narysuj prostokatny diagram procentowy ilustrujacy

( narysuj_prostokatny_diagram_procentowy_ilustrujacy.pdf )

http://www.extrafiles.be/hv/narysuj_prostokatny_diagram_procentowy_ilustrujacy#

Podobne: test matematyka procenty klasa 6, sprawdzian procenty klasa 6, sprawdzian z procentow klasa 6 gwo,

sprawdziany procenty klasa 5, automatyka do bram roletowych, baixar pou gratis para celular java,

karty pracy dla uczniow klas 1 3, sprawdzian procenty klasa 6 gwo, baixar photoscape para celular java,

1-wsza. Wyjasnij przeswiadczenia: tragizm, katharsis, fatum, odwolujac sie w celu tragedii greckiej.

Tragizm – zderzenie 3 rownorzednych racji, ktore nieszczesliwie wzajemnie sie wykluczaja. W inny sposob mowiac: pozycja, w ktorej nalezy bedzie

dokonac wyboru pomiedzy takimi racjami jak i rowniez kazda wola doprowadzi w celu katastrofy. Tragizm jest istota tragedii greckiej.

Np.: Tragizm „Antygony― – Sofokles.

Antygona musi dokonac wyboru miedzy 2 racjami, z ktorych dwie sa rownie wazne jak i rowniez sprzeczne ze soba. Jako wierna siostra, wierna prawu

boskiemu, czuje sie zobowiazana w celu pochowania jak i rowniez uczczenia zwlok brata Polinejkesa. Jesli owego nie uczyni, nie tylko trup zmarlego

zostanie pohanbione, jednakze wedlug wierzen religijnych Grekow dusza Polinejka nie zazna spokoju.

Ponadto Antygona odwiedzi w spor z uprawnieniem panstwowym, bowiem Kreon zabronil pod kara smierci pochowac Polinejkesa, majac na uwadze go

zbytnio zdrajce.

Decydujac pomiedzy posluszenstwem prawu boskiemu, a rozkazowi krolewskiemu, Antygona wybierze, harmonijnie ze wlasnym sumieniem, prawo

boskie jak i rowniez wypelni obowiazki siostry, kochajacej zmarlego brata. Poniesie z kolei smierc.

Katharsis – wyobrazenie to znaczy literalnie „oczyszczenie―. Jest to funkcja oczyszczajaca, jaka przypisywal tragedii Arystoteles. Widz sledzacy

zdarzenia pod scenie mial doznac swoistego oczyszczenia – poprzez doznanie litosci (gdy patrzy pod cierpienie niewinnego) i trwogi (gdy patrzy

podobienstwo pomiedzy cierpiacym a soba). Katharsis byla prawdopodobnie rozumiana nie jako uszlachetnienie uczuc widza, lecz w charakterze

wyzwolenie fita od nich. Losy herosa tragicznego wspieraja odbiorce w celu niezmiernie glebokiego przezycia litosci i trwogi, a w ten sposob pozwalaja

jemu sie od momentu nich wyzwolic i zdobyc spokoj wewnetrzny. Katharsis opiera sie na tym, iz widz przezywa „litosc jak i rowniez trwoge―, patrzac

na akcje tragedii. Ta (jezeli jestesmy widzami) milosierdzie wzbudza klopoty czlowieka niewinnego, natomiast trwoge – nieszczescie czlowieka, ktory

jest w celu nas pokrewny.

Starozytni tworcy ukladali fabuly tragedii nie zapominajac o tych celach.

Fatum – odwrotnie los lub przeznaczenie. Starozytni Grecy wierzyli, ze czlowiek ma przypisany z gory, zaprogramowany z gory los, bieg zdarzen w

zyciu, jakich nie da sie ustrzec sie. Wlasnie fatum decydowalo na temat dziejach Kreona czy Edypa. To, jak zostalo powiedziane przez bogow,

przepowiedziane za posrednictwem wyrocznie winien spotkac czlowieka i nie istnieje od tego wypromieniowywania. Jest to najczesciej zapowiedz

klopoty. Przykladem istnieja dzieje rodu Labdakidow – od momentu Lajosa poprzez Antygone.

Mitologia posiada „specjalne― bostwa przeznaczenia. Sa to: Pawki, Sybille, Mojry i rzymskie bostwo – Fatum.

Katharsis - oczyszczenie. Tragedia antyczna miala oddzialywac na reakcje i emocje odbiorcow. Poczatkowo, muzyka jak i rowniez taniec powodowaly u

Grekow oczyszczenie srodku z win i do niej wyzwolenie. Arystoteles taka opcje przypisywal katastrofy, ktora wzbudzala w widzu „litosc jak i rowniez

trwoge".

Fatum - zastosowanie, tragizm; nierozwiazywalny konflikt pomiedzy silami wyzszymi: losem, prawami historii, taksami spolecznymi a wlasnym wplywem

bohatera. Bohater jest pozbawiony mozliwosci przeprowadzenia pomyslnego doboru. Dzialania swoim prowadza w celu katastrofy. Jest on zarazem

ofiara jak i rowniez winowajca. W „Antygonie" Sofoklesa bohaterka odczuwa sie zobowiazana do pogrzebania zwlok brata Polinejkesa, w charakterze

siostra jak i rowniez wierna prawom boskim. W charakterze obywatelka ciebie, musi byc posluszna wladcy, ktory zabronil pogrzebow gwoli zdrajcow

ojczyzny. Nad rodem Labdakidow jak i rowniez Antygona (corka kazirodczego zwiazku) byla rowniez zlozona klatwa bogow. Antygona prezentowala racje

serca, nie widziala sposobnosci rozwiazania konfliktu, popelnila zamach samobojczy.

2. Zinterpretuj symbole okreslonych postaw jak i rowniez dazen czlowieczych na przekladzie Ikara, Demeter, Prometeudza, Syzyfa.

Prometeusz byl jednym z tytanow greckich. Ukradl on ogien i podarowal ludziom. Bogowie zemscili sie za to pod ludziach jak i rowniez zeslali dywanowi

w beczce Pandory nieszczescie, choroby jak i rowniez nedze. Prometeusz widzac to postanowil uczynic bogom pod zlosc. W tym celu zabil wolu i

podzielil go pod dwie partii: osobno zlozyl mieso jak i rowniez owinal je w cere, oddzielnie natomiast kosci, znalazl je tluszczem i kazal wybierac Zeusowi,

ktora czastka ludzie posiadaja skladac bogom. Zeus wybral druga czastka, myslac iz pod tluszczem jest najistotniejsze mieso. Odtad tylko te czesc osoby

skladali bogom w ofierze. Rozgniewalo to Zeusa jak i rowniez kazal przykuc Prometeusza w celu skal Kaukazu. Codziennie sep wyjadal jemu watrobe,

ktora wciaz odrastala. Prometeusz stal sie symbolem czlowieka cierpiacego z namietnosci do osob, czlowieka zbuntowanego przeciwko bogom. To od

momentu jego imienia powstalo objasnienie prometeizmu a mianowicie postawy buntu przeciwko bogom, naturze w calej imie namietnosci do osob.

Postawe tego rodzaju realizuje Konrad, poeta z III cz. Dziadow Adama Mickiewicza. Zechce on poswiecic sie dla ludzi, narodu. Przemawia do Boga w

imieniu osob Nazywam sie Milion, bo zbytnio miliony kocham i cierpie katusze. Porownuje siebie w celu Boga, argumentuje, ze dysponuje taka energie

jak Bog, jego piesn jest rowna dzielu Boga, a nawet ja przewyzsza Piosenka to duza, piesn konstruowanie, taka piesn jest sila, dzielnosc, takowa piesn to

niesmiertelnosc! Moja osoba czuje niesmiertelnosc, niesmiertelnosc tworze, coz Twoja osoba wiekszego mogles stworzyc Jezu? Chce, zeby Bog

podarowal mu sila wladania osobami, bluzni Bogu. Twierdzi, iz jezeli Bog mu do niej nie da, to pan odwroci od momentu Niego osob. Konrad wydaje sie

cierpiacym patriota, dla ktorego ojczyzna wydaje sie najwazniejsza, pragnie sie gwoli niej poswiecic.

Syzyf byl krolem Koryntu. Czesto bywal na Olimpie na ucztach. Pewnego razu Syzyf zdradzil poufny tajemnica Zeusa, jak rozgniewalo bogow. Wyslali

poprzez niego bozka smierci Tanatosa, jednak Syzyf uwiezil fita. Ludzie przestali umierac. Bogowie wyslali Aresa, aby uwolnil boga zgonu. Jako

pierwszego smierc dosiegla Syzyfa. Nie mogl pan jednak dojsc do ciebie cieni, bowiem zona nie zakopala swoim ciala wedlug jego wczesniejszym

przykazaniem. Pozwolono mu wiec wrocic pod ziemie, zeby mogl ukarac zone. Syzyf poszedl, jednakze nie wrocil. Bogowie zapomnieli o przedtem. Zyl

dlugo, az nareszcie przypomniano samemu o przedtem i wyslano Tanatosa poprzez jego dusze. Za kare Syzyf mial wniesc wysoki kamien pod gore.

Syzyf wzial sie do robocie, ale kiedy juz byl u szczytu nagle kamien wyslizgnal jemu sie jak i rowniez spadl. Tak bylo zbytnio drugim, trzecim, dziesiatym

wspolnie. Syzyf bezustannie wznosi kamien, ale stale tuz przy wierzcholku on jemu sie wyslizguje. Jest symbolem pracy, dzialalnosci nie zakonczonego

sukcesem, bezsensownego.

Zeromski w calej Syzyfowych pracach przyrownuje tok rusyfikacji pod ziemiach polskich do robocie Syzyfa. Procedura ten nie byl mogl zniszczyc

polskosci tkwiacej w calej samych Polakach.

Ikar byl synem Dedala - rzezbiarza i konstruktora greckiego. Dedal tesknil zbytnio ojczyzna a mianowicie Grecja jak i rowniez poprosil Minosa, krola

Krety, aby jemu pozwolil powrocic do Grecji. On aczkolwiek na to sie nie zgodzil, wiec Dedal skonstruowal z ptasich pior i wosku skrzydla doczepiane do

ramion, by dzieki temu mogl z synem powrocic do Grecji. Przykazal Ikarowi, aby ow nie wzbijal sie zbytnio wysoko, bowiem wosk byc moze sie stopic i

zeby nie schodzil zbyt nisko wody, bowiem piora moga nasiaknac wilgotnoscia. Ikar aczkolwiek nie posluchal ojca. Oczarowany wynalazkiem wzbijal sie

powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej i powyzej... az nareszcie wosk stopil sie, piora poodpadaly jak i rowniez Ikar spadl na glebe. Stal sie on

symbolem czlowieka tragicznego, ktorego zafascynowanie wynalazkiem wzielo gore powyzej zdrowym rozsadkiem. Jego tragedia, smierc nie jawi sie byc

zauwazona za posrednictwem nikogo.

W tekscie Ikar Iwaszkiewicza porownana jest forma Ikara z Michasiem, chlopcem z ulicy w czasie wojny. Tak jak Ikar lotem tak Michas zauroczony jest

ksiazka (jak Genizak) i zapomina o ryzyku. Wystepuje przyrownanie smierci Ikara do zakazuje Michasia za posrednictwem Niemcow. Dodatkowo jego

znikniecia nikt nie zauwaza. Pisarz stwierdza Moja osoba jeden zauwazylem, ze Ikar utonal.

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib. Zmartwiony Zeus postanowil

przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil nareszcie i nakazal Hadesowi,

zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone, na zawsze zwiazalo ja z

panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

3. Uzasadnij uniwersalizm opowiesci greckich. Odwolaj sie w celu wybranych przykladow.

Antyk nieopodal Biblii, to podstawowe zalazek, z ktorej wyrosla jak i rowniez na bazie ktorej rozwija sie cala obszar kulturowy (kultura, tworczosc

literacka, sztuka globu zachodniego). Sposoby nawiazan w celu kultury antycznej sa roznorodne, od odwolan do opowiesci, motywow, watkow, postaci

literackich po osoby konkretne oraz kanony jak i rowniez zalozenia dziel sztuki klasycznej (Renesans, Oswiecenie).

Mitologia jest inspiracja tworcza gwoli wielu autorow, poetow. Pod tej plaszczyznie stanowi niewyczerpalne zrodlo opowiesci i motywow.

Jezeli rozchodzi o postury ludzkie lub wzorce osobowe to kultura grecka wydaje sie bardzo uboga: agonistyczna lub hedonistyczna. Bogowie i herosi

greccy istnieja nosnikami stalych i niezmiennych wartosci moralnych:

•bunt a mianowicie Prometeusz

•wiernosc Penelopy

•tyrtejskie poswiecenie w calej walce

•patriotyzm - Enean

•heroizm a mianowicie trojanscy chlopcy

Postacie ow sa sprowadzone niestety w celu jednego wymiaru - istnieja archetypami wrazen i zadbaj. Mitologiczne postacie zyja w calej nowej

swiadomosci w jakims wymiarze jaki wytworzyla tworczosc literacka staropolska, europejska czy dzisiejsza.

Mit wydaje sie opowiescia, ktora przedstawia jak i rowniez organizuje wierzenia danej spolecznosci. Mit prezentuje emocje (lek, radosc, gniew). To, jak

niejasne pozostanie przyblizone jak i rowniez wyjasnione (zmiennosc por roku kalendarzowego - legenda „Demeter jak i rowniez Kora"). Legendy dla

dawnych pelnily procedury poznawcze, swiatopogladowe (podstawa wierzen religijnych), sakralne (powiazanie z kultem bostw i rytualnych obrzedow).

Dzielimy je pod teogoniczne, kosmogoniczne, antropogeniczne jak i rowniez genealogiczne. Tworczosc literacka antyczna ustala zrodlo nawiazan; bez do

niej znajomosci nie mozna w pelni uchwycic literatury nastepnych epok. Odwolania moga byc w celu tworcow, klas, archetypow, toposow oraz filozofii

(Demokryta z Abdery, Epikura, Arystotelesa). „Fraszki" J. Kochanowskiego nawiazuja w celu hasla carpe diem, glosza tez, ze cnota wydaje sie

dobrem najlepszym. Slowacki przypomina Homera w charakterze piewce czynow w utworze „Grob Agamemnona". „Ikar" St. Grochowiaka wydaje

sie wyrazem dazenia czlowieka w celu nowych odkryc. Dedal to symbol ojcostwa, racjonalnego myslenia, Ikar a mianowicie marzycielstwa.

Kosmogonia mityczna gada, ze glob zrodzil sie z Chaosu (istoty a mianowicie mieszaniny wody, powietrza, ziemi, ognia jak i rowniez nasienia boskiego).

Z Chaosu wylonil sie Uranos (niebo) i Gaja (ziemia), jacy dali start tytanom. Jakoscia tej kosmogonii jest politeizm i teocentryzm. Swiat jak i rowniez

czlowiek wystepuja w wyniku wojny bostw. Mitologia przedstawia wielorakosc przezyc. Hefajstos stanowi wzorzec uczynnego jak i rowniez wytrwalego w

ciagu zycia, milosc macierzynska prezentuje Niobe, proznosc to cechy Hery, Ateny jak i rowniez Afrodyty, walecznosc i odwaga - Achillesa i Hektora.

W mitach utrwalone zostaly pierwsze projekty ludzkich zadbaj i zachowan. Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy (pojecie wprowadzil Jung, uczen

Freuda), czyli pradawne, niezmienne wyobrazenia, przeswiadczenia, wzory zachowan, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Tylko w samemu sa niezmienne, lecz przybieraja rozne formy w dzielach roznych tworcow i epok.

Z opowiesci wywodza sie stale fotografie i motywy literackie. Wielokrotny obraz lub motyw nazywamy topos. Toposy swiadcza na temat niezmiennosci

zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej jak i rowniez sa wyrazem archetypicznych wzorcow tkwiacych w calej zbiorowej podswiadomosci. Przykladem

toposu jest Amor przeszywajacy serce strzala.

czterech. Wyjasnij na czym polega konflikt tragiczny w „Antygonie― Sofoklesa.

Spor tragiczny herosa starozytnego polegal na postawieniu go w obliczu dwoch rownorzednych racji, miedzy ktorymi zobligowany on dokonac wyboru.

Akcja "Antygony" osnuta wydaje sie wokol zdarzen zwiazanych z atakiem na Teby Polinejkesa. Krol Teb, Kreon, zakazuje pogrzebania jego zwlok, gdyz

uznaje go zbytnio zdrajce. Wybiera w ten sposob pomiedzy prawami boskimi (nakazujacymi pogrzebanie zmarlych) a prawami odnoszacymi sie do

zyjacych. Pod taki rotacja sprawy nie zgadza sie Antygona, siostra Polinejkesa, a jednoczesnie narzeczona Hajmona, syna Kreona. Pomimo grozacej do

niej surowej sankcje, nie waha sie pogrzebac zwlok brata. Wybiera wiec prawa boskie, przeciwstawiajac sie ludzkim. Tu i tu (tzn. o ile pozostawila

odroczenia brata pod pastwe losu) nie zaznalaby spokoju sumienia. Kreon postawiony zostaje w wypadku kolejnego doboru. Musi zdecydowac, czy

wymierzyc surowa kare, czy tez odstapic z pani a na przewaga szczescia prywatnego syna. Kiedy waha sie przed podjeciem ostatecznej wyborow,

Antygona popelnia samobojstwo. Kreon wreszcie zdecydowal sie ja ulaskawic, lecz wydaje sie za pozno - Antygona juz nie zyje. Owego ciosu nie

wytrzymuje Hajmon i takze popelnia zamach samobojczy. Na wiesc o tym takze matka partnera, a malzonka Kreona odbiera sobie zywot. Kreon, bez

ustanku stawiany w wypadku wyboru, winien rozwazyc, lub powinien wybierac dobro swojego ludu, lub dobro swej rodziny. Jego nieustepliwosc wiedzie

ku tragicznemu zakonczeniu.

Antygona wybierac winien pomiedzy prawami boskimi (ktore daja do niej spokoj sumienia) oraz prawami ludzkimi (ktorych zlamanie skaze ja pod smierc).

Antygona wybiera wedlug wlasnym sumieniem.

5. Wymien przedstawicieli podrecznikow starozytnej jak i rowniez scharakteryzuj tworczosc kilku z nich.

Az do przedstawicieli podrecznikow starozytnej zaliczamy:

-Tyrtajosa (Tyrteusza) (VII w calej. p. n. e. ). Od imienia poety znamy terminy: tyrteizm, poezja tyrtejska, oznaczajaca tworczosc nawolujaca w celu walki.

W obronie zagrozonej niepodleglosci ciebie osoba Tyrteusza stala sie symbolem patrioty – wojownika.

-Safona (VII/VI w calej. p. n. e. ).

-Anakreont z Teos (VI w. p. n. e. ). Jego wiersze – wykwintne jak i rowniez melodyjne – znalazly mnostwo nasladowcow posrod poetow doby

aleksandryjskiej jak i rowniez rzymskiej, jak i rowniez poetow nowozytnych,

-Od imienia Anakreonta pochodzi termin anakreontyk okreslajacy poetycki utwor, ktorego glownym przedmiotem jest pochwala zabawy, przekroczenie,

biesiady, erotyki. Anakreontyki pisali: Kochanowski, Morsztyn oraz Naruszewicz,

-Symonides (VI/V w. p. n. e. ). W charakterze tworca powiazany byl z dworami wladcow i tyranow. Pisal: dytyramby, poemy, treny, epidramaty,

-Horacy (65 – 8 r. p. n. e. ),

-Wergiliusz (autor „Eneidy―),

-Owidiusz (autor „Przemian―).

„Rzecz to piekna― – Tyrtajos.

Jest to wiersz – apel wzywajacy do wojny w obronie ojczyzny ktorej niepodleglosc wydaje sie zagrozona.

„Rzecz to zachwycajaca zaprawde, kiedy kroczac w calej pierwszym zbioru

Ginie czlowiek odwazny, walczacy w obronie ojczyzny―.

Liryk nawoluje w celu trwania pod polu wojny i w celu gotowosci oddania zycia zbytnio swoj panstwo. Aby zachecic czytelnikow wiersza do bohaterstwa,

stosuje tak zwanym. anty wzorzec – odslania, co wyczekuje tchorza, czlowieka, ktory nie chce oddac zycia zbytnio ojczyzne.

„Wnet zebrakiem sie staje – los to najgorszy wraz ze wszystkich

(... )wrogosc fita wita posrod ludzi

Nieslawa rodzine okrywa, zeszpeca wyglad swoj doskonaly,

Wszak nieslawa, a nawet zlo za nim podaza. ―

„Pogarda dla nie znajacej poezji― – Safona.

Jest to przykrotki, czterowierszowy kawalek, ktory wyraza przekonanie na temat niesmiertelnosci dziel sztuki, o wiecznej, nieprzemijajacej zalety poezji.

Liryk poprzez swoja tworczosc (u Safony: zbieranie roz Pierii) zapewnia samemu pamiec ewentualnych pokolen, jakkolwiek imie owego, ktory nie obcuje

wraz ze sztuka, a przede wszystkim z poezja, skazane jest na zapomnienie:

„... zadna osoba cie z tesknota nie wspomni,

jakiegokolwiek serca nie wzruszysz, zadna osoba nie

zaplacze po ci... ―

„Slodki boj― – Anakreont.

W utworze tym nie rozchodzi o walke na zejscie i zywot; motywem przewodnim jest milosny flirt, ukazany tu w charakterze potyczka pod piesci, ktora

podmiot poetycki zamierza stoczyc z Erosem, bozkiem namietnosci.

„Los― – Symonides.

W wierszu podmiot liryczny wyraza przekonanie na temat niepewnosci ludzkiego bytu jak i rowniez zmiennosci czlowieczego losu:

„Nie mow w zadnym wypadku czlowiecze

jak przyniesie panstwu jutro. ―

Nigdy bog wie, co przyniesie nadchodzacy dzionek, dzisiejsze szczescie jutro byc moze obrocic sie w lzy, radosc w calej smutek. Los jest grymasny, a

zmienia sie tak szybko, iz niejednokrotnie z trudem jest sie nam co wiecej zorientowac, gdy przestalismy byc ulubiencami Fortuny.

„Los zmieni sie, zanim

Lotna owad w powietrzu

Zdazy przemknac przed toba. ―

„O co poeta prosi Apollina― – Horacy.

Oda nasza jest prezentacja postawy zywotnej Horacego jak i rowniez wypracowanej za posrednictwem niego filozofii, bedacej w pewnym sensie synteza

pogladow stoikow jak i rowniez epikurejczykow.

Wlasna filozofia zyciowa poety wydaje sie okreslona przez zasade „zlotego srodka―. Zasada ta polega na przekonaniu, ze pod zadnym pozorem

nalezy miec uznanie rozum, efektywny umysl, dopisujace zdrowie, wesola starosc. Egzystowac nalezy wedlug natura, zabierac od globu tyle, ile

potrzeba, nie za sporo, ale i nie za niewiele. Taka wizerunek zapewni spokoj, opanowanie, da jednoczesnie szczescie.

„Exegi monumentum― – Horacy.

Oda zahacza problem dziel sztuki i do niej uniwersalnego ponadczasowego wymiaru. Horacy wyraza w tym utworze wyobrazenie, ze zapisywanie

wierszy przynosi poecie niesmiertelnosc. Pomnikiem, ktory stawia samemu za istnienia poeta, wydaje sie jego tworczosc. Poeta przynosi tym samym

termin swojej pewnosci, ze dysponuje juz zagwarantowane wieczne zywot w pamieci potomnych.

Naczelnym przeslaniem owego wiersza wydaje sie przeslanie „non omnis moriar―, czyli „nie wszystek umre―.

Poeta bowiem nie umiera „do konca―, zawsze swoim czesc istnien bedzie w calej wierszach, w calej pamieci tych, ktorzy ow wiersze pozostana

kiedys odczytywac.

6. Dowiedz, ze „Iliada― jest wzorowym przykladem epopei starozytnej.

Epos (Epopeja) to glowny typ epiki w celu czasow powstania powiesci. Jest to rozbudowany kawalek wierszowany, ktory ukazuje historia legendarnych

lub historycznych chwatow na tle zdarzen przelomowych gwoli danej spolecznosci.

W przypadku „Iliady― tlem fabuly jest wojna trojanska, jakkolwiek bohaterowie legendarni to np.: Achilles, Agamemnon, Parys, Helena, a takze

bogowie greccy.

Pochodzeniem eposu istnieja mity jak i rowniez podania (np. „Iliada― wywodzi sie z mitu na temat jablku niezgody).

Cechy gatunkowe eposu to:

-Inwokacja – czyli rozwinieta apostrofa umieszczona we wstepie utworu, w ktorej poeta zwraca sie w celu muzy, bostwa z prosba o pomoc w robieniu

dziela. W „Iliadzie― pisarz zwraca sie do muzy, bogini, ktora poddaje piesn spiewakom: „Gniew, bogini, opiewaj Achilla, syna Peteusa―

-Rownoleglosc dwoch plaszczyzn swiata bogow i osob. W „Iliadzie― fabula przebiega:

-„w kuli ziemskiej bogow― (takze bogowie walcza po 3 stronach wrogow wojny trojanskiej, np. Atena decyduje na temat zwyciestwie Achillesa nad

Hektora)

-„w kuli ziemskiej ludzi― jak i rowniez ludzkich wrazen – dowodem jest np. milosc Parysa do Heleny

-Narrator eposu ujawnia swej uczucia tylko i wylacznie w inwokacji, potem wydaje sie „obiektywny, uniwersalny i zdystansowany wobec wydarzen―

-Wydarzenia istnieja opisane stylem podnioslym, patetycznym, dostosowane w celu wagi opisywanych wypadkow, jak widac dokladnie w sposobie opisu

walczacych w pojedynku Achillesa jak i rowniez Hektora

-Szczegolowy, realistyczny przedstawienie przedmiotow jak i rowniez sytuacji (realizm szczegolu), np. opis tarczy Achillesa.

Homer opisuje cos znacznie wiecej anizeli tylko kolejne dzialalnosci wykonawcy Hefajstosa, lecz fotografie przedstawione pod plaskorzezbie.

* Sa ow lampy led opisane tak, ze jest dozwolone je z latwoscia odtworzyc. Jest to 10 scen – ujec z istnienia pokojowego.

* Znajdujemy wyobrazenie ziemi, niebios, morza, 3 miast jak i rowniez zycia w tej miejscowosci – sluby, uczty, wasnie handlujacych, i tym podobne.

-Opisy scen batalistycznych – scena tego rodzaju jest np.:

* walka Hektora z Achillesa

* obraz oblezenia grodu

* zasadzki

* bitwy

-Porownanie homeryckie – jest to porownanie, ktorego inny czlon wydaje sie rozbudowany tak, ze ustala odrebna epizodyczna scene, np.: porownanie

walczacych (Achillesa jak i rowniez Hektora) w celu walki orla i golebicy, umieszczone w calej piesni 22 pt. „Pojedynek―.

-Epizodycznosc akcji. Epizod to odstepstwo od momentu toku podstawowej akcji, opisanie wydarzenia mniej istotnego, pobocznego, nie zwiazanego z

kluczowa fabula, np.: dokladny przedstawienie tarczy Achillesa.

-Miara wierszowa eposu homeryckiego jest heksametr – wers, ktory tworzy sie z 6 stop metrycznych (heks = 6): daktyli lub spondejow.

siedmiu. Wyjasnij, na czym polega piekno jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich.

Mitologia obok Biblii to nadrzedne zrodlo cywilizacji i zwiazanych z kultura srodziemnomorskiej, w ktorej kregu znalazla sie a mianowicie wsrod panstwa

zachodniej Europy - rowniez i Nasz kraj.

W mitologii sa utrwalone najstarsze, najdawniejsze wzory zadbaj i zachowan ludzkich, ukazane w perspektywie uniwersalnej, ponadczasowej

(archetypy).

Legenda o „Dedalu i Ikarze―

Mit ow jest odzwierciedleniem zycia dziennego ludzi zafascynowanych roznymi zjawiskami, ktore pochopnie oceniamy w charakterze cos cudownego, a

ow lampy led prowadza nas do zguby.

Mit na temat Edypie

Legenda ten jest dozwolone uznac zbytnio prawde na temat dorastaniu. Zygmunt Freud, stworzyl okreslenie kompleks Edypa, w calej odniesieniu w celu

dorastajacych osob. Ogolnie rzecz biorac wazne jest, ze ktorykolwiek ma w calej sobie cos z Edypa. Dorastajac "zabijamy ojca", czyli zrywamy z

dotychczasowym ukladem wartosci, przelamujemy dotychczasowe autorytety. Nastepnie bedac na "spalonej ziemi" wznosimy nowy, osobisty system

zalety, stajemy sie innymi osobami. Ta przemiane symbolizuje wyklucie sobie oczu przez Edypa.

Mit na temat Niobe

Byla ona matka czternasciorga dzieci i nie rozumiala, z jakiego powodu ludzie oddaja czesc Latonie, ktora ma tylko i wylacznie dwoje dzieci. Bogini nie

zniosla tak znakomitej zniewagi jak i rowniez jej dzieci: Apollin jak i rowniez Artemida zabily cale potomstwo krolowej paroma strzalami z luku.

Nieszczesliwa Niobe powrocila do rodzinnego miasta Sipylos, gdzie za posrednictwem caly czas przesiadywala na wzgorzu, dopoki bogowie nie zamienili

ja w calej kamien. Lecz i wowczas smutek srodku przebywajacej w calej glazie sprawial, iz spod niego wyplywalo zrodlo lez. Mit ow przedstawia

swoistosc macierzynstwa jak i rowniez wielkie nieszczescie rodzicow, jacy utracili swej dzieci.

Legenda o Prometeuszu

Prometeusz symbolizuje postawe, ktora musi ucierpiec za oddanie dla ludu, spoleczenstwa, ojczyzny.

Mit na temat Demeter jak i rowniez Persefonie

Demeter, bogini istnienia i urodzaju, miala corke Persefone, ktora podstepem sprowadzil do piekla tamtejszy wladca, Hades. Nieszczesna matka blakala

sie poprzez Ziemi w calej poszukiwaniu ulubionego dziecka, jednakze nie potrafila go nigdzie znalezc. Jej smutek byl tak wysoki, ze deszcze przestaly

spadac, strumienie powysychaly, nie rodzily sie swieze plony jak i rowniez glod rozpoczal zagladac w celu ludzkich siedzib.

Zmartwiony Zeus postanowil przeblagac Demetre, jednakze nic nie skutkowaly namowy wysylanych w celu niej muz i charyt. Wladca Olimpu ustapil

nareszcie i nakazal Hadesowi, zeby oddal Persefone. Krol piekiel wypelnil to zyczenie, jednakze wreczyl zonie jablko granatu, ktore po trosze zjedzone,

na zawsze zwiazalo ja z panstwem cieni.

Wielka radosc Demeter spowodowana zwrotem corki wywolala na swiecie eksplozje zieleni jak i rowniez spiewu ptakow. Jednak Persefona musiala

wracac do meza na trzy miesiace w calej roku, wowczas to natura zamierala, zeby ponownie sie obudzic z zimowego odretwienia. W tego rodzaju

wlasnie srodek starozytni Grecy tlumaczyli samemu cyklicznosc zmian por roku kalendarzowego.

Mitologia grecka jest uniwersalna, poniewaz:

1-wsza. opowiesci mitologiczne maja rys religijny

dwoch. maja rys uniwersalny, to znaczy. Mowia na temat prawdach, ktore nie przemijaja, sa ponadczasowe i ogolnoludzkie

3. komunikuja o sytuacjach czlowieka, swoim dazeniach, marzeniach

4. dotychczasowy wielokrotnie uzyte w sztuce

5. jest dozwolone je przyrownac do zdarzen majacych obszary w terazniejszosci

7(1). Urok i uniwersalizm mitow greckich.

Mity greckie istnieja od dawien dawna. Kiedys posiadaly one sens religijny jak i rowniez duchowy. Dzis posiadaja atuty kulturowe. Nie znaczy to

aczkolwiek, ze mity odeszly gdzies w zapomnienie.

Ich czar i uniwersalizm dostrzega sie wszedzie.

Dla Grekow mity mialy duze znaczenie. Dotychczasowy one gwoli nich tak cenne jak na przyklad Pismo Swiete.

Przywiazywano w celu nich ogromna role. Ujawnia to okolicznosc, ze kultura i sztuka opierala sie na mitach. Malowidla pod wazach, poezja,

przedstawiala bogow, herosow, wojny bohaterow. Za posrednictwem

mitom odkrywamy jakie posiadali poglady pod dane kwestie, o czym marzyli dawni osoby, np.:

na temat powstaniu osob opowiada naszej firmie mit na temat Prometeuszu. Legenda o Edypie porusza problem winy

jak i rowniez kary. Legenda o Dedalu i Ikarze ujawnia snienia Grekow na temat zdobyciu przestworzy.

Mozna zeby tak wymieniac jeszcze bardzo dlugo. Zjawisko w tym, iz starozytni posiadali podobny punkt widzenia

na informacje sprawy, jak na przyklad my teraz.

Wrocmy aczkolwiek do okresow obecnych. Jak na przyklad wspomnialem od razu "piekno

jak i rowniez uniwersalizm opowiesci greckich wykrywa sie wszedzie". To prawda. Na przestrzeni wiekow

mity dotychczasowy i istnieja obecne w calej literaturze, malarstwie, rzezbie, muzyce, jezyku, przenosni.

Byly ow lampy led inspiracja gwoli poetow, tworcow i wielu innych. W literaturze poeci siegali do opowiesci

czerpiac stamtad watki, aluzje, tytuly. W malarstwie modelem jest wizja slynnego

Michala Aniola pt.: "Stworzenie Adama". W jezyku - nazwy geograficzne, bardzo duze,

pospolite, osobiste. W muzyce - operetki Ofenbacha. W przenosni a mianowicie powiedzenia na przyklad:

"meki Tantala", "puszka Pandory", "zloty wiek" i sporo, wiele innych.

Podsumowujac, w calej mitach zostaly utrwalone na wstepie wzory czlowieczych postaci jak i rowniez zachowan,

subtelnosc matki (Demeter), zbuntowanego w stosunku do bogow spolecznika (Prometeusz),

lub marzyciela (Dedal i Ikar). Nauka traktuje te pierwowzory jako archetypy, czyli pradawne,

niezmienne pojecia, ktore tkwia w swiadomosci zbiorowej wszelakiej spolecznosci.

Materia i geneza mitu stalo szukanie riposty na dreczaca zagadke bytu - jak na przyklad powstal glob

i czlowiek, jaka wydaje sie jego natura i zastosowanie. Dawni osoby odpowiadali pod te pytania

opowiescia, ktora byl legenda.

8. Scharakteryzuj wybranego herosa tragicznego podrecznikow antycznej.

Pojmowanie tragizmu w charakterze kategorii estetycznej laczy sie z istnieniem konfliktu doboru. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec

koniecznosci wyboru zalety przeciwstawnych jednakze jednakowo waznych. Dzialania herosa sa odgornie skazane pod niepowodzenie a sam akt

wyboru, niezaleznie od tego, ktore z wartosci zostanie wybrana winien doprowadzic w celu katastrofy.

W „Antygonie―, oboje glownych chwatow to postacie tragiczne:

1-wsza. Antygona

Wybiera pomiedzy uprawnieniem ludzkim a boskim. Upowaznienie boskie nakazuje jej pochowanie zwlok brata bez wzgledu na kare, jaka byc moze ja

spotkac za strony www wladcy. Upowaznienie ludzkie wydane przez Kreona nie umozliwia pochowania zwlok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom.

Dobor jednego powoduje kolizje pozostalego. Zlamanie prawa boskiego to klatwa jak i rowniez przeklenstwo, ludzkiego - zejscie. Obie siostry sa

kompletnie rozne. Antygona jest wielka i honorowa w przeciwienstwie do swej siostry. Jest odwazna jak i rowniez energiczna. Zechce uczcic zejscie

brata, chowajac go. Lecz aby to uczynic, musialaby zlamac zakaz Kreona. Lecz Ismena wydaje sie inna. Boi sie na temat swoje zywot i nie chce zlamac

zakazu mistrza. Boi sie wladcy jak i rowniez sprzeciwu w stosunku do niego. Jest oportunistka. Zatrudnia postawe wygodniejsza dla siebie. Antygona

placze powyzej losem wlasnym i wlasnym bliskich. Godzi sie pod smierc. Nie buntuje sie gdyz nie chce zrobic afront sie przed Kreonem. Okazalaby sie w

takim przypadku slaba jak i rowniez przecietna osoba.

2. Kreon

Takze wydaje sie bohaterem tragicznym. Wydal rozkaz obowiazujacy w polsce, ale zarazem zlamal prawo boskie. Dlatego zgineli swoim bliscy. Gdyby

uniewinnil jak i rowniez uwolnil Antygone, mogl utracic caly swoj autorytet a to moglo doprowadzic w celu anarchii jak i rowniez zguby Teb.

Kreon wydaje sie prawowitym wladca Teb. Jgo decyzja spowodowana byla ochota udowodnienia poddanym, ze zdola byc rzetelny i bezwzgledny dla

wrogow. Podejrzewajac ze poddani mogliby lekcewazyc swoim wladze, kazal stosowac w stosunku do nich terror, jako srodek zapobiegawczy. Wzorem

moze byc zakaz pochowku wrogow (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest pan rzadny wladzy. Chce umocnic ja jak i rowniez swoj wplyw.

Bezwzgledny gwoli wrogow jak i rowniez zdrajcow. Jest tyranem, ktorego nalezy sluchac i wypelniac rozkazy. Jest konsekwentny. W toku konfrontacji z

synem Hajmon pokazuje jemu jego braki i dominacje dumy powyzej rozsadkiem. Hajmon pragnie zrzucic zaslone gniewu, chce zeby ojciec zobaczyl

prawdziwy wizja sytuacji. Uwaza, ze Kreon jest wladca dla osobistych korzysci. Uprzedza swojego ojca przed kara za zlamanie praw boskich, ktore

istnieja wazniejsze od momentu niego. Odwoluje sie w celu jego czlowieczych uczuc. Zechce by spojrzal na to jak na przyklad zwykly czlowiek, a nie krol.

Wycofanie sie z decyzji uczyni go wladca bardziej szanowanym, czlowiekiem, a nie potworem. Mimo, iz Hajmon zachodzi w obronie demokracji w calej

panstwie, swoim ojciec fita nie slucha. Kreon zwaza sie zbytnio nieomylnego. Nie zwaza pod wskazowki syna, ktory wydaje sie mlodszy od momentu

niego. W przyplywie gniewu Hajmon oznacza ojca tyranem.

9. Zinterpretuj przebieg konfliktu racji w calej „Antygonie― Sofoklesa.

„Antygona― wydaje sie najbardziej wspaniala tragedia grecka. Tragizm wyraza sie tutaj poprzez upadek wielkiej zalety. Ktora z postaci wydaje sie

wartoscia w calej „Antygonie―, kogo racje nalezy aprobowac?

Przeanalizujmy problematyke utworu z roznych punktow widzenia.

W czasach dawnych przeznaczenie stalo nieodlacznym szczegolem zycia. Uwazano, ze nie mozna go ustrzec sie. W katastrofy „Antygona―

Sofoklesa glowne postacie rowniez istnieja obarczone fatum.

Poczatkiem katastrofy jest zejscie Polinejkesa. Jest on uznany za zdrajce ojczyzny. Tak uwaza Kreon - reprezentant wladzy publicznej. Jest pan wladca

dbajacym o autorytet panstwa. Antygona reprezentuje prawo boskie. Rodzina wedlug pani a jest 1-wsza i najswietsza forma ludzkiego wspolzycia.

Podejmujac decyzje na temat pogrzebaniu brata godzi sie na swoj los. Pogrzeb Polinejkesa oznacza dla Antygony smierc. Kobieta jednak zwaza, ze nie

moze postapic odwrotnie. Role ktora narzucilo do niej zycie przyjmuje bez buntu. Ma w celu wyboru dwie mozliwosci jak i rowniez kazda zwienczona

nieszczesciem. Postepujac zgodnie z rozkazem Kreona byc moze uniknac zgonu. Dalsze zywot bedzie aczkolwiek pelne wyrzutow sumienia.

Przytomnosc, ze potrafila by nie dopelnic przymusu pogrzebania brata jest gwoli niej gorsza niz zejscie. Kreon takze uwaza, iz racja wydaje sie po do niej

stronie, winien jednak postepowac zgodnie z ustanowionym prawem. Jest pelen rozterek, ma niepewnosci, w odroznieniu od momentu siostry

Polinejkesa, ktora niezmiennie i uporczywie zmierza w celu podporzadkowania sie fatum. Antygona motywuje swoj czyn miloscia i wiernoscia wobec

brata. Kazde z nich wydaje sie przekonane na temat swojej racji. Nie ma pomiedzy nimi sposobnosci kompromisu. Jak i rowniez to jest rola tragedii.

Odczytujac „Antygone― podstawowej bohaterce przyznajemy racje. Jest dla nas wzorcem postawy, ktora daje spokoj i wewnetrzna harmonie. Jest

symbolem jak i rowniez personifikacja jakichkolwiek idei, wyrazonych w stwierdzeniu:

„Wspolkochac przyszlam, nie wspolnienawidzic―.

Bardziej ludzki charakter dysponuje Kreon. Waha sie lub cofnac kare, czy pozwolic Antygonie zginac. Jest wichrzycielski i walczy z zastosowaniem.

Walka z czyms czegoz zmienic sie nie da uczlowiecza. Kreon jest nieszczesliwy, wyrazaja to jego wyrazenia:

„Przekleta zadzy mej niech bedzie duma―.

Tragedia konczy sie katastrofa. Cecha charakterystyczna tego gatunku dramatu jest nieunikniony, zgubny koniec. Nic nie moglo uratowac Antygony

przed katastrofa. Byla w impasie. Obie strony www walczace bronily slusznej kwestie, a zwyciezyc mogla tylko i wylacznie jedna.

Dwie postacie dramatu sa tragiczne. Sprawca katastrofy staje przed nami w calej zakonczeniu utworu, wyznaje swa wine jak i rowniez oskarza sie sam.

Moim zdaniem w tym przypadku jest do czynienia nade wszystko z tragedia Kreona. W utworze jest dozwolone odnalezc prawdy uniwersalne a

mianowicie problem wladzy, polityki, tyrania jednostki jak i rowniez pragnienia ludu. Bunt w calej imie zalety moralnych to glowne wzgledy utworu.

Jednostka opowiadajaca sie po jednej ze witryn www ponosi ogromna odpowiedzialnosc.

Ponadczasowosc uczuc, sadzi i pouczen zawartych w calej utworze „Antygona― sprawia, iz tragedia przemawia do dzisiejszego odbiorcy. Mysl

samo wladztwa, wina jak i rowniez kara, wiernosc nie pisanym prawom boskim, milosc Antygony do braci to tematy majace racje bytu rowniez

wspolczesnie.

Moim zdaniem Antygona ponoszac smierc zwycieza moralnie. Kreon odnosi pozorne zwyciestwo. Skazawszy Antygone, osobiscie na mojej dziurki

sprowadzil tragedie. Tragicznym bohaterem jest sprawca tragedii, nie tragiczna ofiara. W istocie jest to wiec kleska Kreona.

dziesieciu. Wymien rodzaje literackie zwykle dla „Biblii―.

W Biblii spotykamy prawie wszystkie rodzaje literackie, popularne z podrecznikow pozabiblijnej:

PRZYPOWIESC:

Utwor narracyjny, w ktorym zobrazowane postacie jak i rowniez wydarzenia nie sa wazne z uwagi na nie same, lecz w charakterze przyklady

uniwersalnych prawidel jak i rowniez zasad ogolnoludzkiej egzystencji. Prosta i uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja i pretekstem do ukazania waznych

dziedziny. Wlasciwa objasnienie przypowiesci wymaga odrzucenia doslownego znaczenia utworu i przejscia do znaczenia ukrytego. Przypowiesc czesto

posluguje sie symbolem. Wyroznia sie przypowiesc alegoryczna (ktora dysponuje dwa projekty, jej tekst jest ukryta) oraz przypowiesc exemplum (tzn.

doslowna, wykladajaca swe pouczenie bez metafory, jest prawdziwym przedstawieniem wzorca postaw).

PSALM:

Jest to przykrotki utwor poetycki, w ktorym lacza sie ze soba charakter modlitewny i pochwalny. Wypowiedz w calej psalmie skierowana jest w celu Boga.

Az do niego kierowane sa prosby, blagania, podziekowania. Psalmy konstruowane sa z wersetow. Psalmy dzielimy pod blagalne, pochwalne,

dziekczynne, madrosciowe, patriotyczno a mianowicie religijne.

HYMN:

To uroczysta piesn pochwalna, opiewajaca np. czyjas slawe lub czyn patriotyczny. Byc moze to byc takze patetyczny utwor poetycki, o dziedziny

patriotycznej lub religijnej. Utwor ten nacechowany byl przewaznie patetyzmem jak i rowniez wzniosloscia.

LISTY:

Jest to pisemna forma wypowiedzi, skierowana w celu osoby lub instytucji. Dla Biblii list gra funkcje szczegolna. Ze wzgledu na duze odstepie miedzy

miastami, a takze pod trudy wycieczki, list stawal sie forma przekazu Wyrazenia Bozego. Zbyt jego posrednictwem apostolowie pouczali i wyjasniali

wiernym wszystkie watpliwosci.

ARMAGEDON:

(Z greckiego "apokalypsis" = odsloniecie). Utwor, w ktorym wlaczona jest prorocza, zwykle grozna i przerazajaca wizja przyszlosci. Ta, pochodzaca z

Biblii, przypisywana wydaje sie Janowi Ewangeliscie i miesci mistyczne przepowiednie losow chrzescijanstwa i ukonczenia swiata.

STROFOWANIE:

Jest to tekst, wyglaszany za posrednictwem duchowienstwo w celu wiernych, przewaznie podczas nabozenstwa. Kazaniem wyznaczyc tez jest

dozwolone tresc pisana takiego przemowienia.

LAMENTACJA (TREN):

Jest to piesn lamentacyjna, wyrazajaca zal z przyczyny czyjejs zgonu, napisana pod czesc zmarlego, rozpamietujaca swoim chwalebne czyny, zaslugi,

przewagi. Tren wydaje sie gatunkiem przystajacym do poezji zalobnej.

MODLITWA:

Jeden z podstawowych aktow wiary wszelakiej religii, pojmowany jako myslowy lub slowny kontakt z bostwem. Modlitwy dziela sie na blagalne i

dziekczynne.

EPOS NARODOWY:

Jest to 1 z klas epickich, wyksztalconych w starozytnosci. Utwor ow jest najczesciej wierszowany jak i rowniez bardzo rozbudowany. Przedstawia pan

losy chwatow na tle zdarzen waznych gwoli danej spolecznosci. Na plan pierwszy wysuwa sie fabula. Charakterystyczny gwoli eposu wydaje sie jego

podniosly i patetyczny styl.

