Noam Chomsky

1

Noam Chomsky

Avram Noam Chomsky

Noam Chomsky, 2004

Data i miejsce urodzenia 7 grudnia 1928

Filadelfia, USA

Multimedia w Wikimedia Commons

Noam Chomsky w Wikicytatach

Avram Noam Chomsky (ur. 7 grudnia 1928 w Filadelfii w USA) – amerykański lingwista, filozof, działacz

polityczny. Profesor lingwistyki w Massachusetts Institute of Technology (katedra lingwistyki i filozofii),

współtwórca (wraz z Morrisem Halle) gramatyki transformacyjno-generatywnej, wniósł duży wkład w rozwój

psycholingwistyki, informatyki (w zakresie teorii języków programowania, lingwistyki komputerowej). Jeden z

najczęściej cytowanych naukowców na świecie. Język jest według Chomsky'ego nieskończonym zbiorem zdań,

generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów. Opracował tzw. hierarchię Chomsky'ego – klasyfikację

gramatyk języków formalnych.

Życie

Ojcem Noama był William Chomsky (1896–1977), pochodzący z Ukrainy, a matką Elsie Chomsky (nazwisko

panieńskie Simonofsky), pochodząca z terenu obecnej Białorusi. Ich pierwszym językiem był jidysz, ale Noam

później wspominał, że używanie jidysz było tabu w ich domu rodzinnym. Opisywał życie swojej rodziny, jako

rodzaj "żydowskiego getta," podzielonego na "stronników jidysz" i "stronników hebrajskiego", z postanowieniem

dostosowania się do ostatniego i zanurzenia się w kulturze i literaturze hebrajskiej

[1]

. Chomsky opisywał również

szykany, których osobiście doświadczył w dzieciństwie ze strony irlandzkich i niemieckich katolików oraz

antysemityzmu w połowie lat 30

[2]

.

Od 1945 Noam studiował na University of Pennsylvania, gdzie otrzymał doktorat w 1955 roku. Również w 1955

roku, Chomsky został pracownikiem naukowym w Massachusetts Institute of Technology (MIT), gdzie został

mianowany profesorem w roku 1961 (Departament Języków Współczesnych i Lingwistki; obecnie Departament

Lingwistyki i Filozofii). Chomsky jest nieprzerwanie pracownikiem MIT (55 lata w 2010 roku).

W roku 1949, Noam ożenił się z lingwistką Carol Schatz. Ich związek trwał przez 59 lat, do czasu śmierci Carol na

raka w grudniu 2008. Mieli dwie córki, Avivę (ur. 1957) oraz Diane (ur. 1960), oraz syna Harry'ego (ur. 1967).

Noam Chomsky

2

Działalność naukowa

Lingwistyka

W 1957 Chomsky wydał pracę pod tytułem Syntactic Structures, która wywołała ostrąWikipedia:Weryfikowalność

dyskusję m.in. odnośnie lingwistyki statystycznej. Chomsky zaproponował całkowicie nowy sposób analizy

gramatyki wspólnej wszystkim językomWikipedia:Weryfikowalność.

Drzewo składniowe dla przykładu

Chomsky'ego (por. też Teoria X-bar

Chomskiego).

Wskazywał na niedogodności statystycznych modeli języka (np. modelu

opartego o łańcuch Markowa). Znany jest jego następujący przykład:

statystycznie nie istniejące (do chwili jego pierwszego użycia przez autora,

ale obecnie słynne) zdanie: (1) Bezbarwne zielone idee wściekle śpią (ang.

Colorless green ideas sleep furiously), jest bezsensowne, ale poprawne

gramatycznie, z kolei również wówczas statystycznie nieistniejące zdanie (2)

Furiously sleep ideas green colorless, także bezsensowne ale z kolei

niepoprawne gramatycznie.

Chomsky wskazuje, że obydwa zdania (1), (2) nie istnieją statystycznie

(wówczas), więc model statystyczny nie może wskazać które z nich jest

poprawne gramatycznie, gdyż oba byłyby w nim sklasyfikowane na tym

samym poziomie – jako statystycznie nieistniejące (wówczas)

[3]

.

Chomsky chciał w ten sposób uwidocznić, że składnia nie tworzy

podstawowej struktury językaWikipedia:Weryfikowalność. Wskazuje na słowa jako znaki o określonych

właściwościach, które funkcjonują w odpowiednim kontekście semantycznymWikipedia:Weryfikowalność.

Informatyka

Chomsky badał języki formalne (później ewoluowały one jako języki programowania) następnie w 1956 roku

sklasyfikował je pod względem możliwości automatycznego (np. komputerowego) wykonania. Powszechnie

uznawana za standard, hierarchia ta składa się z czterech klas:

• języki typu 0 – rekurencyjnie przeliczalne (maszyna Turinga),

• języki typu 1 – kontekstowe (automat liniowo ograniczony),

• języki typu 2 – bezkontekstowe (automat ze stosem),

• języki typu 3 – regularne (deterministyczny automat skończony).

Język należy do danej klasy wtedy i tylko wtedy, gdy jest możliwe zbudowanie gramatyki formalnej, która generuje

dany język, a której reguły nie wykraczają poza ograniczenia dla danej klasy.

