bliżej przedszkola 3.114 marzec
63
blizejprzedszkola.pl
O znaczeniu
Magdalena Naczk-Musiał
Czym dla człowieka jest ruch?
Banalne pytanie, ale jakże ważne.
Jak się okazuje, ruch od samego
początku odgrywa istotną rolę
w naszym życiu. W psychologii roz-
wojowej pierwsze dwa lata naszego
życia nazywane są okresem rozwoju
inteligencji sensoryczno-motorycznej
(J. Piaget, 1966) – rozwój czynności
poznawczych odbywa się na podstawie
różnicującej się aktywności dziecka.
Innymi słowy: aktywność fizyczna jest
bazą dla rozwoju poznawczego dziecka.
Skoro dziecko instynktownie traktuje
ruch jako środek do rozwoju funkcjo-
nowania swojego umysłu, dlaczego nie
kontynuujemy tego w życiu dorosłym?
Oczywiście nie chodzi tu o powię-
kszanie ilorazu inteligencji,
ale o traktowanie ruchu jako niezbęd-
nego punktu w planie dnia, dzięki cze-
mu aktywnie wypoczniemy i dotlenimy
komórki mózgowe, rozładujemy emocje
kumulowane w ciągu dnia (nasz układ
nerwowy „wrzuci na luz”),
a także będziemy przeciwdziałać
np. chorobom cywilizacyjnym
(otyłości, nadciśnieniu tętniczemu itp.).
ruchu
Daj przykład – rusz się!
Obecne tempo życia przeciętnego czło-
wieka jest zabójcze dla jego organizmu:
stresująca praca (wymagająca elastycz-
nego podejścia i realizowania godzin
ponadwymiarowych), obowiązki do-
mowe... Trudno dobrze funkcjonować
zarówno na płaszczyźnie zawodowej,
jak i prywatnej. Bardzo spodobało mi
się określenie „serwisowanie”, którego
użył Wojciech Eichelberger (psycholog,
psychoterapeuta i trener), by opisać to,
co powinniśmy robić, aby nie ulec wy-
paleniu zawodowemu.
Do powinności serwisowania zaliczył
m.in. ruch, mówiąc o nim w wywia-
dzie z 2004 roku w następujący sposób:
Przede wszystkim powinnyśmy się ruszać.
Dla człowieka, który pracuje za biurkiem,
ustalone przez fizjologów minimum to
8 tys. kroków dziennie, w tym 20 minut
ciągłego ruchu, który podnosi tętno do po-
dwójnej wartości spoczynkowej, czyli do
120–130 uderzeń na minutę. (…) Jeśli nie
odreagujemy skumulowanej podczas dnia
energii, funkcja regeneracji się nie włączy.
Przede wszystkim zatem ruch, najlepiej
wieczorem (…). Osobiście serwisowanie
polecam nie tylko po to, by uniknąć
wypalenia zawodowego, ale i m.in. po
to, by poprawić jakość naszego życia.
Nie od dziś wiemy, że ruch pozytyw-
nie wpływa na nasze samopoczucie,
ponieważ podczas wysiłku wydzielane
są tzw. hormony szczęścia, czyli endor-
finy. W związku z tym, że ruch ma bar-
dzo dobry wpływ zarówno na nasze
ciało, jak i umysł, my dorośli powinny-
śmy kształtować u dzieci pozytywne
nastawienie do aktywności ruchowej,
by po zakończeniu edukacji szkolnej,
w której lekcje wychowania fizyczne-
go są obowiązkowe, dzieci stawały się
dobrowolnymi uczestnikami rekreacji
ruchowej.
Można tego dokonać poprzez mądrze
prowadzone zajęcia wychowania fizycz-
nego, zajęcia sportowe, poczynając już
od etapu przedszkola. By kształtować
u dzieci pozytywną postawę względem
ruchu, zajęcia należy przeprowadzać
w miłej atmosferze. W sytuacji, gdy
dzieci odczuwają pozytywne emocje,
szybciej się uczą, łatwiej nabywają no-
wych umiejętności.