PIESN:

Utwor poetycki, silnie powiazany z melodia. Tematyka piesni obracac sie moze dookola zagadnien w stylu przemijalnosc, krotkotrwalosc zycia,

dziewictwo, rozum, umilowanie ojczyzny, niesmiertelnosc poezji czy zgoda zycia, przyrody, swiata jak i rowniez milosci. Preferencje filozoficzne stanowia

najczesciej tematyke piesni refleksyjnych.

AFORYZMY (PRZYSLOWIA):

Krotkie wyobrazenie czy tez pomysl, ktora zawierac moze dowcipnie i ironicznie sformulowana prawde, regule lub zasade zyciowa.

ELEGIA:

To utwor poetycki, bez poszczegolnej miary wierszowej, zwykle o tematyce zalobnej jak i rowniez refleksyjnym, przybitym nastroju, utrzymany w tonie

skargi.

KRONIKI:

Jest to chronologiczny zapis zdarzen z istnienia panstwa, organizacji lub sekcji. Kronika charakteryzuje sie tym, ze najczesciej jest ona obiektywna oraz

tym, iz ogranicza sie do zaznaczenia wydarzen, wyjawszy podania pierwotnego zwiazkow przyczynowych.

KODEKS PRAWNY:

Zbior regulacji prawnych, regulujacych okreslona dziedzine zycia spolecznego.

OPOWIADANIE:

To krotki kawalek epicki. Przewaznie opowiadanie ogranicza sie w celu jednego watku fabularnego. Reprezentatywne dla opowiadania jest wystepowanie

luznej akcji (w ktorej czesto wychodza epizody) oraz brak wyraznej konstrukcji.

MONOLOG I INTERLOKUCJA FILOZOFICZNY

POEMAT EPICKI

SAGA RODOWA

PRZEKLENSTWO

WYROCZNIA

NOWELA DYDAKTYCZNA

LIRYKA MILOSNA

jedenascie. Podaj wlasciwosci tragedii antycznej, poslugujac sie wybranym modelem. Ocen uniwersalna wymowe zapoznanych przypowiesci biblijnych.

Poczatek katastrofy greckiej nabiera misteriow dionizyjskich (Wielkie Dionizje), podczas jakich ich uczestnicy, ubrani w calej kozle cery, spiewali piesni

obrzedowe w odniesieniu do czci Dionizosa (boga przekroczenie i plonow). Nazwa „tragedia― pochodzi od momentu dwoch slow greckich:

‘tragos’ - koziol i ‘ode’ - piesn (tragedia = piesn kozla). Z piesni obrzedowych (pochwalnych) zrodzila sie tragedia, ktorej budowa oparla sie

pod dialogu prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika a mianowicie opowiadacza) z chorem. Glownego aktora wprowadzil Tespis, pozostalego -

Ajschylos, trzeciego a mianowicie Sofokles. Sklad aktorski ograniczal sie w celu trzech ludzi. Aktorami mogli byc tylko i wylacznie mezczyzni, grali wiec

tez i role kobiece. W tragedii antycznej nie ma podzialu na dokumenty i sceny:

•PROLOGOS – zapowiedz

•PARADOS - wkroczenie choru

•EPEJSODIONY - fabula sceniczna z aktorami

•STASIMONY - pojawienia choru

•KOMMOS - lament bohatera

•EKSODOS - spuszczenie sceny za posrednictwem zbior

•ZASADA DECORUM a mianowicie zasada jednosci tresci, formy, jednorodnosci stylistycznej, zgodnosci typu ze stylem, jezykiem herosa

•ZASADA TRZECH JEDNOSCI:

•MIEJSCA - fabula rozgrywa sie w jednym miejscu

•CZASU - fabula zamyka sie w ciagu 12-24 godzin

•AKCJI - 1 watek

•ZASADA TRZECH AKTOROW - tylko i wylacznie trzech aktorow moze wtem przebywac pod scenie(brak scen zbiorowych)

•KATHARSIS - oczyszczenie (wywolanie obok odbiorcy wrazen, litosci, wspolczucia) Katharsis wedlug Arystotelesa, nie prowadzilo w celu

uszlachetnienia wrazen, ale wyzwolenia sie z nich, doprowadzalo do osiagniecia stanu spoczynku wewnetrznego.

•MIMESIS - nasladownictwo. Sztuka dysponuje odzwierciedlac rzeczywistosc.

•SCHEMAT AKCJI:

•EKSPOZYCJA, rozwiniecie,

•PUNKT SZCZYTOWY, katastrofa,

•ROZWIAZANIE AKCJI.

„ANTYGONA―

•nie dysponuje podzialu pod akty jak i rowniez sceny

•kompozycja

•piesni choru (rola choru: ocenia herosa, glos konsultacyjny bohatera, komentuje akcje, wyraza opinie ludu, wyraza prawdy uniwersalne)

•tragizm postaci (konflikt miedzy uprawnieniem boskim jak i rowniez ludzkim)

•akcja wedlug schematu

•zasada kilku jednosci

•zasada decorum

•zasada trzech aktorow

•wystepuje zwiastun (straznik)

Spor pomiedzy krolem - KREONEM, a ANTYGONA jest istota tragedii jak i rowniez nosi kategorie konfliktu tragicznego. Polega pod zderzeniu sie

przeciwstawnych, rownorzednych racji, miedzy ktorymi nie mozna dokonac wyboru jak i rowniez dlatego kazde posuniecie herosa prowadzi fita do kleski,

czyli katastrofy. Dla Kreona nadrzednymi wartosciami sa rozum, lad spoleczny i panstwo. Dla Antygony natomiast, kierujacej sie wiara i miloscia,

nadrzedne istnieja przykazania mentalne. Konflikt Antygony z Kreonem jest to wiec konflikt zalety i koniecznosci, bowiem smialkowie bronia przeciwnych

racji. Mozg zostaje przeciwstawiony milosci, prawo ludzkie a mianowicie prawu boskiemu, interes zbiorowosci (panstwo) a mianowicie obronie placowki.

Z owego wzgledu, iz racje obu stron istnieja rownorzedne, spor tragiczny wydaje sie nierozwiazalny, prowadzi nieuchronnie w celu kleski chwatow.

Antygona, zbytnio przeciwstawienie sie rozkazowi mistrza, zostaje skazana na zejscie; Kreona, ktory jest winien smierci kilku osob (Antygony, jej

ukochanego, a prywatnego syna a mianowicie Hajmona jak i rowniez swojej zony), los skazuje na wyrzuty sumienia, ktore beda fita dreczyly dozywotni.

Tragizm wydaje sie wywolany nadzwyczajna konstrukcja losow bohaterow, jacy niezaleznie od energii charakteru jak i rowniez szlachetnych intencji

sprowadzaja pod siebie zejscie lub kleske. Nalezy dopisac, ze na temat ich losie decydowalo w calej tragedii greckiej fatum a mianowicie przeznaczenie,

slepy los. Sympatia czytelnika (widza) jest poprzez stronie Antygony, bo w calej jego odbiorze urasta pani do symbolu wielu uniwersalnych wartosci, w

stylu odwaga jak i rowniez przeciwstawianie sie despotyzmowi oraz przemocy, wytrwalosc i wiernosc swoim pogladom, niezaleznosc, afekt do brata,

poczucie wiezi z tradycja i wiara, szlachetnosc jak i rowniez spelnienie powinnosci siostrzanej jak i rowniez ludzkiej.

Wlasciwosci gatunkowe przypowiesci

1. kawalek narracyjny na temat charakterze parabolicznym czyli zestawiajacym dwie swiat, z jakich pierwsza wydaje sie obrazem istnienia codziennego,

inna zas, wydaje sie nieuchwytna zmyslowo ale ulokowany jest w sferze pojeciowej

2. tworzy sie z 3 trzonow: dwa na wstepie to okazy, obrazy; trzeci to przekazanie jakiejs prawdy, pouczenia

3. jest to relacjonowanie alegoryczno-moralistyczne

czterech. nie wazne istnieja osoby jak i rowniez wydarzenia z uwagi na swoja jednostkowosc, ale prawdziwy jest moralizujacy jego rys

5. posiadaja zamknieta fabule

6. przekazuja prawdy moralne

7. maja sens na temat ponadczasowym wymiarze

“O siewcy―

Czlowiek wyszedl na zakres by zasiac ziarna. 1 upadlo pod droge jak i rowniez zostalo wydziobane przez ptaki, drugie upadlo na skalke i zostalo

wypalone za posrednictwem slonce, 3 zostalo zagluszone przez ciernie, ale ow ktore padly na glebe wydaly plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny.

Ziarnem jest wyraz boze, a gleba ogol ludzie, do ktorych jest kierowane. Mozna je albo przyjac, albo odrzucic, ale rezonansy sa jednoznaczne.

“O synu marnotrawnym―

Jest to opowiesc na temat ojcu jak i rowniez jego 3 synach. Mlodszy syn postanowil opuscic familijny dom. Zabral swoja czastka majatku jak i rowniez

wyruszyl w calej swiat. Majatek roztrwonil aczkolwiek szybko pod zabawy. Zaczal pasc swinie dla majetnego czlowieka. Cierpial glod jak i rowniez nedze.

Jak skruszony syn wrocil w celu ojca ow sie bardzo ucieszyl jak i rowniez wydal uczte. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedzial, ze moze pochwalic

sie z powrotu syna, ktory byl jak na przyklad umarly, a teraz znow ozyl. Tatem jest Bog, ktory moze pochwalic sie z wszelakiego nawroconego

grzesznika. Jest to zawolanie do dostrzegania swoich bledow i pierwotnego naprawy.

“O milosiernym Samarytaninie―

Samarytanin okazal wspolczucie gwoli rannego jak i rowniez obrabowanego za posrednictwem zbojcow. Opatrzyl go, pielegnowal i musial zaplacic za

pobyt w gospodzie. Wczesniej pomocy odmowili jemu duchowni, jakich zadaniem wydaje sie niesc pomoc innym. Przeslanie to, to ze osoby powinni

okazywac innym ludziom milosc jak i rowniez milosierdzie.

dwunastu. Dowiesc uniwersalnego sensu przypowiesci biblijnych.

Przypowiesc jest to kawalek narracyjny, w ktorym przedstawione postacie i zdarzenia nie odgrywaja duza role ze wzgledu na nie same, jednakze jako

wzorzec uniwersalnych prawidel ludzkiej egzystencji. Oznacza to, iz prosta uboga fabula wydaje sie tylko ilustracja, obrazkiem, ktory ukazuje glebsze,

uniwersalne dziedziny. Przykladem moze stac sie przypowiesc „ O siewcy―. Opowiada w ten sposob, jak ziarno rozsiewane za posrednictwem

siewce padlo na roznorodne podloze. Przy jednym spotkaniu padlo pod droge jak i rowniez wydziobalo je ptaki, nie wzeszlo pod kamiennym podlozu, ani

miedzy cierniami. Przed chwila gdy ziarno trafilo pod zyzna glebe, wydalo zniwa bogaty. Prosto odczytac istota uniwersalne naszej przypowiesci, znalezc

jej sens, ktory tyczy sie ziarna madrej nauki Wyrazenia Bozego, ktore nauczyciel rozsiewa miedzy odbiorcow, Przypowiesc miesci nakaz, zeby byc zyzna

gleba, chlonnym sluchaczem, ktory odnajduje zysk z nauczania. Przypowiesc wskazuje prawde moralna- nakaz zachowywania przykazan jak i rowniez

prawda posiada wymiar ponadczasowy.

Z kolei przypowiesc „O synu marnotrawnym― odslania, iz Bog cieszy sie z kazdego nawroconego wiernego, chocby zgrzeszyl pan wczesniej jak i

rowniez odszedl od momentu wiary, jednakze powrocil. Pomysl te ilustruje przyklad ojca, ktory wita radosnie syna, wracajacego z wloczegi. Powrot do

rodziny traktuje tak, jakby umarly syn ozyl. Przypowiesc nasza posiada konkretne cech alegorii. Ojciec z tej przypowiesci to Bog Ojciec a Jego synowie to

rodzaje ludzkie, przyjmujace rozne postury wobec przykazan. Ponadczasowy format tej przypowiesci wiaze sie z wezwaniem w celu ciaglego

powracania, dostrzegania wlasnym bledow jak i rowniez checi pierwotnego naprawy. Przebaczajacy ojciec ustala alegorie milosiernego, wyrozumialego

Boga.

Przypowiesc „O milosiernym Samarytaninie― prezentuje desen prawdziwej namietnosci blizniego. Samarytanin, ktory w calej przypowiesci pomogl

rannemu czlowiekowi, pielegnowal fita, podzielil sie swoim majatkiem, okazal sie symbolem milosierdzia i wspolczucia czlowieka gwoli czlowieka. Wedlug

dzis dzionek samarytanin oznacza czlowieka litosciwego i milosiernego.

Przedstawione przypowiesci przekazuja prawdy ponadczasowe, uniwersalne, aktualne w calej dzisiejszym swieci.

Hiob a mianowicie na przykladzie sprawiedliwego czlowieka dotknietego sporym cierpieniem pisarz probuje wyjasnic tajemnice nieszczescia

niezasluzonego. Bog pozwala Szatanowi pozbawic Hioba dzieci, bogactwa, a ostatecznie i stanu zdrowia. Przyjaciele stoja na stanowisku, iz kazde

cierpienie jest kara za grzechy. Hiob osobiscie walczy na temat swoja urzad odpierajac pierwotnego racje. Poszukuje wyjasnienia tajemnicy swego

nieszczescia. Hiob ustala symbol wiary, cierpienia niezawinionego, cierpliwosci. Pouczenie Ksiegi:

a mianowicie Bog rowniez sprawiedliwych doswiadcza cierpieniem;

a mianowicie cierpienie dysponuje walor wychowawczy;

- czlowiek powinien wielbic tajemnicze projekty Opatrznosci, a nie je badac;

a mianowicie Bog nieodwolalnie otoczy piecza kazdego sprawiedliwego.

13. Scharakteryzuj sredniowieczne projekty osobowe, odwolujac sie w celu wybranych skladow.

Sredniowieczny uniwersalizm, dominacja wiary w zyciu spoleczno-kulturowym oraz ugruntowanie sie ustroju feudalnego przyczynily sie w celu

uksztaltowania literackich wzorcow godnych nasladowania. Naleza do nich:

ideal ascety i swietego

ï€-zyje w calej ubostwie

ï€-przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

ï€-ucieka od slawy, rozglosu

ï€-modli sie w celu Boga

ï€-umartwia swoja dusze i trup

ï€-anonimowosc

Jak i rowniez. pokora

Egzystencja ziemska ascety byla ciagla pamiecia na temat smierci (memento mori), a jego zywot podporzadkowane zostalo wlasciwie tworzeniu sie w

celu godnego chrzescijanskiego zgonu. Wzorem takiego wzoru osobowego moze stac sie sw. Aleksy. Warto rowniez wspomniec postawe sw.

Franciszka. To rowniez wzor parenetyczny - schemat wiary radosnej, pelnej namietnosci do bliznich, do przyrody, do globu. Mozna zaryzykowac

stwierdzenie, iz jest to przypadkowy wariant swietego.

ideal wladcy - okreslal przymioty cechujace doskonalego monarchy rzadzacego panstwem, a wiec odwage madrosc, walecznosc, wiernosc w

stosunku do Boga jak i rowniez religii chrzescijanskiej oraz uczciwosc i staranie o poddanych. W literaturze przykladami doskonalych wladcow byli: Karol

Duzy z Piesni o Rolandzie, cesarz Francuzow, potezny jak i rowniez waleczny. Troszczy sie na temat swoich poddanych, najwazniejszymi wartosciami

dla jego zasobow sa: wiara, kosciol katolicki narod. Jego wladza pochodzi od Boga. Karol Duzy jest wiec symbolem doskonalego wladcy jak i rowniez

doskonalym rycerzem. Bedac zwierzchnikiem panstwa wydaje sie meznym jak i rowniez odwaznym dowodca. walczacym w calej obronie wolnosci

narodu. Gra na ziemi funkcje namiestnika stworcy. Kieruje sie w zyciu rozwaga i mozgiem. Drugim modelem moze byc Boleslaw Chrobry z „Kroniki

Galla Anonima― Gall eksponuje dzielnosc, odwage jak i rowniez mestwo wladcy na polu walki, podkresla jego uczciwosc i troske o poddanych. Scena

zgonu krola jest przedstawiona z wielkim patosem. W spiewie zalobnym kronikarz ukazal Polske jako rodzicielke i wdowe po odejsciu wspanialego

herosa, wielkiego meza.

ideal rycerza - jest to czlowiek odwazny, bohaterski, waleczny, kierujacy sie honorem. Wierny wobec druhow i damy swego serduszka, za najlepsza

wartosc uznawal sluzbe Bogu, krolowi jak i rowniez ojczyznie oraz swieta walke w obronie chrzescijanstwa. W najwyzszym stopniu wyrazista realizacja

tego sredniowiecznego wzorca osobowego jest tytulowy bohater „Piesni o Rolandzie―. Jest to hrabia dowodca okreslonego z oddzialow, symbol

rycerstwa. Najwazniejsza cena stanowia: afekt do ojczyzny, wiara katolicka oraz posluszenstwo i wiernosc wladcy. Kluczowym celem swoim zycia wydaje

sie walka w calej obronie chrzescijanstwa. Roland dopelnia wszystkie wyzwania tego wzoru. synteza swoim rycerskich cnot ukazuje scena smierci

herosa, w ktorej zbytnio swe ziemskie czyny uzyskuje wieczna slawe i nagrode w niebie. Majac swiadomosc zblizajacej sie smierci, zuch na do niej

miejsce wybiera wzgorze, zeby byc blizej Boga. Dzierzy przy sobie atrybuty swego zakresu: miecz jak i rowniez rog. W swej krancowej spowiedzi

przypomina wartosci nadajace sens swoim zyciu. W scenie zgonu Roland urasta do symbolu wojownika-meczennika, swietego ginacego zbytnio wiare.

POBUDKI WYKREOWANIA TAKICH WZORCOW OSOBOWYCH

ï€-kosciol zyskiwal wladze jak i rowniez wzbogacal sie (bogaci osoby chcac pozostac ascetami niejednokrotnie oddawali swoj majatek kosciolowi)

ï€-zycie doczesne jest przejsciowym, krotkim krokiem zycia demona

ï€-upokorzenie szlo w parze ze zbawieniem

14. Przedstaw nurtu tematyczne w polskiej poezji sredniowiecznej. Odwolaj sie do wybranych przykladow.

Tworczosc literacka sredniowiecza opiewala w rozmaite tematy. Lecz na plan pierwszy wysuwa sie tematyka religijna. Wywodzi to teocentryzmu, ktory

oznacza zlokalizowanie Boga w calej centrum zwiazanych z kultura, literatury, dziel sztuki i filozofii. Do dziedziny religijnej zaliczamy:

•zywoty swietych np. „Legenda o sw. Aleksym―,

•liryke maryjna np. „Bogurodzica―, „Lament swietokrzyski―,

•modlitwy np. „Ojcze nasz―, „Zdrowas Mario―,

Strumien swiecki sredniowiecznej poezji wydaje sie nieporownanie skromniejszy, co nie oznacza, iz mniej interesujacy. Przykladami moze stac sie:

•obyczajowa

„O zachowaniu sie przy stole―

Podmiot poetycki wskazuje odpowiednie zasady zachowania sie przy stoliku ï‚® procedura wychowawcza jak i rowniez dydaktyczna. Utwor rozpoczyna

zawolanie pomocy Bozej - wezwanie. Nastepnie pisarz opowiada w ten sposob co rosnie na polu i wkrotce zostanie zebrane i znajdzie sie pod

biesiadnym stoliku. Udziela rad kobietom jak i rowniez mezczyznom. Pod koniec zacheca w celu przyswajania samemu dobrych obyczajow. Prosi tez

Boga na temat odpuszczenie grzechow i zaslanie radosci pod wszystkich osob. Nazywany wydaje sie takze pierwszym savoir-vivrem polskim, gdyz

miesci zbior nakazow i pouczen, jak winien zachowac sie przy stoliku rycerz. Wyraznie odczuwa sie w tym utworze propagowanie rycerskiego kultu w

stosunku do kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

•satyryczna

„Rozmowa mistrza Polikarpa ze smiercia―

Smierc ukazana jest w charakterze rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® wizja szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza ludzie interesowali sie

smiercia. Jej istota i cechami. Temat zgonu (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo popularny w czasie sredniowiecza. Obrazuje smierc w charakterze

wszechobecna, wszechwladna i odnosnie kazdego czlowieka. Bodziec ten odslania smierc, ktora zaprasza w celu tanca pracownik roznych stanow.

Obraz objawia sie w calej tekstach, obrazach. Wszyscy osoby podlegaja zgonu. Smierc ulega Bogu. Jest to takze nawiazanie do przedmiotu stosunkow

spolecznych, zawiera pomysl, ze zejscie zrownuje wszelkie stany.

„Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

•historyczna

„Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity.

Tworczosc literacka sredniowiecza znalazla jeden cel parenezy. Tworczosc literacka parenetyczna to literatura propagujaca wzory dzialania, idealy

wytworne i uznawane w konkretnej epoce. Projekty osobowe to postacie godne nasladowania, zrzeszajace wzorowe, pozadane, idealne. Tworczosc

literacka sredniowiecza zarysowuje taki portrety: idealnego wladcy, rycerza lub ascety.

17. Zaprezentuj pod wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke swiecka.

Jednym z przykladow jest wiersz Przeclawa Slota pt. „O zachowaniu sie przy stole―. Jest to najdawniejszy ze wybitnych nam wierszy

obyczajowo-dydaktycznych. Dowodzi znajomosci dworow i obyczajow dworskich oraz biesiadnych pod Zachodzie, ktore obyczaje jak i rowniez wyzsza

kulture chcial rozpropagowac wsrod Mlodych polakow autor. Podmiot liryczny okresla dobre normy zachowania sie wobec stole ï‚® funkcja wychowawcza

i dydaktyczna. Utwor rozpoczyna wezwanie pomocy Bozej a mianowicie apostrofa. Nastepnie autor opowiada o tym jak rosnie pod polu jak i rowniez

niedlugo zostanie zebrane jak i rowniez znajdzie sie na biesiadnym stole. Udostepnia rad paniom i mezczyznom. Pod koniec sklania do przyswajania

sobie dobrych obyczajow. Prosi tez Boga o odpuszczenie grzechow jak i rowniez zaslanie radosci na kazdego ludzi. Nazywany jest rowniez pierwszym

savoir-vivrem polskim, bowiem zawiera zespol nakazow jak i rowniez pouczen, jak na przyklad powinien zachowac sie wobec stole rycerz. Wyraznie

czuje sie w tym utworze rozpowszechnianie rycerskiego kultu wobec kobiety, ktory to znamionowal epoke sredniowiecza.

Pozostalym przykladem wydaje sie: „Rozmowa mistrza Polikarpa iz smiercia―

Smierc ukazana wydaje sie jako rozkladajacy sie trup kobiety z kosa ï‚® obraz szkaradny, odrazajacy. W czasach sredniowiecza osoby interesowali sie

smiercia. Jej istota jak i rowniez cechami. Idea smierci (danse macabre-taniec smierci) byl bardzo lubiany w okresie sredniowiecza. Ukazuje zejscie jako

wszechobecna, wszechwladna jak i rowniez dotyczaca kazdego czlowieka. Motyw ow ukazuje zejscie, ktora zacheca do tanca przedstawicieli roznych

stanow.

Ogol ludzie podlegaja smierci. Smierc podlega Bogu. Jest to rowniez nawiazanie w celu tematu stosunkow spolecznych, miesci mysl, iz smierc zrownuje

wszystkie stany.

Przykladem moze stac sie takze: „Satyra na leniwych chlopow―

Jest to pierwszy lokalny utwor podejmujacy w satyryczny sposob problematyke wiejska. Obrazuje istnienie konfliktow spolecznych, zarazem pokazuje

stosunki spoleczne jak i rowniez zaleznosc kmiecia od pana. Jest to kawalek ganiacy chlopow, ktorzy nie spelniaja przymusow jak zeby tego pragnal

podmiot poetycki. Chlopi wykrecaja sie jak i rowniez unikaja robocie. Wiersz ow ukazuje rozbieznosc interesow chlopow i wlascicieli ziemskich.

ï€-chlopi pracuja tylko i wylacznie pod okiem pana, kiedy odejdzie leniwia sie

ï€-odpoczywaja zbyt niejednokrotnie

ï€-obludnie udaja prace

ï€-kradna wlasnosc pana

ï€-swiadomie psuja narzedzia

Archaizmy:

ï€-leksykalne

ï€-fonetyczne

ï€-fleksyjne

ï€-semantyczne

Przykladem wydaje sie takze „Piesn o zamordowaniu Jedrzeja Teczynskiego―

Zamozny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobil platnerza. Wzburzony tlum wystapil przeciw okrutnemu szlachcicowi. Ten ukryl sie w calej

kosciele jednakze zostal w tamtym miejscu zabity. Dostrzegamy tu spor spoleczny pomiedzy szlachta a mieszczanstwem, ktore chcialo dysponowac

przywileje. Pobudza sie posrod nich buta.

Jest wciaz duzo skladow o tematyce swieckiej, jednak to najwazniejsze jak i rowniez najbardziej popularne.

16. Dowiedz, iz „Bogurodzica― to piesn religijna, hymn narodowy i najstarszy zabytek podrecznikow polskiej.

Najdawniejsza, zachowana w celu dzis miesiaca, polska piesnia religijna wydaje sie „Bogurodzica―. Sa trzy hipotezy mowiace na temat dacie do niej

powstania:

• piesn zaistniala w X w., a jej autorem byl sw. Wojciech;

• „Bogurodzica―- hymnem dynastii Jagiellonow, dlatego tez zwaza sie, iz powstala w calej 1386r. (XIV w) z okazji koronacji krola;

• (biorac ponizej uwage uksztaltowanie gramatyczne jak i rowniez leksykalne) „Bogurodzica― powstala pod przelomie XII i XIII wieku;

Najstarszy, dwustrofowy przekaz „Bogurodzicy―, opatrzony nutami, zachowal sie w calej odpisie z 1407r. (XV. )Autor „Bogurodzicy― jest

anonimowy.

Istnieja przynajmniej dwie hipotezy o autorach:

•legendarne autorstwo sw. Wojciecha;

•hipoteza prof. Briicknera, mowiaca o autorstwie franciszkanina wraz ze Starego Sacza - ojca Boguchwala.

W naszym kraju sredniowiecznej piesn ta stala sie hymnem, o jakich kwestiach swiadcza argumenty, ze:

• przed bitwa pod Grunwaldem (1410r. ) rycerstwo polskie spiewalo „Bogurodzice―;

• umieszczono ja we wstepie kompletu praw („Statutu Laskiego―) Krolestwa Polskiego z 1506r., jak nobilitowalo ow tekst w celu rangi symbolu

Polski;

• nie tylko „Bogurodzica― pelnila opcje hymnu, jednakze tez spelniala pod wzgledem gatunkowym odpowiednie wyzwania;

„Bogurodzica― dysponuje charakter piesni religijnej. Jest to hymn w celu Chrystusa zwrocony do Matki Bozej jak i rowniez Jana Chrzciciela z prosba

o wstawiennictwo; wyrazajacy zarliwa prosbe na temat to, zeby Syn Bozy raczyl podarowac pobozny zywot na ziemi, a po zgonu przebywanie w calej

raju.

„Bogurodzica― to wiersz:

• podmiotu zbiorowego,

• bezposrednia,

• inwokacyjna,

• apelu.

Wiersz sredniowieczny, tak zwanym. zdaniowo- rymowy, reprezentowany za posrednictwem „Bogurodzice―, nie przestrzegal jednakowego rozmiaru

sylabicznego w kazdym wersie, jakkolwiek na ogol wykazywal sklonnosc w celu wyrownywania zakresu sylabicznego, jak z czasem, w calej XVI w calej.,

doprowadzilo w celu tzw. sylabizmu. W sredniowiecznym wierszu wystepowaly takze rymy; wspolbrzmienia uzyskiwano przez powtarzalnosc formy

gramatycznej (np. „nosimy― - „prosimy―; bozycze― a mianowicie „czlowiecze―, „pobyt― - „przebyt―). Rymy ow, ogarniajace

czasami po kilka wersow, uwydatnialy zakonczenia (klauzule) koncowych odcinkow wersowych. Przede wszystkim jednak wyrazistosc klauzul wersowych

wynika skutkiem tego, ze w calej kazdym wersie zamyka sie odrebna maly statek skladniowa a mianowicie pojedyncze wyobrazenie lub jednorodny czlon

zdaniowy, wypowiadane z odpowiednim zroznicowaniem wysokosci tonu, tj. z inna intonacja: wznoszaca sie (antykadencja) czy tez opadajaca

(kadencja), np.:

„Slysz modlitwe, jaz nosimy, ï‚-

A podarowac raczy, jegoz prosimy: ï‚-

A na swiecie zbozny pobyt, ï‚-

Wedlug zywocie szczesliwy przebyt. ―

Wierszowi sredniowiecznemu towarzyszyla zazwyczaj muzyka. Zwiazek z uporzadkowana rytmicznie melodia wywieral wyrazny wplyw pod jego budowe.

Dwu najstarszym strofom „Bogurodzicy― towarzyszy najstarsza melodia spiewana choralnie, jednoglosowo, bez akompaniamentu instrumentalnego.

Jest to tzw. MONODIA, charakterystyczna gwoli sredniowiecznych choralow, czyli lac. spiewow liturgicznych Kosciola.

Melodia „Bogurodzicy― zaistniala na terenie nadrenskim, spisana juz w calej IX w calej. w kodeksie mszalnym z opactwa benedyktynow w Sankt

Gallen w calej Szwajcarii. W XIV-XV w calej. dopisano dalsze strofy „Bogurodzicy―; obejmuja ow lampy led piesni a mianowicie wielkanocna (strofy

3-6) jak i rowniez pasyjna (7-13).

„Bogurodzica― byla utworem uniwersalnym, byl to pierwszy kawalek literacki. Logiczna kompozycja-wedle schematu: apostrofa jak i rowniez prosba,

pelniacy role formy klamrowej refren „ „Kyrie eleison― bogactwo rymow spajajacych nie tylko wersy, ale i pierwotnego czastki, matematyczna

precyzja w calej ukladzie zestroju sylab(5+3, 3+5)- to tylko i wylacznie niektore do niej cechy. Mozna powiedziec, iz na tak przemyslane jak i rowniez

staranie dopracowane od strony www formalnej oczekiwac bedziemy w celu czasow Kochanowskiego.

Polacy aktualnie w sredniowieczu dostrzegali nadzwyczajna range naszej piesni, wykonywajac ja cos znacznie wiecej anizeli tylko piesnia bojowa,

spiewalo ja polskie rycerstwo przed bitwa pod Grunwaldem, ale i w pewnym sensie hymnem narodowym. Dlugosz nazwal ja „piesnia ojcow―.

Piosenka ta byla znana kazdej osobie Polakom tamtej epoki, odgrywala wielka funkcje patriotyczna. Jest to piesn ojczysta- carmen patrium, swoj rys

hymnu zachowala do XIV wieku, pozostajac naszym reprezentatywnym utworem poetyckim tamtej epoki.

18. Zaprezentuj na wybranych przykladach polska sredniowieczna liryke religijna.

Az do najstarszych dziel liryki duchowej sredniowiecza zaliczamy:

•Bogurodzice-prawdopodobnie zaistniala w XIII w. Najstarszy jej zapis pochodzi z 1407r., aczkolwiek juz wowczas byla to piesn starodawna.

Popularnosc jak i rowniez wymowa Bogurodzicy sprawila, ze uznano ja za pierwszy hymn lokalny. Pierwsza do niej zwrotka skierowana jest w celu Matki

Boskiej, druga w celu Chrystusa. Jest ona ciagiem prosb modlitewnych: w celu Matki Bozej, aby posredniczyla u swojego syna-Chrystusa a Syna Bozego

o wysluchanie modlitwy, na temat dobrobyt pod zadnym pozorem ziemskim jak i rowniez wieczne zywot po zgonu. Uwage zwraca symboliczna cyfra 4, w

celu ktorej niejednokrotnie nawiazywali osoby sredniowiecza, ktora wspoltworza w calej Bogurodzicy religijne osoby: Matka Boska, Chrystus, Bog jak i

rowniez Jan Chrzciciel. W Bogurodzicy zauwazamy sporo historycznych postaci gramatycznych, archaizmow skladniowych, leksykalnych i fonetycznych,

np. w calej funkcji wolacza wystepuje mianownik (Bogurodzica zamiast Bogurodzico), klasyczne formy trybu rozkazujacego: zyszczy!, spusci! (pozyskaj,

zeslij! ), wyrazy, w ktorych nie nastapil jeszcze przeglos polski: (zwolena, slawiena zamiast zwolona, slawiona). wsrod starszych form leksykalnych

znajdujemy np. wyrazy dziela zamiast gwoli, jaz zamiast ktora. Rymy w piesni znajdujemy na koncu wersow (nosimy-prosimy), a takze we wnetrzu

wersow np. (dziela Krzcicela). Zastosowane istnieja rowniez paralelizm skladniowy oraz paralelny, czyli rownolegly, symetryczny rozklad dziedziny.

•Lament swietokrzyski, inaczej Posluchajcie bracia mila-to cenny zabytek polskiej podrecznikow sredniowiecznej. Jest niezbitym dowodem na to, ze w

Polsce mocno funkcjonowal kult Najswietszej Marii Panny, odrozniamy nawet w literaturze sredniowiecznej tak zwanym. kult liryki maryjnej. Ryk

swietokrzyski to glos Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz – skarga - Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Jednak przede

wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych matek, ludziom

opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy. Napis Lamentu z konca XV wieku

wydaje sie zabytkiem podrecznikow polskiej, miesci wiele archaizmow leksykalnych, zalicza sie do liryki lamentacyjnej.

•Legende na temat sw. Aleksym-zapis z XV wieku. Jest to opis istnienia swietego, czyli hagiografia. Przedstawia jego urodzenie, mlodosc, ozenek z

krolowa Famijana a mianowicie lecz sw. Aleksy tworzy slub czystosci i odchodzi w tulacza wedrowke, a bogactwo przeznacza ubogim. Umiera pod

schodami na dworze ojca. Dzieje sw. Aleksego spelniaja wszelkie wyzwania gatunku, jakim byly zywoty swietych.

Zabytkiem poezji duchowej sa rowniez znane jak i rowniez wciaz funkcjonujace modlitwy tego rodzaju jak: Ojcze nasz lub Zdrowas Maria.

Glowne rodzaje to:

piesni - gl. Koscielne np. Bogurodzica―,,, Posluchajcie bracia mila―

hagiografy a mianowicie dziedzina pismiennictwa chrzescijanskiego, obejmujaca zywoty swietych, legendy na temat ich zywocie i czynach,, Legenda na

temat sw. Aleksym―

apokryfy a mianowicie teksty zwiazana tematycznie z Biblia, nie sa tlumaczeniem ksiag Sedziwego Testamentu, istnieja rodzajem,, uzupelnienia― Biblii.

Wystepuje w nich wiele barwnych szczegolow (czasem sprzecznych z Biblia), bogactwo zdarzen, realia spoleczno-obyczajowe np.,, Rozmyslania

przemyskie―

psalmy a mianowicie biblijne piesni o charakterze modlitewno-hymnicznym. Cechujaca je zbior ustala psalterz., dotychczasowy bardzo znane w

sredniowieczu, opiewaja wielkosc i uprzejmosc Boga, wyrazaja podziekowanie, prosbe, blaganie, komunikuja o historii i przyszlosci

np.,, Psalterz florianski―,, Psalterz pulawski―

Dobroc, Klamstwo itd.

19. Porownaj topos mamusi oplakujacej syna w Lamencie swietokrzyskim jak i rowniez w Matce powieszonych A. Rozewicza.

topos- powtarzajacy sie bodziec lub obszary np. terytorium szczesliwosci w calej roznych kulturach: Arkadia, Raj, Eldorado.

„Lament swietokrzyski― postrzegany jest zbytnio pierwszy wzruszajacy utwor poetycki w jezyku polskim, akcentujacy bol matczyny po stracie syna;

wydaje sie glosem Bolejacej Matki. Jest to pierwszoosobowa wypowiedz - skarga-Matki Boskiej, placzacej pod krzyzem Chrystusa. Byl on wyjatkowy,

wiec tym bardziej boli swoim zniewazanie. Matka Boska odslania losy swojego Syna od chwili biczowania, za posrednictwem nalozenie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem Zydow, poprzez przybicie w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim, chce czuc tak samo jak On, sadzic podobnie.

Jednak przede wszystkim podsluchujemy tu lament matki placzacej nad synem, kobiety rozpaczajacej nad strata dziecka. ktora zwraca sie do innych

matek, ludziom opowiada swoj bol. Heroina utworu uosabia zatem „ludzkie oblicze boskosci―. a dlatego staje sie blizsza odbiorcy.

„Matka powieszonych―- pierwowzor jest przedstawicielka matek, ktore stracily swej dzieci. Ukazana jest w czasie blakania sie po miasteczku,

postrzegana za posrednictwem ludzi w charakterze szalona. Jest ona wyobcowana, samotna. Jej wyglad zewnetrzny jest odmalowany za pomoca 3

barw: ciemnej i srebrzystej. Czarny a mianowicie prawdopodobnie totez, ze ubiera sie pod czarno, byc moze dlatego, iz jej cera juz zszarzala, stracila

zdrow kolor, srebrny - poniewaz jej klaki sa aktualnie siwe. Cierpienie jakie ja spotkalo lub tez strach spowodowalo, iz bardzo szybko sie zestarzala.

Matka powieszonych utracila jedno z podstawowych zadan do jakich zostala stworzona. Samotna cierpi cos znacznie wiecej anizeli tylko z powodu utraty

swoich dzieci, ale rowniez z powodu calego wymordowanego narodu.

Oba wiersze przedstawiaja topos matki oplakujacej swego syna. Roznia sie aczkolwiek w pewnym stopniu. Moim zdaniem Matka z wiersza Rozewicza

Jest niewiasta bardziej nieszczesliwa, mocniej profesjonalna przez zywot. Jest osamotniona w swoim cierpieniu, nikt nie odczuwa potrzeby niesienia do

niej pomocy „ociera sie na temat szorstka cere tlumu―. Cierpi z powodu zgonu wlasnych dzieci lecz rowniez przyjmuje pod swoje barki cierpienie

wynikajace z zaglady tysiecy poczatkujacych ludzi, jacy walczyli w calej obronie naszej ojczyzny. Jej rozpacz doprowadza ja w celu szalenstwa.

Natomiast Matka Bolesna, bohaterka „Lamentu swietokrzyskiego― niedomaga okrutnie z przyczyny smierci syna, wydarzenia sprzecznego z

prawami naturalnymi, jednakze nie oplakuje calego narody, jej rozpacz nie prowadzi do ekstrawagancji lecz wydaje sie przepelniona nadzieja, ze nasza

jedna zejscie, smierc do niej dziecka zapobiegnie smierci innych. Ma zyczenia, ze aktualnie zadna pierwowzor nie zostanie musiala tak cierpiec jak na

przyklad ona.

20. Wskaz wlasciwosci „Bogurodzicy― najistotniejsze o tym, iz uznajemy ja za cacko poezji sredniowiecznej.

Najstarsza dwustrofowa czesc „Bogurodzicy― odznacza sie najwyzszym kunsztem artystycznym jak i rowniez uznana jest za cacko naszej

sredniowiecznej poezji. Utwor ten wydaje sie nie tylko hymnem, ale takze modlitwa. Zaswiadczaja o tym wezwania kierowane w celu Matki Bozej,

powtarzanie formuly liturgicznej Kyrieleison, kierowanie prosb modlitewnych. Kolejne zwrotki Bogurodzicy sa rozmaite tematycznie jak i rowniez

tresciowo.

Zwrotka pierwsza, ktorej moglibysmy zaniesc tytul apostrofy do Matki Bozej, miesci w samemu wiele okreslen Matki Chrystusa: Bogurodzica, Bogiem

slawiena, odczuwali uwielbiona za posrednictwem Boga, Dziewica „zwolena― czyli wybrana, Matka Syna Bozego. Zwrotka inna, ktora moglibysmy

nazwac zbiorem prosb, to formula modlitewna. Znajdujemy w calej niej prosby ogolne: na temat uslyszenie wolania, o natchnienie mysli, na temat

wysluchanie modlitwy, oraz wybitniej specyficzne: na temat pobozne zywot, otrzymanie laski, zycie wieczne.

Obie zwrotki zakonczone istnieja taka sama formula liturgiczna: Kyrieleison. Przelom ten posiada wielorakie procedury. Przede wszystkim wydaje sie

refrenem, czyli podkresla piesniowy charakter utworu. zaznacza, iz nie mamy stycznosc z modlitwa oraz podkresla prosby kierowane do Chrystusa za

posrednictwem Bogurodzicy.

„Bogurodzica― to utwor, w ktorym pojawiaja sie poszczegolne walory artystyczne, ktore swiadcza w ten sposob, ze zredagowana zostala umyslnie.

Dwie strofy zaczynaja sie w podobny sposob a mianowicie od apostrof. Z takie dwuczlonowoscia, powtarzalnoscia mamy stycznosc w skonczonym

tekscie.

PARALELIZM - rownoleglosc, powtarzalnosc tych samych czlonow, czesci.

W „Bogurodzicy― jest do czynienia z paralelizmem skladniowym.

Na mistrzostwo stylistyczne utworu skladaja sie:

• wirtuozostwo rytmiczna;

• synonimy;

• paralelizm wersow

• ksztalt rymow;

• podwajanie czastek wiersza (dwie strofy, inna dwukrotnie ogromniejsza od pierwszej, podwojone formy wolacza w obrebie wersu);

• ton retoryczny.

KOMPOZYCJA „BOGURODZICY―:

• dwa pierwsze profesjonalne wersy posiadaja charakter apostrofy; gdy wers trzeci to krociutkie dwa zdania rozkaznikowe, tworzace dokladnie

zamierzony odwrotnosc z rozbudowanymi apostrofami;

• w innej zwrotce a mianowicie symetria odwrotna: krotka wezwanie i sznur zdan rozkaznikowych (osiem) a mianowicie zmiana proporcji elementow

kompozycyjnych;

• celowosc powstania potwierdzaja rowniez istniejaca i powtarzajaca sie regularnosc w zakresie rymow, zakonczonych pod -a;

• wersy rymuja sie we wnetrzu siebie, jak i na koncach poszczegolnych ‘linijek’.

RYMY a mianowicie parzyste, wew., zewnetrzne (koncowe):

scisle rymy zenski: slawiena-zwolena,

niepelne rymy: pobyt-przebyt,

rymy meskie: Bozycze-czlowiecze.

wewnetrzne:

Bogurodzica-Dziewica,

Syna- Gospodzina,

Slawiena- zwolena.

• ulozenie tekstu w calej wersach pod rownolegle odcinki o jednakowej (niekiedy wydluzonej o jedna) liczbie sylab (np.:

* 1. wers - zawolanie do Marii = piec + 3;

* 3. wers a mianowicie 3 + 3).

W nawiazaniu z asylabicznym charakterem wierszy wazna rola przypadla w calej nich rymom, ktore stanowily rodzaj ozdobnikow stylistycznych oraz

pelnily opcje wyznacznikow klauzuli tj. zakonczen wersow lub ich czlonow.

• kazda strofe konczy refren: „Kyrie eleison― [gr. „Panie, zmiluj sie. ―]

Mowa utworu wydaje sie niezwykle zwiezly, a mimo to styl ma wlasciwosci krasomowcze, czegoz dowodza czeste, wplecione w calej tekst apostrofy.

Apostrofe ustala cala 1-wsza zwrotka, ktora obejmuje zbior wolaczy jak i rowniez dwa przeswiadczenia rozkazujace, wyrazajace prosbe,

„Bogurodzica― to wiersz asylabiczno-zdaniowy. Jej najstarszym dwu strofom towarzyszy melodia. Piosenka spiewana choralnie bez

akompaniamentu instrumentalnego. w calej tekscie wychodza takze archaizmy, ktore podnosza artystyczny kunszt. Archaizm to element lingwistyczny

pochodzacy z minionej epoki historycznej, ktory zostal zastapiony nowszym jak i rowniez wyszedl z codziennego uzycia. Tych nieuzywanych dzis slow

jest w calej „Bogurodzicy― bardzo duzo np.: slawiena-chwalona;

Gospodzin-Pan;

zwolena-wybrana.

„Bogurodzica― to oryginalne artystyczne dzielo rdzenne. Byla hymnem religijnym, jednakze rowniez bojowym i hymnem panstwowym.

21. Ocen z perspektywy wspolczesnego czytelnika aktualnosc koncepcji zawartych w calej literatur sredniowiecza.

Tworcy sredniowiecza za najwazniejsze stawiali samemu tworzenie dziel o wiary i Bogu. Wiazalo to sie z panujaca w calej tych czasach filozofia. Byl to

teocentryzm, ktory w calej centrum globu umieszczal Boga. Bog, ktory stworzyl glob, uosabial dobro, piekno jak i rowniez prawde. Ludzie uwazali

wyzszosc dobr duchowych nad doczesnymi, rozne zjawiska przyrody interpretowano jako symbole od Boga, w naszej filozofii dominowala mysl na temat

zyciu posmiertnym.

W naszej epoce dwa pojecia istnieja centralne: Bog i czlowiek. Bog nie stanowi abstrakcyjnej idei, wydaje sie osoba. Jakkolwiek to czlowiek zostal

zbudowany na wizja i zwiazek Boga jak i rowniez dzieki temu zdolny jest znalezc w samemu doskonalosc jak i rowniez jednosc z Nim. Akcentuje ona

fundamentalne wartosci czlowieka, jego urzad zdolnosc w celu samopoznania, w celu dokonywania wolnego wyboru, w celu zdobywania zdolnosci, do

namietnosci i czynieniu dobra.

Sredniowieczne koncepcje czlowieka akcentuja:

•jego jednosc wraz ze swiatem; czlowiek jest mikrokosmosem stanowiacym slad wszechswiata (filozofia Jana Szkota Eriugeny),

•jego podobienstwo w celu Boga (sw. Bernard z Claivaux),

•jego podmiotowa samoistnosc, indywidualnosc, rozumnosc i ideal (filozofia sw. Tomasza z Akwinu).

W dzisiejszym swiecie slowa Bog i czlowiek znacza raz za razem mniej. Ogol gonia zbytnio dobrami doczesnymi, nie liczac sie z konsekwencjami.

