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych osobom wysoko

urodzonym, ale nie posiadajacym odpowiedniego przygotowania. Od momentu sprawujacych wladze wymagal zarzadzania sie tylko dobrem narodu i

interesem panstwa, potepial prywate. Przy ksiedze Na temat prawach domagal sie zrownania wszystkich wobec prawa. Wojowal z korupcja sadow,

podkreslal koniecznosc respektowania prawa az do obrony. Byl przeciwnikiem bitew zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O Kosciele domagal

sie uregulowania stosunkow panstwa i Kosciola, uniezaleznienia wladzy ogolnokrajowej od papieza i swoim legatow. Krytykowal negatywne Zjawiska w

zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie wydatkiem innych. Zadal ksztalcenia mlodziezy w szkolach publicznych i nakladow dzieki ten

zamysl.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska o ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i egoizm

stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. Przy kazaniach Skarga ukazuje dolegliwosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby te to:

brak milosci az do ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa a takze ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn o spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej dzieki Podolu w 1575 r. Poeta

obrazuje jednoczesnie sciezke do przezwyciezenia katastrofy. Wydaje sie nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w boju i

wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w dramacie „Odprawa poslow greckich―.

Utwor tenze niesie w sobie esencji uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami. Mamy portret

dobrego i zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on uwazny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie unosi sie ambicja gdy

chodzi o dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie az do szantazu i przekupstwa mlodzieniec. Wsrod

niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec utwor ten prezentuje niebezpieczenstwa grozace

panstwu wraz z strony zlych wladcow, obywateli i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske o losy ojczyzny i omow jeden sposrod nich.

Dzielo poetow i pisarzy renesansowych obfituje w rozne ujecia spolecznej i dotyczacej ciebie tematyki. Postury patriotyczne wykazuja niemal kazdy

humanisci, wszystkie swiatle umysly tej ery.

Mikolaj Rej nie tylko w „Zywocie dziecka poczciwego― wspomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny forma,

odnajdujemy glownie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu oczywiscie Rej wyklada nieprawidlowosci,

jakie to zauwaza w panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow, ale mysli o zysku („na

oltarzu jajca licza―), Tatusiek z kolei - mysli o urzedach, zabawach i prywatnym majatku, fatalnie sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy

zadny nie ma tam na pieczy― - twierdzi Pleban). Totez Wojt twierdzi rozgoryczony: „Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym z kazdej

strony nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― nastepny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i charakteryzuje owa

„poprawe kraju― w pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna role

przypisuje Modrzewski dzialaniu w kraju prawa - sprawiedliwego i rowno traktujacego wszystkich obywateli.

Podobna, ale bardziej nadal przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do tonacego

okretu, nazywa go matka i grzmi do do niej synow - czyli spoleczenstwa – o opamietanie. Odslaniajac szesc dolegliwosci spolecznych - obojetnosc

wobec ojczyzny, chciwosc, niezgody i klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola, niesprawiedliwosc prawa i grzechy przeciw Bogu - glosi wizje upadku,

klopoty politycznego, ktore grozi Kraju. Wowczas, w XVI wieku, przedwczesne proroctwo nabralo dyspozycji w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg

Skargi powinny dotyczyc:

obrony religii katolickiej, bitwy z tolerancja religijna i heretykami

walki o nasilenie wladzy krolewskiej

walki o wzmocnienie i poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki o pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki o sprawiedliwe prawa

dazenia az do poprawy polozenia chlopow w kraju

Skarga uwaza, ze: uczucie do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, kult katolicka, wplywowy rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty,

ktore stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest dzielo Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tu wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn V―

(O spustoszeniu Podola) i „Piesn XII―. Krytyke ulomnosci spolecznych spotykamy tez w licznych fraszkach, a najwazniejsza pozycja wydaje sie

tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego jak artyste i czlowieka renesansu. Odwolaj sie do pewnych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym internautom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan i swoim wyksztalceniem. Jest bez

watpienia najwybitniejszym tworca epoki renesansu i naszym wlasnie roznil sie od czasu Mikolaja Reja, ze niezmiernie dbal o ksztalt swojego stylu, o

forme uprawianych gatunkow i o artyzm jezyka, a takze o calosciowa wiedze. Kochanowski studiowal w Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore

to studia zadecydowaly o erudycji poety. Nie zostaly mu tez obce jezyki klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal dodatkowo epoke starozytna – do

niej literature, filozofie, z pewnoscia znane mu zostaly dziela Erazma z Rotterdamu i obecnych tworcow rodzimych. Nawiazania az do antyku w dorobku

Kochanowskiego widac chociazby w doborze uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat podlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to

widac rowniez w propagowaniu filozofii starozytnych, w odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w podejmowaniu motywow z mitologii i tekstow greckiej

– takich jak np. wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego wiecej niz tlumem.

Nasz wybitny czlowiek zapisal sie w historii literatury polskiej nie tylko jak poeta i dramaturg, ale takze jak tlumacz psalmow Starego Testamentu –

Psalterza Dawidow. Na temat jego renesansowym obliczu sygnalizuja takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje swiat zbyt wielka melodie,

znajduje ogromne wartosci fauny i flory i wsi, wielbi dziecka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska o Sobotce― – piesn 12 panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij wyobrazenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) - z fran. Renaissance. jak nazwy ery uzyto tegoz terminu nie wczesniej w XVIII wieku we Francji - poczatkowo dla

okreslenia zapozyczen i wzorow wloskich w sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo dla okreslenia czasow panowania

Franciszka I, kiedy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W tym znaczenie zdefiniowanie to zostalo przyjete poprzez nauke niemiecka

i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta - "Kultura odrodzenia we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo istniec

poczatkiem epoki nowozytnej - przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich". Koncepcja ponizsza wywarla duzo sporow i polemik.

Nazwy "Odrodzenie" z calkowita intencjonalnoscia uzyl nie wczesniej Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie symbolizuje tu

jednak odrodzenia antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora to wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale potem sama

trafila do szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od czasu XIV az do poczatkow XVI wieku, natomiast w

panstwach Europy polnocnej od ukonczenia XV do samego konca XVI wieku. Jest mezczyzna rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory

zlozyly sie takie czynniki jak: dekoniunktura papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki postep miast, powstawanie (po

czasie rozbicia feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria.

Przy kulturze renesansu ogromna role odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne prady umyslowe i

religie, najbardziej istotne z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie czlowiekiem, nawrot i kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, dzieki plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamiarem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala ksztalcic i rozrywac

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie tendencji humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka - zerwanie sposrod asceza i teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek staje w srodku badan i zainteresowan;

miernikiem poznania stal sie mozg

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy o czlowieku jak o jednostce (psychika i wrazliwosc). Dazyl do postepu osobowosci majac na

uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili koniecznosc poznania i ksztaltowania indywidualnej, silnej placowki ludzkiej. Przy mysl humanizmu

czlowiek wydaje sie wielce przydatny, liczy sie swoim talent, liczy sie kazde odrebne istnienie. Poznawano przyrode, czar, patriotyzm. Byl to

antropocentryzm. Usytuowanie dziecka w srodku swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza: „Czlowiekiem jestem i guzik co ludzkie nie

jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala w porzadku. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie ona do postepu tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, jezykow i literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych i republikanskich koncepcji pochodzenia wladzy. Za formalny jej zaczatek

uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Zaistnialy nowe prady religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen religijnych np.

wojne chlopska rozpetano w 1525 roku za posrednictwem nietolerancje religijna. W rok 1529 - protest mniejszosci luteranskiej w Spirze dzieki sejmie.

Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Republika czeska, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili poniewaz, ze wolno ja interpretowac indywidualnie, ze nalezy

tlumaczyc je dzieki jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest jedynym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia oznacza to uwolnienia osoby od mek czysccowych albo piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwin. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w wykorzystanie, w to, ze jakikolwiek czlowiek ma swoj zycie zapisany w

gwiazdach. Poswiecone jest jemu niebo albo pieklo, natomiast zycie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideal wykonywania zadan i

gromadzenie dobr. Posiadanie to zasluga, a bezwlad to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt wyprodukowano w Anglii. Ruch tenze powstal sposrod natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a zwiazek

wyznaniowy katolicki zabranial mu (odmowa rozwodu). Totez krol Anglii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil

ukochana, jaka i tak skazal na sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Nurt ten rozwinal sie w naszym kraju i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla spoleczne.

Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili koniecznosc wyrzeczenia sie majatku. Przy polowie XVII wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, ze tworcy tekstow polskiego odrodzenia nie pozostawali obojetni dzieki sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki dzialalnosci filantropijnej pozostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem znajduja sie

wydane w 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one az do literatury religijnej, lecz znajduja sie doskonale ulozonym traktatem politycznym o

przebudowie panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci religijnej w Polsce, nasilenie wladzy krolewskiej oraz

zdjecie krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to osiem rozdzialow rozprawy politycznej o najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, o sposobach katalogow przezwyciezania.

Strofowanie I - "O madrosci potrzebnej az do rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w problematyke. Autor charakteryzuje dolegliwosci, ktore rujnuja

panstwo. Przewodnia mysla kazania jest zapewnienie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa. Tak wiec najbardziej

normalni powinni istniec ci, jacy stoja naprzod narodu.

Strofowanie II - "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tu szesc dolegliwosci Polski. Sa to: brak namietnosci ojczyzny, niedobor zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa i bezkarnosc grzechow jawnych. Drugi ciag kazania poswieca pisarz pierwszej

chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w kierunku Rzeczypospolitej", ktora to plynie sposrod "chciwosci pokojowego lakomstwa". Przy sposob wyrazisty i

wzruszajacy mowi Skarga o wlasnej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie

bezinteresownosci milosci az do ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie w strone internetowa magnatow dbajacych

jedynie o swoje bogactwa. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III - "O niezgodzie domowej". Autor stwierdza, ze rodacy, pociechy jednej i tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac, albowiem laczy

katalogow jedna kult, nakazujaca uczucie blizniego, tenze sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedostatek tej zgody szczegolnie

dzieki sejmach ozywia u Skargi lek o przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke, Mickiewicza. Strofowanie IV i V - "O

naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora - zdaniem kaznodziei - wydaje sie prawdziwa kleska dla Naszego kraju, poniewaz poglebia

niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot az do religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej, oferujacej do zgody i az do potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii i krolestwie". Skarga uwaza, ze najlepsza odmiana rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna jednak utozsamiac

sposrod absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z przedstawicieli narodu. Poddani winni

znajduja sie swemu krolowi szacunek i posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" wiedzie do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne sposrod

upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw sprawiedliwych nie ma rzetelnej wolnosci. Wylicza prawa

niesprawiedliwe, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, mimo ze podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII - "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszystkie, najgoretsze uczucia patriotyczne - milosc az do ojczyzny,

oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj o losy Rzeczypospolitej i wiare, ze dobry Bog ustrzeze Polske od czasu zguby. Tytulowe grzechy jawne to:

niedobor sprawiedliwego i sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa, nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

rzetelna pospolitego, wyzysk sierot poprzez zlych opiekunow. Po tego typu wyliczeniu grzechow przewiduje rychly upadek Naszego kraju.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " - porusza duzo kwestii politycznych, spolecznych i obyczajowych owczesnej Polski, natomiast jej tresc zwiazana wydaje

sie z poczatkowym, pelnym nadal nadziei, etapem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech nadrzednych stanow:

Tatusiek (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) wioda bogaty w realia zyciowe dialog, ktory ujawnia podstawowe problemy nurtujace

owczesne spoleczenstwo: kwestie przekupnego sadownictwa, naduzyc przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy niedobor stalego

programu obronnego kraju. Wiele dodatkowo uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbyt ksztalt moralno - obyczajowy zycia

ogolnego Rzeczypospolitej. Tatusiek i Wojt negatywnie oceniaja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia sposrod praktyki sprzedawania

odpustow, wyrazaja zaniepokojenie obfita i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w

spelnianiu praktyk religijnych (koleda). Podniesiony zostaje dodatkowo problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu albo nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden sposrod pierwszych rodzimych utworow o

tematyce spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" - autor zwraca sie az do rodakow sposrod prosba, aby pomysleli wreszcie o grozacym im

niebezpieczenstwie; Polacy musza natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w wypadku potrzeby sami stanac az do obrony granic.

Jan Kochanowski "Piesn o dobrej slawie" - twierdzi o powinnosciach obywatela wobec wlasnej ojczyzny; nie jest prawdziwym czlowiekiem tenze, kto

myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden zamysl - sluzba ojczyznie, w celu zapewnienia sobie dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie moga byc rozne, w porownaniu do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; dobrze jest zginac mlodo,

jednak w srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz egzystowac dlugo i umrzec w zapomnieniu.

163. Wyjasnij uchwycenie symbolizmu w oparciu o niektore przyklady.

164. Wyjasnij wyobrazenia: symbolizm, naturalizm wskaz katalogow przejawy w wybranych utworach.

1. dwa. 1NATURALIZM

Tej tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly az do komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl mezczyzna w

przedmowie do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1. biologizm

a) utozsamianie spoleczenstwa z organizmem zywej jednostki

b) pojmowanie czlowieka jak czastki fauny i flory, czlowiek zdeterminowany jest poprzez prawa fauny i flory

c) pojmowanie zycia jak wiecznej bitwy o zywot

2. postawa uczonego i badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez wlasnych ocen odautorskich, autor rejestruje i pokaze

4. niedobor tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia dziecka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

A, takze Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, starszawe ploty, cienkie bydlo. Zdewastowanie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z naszym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i witalnosc ludzi. Barwy i wigor mieszkancow. Wydaje sie on pelny podziwu dla prostoty i kontaktu sposrod natura. Wies,

wspomnienia, jak miejsce wazne i niepospolite. Poeta zlaczony jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi tam zyjacych. Istnieja oni skazani na ubostwo.

Wtloczeni az do szarego istnienia. Podmiot liryczny zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje uczucie do wsi, tamtego istnienia, codziennych

trudnosci. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy i ideologii pisarza. Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Odgrywaja

charakter epicki. Ten sonet jako wylaczny jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie damy, ktora wedlug stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z wykonywania zadan rak, natomiast kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Facet, ktory byl zdrowy, wplywowy, wzor wykonywania zadan na wsi. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednak to nie pomagalo. Nie zaakceptowac

stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, brud, starosc, precyzja opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie starsza

dziewczyna (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) i mlodsza dziewczyna (marzy). Wprowadzaja kolory az do szarosci istnienia. Mlodosc, swiezosc i

spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja jednak na nedzny zywot i ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwa. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - niedobor wlasnej woli na dalszy los, przygnebiajaca wizja, walka o zywot, przetrwanie

cztery. obiektywizm i bezstronnosc

1. 2. 2SYMBOLIZM

Byl stosowany glownie w plastyce. Gloszono, ze ksiega artystyczne ma ukazywac klopoty duchowe dziecka. Te sfery ludzkich trudnosci

nierozwiazywalnych trasa intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, portret, ktory procz naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on oczarowany smiercia. Zejscie - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to drobny 4 szczatkowy zbiorek sposrod roku 1898. Sonety te mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel

poety byl odmienny, glebszy. Dwa pojecia: krzak dzikiej rozety i limba pelnia role symboli. Glowny z nich leka sie burzy - "skromnie az do zimnej tuli sie

sciany". Losy rozety odnosza sie dlatego do losow czlowieka. Przedluza sie dlatego jak czlowiek (samotny, czuje sie zagrozony przez

niebezpieczenstwa, zadumane ma skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc i przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak tenze

probuje sie jednak odparowac przed zaglada. Symbolem o podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona poprzez burze. Ow firma

symbolem uplywu czasu. Przy I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie calkowity rozklad.

Podobnie wydaje sie z czlowiekiem, ktory dzieki starosc wydaje sie chorowity, skromniej przydatny az do zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest latwe). W

utworze tym pozostal przedstawiony proces zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie pozniej.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania az do sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie sposrod Bogiem" o dobro ludzkosci. Hymn tenze wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i apokalipsa. Szereg milych wizji symbolicznych, ktore maja zrelacjonowac

glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei milszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz tenze ma charakter symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter i sile wewnetrzna czlowieka. Osobiscie

kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu i zycia. Staff ujal w tym utworze rozumuje o potedze ducha. W porownaniu do dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe dziecka ktorego charakter skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z spisu wsi i przeszedl az do opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow dzwiekowych,

kolorystycznych, dynamicznych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Odmiana barw i odcieni. 4 opisy jednego krajobrazu odmieniajacego sie

ponizej wplywem periodu dnia.