Psycholingwistyka

Chomsky dowodził, że fundamentalny system gramatyczny umożliwiający uczenie się języka jest wrodzoną cechą

ludzi i specyfiką naszego gatunku. Ta wrodzona wiedza językowa określana jest terminem gramatyki uniwersalnej.

Chomsky opisuje różnice pomiędzy językami ludzkimi w kategoriach "ustawienia parametrów w mózgu". Na

przykład, jeden z tych parametrów-przełączników ustanawia czy podmiot domyślny jest dozwolony w danym języku

("tak" w hiszpańskim, "nie" w angielskim). Nauka języka przez dziecko miała by wtedy polegać na uczeniu się

specyficznych cząstek leksykalnych (słowa, morfemy, idiomy), i na ustawieniu parametrów-przełączników na

podstawie tylko kilku przykładów podanych dziecku. Teoria ta tłumaczy dlaczego dzieci potrafią nauczyć się języka

niewytłumaczalnie szybko. Na prawidłowość tej natywistycznej teorii wskazują także typy błędów typowo

popełnianych przez dzieci w trakcie nauki języka, a także obserwowana nieobecność innych, teoretycznie

dozwolonych, typów błędów. Chomsky wprowadził również (1957–1965) koncept "organu" odpowiedzialnego za

przyswajanie języka przez dzieci (ang:the language acquisition device, LAD). Teorie Chomskiego w tej dziedzinie

Noam Chomsky

3

mają silny wpływ na psychologów i lingwistów zajmujących się akwizycją języka przez dzieci.

Medioznawstwo

W 1988 opublikował, wraz z Edwardem S. Hermanem, wyniki badań nad makroekonomicznymi przesłankami,

którymi kierują się media w pracy "Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media".

Rezultaty te są zwykle określane mianem "modelu propagandy", został on przez autorów empirycznie

przetestowanyWikipedia:Weryfikowalność.

Model ten zakłada tendencję systemowo-uwarunkowanego odchylenia w obiektywności niepaństwowych środków

masowego przekazu, którą wyjaśnia na podstawie uwarunkowań ekonomicznych.

Zaproponowany model sugeruje, że informacje w mediach "prywatnych" są filtrowane, chociaż poprzez filtry inne

niż w mediach rządowych.

Poglądy polityczne

Chomsky znany jest również ze swoich krytycznych analiz mediów w USA oraz (czasem odbieranej jako

radykalnej) krytyki polityki wewnętrznej i zagranicznej USA oraz układów społecznych we współczesnym świecie,

formułowanej w niedwuznaczny i radykalnie dosadny językowo sposób. Przez wielu uważany jest również za

radykalnego pacyfistę.

W 1977 wspólnie z Edwardem S. Hermannem napisał artykuł, podważający doniesienia uchodźców z Kambodży o

ludobójstwie prowadzonym przez Czerwonych Khmerów. Autorzy zarzucali autorom publikacji na ten temat

fałszowanie zdjęć, przedstawianie komunistycznego rządu Kambodży w złym świetle, uprzedzenia oraz negowali

ogromną ilość ofiar ewakuacji Phnom Penh

[4]

. W udzielonych w 2005 roku wywiadzie Chomsky zaprzeczył, by w

jego wcześniejszych publikacjach na ten temat były jakiekolwiek nieścisłości, zaś krytyka dotyczyła wyłącznie

rzekomych dezinformacji i propagandy prowadzonej przez media amerykańskie

[5]

.

Protestował m.in. przeciwko wojnie w Wietnamie oraz krytykował działania podejmowane przez wojska USA po 11

września 2001 – opierając się na analizach wielu specjalistów wojska i służb specjalnych, że misje tego typu nie

obniżają poziomu zagrożenia terrorystycznego, a wręcz przeciwnie

[6]

(między innymi na podstawie pracy

europejskiego analityka Jasona Burkego Al-Qaeda: Casting a Shadow of Terror). Jest też zagorzałym krytykiem

polityki Izraela

[7]

[8]

.

Jego poglądy polityczne są określane często jako "radykalnie lewicowe"Wikipedia:Weryfikowalność (sam Chomsky

deklaruje się jako wolnościowy socjalista i sympatyk anarchosyndykalizmuWikipedia:Weryfikowalność). Jest

uważany za rzecznika alterglobalistów.

Chomsky może być traktowany jako krytyk teorii naturalnego "wolnego" rynku. Zdaniem Chomsky'ego oficjalna

doktryna wolnorynkowa istnieje tylko w akademickich teoriach i nie ma odzwierciedlenia w realiach; w

rzeczywistości konkurencyjność rynku jest ograniczona przez dominację korporacji, które są organizacjami o

charakterze totalitarnym

[9]

.

W wyborach prezydenckich w Polsce w 2010 poparł kandydaturę Bogusława Ziętka

[10]

.

Noam Chomsky

4

Bibliografia

Publikacje przetłumaczone na język polski:

Językoznawstwo

• Lingwistyka a filozofia: współczesny spór o filozoficzne założenia teorii języka. PWN, Warszawa 1977.