Zatracamy nasze humanitaryzm. Patrzac pod filozofow z tamtej epoki mozemy sie od nich uczyc wlasciwego postepowania. Powinnismy przystanac na

krotko i zastanowic sie o naszej sytuacji. Wzorem do podpatrywania moze byc sw. Franciszek, ktory jest raz za razem mniej aktualny w nowoczesnym

swieci. Glownymi zrebami swoim nauki dotychczasowy: wszechogarniajaca afekt, radosc, ubostwo, czyli ow wartosci, ktore przestaja byc dla nas istotne.

Tworcy podrecznikow sredniowiecza podejmowali tematy bezustannie aktualne na przyklad: milosc, zejscie, przemijalnosc ludzkiego istnienia, istnienia i

globu. „Wielki testament― Franciszka Villona podejmowalo ow wlasnie motywy tematyczne. Przeplata on komizm z liryzmem, watki duze ze

sprosnymi. Sam „poeta przeklety―, mieszkaniec paryskiej ulicy, ukazuje kruchosc istnienia, przytaczajac znane postacie w basniach o paniach i na

temat panach „minionego czasu―. Jak jest to biezace w oplatajacym nas swieci. Przestalismy miec uznanie to, jak najwazniejsze, czyli nasze zywot.

Zapominamy jakze jest to siano ulotne jak i rowniez kruche.

Afekt jako wrazenie najwazniejsze zajmowalo tez istotne miejsce w calej sredniowieczu. Wzorem utworu moze stac sie utwor pt. „Dzieje Tristiana i

Izoldy―. Ten bodziec jest aktualny w wszelakiej epoce. Afekt to wrazenie dominujace w naszym zyciu, Czlowiek wyjawszy milosci wydaje sie

nieszczesliwy.

Tworczosc literacka sredniowieczna niejednokrotnie propagowala projekty parenetyczne. Byc moze dzisiaj nie istnieje juz szlachcicow ani kroli, jednak

my mozemy wyprowadzac z nich prawdziwa madrosc. Roland zadziwia nas swoja odwaga oraz tym ktora wage dysponuje dla jego zasobow honor, ktory

we wspolczesnym swieci stracil pod swojej powadze.

Widzimy, iz wiele tematow podejmowanych aktualnie w sredniowieczu sa nadal aktualne. Wychodzi to stad, iz dotycza ow lampy led czlowieka, a

czlowiek sie nie zmienil.

22. Wymien i omow gatunki literackie sredniowiecza.

W epoce sredniowiecza rozwijaly sie wszystkie warianty literackie. Pod polnocy Europy i we Francji zaistniala epika heroiczna, ukazujaca historia

wybitnych chwatow na tle zdarzen historycznych np. „Piesn na temat Rolandzie― nawiazujaca do historycznej wyprawy cesarza Karola Ogromnego

do Hiszpanii przeciwko saracenom w VIII w. (Jest to poemat). Epike dworska reprezentowaly romanse np. „Dzieje Tristiana jak i rowniez Izoldy―.

Liryka odwolywala sie zarowno do klas charakterystycznych gwoli tworczosci duchowej czego modelem sa hymny oraz wiersz maryjna np. „

Bogurodzica―, jak i kreowaly nowe formy zwlaszcza w calej tworczosci poetow niemieckich, francuskich i wloskich. Przykladem moze stac sie

prowansalska poezja milosna. Ekspansja chrzescijanstwa prowadzi do progresu hagiografii, specjalizacji pismiennictwa wymagajacej sie prezentowaniem

zywotow swietych, opartych pod legendach jak i rowniez dostepnych surowcach historycznych np. „Legenda na temat sw. Aleksym―. Utwory ow

mialy rys dydaktyczny. Robienie sie swiezych panstw jak i rowniez dynastii sprzyja historiografii czyli powstawaniu zbiorow dziel zabytowych. Przejawem

historiografii sa kroniki np. Galla Anonima, Wincentego Kadlubka, Kronika wielkopolska. W srodowisku chrzescijanstwa rozwijal sie dramat liturgiczny,

wystawiany w calej kosciele w calej sw. wielkanocne. Ukazywaly np. zmartwychwstanie Jezusa, odgrywane za posrednictwem ksiezy jak i rowniez

zakonnikow w calej kosciolach lub w umyslnie wyznaczonych dodatkowo miejscach na dworze kosciola ( np. „Nawiedzenie grobu― ). Pozniejsza

forma dramatyczna wydaje sie misterium, jak po lacinie znaczy tajemnica. Byly to z kolei widowiska sceniczne, jakich tresc dotyczyla najczesciej tematow

ze Sedziwego i Nowatorskiego Testamentu. Inscenizacje te wystawiano zwlaszcza w czasie swiat religijnych. Akcja misteriow zawsze prezentowala

dramat chrzescijanski dziejow ludziom, upadek czlowieka, odkupienie jak i rowniez sad ostateczny. W dawnym ksztalcie misteria zachowaly sie w Polsce

(w Kalwarii Zebrzydowskiej) oraz w calej Niemczech. Wylacznym ze wybitnych misteriow polskich jest „Historia o chwalebnym Zmartwychwstaniu

Panskim― Mikolaja z Wilkowiecka. (Byly to dziel sztuki, gdzie aktorami mogli byc tylko mezczyzni).

W XII w wyksztalcily sie mirakle, co poprzez lacinie oznacza cud. Przedstawialy cudowne zdarzenia z istnienia Maryi. Z czasow pozniejszego

sredniowiecza znamy moralitety-utwory na temat charakterze filozoficzno-dydaktycznym, alegoryczne przypowiesci o czlowieku, ktory za posrednictwem

grzechy jak i rowniez upadki dochodzi do cnoty i zbawienia. Moralitety posiadaly na zamysle skierowanie czlowieka na wlasciwa droge. Pierwszym

bohaterem moralitetow byl zwyczajny czlowiek usytuowanym miedzy niebem a pieklem, dokonujacy doboru odpowiedniej mily zycia, toczacy wewnetrzna

walke miedzy silami dobra jak i rowniez zla. Najstarszym zachowanym moralitetem jest „Everyman―.

DRAMAT:

ï€-misteria,

ï€-moralitety,

ï€-dramaty liturgiczne,

ï€-tragedia,

ï€-komedia.

LIRYKA:

ï€-piesn,

ï€-hymn,

ï€-satyra,

ï€-milosna,

ï€-psalm } modlitewnik,

ï€-liryka maryjna,

ï€-wiersz sredniowieczny

EPIKA

ï€-kronika,

ï€-kazanie,

ï€-hagiografia (zywoty swietych, opisujac idealizuja je, propaguja standard osobowy ï‚® asceta),

ï€-apokryt (gatunek literacki przedstawiajacy zywot najswietszej rodziny),

ï€-romans rycerski,

ï€-epos rycerski,

ï€-traktat,

ï€-gesta,

ï€-epos rycerski.

23. Znajdz motywy romantyczne dla poezji sredniowiecznej jak i rowniez barokowej, odwolujac sie od momentu znanych Tobie utworow.

Pierwsza faza baroku trwala od lat osiemdziesiatych XVI wieku poprzez lata dwudzieste wieku SIEDEMNASTEGO; dochodzi w calej niej w celu glosu w

szczegolnosci tworczosc mistyczno - metafizyczna (Mikolaj Sep-Szarzynski), nawiazujaca w celu sredniowiecznej filozofii i starotestamentowych wizji

Boga, swiata, czlowieka. W sredniowieczu w centrum swiata czlowieka stal Bog. Owczesny swiatopoglad: teocentryzm, byl wyrazem intensywnej wiary

osob, ktorzy postrzegali Stworce w calej kategoriach absolutu. Dlatego wlasnie w "Bogurodzicy" blagali, zeby uslyszal pierwotnego glosy jak i rowniez

raczyl podarowac spokojne, pobozne zycie jak i rowniez miejsce w calej raju poprzez smierci. Mikolaj S. Szarzynski przekazuje wiadomosci o

przemijaniu, o zalety dobr ziemskich i ostatecznych - zgonu, wiecznosci jak i rowniez zbawieniu. W sonecie "O wojnie naszej, ktora wiedziemy z

szatanem, swiatem jak i rowniez cialem" szczesciem jest apartament. Zycie ustala jednak walke z "hetmanem ciemnosci" a mianowicie szatanem oraz

duszy z cialem. Bog stwarza nadzieje wygrania naszej walki. W utworze objawia sie dwoistosc: czlowiek-swiat, dobro-zlo, Bog-szatan. Retoryczne

pytania wskazuja niepewnosc, zagubienie i bezradnosc. Utwor "O nietrwalej namietnosci rzeczy globu tego" prezentuje dobra doczesne: bogactwo,

wladze, slawe, rozkosze i stwierdza, ze nie sa ow lampy led w stanie podarowac czlowiekowi rzeczywistego szczescia jak i rowniez bezpieczenstwa. Tez

"I nie milowac nielatwo, i milowac". Szarzynski upatruje prawdziwy przedmiot milosci jak i rowniez piekna w calej Bogu. Wartoscia trwala wydaje sie

cnota. Szarzynski wybral droge walki wraz ze swiatem zywiolow - wrogow duszy teskniacej do "wiecznej i prawej milosci".

Czolowymi przedstawicielami filozofii epoki baroku byli Spinoza, Leibniz, Pascal. Stworzyli te banki rozne mysli zycia, uwazajac, ze:

-zycie doczesne posiada niewatpliwe zalety, ktorych nie powinno sie lekcewazyc, bowiem pierwszenstwo dysponuje radosc przed cierpieniem

-nalezy uciekac od momentu doczesnosci w calej mistycyzm

-zycie sklania w celu pesymizmu

W nawiazaniu z tego rodzaju roznorodnoscia pojmowania zycia zrodzil sie spor miedzy haslami renesansowymi a odnowionymi idealami

sredniowiecznymi. W baroku kreuje sie wariant czlowieka kierujacego sie regula dwoistego istnienia, ktore laczylo asceze jak i rowniez korzystanie z

uciech zycia, jak na przyklad wiemy zawsze sa to wzorce osobowe zaczerpniete wraz ze sredniowiecza.

dwudziestu czterech. Wymien zabytki pismiennictwa sredniowiecznego w Polsce jak i rowniez omow wybrany utwor.

Najstarszym drukowanym polskim tekstem poetyckim jest "Bogurodzica" (otwiera "Statut polski" z 1506 roku kalendarzowego Jana Laskiego). Czas do

niej powstania w celu dzis wywoluje zywe debaty badaczy; jak na przyklad pozwalaja sadzic najnowsze stwierdzenia jezykoznawcze, urodzenie tekstu

zlaczone sa z poczatkami panowania Wladyslawa Jagielly, a wiec z wiekiem XIV.

Wzorowana wydaje sie na hymnach grecko a mianowicie bizantyjskich, jak na przyklad swiadczy metrow. in. osobiscie wyraz Bogurodzica, bedacy

prawdziwym tlumaczeniem greckiego Theotokos. Najstarsza czesc piesni sklada sie z dwoch zwrotek. Pierwsza skierowana jest jawnie do Matki Boskiej

z prosba na temat wstawiennictwo obok Syna, zeby zechcial wysluchac ludzkich prosb. Druga zwrotka, skierowana wydaje sie do Syna Bozego, miesci

blagania na temat "zbozny pobyt" na ziemi jak i rowniez "rajski przebyt" po zgonu. Piesn wydaje sie zrodlem dane o slownictwie i formach gramatycznych

owczesnej polszczyzny. Niedaleko slowa "Bogurodzica" wystepuja rozne archaizmy jezykowe, np. dziela (dla), bozyc (syn Bozy), zbozny (dostatni),

slawiena (slawiona), zwolena (wybrana), jaz (ktora), jegoz (o co). W inny sposob tez wygladala 2 postac liczby pojedynczej trybu rozkazujacego -

zyszczy, spusci, raczy. Roznice w calej glosowni ukazuja wyrazy slawiena (dzis slawiona) i krzciciel (dzis chrzciciel). Wolacz deklinacji zenskiej rowny byl

mianownikowi, np. Bogurodzica, dziewica, Maryja (dzis powiedzielibysmy - Bogurodzico, dziewico, Maryjo).

Rymy estetyczne i wew., budowa trojdzielne - kazde trzy wersy to zamknieta mysl (oddzielna). Autor chcial sie zblizyc do sylabizmu. Archaizmy: szyk

przestawny wyrazow w zdaniu, archaizmy fleksyjne, fonetyczne.

Aczkolwiek Bogurodzica dysponuje charakter piesni religijnej, szybko wyszla poza mury Kosciola i stala sie jak gdyby hymnem narodowym. Jak na

przyklad twierdza owczesne swiadectwa, spiewalo ja rycerstwo polskie ponizej Grunwaldem jak i rowniez pod Warna (kronika Jana Dlugosza).

Rownoczesnie stanowila nadal nieodlaczna czastka wazniejszych ceremonii koscielnych.

“Geograf bawarski―

IX w. a mianowicie spis nazw polskich plemion

“Dagome index―

X w calej. - najdawniejszy polski film dokumentalny, Mieszko Jak i rowniez oddaje panstwo pod opieke papiezowi, nazwy geograficzne

“Kronika Theimara―

X-XI w. a mianowicie nazwy plemion (Slazanie), nazwy rzek (Odra, Bobr) jak i rowniez nazwy w zamian (Krosno)

“Bulla Gnieznienska―

XII w. a mianowicie rejestr towarow koscielnych, “Zlota Bulla jezyka polskiego―  zawiera 410 nazw polskich

“Ksiega Henrykowska―

XIII w calej. - na wstepie polskie wyobrazenie: “Dac ac ja pobrucze a twoja osoba poczywaj―

Kazania Swietokrzyskie

XIV w. a mianowicie autor-kaznodzieja staral sie zaniesc swoim kazaniom artystyczna postac, utrzymane istnieja w tonie podnioslym, adresatem tych

kazan sa wyksztalceni ludzie

“Kazania Gnieznienskie―

XV w. a mianowicie 103 kazania lacinskie, dziesieciu polskich, zabytek troj jezyczny: niemiecki, lacinski, polski

“Bogurodzica―

pierwszy tekst napisany poprzez polsku posiadajacy charakter religijny

“Psalterz Florianski―

najstarszy zatrzymany przeklad Psalmow Dawida, miesci tekst psalmow w kilku jezykach: lacinskim, polskim jak i rowniez niemieckim, psalterze pelnia w

calej sredniowieczu opcje modlitewnika

“Psalterz Pulawski―

XV w. a mianowicie modlitewnik zawierajacy komentarz w celu kazdego psalmu

“Apokryty―

prezentuja zywoty swietych

“Roty sadowe―

formuly przysiag sadowych

“Biblia Szaroszpatacka―

pierwszy i wyjatkowy polski tlumaczenie Biblii

25. Scharakteryzuj sredniowieczne wzorce osobowe i pierwotnego odbicie w calej literaturze.

1-wsza. 1IDEAL SWIETEGO ASCETY

•„Legenda o sw. Aleksym―; Aleksy pochodzil z zamoznej rodziny, wiodl dostatnie zycie. W charakterze czlowiek dorosly skazal sie dobrowolnie

pod ponizenie jak i rowniez cierpienie, umartwiajac swe trup i demona. Nagroda zbytnio jego nieszczescia stalo sie biezace wziecie srodku do Niebios.

•„Swiety Szymon Slupnik― Stanislawa Grochowiaka. Wiersz opowiada na temat ludziach epoki sredniowiecza jak i rowniez ich podejsciu do

wiary. Bunt autora przeciw ciemnocie owczesnie panujacej, oraz dazeniu do samozaglady.

•Slupnicy a mianowicie ascetyczni wschodni pustelnicy spedzajacy zycie pod slupach, kolumnach swietych poganskich (Szymon jak i rowniez Daniel

Slupnik z Konstantynopola)

•Swiety Franciszek - w calej Asyzu zalozyl zakon franciszkanow. Rozdal swoj majatek. Wedrowal po kraju wyglaszajac kazania, ktore nawolywaly do

namietnosci do blizniego.

•zyje w calej ubostwie

•przyjmuje pogarde jak i rowniez cierpienie z pokora

•ucieka od slawy, rozglosu

•modli sie w celu Boga

•umartwia swoja dusze i trup

•anonimowosc

•pokora

1. 2IDEAL RYCERZA

•„Piesn o Rolandzie― - anonimowe dzielo francuskie. Nalezy do rodziny eposow laczacych trzy nadrzedne elementy: narodowy, bohaterski jak i

rowniez legendarny. Zalicza sie do grupy poematow epickich noszacych francuskie okreslenie „chansons de geste―(piesni historyczne)

•cykl szlachcicow okraglego stolu skupionych dookola legendarnego mistrza Artura

•cykl karlow Nibelungow (Niemcy)

•„Piesn o Cydzie― (Hiszpania)

•„Piesn o wyprawie Igora― (Rosja)

Roland rycerz i wasal Karola Ogromnego ginie w calej obronie wiary w walce z poganskimi saracenami. Roland to zuch idealny- skupia w samemu

szlachetnosc jak i rowniez odwage, do szalenstwa. Za kazdym razem postepuje w calej zgodzie z kodeksem rycerskim. Bezgranicznie wierny „slodkiej

Francji― i oddany damie swojego serca. W charakterze rycerz epoki feudalnej bezgranicznie oddany swemu wasalowi-Karolowi Wielkiemu. Wzorowy

chrzescijanin, prawdziwy ziom, wierny do oporu Oliwierowi.

•bogobojny

•odwazny

•zawsze dotrzymywac wyrazenia

•dbac na temat honor jak i rowniez slawe

•patriota

•uwielbienie Boga i oddanie dla obrony wiary

•wzorzec dydaktyczny

•zyskiwal wladze, stawal sie cennym szacunku

•propagowal postawe dogodna kosciolowi

•kosciol akceptowal szlachcicow, bowiem w calej nich upatrywal szerzenie chrzescijanstwa

Ideal zacnego wladcy

•postac Boleslawa Krzywoustego w swietle „Kroniki Galla Anonima―. Pisarz slawi mistrza jako wzorowego chrzescijanina, meznego rycerza,

sprawiedliwego i madrego monarche, oddanego idei modelowania panstwa. Okresla go „Boleslawem, ktory nie spi―. Wedle Boleslaw powstal sie w

calej sposob cudowny, dzieki darom zlozonym za posrednictwem ojca Wladyslawa Hermana, swietemu Idziemu.

•postac Karola Ogromnego, wladcy ciebie Frankow- „Zycie Karola Wielkiego― autorstwa Eincharda. Tworca Cesarstwa Karolinskiego

postrzegany za najwybitniejszego wladce wczesnego sredniowiecza. Einchard byl dworzaninem i biografem, znal mistrza od maluszka. Karol wysoki byl

obronca wiary chrzescijanskiej, wladca swiatlym, dobrym, odwaznym i sprawiedliwym.

•troszczy sie o panstwo i na temat poddanych

•dobry rycerz

•dobry chrzescijanin (milosierny)

•sprawiedliwy jak i rowniez wyrozumialy

•bronil granic

•szybkosc podejmowania klopotliwych decyzji

•dobro ogolu przedklada nad dobro wlasne

Ideal kochanka

Ideal kochanka zostal przedstawiony w calej utworze Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy. Oprocz tego kierunku propagowana byla rowniez liryka milosna

zgodnie z regula, ze ktorykolwiek rycerz winien miec dame swego serduszka. Trudno doszukac sie w calej tych utworach rzeczywistych wrazen i sadzi

poetow, istnieja one predzej wyrazem tesknoty do namietnosci absolutnej jak i rowniez doskonalej. Podmiot uczuc stale byl wyidealizowany a

przedstawienie uczuc rycerza - calkiem stereotypowy. Utwory bardzo typowe.

- Dzieje Tristana jak i rowniez Izoldy a mianowicie opowiesc na temat wielkiej, tragicznej milosci a mianowicie akcja podporzadkowana jest

przeznaczeniu.

Przyczyny wykreowania takich wzorcow osobowych

•kosciol zyskiwal wladze i wzbogacal sie (bogaci ludzie pragnac zostac ascetami czesto oddawali swoj dobrobyt kosciolowi)

•zycie doczesne wydaje sie chwilowym, zwiezlym etapem istnienia ducha

•upokorzenie szlo w calej parze wraz ze zbawieniem

26. Na wybranych przykladach objasnij funkcje motywu smierci w calej literaturze sredniowiecza.

Kosciol umyslnie sklanial osob do myslenia o zgonu, co potwierdza popularne w takim przypadku powiedzenie "Memento mori". Smierc nalezala w celu

tzw. kwestii ostatecznych nieopodal sadu zasadniczego, piekla jak i rowniez nieba. Kosciol roznicowal zejscie czlowieka grzesznego i cnotliwego.

Pierwsza znalazla byc przykra, druga stanowila zwykla potrzeba, ktorej obawiac sie nie nalezalo. Wazne stalo nalezyte przyrzadzanie sie pod spotkanie

wraz ze smiercia. Posiadaly temu sluzyc: zycie w calej cnocie, spowiedz, rachunek sumienia, pojednanie z ludzmi jak i rowniez swiatem. Przyklady

motywow zgonu w literaturze:

•"Rozmowa Mistrza Polikarpa wraz ze Smiercia",

•"Skarga umierajacego",

•cykl drzeworytow niemieckiego artysty Hansa Holbeina Mlodszego z pocz. XV w calej. przedstawiajacy roznorodne wizerunki zgonu.

Wizerunek Zgonu w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Smiercia" jest koszmarny: chuda, blada, zolte slepia i trup, bez ukonczenia nosa jak i rowniez warg,

zgrzytajaca zebami, z kosa w calej reku i tym podobne. Mowi pani, ze wezmie ze soba kazdego czlowieka, ale od razu grzesznikow, ksiezy zyjacych w

calej dostatku jak i rowniez rozkoszy, rozpustne kobiety, sedziow niesprawiedliwych, pijakow. Wynika skutkiem tego, ze dywanowi czlowiek przejdzie

przez zywot skromniej, tym jego spotkanie ze Smiercia bedzie mniej przykre.

dwudziestu siedmiu. Porownaj kreacje Matki Boskiej w 3 arcydzielach sredniowiecznej liryki duchowej w „Bogurodzicy― i „Lamencie

swietokrzyskim―.

W „Bogurodzicy― pierwowzor Jezusa zachodzi jako blogoslawiona, wybrana, wywyzszona kobieta, jednakze jednoczesnie krewna ludziom. Jest ich

oredowniczka, posredniczy pomiedzy Bogiem a ludzmi

Pierwsza zwrotka wydaje sie apostrofa w celu Matki Boskiej i miesci w samemu wiele okreslen skierowanych ponizej jej linkiem. „Bogurodzica, Bogiem

slawiena.. ― czyli uwielbiana przez Boga, wybrana Matka syna Bozego.

W innej zwrotce wyznawcy zanosza w celu niej prosby co potwierdza modlitewny rys wiersza. Odkrywamy w pani a prosby wszechstronne: o wysluchanie

modlitwy, na temat natchnienie sadzi.

Z kolei w calej „Lamencie swietokrzyskim― czyli „Zale Matki Boskiej pod krzyzem― ukazuja dwie postacie Matki Boskiej jak i rowniez jej syna.

Osoba komunikujaca w tekscie jest Matka Jezusa. Jawi sie naszej firmie jako forma cierpiaca, zalaca sie powyzej soba jak i rowniez swoim synem.

Oplakuje swej dziecko, pragnie z przedtem dzielic cierpienie i jemu sluzyc. Lecz pod krzyzem jest niezaradna i robi gorzkie wyrzuty Aniolowi Gabrielowi:

„O Aniele Gabriele,

Porzadnych jest to siano twe uroczystosci weselne

Co zes mi w celu obiecywal, tylko i wylacznie bano sporo..: ―

W ponizszym utworze to wlasnie Matka Boska wytycza dwudziestozwrotkowy tekst, prosi osob o uzalenie sie powyzej nia, polemizuje z Aniolem

Gabrielem nawiazujac do zwiastowania. Kieruje w celu ludzi wyrazenia:

-„Ciezka moja chwila, krwawa godzina―

-„A ja pelna smutku jak i rowniez zalosci―

Mamy mozliwosc zauwazyc, iz autor widzial w Matce Boskiej nade wszystko cechy ludzkie chwile niedyspozycji i sprzeciw wobec zdarzen w ktorych

uczestniczyla. Maria wydaje sie matka jak i rowniez to cierpiaca. Wlasnie cierpienie jest fundamentalnym problemem utworu. Marie tym bardziej boli

zniewazenie syna, bowiem jest pan jej wylacznym dzieckiem. Obrazuje losy swego syna od chwili biczowania za posrednictwem nakladanie cierniowej

korony, bicie go za posrednictwem zydow poprzez przybyciu w celu krzyza. Ciagle wspolcierpi z nim.

„Synku mily jak i rowniez wybrany

Rozdziel z matka swoja rany. ―

Stara sie myslec tak samo jak on, przeczuwac. Wie, iz to aktualnie ostatnie momenty zycia Chrystusa

28. Wymien i omow najwazniejsze rodzaje liryczne polskiego renesansu.

•fraszka

Z wloskiego slowa “frasca― co oznacza galazka. Od frasche co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krotki kawalek poetycki bedacy odmiana

epigramatu, najczesciej humorystyczny i pod blahy idea, dotyczy jakiegos zdarzenia lub osoby, na temat charakterze anegdotycznym, zamkniety

wyrazista puenta stanowiaca wyostrzenie sadzi lub konkluzje. Nazwe wprowadzil Kochanowski w czasie renesansu. Wiersz zartobliwy renesansowa

znalazla charakter glownie sytuacyjny, dzisiejsza posluguje sie chetnie kontrastem form jezykowych.

•figlik

Jest to utwor osmiowierszowy o charakterze epigramatycznym, na temat tresci nade wszystko obyczajowej, podajacy czesto anegdote bez puenty, dla

danego zdarzenia. Ten tytul nadal Mikolaj Rej swoim wierszom, stanowiacym czastka “Zwierzynca―.

•piesn

Jest to typ liryczny, ktorego pochodzenie wyprowadza sie wraz ze starozytnej piesni obrzedowych, spiewanych przy akompaniamencie muzyki. Piosenka

cechuje ulatwienie budowy, zwykla skladnia, ksztalt stroficzny, wystepowanie refrenow jak i rowniez paraleizmow (powtorzenie jakiegos szczegolu lub

normy budowy). Koloryt piesni wynika z do niej zwiazkow z muzyka; ulatwia uksztaltowanie melodii. Do tradycji piesni Horacego nawiazal Kochanowski.

Obok przewaznie uprawianej piesni jako wiersza lirycznego, niejednokrotnie o tematyce milosnej, wyksztalcily sie rozne do niej odmiany, zlaczone z rama

sytuacyjna (powitalna, pozegnalna, pochwalna, biesiadna). Sa piesni znane - ludowe, zolnierskie, powstancze, legionowe.

•tren

Od greckiego slowa “threnos― czyli lament, piesn zalobna, oplakiwanie. Jest to utwor poetycki o tonie elegijnym jak i rowniez charakterze zalobnym,

poswiecony wspomnieniu osoby zmarlej, rozpamietywanie do niej zalet jak i rowniez uczynkow. Typ ten uksztaltowano w antyku, a w celu poezji polskiej

wprowadzil fita Kochanowski.

•traktat

Rozprawa pokaznych rozmiarow podejmujaca podstawowe klopoty danej specjalizacji wiedzy. Wystepuje czesto w calej tytulach dzialan filozoficznych.

•kazanie, homilia

Przemowienie o dziedziny religijnej, wyglaszane podczas nabozenstwa, objasniajace tresc religijne jak i rowniez zawierajace pouczenie moralne. Kazania

sredniowieczne wprowadzaly realia istnienia codziennego dla ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zniwa kazan przybraly charakter

skladow literackich niekoniecznie pelniace procedury uzytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawily idealy heroizmu i patriotyzmu

wzorom istnienia ziemianstwa.

•sielanka

Jest to typ poetycki wywodzacy sie z antycznej Grecji (idylla Teokryta), obejmujacy utwory utrzymane w calej pogodnym tonie.

Opowiadaja ow lampy led o zywocie pasterzy lub wiesniakow. Typ ten w calej starozytnym Rzymie rozwinal Wergiliusz. Znany byl rowniez w latach

nowozytnych jak i rowniez oznaczal w takim przypadku wierszowany kawalek o formie monologu wlozonego w usta postaci literackiej ogolnie pasterza, z

przewazajacym udzialem elementow dialogowych i opisowych. Do podrecznikow polskiej ow gatunek wprowadzil Kochanowski. Niedaleko sielanki

narracyjne wystepowal takze sielanka dialogowa, sielanka udramatyzowana. Tematyka z zycia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana byla w srodek

realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna byla dwuplaszczyznowosc, polegajaca na

wystepowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. W sielance wyrazala sie tesknota za zyciem natury jak i rowniez niecheci

w celu miasta, charakterystyce to gwoli kultury dworskiej z wlasciwym jej pragnieniem zwrotu w celu ludowosci.

•nowela

Od wloskiego slowa “novella― co oznacza nowosc. Jest to przykrotki utwor epicki, ktory przejawia zwiezlosc formy (wyrazny punkt kulminacyjny,

puenta), ograniczenie wielkosci postaci, zapoczatkowanie tylko okreslonego watku, skupienie sie pod jednym tylko i wylacznie problemie, 1 punkt

widzenia. Uksztaltowala sie ona we Wloszech w calej renesansie. Zostala srodkiem wprowadzenia do podrecznikow srodowiska mieszczanskiego z

swoim zyciem codziennym i osobami, problematyka obyczajowa i psychologiczna, co dokladnie odroznialo ow gatunek od momentu epiki wierszowanej.

29. Omow temat: mieszkaniec i panstwo, na przykladzie dwoch wybranych tekstow z literatury odrodzenia i baroku.

Pojecie patriotyzmu w sredniowieczu laczylo sie z odmiana rycerza walczacego za ojczyzne. Tworcy renesansu stworzyli swieze pojecie patriotyzmu.

Jest to sluzba ogolowi „jak kto moze―. W literaturze tego okresu znajdujemy pochwale chwalebnej zgonu za ojczyzne ( Pod sokalskie mogily ) jak i

rowniez nawolywanie w celu walki w calej obronie zagrozonego kraju ( Piesn na temat spustoszeniu Podola ). Wiecej jest aczkolwiek glosow

przekonujacych, ze na temat ojczyzne nalezy sie troszczyc codziennie, poprawiac niesprawiedliwe ustawy, krytykowac urzednikow i poslow. Pisza w ten

sposob M. Rej w „Krotkiej rozprawie... ―, J. Kochanowski w „Piesni o spustoszeniu Podola― jak i rowniez „Odprawie poslow greckich―, ks.

P. Skarga w „Kazaniach sejmowych―. To pojecie patriotyzmu, z ktorym wiaze sie wytykanie wad, krytykowanie, nawolywanie w celu poprawy,

funkcjonuje we kazdego nastepnych epokach literackich jak i rowniez jest zlaczone z zajeciami pisarzy mnostwo pokolen. Najpelniejszy portret zacnego

obywatela stworzyl J. Kochanowski w postaci Antenora z „Odprawy poslow greckich―. Jest to czlowiek, ktory uczciwosc, sprawiedliwosc jak i

rowniez dobro ojczyzny stawia ponad wlasnpe, prywatne sprawy. Widzac zlo, pietnuje je odwaznie i proponuje sposoby renowacji, nie liczac sie z

przykrymi gwoli niego konsekwencjami. Odrzuca co wiecej przyjazn jak i rowniez uznanie zwierzchnikow. Nie chce im przypodobac, odwaznie obrazuje

prawde co wiecej ta przykra. Troska na temat losy ojczyzny i mieszkancowrezydentow jest gwoli niego naczelna wartoscia. Oddaje dla pani a wszystko,

co wiecej osobiste ambicje i osobiste dobro. Mocy dodaje jemu przekonanie na temat slusznosci takiego postepowania jak i rowniez mysl, iz zasluguje

samemu nim na stale imie.

30. Przedstaw ideal szlachcica-ziemianina w calej przekazie M. Reja jak i rowniez J. Kochanowskiego.

M. Rej w dialogu „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem" krytykuje stosunki miedzyludzkie. Wstep sklania czytelnika

w celu refleksji. Pisarz zarzuca duchowienstwu pyche, nierobstwo, chciwosc, zaniedbywanie obowiazkow, nie odprawianie porannych mszy jak i rowniez

czynienie jarmarkow z odpustow. Ukazuje szlachcica rozrzutnego, dazacego do wladzy, glupiego. Szlachta nie interesuje sie sprawami chlopa. Rej godzi

w ciemnote, zacofa-nie zakresu chlopskiego. Jest jednak przeciwny panszczyznie. Spoleczenstwo okresla a mianowicie „Ksiadz pana wini, mezczyzna

ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza".

"Zywot czlowieka poczciwego" nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla". W "Zywocie czlowieka poczciwego" Rej zawarl

swej rozwazania na temat zyciu szlachcica od urodzenia az do zgonu. Zastanawia sie nad edukacja i wychowaniem dzieci szlacheckich, nad

pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz jego staroscia. Mowiac na temat edukacji, lekcewazyl wartosc rzeczy szkolnych, w stylu gramatyka,

logika, arytmetyka, retoryka, astronomia i tym podobne.

Bardziej od momentu nauki Rej ceni odpowiednie wychowanie, zdolnosci praktyczne oraz rzemiosla (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, a takze tany i

spiew). Ceni uczciwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage. Przez prawdziwe szlachectwo Rej rozumie szlachetne, przykladne zywot, odrzuca

natomiast dziedziczenie poprzez przodkach tytulow szlacheckich wyjawszy wlasnych zaslug. Za ogromna wade szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca

czesto czlowieka na manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany pod zadnym pozorem i robocie na wioski, totez starannie opisywal lekcje ziemianina w calej roznych porach roku, przynoszace wiele

pozytku, a takze dajace satysfakcje. Zalecal uprawiac dookola domu sady owocowe jak i rowniez ogrody warzywne, by niczego przez caly rok nie

zabraklo bliskim gospodarza. O ogromnym zamilowaniu autora w celu pracy pod wsi swiadcza liczne zdrobnienia nazw cytrusow i warzyw oraz innych

plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, orzeszki, sliweczki itp.

Zima Rej radzi odpoczywac w calej milym towarzystwie przyjaciol jak i rowniez rodziny, wskazuje zabawy, polowania, lowienie ryb, jak przynosi zysk i

przynosi przyjemnosc. Dbajacy o fortune pisarz wskazuje w wolnym, zimowym czasie zajac sie handlem zbozem, kupowac je taniej jak i rowniez

sprzedawac drozej w innych okolicach.

Wspolzycie Reja w celu spraw ogolnych oraz ekipy ojczyznie byl specyficzny. Aczkolwiek cenil cena sluzby wojskowej w zyciu malolata szlachcica, to

upatrywal w tym glownie ksztaltowanie jego charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Podobnie myslal o urzedach publicznych nie ceniac pierwotnego zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, ale tylko i wylacznie dlatego, iz moze pan pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony przez Reja nie jest pozbawiony wad, poniewaz oprocz zdolnosci praktycznej ambasador tego wielkiego stanu

spolecznego powinien miec tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza rowniez sympatii wspolzycie szlachcica w celu obowiazku sluzenia ojczyznie.

J. Kochanowski w calej „Piesni XIX" („Piesn na temat dobrej slawie") zaznacza, ze Bog odroznil ludzi od momentu zwierzat, zapewniajac im rozum i

mowe, Dlatego tez, ktorykolwiek winien sluzyc krajowi przez swe talenty (stoicyzm). Ktory ma upominek wypowiadania sie, powinien pouczac innych.

Ktory jest mezny - walczyc w obronie wiary jak i rowniez ojczyzny. Wyzsza wartosc dysponuje oddanie istnienia za slawe, niz zejscie w zapomnieniu.

„Piesn XII" ujmuje cnote jako dobro najwyzsze obywatela. Apel wojny, wy-zbycia sie egoizmu, Kochanowski skierowal w calej „Piesni na temat

spustoszeniu Podola", po klesce Polski z Turcja. Nazywa postawe Naszego rodaka - „przed szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi". We fraszce

„O kaznodziei" krytykuje oblude duchowienstwa, ktore glosi idealy, tylko i wylacznie z powodu wynagrodzenia. Ksieza nie chca istnien wedlug

przykazan. Pijanstwo, sklonnosc do biesiad, atakuje kawalek „O doktorze Hiszpanie". Model zycia renesansowego humanisty uosabia fraszka „Do

gor jak i rowniez la-sow". Podmiot wspomina jazdy (Francja, Niemcy, Wlochy) oraz zycie zaka, rycerza, dworzanina i ksiedza. Czlowiek winien korzystac

z chwili. „O zywocie ludzkim" stwierdza, ze dobra ziemskie sa przemijajace, poniewaz swiatem i osoba wlada Szczescie.

31. Przedstaw realia polskie XVI stuleciu widoczne w calej utworach J. Kochanowskiego.

“PIESN O SPUSTOSZENIU PODOLA―

Jest to V piesn. Ma pani charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole lupia Tatarzy. Okresla ich zbojcami. Jednoczesnie sklania

Polakow w celu walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem sie Polakow. Poddali sie te banki niemal wyjawszy walki. Zwyciezyli ich

innowiercy, koczownicy, nie godni Mlodych polakow. Wstydzi sie za nich, ze doprowadzili do tak znakomitej hanby. Jest oburzony obojetnoscia szlachty,

brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnoscia Mlodych polakow wobec pieskow tureckich. Ofiaruje im walke, by placili na wojsko, na bron, by walczyli.

Uwaza, iz nalezy opodatkowac szlachte jak i rowniez zorganizowac trwala doborowa armie. Kochanowski pragnie by wojowal caly narodowosc. Zada

patriotyzmu. O swoim oburzeniu wykonuje ironiczne sfinalizowanie iz Kowalski jest glupi przed jak i rowniez po krzywdzie. Mimo krzywdy nie pragna oni

naprawic bledu. Nie ucza sie na nich. Nie pilnuja o ojczyzne, a na temat prywate. Nie wyciagaja z tragedii wnioskow. Nie potrafia ustrzec sie przed

blizniacza sytuacja z czasem.

“ODPRAWA POSLOW GRECKICH―

Fabula tej katastrofy rozgrywa sie w starozytnej Troi jednakze problem wydaje sie aktualny w latach Kochanowskiego. Pytania bohaterow dramatu: czy

oddac Helene poslom i uratowac ojczyzne od momentu wojny lub pozostawic ja w Troi wedlug zyczenia krolewicza, a ojczyzne narazic na wojne. Staje

sie to uniwersalnym problemem pokazania interesow prywatnych ponad kwestie kraju. Antenor (patriota, Iketaon (posel przekupny). Troja to alegoria

Polski, swiadczy w ten sposob podobny w calej Troi Kochanowskiego ustroj jak na przyklad w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, zwiazek Rady

Krolewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych cial. Pouczenie polskich rzadzacych. Wladcy otrzymali wladze od Boga, a to pociaga ukonczone

odpowiedzialnosc. Posiadaja dbac na temat swoich poddanych. Poddani natomiast musza wzmacniac panstwo umyslem, szlachetnoscia jak i rowniez

madroscia. Wytrzymalosc i wladza panstwa pozostaje w zaleznosci od poszanowania prawa jak i rowniez przez kierujacych jak i poddanych.

“NA SOKOLSKIE MOGILY―

Jest to krotki kawalek o patriotycznym wyrazie. Przeslanie jego wydaje sie nastepujace: Nie istnieje nic ponad ojczyzne, czlowiek powinien co wiecej z

rozkosza umierac zbytnio nia.

32. Wymien jak i rowniez omow motywy motywy biblijne i antyczne w tworczosci J. Kochanowskiego.

Widzimy obok Kochanowskiego poetycka realizacje slow greckiego poety Terencjusza: "Czlowiekiem jestem jak i rowniez nic jak ludzkie nie jawi sie byc

mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzien) jak i rowniez wyraza fascynacje swiatem, rozkosz zycia jak i rowniez podziw gwoli urokow

przyrody. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, prawie hedonistyczne upojenie uczta dworska. W piesniach "Milo hulac, kiedy okres

po temu", "Chcemy byc sobie radzi" nawiazuje w celu pogladow Epikura, ktory zbytnio najwieksze dobro uznal brak cierpienia, przyjemnosc duchowa jak

i rowniez intelektualna. Kochanowski wzywa wiec towarzyszy siedzacych przy biesiadnym stole w celu zabawy wobec dzwiekach muzyki, w aurze tanca,

dowcipu, radosci. Dowodzi tez, iz nawet w czasie zabawy nalezy zachowac, tak ceniony za posrednictwem Grekow, umiar. Od dawnych przejmuje

rowniez ideal wychowawczy i wiare w tworcze mozliwosci czlowieka. Czestym powodem jego skladow jest dziewictwo, ktora uznaje za najlepsza wartosc

a mianowicie "Piesn na temat cnocie". Wyraza refleksje na temat czlowieku we fraszkach "O zywocie ludzkim" (nawiazanie w celu koncepcji czlowieka

wyrazanej za posrednictwem Platona a mianowicie wylacznie element duchowy obok czlowieka). Dodatkowo "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na

lipe". Sklania sie ku odrzuceniu wartosci materialnych i opowiada sie zbytnio wartosciami wyzszymi. Z Antyku tez czerpie humanistyczne wyobrazenie o

wyjatkowosci jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy uwaza poete za wybranca o prawie boskiej mocy tworzenia. Bodziec ten objawia sie

w calej piesni "Niezwyklym i nie lada poslugi opatrzony". Mowi za Horacym, ze swoim wiersze zapewnia mu slawe wsrod narodow europejskich.

Nawiazuje tez w celu mitologii, wprowadza bogow, tradycje. W piesni "O spustoszeniu Podola" objawia sie "zelazny Mars", we fraszce "Do gor jak i

rowniez lasow" a mianowicie Proteusz (bozek lesny), w calej utworze "Do fraszek" a mianowicie nic Ariadny. "Na lipe", "Treny" a mianowicie sa

nawiazanie do greckiego epitafium. Przedluza w nich pochwale cnot i cnot zmarlego, pokazanie wielkosci poniesionej straty, haslo zalu, pocieszeniu,

pouczeniu, iz nalezy panowac nad rozpacza. Takze "Piesni" maja rodowod antyczny. Przewaznie poeta nabiera do Horacego, lecz przeksztalca je, laczy

rozne motywy w jednym tekscie.

Watki do katastrofy zaczerpnal Kochanowski z Antyku - przedstawil jeden z epizodow wojny trojanskiej, aczkolwiek przedstawiony w tamtym miejscu

problem dotyczyl aktualnej sprawy. Pokazywal spor pomiedzy interesem jednostkowym jak i rowniez ogolnym. W ponizszym utworze bez trudu odnalezc

fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz calkowite spoleczenstwo. Wyrazenia krytyki istnieja wyrazem intensywnej troski na temat losy wlasnej

ojczyzny. Jednym z fragmentow adresowanych do wladcow jest wypowiedz choru: "Wy, ktorzy rzecza pospolita wladacie". Wladcy powinni zdawac sobie

sprawe z odpowiedzialnosci ktora na nich spoczywa, posiadaja sprawowac wladze nad skonczonym narodem, stac na strazy prawa jak i rowniez

sprawiedliwosci. Nie wolno dywanowi myslec na temat prywatnych romansach, powinni dysponowac wylacznie na mysli dobro ogolu. W ostatnim

fragmencie naszej wypowiedzi choru umieszczone wydaje sie ostrzezenie, iz zle rzady nieodpowiedzialnych wladcow niejednokrotnie doprowadzaly do

upadku miast, co wiecej wielkich mocarstw. W utworze zawarte istnieja takze wyrazenia glebokiej dezaprobaty pod adresem mlodych ludzi

(wypowiedziane ustami posla Ulissesa). Zastali nazwani prozniakami, darmozjadami lubujacym sie w zbytku, z jakich zaden nie sprawdza sie pod

obronce ojczyzny (mialo to zachecic mlodz rycerska w celu grozacej aktualnie wojny przeciw Moskwie). Kochanowski wprowadzil rowniez do katastrofy

pewne elementy, ktore pomimo umiejscowienia akcji w Troi nadaja do niej jednak lokalny koloryt (jest mowa na temat rotmistrzach, starostach; w czasie

obrad Rady dominuje typowy lokalny balagan). Uwazaja przewodnia calego utworu wydaje sie stwierdzenie, iz panstwo ktorego obywatele rzadza sie

prywata, a nie miloscia ojczyzny musi zginac.

33. Udowodnij roznorodnosc tematyczna piesni J. Kochanowskiego.

Piosenka jest gatunkiem bardzo zepsutym, siegajacym podrecznikow antyku, mocno zwiazanym z muzyka jak i rowniez poczatkowo wykonywanym wraz

z nia. Pierwszym tworca piesni jak i rowniez wzorem gwoli Jana z Czarnolasu byl Horacy – nalezy pamietac, iz niektore piesni Kochanowskiego istnieja

przekladami rzymskiego poety. Sa one w przewazajacej liczbie powazne, pierwotnego tematyka wydaje sie zas bogata. Wystarczy doprowadzic do

realizacji przegladu roznych rodzajow piesni. Sa posrod nich:

-towarzyskie ( odwrotnie biesiadne ) np. „Milo szalec, gdy czas poprzez temu―

-piesni milosne Piosenka XXI

-piesni refleksyjne „Serce roscie patrzac na ow czasy―

-piesni patriotyczne „Piesn o spustoszeniu Podola―

-piesni bedace pochwala wsi „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

-piesni pochwalne

Problematyka piesni krazy wokol zadan takich jak przemijalnosc, krotkotrwalosc istnienia, cnota, rozum, patriotyzm, niesmiertelnosc poezji, zgoda swiata,

przyrody i istnienia, milosci. Preferencje filozoficzne przewaznie stanowia dziedziny piesni refleksyjnych.

Przykladem piesni patriotycznej moze stac sie „Piesn na temat spustoszeniu Podola―, ktora miesci skarge jak i rowniez lament poprzez klesce

Mlodych polakow poniesionej w czasie napadu Tatarow na Podole, obrazy naszej kleski to: zrabowana ziemia i osoby ( kobiety i dzieci ) uprowadzone

przez wroga. Poeta odwoluje sie w celu tych, jacy czuja wciaz milosc w celu ojczyzny, zadajac zemsty, rozwagi w dzialaniu, przygotowania finansow dla

wojsk, mysli na temat kraju a nie na temat prywacie. Piosenka konczy sie ostrzezeniem:

Cieszy mie ow rym: „Polak madry poprzez szkodzie―

Jednak jesli prawda i z tego nas zbodzie,

Nowa przypowiesc Kowalski sobie kupuje,

Ze jak i rowniez przed szkoda, i poprzez szkodzie glupi.

Do piesni refleksyjnych posiadamy mozliwosc zaliczyc piesn pt. „Serce roscie patrzac na ow czasy! ―. Jest to poetycki akt renesansowej filozofii,

wyobrazenie o harmonii swiata, urodzie natury, radosci, odpowiedniego punktu dla wszelakiego elementu: lasu, lodu, ziarna, ptactwa, nareszcie

czlowieka na temat prawym sumieniu. Zauwazamy przeciwstawienie osobnika radosnego, ktoremu zbyteczne nawet ucho i osoby, bo dysponuje czyste

serce i owego „kogo gryzie mol zakryty―.