1. Dzwiek: jeki, wzdychania, wrzask burzy, swist swistaka, refleks

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: odcien, ksztalt

cztery. Nastroj: zachwyt, zaduma morzem wspanialoscia fauny i flory, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej i krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona poprzez burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, ochrania sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia

by przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, zastosowanie autonomii (rozne elementy fauny i flory by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy i pewni w trakcie burzy pozostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza leka sie burzy drzy zanim jej moca, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale roza kurczowo

podtrzymuje sie istnienia. Wiersz o niepokojach, obawach wspolczesnego dziecka w obliczu przemijania, zniszczenia, smierci. Koniecznosc trwogi przed

smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1. precyzyjnosc

dwa. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. stan rzeczy ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie glownym zrodlem tej epoki. Najswiatlejsze umysly ery

studiowaly historie starozytnych, katalogow dorobek literacki, filozoficzny a takze jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce ery odrodzenia, gdyz dbal mezczyzna o artyzm jezyka, forma swojego nurcie i forme uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl calosciowa wiedze. Tej obfita dzielo nierozerwalnie scala sie sposrod antykiem:

- przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki doskonale: lacine, greke, hebrajski,

- studiowal literature i filozofie antyczna,

- piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa napisane wedlug regul klasycznych,

- duzy dzialanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy - pierwszy wydawca piesni:

1. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwa. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, jak jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i dajac jednoczesnie niemal boska skala tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik sobie stawiam), oznacza to przekonanie, wraz z tworczosc przetrwa wieki i

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie starozytna:

a) epikurejska - stosowac zycia, rozpoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - oszczedzic umiar i spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze fuks tkwi w zachowaniu harmonii

ducha,

Najrozniejsze przyklady jestesmy wstanie odnalezc we fraszkach i piesniach:

- Piesn IX - zabawa zycia, powinno sie sie rozrywac, ale powinno sie zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nasza firme czeka jutro

(napomina o krotkosci zywota): Kto naprawde madry, ze zgadnie , ktorzy nan jutro przypadnie

- Piesn V (Ten pan zdaniem mym, kto przestal na swoim) - nie jest istotne to sa zalety materialne, ale moralne: cnota uczciwosci,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec w jakim celu gromadzic bogactwa, trzeba sie cieszyc sposrod tego

, ktorzy sie ma.

- Piosenka XX - w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - wolno sie w zyciu bawic, jednak mozna i zachowac wage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w Czarnolesie" – ograniczenie koniecznosci materialnych, zabieganie o wigor.

- rozne nawiazania az do mitologii:

1. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy mieszkajace "na duzym Parnasie"), "Do gor i lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

cztery. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tresc utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany poprzez tragikow greckich - tym samym pisarz nawiazuje do wydarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm wydaje sie byc jednym z nadrzednych nurtow ery baroku, zwany rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna mase do rodzinnych tradycji,

wprost tworzyl swoja szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbyt najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom

Pas.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale los gospodarowal dzieki roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac nasilenie wladzy krola i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w srodowisku

arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po sobie ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne i okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych skladow naleza:

„Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki jak przedstawiciel tekstow sarmackiej, w swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1. „Nierzadem Polska stoi― – utwor tenze ukazuje portret panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu i wewnetrznej anarchii, kleski. Utwor jest

wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru i szlachty polskiej, myslacej o bogactwach i wygodach, klejnotach, strojach, zabawach,

rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony i pieniedzy dzieki wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – utwor jest scenka satyryczna, ktora to przedstawia jak to szlachta polska zrywa sie do bitwy z nieprzyjacielem. Ukazal w

niej egoizm XVII wiecznej szlachty, jakiej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci, brak

posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie banalne ruszenie nie moze spelniac mozliwosci obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow sposrod Turkami w bitwie ponizej

Chicimiem w 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― i wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic patriotyzm, gotowosc az do

ofiar i poswiecen. „Wojna chocimska― sklada sie sposrod 10 fragmentu dosc dokladnie opisujacych najpierw obustronne preparowania, a potem

bardzo uwaznie, dzien wedlug dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do rozpoczecia ukladow i zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy

stosunek az do opisywanych spraw: nad calym obrazem goruje uczucie namietnosci do ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow i

krytyke osoby wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych dzieki sprawy ojczyzny. Poucza, ze uwage obecnych nalezy skierowac na sprawy naprawde

wazne: ofiarnosc, poswiecenie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zestaw fraszek, w sposob satyryczny poeta zawarl wiele opinii pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia w nich

zywy portret owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia informacji o Kraju XVII wieku.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w Rawie. Przy 1655 rok rozpoczal zywot zolnierza i walczyl ponizej dowodztwem Czarnieckiego przeciw Szwedom i

Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej i wojnie przeciw Moskwie. W trakcie rokoszu lubomirskiego pod Matwami w 1666 roku. Od momentu

nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie i osiadl dzieki wsi w krakowskim, gospodarujac w bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament i awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi sasiadami,

natomiast wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju ogolnego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na 2-ie czesci

Naczelna czesc niesie 1656-1666 r i miesci opis wydarzen wojennych, oznacza to taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―,

wyprawa az do Danii, wojna z Moskwa.

Druga frakcja 1667-1688 r – charakteryzuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z tegoz okresu znajduja sie niewyczerpana skarbnica wiedzy o codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, o jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

napastliwoscia.

„Pamietniki― znajduja sie dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

- ucisk i niedole chlopow uwaza zbyt zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

- mysli kategoriami przecietnego szlachcica i jedynie szlachte uwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w walce i sasiadami w zyciu

ziemianskim.

- w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

- w istniejacym stanie przedmioty nie wykrywa przyszlej katastrofy.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski i sarmacki; wskaz, jaki mialy wplyw dzieki zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Gest spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego ziemie Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zespol dodatnich jakosci odziedziczonych wedlug przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore znajduja sie

przeciwienstwem dla zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w obronie religii w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak

pozniej sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady dzieki obowiazki

spoleczne wobec ojczyzny, cenienie i obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz znalazly sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie az do zycia wiecej niz stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako idea calkiem przyciagajaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele az do zyczenia (zdanie Potockiego); calkowicie godna pozalowania postawa,

ktora to doprowadzila az do upadku A, takze Rzeczypospolitej i dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Gwoli poezji barokowej charakterystyczne znajduja sie dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez Przy. Potockiego, J. Ch.

Paska), i tak zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza zwlaszcza tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one

bogactwem i rozmaitoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia i humorem. Autor w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu takimi jak: hiperbola,

metafora, konfrontacja, antyteza, wyszukane epitety.

- "Niestatek" - podmiot liryczny zestawia nawzajem dwa obrazy-portrety. W pierwotnym dominuje zasobna kolorystyka metafor (ogien, zloto, perly... ),

ktorej zajeciem jest ukazanie zycia i urody w pelnym rozkwicie. Drugi portret stanowi mocny kontrast sposrod pierwszym - jest dwubarwny (czern i biel,

bodziec smierci i rozpadu). Zestawienie takich portretow kobiety wyraza zmiennosc wrazen, wynika sposrod kaprysu. Planuje to gre z uczuciem, nastroj

gry dworskiej.

- "Do trupa. Sonet" - porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza frakcja zawiera probe identyfikacji podmiotu lirycznego sposrod

sytuacja nieboszczyka - wyszukiwanie przeciwienstw. Odsetek druga - zestawienie spokoju trupa sposrod cierpieniami zakochanego. Zaskakujaca

puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" - antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od czasu nich uwolnic. Pointa:

zanim miloscia niepodobna uciec, obrona przy pomocy intelektu jest bezradna.

- "Nadgrobek Perlisi" - parodia wymyslnych epitafiow dzieki nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety czworonoga i rozpacz wlasciciela

wedlug jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w slownych igraszkach i barokowych konceptach. Przy pozniejszym czasie ulegl nastrojom

elegijnym i sielankowym a takze slawil wdzieki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj portret szlachty polskiej XVII wieku w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym posrednikiem sredniej szlachty. Jak jakikolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) i rolnikiem (gospodarzem). Bral udzial

w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl dzieki wsi i zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, krola i szlacheckiej demokracji a takze

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika i pieniacza. Porownanie dowodzi, ze tresc pamietnikow mija sie

faktami historycznymi. Sa ow kredyty cennym zrodlem w pozostalym sensie: oddaja wiernie postury i zapatrywania owczesnego szlachcica, przekazuja

wyglad swiata, widziany jego oczami, pozwalaja rozpoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie az do idealow wolnosci szlacheckiej i rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci stanu

szlacheckiego nad odmiennymi, swoisty typ religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, wrogosc do innych narodow, upodobanie zabawy.