• Zagadnienia teorii składni. Ossolineum, Wrocław 1982.

• O naturze i języku. Axis, 2005.

• Trzy elementy projektujące język. W: Prace językoznawcze. Przeł. R. Boroch. UWM Olsztyn. T. 10 2008, s.

241-273.

Polityka

• Językoznawstwo i polityka. Oficyna Wydawnicza "Diamat". Wrocław 1989.

• Rok 501: Podbój trwa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1999.

• Uwagi o anarchizmie. Oficyna Trojka, Poznań 1999.

• Zysk ponad ludzi: neoliberalizm a ład globalny. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000.

• Hegemonia albo przetrwanie: Amerykańskie dążenie do globalnej dominacji . Studio Emka, Warszawa 2005.

• Polityka, anarchizm, lingwistyka . Oficyna Trojka, 2007.

• Interwencje. Wydawnictwo Sonia Draga. Katowice 2008.

Przypisy

[1] David Samuels: Q&A: Noam Chomsky (http:/

/

www.

tabletmag.

com/

news-and-politics/

50260/

qa-noam-chomsky/

)

(

ang.

)

. Tablet,

2010-11-12. [dostęp 2010-11-18].

[2] The Chomsky Tapes: Conversations with Michael Albert (http:/

/

www.

thirdworldtraveler.

com/

Chomsky/

Chomsky_Tapes_MAlbert.

html). 2010.

(

ang.

)

[3] Noam Chomsky: Syntactic Structures. Haga/Paryż: 1957, s. 15.

[4] Distortions at Fourth Hand: Chomsky lies (http:/

/

jim.

com/

chomsdis.

htm).

[5] On the Iraq Election. Noam Chomsky interviewed by Andy Clark (http:/

/

www.

chomsky.

info/

interviews/

20051218.

htm). 2005.

[6] Wywiad z Chomskim, 20 maja 2004, BBC

[7] Zatrzymany na granicy za krytykę Izraela (http:/

/

konflikty.

wp.

pl/

kat,1020223,title,Zatrzymany-na-granicy-za-krytyke-Izraela,wid,12272792,wiadomosc.

html?ticaid=1a2fb) [dostęp 2010-05-18]

[8] Chomsky: “Izrael – stalinowskim reżimem” (http:/

/

www.

bibula.

com/

?p=21734) [dostęp 2010-05-18]

[9] Noam Chomsky, Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000

[10] Międzynarodowe poparcie dla kandydatury Bogusława Ziętka (http:/

/

zietek.

org/

Miedzynarodowe-poparcie-dla-kandydatury-Bogus-awa-Zietka-na-prezydenta-Polski.

html)

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Chomsky'ego (http:/

/

www.

chomsky.

info/

)

• Oficjalny blog Noama Chomsky'ego (http:/

/

www.

zmag.

org/

blog/

noamchomsky)

• „O anarchizmie, marksizmie i nadziei na przyszłość” – wywiad z Noamem Chomskim (http:/

/

www.

ibw.

rdl.

pl/

index.

php?q=node/

64/

)

Źródła i autorzy artykułu

5

Źródła i autorzy artykułu

Noam Chomsky  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=24212030  Autorzy: Adamt, Awersowy, Barbo, Batwingwashere, Bluszczokrzew, Boud, Chepry, Claudemonet, Damian700,
Don Wasyl, Egoya, Ejdzej, Floriann, Fon, Gdarin, Grzegorz Wysocki, Holek, Ilmatar, ImreKiss, Instruktorek, Jotempe, Kawał, Kazik Rex, Kelvin, Kowalmistrz, Kpjas, Kravietz, Kynikos,
Laforgue, Louve, Maire, Marcel Duchamp, Marmale, Mat86, MatiOmlet, Matt, Meo Hav, NecessaryLoss, Niki K, Nolan, Nux, Odojl, Paweł Ł Zawada, PawełMM, Piotrekporo, Polimerek,
Pundit, Rjt, Roland1917, Roo72, Selena von Eichendorf, Siałababamak, StAn, Stan J Klimas, Sympatycznyfacet, Szwedzki, TOR, Tdudkowski, Template namespace initialisation script,
Testman, V.C., Voytek s, WojciechSwiderski, Xx236, Yves6, Z dybikowski, Ziel, 59 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Chomsky.jpg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Chomsky.jpg  Licencja: Creative Commons Attribution 2.0  Autorzy: Duncan Rawlinson

Grafika:Commons-logo.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Commons-logo.svg  Licencja: logo  Autorzy: User:3247, User:Grunt

Plik:Wikiquote-logo.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Wikiquote-logo.svg  Licencja: nieznany  Autorzy: -xfi-, Dbc334, Doodledoo, Elian, Guillom, Jeffq, Krinkle,
Maderibeyza, Majorly, Nishkid64, RedCoat, Rei-artur, Rocket000, 11 anonimowych edycji

Plik:Syntax tree.svg  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Syntax_tree.svg  Licencja: Public Domain  Autorzy: User:Aaron Rotenberg

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
http:/

/

creativecommons.

org/

licenses/

by-sa/

3.

0/