Zajęcia sportowe
w przedszkolu
W okresie przedszkolnym, około pią-
tego roku życia, występuje tzw. złoty
okres motoryczności (Szopa i in., 2000).
Dzieci wówczas szybko uczą się no-
wych umiejętności – warto więc nie
przegapić tego okresu i stymulować
rozwój sprawności pod względem jej
cech kondycyjnych i koordynacyjnych.
Przeglądając oferty zajęć przedszkoli
w Internecie, jestem podbudowana ich
szerokim zakresem. Dzieci mogą wy-
korzystywać swoje niespożyte pokłady
energii np. na zajęciach z pływania, teni-
sa ziemnego i stołowego, sportów zimo-
wych. Są to jednak zajęcia dodatkowe,
a najbardziej istotna jest codzienna pra-
ca z dziećmi w zakresie kształtowania
bliżej przedszkola 3.114 marzec
64
ich sprawności fizycznej. Podczas zajęć
sportowych prowadzonych w przed-
szkolu należy nauczać takich umiejętno-
ści ruchowych, które staną się w szkole
podstawą do nabywania umiejętności
technicznych w indywidualnych dy-
scyplinach sportowych (lekka atletyka,
gimnastyka) oraz umiejętności tech-
niczno-taktycznych, które są istotne
w zespołowych grach sportowych (pił-
ka nożna, piłka ręczna, siatkówka czy
koszykówka).
Możliwości tworzenia programów za-
jęć ruchowych są dość rozległe, ponie-
waż w obowiązującym Rozporządzeniu
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23
grudnia 2008 roku w sprawie podstawy
programowej wychowania przedszkolne-
go oraz kształcenia ogólnego w poszcze-
gólnych typach szkół odnośnie do zajęć
ruchowych zapisane jest, że dziecko
kończące przedszkole i rozpoczyna-
jące naukę w szkole podstawowej
uczestniczy w zabawach i grach w ogro-
dzie przedszkolnym, w parku, na boisku,
w sali gimnastycznej.
Szeroki zakres zapisu rozporządzenia
pozwala mi na zachęcanie nauczy-
cieli do prowadzenia często nielubia-
nych przez nich zajęć gimnastycznych.
Nielubianych głównie – jak to tłumaczą
– z uwagi na „urazowość” tego rodza-
ju zajęć, co (w przypadku poważnych
wypadków) pociąga za sobą nieprzy-
jemne konsekwencje dla nauczyciela.
Tego rodzaju tłumaczenia słyszę często
od nauczycieli uczących w klasach I-III.
Konfrontując się z przytoczonymi po-
glądami, tłumaczę, iż dzieci w wieku
przedszkolnym i wczesnoszkolnym są
gibkie, co jest zasługą przewagi tkanki
chrzęstnej nad tkanką kostną. Należy
więc tę prawidłowość rozwojową wyko-
rzystać i jak najwcześniej wprowadzać
elementy gimnastyki.
Metoda Rudolfa Labana
W przedszkolu zajęcia takie można po-
prowadzić, stosując metodę Rudolfa
Labana (Kwapich, Kętrzyna, 1999), któ-
ra nie narzuca nauczycielowi sztyw-
nego schematu zajęć. Musi on jednak
pamiętać o trzech zasadach konstrukcji
zajęć: o zasadzie wszechstronności, na-
przemiennego wysiłku i rozluźniania
oraz stopniowania trudności. Metoda
ta opiera się na szesnastu tematach
uwzględniających różny charakter ru-
chu. Pięć pierwszych stosowanych jest
w zajęciach w przedszkolu i są to:
1) wyczucie (świadomość) własnego
ciała,
2) wyczucie ciężaru, siły i czasu,
3) wyczucie przestrzeni,
4) rozwijanie wyczucia płynności ru-
chu i ciężaru ciała oraz przestrzeni
i czasu,
5) kształtowanie umiejętności współ-
działania z partnerem i grupą.