Piesn XXV – „Czego chcesz od momentu nas Dziewczyny za twe hojne dary.. ― zalicza sie do piesni pochwalnych. Zawiera niesamowita,

renesansowa wizje swiata. To kosmos jak i rowniez ziemia to dzielo boskie, pelne harmonii i uporzadkowania, czlowiek odczuwa sie dziedzicem Boga na

ziemi, chwali dzielo Boskie-od dalekiego kosmosu poprzez zdzbla trawy ozdobione kropla rosy.

Przedmiotem piesni XXIV jest tworca, poeta, swoim tworczosc jak i rowniez niesmiertelnosc wynikajaca ze slawy. Nie poprzez raz pierwszy o tym

podsluchujemy, przeciez Horacy w wlasnym „Carminach― pisal „non omnis moriar― ( nie wszytek umre ) i „exegi monumentum― ( pomnik

samemu stawiam trwalszy niz wraz ze spizu ). Jestesmy swiadkami narodzin kultu artysty

34. Przedstaw roznorodne wsi w calej literaturze polskiego renesansu.

Jan Kochanowski „Piesn Swietojanska na temat Sobotce―

Pelny poemat skladajacy sie z dwunastu piesni na temat zyciu wioski. Tematem piesni sa obrzadki ludowe, zlaczone z noca swietojanska. Jest to proba

zrobienia pierwszej polskiej sielanki. Liryk chwali zywot na wioski. Obraz wydaje sie wyidealizowany. Pisarz nie przypomina o klopotach i klopotach

codziennych, co wiecej praca ukazana jest w charakterze czynnosc sprawiajaca radosc. Zywot wiejskie jawi sie w charakterze szczesliwa egzystencja

pelna cnot, gdzie dorosleje sie uczciwie, poboznie jak i rowniez bezpiecznie. Praca na roli choc ciezka daje czlowiekowi stale jak i rowniez pewne

utrzymanie, wysilek natomiast jest motywem do pychy. Po robocie mozna zrelaksowac sie wesolo spedzajac czas pod tancach jak i rowniez spiewach.

Czlowiek zyje pod wsi w calej harmonii z przyroda. Dla Kochanowskiego egzystencja zwyklych chlopow godna wydaje sie podziwu, poniewaz to wlasnie

oni pokazuja zmeczonej zyciem dworskim szlachcie jak znalezc spokoj, lad i harmonie w obcowaniu z natura.

Szymon Szymonowic

Sielanki Szymonowica to zespol 20 skladow. Poeta robi afirmacji pogodnej, beztroskiej swiat, pisze na temat milosci jak i rowniez staropolskich weselach

szlacheckich, Oraz mozliwosci szybkiego pocieszenia sie po odejsciu kochanki. Przedstawiony w sielankach obraz wioski polskiej poczatkow 17 wieku

jest wynikiem obserwacji stosunkow tam panujacych. Nie unika autor pisania o ujemnych stronach istnienia wiejskiego, na temat nierownosci spolecznej,

o zlych cechach czlowieczych charakterow, na temat polityce krolewskiej. Ten wizja mozna odczytac jako sprzeciw poety przeciw niesprawiedliwosci

spolecznej, ktora stale dotyka najubozszych i w stopniu daleko idacym wykorzystywanych.

WOM:

Okresowi renesansu charakteryzujacemu sie poczuciem zachwycajaca i harmonii towarzyszylo nieodmienne i pospolite przekonanie, iz stan ziemianski

jest stanem szczesliwym, zapewniajacym czlowiekowi prawdziwe powodzenie jak i rowniez radosc. Radosci plynace z zycia czlowieka na wioski mocno

podkreslili w swojej tworczosci: Szymon Szymonowic, Mikolaj Rej i Jan Kochanowski.

Szymon Szymonowic a mianowicie byl wybitnym kontynuatorem sielanki antycznej, malujacej zycie zwykle i nieskomplikowane, wiedzione w calej

obcowaniu w calej z natura przez pasterzy, wiesniakow, rybakow, doswiadczajacych wrazen smutku, zalu, kochajacych jak i rowniez opowiadajacych na

temat swojej namietnosci prosto z serca, podsmiewajacych sie z siebie jak i rowniez swoich amorow. Sielanki swoim ze wzgledu na tekst, stopien

wlaczonej w nich mitologizacji jak i rowniez jezyk jest dozwolone podzielic pod dwa warianty. Pierwszy holduje dworskie konwencje i miesci utwory, ktore

sa albo przykladami, lub przerobkami idylli antycznej, albo tez zbiorem oryginalnych obrazkow z istnienia wiejskiego, jednakze alegorycznych,

kompletnych powiazan z mitologia±, w ktorych pod maska pasterzy jak i rowniez pasterek prezentuje Szymonowic osob i stosunki dworskie. Naturalnie

obrazy malowane w sielankach konwencjonalnych w ogole nie przypominaja prawdziwego istnienia wsi. Te wszystkie postacie wystepuja ponizej

mitologicznymi imionami: Dafnis, Licydas nie istnieja prawdziwe jednakze sztuczne jak i rowniez zmyslone, jednakze prawdziwe bez watpliwosci sa

uczucia, szczescie jak i rowniez nieszczescie w calej milosci, jakich doswiadcza niemalze kazdy, podobnie jak i smialkowie utworow Szymonowica.

Wszystkim mniej lub wybitniej dworskim sielankom przeciwstawiaja sie sielanki na temat tresci realistycznej, wyplywajace z trafnej jak i rowniez celnej

obserwacji i weryfikacje zycia, tak znakomitej jak "Kolacze" i "Zency". W nich to kresli prawdziwy wizja zycia wiejskiego, chociaz rozni± sie od momentu

siebie tematycznie.

"Zency". W utworze tym poeta zrywa zupelnie z konwencjonalnym, sielankowym obrazem-snem. Polozenie beztroskich pasterzy zajmuja spracowane

wiejskie kobiety, narzekajace pod swoj los. Uderzajacy wydaje sie realizm, z ktorym poeta maluje tragedie ludu wiejskiego, dzielem rak tego ludu

wszakze wydaje sie przepych sluby i zamozne zycie zobrazowane w "Kolaczach". "Zency" dokladnie zarysowuja spor miedzy panskim dozorca a

mianowicie Starosta, ktory wystepuje stale z nieodlacznym symbolem wlasnej wladzy a mianowicie nahajka±, a chlopem absolutnie pedzonym w celu

roboty.

Zobaczymy wiec w tej okolicy krytyczna weryfikacje zycia jak i rowniez sytuacji chlopow.

Mikolaj Rej - byl nazywany tatem polskiej podrecznikow. Jest pan autorem "Rozprawy miedzy trzema osobami: Panem, Wojtem a Plebanem". Jest to

utwor na temat problematyce spolecznej, zaczyna sie rozmowa Pana z Wojtem. Pan krytykuje postepowanie ksiedza, ktory nie odprawia nabozenstw

nalezycie. Tez nauki ksiedza sa najmniejsze, ale laje za to niejednokrotnie. Pan boi sie, lub czasem dzieki czemu postepowaniu ogol wraz z ksiedzem nie

odnajda sie pod lewicy, innymi slowy czy nie zostane potepieni. Wojt wydaje sie oskarzony. Nie atakuje wciaz ksiedza, gada tylko na temat dziesiecinie,

swiadczeniach w czasie koledy. Te kwestii jednocza Wojta z Bogiem. Pan nadal podejmuje krytyke. Mowi na temat odpustach, ktore sa odpowiednio

jarmarkami. Ludzie znosza ksiedzu kury, winko, jaja, popijaja pod kosciolem, wrzeszcza, spiewaja, za jak otrzymuja odpust. Teraz zamyka sie w celu

rozmowy Pleban, ktory wlasnie nadszedl. Zaczyna krytykowac urzedy swieckie. Twierdzi, ze pod stu urzednikow, jeden wydaje sie sprawiedliwy jak i

rowniez nieprzekupny. Sedziowie nie zycza odprawiac swych procesow, chyba zeby za dodatkowe swiadczenia. Rozne lapowki jak i rowniez daniny

przypominaj zbiory mysliwego, na przyklad na przyklad sarna, zajac, kura, lis. Ksiadz krytykuje rowniez Sejm i swoim bezowocne obrady, prywate

wyjawszy zabezpieczenia kwestii narodowych. Wojt sluchajac owego sporu zamyka sie jak i rowniez przedstawia zalosny los chlopa. "Ksiadz Pana wini

Pan Ksiedza, a nam zwyklym zewszad nedza". Okazuje sie, iz chlopa ciagna wszyscy: Urzednik, Wojt, Pleban. Trzeba dawac im to gesi, to kokosz.

Ponizej przymusem przeprowadzic trzeba tloke, prace dodatkowa procz panszczyzny. Ksiadz nie pozwala ponownie zwozic ziarna poki nie wybierze

dziesieciny, wsrod lepszych kop snopkow. Zwozka tez jest klopotliwa, bo jak i rowniez Pan jak i rowniez Ksiadz domagaja sie pierwszenstwa. Chlop

krytykuje postepowanie szlachty wobec jego zasobow, podnoszenie czynszu, zwiekszanie panszczyzny. Mowi takze o stratach, jakie szlachta ponosi

wskutek zycia ponad stan. Zbytki powoduja brak rozsadku jak i rowniez nieuchronne bankructwa. Chlop wydaje sie zadowolony wraz ze swego losu. Jest

osoba uczciwym jak i rowniez nie zal mu zywota. Ksiadz jak i rowniez Pan nie sa zaspokojeni. Pan karci Wojta zbytnio zbytnia poufalosc i odwage. Utwor

wydaje sie obrazem swiat.

W "Zywocie czlowieka poczciwego" zawarl Rej wskazowki tyczace zycia szlachty na wioski, omawia tok calego do niej zycia. W mlodosci wskazuje

cwiczenia zlaczone z obyciem towarzyskim jak i rowniez rzemioslem wojskowym. Nauki nie zaleca studiowac. Gramatyka trudzi umysl, a jezyka jest

dozwolone sie nauczyc bez do niej znajomosci. Debiutujacy szlachcic winien posiadac zaledwie poczucie sprawiedliwosci, stalosci, roztropnosci,

umiarkowanie, milosierdzie, statecznosc jak i rowniez zdolnosc osobistych korzysci. Wowczas gdy mlody szlachcic dorosnie, winien zajac sie

gospodarstwem jak i rowniez ozenic. Zwiazek malzenski nalezy zawierac z osoba rownego stanu jak i rowniez majetnosci. Az do urzedow nie powinno

sie pretendowac. W trakcie roku przewidzial rowniez Rej zajecia gwoli mlodego niedoswiadczonego gospodarza: wiosna nalezy sadzic drzewa jak i

rowniez krzewy w ogrodzie, szczepic galezie, obcinac, mszyce zbierac, krzaki okopac, przygotowac grzedy z truskawkami i tym podobne. Latem jest

dozwolone z tych przygotowanych wiosna krzewow jak i rowniez drzewek dysponowac owoce jak i rowniez pozytek. Sa juz wowczas jabluszka,

gruszeczki, sliweczki, ogoreczki, malineczki. W lecie gospodarstwo przynosi takze: maselko, serek, jajka swieze, istnieja tez kurki, jagniatka, ryby

akwariowe. Wszystko gwoli uzytku gospodarza. Nie nalezy tratowac pola chlopskiego, bo to wznieca niesmak i osoby zle pracuja. Zima ciagnie

najwieksze rozkosze. W lasach polowania z przyjaciolmi, a takze lowienie ryb w przereblach, zastawianie sidel i potrzaskow na zwierzeta futerkowe. W

domu wszystko przygotowywane jest to biesiady. Caloroczne zapasy daja nareszcie pozytek. Lecz i podczas mrozu nalezy nadzorowac gospodarstwa.

Wybrac sie na targ tez jest dozwolone z wytworami, albo tez u handlarza sie zabawic i owiec i cielat kupiwszy tanio sprzedac, w calej innej okolicy drozej.

Zobaczymy, ze Rej dba na temat wygode szlachcica. Nie trudni sie juz caloscia gospodarki narodowej, wobec chlopow zachowuje humanitarny stosunek,

a korzysci patrzy dla szlachty.

Jan Kochanowski takze podejmuje w swych utworach tematyke zycia pod wsi. W Czarnolesie powstalo wiele milych dla oczu tego typu skladow. "Na lipe"

to wiersz o bardzo lubiany drzewie, umyslnie cenionym. Liryk zwraca uwage na to, ktore to wartosci przynosi lipa. Miod, szept lici, cien, trel ptakow. To

wartosci, ktore drzewo pozyskuje czlowiekowi. "Przymow chlopska" a mianowicie utwor w calej formie dialogu miedzy szlachcicem a wlodarzem. Wlodarz

odmowi dalszego picia z panem, bo leka sie, iz po pijanemu moze obrazic pana. Pan przypomina przeszlosc, kiedy dwie strony posiadaly wiecej

powierzenia. Chlop tez o tym pamieta, ale czasy zmienily sie na swoim niekorzysc. Jest to jeden z utworow w ktorym poeta zahacza problem spoleczny w

Polsce. Przedstawionej sytuacji nie aprobuje. "Pien swietojanska na temat sobotce" a mianowicie sklada sie ze wstepu i dwunastu piesni spiewanych

przez panny. Jest to kawalek oparty pod tradycjach ceremonii poganskich w odniesieniu do czci Kupaly. Daje poeta w ten sposob termin swojemu

podziwowi dla zwyczajow ludowych. Chwali wies jak i rowniez zycie wiejskie. W utworze rozbrzmiewaja partytura radosci. Jest mowa na temat milosci,

tancu i spiewie. Wydaje sie to zupelnie zrozumiale, jezeli wezmiemy pod uwage charakter prezentowanej uroczystosci. Piosenka panny innej mowi na

temat tancu jak i rowniez radosci. Przekonuje wszystkich w celu pojscia w calej jej znaki. Ostatnia panna w pieni swej miesci pochwale istnienia

wiejskiego. Chwali wesolosc jak i rowniez spokoj wioski. Chlop utrzymuje ze swej pracy mojej dziurki i rodzine, a fach jego wydaje sie znacznie

spokojniejszy i bezpieczniejszy niz marynarza, zolnierza lub pisarza. Liczy nastepnie wszelkie przyjemnosci robocie, chwali wieczorne spiewy jak i

rowniez tance. Utwor nalezy traktowac jako artystyczne uroczystosci ludowe. Jest odbiciem radosci istnienia w czasie swieta majacego swe poganskie

tradycje.

35. Udowodnij, ze ideologia epoki znalazla wplyw pod uksztaltowanie herosa lirycznego w calej poezji Jana Kochanowskiego.

Renesans charakteryzowal sie miedzy innymi wszechstronnymi zainteresowaniami,

poczuciem radosci istnienia oraz poszukiwaniami dlan postaci, czesto w calej kulturze antyku i nieskazonych idealow w calej Biblii. Opierajac sie na tych

zrodel powstaly dwa glowne zagadnienia epoki: humanizm i reformacja. Jan z Czarnolasu byl wybitnym humanista i totez w swoim poezji znajdujemy

echa ideologii epoki. Tak juz we fraszce „Na lipe― podejmuje typowo renesansowy motyw pochwaly piekna jak i rowniez dobroczynnego

oddzialywania przyrody pod ludzka psychike. Zawiera rowniez pochwale jak i rowniez zachete w celu harmonijnego wspolzycia z natura. Natomiast we

fraszkach zartobliwych umiejetnie jak i rowniez bez zawisci wysmiewa niedoskonalosci ludzkie udowadniajac poczucie humoru, inteligencja obserwacji

jak i rowniez umiejetnosc krytycznego spojrzenia godne humanisty.

Fraszki refleksyjne jak na przyklad np. „O zywocie ludzkim― wyrazaja zadume nad zyciem, miejscem jak i rowniez rola czlowieka w kuli ziemskiej,

zastanawiaja powyzej nim danym zgodnie z duchem renesansu.

Piesni Jana Kochanowskiego powstaly glownie w okresie dworskim, ale rowniez podczas przebywania w Czarnolesie. Poeta zawarl w nich swoje prawie

wszystkie przemyslenia i dzieki nim mozna sie wiele dowiedziec o danym autorze. Najwczesniejsza piesn „Hymn do Boga― jest piesnia pochwalna,

hymnem, w ktorym poeta wyslawia dobro Boga jak i rowniez dziekuje Mu za dzielo stworzenia globu oraz czlowieka, a takze harmonie miedzy nimi

panujaca. Jest to wyraz filozofii humanistycznej. W piesni „Serce roscie, patrzac na ow czasy... ― Kochanowski tworzy dwie postury

charakterystyczne gwoli renesansu: stoicyzm i epikureizm i nieodwolalnie dokonuje pierwotnego syntezy. Przenigdy najwazniejsze wydaje sie miec

nieskalane sumienie, radzi, aby korzystac z szansie do gry, ale madrze i w calej sposob umiarkowany. Wlasnie w calej poczatkowej fazie humanizmu

najglosniej zabrzmiala pochwala ludzkiej, spolecznej aktywnosci, cnoty jako zalety samej w calej sobie. W „Piesni na temat cnocie― poeta stara sie

stworzyc swiadomosc czytelnika. Kluczem wydaje sie tu wyraz „cnota― rozumiane jako zdolnosc uniezaleznienia sie od pokus i cierpien zwiazanych

wraz ze swiatem zewnetrznym, odrzucenie wrazen niskich, nade wszystko zazdrosci. Pielegnowanie w samemu cnoty wydaje sie obowiazkiem kazdego

czlowieka, a najlepsza cnota wydaje sie sluzba ojczyznie. Humanisci przywiazywali tez ogromna wage w celu slawy doczesnej i posmiertnej, istotny byl

tez osobiscie proces kreatywny. W „Piesni o dobrej slawie― Kochanowski zwraca sie do czytelnikow z apelem, aby starali sie te banki pozostawic

poprzez sobie slawe i dobre imie. Problematyke dziel sztuki porusza rowniez w piesni „Niezwyklym jak i rowniez nielada poslugi opatrzony... ―,

zajmuje sie tworczoscia ale i danym artysta, ktory z racji pod posiadany talent jest jednostka wybitna. Obraz lotu powyzej roznymi krajami jest wyrazem

przekonania podmiotu lirycznego w ten sposob, ze swoim dziela pozostana tez popularne nie tylko rodakom, ale i o wiele poza barierami jego ojczyzny.

Kochanowski nawiazuje tez w celu antyku. Wyrazenia z piesni „Milo hulac, kiedy okres po temu― sa parafraza fragmentu piesni Horacego, ktory

brzmi „slodko jest hulac w nalezytym miejscu jak i rowniez czasie―. Tez filozofia epikurejska i stoicka w wymienionych wczesniej utworach

zaczerpnieta jest z antyku, podobnie tez horacjanskie „carpe diem―.

Zdanie o niesmiertelnej slawie to takze tradycja antyczna ( topos exegi monumentum). W piesni panny XII jest dozwolone odnalezc rowniez topos arkadii

– „Wsi spokojna, wioski wesola/ Ktory glos twej chwale zdola? ―

36. Opisz projekty osobowe wykreowane przez literature renesansowa.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna nadal pozostala popularna. Nowa optymistyczna epoka propagowala nowe projekty osobowe,

idealy godne podpatrywania. M. Rej proponuje desen poczciwego ziemianina, poucza, ktore to zycie winien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz swojej

majetnosci. Wskazowki powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, a wzorowy ziemianin zyje bez nerwow dopatrujac dobytku,

rozkoszujac sie darami przyrody o wszelakiej porze roku kalendarzowego, dbajac na temat harmonie, zapelnianie obowiazkow ale rowniez rozrywke.

Podobny model ziemianina pokazuje „Piesn swietojanska na temat sobotce― co wiecej „Zency―

Odrebny wzor to idealny dworzanin. Wizerunek tego rodzaju proponuje Lukasz Gornicki w calej dziele pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to:

czlowiek rycerski szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez znajomosc dziel sztuki i muzyki. Wsrod

wzorcow proponowanych za posrednictwem literature renesansowa mozemy rowniez wyroznic: ideal patrioty, stawiajacego dobro ojczyzny ponad

prywate, nie zalujacego jej swych dobr co wiecej zycia. Ten ideal wykreowany jest w calej patriotycznych piesniach Jana Kochanowskiego, dzielach

Modrzewskiego i kazaniach ksiedza skargi, a nade wszystko literackim wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostal wciaz jeden standard – wariant renesansowego tworcy, humanisty. Takowa jednostka nie ogranicza sie do jednej dziedziny tworzenia, jest

uniwersalna, oprocz talentu ma rozlegla wiedze oraz zna jezyki obce. Takimi cechami odznaczali sie pod zadnym pozorem m. in. J. Kochanowski, A.

Frycz – Modrzewski, M. Sep Szarzynski.

37. Wskaz zalety cenione za posrednictwem czlowieka odrodzenia, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow M. Reja i J. Kochanowskiego.

W „Zywocie czlowieka poczciwego― proponowany przez Reja wzorzec to ideal szlachcica – ziemianina, dla ktorego najwyzsza cena stanowi

ceniona przez dawnych i humanistow cnota, rozumiana jako uczciwosc, patriotyzm, zywot zgodne z natura. Adekwatny ozenek, obowiazki gospodarskie

jak i rowniez obywatelskie rozstrzygaja wartosc istnienia czlowieka poczciwego. Z wysokim kunsztem poetyckim i rozkosza opisuje rej zajecia

gospodarskie, prace pod roli jak i rowniez w ogrodzie, uciechy plynace z zycia rodzinnego, patriotyczne jak i rowniez obywatelskie obowiazki szlachcica.

„Zywot... ― kresli czlowieka w charakterze bogatego ziemianina, ktory wydaje sie dobrym gospodarzem, dba na temat swoja rodzine, z rozkosza

korzysta z dobrodziejstw przyrody, zacnego ojca jak i rowniez troskliwego meza, a takze prawego obywatela. „Poczciwosc nie wynika jednak z

dziedzicznego lub nadanego tytulu, nie jest podparta na weneckich przykazaniach moralnych i etycznych. Z kolei Jan Kochanowski we fraszkach pragnie

Bozego blogoslawienstwa. Wedlug jego zasobow najwyzsza korzyscia jest dziewictwo ( jak na przyklad u stoikow) rozumiana w charakterze czyste

sumienie, ludzka zyczliwosc i wiernosc pozwalajaca dozyc spokojnej starosci. Wie, iz dobra doczesne ni zapewnia prawdziwego szczescia i spoczynku

wiec przestrzega nieprzemijalnych, ponadczasowych norm jak i rowniez przykazan. Szczegolne znaczenie przypisuje zdrowiu poswiecajac mu wybrana z

fraszek. Podmiot poetycki uznaje zdrowie za wybrana z najwazniejszych wartosci, w stosunku do ktorej rozne dobra traca swe istota. Poeta we fraszce

„Na lipe― chwali spokojne zywot w aprobacie z natura i nie szuka sporo do szczescia.

Rozwazaniom odnosnie do ludzkiego istnienia i swoim prawdziwych zalety w wybranych utworach towarzyszy poczucie przemijalnosci i „marnosci―.

Wedlug czlowieka odrodzenia nalezy zyc wedlug natura jak i rowniez jej prawami, pamietac, iz wszystko mija ale nalezy przy tym afirmowac zycie jak i

rowniez w pelni z niego korzystac. Wedle stoikow nalezy ze spokojem przyjmowac niestale koleje losu i zapracowac spokoj wewnetrzny broniacy przed

atakami fortuny.

38. Ustal, ktore z problemow poruszanych w publicystyce A. Frycza Modrzewskiego istnieja nadal biezace.

Andrzej Frycz Modrzewski wydaje sie uznawany zbytnio najwybitniejszego publicyste polskiego renesansu. Najwazniejszym swoim dzielem wydaje sie

wydany w calej 1551 r. traktat „O poprawie Rzeczypospolitej―. W ksiedze o obyczajach autor rozwaza o czlowieku, jego naturze i na temat ustroju

doskonalym uszczesliwiajacym kazdego obywateli kraju. Zastanawia sie nad cnotami i cechami charakteru doskonalego obywatela Rzeczypospolitej oraz

powyzej obowiazkami moralnego i etycznego postepowania urzednikow panstwowych wobec kazdego obywatela. Pojawia sie tu takze postulat rownosci

wszystkich mieszkancowrezydentow wobec prawa i ubolewanie, ze w calej Rzeczypospolitej gwoli roznych osob jest rozmaite prawo. Miedzy innymi

prawo karania smiercia wydaje sie zroznicowane dla ludzi z roznych warstw spolecznych, inne gwoli szlachty jak i rowniez inne gwoli mieszczan.

Mniemam ze, ow problem wydaje sie nadal aktualny. Tak aktualnie bylo jak i rowniez jest, iz ludzie posiadajacy wplywy jak i rowniez takze bogaci

podlegaja niekoniecznie tym samym prawom co zwyczajny obywatel, jednakze zazwyczaj istnieja traktowani w znacznym stopniu lzej, w ogromnej liczbie

przypadkow moga sie chociazby wykupic. Czesto osoby na kolosalnych stanowiskach unikaja kary lub dochodzenie w calej ich kwestii jest w duzym

stopniu przedluzone. Nastepnym problemem, ktory porusza Modrzewski jest rola nauki jak i rowniez wiedzy pod zadnym pozorem kazdego czlowieka

oraz wspolzaleznosc energii panstwa jak i rowniez jego potencjalu intelektualnego. Pisarz uwaza, iz nalezy szerzyc i propagowac oswiate, aranzowac

nowe uczelni i polepszyc sytuacje finansowa nauczycieli. Wspolczesnie wynagrodzenia nauczycieli sa skromne i wielu z fachowcow odchodzi ze szkol

lub najzwyczajniej w swiecie zmaga sie z bieda i pracuje nadal z dobrej woli. Ostatnio prowadzona jest reforma ale pomimo tego wiele szkol, szczegolnie

w calej malych miejscowosciach, zamknieto jak i rowniez dzieci niejednokrotnie musza isc do tych odleglych w znacznym stopniu kilometrow. W dodatku

szkoly posiadaja zazwyczaj zbytnio male srodki pieniezne na wzrost pracowni jak i rowniez zakup pomocy naukowych, czasami nawet pod utrzymanie. W

ksiedze na temat wojnie jakkolwiek mowi, ze kazda wojna powoduje klopoty i tragedie zwyklych mieszkancowrezydentow a nie tych, jacy je wywoluja.

Rowniez teraz w wojnach gina niewinni ludzie lub zolnierze walczac w interesie innych.

39. Zaprezentuj problematyke patriotyczna w literaturze renesansu, odwolujac sie w celu tworczosci Modrzewskiego, Skargi, Kochanowskiego.

Dorobek autorow i poetow renesansowych obfituje w roznorodne ujecia tyczace spoleczenstwa jak i rowniez panstwa. Humanisci propaguja postawe

patriotyczna.

Frycz – Modrzewski i swoim traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― to wotum w sprawie ojczyzny. Autor zahacza sprawy kraju w piec dziedzinach:

-„O obyczajach―

-„O prawach―

-„O wojnie―

-„O kosciele―

-„O szkole―

W ksiedze Jak i rowniez "O obyczajach" sa zawarte analizowania nad logistyka panstwa. Modrzewski twierdzi, iz: - ktorykolwiek mieszkaniec wydaje sie

obywatelem jak i rowniez panstwo musi mu umozliwic szczescie, a mianowicie o zalety czlowieka nie decyduje urodzenie, - ktorykolwiek czlowiek winien

byc legalnie przygotowany w celu pracy, a ludzmi niezdolnymi do pani a powinno pielegnowac panstwo, a mianowicie nalezy zalozyc urzedy nadzorujace

wszystkie specjalizacji zycia (urzedy miar, urzad do zwalczania zebractwa.

W ksiedze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar zbytnio zabojstwo. Owczesne prawo uzaleznialo je od momentu pochodzenia spolecznego

przestepcy (szlachcic za zabojstwo chlopa placil niewielka grzywne, zas w wypadku odwrotnej chlop byl karany smiercia). Pisarz proponowal zaplanowac

nowy prawo prawny z udzialem pracownik wszystkich stanow.

W ksiedze III "O wojnie" pisarz przeciwstawia sie wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potepia wojny zaborcze. Proponuje rozwiazywanie

konfliktow pod drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w calej neutralnym polozeniu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski argumentuje, iz "zadne korzysci z wojny nie sa tak wielkie, zeby mogly do niej szkodom dorownac". Ludzi wywolujacych wojny oznacza

zbrodniarzami, Tatarami.

W ksiedze IV "O Kosciele" odrzuconej przez cenzure w polskim wydaniu w calej 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyc kosciol narodowy niezalezny

od momentu Rzymu, a mianowicie wybieranie papieza przez wszelkie narody chrzescijanskie, - obsadzanie stanowisk arcypasterzow przez osob

wyksztalconych jak i rowniez szlachetnych.

W ksiedze V "O szkole" autor przeciwstawia sie wydawaniu pieniedzy pod rzeczy zbyteczne, takie jak swietne domy oraz sute biesiady. Proponuje srodki

pieniezne przeznaczone pod ten cel wykorzystac w calej inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposob, a mianowicie pod dotowanie szkolnictwa w

czasach, w ktorych nie docenia sie zdolnosci i robocie nauczycieli ksztalcacych przyszle, swieze talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje

przejecie kurateli nad szkolami przez panstwo, a prawo do uczenia sie umozliwia wszystkim chlopcom niezaleznie od pochodzenia spolecznego. (Po raz

pierwszy prawo kroczenia dziewczat w celu szkoly ustanowiono w 1773 r. )

W swych kazaniach ks. Skarga porownuje wewnetrzne niesnaski w lonie Rzeczypospolitej w celu chorob. Tym sposobem pietnuje pan:

- niezyczliwosc ludzka w odniesieniu do Rzeczypospolitej, czyli brak namietnosci ojczyzny jak i rowniez prywate, cechujace obywateli. Afekt ojczyzny

wydaje sie podstawowym przymusem kazdego obywatela i uprawnieniem Bozym. Te dwie zalety (Bog jak i rowniez ojczyzna) winowajca sie laczyc w

wybrana calosc. Obywatele powinni porzucic dobro wlasne dla ratowania dobra lacznego, dla porzadna ojczyzny nalezy poswiecic wszystko: majatek,

energii, zdrowie, szczescie, a nawet zywot.

- niezgode wewnetrzna. W narodzie powinna stac sie zgoda, poniewaz laczy fita jedna religia, jedna ojczyzna, jeden trusia, te same prawa i swobody

obywatelskie, te same sady, sejmy i trybunaly. Skarga wymienia grozne nastepstwa, do jakich moga spowodowac niezgodni obywatele - spory sejmowe,

wojny domowe, a w rezultacie upadek i zaglada panstwa. W wyniku sporow odpadna ziemie zjednoczone z Korona, jezyk jak i rowniez narod wymra, a

obywatele stana sie miedzynarodowymi wloczegami. W charakterze przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwosc, obzarstwo, pyche, zazdrosc, oblude

jak i rowniez obmowe.

a mianowicie oslabienie wladzy krolewskiej. Skarga byl zdecydowanym zwolennikiem mocnej wladzy krolewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii

absolutnej, prowadzacej w celu tyranii jak i rowniez despotyzmu. Postulowal przyznanie krolowi pelni wladzy i ustanowienie jedynego zrodla prawa.

Panstwem powinien rzadzic krol, wspierany madra sugestia, zlozona z przedstawicieli narodu. Jako pobudki istniejacego zakresu rzeczy wymienia

nadmierna wolnosc szlachecka, zle funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodow ciebie i pustki w skarbie panstwa.

a mianowicie roznowierstwo jak i rowniez herezje. Wedle Skargi, religia i kaplanstwo sa fundamentami panstwa jak i rowniez jego potegi. Krolestwo

polskie od szesciuset lat polega na wierze Kosciola rzymskiego, a teraz heretycy domagaja sie, zeby stara religia ustapila nowej. Jednak heretycy nie

istnieja spojni, nie tworza jednosci. A gwoli Skargi zadne krolestwo nie moze dlugo trwac, jezeli dysponuje wielu bogow. Warunkiem szczescia

Rzeczypospolitej wydaje sie jednosc jak i rowniez zgoda, ktorej podstawa wydaje sie wiara katolicka. Latwo wydaje sie naprawic niezgode u katolikow,

ale obok heretykow jest to niemozliwe, bowiem rozmaitosc wiar przeszkadza w calej przyjazni miedzyludzkiej i poglebia niezgode. Heretycy dziela

panstwa i gubia je. Tolerowanie wiec roznowiercow odbija sie ujemnie pod wszystkich domenach zycia, w podobny sposob publicznego, jak i prywatnego.

Heretycy nie moga nawet chronic panstwa przed poganami, bowiem rozdarte sprzecznosciami wyznaniowymi ludzie nie jest zdolne do wygrania wojny.

Skarga wzywa wiec krola w celu obrony wiary katolickiej, w charakterze straznicy moralnosci i podstawy jednosci narodu, oraz w celu przywrocenia

jednosci religijnej w calej narodzie. Zada odciecia roznowiercow od wszystkich urzedow jak i rowniez pozbawienia pierwotnego ochrony sadowej.

Rownoczesnie podwaza legalnosc jak i rowniez znaczenie konfederacji warszawskiej.

a mianowicie niesprawiedliwe prawo i niepraworzadnosc. Skarga stwierdza, iz wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Zbyt prawa

sprawiedliwe uwaza pisane, umieszczone pod tablicach Mojzeszowych, duchowne, ustalane przez Kosciol oraz krolewskie i urzedowe, ustanowione

gwoli porzadku, sprawiedliwosci i karnosci. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m. in. prawo na temat mezobojstwie, konfederacje warszawska (dotyczaca

roznowiercow), odwlekanie egzekwowania wyrokow sadowych oraz zniesienie egzekucji wyrokow sadow duchownych (Skarga byl zagorzalym katolikiem,

przejawiajacym niemalze fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sadownictwo za prawdziwy w nim zamet (istnialo w takim przypadku wiele sadow -

ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Obrazuje takze pod problem przekupstwa. Domaga sie rowniez zniesienia praw ograniczajacych jak i rowniez

naruszajacych przywileje Kosciola jak i rowniez krola. Jednoczesnie walczy na temat usprawnienie sadownictwa i wladzy wykonawczej a mianowicie np.

biezace sadzenie jak i rowniez bezwzgledne przeprowadzanie wyrokow.

a mianowicie upadek moralnosci i obyczajowosci. Skarga prezentuje wszelkie grzechy, swiadczace na temat upadku obecnego porzadku. Wymienia

wsrod nich herezje, mezobojstwo, ucisk jak i rowniez wyzysk chlopa, lichwiarstwo, grabiez dobr ogolnych, krzywoprzysiestwo, szafowanie, niemoralnosc

jak i rowniez brak sprawiedliwosci w sadach.

Przyrownuje nareszcie ojczyzne w celu matki, ktorej, skoro urodzila i wychowala dzieci, winne sa ow lampy led szacunek oraz do tonacego okretu, ktory

wszyscy, w calej chwili wypadku, opuszczaja (nawiazanie do starozytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy naszej oryginalnej retoryki pietnuje pan wady szlachty, podkresla wage problemow jak i rowniez zjawisk, ktore to maja obszary w kraju oraz

proponuje naprawe istniejacego zakresu rzeczy. Rownoczesnie przepowiada pan, iz rozplenienie sie tych chorob dojdzie do upadku Rzeczypospolitej.

Jednym z tworcow, gwoli ktorego ojczyzna byla kwestia bardzo zasadnicza, byl Jan Kochanowski. Swoj stosunek w celu ojczyzny wyrazal zarowno w

calej piesniach patriotycznych (Piesn V "O spustoszeniu Podola", XII "O cnocie" i XIX "O dobrej slawie"), jak i we fraszkach, w ktorych krytykowal wady

moralne i spoleczne narodu polskiego. W Piesniach propaguje Kochanowski model obywatelskiej postawy, rezygnacji z prywaty i sumiennej pracy gwoli

dobra ojczyzny.

Jednak najbardziej istotnym utworem Kochanowskiego, odnoszacym sie do sprawy panujacej w calej Rzeczypospolitej wydaje sie "Odprawa poslow

greckich". Utwor, nawiazujacy tematycznie do okresow starozytnych, wyraza przeslanie w celu obywateli, mowiace, iz prywata i przekupstwo

doprowadzic moga jedynie w celu upadku Rzeczypospolitej. Wyraznie zanotowac mozna rozne analogie w celu wydarzen politycznych tego okresu.

Priam wykazuje zaskakujace zwiazek do mistrza Zygmunta Augusta, chwiejnego jak i rowniez slabego. Wskazowka Krolewska obraduje na wzor

polskiego Sejmu. Zanotowac mozna prywate, egoizm jak i rowniez przekupstwo, ktore tak bardzo rozpanoszyly sie pod polskim dworze. Utwor ustala

ostrzezenie, ze nie przetrwa zadne panstwo, w ktory interesy mieszkancowrezydentow beda wetkniete ponad dobro ogolu.

Nastepnym patriota, broniacym spraw Rzeczypospolitej jest Mikolaj Rej. W "Zywocie czlowieka poczciwego" znalezc mozna standard prawego

obywatela. Lecz istotnym utworem, w ktorym Rej wyklada gnebiace fita sprawy jak i rowniez swoj zamieszanie o spoleczny wizerunek kraju jest "Krotka

rozprawa... ". W dziele tym Rej przedstawia wszystkie nieprawidlowosci, ktore to dostrzega w calej owczesnych stosunkach spolecznych. Przede

wszystkim podkresla wyzysk stanu chlopskiego, ponadto podkresla prywate szlachty i kleru.

40. Scharakteryzuj tworczosc M. Reja w charakterze pisarza reformacji, odwolujac sie do wybitnych Ci skladow literackich.

M. Rej od momentu 1541 r. byl kalwinem, stad w calej jego utworach mozna znalezc postulaty reformatorskie i protestantyzmu. Echa reformacji wyraznie

prawdopodobnie w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Utwor wydaje sie napisany z pozycji kalwina i w

calej duzej partii stanowi nawiazanie do wymogow wysuwanych za posrednictwem protestantow, jak jest w szczegolnosci widoczne w calej krytyce

duchowienstwa katolickiego. Rej atakuje z pozycji reformatorskich wady jak i rowniez przywary ksiezy, oskarzajac duchownych katolickich na temat

lenistwo, nieuczciwosc, spoznianie sie na poranne msze, lekcewazenie swych przymusow. Autor zarzuca klerowi handel odpustami, bakcyl do istnienia w

przepychu i nienaturalne zawyzanie wielkosci swietych, pod ktorych nieustannie pobierane istnieja daniny. Krytykuje rowniez obyczaj placenia ksiezom

danin jak i rowniez „koled―, ktore sa wedlug niego zaledwie kolejnymi pretekstami do bogacenia sie kosztem prostego jak i rowniez zabobonnego

chlopa.

Wiele z epigramatow znajdujacych sie w „Zwierzyncu― jest osadzonych w duchu reformacji. Rej krytykuje cos znacznie wiecej anizeli tylko

zakonnikow jednakze takze papieza, oskarza na temat naduzycia oddajac przy tym rys sporow religijnych renesansu jak i rowniez pomagajac

wspolczesnemu czytelnikowi uchwycic istniejace w calej owczesnej Rzeczypospolitej antagonizmy wystepujace na tle religijnym. I tak dla przykladu

epigramat „Mnich― to portret demonstracyjnie obnoszacego sie wraz ze swa wiara zakonnika, ktory uwaza, iz noszenie habitu wyroznia fita i rowna

sie ponad powszednich ludzi. Podczas gdy mnich ten jest tak naprawde glupi, prymitywny i zabobonny. Autor ubolewa rowniez, iz prosci osoby, uwazajac

zabobonnych i prymitywnych mnichow zbytnio swietych, z przyjemnoscia ich trzymaja, a nawet bogaca. Z kolei epigramat „Pleban pieska na

cmyntarzu pochowal wydaje sie anegdotka na temat plebanie, ktory pochowal swojego psa pod cmentarzu nieopodal grobow oddanych. Gdy parafianie

poczuli sie urazeni jak i rowniez poskarzyli sie biskupowi, pleban przekupil swego zwierzchnika. Biskup, wziawszy lapowke, nie tylko rozgrzeszyl plebana,

jednakze z psa uczynil parafianina. Jest to wyrazista krytyka duchowienstwa katolickiego, oskarzanego przez Reja o pazernosc, chciwosc, branie

lapowek jak i rowniez lekcewazenie naczelnych zasad wiary. Inny epigramat, „Baba, jak w pasyja plakala, ustala nawiazanie w celu czesto

wysuwanego przez protestantow postulatu odprawiania nabozenstw w calej zrozumialych gwoli wszystkich oddanych jezykach narodowych. Rej planuje,

ze prosci ludzie nie rozumieja lacinskiej liturgii, nie wzruszaja pierwotnego spiewane poprzez lacinie nabozne piesni wielkopostne, wiec pierwotnego

uczestnictwo w calej odprawianej mszy swietej wydaje sie jedynie bezmyslne i powierzchowne.

41. Wytlumacz, na czym polega nieszczesliwy wypadek ojca jak i rowniez kryzys swiatopogladowy poety w calej „Trenach―.

Jan Kochanowski byl wzorem humanisty, w wlasnym utworach niejednokrotnie nawiazywal w celu filozofii stoickiej - osobiscie pragnal byc stoikiem. Byl

przekonany, iz jest bliski osiagniecia posiada spokoju wewnetrznego, rownowagi duchowej. Dopiero zejscie ukochanej Urszulki pokazala, jak bardzo sie

mylil:

"Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swej

Na tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje!

Terazem nagle wraz ze stopniow minionych zrzucony

Jak i rowniez miedzy insze, jeden z wiela policzony. "

Kochanowski byl przekonany, ze Urszulka odziedziczyla poprzez nim talent, mial nadzieje, ze przejmie ona lutnie poetycka. Jej smierc, zejscie malej

oliwki, slowiczka rozwialy marzenia poety.

Odzwierciedleniem weneckich rozterek poety jest cykl trenow zadedykowany Urszulce. Tren jest gatunkiem biblijnym. Byl zastrzezony gwoli znanych jak i

rowniez zasluzonych ludzi, ale Kochanowski zerwal z ta regula. Piszac pragnie zrozumiec to, co sie stalo, wesprzec sobie osobiscie, rownoczesnie chce

dowiedziec, jak obecnie historia sie z Urszulka. Pyta o srodek pozagrobowego istnienia. Brak wydaje sie na nie odpowiedzi wraz ze strony kosciola

chrzescijanskiego, oraz w platonskich i mitologicznych opisach. Rozwaza rozne z miejsc ostatecznych: "raj", "czysciec", "miejsce nadniebne", "szczesliwe

wyspy", "zdroj niepomny". Kochanowski nawiazuje do platonskiego motywu powrotu dusz poprzez smierci, w celu miejsc w ktorych przebywala przed

wcieleniem. W nastepstwie zaczyna watpic w Boga, zycie wieczne, w ogole w calej zycie pozagrobowe ("Gdzieskolwiek wydaje sie, jeslis jest").

Poeta jakimkolwiek sposobem pragnie jeszcze raz ujrzec corke. Udaje jemu sie, opisuje to w calej ostatnim z TRENOW, w ktorym opowiada swoj sen a

mianowicie we snie ukazala jemu sie pierwowzor z Urszulka. Poeta chociaz czesciowo odzyskal spokoj, majac swiadomosc, ze swoim coreczka wydaje

sie szczesliwa. Wizerunek ojca zmienia sie a mianowicie kochajacy, udreczony, tracacy idealy, powracajacy w celu rownowagi duchowej.

Podsumowanie:

"Treny" powstaly, kiedy sielskie zywot Jana pod wsi zostalo zaklocone w calej sposob tragiczny pod koniec 1579 roku (smierc 3-letniej Urszulki).

Kompozycja cyklu 19 trenow podobna wydaje sie do formy starozytnego epicedium (utwor zadedykowany osobie zmarlej): - pochwala osoby zmarlej, -

oplakiwanie, - pocieszenie, ukojenie.

Dramat:

Ojca a mianowicie stracil wybrana coreczke, nie rozumie, z jakiego powodu to nastapilo, porownuje ja do mlodej oliwki, ktora pomylkowo 'zostala scieta

za posrednictwem nadgorliwego ogrodnika' (I), jednoczesnie bol ojca wzmagaja kwestii pozostale poprzez Urszulce (VII), wspomnienia wciaz drecza,

pustka po odejsciu coreczki, ktora dom wypelniala swym "radosnym szczebiotem". W trenie "X" jego rozpacz jako ojca osiaga apogeum, wiec pyta sie:

Orszulo moja wdzieczna, gdzies mnie sie podziala, W jakas strone, w calej ktoras sie kraine udala.

Chrzescijanina a mianowicie zachwiana jest jego wiara w uczciwosc boska, prowadzi to w celu zakwestionowania wszechmocy Boga co wiecej w punkcie

kulminacyjnym w celu zakwestionowania Jego istnienia (X). Poddaje w calej watpliwosc sens calego istnienia i aktualnych przemyslen.

Poety - mial nadzieje, iz corka zostanie dziedziczka swoim wlasnego talentu nazywa ja "Safa slowienska".

Filozofa a mianowicie zalamanie renesansowego pogladu pod swiat. Zdawalo mu sie, ze posiadl stoicka madrosc totez nie zna bolesci, rozpaczy, trwogi.

W obliczu zgonu corki ow poglad sie zalamuje. Zwracajac sie w celu Madrosci (IX) pisze na temat sobie: Nieszczesliwy ja czlowiek, ktorym lata swoje Na

tym strawil, zebych byl ujrzal progi twoje! Terazem niespodziewanie ze stopniow ostatnich zrzucony I pomiedzy insze, 1 z wiela policzony

W ponizszym sensie Treny sa traktatem filozoficznym, analiza wlasnych wrazen i pogladow, obrazem krachu swiatopogladowego a mianowicie kryzysu,

ktory niesie zwatpienie w Boga i lad swiata. Przed chwila w koncu cyklu powraca spokoj: "ludzkie wedrowki, ludzkie nos" - gada matka poety - znos po

czlowieczemu co los czlowiekowi zgotowal. Stara sie rowniez wysnuc strategie ukazujaca sens boskiej wyborow - Urszula poprzez zejscie w stuleciu

dzieciecym uniknela cierpien ziemskich.

42. Zaprezentuj sielanke w charakterze gatunek literacki na podstawie „Zencow― Sz. Szymonowica, „Piesni swietojanskiej o sobotce― Jana

Kochanowskiego i „Laury i Filona― F. Karpinskiego.