Duzo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow kredyty swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Cecha utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w poemat wielorakich refleksji dzieki

tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, natomiast zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow kredyty postac nie pozbawionych goryczy uwag o zaniedbaniach postaci rycerskiego i

wojennego rzemiosla. Porownanie obecnych Polakow az do dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo terazniejszy

upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie rozumuje o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – uzywac nalezy wraz z wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – trescia wiersz wydaje sie mysl, ze kobiety znajduja sie niestale w uczuciach. Idea ta

wyrazona jest w wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem rozbudowanym.

Nagromadzono calkowity szereg sprawie niemozliwych i stwierdzono, ze predzej wolno je wykonac (uspokoic morze, wiatr zapiac w wor) niz dostrzec

stalosc w uczuciach damy.

b)Zastosowano tu takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, nawet lepiej szokowac czytelnika, pamietac, ze brzydota i okrucienstwo tez moga zostac tematem dla artysty. Np. „Do

trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to poniewaz wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a szczesliwie

zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej istniec trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), misterny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor i uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaklocenia sa prawdziwym zywiolem artysty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, ciekawostki tez znajduja sie w cenie.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do atrakcyjnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego wedlug smierci wybitnego czlowieka majacego

wyrazic utrate i rozpacz bliskich. W tej sytuacji wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani wedlug jego stracie.

W poezji Morsztyna widac konceptyzm tj. opieranie esencji na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa wiecej niz jeden kontrastowe portreciki dziewczyny, w porownaniu do zaistnialej sprawie. Kiedy w nawiazaniu tych dwojga (dziewczyna i

autor) sie kochaja – dziewczyna zaprezentowana jest jak piekna i zmyslowa dziewczyna. Kiedy zas sie pokloca partnerka staje sie brzydka i nieznosna.

67. Omow kluczowe prady literackie baroku i ich dzialanie na los umyslowe ery.

W porzadnym uproszczeniu mowimy, ze w literaturze baroku zaistnialy wiecej niz jeden wazne, istotne prady. Glowny - gentlemenski – rozwijajacy sie

dzieki dworach magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, odleglych od miejscowosci,

tetniacych wlasnych zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad gentlemenski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nasz typ tekstow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza modna stala

sie tworczosc poetycka wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskoczyc odbiorce,

dowodzic mistrzostwa pisarza, wreszcie – bawic i uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie spotykania. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy z

wzorow zachodnich, wykladzinom skladajacy uznanie, a sposrod niechecia odnoszacy sie az do rodzinnych, rodzimych tradycji.

Nurt ziemianski – sarmacki – opanowal krajowe szlacheckie ogrody. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo ponizsza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt gentlemenski, przykladala ogromna wage az do rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie i swoj polski rodowod

uznawala za kluczowy tworcami tegoz nurtu znajduja sie: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Nurt ten nazywa sie dodatkowo sarmackim od czasu

slynnej koncepcji o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w XVII w. i oddzialywujacej dzieki pozniejsze ery.

Podzial tekstow na wiecej niz jeden nurty wydaje sie wygodny, ale nie jest calkowity. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly poniewaz dwory – wiec

gentlemenski i zostaly siedziby szlacheckie – dlatego ziemianski. Jednakze byly dodatkowo miasta – rozwijal sie zatem nurt literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn i Naborowski znajduja sie poetami, jacy znacznie sie

roznia – mozna dlatego mowic co najmniej o paru nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Chce sie w XV wieku. Szlachta polska w dobie wlasnej swietnosci poszukiwala

swych korzeni - znalazla je w starozytnym ludzie Sarmatow (w rzeczywistosci byl to koczowniczy lud iranski zamieszkujacy dorzecze Wolgi). To

szczegolne pochodzenie mialo tlumaczyc szczegolna role jaka szlachta odgrywala w naszym kraju.

Sarmatyzm ma dwa znaczenia - od razu oznacza obyczaj szlachty w XV i XVI wieku, drugie - rozbudowana ideologie szlachecka. Poczatkowo

sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. Nastepnie nastepuje postep zakresu znaczeniowego o kult zlotej

wolnosci, mesjanizm - poglad religijny mowiacy o istnieniu jednostkowego lub zbiorowego mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, ze Polska ustala

przedmurze chrzescijanstwa - ma obowiazek stawic czola poganskiej nawale, byla przeciez najdalej dzieki wschod wysunietym panstwem

chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to przekonanie o szczegolnej roli polityczno -

religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od zarania panstwowosci polskiej - o szczegolnej roli jaka pelni Matka Boza.

Kolejnym wzgledem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - los na wsi, fascynacja przyroda, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego

sasiedztwa. Obecne zostaly takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w zainteresowaniu kultura wschodu - stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Seks do sarmatyzmu w literaturze i tradycji ewoluowal - poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. Nastepnie stal sie synonimem ciemnoty,

zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje az do laski, czegoz swiadectwem wydaje sie najwybitniejszy zabytek

kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek a takze Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 - 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow, Wegrow, wyprawial

sie az do Danii. Osiadl na stale w krakowskim, dokad sady skazaly go dzieki infamie i banicje. Tej pamietniki mieszcza okres ekipy wojskowej. Staly sie

zrodlem inspiracji dla Henryka Sienkiewicza. Istnieja doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura sarmackiej. Wyziera z nich obraz pisarza -

zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz szlacheckiej ksenofobii i milosci fauny i flory -

sposrod rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w mowe potoczna, laczyl niejednokrotnie polski sposrod lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" - poemat rycerski,

jedna sposrod pierwszych rodzimych epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w latach 1688 - 1696

"Moralia", w 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przymocuje sie duzo wagi az do konstruowania przepisow, praw, przywilejow, ktorych jednak nikt nie respektuje. Autor zwraca obserwacje na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor obrazuje negatywne nastawienie szlachty az do pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiej przyczyny represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz tenze krytykuje nietolerancje. Poeta zadziwia sie, ze represje

nie dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Autor krytykuje wystawny styl zycia jak element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go zjawisko, ze w kraju, ktory nie istnieje za , ktorzy oplacic armii,

ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja kosztow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny byc ochronione.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo rok 1670, traktuje o batalii pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z nietypowym realizmem

pisarz kresli sceny batalistyczne. Uwypukla rycerskosc Sarmatow dawnych, natomiast krytykuje biezacych. Termin Sarmata oznacza obok Potockiego

bliskoznacznik rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest dzieki mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem

barokowej literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Literatura staropolska wykreowala raczej negatywny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze 4 wzory wybuduj: szlachcic – ziemianin, szlachcic

– dworzanin, poeta doctus.

Jesli zas ktos nie reprezentuje jakiejkolwiek badz z takich postaw, podlega wowczas ostrej krytyce wraz z strony pisarzy.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli o sprawach prywatnych, nie interesuje mnie sejmami

Wojta – uzala sie morzem swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia wszelkich mszy, natomiast mysli zaledwie i zysku

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciw przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw i interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw i ucisk biednej szlachty poprzez bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie obserwacje na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic dalej formy obronnej kraju, albowiem szlachta w wojsku wykazuje

chec az do alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na sprawy ojczyzny osoby i pochwala patriotow.