Dzieci otrzymują instrukcję, co mają
robić – to, w jaki sposób to wykonają,
zależy od ich pomysłowości i doświad-
czeń ruchowych. Przygotowując dzieci
w oparciu o tę metodę do tego, aby po-
trafiły wykonać np. przewrót w przód
i w tył, należy tak zorganizować zajęcia
(inspirować dzieci do ruchu), by znala-
zły się w nich przetoczenia ciała, turla-
nie, a w przypadku przygotowywania
np. do stania na rękach – tzw. wierzga-
nie konika (z pozycji wyjściowej – przy-
siad podparty – naprzemianstronne
wyrzucanie nóg w tył przy jednoczes-
nym wsparciu na ramionach).
Gimnastyka sportowa
W przypadku, gdy dzieci dobrze wy-
konują ćwiczenia przygotowawcze,
można pokusić się o nauczanie ele-
mentów gimnastycznych w oparciu
o metodę ścisłą. Należy wówczas tak
zorganizować zajęcia, by główne zało-
żenie (np. nauka przewrotu w przód)
obywało się w mało licznym zastępie
(cztero-, pięcioosobowym). Pozostałe
dzieci w tym czasie są zajęte lubianą
przez nich zabawą (najlepszym wyj-
ściem jest pomoc nauczyciela wspo-
magającego).
Przedszkole otwarte na zmiany
Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym są gibkie,
co jest zasługą przewagi tkanki chrzęstnej nad tkanką kostną.
Należy więc tę prawidłowość rozwojową wykorzystać
i jak najwcześniej wprowadzać elementy gimnastyki.
można nauczać pełnej wersji. Niektórzy
nauczyciele wychowania fizycznego
wykorzystują drabinki do nauki stania
na ramionach: z przysiadu podparte-
go tyłem do drabinek wejście stopami
po szczeblach do stania na ramionach,
zejście po szczeblach do przysiadu pod-
partego. Wszystkie opisane ćwiczenia
Ćwiczeniami usprawniającymi dzieci
we władaniu ciałem w nauce przewro-
tu w przód są np. przewrót w bok z klę-
ku podpartego do leżenia tyłem skulo-
nego, przetaczanie i przewrót w bok
z przysiadu podpartego skulonego
do leżenia tyłem skulonego, przewrót
w bok z pozycji na czworakach do le-
żenia tyłem skulonego, przewrót w bok
z pozycji na czworakach do leżenia ty-
łem skulonego, przewrót w bok z chodu
i biegu na czworakach (w jedną i drugą
stronę). Do wykonywania tych ćwiczeń
wykorzystujemy materace. W kolejnym
etapie można wykorzystać ławki gim-
nastyczne, które należy oprzeć o trzeci
lub czwarty szczebel drabinki i nakryć
materacami, i na tak wykonanej pochyl-
ni ćwiczyć przewroty: z klęku podpar-
tego na przedramionach, z przysiadu
podpartego skulonego do przysiadu
podpartego. Na materacu zaś przewrót
w przód: z przysiadu podpartego sku-
lonego, następnie z przysiadu podpar-
tego, a także z pozycji na czworakach
(Mazurek, 1971). Na początku zakoń-
czenie przewrotu może odbywać się do
pozycji leżenia tyłem, następnie do klę-
ku podpartego, przysiadu podpartego,
a w etapie finalnym – do przysiadu.
W przypadku stania na ramionach
oprócz opisanego wcześniej ćwiczenia
„wierzganie konika” można zastoso-
wać skoki zawrotne na ławce: z pół-
przysiadu podpartego bokiem do ław-
ki – wyskok do przysiadu podpartego
na ławce, następnie zeskok na drugą
stronę ławki do półprzysiadu poparte-
go; również z wykorzystaniem ławki
– z półprzysiadu podpartego bokiem
do ławki wyskok z uniesieniem bioder,
nad ławką rozkrok do zeskoku roz-
krocznego na ławce, wyskok na ławkę
do przysiadu podpartego i zeskok na
drugą stronę ławki.