Sielanka to gatunek literacki obejmujacy utwory o tematyce zaczerpnietej z istnienia wiejskiego, jakich bohaterami istnieja pasterze lub rolnicy. Sielanke

umiejscowic jest dozwolone na pograniczu rodzajow literackich, czesto definiuje sie ja jako typ mieszany (synkretyczny). Do liryki zblizaja ja liryczne

wprowadzenia czy piesni spiewane za posrednictwem bohaterow, w celu epiki – fabula jak i rowniez narracja, w celu dramatu natomiast - dialogowe

partie tekstu, wypowiedzi jak i rowniez rozmowy pojedynczych bohaterow. Tematyka rustykalna ("rusticus", po lacinie - wiejski) w tworczosci poetow

renesansowych wiaze sie ogolnie z humanistyczna pochwala zachwycajaca swiata przyrodniczego. Doskonala solidarnie zorganizowana natura staje sie

nierzadko tlem gwoli prezentowania zachowan i zadbaj ludzkich.

Tematyke ta podejmuje "Piesn swietojanska o Sobotce" Jana Kochanowskiego. Akcja skupia sie dookola ludowego obrzedu sobotki swietojanskiej,

przypadajacej pod noc 23 czerwca, czyli wigilie Sw. Jana. Zafascynowany wsia jak i rowniez jej mieszkancami Kochanowski opisuje dawne slowianskie

zwyczaje, wrozby, spiewy, tance przy ogniskach. Dwanascie panien spiewa piesni, z jakich wylania sie sielankowy wizja wsi polskiej Ostatnia z panien

wyglasza pochwale istnienia wiejskiego; ciezka, codzienna posada w polu i wobec gospodarstwie wywoluje radosc sasiadom wsi jak i rowniez jest gwoli

nich motywem do pychy.

"Wsi spokojna, wsi radosna!

Ktory wotum twej chwale zdola?

Ktory twe wakacje, kto pozytki?

Moze dodac za raz wszytki? "

Cykl swietojanski Kochanowskiego nawiazuje wiec w celu mitu arkadyjskiego (Arkadia – kraina wiecznej szczesliwosci) oraz staje sie pochwala kultury

ludowej przechowujacej nakazy moralne, pocieszajacej i radujacej czlowieka. Kochanowski po raz pierwszy w calej literaturze polskiej siegnal poprzez

motywy folklorystyczne i uczynil z nich temat wierszy.

Gatunek sielanki rozwijal rowniez w poznej fazie renesansu Szymon Szymonowic. Uchodzil pan

za rzeczywistego mistrza sielanki. W wydanym przez poete zbiorze idylli znalazla sie sielanka "Zency". Jej tekst, z punktu widzenia wlasciwosci gatunku,

wydaje sie nietypowa, prezentuje bowiem robote panszczyzniana, tworzy obraz niedoli chlopa. O sielankowym charakterze utworu Szymonowica

decyduje wiec nie idea, ale srodek, w jaki zostaje reprezentowana rola piesni ludowej. Heroina utworu Pietrucha nuci melodie-piesn oparta pod motywach

ludowych i narzeka razem z Oluchna pod ciezka robote oraz pod srogiego nadzorce. Ta wlasnie piesn "uczlowiecza" srogiego ekonoma, dzieki pani a

sielanka Szymonowica potrafi znalezc pierwotna uprzejmosc czlowieka. Nasz kraj wies ukonczenia XVI stuleciu jest, wedlug Szymonowica, miejscem

wyzysku: miejscem, gdzie niejednokrotnie dochodzi w celu naduzyc jak i rowniez niesprawiedliwosci. Pisarz nie unika spraw dotkliwych, pokazuje ujemne

strony istnienia na wioski, oddalajac sie od wysokiej

przez konwencje gatunkowa sielankowej wizji globu i sporzadzajac utwor zblizony raczej w celu antysielanki.

W utworze „Laura i Filon― poeta odslania pare tytulowych bohaterow – zakocanych poczatkujacych ludzi. Fabula rozgrywa sie na wioski, na tle

natury, a do niej przedmiotem istnieja cierpienia, rozterk i radosci, jakie ciagnie ze soba afekt. Gdy Laura przybywa pod spotkanie z ukochanym ponizej

umowionym jaworem nikt pod nia nie czeka. Sprawia to posadzenie o niewiernosc i zwiazek z inna pasterka – Doryda, jak konczy sie atakiem rozpaczy

i zlosci, w czasie ktorego Laura rozbija o drzewo koszyk jak i rowniez niszczy rozany wieniec. Wtenczas zza osciennych zarosli wybiega Filon jak i

rowniez uspokaja Laure tlumaczac, iz chcial tylko i wylacznie przekonac sie na temat jej namietnosci. Utwor zakonczony zostal scena pogodzenia sie

kochankow, wzajemnym wyznaniem namietnosci i przysiega wiecznej wiernosci. Najwazniejsze w calej tej sielance wydaje sie byc, tak charakterystyczne

gwoli sentymentalizmu, zwrocenie uwagi pod swiat przezyc wewnetrznych, proba analizy psychiki zakochanych jak i rowniez wplywu namietnosci na

postepowanie czlowieka.

43. Przedstaw wizja czlowieka jak i rowniez jego losu w poezji M. Sepa – Szarzynskiego. Umiesc poete na tle epoki.

Zmarly przedwczesnie Mikolaj Sep Szarzynski, na temat ktorego zywocie do aktualnie wiadomo bardzo niewiele, wydaje sie uwazany zbytnio tworce

zapowiadajacego nowa jakosc w literaturze polskiej. Chronologicznie Szarzynskiego zaliczac nalezy wciaz do odrodzenia, jednak rys jego wierszy

wykracza o wiele poza schludno renesansowe zaintrygowania. Jego wiersze sa przenikniete lekiem egzystencjalnym i poczuciem niepewnosci bytu

ludzkiego, jak powoduje, iz tworczosc Szarzynskiego zalicza sie w celu poezji metafizycznej. Wszelkie niepokoje i rozterk poety posiadaly podloze

swiatopogladowe, wynikaly wraz ze zmiany wiary, gdyz prawdopodobnie Mikolaj w calej mlodosci przeszedl z luteranizmu na katolicyzm. Wywolalo to u

poety prawdziwy szok swiatopogladowy. Dozywotni nie opuscily go niepewnosci, czy asortyment ktorego dokonal, byl sluszny i dostatecznie

uzasadniony. Wiersze Sepa Szarzynskiego przepelnia takze lek przed Bogiem, przedstawionym jako Stworca wspanialy jak i rowniez wszechmocny,

jednakze, z drugiej strony, bezlitosnie karzacy niewiernych i nieposlusznych. Garsc skladow, ktora ocalala do aktualnie i jest wydana posmiertnie w

tomiku „Rytmy, abo wiersze polskie― jest swietnym obrazem tych niepewnosci jak i rowniez lekow. Zwlaszcza wyraznie prawdopodobnie niepokoje

poety w 3 sonetach – IV jak i rowniez V.

Sonet IV: O wojnie naszej, ktora wiedziemy z szatanem, swiatem jak i rowniez cialem, wydaje sie wyrazem niepokoje poety na temat wynik bezustannej

walki, ktora kazdy czlowiek musi toczyc z szatanem. Szatana wspomagaja moce piekielne, ziemskie porzadna materialne jak i rowniez pokusy doczesne,

ktore odciagaja czlowieka od momentu Boga. Az do grzechu sklania takze ludzkie cialo powodowane ziemskimi zadzami i potrzebami. W swojej walce z

silami ciemnosci czlowiek jest osamotniony, a stawka jest wszak zbawienie. Izolacja podmiotu lirycznego lagodzi zaledwie obecnosc Boga, na pomoc

ktorego kazdy czlowiek powinien zawierzyc, bowiem tylko i wylacznie z pomoca Boska mozna przemoc szatana, glob i odepchnac pokusy prywatnego

ciala.

Sonet V, zatytulowany „O nietrwalej milosci kwestii swiata owego, stanowi w calej znacznej mierze uzupelnienie jak i rowniez rozwiniecie

poprzedniego. Poeta stwierdza, ze to co materialne jest zwodnicze, zgubne, a przede wszystkim nietrwale i przemijajace. Nie przemija jedynie to co

mentalne, a najwznioslejsza wartoscia duchowa jest afekt do Boga. Bog wydaje sie wielki jak i rowniez dokonaly, czlowiek maly jak i rowniez pelen

grzechu, doczesnosc zabiera czlowieka od momentu Boga, zawadza mu droge do istnienia wiecznego jak i rowniez do zbawienia. Widac tutaj wyraznie

nawiazanie zarowno do Biblii ( Ksiega Koheleta), jak i do pogladow filozoficznych Sw. Tomasza z Akwinu.

44. Omow „Odprawe poslow greckich― jako termin obywatelskiej troski o losy ojczyzny.

Przygoda wojny trojanskiej byla ogolnie znana ludziom XVI stuleciu. Tresc dramatu stanowi tylko i wylacznie kostium historyczny, maske (pretekst), pod

ktora autor ukryl wazne wspolczesne problemy polityczne. Rozwazyl problem: kiedy panstwo jest mocne, a gdy slabe. Meritum rozwazan autora ma rys

uniwersalny (dotyczy kazdego ciebie w kazdym czasie), aczkolwiek najbardziej zaciekawia Kochanowskiego Nasz kraj XVI stuleciu, wowczas wciaz silna

jak i rowniez znaczaca na starym kontynencie, ale aktualnie z pierwszymi przejawami niedyspozycji. Kochanowski pragnal wiec przestrzec rodakow

przed tym, iz niewlasciwa polityka moze spowodowac do upadku panstwa, podobnie jak Troje. W tekscie istnieja fragmenty swiadczace o tego rodzaju

intencjach autora.

1. 2 wypowiedz choru ("Wy, jacy pospolita rzecza wladacie") wydaje sie skierowana w celu rzadzacych panstwem i miesci pouczenie, jak na przyklad

maja wykonywac powierzona dywanowi wladze. Zagrozeniem wyrzec sie mysli na temat osobistych zaletach i troszczyc sie na temat dobro publiczne. Na

zakonczenie poeta przestrzega, iz wystepki kierujacych prowadza panstwo do zguby.

2. Przedstawienie narady trojanskiej wzorowany pod polskich sejmach (swiadczy w ten sposob polski srodek glosowania za posrednictwem rozstapienie

oraz obecnosc marszalkow stukajacych na temat ziemie laskami). Kochanowski wykrywa i wytyka prywate, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak

odpowiedzialnosci zbytnio losy ciebie. Przewazaja poslowie podobni w celu Aleksandra, myslacego jedynie na temat wlasnych romansach, malo

natomiast jest Antenorow troszczacych sie o panstwo.

3. Wypowiedz Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytyke zjawisk oslabiajacych panstwo: przekupstwa, slabosci rzadu, braku szacunku dla prawa. W dalszej

czesci Kochanowski ustami Ulissesa bardzo sceptycznie ocenia mlodz magnacko a mianowicie szlachecka przyzwyczajona do wygod, sklonna w celu

pijanstwa jak i rowniez obzarstwa, a niezdolna w celu zadnego znoju, a w szczegolnosci do obrony ojczyzny. Liryk niepokoi sie, czy tacy ludzie beda

mogli w przyszlosci rzadzic panstwem.

czterech. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarl przestroge przed alternatywa upadku ciebie rzadzonego podobnie jak w Troi.

5. W kreacjach glownych bohaterow, Antenora i Aleksandra, poeta skupil dwie spotkane wsrod owczesnej szlachty postury wobec kwestii narodowych. 1

z nich uosabia umilowanie ojczyzny, szlachetnosc, madrosc, dalekowzrocznosc polityczna, drugi natomiast jest synonimem prywaty, nieliczenia sie z

dobrem ciebie, realizowania osobistych celow kosztem narodu.

szesc. Konczaca nieszczesliwy wypadek wypowiedz Antenora nawolujaca w celu wojny, chociaz sprzeczna z jego wczesniejszymi probami zapobiezenia

jej, wydaje sie w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myslenia o ojczyznie. Chodzi bowiem o to, by za posrednictwem atak zadziwiac wroga,

nadszarpnac go jak i rowniez nie zgodzic sie do wejscia w bariery panstwa.

45. W literaturze odrodzenia wyszukaj przyklady skladow poruszajacych problematyke obywatelska.

Andrzej Frycz-Modrzewski zalicza sie do najwybitniejszych publicystow tego okresu porusza bowiem tematy w stopniu daleko idacym istotne, biezace i

zawile. Swoje preferencje na panstwo przedstawil w calej piecioksiegu "O poprawie Rzeczypospolitej":

- "O obyczajach" a mianowicie panstwo w charakterze dobrowolna organizacja spoleczna zaistniala dla zapewnienia czlonkom spokojnego i szczesliwego

zycia. Krol elekcyjny (wybierany rowniez za posrednictwem chlopow), urzedy nie dziedziczne, awans z uwagi na umiejetnosci

-"O prawach" a mianowicie wszyscy rowni wobec prawa, jawna niesprawiedliwoscia sa wyroki sadow patrymonialnych i prawo o karze za mezobojstwo

(wczesniej wydal juz kawalek "Laski albo o karze za mezobojstwo", w ktorym zahacza ten problem; za zabicie szlachcica zejscie, wiezienie, albo wysoka

grzywna [120 grzywien]#@@#@!!, za zabicie chlopa tylko i wylacznie mala grzywna [12 grzywien]).

-"O Kosciele" - modyfikacje i reformy wewnatrz kosciola, uniezaleznienie ciebie od papiestwa ktore reprezentuje obce krajowi interesy.

-"O szkole" a mianowicie zada unowoczesnienia programow ksztalcenia i udostepnienia szkol gwoli wszystkich

Piotr Skarga a mianowicie jezuita, publicysta i zarliwy patriota "Kazania sejmowe"

1-wsza. "O wiedzy potrzebnej w celu rady" a mianowicie moralnosc narodu warunkiem szczescia i potegi panstwa, a ci jak sa pod jego czele powinni

dawac przyklad,

dwoch. "O namietnosci ku ojczyznie" - oblicza 6 dolegliwosci Polski: brak milosci ojczyzny, brak potwierdzenia politycznej, anarchia religijna, oslabienie

wladzy krolewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarnosc grzechow jawnych. Potem mowi, iz milosc w celu ojczyzny fundamentalnym obowiazkiem

obywatela, upadek ojczyzny rownowazny z kleska mieszkancowrezydentow ("Tonacy statek"),

3. "O niezgodzie domowej" - posrod rodakow powinna stac sie zgoda. Przykro sie na to patrzy jej nie istnieje, Skarga boi sie, iz fakt ow moze byc

wykorzystany przez sasiadow (wizjonerstwo),

czterech. i piec. "O naruszeniu religii katolickiej" - reformacja poglebia niezgode narodowa. Religia katolicka wylacznym ratunkiem, katalizatorem

zjednoczenia,

szesc. "O monarchii i krolestwie" - panstwem powinien rzadzic krol wedlug radami madrej rady. "zlota wolnosc szlachecka" gubi Mlodych polakow gdyz

wydaje sie wykorzystywana za posrednictwem magnaterie w celu osiagniecia osobistych celow, jak prowadzi w celu anarchii,

siedmiu. "Prawa niesprawiedliwe" - wyjawszy praw solidnych nie ma wolnosci, wylicza niezasadne prawa (w tym prawo o mezobojstwie ). wymaga

wolnosci osobistej dla chlopow, chociaz, jak na przyklad Modrzewski akceptuje stany spoleczne,

8. "O niekarnosci grzechow jawnych" a mianowicie przedstawia uczucia patriotyczne: afekt do ojczyzny, oburzenie pod jej zlych synow, zamieszanie o

losy Rzeczypospolitej jak i rowniez nadzieje, iz dobry Bog ustrzeze Polske od zguby. "Grzechy jawne" wolajace na temat pomste w celu nieba zawsze sa

to: brak sprawiedliwie dzialajacego wymiaru sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa jak i rowniez nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez

porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po tym rachunku sumienia Skarga uzywajac styl biblijnych prorokow zapowiada

upadek Polski, jesli do niej obywatele sie nie poprawia.

Jan Ostrorog "Memorial na temat poprawie Rzeczypospolitej" -traktat zawierajacy projekt reformy ustroju urzedowego i spolecznego Polski, opieral sie

pan na obszarze niezaleznosci od momentu papiestwa jak i rowniez cesarstwa:

a mianowicie kosciol podporzadkowany panstwu, trusia wyznacza arcypasterzow,

- zniesienie oplat dla Kurii Rzymskiej: Annat jak i rowniez swietopierza,

a mianowicie zakaz apelacji od polskich sadow duchownych do Rzymu,

- potrzeba wzmocnienia wladzy krolewskiej,

a mianowicie ujednolicenie prawa (takie samo dla kazdego stanow),

a mianowicie wzmocnienie obronnosci kraju (chlopi, mieszczanie w calej pospolitym ruszeniu),

Akcenty stanowe: niedopuszczenie mlodych ludzi chlopskiej w celu studiow, postulat zniesienia cechow (mieszczanstwo).

46. Porownaj ideal szlachcica–ziemianina wlaczony w tworczosci M. Reja i J. Kochanowskiego.

"Zywot... " nie jawi sie byc samodzielnym utworem. Stanowi czastka "Zwierciadla".

W "Zywocie... " Rej zawarl swoje analizowania o zywocie szlachcica od momentu narodzin do smierci. Zastanawia sie powyzej edukacja jak i rowniez

wychowaniem dzieci szlacheckich, powyzej pozniejszymi obowiazkami doroslego szlachcica oraz swoim staroscia.

Komunikujac o edukacji, lekcewazyl cena przedmiotow szkolnych, takich jak gramatyka, logika, arytmetyka, retoryka, astronomia itp.

Wybitniej od nauczania Rej ceni dobre wyksztalcenie, umiejetnosci rzeczowe oraz rekodziela (fechtunek, snycerstwo, zlotnictwo, jak i rowniez taniec jak i

rowniez spiew). Wielbi sprawiedliwosc, stalosc, roztropnosc, statecznosc, rozwage.

Za sprawa prawdziwe szlachectwo Rej pojmuje szlachetne, przykladne zycie, odrzuca zas sukcesja po przodkach tytulow szlacheckich bez osobistych

zaslug. Zbyt wielka skaze szlachty Rej uznaje pyche prowadzaca niejednokrotnie czlowieka pod manowce, bedaca zrodlem niecnych czynow.

Rej byl rozmilowany w zyciu jak i rowniez pracy pod wsi, stad dokladnie opisywal zajecia ziemianina w roznych porach roku kalendarzowego, przynosza

sporo pozytku, jak i rowniez dajace radosc. Zalecal uprawiac wokol budynku sady owocowe i parki warzywne, zeby niczego za posrednictwem caly rok

kalendarzowy nie zabraklo rodzinie gospodarza. O duzym zamilowaniu autora do robocie na wioski swiadcza rozne zdrobnienia nazw owocow jak i

rowniez warzyw oraz innych plodow rolnych: wineczko, ogoreczki, majoranik, orzeszki, sliweczki, syrczki i tym podobne.

Zima Rej radzi odpoczywac w lekkim towarzystwie druhow i rodziny, zaleca gry, polowania, lowienie ryb, co pozyskuje pozytek jak i rowniez daje

przyjemnosc. Dbajacy na temat fortune liryk zaleca w calej wolnym, zimowym czasie zaciekawic sie handlem zbozem, nabywac je taniej i sprzedawac

drozej w calej innych obszarach.

Stosunek Reja do kwestii publicznych oraz sluzby ojczyznie byl osobliwy. Choc cenil wartosc ekipy wojskowej pod zadnym pozorem mlodego szlachcica,

to upatrywal w tym glownie ksztaltowanie swoim charakteru, a nie sluzbe ojczyznie. Tak samo myslal na temat urzedach ogolnych nie ceniac ich zbytnio.

Najwyzej cenil urzad posla ziemskiego, jednakze tylko totez, ze byc moze on pilnowac przywilejow szlacheckich.

Ideal szlachcica-ziemianina przedstawiony za posrednictwem Reja nie jawi sie byc pozbawiony slabosci, poniewaz procz wiedzy praktycznej

przedstawiciel owego wysokiego zakresu spolecznego winien posiadac tez gruntowne wyksztalcenie. Nie wzbudza takze sympatii stosunek szlachcica do

przymusu sluzenia ojczyznie.

Jan Kochanowski:

Piesn V.

Powstala ponizej wplywem napasci Tatarow pod Podole w calej 1575 r. podczas bezkrolewia, po gwaltownym opuszczeniu tronu przez H. Walezego.

Kochanowski zawarl w calej niej swej przemyslenia odnosnie do tego zdarzenia oraz aluzje, jak z czasem wzmocnic obrone granic. W reakcji poety na

najazd Tatarow pod Podole zauwazamy wzburzenie, zal, wscieklosc pod napastnikow oraz mysl na temat powetowaniu utrat i zabezpieczeniu sie przed

napascia Turkow, silniejszych w duzym stopniu od Tatarow. W celu zapewnienia obronnosci barier Kochanowski proponuje opodatkowanie szlachty, co

wyraza slowami: "Skujmy talerze pod talary, skujmy, A zolnierzowi pieniadze gotujmy. "

W Piesni XXIV Kochanowski, nasladujac Horacego, prezentuje siebie w charakterze postac dwojakiej natury: smiertelnej - zwyczajnego czlowieka jak i

rowniez niesmiertelnej a mianowicie poety. Dusza poety w jego opinii jest jak na przyklad ptak wzlatujacy ponad glob, siegajacy niebios i nie znajacy

barier. Piesn nasza przekazuje swiadomosc wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze poety. Jest ona takze wyrazem uznania tworczosci za

najgodniejsza i najszlachetniejsza forme dzialalnosci ludzkiej.

"Piesn swietojanska na temat Sobotce" wydaje sie cyklem dwunastu sielankowo-tanecznych piesni spiewanych za posrednictwem tylez panien,

gloszacych chwale zycia pod wsi. Piesni te wkomponowane sa w calej obrzed obchodu tzw. Sobotki, przypadajacej pod noc letniego przesilenia Slonca,

23 czerwca, w wigilie sw. Jana. Uroczystosci sobotkowe byly schrystianizowana forma starego obrzedu poganskiego zwiazanego z kultem wody i Kupaly

- bozka ognia. Kochanowski w piesni Panny VI podkresla wage zycia w calej jednosci z natura. Wyraza pochwale lata i zniw - owocu ciezkiej,

calorocznym wysilku. W piesni Panny XII zawarta wydaje sie pochwala istnienia na wioski w zespole rodzinnym. Praca ziemianina pod roli

przeciwstawiona jest innym, niemoralnym sposobom zycia, a mianowicie dworakowaniu, kupiectwu jak i rowniez wojaczce.

Jaki wizerunek Jana Kochanowskiego wylania sie z jego fraszek i piesni?

Na tekst zawarta we fraszkach jak i rowniez piesniach wplynelo znacznie spotkanie Jana Kochanowskiego z dzielami Horacego, Owidiusza oraz

Wergiliusza, a takze prawdziwe poznanie filozofii starozytnej, glownie epikureizmu jak i rowniez stoicyzmu, ktorej wskazaniami staral sie przewodzic w

zyciu. Obszerny wplyw pod tworczosc poety mialo tez spotkanie z Ronsardem we Francji.

Przewaznie nazwisko Kochanowskiego kojarzone wydaje sie z odmiana znakomitego polskiego poety, ktory jako 1 z glownych tworzyl literature

narodowa. Jednak nawet pan sam pisze w Piesni XXIV, iz jego dusza jest jak na przyklad wolny ptak wzbijajacy sie w przestworza. Poza tym kawalek ten

wydaje sie nie tylko wyrazem uznania tworczosci za najgodniejsza pochwaly postac aktywnosci czlowieka, jest rowniez uwidocznieniem swiadomosci

wlasnej zalety Kochanowskiego w charakterze wspanialego poety, ktorego pozycja jeszcze dlugo po swoim smierci pozostana czytane jak i rowniez

podziwiane za posrednictwem wszystkie narody.

W utworach swoich staral sie poruszac wszystkie zagadnienia z istnienia codziennego, jak bylo zwykle dla owczesnych humanistow, do ktorych

niewatpliwie nalezal. Wielokrotnie Kochanowski zastanawial sie nad przemijalnoscia ludzkiego istnienia, czego wzorami moga byc: Piosenka XXIII oraz

fraszka "O zywocie ludzkim". Zawarte w calej tej innej przemyslenia wskazuja wyraznie pod znajomosc jak i rowniez stosowanie filozofii stoickiej, chociaz

nie da sie ukryc zawartej w calej niej partytura pesymizmu.

Janowi Kochanowskiemu, w charakterze humaniscie, nie bylo rowniez obce rozpatrywanie wartosci cnot i moralnosci w zyciu czlowieka. Jego

przemyslenia na ow temat zostaly zawarte w szczegolnosci w Piesniach XII jak i rowniez XIX. Niewinnosc, wedlug poety, jest najogromniejsza wartoscia,

ktora pielegnowana w calej sercu czlowieka moze byc gwoli niego rownoczesnie "nagroda jak i rowniez placa" oraz swoista ozdoba zycia. Explicite z

cnota zwiazana wydaje sie tak zwana dobra slawa, tzn. porzadna opinia obok wspolczesnych, a po zgonu pamiec obok potomnych.

Liryk, jak wiadomo, nie stronil od momentu rozrywek, zabaw i biesiad, ale bardzo ganil pijanstwo, ktore stalo dosc pospolite wsrod owczesnej szlachty.

Naturalnie jako znawca i smakosz wina Jan Kochanowski pochwalal i namawial do umiarkowanej degustacji owego trunku (Piesn IX).

W utworach wybitnego humanisty nie moglo tez zabraknac pochwaly ludzkiego rozumu i zaradnosci, czego dowodem jest fraszka "Na most warszewski".

Pozostalym wizerunkiem Jana Kochanowskiego wylaniajacym sie z jego skladow jest szlachcic - patriota, czego termin mamy w calej "Piesni na temat

spustoszeniu Podola". Powstala pani pod dzialaniem napasci Tatarow na Podole w 1575 r. Liryk zawarl w calej niej swej przemyslenia jak i rowniez

sugestie, jak na przyklad w przyszlosci wzmocnic obrone barier, ale w stopniu daleko idacym emanuje z tego utworu wzburzenie, zal oraz wscieklosc na

poganskich napastnikow. Szlachcic wciaz sadzi o powetowaniu strat jak i rowniez stworzeniu nowej, silnej, zacieznej armii oplacanej z kieszeni

wspolrodakow. Pozostalym jeszcze utworem ukazujacym umilowanie ojczyzny poety wydaje sie Piesn XII. Wprawdzie Jan Kochanowski zwaza, ze

wszelkie zalety stanowiace cnote istnieja cenne, jednakze najbardziej ceni on sluzbe ojczyznie, co potwierdzaja slowa: "A jesli dla kogo otwarta droga do

niebios, Tym, jak sluza ojczyznie".

Jak wiadomo, w calej pozniejszym momencie swego istnienia Jan Kochanowski przeniosl sie do posiadlosci rodowej w calej Czarnolesie, zeby tam

konstruowac i dozyc wieku starczego. Piesn Panny XII wlaczona w "Piesni swietojanskiej na temat Sobotce" okresla na rozmilowanie poety pod zadnym

pozorem ziemianina. Pisarz opowiada na temat poboznej jak i rowniez spokojnej rutyny gospodarza. Dla porownania przypomina takze na temat ludziach

tulajacych sie poprzez swiecie w calej poszukiwaniu przygod i gotowki.

Jan Kochanowski twierdzi, iz najlepiej wydaje sie zyc pod roli, poniewaz ziemia wynagradza czlowiekowi swoim trud. Wraz ze zbirow osiaganych z

ofiarnej pracy gospodarz moze wyzywic nie tylko rodzine i dobytek, ale i sluzbe.

Kiedy nadejdzie odpowiedni moment, rolnik kosi laki jak i rowniez pola, a nastepnie wszystko znosi w celu stodoly. Wieczorem, po skonczonej pracy stale

znajdzie okres na rozmowki i tance przy kominku. Kiedy indziej bierze wedke na ramie i pojdzie lowic ryby lub w lesie zastawia sidla, dzieki czemu w

domu nigdy nie brakuje jedzenia. W zagrodzie z pewnoscia pomaga jemu kochajaca malzonka. Szlachcic przypomina takze na temat wychowaniu

malolata pokolenia, kladac najwiekszy parcie na skromnosc i zazenowanie. Poeta pragnie, aby swoim wnuki dotychczasowy dobrze wychowane i by

posiadaly ow zalety.

Odczytujac utwory Jana Kochanowskiego bez watpliwosci kazdy dojdzie do wniosku, ze byl on cos znacznie wiecej anizeli tylko wspanialym poeta i

humanista, ale rowniez glebokim patriota oraz wzorowym gospodarzem.

47. Wskaz, ktore to postawy myslicielskie znajduja slad w tworczosci Jana Kochanowskiego.

Piesni refleksyjne, w ktorych poeta chwali dzielo stworzenia boskiego (podobnie jak na przyklad w psalmach), urode globu, swojego domostwa – jest to

renesansowa zgoda zycia, namietnosci, a takze poezji. Cnota jak i rowniez rozum to wartosci, ktorym holduje. Tworzy hasla epikurejskie, aby trzymac

dzien, jak i rowniez stoickie, zeby przywolac spokoj, dobra slawe i mestwo oraz rownowage ducha. Filozofia zawarta w calej „Piesniach― znalazla

charakter horacjanski. Podobnie jak Horacy, Kochanowski odwolal sie w celu zalozen 3 starozytnych pradow filozoficznych: stoicyzmu i epikureizmu. Idee

gloszone przez jego zasobow byly wyrazem zespolenia obydwu nurtow myslowych.

Stoicyzm „Piesni― wyraza sie w przekonaniu, iz zamyslem zycia czlowieka jest szczescie, rozumiane w charakterze zycie harmonijne z regulami

cnoty, umozliwia czyste sumienie i wewnetrzny spokoj. Rygorystyczny stoicyzm zlagodzony zostaje aczkolwiek przez epikurejskie nawolywanie w celu

korzystania z uciechy zyciowych. Wobec przemijalnosci globu, krotkosci istnienia i marnosci dobr doczesnych, poeta sklania do uzywania z chwili,

cieszenia sie z zabawy – echa slynnego „carpe diem― polaczonego wraz ze stoickim spokojem w „zloty srodek― posiadamy mozliwosc

zaobserwowac w calej Piesniach II, IX jak i rowniez XX.

Renesans chcial widziec czlowieka wszechstronnie, lecz nie jednowymiarowo, uwzglednial, wiec przyrodnicze bogactwo egzystencji czlowieczej, ktora

byla nie wolna od momentu sprzecznosci. Dlatego tez fraszki dotychczasowy tak odmienne. Sprzyjala dywanowi recepcja antyku, ktory slowami

Horacego, Cycerona czy Zenona zalecal opanowanie do globu i swoim urokow. Kochanowski nie byl jednak pisarzem typowo stoickim. Blizszy byl mu

Horacy od Zenona, lecz bez watpliwosci blizszy byl Zenon od momentu Epikura. Dzialanie kazdego z nich we fraszkach jest zauwazalny. Wlasciwie

filozofii antycznej zmierzanie do szczescia wiazalo sie z sztuka wykorzystania wszelakiej chwili, ktora niesie zywot. Przede wszystkim nalezalo unikac

smutkow, ktore zdolaly zmacic szczescie.

We fraszkach Kochanowski takze niejednokrotnie tworzy bliskie jemu idealy filozofii stoickiej jak i rowniez epikurejskiej. W autobiograficznej fraszce

„Na dom w Czarnolesie― podmiot poetycki, zwracajac sie do Boga, prosi fita o to, co emituje mu sie najwazniejsze pod zadnym pozorem. Poeta

pragnie boskiego blogoslawienstwa, a przemijajacym slawie jak i rowniez bogactwu przeciwstawia ponadczasowe zalety stoikow: cnote, zdrowie,

nieskalane sumienie, humanistyczna zyczliwosc oraz spokojna starosc. Kochanowski – uczen stoikow – ma pojecie, ze doczesne dobra owego

swiata nie zapewniaja rzeczywistego szczescia jak i rowniez spokoju. Wewnetrzna harmonie zdobyc mozna zaledwie dzieki wiernosci sobie jak i rowniez

przestrzeganiu nieprzemijalnych norm jak i rowniez przekonan. Szczegolne znaczenie przypisuje poeta wigorze, poswiecajac jemu jedna z fraszek –

„Na zdrowie―. Pochwale istnienia w aprobacie z natura odnalezc posiadamy mozliwosc we fraszce „Na lipe―.

Refleksyjno – filozoficzne utwory wyrazaja punkt widzenia na glob renesansowego poety – humanisty, ktory wykrywa dwoistosc globu: jego

przemijalnosc i trwalosc wobec tak krotkiego istnienia czlowieka.

Fraszki sa bardzo roznorodne, poniewaz wyrosly z bogatych doswiadczen i przemyslen poety, dostrzegajacego wieloaspektowosc kwestii i umiejacego

ze stoickim spokojem spostrzegac otaczajaca fita rzeczywistosc. Jan z Czarnolasu widzi, wiec szczescie czlowieka w harmonijnym zyciu, w calej

korzystaniu z rozumu, ale rowniez w uciechy „poki okres po temu―, bo niesmiertelna jest tylko i wylacznie slawa poety. O kruchosci zycia jak i

rowniez wizji Boga, jako wielkiego Architekta, odkrywamy niejedno wyraz we fraszkach. Mysl Kochanowskiego jest bowiem dziekczynieniem w stosunku

do Boga, jednakze tez wizja czlowieka nalezytego, umiejacego zuzytkowac swoj okres.

Zasady filozofii stoickiej ukazywaly czlowiekowi droge do szczescia, uczyly jak na przyklad uwolnic sie od momentu trosk jak i rowniez cierpienia oraz

obawy przed smiercia. Ow dramatyczniejsze wydaje sie wiec zwatpienie poety w calej ustalone za posrednictwem myslicieli zalety – polemika ze

stoicyzmem rozpoczyna „Tren IX―, w ktorym poeta z ironia wytycza sie odnosnie do madrosci, ktora powinna dac mozliwosc czlowiekowi radzenie

sobie z problemami, dawac sile duchowa i porzadne szczescie oraz czynic odpornym na strach przed smiercia. Kochanowski, ktory wielokrotnie w calej

swych piesniach slawil madrosc, teraz udreczony po stracie corki, nie potrafi znalezc w pani a ukojenia. Treny wiec dokonuja zalamanie pod tej

harmonijnej i kompletnej ufnosci filozofii renesansowego tworcy po zgonu Orszulki. Kryzys, a nawet zwatpienie w Boga ustepuja aczkolwiek pocieszeniu

jak i rowniez ponownemu zaufaniu w wiedzy dawnych filozofow.

48. Wskaz zwiazki „Odprawy poslow greckich― z antykiem.

W utworze tym Kochanowski odwoluje sie do tradycji klasycznej, starozytnej greckiej katastrofy. Poeta nie trzyma sie jednak niewolniczo antycznego

wzorca, ale tworczo go uzywa. Juz sam idea utworu zaczerpniety zostal z mitu trojanskiego, ktoremu Homer poswiecil swoja „Iliade―. Kochanowski z

opowiesci wojny trojanskiej wybral moment przybycia greckich poslow poprzez porwana za posrednictwem Parysa Helene. Misja poslancow skonczyla

sie kleska jak i rowniez stala sie rzeczywiscie poczatkiem zbrojnego konfliktu. Wydarzenie to pozwolilo Kochanowskiemu zrelacjonowac rozne postury

polityczne mieszkancowrezydentow i stalo sie pretekstem w celu rozwazan przyrody ogolnej.

W konstrukcji katastrofy poeta przestrzega klasycznej struktury akcji, chociaz w pewnym stopniu ja modyfikuje. Tak samo jak w katastrofy greckiej,

zachodzi podzial pod:

epejsodia

pojawia sie chor komentujacy akcje

pominieta wydaje sie jednak priorytetowa i koncowa piesn choru (parodos jak i rowniez exodos)

ilosc osob pod scenie nie przekracza kilku

obowiazuje regula trzech jednosci (miejsca, wysilku i akcji)

Odwolanie sie do typu tragedii bedacej jednym z najpopularniejszych osiagniec literackich starozytnosci zwieksza powage poruszanych przez poetow

problemow. Ukazane konflikty kierowac maja w celu wywolania katharsis, oczyszczajacego wzruszenia, osiagnietego za posrednictwem wzbudzenie

litosci i trwogi. Tragizm dramatu poglebia okolicznosc, iz Aleksander – Parys, ktory pozyskuje zgube miastu, nie jest odmiana jednoznacznie ujemna.

Przeciez Helene dostal w calej nagrode zbytnio wyrok w calej sporze bogin, wine wiec ponosi laleczka, ktora fita nagrodzila.

Sa jednak rowniez odstepstwa regul klasycznych:

brak jasno konkretnego, charakterystycznego gwoli tragedii greckiej konfliktu tragicznego

nie tutaj takze kluczowego bohatera naznaczonego pietnem tragizmu

w praktyce trudno wydaje sie tu wyznaczyc glownego herosa, bowiem funkcjonuje tu zuch zbiorowy – Troja

czyn i asortyment, przed ktorym stoi Parys nie jest schludno tragiczny – trudno bowiem stawiac osobisty interes pod rowni wraz ze sprawa kraju

odstepstwem od momentu reguly wydaje sie rowniez nie umieszczenie imienia ktoregos z bohaterow w calej tytule katastrofy.

49. Scharakteryzuj osobowosc czlowieka doby renesansu na przykladzie tworczosci J. Kochanowskiego.

Dorosle zycie Kochanowskiego zamyka sie w 3 osobnych rozdzialach: dworskim jak i rowniez czarnoleskim. Lecz Kochanowski — dworzanin lub

ziemianin a mianowicie pozostawal przede wszys¬tkim poeta.

1. Okres dworski.

Jakoscia szczegolna skladow z owego okresu wydaje sie epikureizm. W wielu fraszkach autor przed¬stawia sceny z zycia dworu: O doktorze Hiszpanie

— huczna zabawe, w Az do Hanny jak i rowniez Do Magdaleny — dworna milosc. Tez piesni z tego okresu opisuja sercowe klopoty (Piesn XXI, Ksiegi

II — „srogie lancuchy na swym sercu czuje―), uczty jak i rowniez biesiady („niechaj na stol dobrego przekroczenie przynaszaja, / A przy tym w

calej zlote gesle albo w calej lutnia graja― w Piesni o Fortunie). Bohater tych utworow to czlowiek miedzynarodowy, ponad wszystko przedkladajacy

uciechy zycia dworskiego, kierujacy sie epikurejska regula „carpe diem― (uzywaj zycia). Jest to czlowiek zainteresowany takze sprawami

publicznymi (Na sokolskie mogily. Piosenka o spustoszeniu Podola), zachodzi wtedy w charakterze krytyk zaniedban narodowych. Kochanowski jednak w

najgoretszej zabawie pamieta na temat swym powolaniu: „wy tedy, co kto lubi, moi towarzysze, / Pijcie, grajcie, kochajcie — Jan fraszki niech pisze!

―

Utworem kluczowym gwoli zrozumienia autobiograficznych watkow poezji Kochanowskiego wydaje sie fraszka Az do gor jak i rowniez lasow,

zredagowana w momencie, gdy poeta zdecydowal sie na zerwanie z promocja dworska. To syntetyczne przekonanie na swej zycie, sentymentalne i

jednoczesnie ironiczne („przypasany do miecza rycerz―) rozrachunek sie z przeszloscia. Byla ona tak zmienna, iz podmiot poetycki porownuje sie do

Proteusza (starogrecki bozek, ktory mial dar przemieniania sie w calej rozne postacie, zwierzeta jak i rowniez przedmioty). Dzis zas pyta z pewnym

niepokojem: „dalej co zostanie? ―

dwoch. Czarnolas.

Panuje tutaj kompletnie inny humor, inne istnieja tez zagadnienia. W mnostwo utworach pisarz opisuje czar natury (Na lipe), zwieksza wartosc budynku

rodzinnego (Na dom w calej Czarnolesie), wyznacza pytania myslicielskie (Do snu). Silniej pojawiaja sie tu hasla stoickie („prozno ma dysponowac na

pieczy / Zabojczy wieczne rzeczy― w Piesni o Fortunie). Zycie pod lonie przyrody, posrod rodziny pozwala na glebsza refleksje powyzej ludzkim losem

(Na zdrowie).

Fraszki to rodzaj „pamietnika poetyckiego―, piesni sa wybitniej dydaktyczne, poniewaz wlasne zywot bylo gwoli Kochanowskiego najbardziej

istotnym zrodlem natchnienia poetyckiego. Utwory te wiec mozna potraktowac jako konkretne ze zrodel do biografii autora. Liryk wiedzial, iz w swoim

zyciu zasadnicza byla swoim poezja: „Prosze, niech wraz ze mna zbytnio raz me rymy nie gina, / Ale gdy ja umre, ony niechaj slyna! ―(Ku Muzom)

jak i rowniez nawet polski pierwszy poeta nie przewidywal, ze zapisze sie w calej pamieci tylu Polakow.

piecdziesieciu. Wykaz, iz poezja Kochanowskiego podejmowala w podobny sposob sprawy placowki, jak i narodu.

Jan Kochanowski, najwybitniejszy humanista renesansowy, znawca autorow antycznych, „poeta doctus― w swoim dorobku literackim zgromadzil

sporo utworow, bedacych wlasnoscia roznych rodzajow i klas literackich, zaczynajac od fraszek i piesni, a ukonczywszy na dramacie i przekladzie

Psalterza Dawidow.

Poezja Jana z Czarnolasu podejmuje sporo problemow jak i rowniez zagadnien z zycia czlowieka, porusza kwestie jednostki, jak i rowniez calego

systemu spolecznego.

Idealem Kochanowskiego bylo zmierzanie do szczescia. Poeta wierzyl, ze wydaje sie ono osiagalne poprzez zapoczatkowanie w zywot prostego ukladu

wartosci. Czlowiek i swoim dobro stanowily wartosc najlepsza.

Analizujac tworczosc poetycka owego pisarza w calej, odniesieniu w celu w/w przedmiotu, na wstepie nalezy stwierdzic, ze tematyka swoim utworow

tyczy sie jednoczesnie pojedynczego czlowieka, jak i ogolu osob. Wnioski, ktore wyciaga czytelnik nie istnieja odczytywane w charakterze wskazowka

gwoli jednostki, jednakze dla kazdego, bowiem stosowac sie byc moze do nich kazdy, bowiem ich problematyka ma rys uniwersalny.

We fraszce „O doktorze Hiszpanie― poeta w calej zaledwie kilkunastu wersach w calej lapidarny srodek przedstawia tok wydarzen – trwa uczta, w

trakcie ktorej doktor planuje odejsc w celu swojej komnaty, lecz biesiadnicy nie zamierzaja sie z nim rozstac. Wywazaja drzwiczki komnaty doktora i

prowokuja go w celu kontynuacji libacji... Na uwage zasluguja wyrazenia wypowiedziane za posrednictwem glownego herosa: „Trudny (... ) moj rzad z

tymi pany: szedlem spac trzezwo, a wstane pijany. ― Wiersz zartobliwy ta dysponuje na zamysle osmieszenie jak i rowniez krytyke pijanstwa. Jego

rezultaty i niekontrolowane zachowanie nie przystoi porzadnemu obywatelowi. Jednostki takie pozbawione sa autorytetu, zaufania, a przede wszystkim

wyniszcza swoje drogocenne zdrowie.

Nastepnym utworem zostanie „Piesn na temat dobrej slawie―, ktora gada o powinnosciach kazdego obywatela wobec ojczyzny. Kazdy czlowiek

powinien nie zapominac o tym, iz cialo ludzkie ulega poprzez smierci rozpadowi, w wiec kazdy winien usilnie starac sie, aby zostawic po samemu dobre

przypomnienie. Nie jest odpowiednim czlowiekiem ow, kto sadzi tylko na temat piesni, jedzeniu i innych dobrach doczesnych, gdyz nie na darmo Bog

odroznil czlowieka od zwierzakow, dajac jemu rozum jak i rowniez mowe. Dlatego kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel – sluzba

ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy: „Sluzymy poczciwej slawie, a jako kto moze, niech ku pozytku dobra lacznego pomoze. ―

Sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji jak i rowniez wrodzonych talentow. Czlowiek obdarzony

darem mowy powinien uczyc swych nabywcow wlasciwych zasad wspolzycia spolecznego, a wiec przestrzegania porzadku, praw, umilowania

rzeczywistej wolnosci. Natomiast ludzie majacy odpowiednia energie i odwage powinni z bronia w calej reku walczyc z wrogiem ojczyzny, nawet gdy

przyjdzie w calej walce oddac zycie.

„Piesn o dobrej slawie― zahacza problem patriotycznych postaw w calej spoleczenstwie, zahacza wiec problem jednostki (bohaterem i wybitna

jednostka moze stac sie kazdy, kto wslawi sie w walce) i narodu (narod winien stanac w celu walki w charakterze jedna, zwarta calosc, gotowa poswiecic

wszystko dla kwestii kraju).

Kochanowski wyrazajac troske o losy ojczyzny, apeluje do sumienia Polakow w calej utworze pt. „Piesn na temat spustoszeniu Podola―. Na

poczatku prezentuje tragiczne rezonansy najazdu Tatarow na Polske. Ziemia podlaska zostala spustoszona i zniszczona, wiele bezbronnych kobiet jak i

rowniez dzieci dostalo sie w celu niewoli. Nieslawa Polakow opiera sie na tym, iz pozwolili sie zwyciezyc narodowi barbarzynskiemu, ktory nie ma tak

rozwinietej cywilizacji; nie potrafi budowac apartamentow, tylko gniezdzi sie w calej namiotach.

Piosenka konczy sie przypomnieniem swietnego przyslowia na temat Polaku swiatlym po krzywdzie, a takze ostrzezeniem, ze jezeli Polacy nie pomysla

zawczasu o grozacym im ryzyku, wowczas cytowane przyslowie byc moze ulec metamorfozie: „Nowa przypowiesc Polak samemu kupi, iz i przed

szkoda, jak i rowniez po krzywdzie glupi... ―

Piesn podejmuje wiec problem dobrej krytyki o narodzie polskim, ktory przeciez nie jawi sie byc glupi. Azeby to udowodnic potrzeba czynow, a wyraznie

– wysilku w walke. W utworze pojawia sie takze nawiazanie do bohaterskiej przeszlosci Polski, to wlasnie odroznia polski narod od momentu plemion

barbarzynskich. Utrzymanie w polsce postaw patriotycznych to zadanie i problem calej spolecznosci polskiej.

Kochanowski we fraszkach krytykuje tych, ktorzy stoja na strazy porzadku koscielnego.

-„Na posla papieskiego― – nie odklada nuncjusza, ktory sam nie postepuje wg zasad, ktore glosi

-„O kapelanie― – krytykuje nadwornego kapelana krolowej, ktory poprzez nocnej uczcie zakrapianej napojem alkoholowym nie zdazyl na jutrznie

-„O kaznodziei― – szyderstwo z moralnosci ksiedza, ktory glosi kazania moralne, jednakze sam pierwotnego nie przestrzega w zyciu. Czyni to

gwoli pieniedzy: „kazaniu sie nie dziwuj, bowiem mam piecset za nie―.

Ogolna mowa tych fraszek ma pod celu pokazanie postaw pracownik kosciola w polsce. Jak wiadomo kosciol stal pod strazy porzadku juz od momentu

poczatku istnienia naszego ciebie, ale lub takie postepowanie duchownych moze stac sie przykladem dla ludzi? Czlonkowie kosciola powinni do glebi sie

zastanowic powyzej dalszymi swoimi losami, zeby problem nie rozwinal sie i nie rozpowszechnil.

STRESZCZANIE:

W poezji Jana Kochanowskiego problem placowki jest rowniez problemem narodu, poniewaz konstruuja go zwykly ludzie. O ile zawiedzie 1 element w

calej calym mechanizmie, wowczas zepsuciu ulega caloksztalt, a cos znacznie wiecej anizeli tylko czesc organizmu – kraju – jest dozwolone tu

zawrzec do „Odprawy poslow greckich―, w ktorej mlodz nazwana jest „wrzodem Rzeczypospolitej― i stanowic moze wybrana z powodow

upadku niepodleglosci Polski w calej XVI w calej.

51. Dowiedz, ze „Odprawa poslow greckich― to renesansowy dramat humanistyczny, oparty pod wzorach antycznych.

Utwor ow zostal napisany dla uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w calej 1576 r. Tresc jest zaczerpnieta z

mitologii jak i rowniez przedstawia 1 z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym bez trudu odnalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz

zle spoleczenstwo. Idea „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej pelny fragment przelozyl. Strukture rowniez zaczerpnal z antyku:

chor stoi za posrednictwem caly czas pod scenie, czyli brak parodos i exodos

epejsodion Jak i rowniez (Antenora jak i rowniez Aleksandra) wydaje sie zbudowany pod zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje w celu nierymowanych poezji antycznych

kroluje zasada kilku jednosci:

-czasu – nie przekracza okreslonego dnia (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz dzieje sie przed palacem krolewskim, a o zdarzeniach rozgrywajacych sie w innych miejscach gada posel

-akcji – zredukowana do okreslonego watku – sporu na temat Helene

Komunikujac o humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie do slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem czlowiekiem jak i rowniez nic, jak

ludzkie nie jawi sie byc mi obce―. W odniesieniu do dramatu Kochanowskiego ukazano tu zbior postaw postaci, ich zachowan; od patriotow poczawszy,

a na zdrajcach skonczywszy:

patriotyczna postawa Antenora – uspokajajacy, powazny, ostrozny, oddany sprawom panstwa, zabiega o utrzymanie pokoju, swej losy laczy z

losami panstwa

egoizm Aleksandra – przekupny, niewzruszony na kwestie narodu, nie cofa sie przed klamstwem i intryga, lekkomyslny.

Wzorem renesansowego humanisty w utworze jest wiec Antenor, ktory wykazuje troske o kwestie ojczyzny, przestrzega przed zgubnym zachowaniem

Aleksandra, bo patrzy w tym kleske Troi. Jest wiec osoba wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie powyzej konsekwencjami wszelakiego

czynu, nie reprezentuje biznesow jednostki, jednakze calego narodu.

Tresc dramatu ma rys uniwersalny.

51. Dowiedz, iz „Odprawa poslow greckich― to renesansowy nieszczesliwy wypadek humanistyczny, oparty na wzorach antycznych.

Utwor ten zostal napisany gwoli uczczenia zaslubin przyjaciela Jana Zamojskiego z Krystyna Radziwillowna w 1576 r. Tresc zostala zaczerpnieta z

mitologii i prezentuje jeden z epizodow wojny trojanskiej. W utworze tym latwo znalezc fragmenty, w ktorych poeta krytykuje wladcow oraz zle ludzie.

Temat „Odprawy... ― poeta zaczerpnal z „Iliady―, ktorej obszerny detal przelozyl. Budowe takze zaczerpnal z antyku:

chor stoi przez bezustannie na scenie, a wiec brak parodos jak i rowniez exodos

epejsodion I (Antenora i Aleksandra) jest konstruowany na zasadzie stichomytii

wiersz bialy nawiazuje do nierymowanych poezji antycznych

kroluje regula trzech jednosci:

-czasu – nie przekracza jednego miesiaca (przybycie poslow, narada bohaterow)

-miejsca – rzecz historia sie przed palacem krolewskim, a na temat wydarzeniach rozgrywajacych sie w calej innych rejonach mowi posel

-akcji – ograniczona w celu jednego watku – sporu o Helene

Mowiac na temat humanistycznych wartosciach nalezy odwolac sie w celu slow rzymskiego pisarza Terencjusza: „Jestem osoba i pustka, co ludzkie

nie jest mnie obce―. W odniesieniu w celu dramatu Kochanowskiego ukazano tutaj szereg zadbaj postaci, pierwotnego zachowan; od momentu

patriotow zaczynajac, a pod zdrajcach ukonczywszy:

patriotyczna wizerunek Antenora – spokojny, powazny, rozsadny, wierny sprawom ciebie, zabiega na temat utrzymanie noclegu, swoje losy laczy z

losami ciebie

egoizm Aleksandra – przekupny, obojetny pod sprawy narodu, nie cofa sie przed klamstwem jak i rowniez intryga, bezmyslny.

Przykladem renesansowego humanisty w calej utworze wydaje sie wiec Antenor, ktory wykazuje troske na temat sprawy ojczyzny, przestrzega przed

zgubnym zachowaniem Aleksandra, bowiem widzi w tym kleske Troi. Jest wiec czlowiekiem wyksztalconym, inteligentnym, ktory zastanawia sie nad

konsekwencjami kazdego czynu, nie reprezentuje interesow placowki, ale calego narodu.

Tresc dramatu dysponuje charakter uniwersalny.

53. Przedstaw rozne ujecia tematyki wiejskiej w literaturze renesansu (np.: J. Kochanowski, Sz. Szymonowic, M. Rej).

Wies absorbuje wazne obszary wsrod renesansowych tematow. Wydaje sie, ze wlasnie w naszej epoce tworzy sie chodliwy w Polsce legenda sielskiej,

cichej wsi, szczesliwego dworku, legenda podjety nastepnie przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu―, za posrednictwem Orzeszkowa w calej „Nad

Niemnem― itd. Nie jest to aczkolwiek jednolite oblicze wsi. Jej obraz usprawniaja:

• Mikolaj Rej a mianowicie „Zywot czlowieka poczciwego― jak i rowniez „Krotka rozprawa... ―

• Jan Kochanowski - „Piesni― (Piesn swietojanska o Sobotce)

• Szymon Szymonowie a mianowicie „Zency―.

Od razu oblicze wioski renesansowej to wies sielska-szczesliwa, cudowna, rajska kraina. Sasiedztwo z natura przynosi czlowiekowi ukojenie, afekt i

zobowiazanie do Boga, godnie przezyte zycie jak i rowniez spokojna starosc. Symbolizuja te idealna wizje slowa z „Piesni na temat Sobotce―:

„wsi spokojna, wioski wesola, jakiz glos twej chwale zdola―. Pamietac nalezy, ze jest to takze obraz harmonii, ladu, czasu pod prace, ktora

wszystkim przynosi radosc jak i rowniez rozrywke, ktora tez pozyskuje zadowolenie. Ten obraz uosabia „Zywot czlowieka poczciwego― Reja,

„Piesn swietojanska o Sobotce―, „Na dom w Czarnolesie― Kochanowskiego, nareszcie duza czastka sielanek Szymonowica.

Lecz wydaje sie jeszcze odrebna wizja wioski: mniej sielankowa, bardziej realistyczna. Na tym obrazie ludzie zamieszkujacy wies istnieja skloceni, sadza

egoistycznie, istnieja chciwi. Pan wyzyskuje chlopa, nie dopelnia obowiazkow obywatelskich na sejmie, wiedzie hulaszczy tryb istnienia. Ksiadz nie

spelnia powinnosci kaplanskich, sciaga datki od momentu wiernych. Facio musi wykonywac prace na panskim polu, posada nie jest radosna piesnia a

mianowicie jest trudem, wysilkiem, ciezka praca, pilnuje chlopow Starosta, ktory z przyjemnoscia uzywa bicza... Taka wies wylania sie z kolei z

„Krotkiej rozprawy miedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem― M. Reja jak i rowniez z „Zencow― Sz. Szymonowica.

54. Wymien propozycje „naprawy― Rzeczypospolitej sklecone przez A. F. Modrzewskiego.

W slynnym traktacie pt. „O poprawie Rzeczypospolitej― Andrzej Frycz Modrzewski tworzy wizje prawidlowego we wlasnym mniemaniu,

sprawiedliwego, prawego panstwa. Preferencje autora tycza konkretnie Rzeczypospolitej, a nie sa rozwazaniami abstrakcyjnymi. Ktore to tematy

podejmuje autor-widac dokladnie po tytulach pieciu ksiag:

„I O obyczajach―

„II O prawach―

„III O wojnie―

„IV O Kosciele―

„V O szkole―

Jak na przyklad widac a mianowicie nie pomija Modrzewski nawet najmniejszej z waznych dziedzin ciebie, ktorego uniwersalna konstrukcje konstruuja:

„Sad, Wojsko, Kosciol, Oswiata i... Obyczaj―.

Najistotniejsza jak i rowniez najswiatlejsza frakcja dziela wydaje sie dzis ksiega II „O prawach―- a w pani a mysl, ze „bez praw nie moze byc

prawdziwej wolnosci―. Takze doniosly jest postulat o rownouprawnieniu wobec prawa sadowego kazdego warstw spolecznych - to wlasnie slynna,

nowatorska pod cala Europe, demokratyczna pomysl, wazna byc moze jak odkrycie Kopernika. Detal podrecznikowy przytacza przyklad a mianowicie w

odczuciu wspolczesnego czlowieka niewiarygodny w calej swej niesprawiedliwosci za to samo, wspolne wina szlachcic nie otrzymuje sankcje, a

plebejusz traci zywot. Za jak? Obaj pobili szlachcica tak, ze czlowiek ten umarl.

„W jednej Rzeczypospolitej, niektorzy za to samo placa glowa, za jak innych traktuje sie w stopniu daleko idacym poblazliwie―. „Prawo dac winien

rowniez opieke wszystkim, bowiem przeciez Rzeczpospolita sama tylko i wylacznie szlachta udawac sie nie moze, bowiem a ktoz bedzie dawal zywnosc

jak i rowniez nam jak i rowniez bydlu, jezeli zadnego oracza nie zostanie? ―.

Aczkolwiek nie domagal sie rownosci wobec prawa publicznego – tzn. dopuszczania do urzedow przedstawicieli kazdego warstw spolecznych, to bronil

chlopow przed wyzyskiem jak i rowniez samowola mezczyzn, chcial umozliwic im wolnosc osobista.

Z ksiegi „O wojnie― nalezy zapamietac, iz A. Frycz Modrzewski wydaje sie, podobnie jak swoim duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawca

irenizmu a mianowicie czyli sporym przeciwnikiem wasni i wojen (zaborczych jak i rowniez zaczepnych), a zwolennikiem potwierdzenia i noclegu, chociaz

uzasadnial potrzebe wojny obronnej, bowiem tylko takowa ma moralne wytlumaczenie. Obrazuje i eksponuje zlo wojenne w swoim dziele:

„zbrodnie, ohydy, hanby, klopoty nieskonczone, ktore wojna ukonczone wlecze... ―.

W ksiedze „O szkole― widac jak na przyklad ogromna a mianowicie wieksza niz Rej a mianowicie przyklada Modrzewski wage w celu edukacji

malolata obywatela jak i rowniez do powagi zawodu instruktora. Pisze: „szkolny stan wydaje sie najcudniejszy jak i rowniez rzeczom humanistycznym

najpozytniejszy― – i wola o potrzebe finansowania szkol, ktore wazniejsze jest w calej dalszym rozrachunku niz koszty na rozne rozmaitosci. Postulat

ten wydaje sie bardzo bez trudu zapamietac, bowiem dzis wydaje sie on takze aktualny.

W ksiedze „O obyczajach― trudni sie Modrzewski obowiazkami, cnotami, jakimi winien odznaczac sie legalny obywatel, wyklada powinnosci

senatora, posla, sedziego, starosty jak i rowniez hetmana.

W ksiedze „O Kosciele― domagal sie ograniczenia roli kosciola w panstwie, uporzadkowania stosunkow miedzy wladza duchowna jak i rowniez

swiecka w calej panstwie.

55. Przedstaw renesansowe wzorce osobowe prezentowane w calej literaturze.

W dobie renesansu tworczosc literacka parenetyczna propagowala wzorce osobowe takie jak:

-poczciwy ziemianin

-idealny dworzanin

-idealny patriota

-renesansowy tworca.

Projekt „poczciwego ziemianina― przedstawi Mikolaj Rej, poucza jakie zywot powinien wiesc szlachcic ziemski, gospodarz wlasnej majetnosci.

Sugestie te powstale sa w calej „Zywocie czlowieka poczciwego―, wzorowy ziemianin dorosleje spokojnie dopatrujac swojego dobytku, rozkoszujac

sie darami przyrody w wszelakiej porze roku kalendarzowego. dbajac na temat harmonie. Nie jest zbyt uczony, lecz uspokajajacy, szczesliwy, niestraszne

mu oraz starosc, oraz smierc. Znamionuje go gospodarnosc, zapobiegliwosc, umiar, cnotliwe zywot wedlug rozumu i w calej bliskosci z natura.

Odrebny wzor to „idealny dworzanin―. Wizerunek ow propaguje Lukasz Gornicki w calej utworze pt. „Dworzanin polski―. Idealny dworzanin to

czlowiek rycerski, szanujacy swoje szlachectwo, wyksztalcony, rozsadny o wytworne maniery jak i rowniez piekno mowy, a takze znajacy sztuke jak i

rowniez muzyke.

Idealem patrioty wydaje sie obywatel spelniajacy swoje powinnosci wobec ciebie, kochajacy ojczyzne, stawiajacy do niej dobro ponad prywate, nie zaluje

do niej swoich towarow, a takze jak i rowniez zycia a mianowicie taki ideal ukazany wydaje sie w dziele A. Frycza-Modrzewskiego, w kazaniach P. Skargi,

w patriotycznych piesniach J. Kochanowskiego. Wcieleniem wzoru patrioty jest Antenor z „Odprawy poslow greckich―.

Pozostaje wciaz wzorzec renesansowego tworcy. Takowa jednostka nie ogranicza sie tylko w celu tworzenia, jest to czlowiek uniwersalny, oprocz talentu

posiada rozlegla wiedze, wyksztalceni, znajomosc jezykow. Ideal tego rodzaju wlasna biografia realizuja tworcy tacy jak na przyklad Jan Kochanowski,

Klemens Janicki, Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikolaj Sep-Szarzynski i inni ludzie.

56. Wytlumacz w jaki sposob pisarze polscy epoki odrodzenia jak i rowniez oswiecenia troszczyli sie na temat losy Rzeczypospolitej.

W okresie odrodzenia pojawia sie w Polsce tworczosc literacka i publicystyka obywatelska, patriotyczna krytykujaca postury negatywne jak i rowniez

lansujaca pochwalane. Przykladem tak znakomitej tworczosci sa nastepujace utwory: „Krotka rozprawa miedzy trzema osobami. Panem, Wojtem a

Plebanem― M. Reja, „O poprawie Rzeczpospolitej― A. Frycza - Modrzewskiego, „Kazania sejmowe― P. Skargi, „Piesn na temat

spustoszeniu Podola― i „Odprawa poslow greckich― J. Kochanowskiego. Utwory ow sa wyrazem troski tworcow tego okresu o losy ojczyzny. W

„Krotkiej rozprawie.... ― Rej zastosowal postac dialogu. Interlokucja ten wydaje sie prowadzony pomiedzy przedstawicielami kilku reprezentatywnych

gwoli polskiego systemu spolecznego stanow jak i rowniez pietnuje czynu kazdej wraz ze stron. Mimo wszystko Pleban zahacza problemy sadownictwa,

sejmu, finansow wojennych myt i starostw. Pan gada o dworskich zbytkach jak i rowniez pospolitym ruszeniu, a Wojt o swiadczeniach wojennych,

rozrzutnosci, hazardzie jak i rowniez nieuczciwosci szlachty i kleru. Dzielo A. Frycza a mianowicie Modrzewskiego „O poprawie Rzeczpospolitej―

sklada sie z piec ksiag: O obyczajach. O prawach, O wojnie, O Kosciele, O szkole. Modrzewski wystepowal przeciw rozdawaniu urzedow panstwowych

jednostkom wysoko urodzonym, ale nie posiadajacym nalezytego przygotowania. Od czasu sprawujacych wladze wymagal kierowania sie jedynie

dobrem narodu i interesem panstwa, potepial prywate. W ksiedze O prawach domagal sie zrownania wszystkich w stosunku do prawa. Wojowal z

korupcja sadow, podkreslal koniecznosc respektowania prawa w celu obrony. Byl przeciwnikiem wojen zaczepnych, uznawal tylko obronne. W ksiedze O

Kosciele domagal sie uregulowania stosunkow panstwa jak i rowniez Kosciola, uniezaleznienia wladzy publicznej od papieza i swoim legatow. Krytykowal

negatywne Zjawiska w zyciu Kosciola, rozpad zalety moralnych, bogacenia sie kosztem innych. Zadal ksztalcenia mlodych ludzi w szkolach publicznych

jak i rowniez nakladow pod ten cel.

„Kazania sejmowe― P. Skargi sa traktatem politycznym, przepelnionym troska na temat ojczyzne. Skarga oskarzal szlachte o warcholstwo i

sobkostwo stanowy, postulowal wzmocnienie wladzy krolewskiej, sprzymierzonej z wladza Kosciola. W kazaniach Skarga ukazuje przypadlosci toczace

Rzeczpospolita. Choroby ow to:

brak milosci w celu ojczyzny,

niezgoda wewnetrzna,

roznowierstwo,

oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwe prawa oraz ich nieprzestrzeganie,

upadek moralnosci i obyczajow.

„Piesn na temat spustoszeniu Podola― J. Kochanowskiego jest rozliczeniem polskiego rycerstwa po klesce poniesionej pod Podolu w calej 1575 r.

Poeta okresla jednoczesnie droge do przezwyciezenia katastrofy. Jest nia dziewictwo przejawiajaca sie oddaniem ojczyznie, rozwaga w calej boju jak i

rowniez wsparciem finansowym wojska. Widocznie swoja postawe obywatelska udokumentowal Kochanowski w calej dramacie „Odprawa poslow

greckich―. Utwor ow niesie w calej sobie dziedziny uniwersalne, prezentuje sytuacje ciebie w stanie krachu i szarpanego wewnetrznymi konfliktami.

Mamy portret dobrego jak i rowniez zlego obywatela. Dobry wydaje sie Antenor, wydaje sie on ostrozny, nieprzekupny, troszczy sie o biznesy narodu, nie

unosi sie ambicja kiedy chodzi na temat dobro kraju. Aleksander to samowolny, dbajacy o osobiste interesy, posuwajacy sie w celu szantazu jak i rowniez

przekupstwa mlodzieniec. Wsrod niebezpieczenstw grozacych tobie wymienia poeta nieprzestrzeganie praw i sprawiedliwosci. A wiec kawalek ten

prezentuje niebezpieczenstwa grozace panstwu wraz ze strony zlych wladcow, mieszkancowrezydentow i zlych praw.

57. Wymien utwory renesansowe wyrazajace troske na temat losy ojczyzny i omow jeden z nich.

Dzielo poetow jak i rowniez pisarzy renesansowych obfituje w calej rozne ujecia spolecznej jak i rowniez dotyczacej ciebie tematyki. Postawy patriotyczne

wykazuja niemal ogol humanisci, wszelkie swiatle umysly tej epoki.

Mikolaj Rej nie tylko w calej „Zywocie czlowieka poczciwego― przypomina o obowiazkach obywatela. Troske o panstwo, o swoim spoleczny obrys,

odnajdujemy nade wszystko w „Krotkiej rozprawie pomiedzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem―. Tu wlasnie Rej wyklada

nieprawidlowosci, ktore to zauwaza w calej panujacych stosunkach spolecznych. Utwor jest krytyka: Pleban nie wypelnia kaplanskich obowiazkow,

jednakze mysli na temat zysku („na oltarzu jajca licza―), Pan z kolei a mianowicie mysli na temat urzedach, zabawach i osobistym majatku, zle

sprawuje sie w sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy zadny nie ma w tamtym miejscu na pieczy― - gada Pleban). Dlatego Wojt gada rozgoryczony:

„Ksiadz pana wini, pan ksiedza A naszej firmie prostym zewszad nedza. ―

Andrzej Frycz Modrzewski jak i rowniez jego traktat „O poprawie Rzeczypospolitej― kolejny glos co do ojczyzny. Slynne dzielo ujmuje i opisuje owa

„poprawe kraju― w calej pieciu domenach: „O obyczajach―, „O prawach―, „O wojnie―, „O Kosciele―, „O szkole―. Szczegolna

funkcje przypisuje Modrzewski dzialaniu w polsce prawa a mianowicie sprawiedliwego jak i rowniez rowno traktujacego wszystkich

mieszkancowrezydentow.

Podobna, jednakze bardziej wciaz przesycona emocja wymowe maja „Kazania sejmowe― ksiedza Piotra Skargi. Przyrownuje on ojczyzne do

tonacego okretu, oznacza go matka i grzmi do do niej synow a mianowicie czyli systemu spolecznego – na temat opamietanie. Ukazujac szesc

dolegliwosci spolecznych a mianowicie obojetnosc w stosunku do ojczyzny, chciwosc, niezgody jak i rowniez klotnie, herezje, oslabienie wladzy krola,

niesprawiedliwosc prawa jak i rowniez grzechy przeciwko Bogu a mianowicie glosi wizje upadku, klopoty politycznego, ktore grozi Polsce. Wowczas, w

calej XVI stuleciu, przedwczesne proroctwo nabralo mocy w dobie rozbiorow Polski. Reformy wg Skargi powinny odnosic sie:

obrony wiary katolickiej, wojny z tolerancja religijna jak i rowniez heretykami

walki o wzmocnienie wladzy krolewskiej

walki na temat wzmocnienie jak i rowniez poniesienie autorytetu senatu

ograniczenia roli sejmu

walki na temat pozbawienie szlachty wladzy politycznej

walki na temat sprawiedliwe prawa

dazenia w celu poprawy polozenia chlopow w polsce

Skarga zwaza, ze: afekt do ojczyzny, zgoda do niej obywateli, religia katolicka, silny rzad, sprawiedliwe prawa, moralnosc obywateli to postulaty, ktore

stanowic posiadaja fundament ciebie.

Prawdziwa kopalnia postulatow patriotycznych jest tworczosc Jana Kochanowskiego. Tytuly, ktore trzeba tutaj wymienic to: piesni patriotyczne „Piesn

V― (O spustoszeniu Podola) jak i rowniez „Piesn XII―. Krytyke slabosci spolecznych odkrywamy tez w calej licznych fraszkach, a najlepsza pozycja

wydaje sie tragedia pt. „Odprawa poslow greckich―.

58. Przedstaw J. Kochanowskiego w charakterze artyste jak i rowniez czlowieka renesansu. Odwolaj sie do wybranych utworow (piesni, fraszek).

Jan Kochanowski co wiecej wspolczesnym ludziom moze zaimponowac rozlegloscia wlasnym zainteresowan jak i rowniez swoim wyksztalceniem. Jest

bez watpliwosci najwybitniejszym tworca epoki renesansu i tym wlasnie roznil sie od momentu Mikolaja Reja, ze bardzo dbal na temat ksztalt swego

stylu, na temat forme uprawianych gatunkow jak i rowniez o artyzm jezyka, jak i rowniez o wszechstronna wiedze. Kochanowski studiowal w calej

Akademii Krakowskiej, Krolewcu, Padwie, ktore to szkola wyzsza zadecydowaly na temat erudycji poety. Nie dotychczasowy mu tez obce jezyki

klasyczne: lacina, greka, hebrajski, studiowal rowniez epoke starozytna – do niej literature, filozofie, z pewnoscia popularne mu dotychczasowy dziela

Erazma z Rotterdamu i terazniejszych tworcow polskich. Nawiazania w celu antyku w calej dorobku Kochanowskiego widac chocby w doborze

uprawianych klas, poeta pisze piesni, fraszki, dramat wedlug regul perfekcyjnych, elegie. Nawiazanie to prawdopodobnie rowniez w calej propagowaniu

filozofii starozytnych, w calej odwolaniu sie do tworczosci Horacego, w calej podejmowaniu motywow z mitologii i podrecznikow greckiej – takich jak np.

wojna trojanska czy horacjanski motyw poety jako indywidualnosci i wybranca postawionego ponad tlumem.

Ow wybitny czlowiek zapisal sie w opowiesci literatury polskiej nie tylko w charakterze poeta jak i rowniez dramaturg, jednakze takze w charakterze

tlumacz psalmow Starego Testamentu – Psalterza Dawidow. O jego renesansowym obliczu swiadcza takze myslicielskie poglady tworcy, ktory uznaje

swiat zbytnio wielka harmonie, znajduje wielkie wartosci przyrody i wioski, wielbi czlowieka, glosi epikureizm i stoicyzm.

Autor:

dramatu „Odprawa poslow greckich―

trenow

piesni „Ksiegi pierwsze― – 25 skladow

„Ksiegi wtore― – 25 utworow

„Piesn swietojanska na temat Sobotce― – piesn dwunastu panien

fraszek

filozoficznych – „O zywocie ludzkim―

religijnych – „Na dom w calej Czarnolesie―

obyczajowych – „O kaznodziei―

pijackich – „O doktorze Hiszpanie―

milosnych – „Do Hanny―

poezji patriotycznej.

Tlumacz:

psalmow Starego Testamentu – „Psalterza Dawidow―.

59. Wyjasnij przeswiadczenia: odrodzenie, humanizm, reformacja

ODRODZENIE (RENESANS) a mianowicie z fran. Renaissance. w charakterze nazwy epoki uzyto owego terminu dopiero w XVIII wieku we Francji a

mianowicie poczatkowo gwoli okreslenia zapozyczen i fasonow wloskich w calej sztuce francuskiej. Jako termin historycznoliteracki sluzyl poczatkowo

gwoli okreslenia okresow panowania Franciszka I, gdy nastapilo "odrodzenie literatury przedtem lekcewazonej". W ponizszym znaczenie objasnienie to

zostalo przyjete za posrednictwem nauke niemiecka i upowszechnione dzieki fundamentalnemu dzielu J. Burckhardta a mianowicie "Kultura odrodzenia

we Wloszech" (1860). Wedle niego odrodzenie mialo byc poczatkiem epoki nowozytnej a mianowicie przeciwstawionej epoce "Wiekow srednich".

Koncepcja nasza wywarla sporo sporow jak i rowniez polemik.

Kategorii "Odrodzenie" swiadomie uzyl dopiero Gorgio Vasari - wloski malarz, historiograf sztuki. "Rinascita" nie oznacza tu aczkolwiek odrodzenia

antyku lecz sezon swietnosci dziel sztuki wloskiej, ktora wprawdzie ocknela sie za pomoca mistrzom starozytnym, ale nastepnie sama dotarla do

szczytow przewyzszajacych projekty.

Renesansem nazywamy epoke w calej dziejach zwiazanych z kultura trwajaca we Wloszech od momentu XIV w celu poczatkow XVI wieku, a w

panstwach Europy polnocnej od ukonczenia XV do oporu XVI stuleciu. Jest pan rezultatem zlozonego procesu historycznego, na ktory zlozyly sie takie

czynniki jak: kryzys papiestwa, rozluznienie wiezi scalajacych cesarsko-papieska Europe, szybki wzrost miast, powstawanie (po momencie rozbicia

feudalnego) zjednoczonych krolestw, na przyklad Hiszpania, Francja, Nasz kraj, Szwajcaria.

W kulturze renesansu ogromna funkcje odegralo odrodzenie i przyswojenie kultury antycznej. W epoce tej dochodzily do glosu rozne zagadnienia

umyslowe jak i rowniez religie, najwazniejsze z nich to reformacja i humanizm.

Cechy renesansu:

•zainteresowanie osoba, nawrot jak i rowniez kontynuacja tradycji antycznych

•przeksztalcenie sredniowiecznego nurcie zycia, pod plan pierwszy wysunelo sie zainteresowanie doczesnymi celami

•sztuka stala sie laicka, jej zamyslem bylo zaopatrywanie przyjemnosci, pozytku, miala uczyc i bawic

•dwujezycznosc dziel sztuki

•nasilenie sklonnosci humanistycznych

•rozwoj mysli racjonalistycznych

•laicyzacja nauk i postaci zycia

•antropocentryczne zainteresowanie swiatem pozaziemskim

•stworzenie nowego idealu czlowieka a mianowicie zerwanie z asceza jak i rowniez teocentrycznym pogladem na glob; czlowiek przybywa w centrum

badan jak i rowniez zainteresowan; miernikiem poznania stal sie rozum

HUMANIZM

Prad swiatopogladowy rozwijajacy tradycje antycznej wiedzy na temat czlowieku w charakterze o jednostce (psychika jak i rowniez wrazliwosc). Dazyl do

progresu osobowosci majac na uwadze wartosc swoim rozumu. Humanisci glosili potrzebe poznania jak i rowniez ksztaltowania poszczegolnej, silnej

placowki ludzkiej. W mysl humanizmu czlowiek wydaje sie wielce wartosciowy, liczy sie swoim talent, wazny jest kazde odrebne istnienie. Poznawano

przyrode, czar, patriotyzm. Byl to antropocentryzm. Usytuowanie czlowieka w centrum swiata. Haslem humanistow stalo sie zdanie Terencjusza:

„Czlowiekiem jestem i pustka co ludzkie nie jest mnie obce―

REFORMACJA

Oderwala ok. 1/3 Europy od kosciola katolickiego. Przyczynila sie pani do progresu tolerancji duchowej, rozkwitu kultur, jezykow jak i rowniez literatur

narodowych. Sprzyjala ksztaltowaniu sie stosunkow wczesnokapitalistycznych jak i rowniez republikanskich teorii pochodzenia wladzy. Za urzedowy jej

start uznaje sie ogloszenie 95-u tez Marcina Lutra. Wyprodukowano nowe zagadnienia religijne. Reformacja byla motywem wybuchu dlugoletnich wojen

religijnych np. wojne chlopska rozpetano w 1525 roku przez nietolerancje religijna. W roku kalendarzowego 1529 a mianowicie protest mniejszosci

luteranskiej w calej Spirze pod sejmie. Rozbily one wspolnote wyznaniowa Europy.

A) LUTERANIZM

(Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Wegry, Polska)

Tworca byl Marcin Luteranin. Istotne wydaje sie podejscie wyznawcow do Biblii. Glosili bowiem, ze jest dozwolone ja interpretowac indywidualnie, iz

nalezy tlumaczyc je pod jezyki narodowe, ze Kosciol nie jest wylacznym autorytetem rozumiejacym Biblie. Kosciol na ziemi nie moze dawac udzielenia

rozgrzeszenia czyli uwolnienia osob od mek czysccowych lub piekielnych.

B) KALWINIZM

(Francja, Szwajcaria, Niderlandy)

Tworca byl Jan Kalwinista. Kalwinisci glosili teorie predestynacji czyli wierzyli w zastosowanie, w to, ze ktorykolwiek czlowiek dysponuje swoj los zapisany

w calej gwiazdach. Oddane jest jemu niebo lub pieklo, a zycie to realizacja okreslonego scenariusza. Propagowali ideal robocie i gromadzenie dobr.

Posiadanie to zasluga, a bezczynnosc to grzech.

C) ANGLIKANIZM

Nurt powstaly w Wielkiej brytanii. Ruch ow powstal z natury politycznej i wlasnej. Henryk VIII chcial poslubic Anne Boleyn, a kosciol katolicki zabranial mu

(odmowa rozwodu). Dlatego krol Wielkiej brytanii sam mianowal siebie zwierzchnikiem kosciola anglikanskiego i poslubil ukochana, ktora i tak skazal na

sciecie.

D) ARIANIE

Zwani tez jako bracia polscy. Strumien ten rozwinal sie na terytorium polski i byl nurtem radykalnym bo glosil oprocz zalozen religijnych takze hasla

spoleczne. Arianie potepiali poddanstwo chlopow, glosili potrzebe wyrzeczenia sie majatku. W polowie SIEDEMNASTEGO wieku wygnano ich

szescdziesieciu. Udowodnij, iz tworcy podrecznikow polskiego odrodzenia nie byli obojetni pod sprawy ciebie i narodu.

Piotr Skarga dzieki funkcjonowania filantropijnej zostal nadwornym kaznodzieja krola Zygmunta III Wazy. Najwazniejszym swoim dzielem istnieja wydane

w calej 1597 r. "Kazania sejmowe". Nie zaliczane sa one w celu literatury duchowej, lecz istnieja doskonale ulozonym traktatem politycznym o zmianie

panstwa polskiego. Jako katolik i patriota autor wojowal o przywrocenie jednosci duchowej w Polsce, wzmocnienie wladzy krolewskiej oraz zmniejszenie

krzywd spolecznych i praw niesprawiedliwych. Osiem "Kazan sejmowych" to 8 rozdzialow rozprawy politycznej na temat najwazniejszych

niedomaganiach Rzeczypospolitej, na temat sposobach pierwotnego przezwyciezania.

Strofowanie I a mianowicie "O wiedzy potrzebnej w celu rady" ustala rodzaj wstepu, wprowadzenia w calej problematyke. Pisarz charakteryzuje

przypadlosci, ktore rujnuja panstwo. Przewodnia mysla kazania jest twierdzenie, ze moralnosc narodu wydaje sie warunkiem szczescia i potegi panstwa.

Dlatego najbardziej normalni powinni byc ci, jacy stoja na czele narodu.

Strofowanie II a mianowicie "O namietnosci ku ojczyznie". Wylicza tutaj szesc dolegliwosci Polski. To: brak namietnosci ojczyzny, brak zgody politycznej,

anarchia religijna, oslabienie wladzy krolewskiej, niezasadne prawa jak i rowniez bezkarnosc grzechow jawnych. Inny ciag kazania poswieca pisarz

pierwszej chorobie, tzn. "niezyczliwosci ludzkiej w odniesieniu do Rzeczypospolitej", ktora plynie z "chciwosci swojego lakomstwa". W sposob oczywisty i

wzruszajacy mowi Skarga o swej wlasnej namietnosci do ojczyzny, ktora jest swietym obowiazkiem kazdego czlowieka. Domaga sie bezinteresownosci

milosci w celu ojczyzny, namietnosci dla pani a samej. Napad skierowany wydaje sie w strone www magnatow dbajacych jedynie na temat swoje

majatku. Widmo tonacego okretu.

Strofowanie III a mianowicie "O niezgodzie domowej". Pisarz stwierdza, iz rodacy, dzieci jednej jak i rowniez tej samej ojczyzny powinni sie zgadzac,

poniewaz laczy pierwotnego jedna religia, nakazujaca afekt blizniego, ow sam wladca, takie same prawa i swobody obywatelskie. Niedobor tej

potwierdzenia szczegolnie pod sejmach wywoluje u Skargi lek na temat przyszlosc ojczyzny. "Widzi" rozbiory Polski zauwazone przez Matejke,

Mickiewicza. Strofowanie IV jak i rowniez V a mianowicie "O naruszeniu religii katolickiej". Dotyczy reformacji, ktora a mianowicie zdaniem kaznodziei -

wydaje sie prawdziwa klapa dla Polski, poniewaz poglebia niezgode narodowa. Autor nakazuje powrot w celu religii katolickiej jako zaledwie prawdziwej,

prowadzacej do potwierdzenia i w celu potegi ciebie.

Kazanie VI - "O monarchii jak i rowniez krolestwie". Skarga uwaza, iz najlepsza forma rzadu wydaje sie jednowladztwo, ktorego nie mozna aczkolwiek

utozsamiac z absolutnym samowladztwem. Panstwem winien rzadzic trusia, przy pomocy madrej rady, zlozonej z pracownik narodu. Poddani winni

istnieja swemu krolowi szacunek jak i rowniez posluszenstwo. Natomiast "zlota wolnosc szlachecka" prowadzi do anarchii, co wydaje sie jednoznaczne z

upadkiem ciebie.

Kazanie VII - "Prawa niesprawiedliwe". Tak samo jak Modrzewski stwierdza, ze wyjawszy praw solidnych nie ma rzeczywistej wolnosci. Liczy prawa

niezasadne, m. in. o mezobojstwie krzywdzace chlopa, dla ktorego zada wolnosci osobistej, aczkolwiek podobnie jak Modrzewski akceptuje stany

spoleczne.

Strofowanie VIII a mianowicie "O niekarnosci grzechow jawnych". Autor przedstawil w nim wszelkie, najgoretsze uczucia patriotyczne a mianowicie

milosc w celu ojczyzny, oburzenie na do niej zlych synow, niepokoj na temat losy Rzeczypospolitej i nadzieje, ze wlasciwy Bog ustrzeze Polske od

momentu zguby. Tytulowe grzechy jawne to: brak sprawiedliwego jak i rowniez sprawnie dzialajacego aparatu sprawiedliwosci, mezobojstwo, lichwa,

nieprawne nabywanie majetnosci, zbytki, kradziez porzadna pospolitego, wyzysk sierot za posrednictwem zlych opiekunow. Po jakims wyliczeniu

grzechow przewiduje rychly upadek Polski.

Mikolaj Rej "Krotka rozprawa... " a mianowicie porusza sporo kwestii politycznych, spolecznych jak i rowniez obyczajowych owczesnej Polski, a jej tekst

zwiazana wydaje sie z poczatkowym, pelnym wciaz nadziei, krokiem walki szlachty o egzekucje praw, towarow koronnych. Posrednicy trzech glownych

stanow: Pan (szlachta), Wojt (chlopstwo), Pleban (duchowienstwo) kieruja bogaty w calej realia zyciowe dialog, ktory ujawnia fundamentalne problemy

ciekawe owczesne ludzie: kwestie przekupnego sadownictwa, przesadzic przy korzystania z zup roznych metod oczyszczania wody, czy brak stalego

ukladu obronnego kraju. Wiele rowniez uwag dedykowanych jest problematyce odpowiedzialnosci zbytnio ksztalt moralno - obyczajowy zycia publicznego

Rzeczypospolitej. Pan i Wojt negatywnie analizuja wiele zjawisk natury religijno - koscielnej: drwia z praktyki wyprzedawania odpustow, wyrazaja

zaniepokojenie bogata i nastawiona na teatralny efekt liturgia obrzedow katolickich, ujawniaja materialna interesownosc ksiezy w spelnianiu praktyk

religijnych (koleda). Podniesiony zostaje rowniez problem rozrzutnosci zycia szlacheckiego: nieumiarkowanie w calej jedzeniu jak i rowniez piciu,

niszczacemu zasiewy obyczajowi mysliwskiemu lub nalogom hazardowym. "Krotka rozprawa" to jeden z pierwszych polskich utworow o tematyce

spolecznej.

Jan Kochanowski "Piesn o spustoszeniu Podola" a mianowicie autor zwraca sie w celu rodakow z prosba, zeby pomysleli nareszcie o grozacym im

ryzyku; Polacy powinni natychmiast opodatkowac sie dla zacieznego wojska, a w razie potrzeby na wlasna reke stanac w celu obrony barier.

Jan Kochanowski "Piesn na temat dobrej slawie" - gada o powinnosciach obywatela w stosunku do wlasnej ojczyzny; nie jest rzeczywistym czlowiekiem

ow, kto myslitylko o jedzeniu i piciu; kazdemu czlowiekowi powinien przyswiecac jeden cel - sluzba ojczyznie, dla zapewnienia samemu dobrej slawy;

sposoby sluzenia ojczyznie sa rozne, w stosunku do wlasnych sposobnosci, predyspozycji, wrodzonych talentow; lepiej jest zginac mlodo, jednakze w

srodek bohaterski zyskujac sobie slawe, niz istnien dlugo jak i rowniez umrzec w calej zapomnieniu.

163. Wyjasnij wyobrazenie symbolizmu w oparciu o wybrane przyklady.

164. Wyjasnij przeswiadczenia: symbolizm, naturalizm wskaz pierwotnego przejawy w calej wybranych utworach.

1. dwoch. 1NATURALIZM

Jego tworca byl Emil Zola. Utwory swoim nawiazywaly w celu komedii czlowieka Balzaka. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarl pan w przedmowie

do utworu pt. „Teresa Raquin―:

1-wsza. biologizm

a) utozsamianie systemu spolecznego z organizmem zywej istoty

b) pojmowanie czlowieka w charakterze czastki przyrody, czlowiek zdeterminowany jest za posrednictwem prawa przyrody

c) pojmowanie zycia w charakterze wiecznej wojny o zywot

2. wizerunek uczonego jak i rowniez badacza, ktory wiernie odzwierciedla zycie odebrane zmyslami, wiernosc szczegolow

3. maksymalny obiektywizm, bez osobistych ocen odautorskich, autor rejestruje i wskazuje

4. brak tematow tabu, zakazanych, wszystko powinno znajdowac odzwierciedlenie w calej sztuce

Naturalizm ubezwlasnowolnia czlowieka poprzez prawa natury. „Germinal― (narodziny swiadomosci spolecznej).

Jak i rowniez Sonet

Chaty, piaszczyste wzgorza, sad, stodoly, obory, klasyczne ploty, chude bydlo. Uszkodzenie, starosc, szarosc, smutek, ubostwo. Z tym smetnym

krajobrazem kontrastuje ubior i zywotnosc ludzi. Barwy i zdrowie mieszkancow. Jest on pelen podziwu gwoli prostoty jak i rowniez kontaktu z natura.

Wies, wspomnienia, w charakterze miejsce istotne i niepospolite. Poeta powiazany jest emocjonalnie. Smutne opowiesci ludzi w tamtym miejscu

zyjacych. Sa oni skazani na ubostwo. Wtloczeni w celu szarego istnienia. Podmiot poetycki zastanawia sie nad przyszloscia, manifestuje przywiazanie do

wioski, tamtego istnienia, codziennych zagrozen. Czuje sie czlonkiem wiejskiego spoleczenstwa. Wyznanie postawy jak i rowniez ideologii autora.

Pozostale sonety to wierszowe nowelki. Posiadaja charakter epicki. Ten sonet jako wyjatkowy jest refleksyjno-opisowy.

XV Sonet

Zycie kobiety, ktora poprzez stracie meza sprzedaje glebe. Utrzymuje sie z robocie rak, a kiedy wydaje sie stara to umiera.

XIX Sonet

Mezczyzna, ktory byl zdrowy, silny, wzor robocie na wioski. Nagle zachorowal. Baby fita leczyly, jednakze to nie pomagalo. Nie stac fita na doktora.

„W chalupie―

Charakter opisowy, przedstawia nedze, ubostwo wiejskie, zniszczenie domostwa, biede w calej chalupie. Aura (szaruga, deszcz), nastroj przygnebienia i

smutku. Wnetrze ubogiej chalupy to obraz realistyczny i plastyczny. Brzydota, nieczystosci, starosc, dokladnosc opisu. Mieszkancami chalupy wydaje sie

starsza niewiasta (zniszczona, wyczerpana, zmartwiona) jak i rowniez mlodsza niewiasta (marzy). Wprowadzaja kolory w celu szarosci istnienia.

Mlodosc, swiezosc i spontanicznosc. Warunki istnienia jednak skaza ja aczkolwiek na nedzny zywot jak i rowniez ubostwo.

Wlasciwosci naturalizmu:

1-wsza. szczegoly, wiernosc drobiazgu

dwoch. tematem wydaje sie brzydota, nedza, szokowanie konsumenta

3. biologizm - brak wlasnej woli na inny los, uciazliwa wizja, wojna o zywot, przetrwanie

czterech. obiektywizm jak i rowniez bezstronnosc

1-wsza. 2. 2SYMBOLIZM

Byl uzywany glownie w calej plastyce. Gloszono, ze dzielo artystyczne dysponuje ukazywac klopoty duchowe czlowieka. Te sfery ludzkich zagrozen

nierozwiazywalnych droga intelektualna. Nawiazanie do intuizmu. Tematem byla abstrakcja, niepoznane, tajemnicze. Lek artystyczny to symbol

(przedmiot, sytuacja, wizja, ktory poza naturalnym znaczeniem kryl metaforyczny sens). Skladniki w malarstwie np. Obraz Malczewskiego pt:

―Smierc―. Byl on zauroczony smiercia. Smierc - personifikacja, animizacja, wieloznacznosc, alegoria.

"Krzak dzikiej rozy" jest to mikry 4 strzepkowy zbiorek z roku 1898. Sonety ow mozna zaliczac wyraz zaintrygowania Kasprowicza Tatrami. Cel poety byl

odmienny, glebszy. Dwie pojecia: krzak dzikiej rozy i limba pelnia funkcje symboli. 1 z nich leka sie burzy a mianowicie "skromnie w celu zimnej tuli sie

sciany". Losy rozy odnosza sie wiec do losow czlowieka. Przedluza sie wiec jak czlowiek (samotny, odczuwa sie zagrozony przez niebezpieczenstwa,

zadumane dysponuje skronie), wydaje sie wiec symbolem losu ludzkiego, nieszczesc jak i rowniez przykrosci (lekkie nastroje dekadenckie), krzak ow

probuje sie jednak chronic przed zaglada. Symbolem na temat podobnym charakterze jest limba pozbawiona korzeni, zwalona za posrednictwem burze.

Jest ona symbolem uplywu czasu. W I sonecie jest prochniejaca, w II "limbe tocza plesni" w calej III swieci juz prochnem, w IV nastapil aktualnie

calkowity rozklad. Podobnie wydaje sie z osoba, ktory pod starosc wydaje sie chorowity, mniej przydatny w celu zycia niz ludzie mlodzi. (zycie nie jest

latwe). W utworze tym zostal przedstawiony tok zniszczenia, starzenia, ktory poglebia sie w przyszlosci.

W utworze "Dies irae" widac rozne odwolania w celu sredniowiecznej hymnistyki i romantycznej postawy prometejskiego buntu, niezgody na zlo swiata,

"wadzenie sie z Bogiem" na temat dobro ludziom. Hymn ow wzorowany wydaje sie na koscielnym hymnie spiewanym w dzien zaduszny. Hymn

nawiazuje do "Apokalipsy sw. Jana". Tematem wydaje sie sad ostateczny i koniec swiata. Szereg nastrojowych wizji symbolicznych, ktore maja

zrelacjonowac glebie nedzy ludzkiej, wyjawszy nadziei lepszego jutra.

"Kowal" - sonet. Wiersz ow ma rys symboliczny. Serduszko z drogocennych kruszcow wyraza charakter jak i rowniez sile wewnetrzna czlowieka.

Osobiscie kowal to czlowiek walczacy z przeciwnosciami losu jak i rowniez zycia. Staff ujal w tym utworze sadzi o potedze ducha. Na tle dekadenckich

pogladow innych poetow wiersz Staffa jest ladny. Poeta odrzuca postawe czlowieka ktorego rys skazony wydaje sie niemoca. Staff przeciwstawial sie

panujacej modzie na dekadentyzm.

„Krzak dzikej rozy w calej Ciemnych Smreczynach―

Kasprowicz zrezygnowal z opisu wsi jak i rowniez przeszedl w celu opisu gorskiego. Prezentacja impresjonistyczna. Nagromadzenie sie efektow

dzwiekowych, kolorystycznych, niezahamowanych. Gra swiatel. Ukazano pejzaz w swietle slonca. Przemiana barw jak i rowniez odcieni. 4 opisy

okreslonego krajobrazu odmieniajacego sie ponizej wplywem wysilku dnia.

1-wsza. Dzwiek: jeki, wzdychania, krzyk burzy, swist swistaka, poglos

2. Posmak: ziola

3. Wzrok: barwa, ksztalt

czterech. Nastroj: podziw, zaduma powyzej wspanialoscia przyrody, spokoj, majestatycznosc.

Elementy limby prochniejacej jak i rowniez krzaku dzikiej rozy

•Limba: zwalona za posrednictwem burze, byla mocnym drzewem, a teraz jest prochniejaca, martwa

•Roza: chowa sie pomiedzy skalami, przeczekala burze, nadal dorosleje i wydaje sie piekna, szczedzi sie, wydaje sie delikatna, wyszukuje wsparcia

zeby przezyc.

•Roznice

LimbaRoza

poteznawatla, subtela

pruchniejacapiekna

szpetnawspaniala

wyniosla, dumnaslaba, wyszukuje wsparcia

umierajacazywa

Kontrasty, wykorzystanie autonomii (rozne elementy przyrody by zasugerowac ich symbolike).

Limba to symbol przemijania, brzydoty, martwoty. Wielcy jak i rowniez pewni w czasie burzy zostana powaleni.

Rozeta to symbol witalnosci, istnienia, piekna. Delikatni i gietcy moga swobodniej przetrwac burze.

Roza boi sie ulewy drzy przed jej dynamicznoscia, ale dazy do przezycia. Widzi ogromne drzewo, ktore nie podolalo. Wszystko przemija, ale rozeta

kurczowo trzyma sie istnienia. Wiersz na temat niepokojach, obawach wspolczesnego czlowieka w obliczu przemijania, zniszczenia, zgonu. Koniecznosc

trwogi przed smiercia. Obawy.

Skladniki symboliczne:

1-wsza. precyzyjnosc

dwoch. animizajcja

3. wieloznacznosc symboli

4. pozycja ogolna

61. Udowodnij towarzystwo motywow mitologicznych w poezji J. Kochanowskiego.

Renesansowi tworcy byli olsnieni starozytna kultura jako caloscia. Antyk okreslil renesans, stal sie podstawowym zrodlem naszej epoki. Najswiatlejsze

umysly epoki studiowaly opowiastke starozytnych, pierwotnego dorobek literacki, filozoficzny oraz jezyki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego tworce epoki odrodzenia, bowiem dbal pan o artyzm jezyka, obrys swojego nurcie i postac uprawianych

klas, a przede wszystkim posiadl wszechstronna wiedze. Jego obfita tworczosc nierozerwalnie laczy sie z antykiem:

a mianowicie przede wszystkim Jan Kochanowski znal jezyki swietne: lacine, greke, hebrajski,

a mianowicie studiowal literature i filozofie antyczna,

a mianowicie piesni, fraszki, treny, elegie i dramaty sa tworzone wedlug regul klasycznych,

a mianowicie duzy oddzialywanie na Jana Kochanowskiego wywarl Horacy a mianowicie pierwszy wydawca piesni:

1-wsza. niektore piesni Jana Kochanowskiego sa przekladami utworow rzymskiego poety

dwoch. motyw poety jako indywidualisty i wyobrazenie o swoim wyjatkowosci, w charakterze jednostki obdarzonej poetyckim talentem,

ktory to naznacza wybranca stawiajac fita ponad tlumem i zapewniajac jednoczesnie prawie boska sila tworzenia, przejal

Jan Kochanowski za Horacym. Talent zapewnial poecie wieczna pamiec potomnych - slawe niesmiertelna.

Horacjanski motyw exegi – monumentum (pomnik samemu stawiam), czyli przekonanie, wraz ze tworczosc przetrwa wieki jak i rowniez

zapewni poecie niesmiertelnosc, wyraza Jan Kochanowski w Piesni XXIV.

3. za starozytnym poeta Jan Kochanowski propaguje filozofie antyczna:

a) epikurejska - uzyc zycia, zapoznac jego rozkosze dazyc do szczescia i "chwytac dzien" (carpe diem), bowiem wszystko

przemija,

b) stoicka - zachowac umiar jak i rowniez spokoj, mestwo i cnote, dobra slawe, najwieksze szczescie tkwi w calej zachowaniu harmonii

ducha,

Mnogie przyklady posiadamy mozliwosc odnalezc we fraszkach jak i rowniez piesniach:

a mianowicie Piesn IX - rozkosz zycia, nalezy sie bawic, ale nalezy zachowac umiar i rozwage, nikt nie wie co nas czeka jutro

(napomina na temat krotkosci zywota): Kto tak madry, iz zgadnie jak nan jutro przypadnie

a mianowicie Piesn V (Ten mezczyzna zdaniem tym, kto przestal na swoim) - nie wazne sa zalety materialne, jednakze moralne: uczciwosc,

harmonia demona, poczucie sprawiedliwosci. Zycie przemija, wiec po co gromadzic majatku, trzeba sie cieszyc z tego

jak sie dysponuje.

- Piosenka XX a mianowicie w zyciu wydaje sie czas gry i powagi.

- "Na swe ksiegi" - jest dozwolone sie pod zadnym pozorem bawic, jednakze mozna jak i rowniez zachowac powage.

- "O zywocie ludzkim" – przemijanie, czas wszystko zmienia, zaduma wobec poteg, ktore nadzoruja ludzkim zyciem.

- "Na dom w calej Czarnolesie" – ograniczenie wymagan materialnych, zabieganie o zdrowie.

- rozne nawiazania w celu mitologii:

1-wsza. we fraszkach: "Ku muzom" (Muzy przebywajace "na sporym Parnasie"), "Do gor jak i rowniez lasow" (Proteus), "Na lipe" (Orfeusz),

"Do fraszek" (Fortuna).

2. w calej piesniach: Piosenka IX (Fortuna), Piesn V (Mars), Piosenka XXII (Pogoda).

3. w calej trenach: Tren V (Persefona), Tren X (Charon).

czterech. w katastrofy humanistycznej "Odprawa poslow greckich" - tekst utworu nawiazuje do mitu trojanskiego, ktory byl niejednokrotnie

wykorzystywany za posrednictwem tragikow greckich - dlatego pisarz nawiazuje do zdarzen z "Iliady" Homera.

62. Na podstawie zapoznanych utworow literackich baroku scharakteryzuj zjawisko sarmatyzmu.

68. Zilustruj zjawisko sarmatyzmu wybranymi utworami.

Sarmatyzm jawi sie jako jeden z glownych nurtow epoki baroku, znany jako rowniez swojskim, bo przywiazywal ogromna wage do rodzinnych tradycji,

wyraznie tworzyl osobista szlachecka ideologie i swoj polski rodowod uznawal zbytnio najwazniejszy. Tworcami tego stylu sa: Waclaw Potocki, Jan

Chryzostom Pasek.

Waclaw Potocki (1621-1696)

-nauki pobieral obok domowego pedagoga. Cale zywot gospodarowal pod roli. Wojowal przeciwko Szwedom i wojskom Rakoczego, bral czynny udzial w

zyciu sejmikowym wystepuja przeciw anarchii szlacheckiej, popierajac wzmocnienie wladzy mistrza i zasade dziedzicznosci tronu. Wychowywany w calej

srodowisku arianskim, po udziale w banicji arian przeszedl na katolicyzm.

-poeta pozostawil po samemu ogromna spuscizne: poematy, liryki religijne, wiersze polityczne jak i rowniez okolicznosciowe. Az do najwybitniejszych

skladow naleza: „Moralia―, „Ogrod fraszek―, „Wojna chocimska―.

Potocki w charakterze przedstawiciel podrecznikow sarmackiej, w calej swoich utworach podejmowal tematyke patriotyczna.

1-wsza. „Nierzadem Nasz kraj stoi― – utwor ow ukazuje wizja panstwa mogl calkowitego rozpadu, rozkladu jak i rowniez wewnetrznej anarchii,

kleski. Utwor jest wymierzony przeciwko balaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwosci.

2. „Zbytki polskie― – Potocki ubolewa nad wadami kleru jak i rowniez szlachty polskiej, myslacej na temat bogactwach jak i rowniez wygodach,

klejnotach, strojach, zabawach, rozrywkach, kiedy ojczyzna potrzebuje obrony jak i rowniez pieniedzy pod wojsko.

3. „Pospolite ruszenie― – kawalek jest scenka satyryczna, ktora przedstawia tak jak szlachta polska zrywa sie do wojny z nieprzyjacielem. Ukazal

w calej niej sobkostwo XVII wiecznej szlachty, ktorej nie obchodza losy kraju. Krytyce poddaje tu poeta panujace stosunki w wojsku, poczucie wolnosci,

brak posluszenstwa dowodcom, niekaralnosc. Takie pospolite ruszenie nie moze spelniac opcji obronnej ojczyzny.

4. „Wojna chocimska― – utwor wydaje sie epickim poematem rycerskim, ukazujacym zbrojne starcie Polakow z Turkami w calej bitwie ponizej

Chicimiem w calej 1621 r. Utwor mial byc poematem „ku pokrzepieniu serc― jak i rowniez wobec ponownej grozby wojny z Turcja budzic umilowanie

ojczyzny, gotowosc w celu ofiar jak i rowniez poswiecen. „Wojna chocimska― tworzy sie z 10 partii dosc dokladnie opisujacych w pierwszej

kolejnosci obustronne przygotowania, a nastepnie bardzo starannie, dzien poprzez dniu zdarzenia pamietnej batalii, az do poczatku ukladow jak i rowniez

zaprzestania prac wojennych. Liryk wyraza uczuciowy stosunek w celu opisywanych kwestii: nad skonczonym obrazem goruje uczucie namietnosci do

ojczyzny i Boga. Poeta wyraza pochwale walecznych przodkow jak i rowniez krytyke osob wspolczesnych, zniewiescialych, obojetnych pod sprawy

ojczyzny. Poucza, iz uwage terazniejszych nalezy odwrocic na kwestie naprawde istotne: ofiarnosc, oddanie, obrona zagrozonej ojczyzny.

piec. „Ogrod fraszek― – zespol fraszek, w calej sposob satyryczny poeta zawarl wiele krytyki pod adresem wlasnym wspolczesnych. Przedstawia

w nich zywy wizja owczesnego istnienia szlacheckiego. Zespol ten nazwano kopalnia dane o Polsce XVII stuleciu.

J. Ch. Pasek (1636-1700)

-nauki pobieral w kolegium jezuickim w calej Rawie. W 1655 roku kalendarzowego rozpoczal zywot zolnierza jak i rowniez walczyl ponizej dowodztwem

Czarnieckiego przeciw Szwedom i Rakoczemu, bral udzial w wyprawie dunskiej jak i rowniez wojnie przeciwko Moskwie. W czasie rokoszu lubomirskiego

pod Matwami w 1666 roku. Od czasu nastepnego roku porzucil wojsko, ozenil sie jak i rowniez osiadl pod wsi w calej krakowskim, gospodarujac w

bogactwa i pelniac urzad komornika ziemskiego.

-bujny temperament jak i rowniez awanturnicze usposobienie bylo podstawa roznych ekscesow Paska, niejednokrotnie procesujacego sie ze swymi

sasiadami, a wreszcie oskarzonego o pogwalcenie spokoju publicznego i skazanego na banicje.

„Pamietniki― – dziela sie na dwie czesci

Pierwsza czesc miesci 1656-1666 r i miesci opis zdarzen wojennych, czyli taki sezon jak wojna ze Szwecja, „kampania wegierska―, wyprawa w celu

Danii, wojna z Moskwa.

Druga czastka 1667-1688 r – opisuje zywot ziemianski gospodarza, obywatela jakim byl Pasek.

Zapiski z owego okresu istnieja niewyczerpana skarbnica wiedzy na temat codziennym sarmackim zyciu owczesnej szlachty, na temat jej zwyczajach,

upodobaniach, charakterystycznych cechach, gatunku religijnosci, zwiazanych z kultura, nierzadko splecionych z samowola, ciemnota, pieniactwem i

ofensywnoscia.

„Pamietniki― istnieja dokumentem mentalnosci XVII wiecznego szlachcica – sarmaty.

a mianowicie ucisk jak i rowniez niedole chlopow uwaza zbytnio zupelnie zrozumiala albo do niej zgola nie dostrzega

a mianowicie mysli kategoriami przecietnego szlachcica i tylko i wylacznie szlachte zwaza za godna wzmianki, te banki bowim sa towarzyszami w calej

walce jak i rowniez sasiadami pod zadnym pozorem ziemianskim.

a mianowicie w stosunku do magnatow zywi wyrazna niechec

a mianowicie w istniejacym stanie kwestii nie wykrywa przyszlej kleski.

63 b. Scharakteryzuj barok dworski jak i rowniez sarmacki; wskaz, jaki posiadaly wplyw pod zycie umyslowe epoki.

Zjawisko Sarmatyzmu.

Ruch spoleczno-obyczajowy, wywodzi szlachte polska od rycerskiego, koczowniczego ludu zamieszkujacego kafelki Polskie; pierwotnie nacechowane

wydaje sie dodatnio: zbior dodatnich wlasciwosci odziedziczonych poprzez przodkach: rycerskosc, odwaga, szlachetnosc, ktore istnieja przeciwienstwem

gwoli zniewiescialego magnactwa; Sarmata stal na strazy i w calej obronie wiary w Europie (polska przedmurzem chrzescijanstwa); jednak w przyszlosci

sarmatyzm ewoluowal w kierunku znaczenia ujemnego, z uwagi na nie realizowanie swiatlych swoim zalozen; np. poglady pod obowiazki spoleczne

wobec ojczyzny, cenienie jak i rowniez obrona zlocistej wolnosci szlacheckiej; teraz pojawily sie nowe cnoty: warcholstwo, pijanstwo, pieniactwo, prywata,

konserwatyzm, pycha, dazenie w celu zycia ponad stan, wyzysk chlopow przylegajacy z okrucienstwem

Jako koncepcja calkiem interesujaca, ale do niej realizacja pozostawia wiele w celu zyczenia (zdanie Potockiego); nieodwolalnie godna pozalowania

postawa, ktora doprowadzila w celu upadku Jak i rowniez Rzeczypospolitej jak i rowniez dlugoletniej niewoli narodu polskiego.

NURT DWORSKI POEZJI BAROKOWEJ (JAN ANDRZEJ MORSZTYN).

Dla poezji barokowej charakterystyczne istnieja dwa projekty kultury: tak zwanym. ziemianski (reprezentowany przez W. Potockiego, J. Ch. Paska), i tak

zwanym. dworski (J. A. Morsztyn, D. Naborowski). Wiersze poety dotycza glownie tematyki milosnej i towarzyskiej. Odznaczaja sie one bogactwem i

roznorodnoscia srodkow wyrazu, pomyslowoscia jak i rowniez humorem. Pisarz w srodek mistrzowski poslugiwal sie srodkami wyrazu owymi jak:

hiperbola, metafora, porownanie, antyteza, wyszukane epitety.

a mianowicie "Niestatek" a mianowicie podmiot poetycki zestawia ze soba dwa obrazy-portrety. W pierwszym dominuje bogata kolorystyka metafor

(ogien, srebro, perly... ), ktorej zajeciem jest pokazanie zycia jak i rowniez urody w calej pelnym rozkwicie. Drugi wizja stanowi wyrazisty kontrast z

pierwszym a mianowicie jest dwubarwny (czern jak i rowniez biel, bodziec smierci jak i rowniez rozpadu). Zlepek takich portretow kobiety wyraza

zmiennosc wrazen, wynika z kaprysu. Planuje to gre z czuciem, nastroj gry dworskiej.

a mianowicie "Do trupa. Sonet" a mianowicie porownanie polozenia czlowieka zakochanego i trupa. Pierwsza czastka zawiera probe identyfikacji

podmiotu lirycznego z sytuacja nieboszczyka - przeszukiwanie przeciwienstw. Frakcja druga a mianowicie zestawienie spoczynku trupa z cierpieniami

zakochanego. Zaskakujaca puenta: sytuacja zakochanego jest gorsza niz nieboszczyka.

- "Cuda milosci" a mianowicie antyteza (zestawienie na zasadzie przeciwienstw) cierpien czlowieka zakochanego, ktory nie moze sie od momentu nich

uwolnic. Pointa: przed miloscia nie mozna uciec, obrona przy pomocy rozumu jest niezaradna.

- "Nadgrobek Perlisi" a mianowicie parodia wymyslnych epitafiow pod nagrobkach, pisarz w wyszukany sposob ukazal zalety psa i rozpacz wlasciciela

poprzez jego stracie.

Daniel Naborowski - pisal epitafia, treny, fraszki. Lubowal sie w calej slownych igraszkach i barokowych konceptach. W pozniejszym momencie ulegl

nastrojom elegijnym jak i rowniez sielankowym oraz slawil uroki zycia ziemianskiego. Utwory: "Marnosc", "Krotkosc zywota", "Do Anny", "Cnota teren

wszystkiemu".

64, 66 Ocen/ scharakteryzuj wizja szlachty polskiej XVII stuleciu w utworach W. POTOCKIEGO i

J. CHRYZOSTOMA PASKA.

Pasek byl typowym przedstawicielem sredniej szlachty. Jak ktorykolwiek owczesny Sarmata byl rycerzem (zolnierzem) jak i rowniez rolnikiem

(gospodarzem). Bral udzial w wyprawach do Danii i Moskwy. Osiadl pod wsi jak i rowniez zajal sie gospodarka.

"Pamietniki" zawieraja wzorowy portret dzielnego zolnierza, nie szczedzacego krwi w obronie ojczyzny, mistrza i szlacheckiej demokracji oraz

poczciwego ziemianina. Inne rejestr zachowuja Paska jako warchola, awanturnika jak i rowniez pieniacza. Konfrontacja dowodzi, iz tresc pamietnikow

mija sie faktami historycznymi. Sa ow lampy led cennym zrodlem w innym sensie: oddaja wiernie postury i preferencje owczesnego szlachcica,

przekazuja obraz swiata, widziany jego oczami, pozwalaja zapoznac wyznawane koncepcje i uznawane wartosci.

Cechami Paska wydaje sie przywiazanie w celu idealow wolnosci szlacheckiej jak i rowniez rownosci we wnetrzu stanowej, wyobrazenie o wyzszosci

stanu szlacheckiego nad roznymi, swoisty wariant religijnosci dewocyjnej, tradycjonalizm, niesmak do innych narodow, upodobanie zabawy.

Sporo utworow Waclawa Potockiego ustala jakby owczesny rachunek obywatelskiego sumienia narodu. Tworza ow lampy led swoista panorame

staropolskiego istnienia szlachecko-ziemianskiego. Jakoscia utworow wydaje sie takze dygresyjnosc, wprowadzanie w calej poemat wielorakich refleksji

pod tematy spoleczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazal sie czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiazanych do wlasnym

przywilejow, a zaniedbujacych obowiazki. Mialy ow lampy led postac nie pozbawionych goryczy uwag na temat zaniedbaniach zakresu rycerskiego jak i

rowniez wojennego rekodziela. Porownanie terazniejszych Polakow w celu dawnych Sarmatow, przodkow wyjawszy skazy, jeszcze bardziej wyostrzalo

terazniejszy upadek moralny szlachty. Utwory Waclawa Potockiego, to "Nierzadem Polska stoi", "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny

chocimskiej... ". Ukazana szlachta jest niezdyscyplinowana, gnusna, spowija sie przepychem, nie sadzi o przyszlosci.

65. Podkresl charakterystyczne wlasciwosci stylu poezji barokowej na bazie tworczosci J. A. Morsztyna

Barokowe wlasciwosci poezji:

a)Bogactwo – korzystac nalezy wraz ze wszystkich dostepnych srodkow wyrazu, rozwijac kunszt slowa, nie unikac przesady, w sztuce preferowac

dekoracyjnosc, malarskosc, przepych. Np. „Niestatek― – problematyka wiersz wydaje sie mysl, iz kobiety istnieja niestale w calej uczuciach.

Pomysl ta wyrazona jest w calej wyszukanej, rozbudowanej formie. Pod calosc wiersza sklada sie jedno wyobrazenie, ktore wydaje sie porownaniem

rozbudowanym. Nagromadzono caly szereg sprawy niemozliwych jak i rowniez stwierdzono, iz predzej jest dozwolone je przeprowadzic (uspokoic

zatrzesienie, wiatr zamknac w wor) niz zanotowac stalosc w calej uczuciach kobiety.

b)Zastosowano tutaj takze gradacje (stopniowanie) prowadzace do wyolbrzymienia hiperbolizacji uczucia.

c)Ekspresja – zaskakiwac, co wiecej szokowac czytelnika, pamietac, iz brzydota jak i rowniez okrucienstwo tez moga zostac tematem gwoli artysty.

Np. „Do trupa― Tytul wyraza barokowe zmierzanie do ekspresji, jest to bowiem wiersz milosny. W wierszu wystepuje analogia miedzy trupem a

szczesliwie zakochanym.

d)Zaskakujaca pointa – lepiej byc trupem niz nieszczesliwie zakochanym – to rowniez cecha barokowa

e)Koncept – ceni sie pointe (zaskakujaca), kunsztowny paradoks.

f)Obecnosc anafory, oksymoronow, metafor jak i rowniez uzycie kontrastu

g)Sztucznosc – natura wymaga upiekszenia, komplikacje i zaburzenia sa rzeczywistym zywiolem specjalisty. Liczy sie nietuzinkowosc, wyrafinowany

zapach, erudycja, nowinki tez istnieja w wartosci.

„Nagrobek Perlisi― – nawiazanie do popularnego wowczas typu wiersza – epitafium – pisanego poprzez smierci wybitnego czlowieka

majacego wyrazic utrate i rozpacz bliskich. Tym razem wiersz opiewa smiers pieska i rozpacz pani poprzez jego stracie.

W poezji Morsztyna prawdopodobnie konceptyzm tj. opieranie dziedziny na koncepcie (dowcipnym pomysle).

„Niestatek― – 2

Ukazane sa dwa kontrastowe portreciki dziewczyny, w stosunku do zaistnialej sprawy. Kiedy w zwiazku tych dwojga (dziewczyna jak i rowniez autor) sie

kochaja – dziewczyna reprezentowana jest w charakterze piekna jak i rowniez zmyslowa niewiasta. Kiedy natomiast sie pokloca partnerka staje sie

brzydka jak i rowniez nieznosna.

67. Omow nadrzedne prady literackie baroku jak i rowniez ich oddzialywanie na zywot umyslowe epoki.

W pewnym uproszczeniu mowimy, ze w calej literaturze baroku zaistnialy dwa wazne, fundamentalne prady. 1 - dworski – rozwijajacy sie pod dworach

magnackich i krolewskim; drugi – ziemianski (sarmacki) – reprezentatywny dla dworkow ziemianskich, dalekich od w zamian, tetniacych osobistych

zyciem, kultywujacym wlasne tradycje.

Prad dworski reprezentuja: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ow typ podrecznikow uprawiany byl na wzor europejski, zwlaszcza popularna

stala sie poezja wloskiego Marina, ktorego nasladowali takze polscy poeci. Tworczosc poetycka dworska znalazla wiec zaskakiwac odbiorce, dowodzic

mistrzostwa autora, wreszcie – bawic jak i rowniez uatrakcyjniac uczty i roznorodne dworskie zgromadzenia. Byl to nurt kosmologiczny, czyli czerpiacy

z fasonow zachodnich, dywanowi skladajacy zachwyt, a z niechecia odnoszacy sie w celu rodzinnych, polskich tradycji.

Strumien ziemianski – sarmacki – opanowal polskie szlacheckie dworki. Zwany wydaje sie takze swojskim, bo nasza wlasnie tworczosc literacka,

odmiennie niz nurt dworski, przykladala ogromna wage w celu rodzimych tradycji, wrecz tworzyla wlasna szlachecka ideologie jak i rowniez swoj lokalny

rodowod uznawala za najwazniejszy tworcami owego nurtu istnieja: Waclaw Potocki, Jan Chryzostom Pasek. Strumien ten oznacza sie rowniez

sarmackim od momentu slynnej teorii o Sarmatach, bardzo rozpowszechnionej w SIEDEMNASTEGO w. jak i rowniez oddzialywujacej pod pozniejsze

epoki.

Podzial podrecznikow na dwa nurty wydaje sie wygodny, jednakze nie jest obszerny. Dwa nurty latwo sie pamieta – byly bowiem dwory – wiec

dworski i dotychczasowy siedziby szlacheckie – wiec ziemianski. Jednak byly rowniez miasta – rozwijal sie zatem prad literatury plebejskiej ze

slynnym bohaterem Sowizdrzalem. Mowimy oglednie: poezja dworska, lecz aktualnie Morsztyn jak i rowniez Naborowski istnieja poetami, jacy znacznie

sie roznia – mozna wiec mowic przynajmniej o wielu nurtach poetyckich.

69. Zaprezentuj nurt sarmacki w literaturze polskiego baroku.

Sarmatyzm ustala podstawe polskiej obyczajowosci, religijnosci, polityki. Zaczyna sie w calej XV stuleciu. Szlachta polska w dobie swej swietnosci

poszukiwala swych korzeni - znalazla je w calej starozytnym osoby Sarmatow (w rzeczywistosci byl to nomadyczny lud iranski zamieszkujacy dorzecze

Wolgi). To szczegolne rodowod mialo tlumaczyc szczegolna funkcje jaka szlachta odgrywala na terytorium polski.

Sarmatyzm dysponuje dwa znaczenia - na wstepie oznacza obyczaj szlachty w calej XV jak i rowniez XVI stuleciu, drugie a mianowicie rozbudowana

ideologie szlachecka. Pierwotnie sarmatyzm utozsamiano z pozytywnymi cechami szlacheckimi - mestwem, dzielnoscia. W przyszlosci nastepuje wzrost

zakresu znaczeniowego o kult zlotej wolnosci, mesjanizm a mianowicie poglad religijny mowiacy na temat istnieniu jednostkowego lub zbiorowego

mesjasza. Szlachta polska znalazla poczucie, iz Polska ustala przedmurze chrzescijanstwa - winien stawic czola poganskiej nawale, byla gdyz najdalej

pod wschod wysunietym panstwem chrzescijanskim. Stykala sie z prawoslawiem i islamem, wskutek atakow tureckich. Mesjanizm narodowy to

przekonanie na temat szczegolnej roli polityczno a mianowicie religijnej Mlodych polakow. Gruntuje sie w czasach baroku wiara obecna od poczatku

panstwowosci polskiej - na temat szczegolnej roli jaka gra Matka Boza. Kolejnym aspektem jest ziemianskosc - uksztaltowany model istnienia - zywot na

wioski, fascynacja natura, jej pieknem, wzorce goscinnosci, dobrego sasiedztwa. Obecne dotychczasowy takze szczegoly orientalizmu, wyrazajace sie w

calej zainteresowaniu kultura wschodu a mianowicie stroj szlachecki, bron, ubior konia.

Wspolzycie do sarmatyzmu w literaturze i kultury ewoluowal a mianowicie poczatkowo symbolizowal mestwo, kult wolnosci. W przyszlosci stal sie

synonimem ciemnoty, zacofania, pijactwa i obskurantyzmu. W czasie rozbiorow przywrocono te tradycje w celu laski, czegoz swiadectwem wydaje sie

najwybitniejszy zabytek kultury sarmackiej - "Pan Tadeusz".

Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek oraz Waclaw Potocki.

Jan Chryzostom Pasek (1636 - 1701) byl zolnierzem, w czasach 1656 a mianowicie 67 sluzyl pod komenda Stefana Czarneckiego. Bil Szwedow,

Wegrow, wyprawial sie w celu Danii. Osiadl na stale w calej krakowskim, dokad sady skazaly go pod infamie jak i rowniez banicje. Jego pamietniki

zawieraja okres ekipy wojskowej. Staly sie zrodlem weny dla Henryka Sienkiewicza. Sa doskonalym zrodlem mentalnosci, zwiazanych z kultura

sarmackiej. Wyziera z nich obraz autora - zolnierza ceniacego wolnosc, samochwaly, roztropnego polityka. Cenil Czarneckiego, podarowal wyraz

szlacheckiej ksenofobii jak i rowniez milosci przyrody - z rzewnoscia opisywal lasice. Poslugiwal sie jezykiem bogatym w calej mowe potoczna, laczyl

niejednokrotnie polski z lacina.

Waclaw Potocki (1621 - 1696), szlachcic, ziemianin. Byl arianinem (wyznanie reformacyjne). Wazniejsze utwory - "Wojna chocimska" a mianowicie

poemat rycerski, jedna z pierwszych polskich epopei, zredagowana na podstawie pamietnikow Jakuba Sobieskiego, ojca Jana. Poza tym w calej latach

1688 - 1696 "Moralia", w calej 1695 "Ogrod fraszek".

"Nierzadem Polska stoi"

W Polsce przywiazuje sie sporo wagi w celu konstruowania regulacji, praw, przywilejow, ktorych aczkolwiek nikt nie respektuje. Pisarz zwraca uwage na

ucisk biedniejszej szlachty, a sprawiedliwosci szuka za granica.

"Pospolite ruszenie"

Autor odslania negatywne podejscie szlachty w celu pospolitego ruszenia. Jest ona niekarna, warcholna, zanikl w pani a duch rycerski.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Potocki nie rozumie z jakiego powodu represje polityczne i prawne dotykaja arian. Wiersz ow krytykuje nietolerancje. Poeta dziwi sie, iz represje nie

dotykaja wyznan protestanckich.

"Zbytki polskie"

Pisarz krytykuje wystawny styl zycia w charakterze element obyczajowosci sarmackiej. Zdumiewa go okolicznosc, ze w polsce, ktory nie istnieje za jak

oplacic armii, ludzie nie lekaja sie agresji, nie ograniczaja nakladow, nie pilnuja o dobro wspolne. W polsce chrzescijanskim skromnosc i umiar powinny

byc zachowane.

"Wojna chocimska"

Utwor powstal okolo roku kalendarzowego 1670, traktuje o bitwie pod Chocimiem z 1621. Ukazuje obrone Chocimia ponizej wodza Chodkiewicza. Z

niezwyklym realizmem pisarz kresli sceny batalistyczne. Zaznacza rycerskosc Sarmatow dawnych, a krytykuje terazniejszych. Termin Sarmata oznacza

obok Potockiego synonim rycerskosci, poswiecenia, cnot obywatelskich.

Jezyk wzorowany jest pod mowie potocznej, autor nie posluguje sie biegle gatunkami literackimi. Tworczosc Potockiego wydaje sie regresem barokowej

literatury.

70. Przedstaw portret szlachcica polskiego w swietle wybranych skladow literatury staropolskiej (np. fraszek, satyr, komedii politycznej).

Tworczosc literacka staropolska wykreowala raczej ujemny obraz szlachcica chociaz zaprezentowala takze trzy wzory zadbaj: szlachcic – ziemianin,

szlachcic – dworzanin, poeta doctus.

Jesli natomiast ktos nie reprezentuje nawet najmniejszej z tych postaw, ulega wowczas ostrej krytyce wraz ze strony autorow.

ïƒ Renesans

•M. Rej „Rozmowa pomiedzy trzema osobami... ―

krytyka Pana – mysli na temat sprawach prywatnych, nie interesuje sie sejmami

Wojta – uzala sie powyzej swoim losem

Plebana – ktory nie odprawia kazdego mszy, a mysli zaledwie i przychodu

•A. F. Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej―

Wystepuje przeciwko przywilejom rodowym szlachty.

•Kochanowski „Odprawa poslow greckich―

Parys jako rzecznik praw jak i rowniez interesow placowki

ïƒ Barok

Potocki

•„Nierzadem Polska stoi― – niesprawiedliwosc praw jak i rowniez ucisk nedznej szlachty za posrednictwem bardziej zamozna.

•„Zbytki polskie― – zwraca sie uwage na przywiazywanie uwagi szlachty do rzeczy zbytecznych i malowaznych.

•„Pospolite ruszenie― – krytyka pospolitego ruszenia, ktore nie moze pelnic nadal formy obronnej kraju, poniewaz szlachta w calej wojsku

wykazuje chec w celu alkoholu, bojek, jest nieposluszna wobec dowodcow.

•„Wojna chocimska― – krytyka zniewiescialych, obojetnych na kwestie ojczyzny osob i pochwala patriotow.

J. Ch. Pasek „Pamietniki―

Tak samo jak Potocki w calej „Pospolitym ruszeniu―, tak Pasek w „Pamietnikach― dokonuje krytycznej oceny zadbaj szlacheckich w calej

sluzbie wojskowej. Wszystko wiaze sie z ciemnota, zacofaniem, ofensywnoscia obywateli.

71. Wyjasnij, na czym polega krytyka stosunkow spolecznych jak i rowniez politycznych w calej utworach W. Potockiego.

Tworczosc poetycka Potockiego zalicza sie do nurtu sarmacko-szlacheckiego. Poeta niejednokrotnie dotyka kwestii szlachty jak i rowniez panstwa.

Nierzadko poddaje krytyce wady narodu i kierujacych. Potocki wyznawal religie arianska. W wierszu "Nierzadem Nasz kraj stoi" ukazal stan wewnetrzny

panstwa polskiego, ktore chyli sie w odniesieniu do upadkowi, zadna osoba nie przestrzega praw. Praw jest tak wiele, ze moga sluzyc potomkom do gry.

Wszyscy pilnuja o osobiste dobro, nie interesuja sie losem kraju. Wiersz "Zbytki polskie" wskazuje wady systemu spolecznego. Polacy sadza tylko na

temat zabawach, balach, wygodach zyciowych. Przejmuja obce wzory zamiast szanowac polska tradycje. Ojczyzna chyli sie ku upadkowi. Szlachta

aczkolwiek zyje sama dla siebie jak i rowniez nie zdaje sobie sprawy, iz z upadkiem ojczyzny zginie tez pani sama. W wierszu "Kto mocniejszy ow lepszy"

Potocki porusza problem nietolerancji duchowej. Katolicy to silny lew, zas arianie sa podobni do drobnego lisa, ktory nie moze obronic sie przed lwem.

Wyrzucenie arian Potocki uwaza zbytnio bezprawie. Wiersz "Pospolite ruszenie" pokazuje obozowisko wojskowy. Przedwczesnym rankiem napadaja nan

Kozacy. Jednak szlachta nie broni sie, bowiem jest zbytnio wczesnie. "Transakcja wojny chocimskiej" to epos o przebiegu bitwy ponizej Chocimiem w

calej 1621r. Poemat opisuje tok bitwy jak i rowniez rokowan. Calosc przepojona wydaje sie duchem patriotyzmu. Autor wierzy w Boga i swoim pomoc w

calej zwyciestwie powyzej poganami. Patriotyzm widac w calej przemowieniu Chodkiewicza do wojownikow. Prosi pan o obrone ojczyzny odwolujac sie w

celu czasow przeszlych, chocby Chrobrego. Z skladow Potockiego wylania sie wizja XVII wiecznej Polski. Sporo jest w calej nich krytyki, bolesnej refleksji

i pesymizmu.

72. Uzasadnij, ze „Pamietniki― J. Ch. Paska istnieja zrodlem zdolnosci o obyczjach i jezyku szlachty w calej XVII stuleciu.

Poezja Paska nalezy do stylu sarmacko-szlacheckiego. Liryk napisal "Pamietniki" okolo roku kalendarzowego 1690. Pamietniki i diariusze zajmowaly

calkiem znaczna pozycje w literaturze XVII w calej. Dzieki bezposredniemu stosunkowi pisarzy do zobrazowanych faktow istnieja znakomitym zrodlem

poznania osob i obyczajow tamtych okresow. Pierwsza czastka zawiera przedstawienie przygod militarnych Paska. Uczestniczyl on w calej wielu

wyprawach wojennych. Pasek opowiada na temat walkach Czarnieckiego ze Szwedami w Polsce jak i rowniez Danii, na temat rokoszu Lubomirskiego i

na temat odsieczy Wiednia, ktora przedstawil w oparciu na temat relacje do niej uczestnika. Przedstawil obraz szlachcica-zolnierza, ktory walczy dzielnie,

jednakze ambicji w celu walki dostarcza mu szwung zdobycia lupow, a nie milosc w celu ojczyzny. Pasek mowi tez o odbytych podrozach obcych, ktore

dotychczasowy wynikiem swoim zainteresowan jak i rowniez ciekawosci. Pasek opisuje tez msze swieta, do ktorej sluzyl wraz ze zbroczonymi krwia

wrogow rekami. Uczestniczyl w calej licznych ucztach. Lubil pojedynki i zwady z roznymi. Przykladem wydaje sie uczta obok pana Jasinskiego, podczas

ktorej doszlo w celu pojedynku Paska z Nurzynskim. Chytry Pasek, ktory nie chcial walczyc w obozie wojskowym, wyszedl z niego, majac swiadomosc,

ze rywal dogoni fita. W koncu Pasek zabil natreta i odcial reke swoim bratu. Lecz taki tryb zycia znudzil mu sie i Pasek zapragnal modyfikacje. W

obszarach Krakowa upatrzyl sobie kandydatke na zone. W innej czesci opisuje swe amory i decydujaca rozmowe z ukochana. Nasza czesc

"Pamietnikow" zawiera wielki obraz istnienia ziemianskiego jak i rowniez obyczajow szlacheckich. Autor zwaza ucisk chlopa za przyrodzony stan rzeczy.

Swa klase zwaza za godna przedstawicielke narodu. Zycie wlasne szlachty nacechowane jest troska o majatek i przewagi wlasne. Z "Pamietnikow"

wylania sie wizja typowego sarmaty. Bohater kocha zabawy, pijanstwo, pojedynki zwykle dla owczesnej szlachty. "Pamietniki" odzwierciedlaja wizja ludzi

tamtej epoki. Sa pisane barwnie, jezykiem potocznym, wskazujacym pod gawedziarskie talenty autora.

74. Podaj najwazniejsze cecgy gatunkowe satyry na bazie utworow Jak i rowniez. Krasickiego

Satyra jest to obok twor literacki, ktory osmiesza lub pietnuje ukazywane w nim zjawiska, np. wady osob, obyczaje, charaktery itp. Satyra nie musi

ukazywac sposobu reperacji, ukazywac „lekarstwa―- jest ona poprzez to, zeby negowac, osmieszac i pouczac.

Wsrod satyr wyrozniamy:

-satyry spoleczno-obyczajowe,

-satyry polityczne (np. przeciw jednostkom znanym, publicznym),

-satyry literackie ( przeciwko szablonom jak i rowniez konwencjom literackim)

Mozna podzielic satyry takze za powodu na sposob pokazania tresci:

1-wsza. Monolog – bezposrednia wypowiedx np. Glob zepsuty.

dwoch. Monolog zwrocony do kogos, wziety w calej cudzyslow ( autor wydaje sie zdystansowany w stosunku do wypowiedzi). Np. Do mistrza.

3. Satyra dialogowa – np. Pijanstwo.

76. Scharakteryzuj „Satyry― Jak i rowniez. Krasickiego w charakterze utwory na temat ponadczasowym charakterze.

Krasicki, bedac uwaznym obserwatorem dostrzegal sporo przywar jak i rowniez ulomnosci czlowieczych. Zdajac samemu sprawe z ich oddzialywania na

zywot polityczne w calej owczesnej Polsce oraz bedac swiadomym zdania, do jakich konfliktow jak i rowniez klesk moga one spowodowac, stal sie ich

najglosniejszym przeciwnikiem. Az do walki z nimi sluzyly mu nade wszystko bajki jak i rowniez satyry.

Satyry, podobnie swoja droga jak bajki, ukazuja wizja zycia w calej XVIII a mianowicie wiecznej Rzeczypospolitej. Sa idealna ilustracja tamtych czasow.

Krasicki obnazal jak i rowniez osmieszal w calej nich najdotkliwsze wady systemu spolecznego polskiego: pijanstwo, zacofanie jak i rowniez ciemnote

szlachty, brak krytycyzmu, sklonnosc w celu hazardu. Satyry czesto posiadaja charakter interwencyjny i sporadyczny, rownie niejednokrotnie sa

aczkolwiek uniwersalne jak i rowniez ponadczasowe. Krasicki tak osobiscie pisal na temat celach satyry: "Wystepek karac, oszczedzac osoby". Tworzac

nastepne utwory staral sie byc nie tylko moralizatorem, lecz rownoczesnie autorem sprawiedliwym i obiektywnym..

Pierwsza ksiege satyr otwiera satyra "Do krola". Na wejsciu utwor ow jest zaprzeczeniem zasad tego gatunku - adresat jest umieszczony juz w calej

tytule, a przeciez winien pozostac nieznany. Podmiot poetycki stawia krolowi kilka zarzutow, takich jak nietrafne pochodzenie, zbytnio mlody ilosc lat, zbyt

lagodne sprawowanie rzadow, zbyt staranne wyksztalcenie jak i rowniez przesadna zabieganie o nauke i kulture. Zarzuty ow pokrywaja sie z takimi,

stawianymi monarsze przez szlachte. Sa aczkolwiek na tyle glupie i absurdalne, iz domyslec sie jest dozwolone, ze dzieki temu Krasicki odslania zalety

mistrza. Tak wiec satyra ta tak naprawde stanowi pochwale Stanislawa Augusta i termin poparcia gwoli jego strategii wewnetrznej, a jednoczesnie wydaje

sie atakiem pod sarmacje, pod jej niedoskonalosci i zle przyzwyczajenia..

Inna satyra, "Pijanstwo", ukazuje jak i rowniez pietnuje opilstwo. Jest ona zrobiona na zasadzie dialogu, rozmowki prowadzonej za posrednictwem dwoch

szlachcicow. Jeden z nich opowiada o obficie zakrapianych biesiadach i na temat przykrych pierwotnego konsekwencjach. Mowa satyry wydaje sie

pesymistyczna a mianowicie wymeczony napojem alkoholowym szlachcic odchodzi, by znalezc ukojenie w calej... alkoholu. Satyra Krasickiego odslania

rowniez zwykle cechy Mlodych polakow, ktorzy wobec alkoholu stale sa odwazni, swietnie umieja sie pod polityce, a przy tym uwielbiaja dyskutowac i

ponizej lada pretekstem wywolywac awantury..

Z kolei "Swiat zepsuty" pozyskuje porownanie okresow wspolczesnych autorowi z czasem minionymi. Wychodzi na to, ze w calej Rzeczypospolitej

historia sie raz za razem gorzej. Ceny, ktorymi kierowano sie kiedys, ulegly aktualnie przewartosciowaniu. Przestaly byc biezace takie przymioty, jak

honor, uczciwosc, prawdomow- nosc, wiernosc malzenska, altruizm, religijnosc. Cechujaca je miejsce zajely klamstwo, nonsens, podstep, wiarolomstwo,

rozpusta. Ten brak poszanowania tradycji jak i rowniez niszczenie zalety stanowiacych na temat pozycji Rzeczypospolitej powoduje, iz panstwo stoi na

skraju calkowitego upadku i kleski..

Popularnosc satyr Krasickiego zwiazana byla z dydaktycznymi powinnosciami literatury, majacej sluzyc walce o modyfikacje mentalnosci, nawykow i

pogladow spoleczenstwa. Satyra realizowala ow zadania poslugujac sie niejednokrotnie retorycznym monologiem, w ktorym ocena zjawisk prezentowana

byla w calej sposob niewatpliwy i jowialny. Jej wypowiedz byla najczesciej skierowana w celu fikcyjnego odbiorcy, niejednokrotnie ujeta w cudzyslow,

przez co pisarz chcial zaakcentowac swoj opanowanie od pogladow bohatera. Odejscie od bezposredniej perswazji prawdopodobnie najwyrazniej w calej

satyrach dialogowych, szczegolnie natomiast w tych, w ktorych zaden z rozmowcow nie moze byc uznany zbytnio reprezentanta pogladow autora.

Zmuszalo to czytelnika do samodzielnej interpretacji jak i rowniez wlasnych przemyslen, a autorowi pozwalalo pod dyskretne sugerowanie odpowiedniej

dziedziny i unikniecie bezposredniego jak i rowniez obcesowego pouczania.

77. Omow charakterystyczne wlasciwosci poematu heroikomicznego na przykladzie „Monachomachii― Jak i rowniez. Krasickiego.

„Monachomachia― jest poematem heroikomicznym. Typ ten przezywal szczegolna popularnosc w okresie oswiecenia, lecz swoim dzieje osiagaja V.

w calej. p. n. e., w ktorym powstala „Batrachiomomachia―, poemat jezyk homera opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny wydaje sie parodia poematu bohaterskiego. Laczy w samemu elementy bohaterskie i komiczne. Efekt komiczny

osiagniety pozostanie poprzez celowe zastosowanie kontrastu miedzy blaha trescia, malutko znaczacymi wydarzeniami a solennym i podnioslym

sposobem pokazania i stylem wypowiedzi. Zawartoscia utworu wydaje sie wojna mnichow, ktora wybucha miedzy zakonami dominikanow jak i rowniez

karmelitow. Mnisi walcza za posrednictwem sandalow, pasow, talerzy jak i rowniez szklanek posrod wrzawy jak i rowniez rumoru. Godzi zwasnionych

pucharem, co sporo trunku mogl pomiescic jak i rowniez na widok ktorego to naczynia ogol walczacy zakrzykneli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki, opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np.:

„wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza. ―,

„juz sie wymykal – wtedy kuflem od przekroczenie legl z slawnej dloni ojca Zefiryna. ―

78. Na wybranych przykladach przedstaw problematyke dobranocek I. Krasickiego.

Bajka to utwor przykrotki, posiadajacy „fabule―, zwykle wierszowany i zawierajacy praktyczne pouczenie, sad moralny, pointe, ktora wynika z

przytoczenia przykladu, sytuacji ilustrujacej mysl.

Bajki Krasickiego prezentuja wiele wzgledow rzeczywistosci XVIII- wiecznej Polski, przyblizaja wspolczesnemu czytelnikowi charakter tamtych okresow.

Swoistym komentarzem do calego zbioru wydaje sie „Wstep w celu bajek―. W sposob humorystyczny autor wymienia rozne ludzkie wady,

zachowujac ze mozna spotkac ludzi doskonalych, ale zawsze sa to tak rzadkie postawy, iz mozna je miedzy bajki wlozyc.

Bajka „Szczur jak i rowniez kot― wydaje sie atakiem pod jedna z najgorszych slabosci ludzkich ktora jest pycha. Poeta posluzyl sie tutaj tak zwana

maska: wystepujace w wierszu zwierzeta istnieja konwencjonalnymi znakami cech czlowieczych. Chwalacy sie przed rodzenstwem szczur to

zarozumialstwo, pycha, czlowiek przykry. Z kolei kotowaty, wykorzystujacy chwilke nieuwagi szczura zwykle identyfikowany jest wraz ze sprytem,

drapieznoscia, bezwzglednoscia. Bajka zawiera bezsporne pouczenie, iz w zyciu nalezy kierowac sie skromnoscia i pokora, poniewaz stale trafi sie na

silniejszego lub sprytniejszego.

Waznym utworem jest bajka „Ptaszki w calej klatce―. Krasicki poruszyl tutaj problem uniwersalny, wazny odpowiednio dla wszelakiej zywej:

zamilowanie wolnosci. Ptaszki w klatce to gadanina dwoch uwiezionych w klatce czyzykow. 1 (mlodszy) urodzil sie aktualnie w niewoli i nie zna posmaku

wolnosci, nie rozumie do niej. Akceptuje swej zycie w calej klatce jak i rowniez uwaza, iz jest to cos normalnego. Lecz stary czyzyk nie zgadza sie z

twierdzeniem malolata. On ongis byl wolny, zostal aczkolwiek uwieziony. Przenigdy nie przyzwyczai sie w celu niewoli, stale bedzie pragnal wolnosci.

Nierzadko interpretujac ta bajke, okresla sie pod fakt, iz powstala pani po pierwszym rozbiorze Polski, moze wiec Krasicki pragnal napisac na temat

nieszczesciu wlasnym rodakow zyjacych pod zaborami?

Z kolei w calej bajce "Malarze" Krasicki prezentuje mocno skontrastowane ze soba figury dwoch malarzy - portrecistow. Jeden z nich, Piotr, byl malarzem

dobrym, jednakze zyl w calej nedzy, inny, Jan, malowal kiepsko, jednakze byl bogaty. Te pozorna niedorzecznosc wyjasnia pointa. Piotr malowal osob

naturalne, owymi, jakimi istnieja, Jan jakkolwiek znacznie upiekszal ich portrety. Bajka nasza ilustruje generalna prawde zyciowa: najtrudniej jak i rowniez

najniebezpieczniej powiadamiac ludziom prawde, znacznie swobodniej byc pochlebca i lizusem - dzieki temu mozna w znacznym stopniu wiecej zdobyc.

Przykladem uzycia poetyki maski jest bajka "Jagnie jak i rowniez wilcy". W tej chwili pierwszy wers zawiera moral wyrazajacy przekona- nie, ze w kuli

ziemskiej dominuje prawo silniejszego, ze racja wydaje sie po stronie www tego, kto ma energie. Potwierdzeniem naszej smutnej prawdy jest

opowiedziana historyjka: slabowite, niewinne jak i rowniez naiwne jagnie zostaje napadniete przez dwa wilki (bedace symbolem energii, bezwzglednosci

jak i rowniez okrucienstwa). Wowczas gdy pyta, jakim prawem dysponuje byc zjedzone, otrzymuje napredce sklecona riposta: "Smacznys, slaby i w calej

lesie", a nastepnie pozostanie pozarte.

Bajka „Filozof― odslania uczonego czlowieka przekonanego na temat wlasnej wszechwiedzy teoretyka, ktory odrzuca co wiecej wiare w calej Boga

jak i rowniez smieje sie ze kazdego swietych. Lecz gdy spada na jego zasobow choroba, nawraca sie, rozpoczyna wierzyc „nie tylko w calej Pana

Boga―, ale takze w „upiory―. Utwor wskazuje jak bardzo osoby sa chwiejni we osobistych pogladach jak i rowniez przekonaniach. Krasicki zwraca

uwage, ze niejednokrotnie teoretyczne wiedzy nie wspomagaja w zyciu.

A zatem glob w dobranockach Krasickiego zostal poddany krytyce – obluda, klamstwo, skapstwo sa „ubrane― w odpowiednie scenki jak i rowniez

zaprezentowane konsumenta.

79. Docen role podrecznikow oswiecenia w calej dziele ratowania Rzeczypospolitej.

Stanislaw Staszic -poglady swoje wylozyl w 3 dzielach: w calej Uwagach powyzej zyciem Jana Zamoyskiego jak i rowniez w Przestrogach dla Polski.

Program spoleczno-polityczny Staszica dojrzewa nie tylko z potrzeb mieszczanstwa i chlopstwa, lecz rowniez z intensywnej troski na temat kraj, z leku

przed utrata niepodleglosci. Pisarz przywiazuje duza wage do wychowania mlodziezy, gwoli ktorej zamyslem powinno byc szczescie ojczyzny. Poniewaz

szczescie spoleczenstwa wynika z zdatnosci wszystkich swoim mieszkancow, totez, jak pisal koncem edukacji krajowej byc powinna uzytecznosc

obywatela. Zaznacza koniecznosc odebrania Kosciolowi prawa opieki powyzej szkolnictwem, czymze poparl wyraznie program reform Komisji Oswiaty

Narodowej.

Sporo rozsadnych wymogow wysunal Staszic w dziedzinie organizacji wladz panstwowych i prawodawstwa w Polsce. Zadal zniesienia liberum veto

(szczesliwosc wiekszej partii obywatelow wydaje sie dobrem publicznym), domagal sie przyznania sejmowi wladzy wykonawczej i przedstawicielstwa w

nim mieszczan, ktorzy z przedstawicielami szlachty zasiadaliby w calej jednej izbie. Przeciwstawial sie wolnej elekcji, wypowiadajac sie za tronem

dziedzicznym. Przemawial o koniecznosci utworzenia nieustannej armii, gdzie utrzymanie oplacac bedzie szlachta.

Osobne obszary w swoim dzielach absorbuje krytyka polskiej magnaterii, ktora wini zbytnio upadek kraju. Pisal: Z samych mezczyzn zguba Mlodych

polakow. Oni, wg Staszica, zniszczyli szacunek gwoli prawa, doprowadzili do rozbioru Polski, wlasnym postepowaniem uczyli innych egoizmu, a nawet

zdrady.

Hugo Kollataj - inny obok Staszica przedstawiciel obozu postepu

W rozprawie pt. Do Stanislawa Malachowskiego... Anonima listow kilka przygotowal system reform uwienczony Konstytucja 3 maja. Ponizej swoim

przywodztwem skupil grupe radykalnych autorow, zwana Kuznia Kollatajowska.

Tak samo jak Staszic wymaga dziedzicznosci tronu, zniesienia liberum veto, praw dla mieszczan i wolnosci dla chlopow. W patentach dotyczacych

organizacji wladz panstwowych rozni sie od Staszica tym, iz powierza wladze wykonawcza ministrom odbierajac ja sejmowi. W sejmie prognozuje dwie

izby: dla szlachty, dla mieszczan

Franciszek Salezy Jezierski – „Katechizm na temat tajemnicach rzadu polskiego―, zlosliwy pamflet pod spoleczny jak i rowniez polityczny

anachronizm ustroju Rzeczpospolitej szlacheckiej, kompromituje autor federacje feudalne, sarmatyzm i pozorna rownosc szlachecka. Oskarza mezczyzn

o nieludzkie traktowanie chlopow i mieszczan, zas senatorow i poslow o przekupstwo i zdrade.

Ursyn Niemcewicz – „Powrot posla―, kawalek o charakterze dydaktycznym jak i rowniez politycznym. „Powrot posla― wydaje sie satyra pod

owczesne ludzie.

Do listy utworow nalezy jeszcze zwiazac sie bardzo rozpowszechniona i atrakcyjna poezje polityczna, powstaly w takim przypadku wiersze anonimowe

np.: „Na krola―, „Zagadka Sejmu Czteroletniego―, „Do panujacych i w celu narodu―.

-Satyry i bajki Krasickiego- krytyka wad systemu spolecznego - „bawiac uczy―.

-Krasicki w „Zabawach Przyjemnych jak i rowniez Pozytecznych― wydal wiersz „Swieta milosci kochanej ojczyzny― – uzyskal range hymnu

narodowego.

-„Mikolaja Doswiadczynskiego przypadki― – surowa krytyka spoleczenstwa szlacheckiego oraz system reform spolecznych zmierzajacych w celu

zmian w calej stosunkach feudalnych.

-Reformy: Staszic („Uwagi powyzej zyciem J. Zamojskiego―: znizenie uprzywilejowanie szlachty, reformy sadownictwa, oswiaty (przestrogi dla

Polski), zrownanie praw mieszczan z prawami szlachty i magnaterii), Kollataj (wznowienie wladzy mistrza, wniesienie liberum veto, reforma podatkowa,

stworzenie w sejmie II izby przeznaczonej gwoli mieszczan, uzbrojenie armii).

-„Powrot posla― Niemcewicza.

80, 85. Udowodnij, iz „Powrot posla― Niemcewicza to komedia polityczna.

Utwor ow powstal w ciagu kilkunastu dzionki, w czasie spacji w obradach Sejmu Ogromnego (na przelomie X jak i rowniez XI 1790 r. ). Ma pan charakter

doskonaly – zachowana zostala regula trojjednosci: wysilku, miejsca jak i rowniez akcji, brak jest takze scen masowych, calosc natomiast utrzymana

wydaje sie w jednej konwencji. „Powrot posla― zostal napisany pod zamowienie obozu reform. Niemcewicz chcial dzieki temu wplynac na reputacje

publiczna oraz na postawe polityczna pojedynczych poslow.

Utwor ukazal spor miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami reform. Niemcewicz wykazal koniecznosc jak i rowniez nieuchronnosc zmian

ustrojowych Polski, osmieszyl pracownik obozu konserwatywnego, chcac przydac jak multum zwolennikow pro krolewskiemu jak i rowniez

patriotycznemu obozowi reformatorow. W tym celu posluzyl sie typowym gwoli komedii politycznej chwytem jak i rowniez ukazal chwatow jednoczesnie

okreslonych jako pozytywni (patrioci) jak i rowniez negatywni (konserwatysci). Naturalna konsekwencja takiej czarno bialej prezentacji przedstawionego

globu jest splycenie sylwetek psychologicznych postaci: smialkowie ograniczaja sie do wyglaszania monologow jak i rowniez toczenia rozwiazan

fabularnych prezentujacych jednostkowe poglady oraz racje polityczne. Oczywiscie panstwu „dobrzy― pozostana przedstawieni w charakterze prawi

jak i rowniez wzorowi obywatele, ci „zli― zas w charakterze durnie jak i rowniez pozbawieni honoru dranie. Pozytywni czyli zwolennicy obozu reform

to: Podkomorstwo, Dobrobojscy jak i rowniez ich syn Walery, Teresa (wychowanka Podkomorzego i swoim zony). Nastepnie ich wrogowie to: tata Teresy

– Starosta Gadulski, jego zona Staroscina i Szarmancki.

Caly kawalek jest wypelniony szeregiem dyskusji, rzeczowych, pod tematy obyczajowe i polityczne; Podkomorzy bedac oredownikiem reform, w dyskusji

wytyka klopoty, jakie tworzy szlachta: liberum veto jak i rowniez "zlota wolnosc szlachecka" zwaza za to, jak doprowadza w celu upadku Polski, podobnie

jak samowola, prywata jak i rowniez egoizm, ktory wysysa wszelkie sily zyciowe z Rzeczypospolitej; ma nadzieje ujrzec obok schylku swojego zycia

potezna i wyzwolona z ponizej obcych sladow ojczyzne; denerwuje go postepowanie Gadulskiego, ktory wiele gada, ale najczesciej bez sensu; dziwi sie,

iz Starosta zezwala na wszelkie dziwne zachcianki swojej zony (modnej); na koncu okazuje sie, iz Podkomorzy nie jawi sie byc goloslowny: zwalnia z

poddanstwa swoich chlopow, chcac uczcic malzenstwo Walerego z Teresa;

Walery wydaje sie natomiast skontrastowany z Szarmanckim; on wspolnie ze Starosta Gadulskim istnieja przedstawicielami obozu konserwatywnego;

Gadulski jest zwyklym szlachcicem, nie respektujacym zasad moralnych, kierujacym sie rzadza pieniadza (gotowy jest przekazac corke przymusem za

mezczyzna, aby tylko i wylacznie nie musiec placic posagu; cechuje fita bezmyslne gadulstwo, zrzedliwosc, swarliwosc; Krasinski uosabia jego brak

zainteresowania znaja, za to obszerne zainteresowanie pijanstwem, lenistwem jak i rowniez rozpusta; tez jest poslem na sejm (niestety); elekcje, chaos,

liberum veto, konfederacje uznaje zbytnio swiete prawo szlachty, do ktorego mozna z pewnoscia niezle zapracowac; Szarmancki wydaje sie czlowiekiem,

ktory roztrwonil dobrobyt rodzicow pod zagranicznych wojazach, totez pragnie zlapac szanse finansowa, jak na przyklad moze byc Teresa; gdy

dowiedzial sie, iz posagu nie otrzyma, opuscil dom Podkomorzego bez zalu; podroze obce niczego fita nie nauczyly, niczego atrakcyjnego sie nie

dowiedzial

81. Omow nadrzedne kierunki artystyczne w literaturze i sztuce oswiecenia.

Literature polskiego oswiecenia charakteryzuje sie przewaznie w dzialach trzech pradow literackich: klasycyzmu, sentymentalizmu jak i rowniez rokoka.

Klasycyzm kladl parcie na tematy spoleczne, wyznaczal wiec poezji cele utylitarne, stawial przed nia zadania dydaktyczno-moralizatorskie wyrastajace z

przeswiadczenia o wielkiej roli wyrazenia jako przybory oddzialywania pod spoleczenstwo. Baza klasycyzmu byla „sztuka poetycka―.

Sentymentalizm kladl nacisk pod indywidualna sytuacje czlowieka. Dzialanie na wzrost tego stylu mialy preferencje J. J. Rousseau, ktory glosil, iz

cywilizacja nie sprzyja rozwojowi czlowieka jak i rowniez ze najszczesliwszy bylby powrot czlowieka w celu natury. Sentymentalizm wprowadzal wrazenie

– byla to afekt, a takze melancholie, zadume, zal. Popularna stala sie poezja pasterska, poezja milosna. Przedstawiciele sentymentalizmu interesowali

sie natura jak i rowniez przeszloscia narodowa.

W Polsce literature sentymentalizmu reprezentuja F. Karpinski i F. Kniazin.

Rokoko – mial on minimalny udzial w calej tworzeniu majatku pismienniczego specyficznego dla wytwornej i subtelnej niejako rozrywkowej tworczosci.

Materia jego stalo rozumienie zachwycajaca jako zalety podstawowej, dajacej przyjemnosc obcowania z artykulami sztuki. Oprocz literatura rokoko

najpelniej zostalo zrealizowane w calej malych formach architektonicznych jak i rowniez architekturze palacowej i salonowej wnetrznosci, w calej

eleganckiej ornamentyce, lekkosci jak i rowniez dekoracyjnosci przygotowania, w porcelanowych bibelotach, w calej malarskich miniaturach, milosnej

dziedzinie obrazow francuskich mistrzow: Jeana Watteau, Francois Bouchera.

82. Zycie umyslowe i kulturalne w oswieceniu.

Oswiecenie na terytorium polski trwalo od momentu 1730 w celu 1822. rozpoczyna sie w czasie saskim czasem prekursorskim. Dzial wowczas Stanislaw

Konarski, ktory wypowiada sie w kilku dziedzinach istnienia:

-w sytuacjach politycznych pisze dzielo: „O skutecznym rad sposobie―, zachodzi przeciwko liberum veto

-wielkie zaslugi polozyl Konarski w dziedzinie szkolnictwa. W 1740 zalozyl szkole gwoli mlodziezy szlacheckiej Collegium Nobilium i wprowadzil tam

swieze metody ksztalcenia. Byl pan pijarem jak i rowniez z swoim inicjatywy przeprowadzono reformy szkol pijarskich. Reforma szla ku ograniczenia

laciny na rzecz jezyka polskiego

-w 1741 roku kalendarzowego oglosil dzielo „O poprawie wad wymowy― – pracowal on powyzej poprawnoscia jezyka, zwalczal

SIEDEMNASTEGO wieczne makaronizmy.

W 1749 roku S. Leszczynski wydal dzielo „Glos wolny wolnosc ubezpieczajacy―, w ktorym domagal sie skorygowania normy liberum veto, sposobu

elekcji krola, rozbudowania armii.

W 1747 roku kalendarzowego oddano w celu uzytku publicznego potezne zniwa Biblioteki Zauskich, biblioteka stala sie centrum sadzi naukowej kraju. Na

sejmie konwokacyjnym w calej 1764 roku kalendarzowego krolem Polski zostal wybrany Stanislaw August Poniatowski, ktory w 1765 roku zalozyl Szkole

Szlachcicow. Komendantem uczelni zastal Adam Czartoryski. Szkola nie tylko przygotowywala do ekipy wojskowej, jednakze rowniez dawala gruntowna

jak i rowniez wszechstronna wiedze oraz ksztaltowala postawy patriotyczne i moralne. W 1765 roku powstalo czasopismo „Monitor― wzorowane pod

angielskim „Spektakorze―, wydawane stalo dwa razy pod tydzien. Nazwane czasopismem moralnym stal sie glowna trybuna programowania reform.

Redagowany w calej pierwszym momencie przez Ignacego Krasickiego korzystal z pior Konarskiego, Naruszewicza. „Monitor― poruszal wiec

biezace i odmienne tematy. Na lamach tego miesieczniki pojawiaja sie swieze formy literacki i publicystyczne: esej, paragraf, felieton, reportaz, listy w

celu redakcji jak i rowniez odpowiedzi pod nie. Autorzy krytykuja sarmacki zacofanie postuluja nowy desen osobowy oswieconego szlachcica, biora w

obrone mieszczan jak i rowniez chlopow, konweniuja o klopotach gospodarczych jak i rowniez politycznych Polski. Wydawany za posrednictwem 21

czasow. Z inicjatywy krola w calej 1765 roku kalendarzowego zalozono w stolicy polski pierwszy w calej dziejach Polski staly Teatr Publiczny.

Wydzierzawiono dla jego zasobow gmach znany jako Operalnia, w ktorym zaczely odbyc sie trzy zestawy: francuski, wloski, polski. Sklad polski

zadebiutowal komedia Bielawskiego „Natreci―. W 1766 roku kalendarzowego dla teatru zaczyna konstruowac F. Bohomolec. Dyrektorem byl W.

Boguslawski. W 1773 roku zaistniala KEN – pierwsze na starym kontynencie ministerstwo oswiaty. Po rozwiklaniu Zakonu Jezuickiego przez papieza

pozostal pewny majatek. Krol przekazal fita na rzecz planowanej KEN. Sejm Delegacyjny powierzyl jej caloksztalt prac zwiazanych z organizacja

szkolnictwa. Komisja zreformowala obie akademie ( Wilenska i Krakowska ), ktorym podlegaly uczelni wydzialowe jak i rowniez podwydzialowe, ow zas

pelnily nadzor powyzej szkolami nizszego stopnia – parafialnymi. Nauka w szkolach miala odbywac sie w calej jezyku polskim. Komisja zdawala sobie

sprawe, ze dla zapewnienia nalezytego poziomu nauczania potrzebne istnieja dobre lektury dlatego w calej 1775 roku kalendarzowego powolana

Kompania do Ksiag Elementarnych, ktorego celem stalo opracowanie jak i rowniez wydanie swiezych podrecznikow szkolnych. KEN przetrwala do 1794

roku.

W latach 1770-88 odbywaly sie „Obiady czwartkowe― – zgromadzenia towarzysko kulturalne organizowane za posrednictwem samego mistrza.

Brali w calej nich udzial miedzy innymi: Krasicki, Naruszewicz, Trembecki, Zablocki. Dyskutowano o sytuacjach literatury jak i rowniez sztuki, omawiano

projekty reform. Nieoficjalnym narzadem literackim obiadow czwartkowych staly sie „zabawy sympatyczne i pozyteczne― (1770-77) ponizej redakcja

Naruszewicza.

88. Omow cechy poematu heroikomicznego pod przykladzie „Monachomachii― J. Krasickiego.

„Monachomachia― wydaje sie poematem heroikomicznym. Gatunek ow przezywal szczegolnosc popularnosc w czasie oswiecenia, jednakze jego

historia siegaja V w. p. n. e., w ktorym zaistniala „Batrachomachia―, poemat grecki opiewajacy wojne zab z myszami – parodiujacy „Iliade―

Homera. Poemat heroikomiczny jest parodia poematu bohaterskiego. Laczy w calej sobie szczegoly bohaterskie jak i rowniez komiczne. Rezultat

komiczny osiagniety zostaje przez celowe wykorzystanie kontrastu pomiedzy blaha problematyka, niewiele znaczacymi wydarzeniami a powaznym jak i

rowniez podnioslym sposobem przedstawiania jak i rowniez stylem wypowiedzi. Trescia „Monachomachii― jest wojna mnichow, ktora wybucha

pomiedzy zakonem dominikanow i karmelitow. Mnisi walcza za pomoca sandalow, pasow, talerzy i szklanek wsrod ogromnej wrzaw jak i rowniez rumoru.

Godzi zwasnionych dopiero puchar, jak wiele trunku mogl zmiescic, na widok ktorego ogol walczacy zamilkli: zgoda. Liryk opisuje wojne stylem

calkowitym patosu, opiewajac narody przed bitwa, uzywajac powaznych okreslen i porownan homeryckich, bojki. Opisujac jak na przyklad sceny

batalistyczne, np. „wojne domowa spiewam wiec jak i rowniez glosze, wojne okrutna, wyjawszy broni jak i rowniez miecza―, „juz sie wymykal –

wowczas kuflem od momentu wina legl z slawnej reki ojca Zefiryna―. Celem utworu wydaje sie osmieszenie stosunkow panujacych posrod

duchowienstwa, np. pijanstwa, klotliwosci, lenistwa.

89. Wyjasnij, z jakiego powodu Wielka Improwizacje interpretuje sie jako termin buntu prometejskiego.

W Wielkiej Improwizacji odkrywamy zycie wew. Konrada. Frakcja pierwsza owego poematu na temat charakterze konfesyjnym to cudowny hymn pod

czesc poezji. Konrad – romantyczny poeta – dysponuje poczucie mocy, jest tworca, gra pod gwiazdach jak na przyklad na instrumencie. Czuje sie

wiekszy, silniejszy, wrazliwy jak i rowniez rozumniejszy od momentu innych poetow, medrcow, prorokow – odczuwa sie rowny Bogu. Pochodzeniem

jego macy jest afekt, ogarniajaca caly narod. W imie naszej milosci wymaga od Boga wladzy powyzej duszami ludzkimi: „Daj mnie rzad dusz! ― –

krzyczy w calej uniesieniu. Jego pragnienie wladzy bliskie wydaje sie tyranii. Traktuje narod przedmiotowo, chce fita sobie podporzadkowac, oczywiscie

gwoli jego porzadna. Pycha popycha go w celu bluznierstwa. Zarzuca Bogu, iz nie jest miloscia a tylko i wylacznie madroscia. W pogladach Konrada

pojawia sie i oskarzenie Boga na temat zlo panujace na swiecie. W swym buncie przeciw Bogu bohater przypomina mitycznego Prometeusza, ktory tez

poswiecil sie dla porzadna ludzi. Konrad jest wiec indywidualista, samotnie pragnacym zmieniac swiat. Pomimo szlachetnych intencji jest skazany na

kleske, bo wydaje sie sam.

Prometeizm polski jak i rowniez romantyczny opiera sie wiec pod buncie wybitnej samotnej placowki przeciwko Bogu, silom przyrody i ograniczeniom

wolnosci czlowieka w imie szczescia ludziom, narodu, gwoli ktorych Prometeusz jest gotow poswiecic sie, cierpiec. Jest to punkt szczytowy

romantycznego indywidualizmu, potem przechodzi on w calej pyche jak i rowniez megalomanie. Dlatego w

III cz. „Dziadow―, gdzie zostal zaprezentowany, pozostanie przezwyciezony.

93. Zaprezentuj „Kordiana― i Grob Agamemnona― J. Slowackiego w charakterze glos w calej dyskusji odnosnie do oceny powstania

listopadowego.

W dramacie Slowackiego „Kordian― nie istnieje obrazu powstania, jest tylko i wylacznie proba weryfikacje ruchu listopadowego i powodow jego

katastrofy. Nalezy podkreslic, ze przygotowywania do powstania Slowacki obserwowal sam w stolicy polski, potem udal sie w celu Paryza, dokad

uczestniczyl w calej wielkiej dyskusji na temat powstania, jaka toczyla sie na lamach polskich prasy emigracyjnych jak i rowniez na zebraniach

ugrupowan politycznych. Dlatego pokusil sie pan o weryfikacje ideologii powstancow i biegu wypadkow. W utworze tym Slowacki pragnal dac riposta na

pytanie dlaczego zrealizowany zostanie listopadowe upadlo, jaka funkcje powinna spelniac tworczosc poety narodu polskiego.

W „Przygotowaniu― poeta dokonal krytycznego sadu przywodcow powstania „z piekla rodem― zrobionych w diabelskim kotle za posrednictwem

zgromadzenie piekielne. Stworzone za posrednictwem nich postacie; Czartoryskiego, Niemcewicza, Chlopickiego, Lelewela, Krukowieckiego,,

Skrzyneckiego oraz zbiorowo ukazanych poslow sejmowych jak i rowniez kadre oficerska ocenil Slowacki krytycznie, dokladnie sugerujac, iz rzady tych

ludzi dotychczasowy jedna z przyczyn katastrofy. Ale nie jedyna.

Akt III „Spisek koronacyjny―. Celem spisku wydaje sie zamach pod cara. Spoleczenstwo jest w calej tej kwestii podzielone. Zaledwie mlodzi

oficerowie pragna wojny. Kler wydaje sie zachowawczy – proponuje cierpietnicza ideologie jak i rowniez modly jako sposob dzialania. Narod,

reprezentowany za posrednictwem zolnierza, starca, nieznajomego – stanowi nastepnie grupe, ktora nienawidzi cara i pragnie powstania, jednakze

potrzebuje wodzow. Wynik glosowania, ktore dysponuje przesadzic na temat zamachu wypada negatywnie. Kordian sam wiec wyrusza, zeby zabic

tyrana, lecz ponosi kleske. Mozna zatem w calej dramacie odczytac caly tok powstania:

1-wsza. Przygotowanie ( przywodcy jak i rowniez rozmowy spiskowe )

dwoch. Podzial glosow i pogladow wsrod systemu spolecznego

3. Szalenczy, jednostkowy napad ( atak Kordiana )

4. Kleska ( porazka Kordiana jak i rowniez calej koncepcji ).

Slowacki najwyrazniej wystawia zrywowi, jakim bylo zrealizowany zostanie listopadowe, negatywna note. Krytykuje przywodcow jak i rowniez podzial

systemu spolecznego, ukazuje bezsens dzialan jednostkowych i zle obliczonych, nie sam czyn patriotyczny. Patriotyzm mlodych, pierwotnego pragnienie

wolnosci jest tutaj oceniane w charakterze bardzo pozyteczne i szybciej wytyczamy rozgoryczenie z powodu, ze taki zapal zostal zmarnowany, niz

krytyke dzialan mlodej, powstanczej szlachty.

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od momentu narodu ofiar jakich nie znala przedtem historia Polski. Krytykowal ludzie, ktoremu zabraklo

zdecydowania w calej walce na temat niepodleglosc. Liryk uwazal, iz dla zwyciestwa idei wolnosci lepiej poswiecic caly narodowosc, niz ochronic go (

„smutne pol-rycerzy-zywych ) gwoli zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa,

ktory jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i postepu.

Poeta nawiazuje do tradycji bohaterskich Grekow, zestawia kleske powstania listopadowego z Cheronea.

95. Udowodnij niesmiertelnosc ogromnych idei na bazie tworczosci Norwida.

Posrod wierszy lirycznych Norwida mozna odroznic grupe skladow pamieci ogromnych ludzi. Czyny tych jednostek wyprzedzaly epoke – nie byly wiec

rozumiane jak i rowniez doceniane za posrednictwem wspolczesnych. Przed chwila po zgonu toczono boje o slawe po nich lub punktu pochowku. ―.

Charakterystyczne, wydaje sie takze to, ze opowiada o nich w momencie pierwotnego smierci lub po zgonu. Smierc uwydatnia dopiero pierwotnego

wielkosc. Liryk uwaza, iz moment zgonu czlowieka umozliwia przekazanie swoim dorobku ludziom.

Wiersz „Bema pamieci zalobny rapsod― zadedykowany jest pamieci gen. Jozefa Bema, herosa powstania listopadowego. Norwid nie opisuje

rzeczywistego pogrzebu Bema, ale prezentuje poetycka wizje pogrzebu, stworzona na obrys pogrzebow dawnych wodzow germanskich lub slowianskich.

Zalobny orszak idzie bardzo dlugo niosac rekwizyty, ostatecznie dochodzi w celu grobu, w calej ktory nie sklada cialka bohatera. Jest to symbol przezycia

idealow Bema - wojny o niepodleglosc. Owa koncepcja pozostaje niesmiertelna dopoki „Serca zemdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody... ―.

Nastepuje cudowne zwyciestwo ducha Bema nad pograzonym swiatem, przeznaczone w aluzji do biblijnej opowiesci na temat zdobyciu Jerycha.

Wiersz „Do obywatela Johna Browne’a― dysponuje charakter listu. Poslancem wydaje sie mewa. Norwid piszac wiersz nie wie lub dotrze pan do

odbiorcy przed smiercia. Pojawia sie motyw powatpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako panstwo wolnych osob, bo zejscie Browne’a wydaje

sie zaprzeczeniem wolnosci. Stany Zjednoczone, o ktore walczyl Kosciuszko, ojczyzna Waszyngtona splamila sie taka egzekucja. Pojawia sie motyw

przyszlosci, w ktorej „syn kata― a mianowicie nastepne generacja rowniez nie bedzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych jak i rowniez uczciwych.

Zapowiedz przesladowan Murzynow. „Noc pojdzie - ciemna noc jakos Murzyna―. W ostatnich slowach utworu:

„Bo piesn przedtem dojrzy, czlowiek nieraz skona

A anizeli skona piesn, narod pierw wstanie―

Dzwieczy nuta nadziei, ze poezja moze utrzymac sie przy zyciu historie jak i rowniez budzic w celu walki narody. Ale zanim wielka koncepcja Browna

zostanie przez innych pojeta, mnostwo jej obroncow zginie.

Wiersz nie „Fortepian Szopena― utrwala znaczenie kompozytora dla zwiazanych z kultura swiata, swoim wielkosci. Muzyka Chopina wydaje sie

przedstawiona za posrednictwem Norwida w charakterze ziemskie uzupelnienie piekna dojrzalego. Ma pan sile podnoszenia rzeczywistosci w celu idealu,

nieosiagalnego dla ludzi. Materia sztuki Chopina jest to, iz wywodzi sie ona z ludowosci, sztuka to „doskonale wypelnienie― a mianowicie

nieosiagalny absolut. Idealu owego nie mozna zdobyc ale jest dozwolone don starac sie. Muzyka robi z osob istoty swietne. Miara naszej doskonalosci

wydaje sie porownanie w celu hostii. W wierszu zarysowuje sie spor miedzy pieknem doskonalym a mianowicie norwidowskim swietnym, a zolnierzami

ciskajacymi fortepian na bruk reprezentujacymi zlo. Dochodzi w celu glosu hipoteza mowiaca, iz zniszczenie surowca nie jest rownowazne z zaglada

wartosci. Jest tez w tamtym miejscu triumf:

„Ciesz sie, pozny wnuku!...

Jekly - gluche kamienie:

Ideal - siegnal bruku „

W zwiazku wraz ze smiercia Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstal wiersz

„Coz ty Atenom zrobil Sokratesie? ―. Zjawisko sprowadzeni zwlok poety w celu Paryza stal sie podstawa sporow emigracji i wzbudzil refleksje

Norwida - wielcy ludzie nie znajduja szczescia za istnienia, a nawet poprzez smierci nie uzyskuja naleznej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, jakiemu

po zgonu Atenczycy postawili statue wraz ze zlota, przypomina Dantego, jakiemu poswiecono dwa groby. Podobne byly losy Kolumba, Kosciuszki,

Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doswiadczen Norwida. Za kazdym razem zyl w calej cieniu ogromnych ludzi, nie doceniony, samotny,

a zmarl w przytulku dla bezdomnych.

Byc moze Norwid w kazdym przedstawionym w tej okolicy wierszu pragnal pokazac, jak na przyklad wielka cene musi pokryc koszta kazda osobowosc za

swoja odmiennosc, nietuzinkowosc. Ale zarazem bohaterowie Norwida - postacie przeciez prawdziwe, kiedys prawdziwe, niosa ewentualnym pokoleniom

przeslanie, ktore istniec bedzie tak dlugo jak na przyklad pamiec na temat nich a mianowicie przeslanie etyczne, moralne, estetyczne.

96. Omow na wybranych przykladach wlasciwosci dramatu romantycznego.

Dramat niezwykly jest gatunkiem dramatu przeciwstawiajacym sie regulom dramatu antycznego, nawiazuje natomiast do tradycji dr. szekspirowskiego

oraz hiszpanskiego.

Np. „Dziady cz. III―

–Odrzucenie doskonalej zasady kilku jednosci: okres miedzy prologiem a Jak i rowniez scena wiezienna (24XII) obstaje 1 miesiac, miejsce: fabula

rozgrywa sie w mnostwo miejscach: Warszawa, Wilno, okolice Lwowa.

–wielowatkowosc np. watek mlodziezy, filomatow, na tym tle pojawia sie watek Konrada, Ks. Piotra, Nowosilcowa.

–kompozycja jest luzna: nie ma ciaglosci, kompozycja epizodyczna: poszczegolne sceny maja rys rozbudowanych epizodow – mieszanka otwarta.

–wprowadzenie na scene elementow zachwycajacych: ludowosci, aniolki, diably, upiory, archanioly.

–Bohaterem dr. wydaje sie wybitny samotnik, indywidualista, buntownik, czlowiek walczacy o wolnosc ojczyzny – Konrad. Dramat rom. mieszal

konwencje jak i rowniez gatunki literackie, pojawialy sie wiec w obrebie jednego utworu partie liryczno – dramatyczne i epickie np. elem. liryczne:

wielkie monologi w calej Wielkiej Improwizacji i piesni w scenie wieziennej. Skladniki epickie: opowiesci

Nastroj: powazny (np. Wlk. Improwizacja), tragiczny (scena Pan Senator – watek pani Rolinsonowej), humor, dowcip, ironia (np. spanie senatora),

spoczynku, ciszy (np. dom wsiowy pod Lwowem).

97. Porownaj spojrzenie pod historie narodowa w „Grobie Agamemnona― J. Slowackiego jak i rowniez Potopie H. Sienkiewicza.

„Grob Agamemnona―

W „Grobie Agamemnona― Slowacki zadal od narodu ofiar jakich nie znala dotad przygoda Polski. Krytykowal spoleczenstwo, jakiemu zabraklo

zdecydowania w walce o niepodleglosc. Poeta uwazal, ze gwoli zwyciestwa koncepcji wolnosci lepiej poswiecic caly narod, niz ocalic fita ( „smutne pol

– rycerzy – zywych―) gwoli zycia w calej niewoli. Dlatego powoluje sie na bohaterska, zolnierska postawe spartanskiego mistrza Leonidasa, ktory

jest okazem patriotycznej ofiary, zlozonej z wlasnego istnienia. Wedlug Slowackiego, tylko heroizm stanowi energie rozwojowa opowiesci i postepu.

Slowacki Poddal ostrej ocenie szlachte polska, ktora obarczyl wina zbytnio upadek powstania listopadowego. Skrytykowal ow „czerep rubaszny―,

ktorym przykryta wydaje sie „anielska dusza narodu―. Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamowal aktywnosc sil politycznych o

charakterze demokratycznym jak i rowniez postepowym.

„Potop―

Przedstawiajac w calej „Potopie― dwie plaszczyzny historyczne, historie ogromna, zwiazana z najazdem Szwedow, oraz opowiastke

obyczjowo-prywatna, odtwarzajaca fikcyjne losy postaci a mianowicie Sienkiewicz nie oddzielal pierwotnego od mojej dziurki, dzieki czemu historia

ulegaja zdynamizowaniu. Swiat powiesciowych postaci to przede wszystkim srodowisko szlacheckie. Z tej powierzchni wywodza sie bohaterowie jak i

rowniez zolnierze walczacy o niepodleglosc Rzeczpospolitej. Cechujaca je kreacje wzorowane sa pod ugruntowanych za posrednictwem tradycje

stereotypach polskosci. Wyposazyl je wiec autor w calej wartosci na przyklad: patriotyzm, wiernosc, odwaga, jak i rowniez przywiazanie w celu panstwa

jak i rowniez monarchy. Dla Sienkiewicza swoim bohater na temat wyrazistych wlasciwosciach stawal sie podstawa kontaktu telefonicznego z

czytelnikiem, dlatego tez postacie sa nieskomplikowane, autor podkresla kilka glownych typow pierwotnego charakteru. Wlasciwosci typowe istnieja

najlepiej widoczne w charakterystyce Zagloby, kluczowego sprawcy powiesciowego komizmu, ktory to komizm spelnia w szczegolnosci funkcje

rozbrojenia patosu jak i rowniez grozy, czyli posrednio posluguje „krzepieniu serc―.. W tym utworze poeta ukazal obraz wlasciwej i sprawiedliwej

walki obronnej prowadzonej z obcym najezdzca przez caly narod lokalny oraz metryka grozy polozenia naszego kraju podczas najazdu. Ukazanie wojny

wraz ze Szwedami w charakterze ogolnonarodowego powstania przeciwko zaborcy stanowi najogromniejsza wartosc

98. Wyszukaj utwory polskiego romantyzmu odnoszace sie do weryfikacje powstania listopadowego.

1. dwoch. 3J. SLOWACKI „ KORDIAN―

Dramat „Kordian― stara sie dociec przyczyn upadku powstania Wskazujac wielkosc jak i rowniez szlachetnosc prac powstanczego pokolenia

Slowacki ukazywal jednoczesnie swoim moralna jak i rowniez polityczna niedojrzalosc, nieumiejetnosc zrobienia nowej etyki walki na temat wolne

panstwo bez mistrza, brak brawury, by siegnac po wladze polityczna. Poprzez biografie Kordiana ukazywal tragizm tego pokolenia.. Przy-czy¬na

upadku powstania byla nieudolnosc wodzow wobec caratu, strach przed rewolucja, ktory ujawnil sie w wypo¬wie¬dzi pre¬zesa w calej scenie spisku.

Samotna wojna szlachetnych patriotow, ktorzy sadza, ze poswiecaja sie gwoli na¬rodu, nie moze przyniesc zwyciestwa. Bezsens takiego pogladu

uswiadamia Kordianowi medyk, pod kto¬rego postacia kryje sie szatan. Druga przyczyna byla samotnosc powstancow, ktorzy wierzyli tylko we wlasne

energii i izolowali sie od momentu mas. Slowacki podjal polemike z pogladami romantykow, iz poeta mo¬ze byc przy¬wod¬ca narodu w calej walce.

Ukazujac szeroko pobudki kleski patrzyl z duzym niepokojem pod perspektywe odzyskania niepodleglosci. Przerazala go popowstaniowa beznadziejnosc

oraz brak wiary narodu we wlasne sposobnosci. W Kordianie przeciwstawil sie Mickiewiczowskiej optymistycznej interpretacji katastrofy w dzialach

wznioslego nieszczescia i mesjanistycznego powolania narodu. Dramat pomimo ze nie od¬¬wo¬ly¬wal sie bez owijania w bawelne do powstania,

zawiera sporo aluzji jak i rowniez mozna miec sie na bacznosci go zbytnio utwor na temat powstaniu.

J. Slowacki „ Grob Agamemnona―

W utworze poeta porownuje powstanie listopadowe do batalii pod Cheronea, w ktorej Grecy poniesli kleske w walce z Macedonczykami i utracili

niepodleglosc. Slowacki pokazuje wizje mknacego za posrednictwem Grecje konia i zaden Polak nie istnieje prawa zatrzymac sie ponizej Termopilami,

dokad Grecy walczyli z Persami. Bitwa nasza to symbol najwiekszego mestwa i poswiecenia dla ratowania ojczyzny. Przykro sie na to patrzy Polakom

owego brak. Liryk nakreslil wizje nowej, nieograniczonej Polski a mianowicie narodu zjednoczonego i integralnego wewnetrznie. Nie szczedzac slow

oskarzajacych rodakow wyznaje: „Mowie - bom smutny a mianowicie i osobiscie pelen winy―. Slowacki przyznaje sie, iz nie zyskal udzialu w calej

powstaniu, czyli identyfikuje sie z ludem - oskarzajac siebie dysponuje prawo oskarzac siebie dysponuje prawo oskarzac caly narodowosc.

1. 3A. MICKIEWICZ III CZESC,, DZIADOW―

Przyczynami stworzenia utworu dotychczasowy miedzy innymi: upadek powstania listopadowego i nieobecnosc w nim poety, proba lekcje stanowiska w

stosunku do powstania jak i rowniez poczucie odpowiedzialnosci za losy ojczyzny. Obrazu walk nie odnotowano, pisarz pokazuje naszej firmie tylko

represje popowstancze ( wydarzenia z 1823 roku kalendarzowego, zwiazane z procesem filomatow i filaretow w Wilnie ). O przebiegu walk mozemy

zostac poinformowanym z zwiazku naocznych swiadkow – harmonijne z prawda historyczna. Powstaja takze rozne postacie historyczne, w tym takze

Nowosilcow. Mozemy rowniez odnalezc fotografie spoleczenstw polskiego i rosyjskiego. A. Mickiewicz stworzyl nieszczesliwy wypadek o cierpieniach,

walce jak i rowniez tragedii narodu przesladowanego z kolei, ze zadal wolnej ojczyzny.

99. Sformuluj kodeks moralny romantykow w oparciu o II i IV czesc,, Dziadow―.

II partii,, Dziadow―

Zawarty jest problem winy jak i rowniez kary rozpatrywany z punktu widzenia poczucia sprawiedliwosci ludu; pojawiajace sie duchy przekazuja o mekach,

jakie wytrzymuja w zaleznosci od win, popelnionych zbytnio zycia, a Guslarz wytycza przestrogi moralne i chor je powtarza. A. Mickiewicz pokazuje w

calej utworze ludowe prawdy moralne i podporzadkowanie sie pierwotnego rygorom:

-Wedlug przestrogi wypowiedzianej przez dzieci, aby zdobyc pelnie czlowieczenstwa i wkrecic sie do niebios, trzeba zaznac w zyciu doczesnym cierpien

jak i rowniez goryczy. Lekkie zycie na ziemi wsrod nadmiaru, zabaw jak i rowniez pieszczot nie uprawnia w celu uzyskania szczescia wiecznego.

-W mysl przestrogi wypowiedzianej za posrednictwem lud poprzez ukazaniu sie widma pana, nie mozna krzywdzic pozostalego czlowieka jak i rowniez

patrzec obojetnie na czyjes cierpienie. Dla widma pana nie ma aktualnie zadnego ratunku, bo zbytnio zycia nie postepowal jak na przyklad czlowiek.

-Przestroga dziewczyny poucza, ze pod zadnym pozorem nie mozna uciekac w celu ludzkiej, ziemskiej milosci. Nalezy rozumiec uczucia innych, nie kpic

z nich jak i rowniez samemu umiec kochac.

IV czesci,, Dziadow―

Przyczyna powstania II jak i rowniez IV partii,, Dziadow― byla miedzy innymi nieszczesliwa milosc poety do Maryli Wereszczakowny. Wyrazem jego

nieszczescia z powodu wydaje sie postac Gustawa, Ktory dysponuje romantyczny punkt widzenia na swoistosc milosci. Dusze kochankow, wedlug niego,

istnieja przeznaczone nowego przez Boga i scalone na wieki. Zakochanych na ziemi nie mogli byc wspolnie z powodu rozniacych ich stanow

spolecznych, rozbieznosci majatkowych jak i rowniez nieprzychylnosci systemu spolecznego. Gustaw buntuje sie przeciw obyczajom, przesadom i

konwencjom krepujacym uczucia i odbierajacym ludziom prawo do prywatnego szczescia oraz szydzi z tych jacy w zdobyciu bogactwa upatruja

szczescie. Wedle nauki moralnej wypowiedzianej za posrednictwem Gustawa nielatwo jest czlowiekowi osiagnac zbawienie wowczas, kiedy za istnienia

zazna pan szczescia ziemskiego, bo tego rodzaju fakt tez opoznia jak i rowniez utrudnia droge do szczesliwosci wiecznej.

stu. Omow P. Tadeusza A. Mickiewicza w charakterze romantyczna epopeje narodowa.

Utwor A. Mickiewicza mozna okreslac epopeja, dopelnia bowiem fundamentalne wymagania typu.

Epos:

-zaczyna sie inwokacja (rozwinieta apostrofa) proszac w calej niej na temat natchnienie, pomoc w robieniu dziela

-sklada sie z ksiag (dwanascie ksiag)

-napisany stylem podnioslym

-pisany heksametrem - na terytorium polski to trzynascie - zgloskowiec, sylabowiec, wraz ze sredniowka poprzez siodmej sylabie

-narrator wydaje sie wszechobecny, wszechwiedzacy i obiektywny

-pojawiaja sie liczne wykazy, zarowno statyczne, jak i efektywne

-posiada porownania homeryckie

-posiada rekordacja (opoznienie) - celowe odsuwanie jak i rowniez opoznienie akcji - poglebianie ciekawosci czytelnika (np. wykazy przyrody, niebios,

obyczajow, strojow, opowiesci Wojskiego)

-bohater wydaje sie zbiorowy a mianowicie szlachta

-ukazuje losy wybieranej grupy chwatow ( istnieja nimi zwykli, przecietni osoby, przedstawiciele glownie sredniej szlachty, choc objawia sie takze

arystokracja oraz drobna szlachta zasciankowa)

-ukazuje obraz istnienia narodu lub klasy spolecznej w istotnym i przelomowym momencie historycznym (kampania napoleonska – marsz Napoleona

pod Moskwe).

Niedobor jest globu antycznych bogow ( zanika dwuplanowosc akcji - globu bogow jak i rowniez ludzi ). Zamiast owego jest burza, ktora zastepuje moce

olimpijskie