J. Ch. Pas „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w „Pospolitym ruszeniu―, tak Pas w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny wybuduj szlacheckich w sluzbie

wojskowej. Wszystko sprzega sie z ciemnota, zacofaniem, napastliwoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym sie opiera krytyka stosunkow spolecznych i politycznych w utworach Przy. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka spraw szlachty i panstwa. Wielokrotnie

poddaje krytyce wady narodu i rzadzacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Polska stoi" ukazal stan lezacy wewnatrz panstwa

polskiego, ktore chyli sie w kierunku upadkowi, nikt nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze sa w stanie sluzyc dzieciom do gry. Wszyscy pilnuja o

osobiste dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" pokaze wady spoleczenstwa. Polacy uwazaja tylko o zabawach, balach, wygodach

zyciowych. Przejmuja obce wzory miast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta jednak zyje sama dla siebie i nie zdaje sobie

sprawy, ze z upadkiem ojczyzny zginie tez ona sama. Przy wierszu "Kto mocniejszy tenze lepszy" Potocki porusza klopot nietolerancji religijnej. Katolicy

to silny lew, zas arianie sa podobni do mikrego lisa, ktory nie moze obronic sie zanim lwem. Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbyt bezprawie. Wiersz

"Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, gdyz jest zbyt

wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epopeja o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w 1621r. Poemat opisuje przebieg bitwy i rokowan. Komplet

przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w zwyciestwie morzem poganami. Patriotyzm widac w przemowieniu

Chodkiewicza do wojownikow. Prosi mezczyzna o obrone ojczyzny odwolujac sie az do czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego

wylania sie portret XVII wiecznej Polski. Duzo jest w nich opinii, bolesnej zadumy i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska znajduja sie zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w XVII wieku.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo rok 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly calkiem znaczna

lokalizacje w literaturze XVII w. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do opisanych faktow znajduja sie znakomitym zrodlem poznania osoby i

obyczajow tamtych czasow. Pierwsza frakcja zawiera przedstawienie przygod wojennych Paska. Uczestniczyl on w wielu wyprawach wojennych. Pas

opowiada o walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce i Danii, o rokoszu Lubomirskiego i o odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu o relacje

do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie, jednak ambicji az do walki zapewnia mu chec zdobycia lupow, a nie

milosc az do ojczyzny. Pas mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore zostaly wynikiem swoim zainteresowan i ciekawosci. Pas opisuje tez msze

swieta, do jakiej sluzyl wraz z zbroczonymi krwia wrogow rekami. Uczestniczyl w licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z odmiennymi. Przykladem

wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas jakiej doszlo az do pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pas, ktory nie chcial wojowac w obozie

wojskowym, wylonil sie z niego, wiedzac, ze rywal dogoni fita. W koncu Pas zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Jednak taki zwyczaj zycia znudzil mu

sie i Pas zapragnal zmiany. W okolicach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W pozostalej czesci charakteryzuje swe zaloty i decydujaca

rozmowe sposrod ukochana. Ponizsza czesc "Pamietnikow" zawiera szeroki obraz istnienia ziemianskiego i obyczajow szlacheckich. Autor uwaza ucisk

chlopa za prawdziwy stan rzeczy. Swoja klase uwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie osobiste szlachty polaczone jest troska o posiadanie i

korzysci wlasne. Z "Pamietnikow" wylania sie portret typowego sarmaty. Bohater lubi zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty.

"Pamietniki" odzwierciedlaja portret ludzi tamtej epoki. Istnieja pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym dzieki gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najbardziej istotne cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow A, takze. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osoby, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu renowacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona wedlug to, by negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw osobom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciw szablonom i konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwa. Monolog zwrocony do partnera, wziety w cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany wobec wypowiedzi). Np. Do krola.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― A, takze. Krasickiego jak utwory o ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal duzo przywar i ulomnosci ludzkich. Zdajac sobie sprawe sposrod ich oddzialywania na los polityczne

w owczesnej Kraju oraz bedac swiadomym faktu, do jakich konfliktow i klesk sa w stanie one sprawic, stal sie ich najglosniejszym przeciwnikiem. Az do

walki sposrod nimi sluzyly mu glownie bajki i satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak klechdy, ukazuja portret zycia w XVIII - wiecznej Rzeczypospolitej. Sa swietna ilustracja tych czasow. Krasicki obnazal i

osmieszal w nich najdotkliwsze wady spoleczenstwa polskiego: pijanstwo, zacofanie i ciemnote szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc az do hazardu.

Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i okazjonalny, rownie niejednokrotnie sa jednak uniwersalne i ponadczasowe. Krasicki tak samodzielnie

pisal o celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac nastepne utwory staral sie istniec nie tylko moralizatorem, lecz w tym samym czasie

autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr zapoczatkowuje satyra "Do krola". Na pozor utwor tenze jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest zastapiony juz w

tytule, natomiast przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot liryczny stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nieprawidlowe pochodzenie, za mlody

wiek, zbyt lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie i przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty te pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa jednak na tyle bezsensowne i bezsensowne, iz domyslec sie wolno, ze w taki sposob Krasicki obrazuje zalety

krola. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i wyraz poparcia dla jego polityki wewnetrznej, natomiast jednoczesnie

wydaje sie atakiem dzieki sarmacje, dzieki jej niedoskonalosci i nedzne przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje i pietnuje zagladanie do kieliszka. Jest ona skonstruowana na zasadzie dialogu, gadki prowadzonej poprzez dwoch

szlachcicow. Jeden sposrod nich opowiada o suto zakrapianych biesiadach i o przykrych katalogow konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna - wymeczony spirytusem szlachcic odchodzi, by odszukac ukojenie w... alkoholu. Satyra Krasickiego obrazuje rowniez zwykle cechy

Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu stale sa odwazni, swietnie widza sie dzieki polityce, a przy tym uwielbiaja zastanawiac sie i ponizej lada

pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" zapewnia porownanie czasow wspolczesnych autorowi z czasami minionymi. Wychodzi na to, ze w Rzeczypospolitej dzieje sie

coraz to gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc obecne takie przymioty, jak honor, uczciwosc,

prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, bezinteresownosc, religijnosc. Pierwotnego miejsce zajely klamstwo, blef, podstep, wiarolomstwo, rozpusta.

Tego rodzaju brak poszanowania tradycji i niszczenie zalety stanowiacych o pozycji Rzeczypospolitej powoduje, ze panstwo stoi na skraju calkowitego

upadku i katastrofy..

Popularnosc satyr Krasickiego powiazana byla sposrod dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc batalii o zmiane mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala te zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym skontrolowanie zjawisk

prezentowana byla w sposob niekwestionowany i prosty. Jej wypowiedz byla z reguly skierowana az do fikcyjnego adresata, niejednokrotnie ujeta w

cudzyslow, przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odwrot od prostej perswazji widac najwyrazniej w satyrach

dialogowych, szczegolnie zas w takich, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze istniec uznany zbyt reprezentanta pogladow autora. Zmuszalo to

czytelnika do domowej interpretacji i wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo dzieki dyskretne sugerowanie odpowiedniej esencji i unikniecie

bezposredniego i obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― A, takze. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Gatunek ten przezywal szczegolna slawa w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

w. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk grecki opiewajacy wojne zab sposrod myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety

pozostaje poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, nieduzo znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym sposobem

pokazania i wzorem wypowiedzi. Trescia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow i karmelitow. Zakonnicy

walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy i szklanek posrod wrzawy i rumoru. Godzi zwasnionych pucharem, co duzo trunku mial mozliwosc

pomiescic i na pejzaz ktorego to naczynia kazdy walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec i glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od wina legl sposrod slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na pewnych przykladach przedstaw problematyke bajek I. Krasickiego.

Bajka to utwor krotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i mieszczacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora to wynika sposrod

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Klechdy Krasickiego portretuja wiele aspektow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Naszego kraju, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych

czasow. Swoistym komentarzem do kompletnego zbioru wydaje sie „Wstep az do bajek―. Przy sposob zabawny autor wymienia rozne ludzkie wady,

deklarujac ze spotykamy ludzi doskonalych, ale sa to tak wyjatkowe postawy, ze mozna je miedzy klechdy wlozyc.

Historia „Szczur i kot― wydaje sie atakiem dzieki jedna sposrod najgorszych ulomnosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tu tak zwana

maska: wspolwystepujace w wierszu zwierzeta znajduja sie konwencjonalnymi znakami cech ludzkich. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek nieprzyjemny. Z kolei kot, wykorzystujacy moment nieuwagi szczura zwykle utozsamiany jest wraz z sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Historia zawiera bezsporne pouczenie, ze w zyciu powinno sie kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi

sie na silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest historia „Ptaszki w klatce―. Krasicki poruszyl tu problem wszechstronny, wazny odpowiednio dla kazdej zywej: zamilowanie

wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. Glowny (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zna zapachu

wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swe zycie w klatce i uwaza, ze jest to nieco normalnego. Jednak stary czyzyk nie zgadza sie sposrod

twierdzeniem mlodego. On niegdys byl wolny, zostal jednak uwieziony. Nigdy nie przyzwyczai sie az do niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci.