Kolejne ćwiczenia to skoki zawrotne na
ławce, z wyprostem nóg w biodrach,
z ułożeniem ramion (rąk) na ław-
ce i zamachem nóg (Mazurek, 1971).
Nauczając stania na ramionach po opa-
nowaniu skoków zawrotnych na ławce,
bliżej przedszkola 3.114 marzec
65
dzieci wykonują przy asekuracji nauczyciela. Zachęcam do wprowadzania gim-
nastyki sportowej do zajęć, ponieważ im młodsze dzieci, tym łatwiej nabywają
umiejętności gimnastycznych dzięki dobrej gibkości i nie odczuwaniu lęku przed
takimi zadaniami.
R
E
K
L
A
M
A
W przypadku przygotowania dzieci pod względem
umiejętności technicznych w zespołowych grach
sportowych należy zwracać uwagę na zabawy z piłką.
Byłoby idealnie, gdyby dzieci idące do szkoły potrafiły
rzucać, podrzucać i chwytać piłkę oburącz, rzucać
jednorącz, toczyć, kopać, prowadzić nogą, kozłować.
Lęk przed gimnastyką pojawia się w starszym wieku, w sytuacji, gdy uczniowie
nie mieli wcześniej okazji do kształtowania swojej zwinności i świadomości tego,
co dzieje się z ich ciałem. Obawiają się wówczas wyolbrzymianych przez nich
konsekwencji źle wykonanego ćwiczenia.
Bieganie a... „bieganie”
By przedszkolaki nie miały problemów w szkole z konkurencjami królowej dy-
scyplin – lekkiej atletyki, muszą uczyć się, jak należy poprawnie biegać czy ska-
kać. Nauczyciel powinien zwracać uwagę na to, by podczas zabaw dzieci nie ude-
rzały twardo piętą o podłoże (nauczyciel może powiedzieć, by biegały na palcach
– w ten sposób najłatwiej wyeliminować ten błąd), a skoki wykonywały z całej
stopy. Ponadto w zabawach skocznych byłoby dobrze, aby oprócz skoków poja-
wiały się doskoki, zeskoki, wyskoki, przeskoki.
Zabawy z piłką
W przypadku przygotowania dzieci pod względem umiejętności technicznych
w zespołowych grach sportowych należy zwracać uwagę na zabawy z piłką.
Byłoby idealnie, gdyby dzieci idące do szkoły potrafiły rzucać, podrzucać i chwy-
tać piłkę oburącz, rzucać jednorącz, toczyć, kopać, prowadzić nogą, kozłować.
Wszystkich tych elementów należy nauczać w toku gier i zabaw z wykorzysta-
niem piłki gumowej. Zarówno ucząc elementów technicznych z zakresu lekkiej
atletyki, jak i elementów koniecznych w zespołowych grach sportowych, można
stosować metody twórcze: metodę opowieści ruchowej Józefa Thulina, metodę
Marii i Alfreda Kniessów czy Carla Orffa, w niektórych przypadkach metodę ści-
słą, ale w ograniczonym zakresie.
Bibliografia:
Jezierski R., Rybicka A., Gimnastyka. Teoria i metodyka, Wrocław 2002.
Kwapich B., Kętrzyna M., O gimnastyce Rudolfa Labana, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 2/1999.
Mazurek L., Gimnastyka podstawowa, Warszawa 1971.
Piaget J., Narodziny inteligencji dziecka, Warszawa 1966.
Szopa J., Mleczko E., Żak S., Podstawy antropomotoryki, Warszawa 2000.
Zmęczenie wojownika
– wywiad z Wojciechem
Eichelbergerem,
„Coaching”, nr 1/2011.
Magdalena Naczk-Musiał – absolwentka UJ na kierunku psycho-
logia oraz AWF w Krakowie na kierunku wychowanie fizyczne; pra-
cownik Studium Wychowania Fizycznego i Sportu UP w Krakowie.
Swoje zainteresowania naukowe wykorzystuje w pracy z dziećmi
na zajęciach z pływania i ogólnorozwojowych.