Wielokrotnie interpretujac ta bajke, obrazuje sie dzieki fakt, ze powstala ona po pierwotnym rozbiorze Naszego kraju, moze dlatego Krasicki chcial

napisac o nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden sposrod nich, Piotr, byl

malarzem dobrym, ale zyl w nedzy, dalszy, Jan, malowal kiepsko, ale byl obfity. Te pozorna niedorzecznosc objasnia pointa. Piotr malowal osoby

naturalne, takimi, jakimi znajduja sie, Jan natomiast znacznie upiekszal ich portrety. Bajka ponizsza ilustruje ogolna prawde zyciowa: najtrudniej i

najniebezpieczniej informowac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - w taki sposob mozna znacznie wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest historia "Jagnie i wilcy". Juz pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w swiecie dominuje

upowaznienie silniejszego, ze racja wydaje sie po witrynie tego, kto ma sile. Potwierdzeniem tej smutnej prawdy jest opowiedziana historyjka: slabowite,

niewinne i naiwne jagnie zostaje napadniete przez wiecej niz jeden wilki (bedace symbolem krzepy, bezwzglednosci i okrucienstwa). Wowczas gdy pyta,

jakim prawem ma byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona odpowiedz: "Smacznys, watly i w lesie", natomiast nastepnie pozostaje pozarte.

Historia „Filozof― obrazuje uczonego dziecka przekonanego o wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare w Boga i smieje sie ze

wszelkich swietych. Jednak gdy spada na niego choroba, nawraca sie, zaczyna wierzyc „nie tylko w Pana Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor

pokaze jak bardzo ludzie sa chwiejni we wlasnych pogladach i przekonaniach. Krasicki zwraca obserwacje, ze niejednokrotnie teoretyczne madrosci nie

wspomagaja w zyciu.

Oraz zatem glob w bajkach Krasickiego pozostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w wlasciwe scenki i zaprezentowane

konsumenta.

79. Zanalizuj role tekstow oswiecenia w dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w Uwagach morzem zyciem Jana Zamoyskiego i w Przestrogach dla Naszego kraju. Program

spoleczno-polityczny Staszica wyrasta nie tylko sposrod potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz dodatkowo z silnej troski o kraj, sposrod leku zanim

utrata niepodleglosci. Pisarz przymocuje duza mase do wychowania mlodziezy, dla ktorej zamiarem powinno istniec szczescie ojczyzny. Poniewaz fuks

spoleczenstwa wyplywa z przydatnosci wszystkich swoim mieszkancow, dlatego, jak pisal koncem oswiaty krajowej istniec powinna zdatnosc obywatela.

Uwypukla koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki morzem szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Edukacji Narodowej.

Duzo rozsadnych postulatow wysunal Staszic w dziedzinie struktury wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej fragmentu obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i

przedstawicielstwa w nim mieszczan, ktorzy wraz z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac

sie za tronem dziedzicznym. Mowil o potrzeby utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie placic bedzie szlachta.

Osobne obszar w swoim dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, jaka wini zbyt upadek kraju. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych polakow.

Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek dla prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, swoim postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet zdrady.

Hugo Kollataj - dalszy obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

Przy rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal program reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Przy swoim

przywodztwem skupil gromade radykalnych pisarzy, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

struktury wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, ze powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. Przy sejmie przewiduje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm o tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet dzieki spoleczny i polityczny anachronizm ustroju

Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor instytucje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn o nieludzkie

traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, utwor o charakterze dydaktycznym i politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra dzieki owczesne

spoleczenstwo.

Do listy utworow powinno sie jeszcze dolaczyc bardzo rozpowszechniona i chodliwa poezje polityczna, powstaly wowczas wiersze anonimowe np.:

„Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i az do narodu―.

-Satyry i klechdy Krasickiego- krytyka wad spoleczenstwa - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych i Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz program reform spolecznych zmierzajacych az do

zmian w stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi morzem zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan sposrod prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy krola, wniesienie liberum veto, reforma

podatkowa, stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej dla mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, ze „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor tenze powstal w ciagu kilkunastu dni, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego (na przelomie X i XI 1790 r. ). Ma mezczyzna charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: periodu, miejsca i akcji, niedobor jest takze scen zbiorowych, calosc zas utrzymana wydaje sie w

jakiejs konwencji. „Powrot posla― pozostal napisany dzieki zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial w taki sposob wplynac na reputacje

publiczna a takze na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal zatarg miedzy sarmackimi konserwatystami natomiast zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc i nieuchronnosc odmian

ustrojowych Naszego kraju, osmieszyl przedstawicieli obozu konserwatywnego, chcac przydac jak najwieksza liczba ludzi zwolennikow pro krolewskiemu

i patriotycznemu obozowi reformatorow. Do tego posluzyl sie typowym dla komedii politycznej chwytem i ukazal chojrakow jednoczesnie okreslonych jako

pozytywni (patrioci) i negatywni (konserwatysci). Naturalna wynikiem takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego swiata jest splycenie sylwetek

psychologicznych postaci: bohaterowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow i toczenia rozwiazan fabularnych prezentujacych pojedyncze poglady

a takze racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni jak prawi i wzorowi obywatele, ci „zli― zas jak durnie i

pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform to: Podkomorstwo, Dobrobojscy i ich synek Walery, Teresa (wychowanka

Podkomorzego i swoim zony). Za to ich przeciwnicy to: tata Teresy – Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly utwor jest zapelniony szeregiem dysputy, rzeczowych, dzieki tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dysputy

wytyka klopoty, jakie stwarza szlachta: liberum veto i "zlota wolnosc szlachecka" uwaza za to, , ktorzy doprowadza az do upadku Naszego kraju,

podobnie jak samowola, prywata i egoizm, ktory wysysa wszystkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma wiare ujrzec obok schylku swego zycia wielka i

wyzwolona z ponizej obcych wplywow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele twierdzi, ale przewaznie bez sensu; zadziwia sie,

ze Starosta pozwala na wszystkie dziwne fantazje swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, ze Podkomorzy nie jest goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim znajduja sie przedstawicielami obozu

konserwatywnego; Gadulski jest typowym szlachcicem, nie respektujacym norm moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest wydac corke

przymusem za malzonek, aby jedynie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, klotliwosc; Krasinski przedstawia jego

niedobor zainteresowania wiedza, za to wielkie zainteresowanie pijanstwem, lenistwem i rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbyt swiete upowaznienie szlachty, do ktorego mozna oczywiscie niezle zyskac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem,

ktory roztrwonil majatek rodzicow dzieki zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac sposobnosc finansowa, jakim sposobem moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, ze posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze zagraniczne niczego fita nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie

dowiedzial

81. Omow kluczowe kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie zazwyczaj w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka.

Klasycyzm kladl napor na zagadnienia spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial zanim nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie

wyrastajace z przekonania o wielkiej roli wyrazenia jako sprzet oddzialywania dzieki spoleczenstwo. Podstawa klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk dzieki indywidualna kondycje czlowieka. Dzialanie na postep tego nurcie mialy zapatrywania J. J. Rousseau, ktory glosil, ze

cywilizacja nie sprzyja progresowi czlowieka i ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka az do natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie – byla to

uczucie, a takze melancholie, zadume, smutek. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali sie

natura i przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial w tworzeniu dorobku pismienniczego charakterystycznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Istota jego bylo rozumienie piekna jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Pomijajac literatura rokoko najpelniej

zostalo zrealizowane w malych odmianach architektonicznych i architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w eleganckiej ornamentyce, lekkosci i

dekoracyjnosci wygladu, w porcelanowych bibelotach, w malarskich miniaturach, milosnej dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau,

Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie w naszym kraju trwalo od czasu 1730 az do 1822. zaczyna sie w czasie saskim okresem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw Konarski,

ktory wypowiada sie w czterech dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, wystepuje przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski na rynku szkolnictwa. Przy 1740 wlozyl na fiuta szkole dla mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

nowatorskie metody ksztalcenia. Byl mezczyzna pijarem i z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla w kierunku

ograniczenia laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 rok oglosil ksiega „O poprawie wad wymowy― – pracowal on morzem poprawnoscia jezyka, zwalczal XVII wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania reguly liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

Przy 1747 rok oddano az do uzytku ogolnego potezne zespoly Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum rozumuje naukowej kraju. Na sejmie

konwokacyjnym w 1764 rok krolem Naszego kraju zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku wlozyl na fiuta Szkole Rycerzy.

Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednak rowniez dawala gruntowna i wszechstronna

wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku istnieje czasopismo „Monitor― wzorowane dzieki angielskim

„Spektakorze―, wydawane bylo dwa razy dzieki tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w pierwszym czasie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec obecne i rozne

tematy. W bazie tego czasopisma pojawiaja sie nowatorskie formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy az do redakcji i

odpowiedzi dzieki nie. Pisarze krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy projekt osobowy oswieconego szlachcica, biora w obrone mieszczan i

chlopow, konweniuja o problemach gospodarczych i politycznych Naszego kraju. Wydawany poprzez 21 lat. Z inicjatywy krola w 1765 rok zalozono na

warszawskim rynku pierwszy w dziejach Naszego kraju staly Teatr Publiczny. Wydzierzawiono dla niego gmach zwany Operalnia, w ktorym zaczely miec

miejsce trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Zbior polski zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. Przy 1766 rok dla teatru zaczyna

konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W. Boguslawski. W 1773 roku stanela KEN – pierwsze w Europie ministerstwo oswiaty. Po wyjsciu Zakonu

Jezuickiego przez papieza pozostal pewien majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac

zwiazanych z organizacja szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), jakim podlegaly uczelni wydzialowe i

podwydzialowe, te zas pelnily nadzor morzem szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Lekcja w szkolach miala odbywac sie w jezyku polskim.

Komisja zdawala sobie kwestie, ze w celu zapewnienia odpowiedniego poziomu nauczania potrzebne znajduja sie dobre pozycje ksiazkowe dlatego w

1775 rok powolana Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem bylo opracowanie i wydanie swiezych podrecznikow oswiatowych. KEN przetrwala

do 1794 roku.

Przy latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – spotykania towarzysko kulturalne organizowane poprzez samego krola. Brali w nich

udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury i sztuki, omawiano projekty reform. Nieoficjalnym

organem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy przyjemne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego dzieki przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek tenze przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, ale jego dzieje

siegaja V w. p. n. e., w ktorym stanela „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade― Homera.

Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w sobie szczegoly bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny osiagniety zostaje za

posrednictwem celowe zastosowanie kontrastu pomiedzy blaha trescia, niewiele znaczacymi wydarzeniami natomiast powaznym i podnioslym rodzajem

przedstawiania i stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora to wybucha pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow.

Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod duzej wrzaw i rumoru. Godzi zwasnionych nie wczesniej puchar, , ktorzy wiele trunku

mogl pomiescic, na pejzaz ktorego kazdy walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem pelnym patosu, opiewajac narody zanim bitwa,

wykorzystujac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jakim sposobem sceny batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec i

glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni i miecza―, „juz sie wymykal – wtenczas kuflem od czasu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem

utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiej przyczyny Wielka Improwizacje interpretuje sie jako wyraz buntu prometejskiego.

W Duzej Improwizacji odkrywamy zycie wewnetrzne Konrada. Odsetek pierwsza tegoz poematu o charakterze konfesyjnym to cudowny hymn dzieki

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – ma poczucie dyspozycji, jest tworca, gra dzieki gwiazdach jakim sposobem na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy i rozumniejszy od czasu innych poetow, medrcow, prorokow – czuje sie rowny Bogu. Podlozem jego macy jest uczucie,

ogarniajaca calkowity narod. Przy imie tej milosci wymaga od Boga wladzy morzem duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― – krzyczy w

uniesieniu. Tej pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie dla jego rzetelna.

Pycha popycha go az do bluznierstwa. Zarzuca Bogu, ze nie jest miloscia a jedynie madroscia. Przy pogladach Konrada pojawia sie i oskarzenie Boga o

zlo dominujace na swiecie. Przy swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez poswiecil sie dla rzetelna ludzi.

Konrad jest dlatego indywidualista, samotnie pragnacym zmienic swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski i romantyczny opiera sie wiec dzieki buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom fauny i flory i ograniczeniom wolnosci

czlowieka w godnosc szczescia ludzkosci, narodu, dla ktorych Prometeusz jest zdecydowany poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w pyche i megalomanie. Totez w

III cz. „Dziadow―, gdzie pozostal zaprezentowany, pozostaje przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego jak glos w dyskusji odnosnie tematu oceny powstania listopadowego.

Przy dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest jedynie proba marki ruchu listopadowego i pobudek jego kleski. Nalezy

zaakcentowac, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam na warszawskim rynku, potem udal sie az do Paryza, dokad uczestniczyl w

wielkiej dysputy na temat powstania, jaka toczyla sie w bazie polskich prasy emigracyjnych i na zebraniach ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie

mezczyzna o ocene ideologii powstancow i biegu wypadkow. Przy utworze naszym Slowacki chcial dac odpowiedz na pytanie dlaczego zrealizowany

zostanie listopadowe upadlo, jaka role powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― stworzonych w diabelskim kotle poprzez

zgromadzenie piekielne. Stworzone poprzez nich gwiazdy ekranu; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych i kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, wyraznie sugerujac, ze rzady takich ludzi

zostaly jedna sposrod przyczyn kleski. Ale nie jedyna.

Swiadectwo III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach dzieki cara. Ludnosc jest w tej kwestii podzielone. Jedynie mlodzi oficerowie

pragna bitwy. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie i modly bedaca sposobem dzialania. Narod, reprezentowany poprzez

zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora to nienawidzi cara i pragnie powstania, ale potrzebuje przywodcow. Wynik

glosowania, ktore ma przesadzic o zamachu wypada negatywnie. Kordian sam dlatego wyrusza, by zabic tyrana, lecz posiada kleske. Wolno zatem w

dramacie odczytac caly przebieg powstania:

1. Przygotowanie ( przywodcy i rozmowy spiskowe )

dwa. Podzial glosow i pogladow wsrod spoleczenstwa

3. Szalenczy, jednostkowy najscie ( atak Kordiana )

4. Kleska ( niepowodzenie Kordiana i calej mysli ).

Slowacki najwyrazniej naraza zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow i podzial spoleczenstwa,

ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i fatalnie obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, katalogow pragnienie wolnosci jest tu

oceniane jak bardzo wartosciowe i rychlej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zachwyt zostal zmarnowany, niz krytyke dzialan mlodej,

powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od czasu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Naszego kraju. Krytykowal spoleczenstwo,

ktoremu zabraklo zdecydowania w walce o niepodleglosc. Liryk uwazal, ze dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej zadedykowac caly narod, niz uratowac go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) dla zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest

okazem patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu. Poeta

nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc wspanialych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci wspanialych ludzi. Czyny tych organizacji wyprzedzaly epoke – nie byly

dlatego rozumiane i doceniane poprzez wspolczesnych. Przed chwila po smierci toczono boje o slawe po nich lub miejsca pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie katalogow smierci albo po smierci. Smierc uwydatnia dopiero katalogow

wielkosc. Liryk uwaza, ze moment smierci czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludzkosci.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― poswiecony jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

prawdziwego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na forma pogrzebow uprzednich wodzow germanskich lub

slowianskich. Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, w koncu dochodzi az do grobu, w ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol

przezycia idealow Bema - bitwy o niepodleglosc. Owa idea pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Przebiega cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, wydane w aluzji do biblijnej opowiesci o zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― ma charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie albo dotrze mezczyzna

do adresata przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osoby, bo zejscie Browne’a

wydaje sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie

motyw przyszlosci, w ktorej „syn kata― - nastepne pokolenie rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi rzetelnych, prawych i uczciwych. Zapowiedz

przesladowan Murzynow. „Noc chodzi - ciemna noc z twarza Murzyna―. Przy ostatnich wyrazeniach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piosenka, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta perspektywie, ze tworczosc poetycka moze przezyc historie i budzic az do walki narody. Ale przedtem wielka idea Browna pozostanie

przez innych pojeta, duzej ilosci jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Melodia Chopina wydaje sie

przedstawiona poprzez Norwida jak ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma mezczyzna sile podnoszenia rzeczywistosci az do idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Istota sztuki Chopina jest to, ze wywodzi sie ona sposrod ludowosci, umiejetnosc to „doskonale wypelnienie― - nieosiagalny

absolut. Idealu tegoz nie mozna zdobyc ale wolno don starac sie. Muzyka robi z osoby istoty idealne. Miara tej doskonalosci wydaje sie porownanie az do

hostii. Przy wierszu zarysowuje sie zatarg miedzy pieknem doskonalym - norwidowskim dobrem, a zolnierzami ciskajacymi fortepian na bruk

reprezentujacymi zlo. Dochodzi az do glosu teoria mowiaca, ze zniszczenie towaru nie jest rownowazne z zaglada wartosci. Wydaje sie tez tam triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz z smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety az do Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet wedlug smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu

po smierci Atenczycy postawili statue wraz z zlota, wspomina Dantego, jakiemu poswiecono wiecej niz jeden groby. Podobne byly losy Kolumba,

Kosciuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest sposrod osobistych doswiadczen Norwida. Zawsze zyl w cieniu wspanialych ludzi, nie doceniony,

samotny, a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w wszelkim przedstawionym tutaj wierszu pragnal pokazac, jakim sposobem wielka koszty musi zaplacic kazda indywidualnosc za

swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale jednoczesnie bohaterowie Norwida - gwiazdy ekranu przeciez prawdziwe, kiedys istniejace, niosa ewentualnym

pokoleniom przeslanie, ktore istniec bedzie naprawde dlugo jakim sposobem pamiec o nich - przeslanie etyczne, moralne, markowe.

96. Omow na pewnych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat fantastyczny jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje zas do tradycji dr. szekspirowskiego oraz

hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie klasycznej zasady czterech jednosci: epoka miedzy prologiem a A, takze scena wiezienna (24XII) otrzyma 1 miech, miejsce: fabula

rozgrywa sie w duzej ilosci miejscach: Stolica polski, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja charakter rozbudowanych epizodow – zestaw otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow niezwyklych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Katastrofa rom. mieszal

konwencje i gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – nieszczesliwe i epickie np. elem. liryczne: ogromne

monologi w Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: zauwazalny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Tatusiek Senator – watek dama Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie

senatora), spokoju, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie dzieki historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego i Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

Przy „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w batalii o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze dla zwyciestwa mysli wolnosci dobrze poswiecic calkowity narod, niz ocalic fita ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) dla zycia w niewoli. Totez powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego krola Leonidasa, ktory jest okazem

patriotycznej ofiary, zlozonej sposrod wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi sile rozwojowa historii i postepu. Slowacki Poddal

ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbyt upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―, jakim przykryta wydaje

sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal czynnosc sil politycznych o charakterze

demokratycznym i postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w „Potopie― 2-ie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana sposrod najazdem Szwedow, oraz historie

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci - Sienkiewicz nie oddzielal katalogow od mojej dziurki, dzieki czemu dzieje ulegaja

zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej warstwy wywodza sie bohaterowie i zolnierze walczacy

o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Pierwotnego kreacje wzorowane sa dzieki ugruntowanych poprzez tradycje stereotypach polskosci. Wyposazyl je

dlatego autor w wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, a takze przywiazanie az do panstwa i monarchy. Gwoli Sienkiewicza swoim bohater

o wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z czytelnikiem, dlatego tez gwiazdy ekranu sa nieskomplikowane, autor

akcentuje kilka glownych typow katalogow charakteru. Wlasciwosci typowe znajduja sie najlepiej dostrzegalne w charakterystyce Zagloby, kluczowego

sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje rozbrojenia patosu i grozy, otoz posrednio sluzy „krzepieniu

serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz slusznej i sprawiedliwej walki obronnej prowadzonej sposrod obcym najezdzca przez calkowity narod polski

oraz metryka grozy polozenia naszego kraju w ciagu najazdu. Ukazanie wojny wraz z Szwedami jak ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy

stanowi najwieksza wartosc

96. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do marki powstania listopadowego.

1. dwa. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc i szlachetnosc prac powstanczego pokolenia Slowacki ukazywal

jednoczesnie swoim moralna i polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc wykonania nowej etyki walki o wolne panstwo bez krola, brak odwagi, by siegnac

po wladze polityczna. Za posrednictwem biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na upadku powstania byla nieudolnosc

przywodcow wobec caratu, strach zanim rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w scenie spisku. Samotna walka szlachetnych

patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie dla na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu uswiadamia Kordianowi lekarz, pod

kto¬rego postacia kryje sie szatan. Naczelna przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne krzepy i izolowali sie od czasu

mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, ze poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w walce. Odslaniajac szeroko okolicznosci kleski

patrzyl z duzym niepokojem dzieki perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc a takze brak religii narodu we

wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji kleski w dzialach wznioslego cierpienia i

mesjanistycznego powolania narodu. Dramat mimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania, zawiera duzo aluzji i mozna

baczyc go zbyt utwor o powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w batalii z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego poprzez Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa wstrzymac sie ponizej Termopilami, dokad

Grecy walczyli z Persami. Bitwa ponizsza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom tegoz

brak. Liryk nakreslil wizje nowej, wolnej Polski - narodu zjednoczonego i logicznego wewnetrznie. Nie zaakceptowac szczedzac slow oskarzajacych

rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny - i samodzielnie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, ze nie wzial udzialu w powstaniu, otoz identyfikuje sie

z ludem - oskarzajac siebie ma prawo oskarzac siebie ma prawo oskarzac caly narod.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami napisania utworu zostaly miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska wobec

powstania i poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Portretu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko represje popowstancze (

wydarzenia sposrod 1823 rok, zwiazane sposrod procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). Na temat przebiegu walk mozemy otrzymac wiadomosc z

relacji naocznych swiadkow – zgodne z prawda historyczna. Powstaja takze rozne postacie historyczne, w tym takze Nowosilcow. Mozemy dodatkowo

odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczescie o cierpieniach, walce i tragedii narodu przesladowanego za

to, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II fragmentu,, Dziadow―

Zawarty jest klopot winy i kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach, jakie znosza

w zaleznosci od win, popelnionych zbyt zycia, natomiast Guslarz wypowiada przestrogi moralne i chor je mowi. A. Mickiewicz pokazuje w utworze ludowe

prawdy moralne i podporzadkowanie sie katalogow rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez pociechy, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i dostac sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym

cierpien i goryczy. Delikatne zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw i pieszczot nie uprawnia az do uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej poprzez lud wedlug ukazaniu sie widma pana, nie wolno krzywdzic kluczowego czlowieka i patrzec obojetnie na

czyjes cierpienie. Gwoli widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbyt zycia nie postepowal jakim sposobem czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze w zyciu nie wolno uciekac az do ludzkiej, ziemskiej milosci. Powinno sie rozumiec uczucia innych, nie kpic sposrod

nich i samemu potrafic kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II i IV fragmentu,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego cierpienia

z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory ma romantyczny punkt widzenia na nature milosci. Dusze kochankow, podlug niego, znajduja sie

przeznaczone nowego przez Boga i zwiazane na wieki. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow spolecznych,

roznic majatkowych i nieprzychylnosci spoleczenstwa. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i konwencjom krepujacym uczucia i

odbierajacym ludziom upowaznienie do osobistego szczescia a takze szydzi sposrod tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja szczescie. Wedle nauki

moralnej wypowiedzianej poprzez Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, gdy za istnienia zazna mezczyzna szczescia

ziemskiego, bo tego rodzaju fakt tez opoznia i utrudnia sciezke do szczesliwosci wiecznej.

100. Omow P. Tadeusza Oraz. Mickiewicza jak romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem istotne wymagania gatunku.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w niej o natchnienie, pomocna dlon w tworzeniu dziela

-sklada sie sposrod ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - w naszym kraju to 13 - zgloskowiec, sylabowiec, wraz z sredniowka wedlug siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne spisy, zarowno statyczne, jak i dynamiczne

-posiada recenzje homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie i opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. spisy przyrody, niebios, obyczajow,

kostiumow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy - szlachta

-ukazuje losy wybranej grupy chojrakow ( znajduja sie nimi zwykli, przecietni ludzie, przedstawiciele zwlaszcza sredniej szlachty, choc mozna przeczytac

sie takze arystokracja a takze drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu albo klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

dzieki Moskwe).

Niedostatek jest swiata antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - swiata bogow i ludzi ). Zamiast tegoz jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie