J.R.R. TOLKIEN

Rudy Dżil i Jego Pies

(Farmer Giles of Ham)

Kowal z Podlesia Większego

(Smith of Wotton Mayor)

(Przełożyła Maria Skibniewska)

Rudy Dżil I Jego Pies

Aegidi i Ahenobarbi

Julii Agricole de Hammo

Domini de Domito

Aule Draconarie Comitis

Regni Minimi Regis et Basilei

mira facinora et mirabilis exortus

czyli w języku pospolitym

Wywyższenie i cudowne przygody

Rudobrodego Dżila,

gospodarza z Ham,

Pana oswojonego smoka,

Króla Małego Królestwa

Farmer Glles of Ham

PRZEDMOWA

O dziejach Małego Królestwa niewiele nam wiadomo, przypadkiem jednak zachowała

się historia jego powstania; ściślej mówiąc, nie tyle historia, ile legenda, bo jest to opowieść

niewątpliwie znacznie później sklecona, pełna dziwów zaczerpniętych nie z suchych kronik,

lecz z ludowych pieśni, na które też często się powołuje. Dla jej autora wydarzenia, o których

opowiada, są już zamierzchłą przeszłością, wydaje się wszakże, iż zamieszkiwał na obszarze

należącym niegdyś do Małego Królestwa. Najoczywiściej dość słaby w geografii, zdradza

pewną znajomość tej okolicy, podczas gdy o krainach położonych nieco dalej na północ i

zachód nie ma po prostu pojęcia.

Wydało mi się warte trudu przetłumaczenie tej nie-zwykłej historii z nader

wyspiarskiej łaciny na język bardziej nowoczesny, ponieważ rzuca ona pewne światło na

ciemny okres dziejów Brytanii, nie mówiąc już o tym, że wyjaśnia nam pochodzenie

niektórych dziwacznych nazw geograficznych. Wielu czytelników pewnie zgodzi się też ze

mną, że charakter i przygody bohatera są rzeczywiście interesujące.

Granice Małego Królestwa — zarówno w czasie, jak w przestrzeni — trudno

wyznaczyć na podstawie skąpych danych, jakie posiadamy. Od dnia gdy Brutus wylądował

na wybrzeżach Brytanii, powstało tutaj i upadło niejedno królestwo. Podział kraju między

Locrina, Cambera i Albanaka był tylko pierwszym z wielu różnych i nietrwałych podziałów. Z

jednej strony każdy zaścianek przywiązany był do swojej niezależności, z drugiej — królowie

żądni powiększenia swoich państw, toteż wieki upływały na przemian wśród wojen i pokoju,

radości i smutku, jak wiadomo nam dzięki kronikarzom króla Artura. Były to czasy

zmiennych granic, gdy ludzie szybko wspinali się na szczyty i jeszcze szybciej z nich spadali,

pieśniarzom zaś nie brakowało ani tematów, ani chętnych słuchaczy. W tej właśnie epoce,

zapewne między panowaniem króla Coela a pojawieniem się króla Artura i powstaniem

Siedmiu Królestw, rozgrywały się opowiedziane w naszej historii wypadki. Widownią ich

była dolina Tamizy i ciągnąca się na północo-zachód od niej kraina aż po góry Walii.

Stolica Małego Królestwa, podobnie jak dzisiejszej Anglii, znajdowała się w

południowo-wschodniej części kraju, lecz jego granic dokładnie nie znamy. Prawdopodobnie

nie sięgały zbyt daleko w górą Tamizy na zachodzie ani też dalej niż do Otmoor na

północy; o wschodniej granicy jeszcze mniej nam wiadomo. Z pewnych wzmianek w

legendzie o synu Dżila, Georgiuszu, oraz jego giermku, Suovetauriliuszu, wolno domyślać

się, że za ich czasów Małe Królestwo utrzymywało wysuniętą placówkę w Farthingho. Nie

należy to jednak do naszej historii, którą przedstawimy wam bez, poprawek i bez komentarzy;

pozwolimy sobie tylko uprościć szumny tytuł łacińskiego oryginału na brzmiący skromniej:

RUDY DŻIL I JEGO PIES

AEGIDIUS DE HAMMO mieszkał w samym sercu wyspy Brytanii. Pełne jego

nazwisko brzmiało: Aegidius Ahenobarbus Julius Agricola de Hammo. Nie skąpiono bowiem

ludziom imion i przydomków w owych dniach, bardzo od naszych odległych, kiedy wyspa

żyła jeszcze szczęśliwie, podzielona na wiele królestw. Czasu było wtedy więcej, a ludzi

mniej, toteż każdy prawie czymś się spośród innych wyróżniał. Epoka ta jednak przeminęła

bez śladu i dzisiaj stosowniej będzie przedstawić bohatera naszej historii krótko i po prostu:

nazywał się Dżil, gospodarował w Ham i miał rudą brodę. Ham było skromną wioską, ale jak

wszystkie wioski w tamtych czasach — dumną i niezależną.

Dżil miał psa. Pies wabił się Garm. Psy musiały zadowalać się krótkimi imionami w

potocznej mowie, uczona łacina stanowiła wyłączny przywilej rodu ludźkiego. Garm zresztą

nie znał nawet psiej łaciny, chociaż pospolitym językiem władał biegle (jak większości

ówczesnych psów) i umiał lżyć, przechwalać się oraz pochlebiać. Lżył mianowicie żebraków

i włóczęgów przechwalał się wobec innych psów, a schlebiał swojemu panu. Był z niego

zarazem dumny i bał się go bardzo, ponieważ Dżil i wymyślać, i chełpić się umiał jeszcze

lepiej od psa.

Ani pośpiech, ani hałaśliwa krzątanina nie były w tamtych czasach w zwyczaju.

Co prawda pośpiech i hałas niewiele mają wspólnego z prawdziwą robotą. Spokojnie więc i

po cichu ludzie robili, co do nich należało, i nie mogli uskarżać się ani na brak pracy, na brak

pogawędek. Mieli o czym pogadać, bo działo się często ciekawe i ważne rzeczy. Ale początek

naszej opowieści przypada na taki moment, gdy w Ham już od dawna nie zdarzyło się nic

naprawdę ważnego. Dżilowi to jak najbardziej dogadzało, był bowiem człowiekiem trochę

ociężałym, nie lubił zmieniać zwyczajów i pochłaniały go całkowicie sprawy osobiste. Miał

jak powiadał — pełne ręce roboty, żeby nie wpuścił biedy przez próg, innymi słowy, żeby

jadać równe tłusto i żyć tak dostatnio, jak przed nim żył jego ojciec Pies mu w tym

dopomagał. Ani pan, ani pies nie musieli wiele o Szerokim Świecie istniejącym poza

gospodarstwem Dżila, wioską Ham i najbliższym jarmaikiem.

Mimo to Szeroki Świat istniał. Niezbyt daleko od Ham rozpościerała się puszcza, a

za nią na zachód i na północ ciągnęły się Dzikie Wzgórza, podejrzane trzęsawiska i góry. Żyły

tam różne dziwne stwory, między innymi olbrzymy, grubiańskie i nieokrzesane plemię, z

którym bywały niekiedy kłopoty. Jeden olbrzym szczególnie wyróżniał się wśród

swoich współbraci i wzrostem, i głupotą. Nie znalazłem nigdzie w kronikach jego imienia,

ale nie o imię przecież chodzi. Był ogromny, za laskę służyło mu spore wyrwane drzewo, a

chód miał niezwykle ciężki. Las rozgarniał jak trawę, niszczył gościńce i pustoszył ogrody, bo

wielkimi stopami żłobił ślady głębokie niczym studnie. Jeżeli potknął się o jakiś dom — nie

zostawiał z niego kamienia na kamieniu. A potykał się dość często i wyrządzał mnóstwo

szkód, gdziekolwiek przechodził, bo głową

sięgał ponad dachy, nogi zaś stawiał na

chybił trafił. Wzrok miał krótki i słuch przytępiony. Szczęściem mieszkał daleko, w głębi

dzikich krain, i rzadko odwiedzał okolice przez ludzi zamieszkane, a w każdym razie bardzo

rzadko umyślnie tam się wybierał. W górach miał dom ogromny i na pół rozwalony, lecz

przyjaciół niewielu, bo zrażał wszystkich swoją głupotą i głuchotą, a zresztą olbrzymów było

już wtedy mało na świecie. Przechadzał się zazwyczaj samotnie po Dzikich Wzgórzach i po

pustkowiach ciągnących się u stóp gór.

Pewnego pięknego dnia latem olbrzym wybrał się na przechadzkę i wałęsał się bez

celu po lasach, łamiąc i niszcząc drzewa. Nagle spostrzegł, że słońce zachodzi, i pomyślał, że

pora wracać na kolację. Niestety stwierdził też, że zawędrował w nieznane okolice i zabłądził

na bezdroża. Na los szczęścia wybrał więc kierunek, jak się okazało wcale niewłaściwy, i

szedł przed siebie, póki nie zapadły ciemności. Wtedy usiadł i czekał, aż księżyc wzejdzie. W

jego blasku ruszył znów naprzód, maszerując co sił w nogach, bo było mu bardzo już pilno do

domu. Zostawił na piecu swój najlepszy miedziany rondel i strach go zdjął, że się dno

przepali. Szedł jednak wciąż odwrócony plecami od gór i już był w kraju zamieszkanym przez

ludzi, a nawet zbliżył się do zagrody Aegidiusa Ahenobarbusa Juliusa Agricoli i do wsi,

którą powszechnie zwano Ham.

Noc była piękna. Krowy pasły się na łąkach, a pies Dżila wymknął się samowolnie na

przechadzkę. Bardzo lubił księżycowe noce i polowanie na króliki. Oczywiście nie wiedział o

tym, że tego samego wieczora również olbrzym wybrał się na spacer. Gdyby o tym wiedział,

miałby doskonałą wymówkę, żeby wybiec z domu nie pytając o pozwolenie, lecz pewnie

wolałby przywarować cicho w kuchni. Około drugiej po północy olbrzym wtargnął na pola

Aegidiusa, łamiąc płoty, tratując zboża i depcząc trawę na kośnych łąkach. Król polując na

lisa z całym dworem nie zrobiłby przez pięć dni tyle szkody, ile jej wyrządził głupi olbrzym w

ciągu paru minut. Garm usłyszał dudnienie jakby ciężkich kroków, dolatujące znad rzeki,

obiegł więc od zachodu pagórek, na którym stał dom jego pana, żeby zbadać, co się święci.

Niespodzianie ujrzał olbrzyma, który właśnie jednym susem przesadził rzekę i nadepnąwszy

na Galateę, najulubieńszą krowę Dżila, zgniótł nieboraczkę na miazgę tak łatwo, jak chłop

gniecie w palcach karalucha.

Teraz już Garm wiedział dość, a nawet za wiele. Szczeknął z przerażenia i skoczył z

powrotem ku domowi. Nie myślał nawet o tym, że wyniknął się na pole samowolnie, stanął

pod oknem sypialni gospodarzy ujadając i skowycząc. Długą chwilę we wnętrzu domu trwała

cisza. Gospodarze mieli twardy sen.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — wrzeszczał Garm.

Okno otwarło się znienacka i wyfrunęła z niego dobrze wycelowana butelka.

— Ouuuu! — jęknął pies, z wielką wprawą uskakując na bok. — Ratuj, ratuj, ratuj!

Dżil wreszcie wytknął z okna głowę.

— Do licha z tym psiskiem! Co ty tam wyrabiasz? — spytał.

— Nic — odparł pies.

— Ładne nic! Poczekaj do rana, a zobaczysz, jak ci za to nic skórę złoję! — rzekł

gospodarz zamykając okno z trzaskiem.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — wrzasnął pies.

Głowa gospodarza znowu pokazała się w oknie.

— Jeżeli piśniesz choć raz jeszcze, zatłukę cię, słowo daję! — powiedział. — Co ci się

stało, durniu?

— Nic — odparł pies. — Mnie nic, ale tobie... bardzo wiele.

— Co to ma znaczyć? — spytał Dżil i ze zdumienia aż zapomniał o złości. Nigdy

jeszcze Garm nie odpowiedział mu tak zuchwale.

— Olbrzym chodzi po twoich polach, potworny olbrzym, i zmierza właśnie w tą stronę

— rzekł pies. — Ratuj, ratuj! Depcze twoje trzody, Galateę, biedaczką, rozpłaszczył jak

słomiankę. Ratuj, ratuj! Łamie twoje płoty, tratując zboże. Musisz, panie, działać szybko i

śmiało, bo inaczej cały twój dobytek przepadnie. Ratuj!

I Garm zawył żałośnie.

— Stulże pysk! — powiedział gospodarz zamykając l okno. — Na psa urok! —

mruknął do siebie i chociaż | noc była upalna, dreszcz nim wstrząsnął.

— Wracaj do łóżka, nie bądź głupi — odezwała się jego żona. — A rano utop kundla.

Rozsądny człowiek nigdy nie wierzy temu, co pies szczeka. Psy przyłapane na włóczędze albo

na kradzieży zawsze łżą jak najęte. — Może tak, a może nie — odparł Dżil. — Coś

niedobrego dzieje się na moich półach, Agato, bo Garm nie królik, bez powodu tak by się nie

przestraszył. Po cóż zresztą przychodziłby sklamrzyć pod naszymi oknami po nocy? Mógł

przecież poczekać do świtu i wśliznąć się do domu kuchennymi drzwiami, jak będą wnosili

mleko od rannego udoju.

— Nie stój więc jak kołek — rzekła Agata. — Skoro wierzysz psu, słuchaj jego rady:

działaj śmiało i szybko.

— Ba, łatwiej powiedzieć niż zrobić - odparł Dżil. Rzeczywiście trochę wierzył

Garmowi. Człowiek zbudzony ze snu przed świtem gotów jest nawet w olbrzymy uwierzyć.

Dobytek, bądź co bądź, ważna rzecz. Mało kto rozprawiał się z nieproszonymi gośćmi na

swoich polach tak ostro jak Dżil. Wciągnął więc spodnie, zszedł na dół do kuchni i zdjął

garłacz ze ściany. Nie wszyscy może wiedza, co to jest garłacz. Zadano kiedyś to pytanie

czterem uczonym z Oxenfordu, a ci po długim namyśle odpowiedzieli tak: “Garłacz jest to

krótka strzelba z rozszerzonym wylotem, przez który sypie się naraz mnóstwo kuł albo innych

pocisków. Strzał z garłacza bywa zabójczy, lecz jedynie z bliska, i niezbyt jest celny. (W

naszych czasach garłacz wyszedł z użycia, zastąpiony w krajach cywilizowanych przez inne

rodzaje broni palnej)".

Garłacz Dżila miał wylot rozchylony na kształt trąby, lecz nie wypadały z niego kule

ani pociski, bo Dżil nabijał go wszystkim, co mu się nawinęło pod rękę. Strzał też nie bywał

zabójczy, bo po pierwsze Dżil rzadko swój garłacz nabijał, a po drugie nigdy z niego nie

strzelał. Zazwyczaj bowiem sam widok groźnego oręża wystarczał. Kraj ów widocznie nie

należał do cywilizowanych, bo nie zastąpiono tu jeszcze garłaczy innymi rodzajami broni

palnej, nie znano prawdziwych strzelb i nawet garłacz stanowił wielką rzadkość. Ludzie na

ogół woleli łuki i strzały, prochu używali niemal wyłącznie do puszczania fajerwerków.

Jak więc mówiliśmy, Dżil zdjął ze ściany garłacz i podsypał go sporą garścią prochu

na wypadek, gdyby miało dojść do ostateczności. Przez szeroki otwór nabił potem oręż

starymi gwoźdźmi, kawałkami drutu, skorupami potłuczonych garnków, kośćmi, kamieniami

i wszelakim żelastwem. Włożył kurtą i buty z cholewa-mi i wyszedł z zagrody przez

warzywnik.

Księżyc stał nisko na niebie za plecami Dżila, który zrazu nie dostrzegł nic prócz

wydłużonych, czarnych cieni krzaków i drzew. Usłyszał jednak ciężkie kroki, jakby ktoś

wspinał się zboczem pagórka. Mimo rad :| żony wcale nie czuł zapału do śmiałego i

szybkiego I działania, lecz o dobytek dbał bardziej niż o własną skórę. Chociaż go trochę

mdliło w dołku, ruszył energicznym krokiem na krawędź pagórka.

Nagle znad krawędzi wychynęła blada w księżycowej poświacie twarz olbrzyma i

błysnęły wielkie, okrągłe oczy. Stopy znajdowały się jeszcze daleko na stoku, drążąc dziury w

uprawnej roli. Księżyc tak olśnił olbrzyma, że w pierwszej chwili nie spostrzegł Dżila. Dżil za

to zobaczył go wyraźnie i ze strachu stracił przytomność. Bezwiednie pociągnął za spust.

Garłacz wypalił z okropnym hukiem. Szczęśliwym trafem ' wycelowany był właśnie

mniej więcej w ogromną, szpetną twarz napastnika. Frunęły w powietrze żelazne rupiecie,

kamienie, kości, skorupy, druty i pół tuzina gwoździ. A że strzał padł z bliska i

przypadkiem celnie, wiele spośród tych pocisków trafiło olbrzyma. Skorupa glinianego garnka

podbiła mu oko, a spory gwóźdź utkwił w nosie.

— Diabli nadali — powiedział swoim grubiańskim stylem. — Cosik mnie ugryzło.

Huk nie zrobił na nim wrażenia — olbrzym był przecież głuchy — ale gwóźdź ukłuł

go dotkliwie. Od dawna już nie spotkał owada, który by śmiał i umiał przebić jego grubą

skórę. Obiło mu się jednak o uszyj że na wschodnich moczarach żyją wielkie gzy, które tną

jakby rozpalonymi szczypcami. Pomyślał więc, że natknął się właśnie na stworzenie tego

gatunku.

— Paskudna, niezdrowa okolica — mruknął. — Niegłupim zapuszczać się dziś dalej

w tę stronę.

I zawrócił na pięcie. Zgarnął ze stoku parę owiec, żeby po powrocie z dalekiej

przechadzki nie iść na czczo spać, i cofnął się za rzekę, sadząc wielkimi krokami ku północo-

wschodowi. Teraz szedł we właściwym kierunku, więc trafił w końcu na drogę do domu. Ale

dno w miedzianym rondlu zdążyło się już przepalić.

Co działo się tymczasem z Dżilem? Kiedy garłacz huknął, Dżil padł jak długi na

wznak; leżał patrząc w niebo i czekając w niepewności, czy stopy olbrzyma wyminą go w

marszu, czy też rozdepczą. Ale czekał na próżno i wreszcie zorientował się, że kroki

napastnika oddalają się i cichną za rzeką. Wobec tego Dżil wstał, roztarł bolące ramię i

podniósł z ziemi garłacz. w tej samej chwili usłyszał nagle radosne okrzyki.

Większość mieszkańców wioski wyglądała przez okna, niektórzy nawet ubrali się i

wybiegli z domów — oczywiście dopiero po odejściu olbrzyma — a kilku pędziło teraz z

krzykiem na pagórek. Gdy bowiem rozległ się przeraźliwy tupot maszerującego potwora

wszyscy prawie schowali się co prędzej pod kołdry a co bojaźliwsi powłazili pod łóżka. Ale

Garm, jak już wspominałem, był ze swego pana dumny i lękał się go bardzo, ponieważ Dżil

wydawał mu się straszny i wspaniały, zwłaszcza w gniewie. Garm nie wątpił, że olbrzym

będzie tego samego zdania. Toteż widząc, że Dżil wychodzi z domu z garłaczem (pies

wiedział z doświadczenia, że to zazwyczaj jest dowodem wiekiego gniewu), Garm puścił się

pędem do wsi szczekając i nawołując:

— Chodźcie, chodźcie, chodźcie! Wstawać z łóżek Chodźcie, patrzcie na mojego

wspaniałego pana. Jest śmiały i szybki. Poszedł zabić olbrzyma, który wtargnął na jego pola.

Chodźcie!

Szczyt pagórka widać było niemal ze wszystkich domów. Kiedy ludzie i pies ujrzeli

wychylającą się na nim twarz olbrzyma, jęknęli z przerażenia. Wszyscy z wyjątkiem psa —

byli pewni, że Dżil nie poradź, sobie z tak groźnym przeciwnikiem. Wtem huknął strzał,

olbrzym zawrócił i uciekł, a widzowie zaczęli klaskać i wiwatować. Garm szczekał tak

zapalczywie że omal mu łeb nie pękł.

— Hura! — wrzeszczeli ludzie. — Dostał łotr nauczkę. Nasz Aegidius pokazał mu,

gdzie pieprz rośnie Powlókł się zbój do swego domu, gdzie pewnie ducha wyzionie. Dobrze

mu tak, ma za swoje.

I znów wiwatowali chórem. Wiwatując nie omieszkali zauważyć i zapamiętać, ku

własnej przestrodze że Dżilowi lepiej w drogę nie wchodzić, bo garłacz strzela nie na żarty.

Przedtem bowiem nieraz w miejscowej gospodzie spierano się przy piwie na ten temat

dopiero zdarzenie z olbrzymem rozwiało wszelkie wątpliwości. Od tego dnia, a raczej od tej

nocy, Dżil nie miał kłopotów z nieproszonymi gośćmi na swoich polach.

Kiedy się upewniono, że niebezpieczeństwo minęło, co odważniejsi sąsiedzi weszli aż

na pagórek, by uścisnąć dłoń Dżila. Paru najbardziej szanownych — proboszcz, kowal i

młynarz — pozwolili sobie nawet klepnąć go po ramieniu. Dżil nie był tym zachwycony, i

ponieważ ramię jeszcze go po strzale mocno bolało, ' lecz uznał, że wypada ich zaprosić na

poczęstunek do domu. Siedli w kuchni za stołem i popijając za zdrowie gospodarza,

wychwalali go pod niebiosy. Dżil bez ceremonii ziewał, nikt jednak na to nie zważał, póki

dzban był pełny. Nim goście wypili pierwszy i drugi kufel, gospodarz zdążył osuszyć trzeci i

czwarty i poczuł się bardzo pewny siebie; nim goście wypili trzeci i czwarty kufel —

gospodarz osuszył piąty i szósty i poczuł się tak odważny, jak był dotychczas jedynie w

wyobraźni swojego psa. Kompania rozstała się w najlepszej zgodzie, a na pożegnanie Dżil

klepał wszystkich po ramieniu. Ręce miał duże, czerwone i krzepkie, toteż odpłacił im z

nawiązką.

Nazajutrz przekonał się, że jego przygoda, obiegłszy z ust do ust wioskę, urosła do

rozmiarów wielkiego czynu i że stał się wśród sąsiadów nie lada osobistością. W ciągu kilku

następnych dni wieść rozeszła się po wszystkich wsiach w promieniu dziesięciu mil.

Dżil był bohaterem całej okolicy. Bardzo mu się to podobało. W najbliższy dzień targowy

sąsiedzi zafundowali mu w gospodzie całe morze piwa, to znaczy prawie tyle, ile jego dusza

pragnęła. Wrócił do domu śpiewając stare bohaterskie pieśni.

W końcu usłyszał o nim sam król. Stolica państwa —; podówczas Średniego

Królestwa Wyspy — znajdowała się o sześćdziesiąt mil od Ham i zazwyczaj dwór niezbyt się

interesował losem wieśniaków z tak odległych okolic. Teraz jednak błyskawiczne

zwycięstwo nać groźnym olbrzymem wydało się królowi godne uwagi) i warte jakiegoś

drobnego wynagrodzenia. Po odpowiedniej zwłoce, czyli po trzech mniej więcej miesiącach,

w dzień świętego Michała król wystosował uroczysty list. Napisany czerwonym atramentem

na białym pergaminie, wyrażał królewską pochwałę dla “naszego wiernego poddanego,

umiłowanego Aegidiusa Ahenobarbusa Juliusa, rolnika z wioski Ham".

Zamiast podpisu figurował czerwony kleks, ale dworski skryba dodał: Ego Augustus

Bonifacius Ambrosius Aurelianus Antonius Pius et Magntficus, dux, rex, tyrannus et basileus

Mediterranearum Partium, subscribo

1

— i opatrzył list wielką czerwoną pieczęcią. Dokument

był więc niewątpliwie autentyczny. Sprawił Dżilowi ogromną przyjemność i budził

powszechny zachwyt, zwłaszcza gdy ludzie odkryli, że każdego, kto pragnie podziwiać

królewski list, Dżil zaprasza i częstuje piwem przy swoim kominku.

Jeszcze cenniejszy od listu był załączony do niego dar. Król przysłał Dżilowi pas i

miecz. Prawdę mówiąc sam król nigdy tego oręża nie używał. Odziedziczył | go w spadku; od

niepamiętnych czasów miecz ów wisiał w królewskiej zbrojowni. Zbrojmistrz nie wie-dział,

skąd się tam wziął ani też jaki by z niego mógł być pożytek. Proste, ciężkie i długie miecze

tego rodzaju od dawna wyszły na dworze z mody, więc monarcha uznał, że będzie to dar w

sam raz dla chłopa z zapadłej wioski. Dżii jednak był zachwycony, a sława jego w okolicy

tym bardziej wzrosła.

Cieszył się Dżil takim obrotem sprawy i nie mniej od pana cieszył się jego pies. Nie

dostał zapowiedzianego lania. Dżil na swój sposób był sprawiedliwy. W głębi serca

przyznawał Garmowi część zasługi w całej przygodzie, chociaż głośno nigdy o tym nie

mówił. Wprawdzie nadal sypały się na psa twarde słowa, a nawet twarde przedmioty, jeśli pan

był f w złym humorze, lecz wiele drobnych przewinień uchodziło teraz Garmowi płazem. Pies

przyzwyczaił się do dalekich wycieczek po okolicy. Gospodarz zadzierał nosa, a szczęście mu

sprzyjało. Roboty jesienne i wczesne zimowe poszły jak po maśle. Wszystko układało się

pomyślnie, dopóki nie zjawił się smok.

Smoki były już w owych latach rzadkością na wyspie. Od wielu lat żaden się nie

pokazał w granicach śródziemnego państwa Augustusa Bonifaciusa. Istniały, oczywiście, na

zachodzie i północy podejrzane trzęsawiska i bezludne góry, lecz były bardzo daleko. Niegdyś

w tamtych dzikich krajach żyły smoki rozmaitych odmian i zapuszczały się niekiedy na

łupieskie wyprawy w odległe okolice. Wtedy jednak rycerstwo Średniego Królestwa słynęło z

odwagi, toteż gdy niemal wszystkie smoki, które tu się zapędziły, zginęły lub wróciły do

swoich siedzib z ciężkimi ranami, inne zniechęciły się do wycieczek w te strony.

Przetrwał jednak zwyczaj, że podczas świąt Bożego Narodzenia podawano przy

królewskim stole wśród innych potraw Ogon Smoczy; co roku wyznaczano rycerza, który

miał w tym celu upolować smoka. Wyruszał niby na łowy w dzień świętego Mikołaja i musiał

dostarczyć smoczy ogon najpóźniej w wigilię uczty. Ale od wielu już lat kuchmistrz dworski,

1

Ja, Augustus Bonifacius Ambrosius Aurelianus Antonius Pobożny i Wspaniały,

wódz, król, tyran i monarcha Obszarów Śródziemnomorskich, podpisuję (łac.).

biegły w swojej sztuce, przyrządzał sztuczny Ogon Smoczy z ciasta, masy migdałowej i

twardego lukru, z którego wyrabiał przemyślnie łuski pancerza. Wyznaczony rycerz wnosił to

arcydzieło do sali w Wilię Bożego Narodzenia przy muzyce skrzypiec i trąb. Nazajutrz po

obiedzie zjadano Smoczy Ogon na deser i wszyscy mówili — chcąc przypodobać się

kuchmistrzowi — że smakuje lepiej niż prawdziwy.

Tak sprawy stały, gdy nagle znowu pojawił się smok. Zawinił tu głównie olbrzym. Od

czasu swojej przygody zaczął włóczyć się po górach, odwiedzając nielicznych zresztą

znajomych o wiele częściej niż dawniej i niżby pragnęli. Wszystkich pytał, czyby mu nie

pożyczyli dużego miedzianego rondla. Ale czy się ktoś na pożyczkę godził, czy też odmawiał,

kończyło się zawsze na tym, że olbrzym siadał i opowiadał, po swojemu rozwlekle i

nieskładnie, o pięknym nizinnym kraju leżącym daleko na wschód od gór i o rozmaitych

cudach szerokiego świata. Uroił sobie, że jest wielkim i odważnym podróżnikiem.

— Ładny kraj — mówił. — Płaski, grunt pod nogami miękki, a jedzenia... ile dusza

zapragnie. Wszędzie pasą się krowy i owce, nawet wcale nietrudno je wypatrzyć,

byle się dobrze rozglądać.

— A ludzie? — pytały inne olbrzymy.

— Ani jednego człowieka nie spotkałem — odpowiadał olbrzym. — Rycerzy ani

widu, ani słychu. Nic moi kochani, nie ma tam nic groźnego prócz kąśliwych gzów nad rzeką.

— Dlaczego nigdy więcej tam nie poszedłeś? Dlaczego się tam nie osiedliłeś? —

pytali.

— Ano, wiecie, jak to mówią: wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej — odpowiadał

olbrzym. — Możliwe, że któregoś dnia znów się wybiorę, jak mi przyjdzie ochota. W każdym

razie ja tam byłem, czego żaden z was nie może o sobie powiedzieć. Co do tego rondla...

— Opowiedz dokładnie, w której stronie leży ten piękny kraj, te łąki rojące się od

bezdomnego bydła? — dopytywały się ciekawe inne olbrzymy. — Czy to daleko?

— Ano — mówił — na wschód od gór i trochę jakby na południe. Ale daleko, bardzo

daleko...

I opisywał drogę, którą przebył, lasy, góry i równiny, z taką przesadą, że żaden z

olbrzymów nie odważył się nigdy pójść w jego ślady. Żaden nie miał bowiem tak długich nóg

jak on. Opowieść jednak krążyła po dzikiej krainie.

Tymczasem po upalnym lecie nastała sroga zima. Mróz skuł góry, coraz trudniej było

o pożywienie. Tym głośniej opowiadano sobie o dalekim, bogatym kraju. Olbrzymy

najchętniej gawędziły o stadach owiec i krów na nizinnych pastwiskach. Smoki nadstawiały

uszu. Były głodne, a wieści brzmiały zachęcająco.

— A więc to, co nam mówiono o rycerzach, jest zwykłą bajdą — rzekł pewien młody,

niedoświadczony smok. — Zawsze podejrzewałem, że nas oszukują.

Możliwe, że rycerzy jest już teraz niewielu — myślały mądrzejsze starsze smoki. —

Niewielu, daleko i niegroźnych.

Jeden smok szczególnie przejął się tymi pogłoskami. Nazywano go Chrysophylax

Dives, bo pochodził ze starożytnego i królewskiego rodu i miał olbrzymie bogactwa. Był

chytry, wścibski, chciwy, dobrze uzbrojony, lecz nie zanadto odważny. Nie potrzeba jednak

wielkiej odwagi, żeby się nie bać gzów nad rzeką, choćby i najbardziej kąśliwych. Na dobitkę

smok był straszliwie głodny.

Tak się stało, że pewnego zimowego dnia, jakoś na tydzień przed Bożym

Narodzeniem, Chrysophylax rozpostarł skrzydła i pofrunął w świat. Wylądował bezszelestnie

ciemną nocą w samym sercu królestwa dostojnego monarchy Augustusa Bonifaciusa. W ciągu

kilku minut narobił mnóstwo szkody, burząc i paląc domy, pożerając owce, krowy i konie.

Działo się to dość daleko od wioski Ham, lecz Garm najadł się strachu jak jeszcze

nigdy w życiu. Wybrał się właśnie w tym czasie na daleką wycieczkę i licząc na pobłażliwość

swego pana ośmielił się spędzić kilka nocy poza domem. Biegł skrajem lasu z nosem przy

ziemi, węsząc jakiś ponętny trop, gdy na zakręcie znienacka uderzył mu w nozdrza inny,

bardzo niepokojący zapach. Garm wpadł prosto na koniec ogona Chrysophylaksa Diyesa,

który dopiero co wylądował w tym miejscu. Chyba nigdy jeszcze żaden pies nie zawrócił i nie

pomknął w stronę domu tak błyskawicznie jak Garm tamtej nocy. Smok usłyszał warknięcie,

obejrzał się i syknął, lecz Garm był już daleko. Pędził bez tchu przez całą noc, a rankiem,

mniej więcej w porze śniadania, znalazł się w zagrodzie swojego pana.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — krzyknął pod kuchennymi drzwiami.

Dżil wzdrygnął się na ten psi wrzask. Przypomniał mu on, że różne niespodzianki

spadają na człowieka jak grom z jasnego nieba.

— Agato, wpuść psa — powiedział do żony. — A pogłaszcz go kijem.

Garm wskoczył do kuchni. Oczy miał wybałuszone, jęzor wywiesił z pyska.

— Ratuj! — wrzasnął.

— No, cóżeś tym razem przeskrobał? — spytał Dżil rzucając psu kawałek kiełbasy.

— Nic — wysapał Garm tak przejęty, że nawet nie spojrzał na przysmak.

— Uspokój się, bo cię ze skóry obedrę — rzekł gospodarz.

— Nic nie przeskrobałem. Nie miałem złych zamiarów — odparł pies. —

Przypadkiem natknąłem się na smoka i okropnie się zląkłem.

Dżil zakrztusił się piwem.

— Na smoka? — powiedział. — Niech cię licho porwie, próżniaku, wścibski kundlu.

Kto ci kazał włóczyć się po świecie i spotykać smoki, na dobitkę o tej porze roku, kiedy mam

pełne ręce roboty? Gdzie to było?

— Och, daleko na północy, za wzgórzami, koło Sterczących Głazów.

— No, to rzeczywiście bardzo daleko — odetchnął z ulgą Dżil. — Owszem,

słyszałem, że w tamtych okolicach mieszkają dziwacy, wszystko może się wśród nich

przytrafić. Niech sobie radzą sami. Po co mnie tymi historiami niepokoisz? Jazda za drzwi!

Garm wybiegł i rozniósł nowinę po całej wsi. Nie omieszkał też wspomnieć, że jego

wspaniały pan wcale ale to wcale nie przestraszył się smoka.

— Dokończył śniadania jak gdyby nigdy nic! - mówił.

Ludzie powychodzili przed domy i wesoło gawędzi z sąsiadami o niezwykłym

zdarzeniu.

— Przypominają się dawne czasy — powiadali. I to właśnie teraz, przed świętami. W

samą porę. Król się ucieszy. Będzie w tym roku miał znów prawdziwy Smoczy Ogon na

deser.

Nazajutrz jednak nadeszły nowe wieści. Smok, jak mówiono, był szczególnie wielki i

drapieżny. Wyrządzał okropne szkody.

— Od czego właściwie król ma na dworze rycerzy? — zaczęli się dziwić ludzie.

Coraz więcej osób zadawało to pytanie. Z wiosek najbardziej przez smoka

zagrożonych przybywali na królewski dwór wysłańcy i pytali najgłośniej i najbardziej

uporczywie:

— Królu, od czego mamy rycerzy?

Ale rycerze nie rwali się do czynu. Wiadomość o smoku nie doszła przecież do nich

drogą urzędową. Wreszcie król zawiadomił ich oficjalnie i wezwał uroczyście do działania,

zalecając, by się w miarę możności pospieszyli. Ku wielkiemu swemu niezadowoleniu prze-

konał się wkrótce, że rycerze w miarę możności odwlekają wyprawę i wcale się na nią nie

kwapią.

Mieli co prawda na swoje usprawiedliwienie dość po-ważne argumenty. Po pierwsze

kuchmistrz królewski, człowiek przezorny, lubił wszystko robić zawczasu i już przygotował

sztuczny Smoczy Ogon. Pewnie by się obraził, gdyby mu w ostatniej chwili dostarczono ogon

prawdziwy. A z zasłużonym dworzaninem trzeba się liczyć.

— Nie zależy nam na ogonie! — wołali wysłannicy z zagrożonych wiosek. —

Obetnijcie mu tylko łeb, niech nam przestanie szkodzić.

Tymczasem jednak nadeszły święta i tak się nieszczęśliwie składało, że w dniu

świętego Jana miał odbyć się wielki turniej. Rycerze zaproszeni z różnych krajów zjeżdżali do

Średniego Królestwa, żeby współzawodniczyć z sobą o cenne nagrody. Gdyby przed

zakończeniem turnieju najdzielniejsi miejscowi rycerze wyruszyli na wyprawę przeciw

smokowi, drużyna królewska straciłaby szansę zwycięstwa. Rozsądek nakazywał odwlec ich

wyjazd.

Potem świętowano Nowy Rok.

A smok tymczasem co noc posuwał się dalej w głąb kraju i co noc przybliżał się do

Ham. W dzień Sylwestrowy mieszkańcy wioski już zobaczyli na widnokręgu łunę. Żywe

płomienie buchały z lasu, na który opadł smok, o jakieś dziesięć mil od Ham. Chrysophylax

był bardzo ognistym smokiem, gdy mu humor dopisywał.

Od tego wieczora ludzie zaczęli znacząco zerkać na Dżiła i szeptać za jego plecami.

Mocno go to denerwowało, lecz udawał, że nic nie spostrzega. Następnej nocy smok znowu

się przybliżył o milę czy dwie. Teraz już Dżil także oburzał się głośno na zachowanie

królewskich rycerzy.

— Chciałbym wiedzieć, za co im właściwie płacą — mówił.

— My byśmy też chcieli to wiedzieć — odrzekli sąsiedzi. A młynarz dodał:

— Podobno niektórzy ludzie otrzymują godność rycerską za zasługi. Bądź co bądź

nasz Aegidius jest prawie rycerzem. Czyż król nie przysłał mu listu z czerwoną pieczęcią i

miecza?

— Miecz to jeszcze nie wszystko — odparł Dżil. — O ile mi wiadomo, na rycerza

trzeba być uroczyście pasowanym. Zresztą ja mam i bez tego pełne ręce roboty.

— Król z pewnością chętnie by cię na rycerza pasował — rzekł młynarz — gdyby go o

to poprosić. Toteż poprosimy, i to zaraz, póki jeszcze nie za późno.

— Dziękuję — odparł Dżil. — Nie dla takich jak ja rycerskie ostrogi. Jestem chłopem

i tym się szczycę; prostym, uczciwym człowiekiem, a na dworze, jak powiadają,

uczciwym ludziom wcale się nie szczęści. Bardziej byś ty się nadał, sąsiedzie młynarzu.

Proboszcz uśmiechnął się — ale nie z odpowiedzi Dżila, bo Dżil i młynarz przy każdej

sposobności przypinali sobie nawzajem łatki i byli, jak to mówiono w Ham, “nieprzyjaciółmi

od serca". Proboszcz uśmiechnął się, ponieważ ucieszyła go pewna myśl, która, właśnie w

tym momencie zaświtała mu nagle w głowie.! Na razie jednak nic nie powiedział. Młynarz

natomiast mniej był uradowany i skrzywił się kwaśno.

— Że z ciebie człowiek prosty, to pewne, a że uczciwy... możliwe — rzekł. — Ale czy

koniecznie trzeba udawać się na dwór i przyjmować rycerskie ostrogi żeby ubić smoka? Nie

dawniej jak wczoraj słyszałem z własnych ust naszego zacnego Aegidiusa, że wystarczy

odwaga. A odwagi na pewno naszemu Aegidiusowi nie brak, ma jej więcej niż niejeden

pasowany rycerz.

Na to zaraz podniósł się ogólny krzyk:

— Pewnie że tak! Prawda! Niech żyje bohater z Ham!

Dżil wrócił do domu bardzo markotny. Przekonał się, że sława nakłada na człowieka

ciężkie obowiązki i naraża na wielkie kłopoty. Kopnął psa i schował miecz do kredensu.

Dotychczas oręż wisiał dumnie nad kominkiem.

Nazajutrz smok był już w sąsiedniej wsi, zwanej po łacinie Quercetum, co w

pospolitym języku znaczy Dąbrowa. Pożarł tam nie tylko kilka krów i owiec, lecz również

parę dziatek, a ponadto miejscowego proboszcza. Ksiądz bowiem nieopatrznie usiłował go

nawrócić ze złej drogi. Teraz już wszyscy mieszkańcy Ham z proboszczem na czele

gromadnie przybyli na pagórek i stanęli przed Dżilem.

— Wszystkie oczy na ciebie są zwrócone — powie-dzieli i otoczyli go w krąg,

wpatrując się w niego dopóty, dopóki mu twarz nie poczerwieniała jak burak nad rudą broda.

— Kiedy wyruszasz? — pytali.

— Dzisiaj nie mogę, słowo daję — odparł. — Mam pilną robotę w oborze, a pastuch

leży chory. Zastanowię się jednak nad tą sprawą, przyrzekam wam.

Ludzie rozeszli się, lecz gdy wieczorem gruchnęła wiadomość, że smok znowu

posunął się bliżej, wrócili.

- Wszystkie oczy na ciebie są zwrócone, zacny Aegidiusie — powiedzieli.

— Doprawdy — rzekł Dżil — w tej chwili strasznie mi to nie na rękę. Kobyła okulała,

owce zaczęły się kocić. Zajmę się tą sprawą, jak tylko będę mógł.

Ludzie znowu się rozeszli, ale już trochę szemrząc! i mrucząc. Młynarz śmiał się

szyderczo. Proboszcz tylko został, nie dał się niczym zniechęcić. Sam wprosił się na kolację i

przy stole pozwalał sobie na wyraźne przytyki. Spytał nawet, gdzie podział się miecz, i

koniecznie chciał go obejrzeć.

Miecz leżał w kredensie na półce, a tak był długi, że ledwie się na niej mieścił. Kiedy

Dżil go wyjął, w okamgnieniu wyskoczył z pochwy, którą gospodarz jak oparzony

wypuścił z rąk. Proboszcz zerwał się z miejsca przewracając kufel piwem. Ostrożnie

chwycił miecz i usiłował go z powrotem wsunąć do pochwy, miecz jednak stawiał opór,

a kiedy ksiądz cofnął dłoń z rękojeści — wyskoczył znowu.

— Patrzcie państwo co za cuda! — powiedział proboszcz i zaczął oglądaj uważnie

zarówno pochwę jak klingę. Ksiądz był uczonym człowiekiem, ale Dżil ledwie sylabizował, i

i tylko duże litery. Nawet własne nazwisko odczytywał z trudem. Dlatego też nie zwrócił

nigdy uwagi na dziwaczne znaki niewyraźnie rysujące się na pochwie i ostrzu. Co do

królewskiego zbrojmistrza, ten był tak oswojony z różnymi napisami runicznymi, imionami i

wszelkimi godłami czy zaklęciami na mieczach i sztyletach, że nie łamał sobie nad nimi

głowy. Uważał zresztą, że są to sprawy przedawnione.

Proboszcz przyglądał się mieczowi długo i marszczył brew. Spodziewał się znaleźć na

pochwie lub ostrzu jakieś napisy, ta właśnie myśl tak go poprzedniego dnia ucieszyła, teraz

jednak był zaskoczony, bo wprawdzie widział litery, ale nic z nich nie rozumiał.

— Na pochwie jest napis, a na ostrzu także dostrzegam jakieś... powiedzmy: znaki —

rzekł.

— Doprawdy? — zdziwił się Dżil. — A co też one mówią?

— Użyto starożytnego alfabetu i barbarzyńskiego języka — odparł ksiądz, żeby zyskać

na czasie. — Trzeba się temu dokładniej przyjrzeć.

Poprosił o użyczenie mu miecza na noc, a Dżil zgodził się z niekłamaną

przyjemnością.

Wróciwszy na plebanię proboszcz ściągnął z półek mnóstwo mądrych ksiąg i ślęczał

nad nimi do późnej nocy. Nazajutrz rozeszła się wiadomość, że smok znowu przybliżył się do

wioski. Mieszkańcy Ham ryglowali drzwi i zamykali okiennice, a kto miał głęboką piwniczkę,

krył się w niej dygocąc przy łojówce.

Proboszcz jednak wyszedł z plebanii i przemykając od domu do domu szeptał przez

dziurkę od klucza lut przez szparę w drzwiach słowa pociechy, dzieląc z każdym, kto go

chciał słuchać, swoim odkryciem.

— Nasz zacny Aegidius — mówił — jest z łaski króla właścicielem sławnego miecza,

który po łacinie zwie się Caudimordax, a w naszych pieśniach ludowych — Gryzi-ogon.

Na dźwięk tego imienia wiele drzwi odemknęło z powrotem. Ludzie znali sławę

Gryzi-ogona, bo ten należał ongi do Bellomariusa, najznakomitszego pogromcy smoków w

dziejach Średniego Królestwa. Niektórzy historycy dowodzili nawet, że jest on prapradziadem

po kądzieli obecnego władcy. Krążyło o nim mnóstwo legend i pieśni, zapomnianych

wprawdzie na królewskim dworze, lecz żywych wśród ludu.

— Tego miecza — mówił proboszcz — nie sposób utrzymać w pochwie, jeżeli w

promieniu dziesięciu mil znajduje się smok. Caudimordax w ręku dzielnego człowieka

da radę najgroźniejszej nawet bestii. Nowa otucha wstąpiła w serca. Ten i ów otwierał już

okna, a niektórzy wytykali nawet głowy. W końcu ksiądz namówił kilku sąsiadów, żeby z

nim razem udać się na pagórek, do Dżila. Ale naprawdę ochoczo szedł jedynie młynarz.

Gotów był narazić się na każde niebezpieczeństwo, byle zobaczyć, jak będzie się wił Dżil

przyparty przez gromadę do muru.

Wspięli się na pagórek, chociaż nie można zaprzeczyć że zerkali lękliwie ku

północnym brzegom rzeki. Smoka wszakże nie było nigdzie widać ani słychać. Może spał

nażarłszy się po gardłodziurki w okresie świąt.

Proboszcz — a zaraz po nim także młynarz — zapukał do drzwi Dżila. Nikt się w

domu nie odezwał, w zakołatali po raz wtóry głośniej. Wreszcie gospoda stanął w progu.

Twarz miał bardzo czerwoną. Dżil bowiem także czuwał do późna w noc, pociągając przez

cały czas mocne piwo, a rano, gdy się przebudził, znowu chwycił za kufel.

Sąsiedzi otoczyli Dżila w krąg i przekrzykując jeden drugiego tytułowali go Zacnym

Aegidiusem, Mężnym Brodaczem, Juliusem Wielkim, Poczciwym Rolnikiem, Dumą Wsi i

Bohaterem Kraju. Wspomniawszy o Caudimordaksie, czyli Gryzi-ogonie, mieczu, który nie

chce bezczynnie rdzewieć w pochwie, powtarzali: Śmierć lub Zwycięstwo, Chwała

Ochotnikom, Podpora Ojczyzny, Dla Dobra Ogółu — aż biednemu Dżilowi zakręciło się od

tego gadania w głowie.

— Uspokójcie się wreszcie! Mówcie po kolei — rzekł, gdy w końcu zdołał wtrącić

słowo. — O co chodzi? Pamiętajcie, że mam od rana pełne ręce roboty.

Powierzono więc księdzu wyjaśnienie sprawy w imieniu gromady. Młynarz doczekał

się uciechy, której tak bardzo pragnął, bo Dżila dosłownie przypierano do muru. Ale rzecz

wzięła zgoła inny obrót, niż się młynarz spodziewał. Po pierwsze Dżil wypił przedtem

niemało mocnego piwa. Po drugie zaczęła go nagle rozpierać niezwykła duma i męstwo,

odkąd się dowiedział, że posiada nie byle miecz, ale sławnego Gryzi-ogona. Za lat

chłopięcych przepadał za pieśniami i legendami o Bellomariusie i póki nie nabrał rozumu,

marzył, żeby mieć własny czarodziejski i bohaterski oręż. Teraz nagle zapałał ochotą,

żeby z Gryzi-ogonem u boku ruszyć na bój ze smokiem. Tak się jednak przyzwyczaił zawsze

o wszystko targować, że i tym razem spróbował przynajmniej uzyskać zwłokę

— Co takiego? — rzekł. — Mam ruszać na smoka? W tych starych portkach i w

kapocie? O ile mi wiadomo, do walki ze smokiem trzeba mieć jakąś zbroję. A żadnej zbroi w

moim domu nie ma, za to wam z

Wszyscy musieli przyznać, że to ważny kłopot. Posłali co prędzej po kowala. Kowal

przyszedł i pokręcił głową. Był to niemrawy, ponury człowiek, którego we wsi przezywano

kpiąco “Pociechą", naprawdę jednak zwał się Fabricius Cunctator. Nigdy przy robocie nie

pogwizdywał, chyba że zdarzyła się jakaś klęska, dajmy na to przymrozek w maju, którą

wyprorokował. . Ponieważ stale prorokował wszelkie możliwe nieszczęścia, nie mogło się

zdarzyć nic złego, czego by Pociecha z góry nie przepowiedział i nie uznał potem za

potwierdzenie swojej nieomylności. Nic też innego nie cieszyło go w życiu. Oczywiście

niechętnie przykładał ręki do zażegnywania niebezpieczeństw i dlatego teraz też kręcił tylko

głowa.

— Zbroi nie można zrobić z niczego — powiedział. — Zresztą nie należy to do

mojego fachu. Zwróćcie się lepiej do stolarza, żeby wystrugał Aegidiusowi tarczę z drewna.

Co prawda niewiele mu to pomoże, bo smok jest, jak widać, bardzo ognisty.

Wszystkim twarze się wydłużyły, lecz młynarz postanowił sobie, że albo wyśle Dżila

na bój ze smokiem, albo — jeżeli Dżil się oprze namowom — rozbije jego sławę jak bańkę

mydlaną. Nie dał się więc tak łatwo odwieść od swoich planów.

— A może by mu sporządzić kolczugę? — zaproponował. — Kolczuga stanowiłaby

dobrą ochronę, nie zależy też nam na tym, żeby była piękna. Chodzi przecież o poważną

walkę, nie o dworskie popisy. Z pewnością masz, kochany Aegidiusie, jakiś stary skórzany

kaftan. W kuźni są stosy ogniw i kółek żelaznych z różnych łańcuchów. Sam mistrz Fabricius

może nawet nie wie, ile tego dobra nagromadziło się z czasem.

— Mówisz jak ślepy o kolorach — odparł kowal, odzyskując znowu humor. — Jeżeli

chcecie prawdziwej kolczugi, nie mogę się podjąć tej roboty. Trzeba zręczności krasnoludów,

żeby każde maleńkie kółeczko dopasować i doczepić do czterech sąsiednich. Nawet gdybym

umiał tego dokonać, zabrałoby mi to kilka tygodni. A do tego czasu będziemy już wszyscy w

grobach albo w brzuchu smoka.

Ludzie załamali ręce w rozpaczy, a kowal rozpromienił się z radości. Lecz gromada

zbyt była przerażona, żeby wyrzec się od razu planu podsuniętego przez młynarza. Do niego

więc zwrócono się o radę.

— Słyszałem — rzekł młynarz — że za dawnych czasów, jeśli kogoś nie stać było na

sprowadzenie pięknej zbroi z południowych krajów, naszywał po prostu stalowe kółka na

skórzany kaftan i zadowalał się takim pancerzem. Spróbujmy sporządzić coś w tym rodzaju.

Dżil wydobył stary kaftan skórzany, a kowal musiał co, tchu wracać do kuźni. Ludzie

przeszperali wszystkie kąty, przewrócili zwały żelastwa, aż znaleźli pod nimi stos drobnych,

zmatowiałych od rdzy kółeczek, zapewne odprutych przed laty od takiego właśnie kaftana, o

jakim młynarz wspominał. W miarę jak świtała nadzieja, że przedsięwzięcie może się udać,

kowal pochmurniał coraz bardziej, musiał jednak wziąć się ostro do roboty, przebierać i

czyścić żelazne kółka. Kiedy z wielką satysfakcją oznajmił, że nie starczy ich na szerokie

plecy i pierś Dżila, gromada kazała mu porozkuwać stare łańcuchy i spłaszczyć młotem

ogniwa na jak najzgrabniejsze pierścionki.

Mniejsze kółka naszyli na przedzie kaftana, większe i grubsze — na plecach, a że

popędzany przez wszystkich kowal dorzucał wciąż nowe, wzięli od Dżila parę zniszczonych

spodni i naszyli je również kółkami. Młynarz wypatrzył na górnej półce w najciemniejszym

zakamarku kuźni żelazny czerep starego hełmu, polecił więc szewcowi obciągnąć go skórą

jak najstaranniej. Zajęła im ta robota czas do wieczora, a nazajutrz także, więc chociaż była to

wigilia Trzech Króli, nikt nie myślał o świętowaniu. Dżil tylko uczcił uroczystość zwiększoną

ilością piwa. Smok na szczęście spał, zapominając na razie i o głodzie, i o mieczach.

W dzień Trzech Króli gromada ruszyła o świcie na pagórek, niosąc z sobą przedziwne

dzieło zbiorowego wysiłku. Dżil oczekiwał tych gości. Teraz już nie miał żadnej wymówki.

Włożył naszyty żelaznymi kółkami kaftan i spodnie. Młynarz uśmiechnął się złośliwie. Z

kolei Dżil wzuł buty z cholewami i przypiął do nich ostrogi, a wreszcie nakrył głowę hełmem

obciągniętym w skórę. W ostatniej chwili namyślili się i wcisnął na hełm swój stary filcowy

kapelusz, a na zbroję narzucił obszerny płaszcz.

— Po co to robisz? — spytali sąsiedzi.

— Jakże! Czy wyobrażacie sobie, że smoka podchodzi się brzęcząc i dzwoniąc na trzy

mile jak dzwon z Canterbury? Na mój rozum lepiej nie ostrzegać go z daleka; i tak z

pewnością spostrzeże mnie za wcześnie. Hełm to przecież wyzwanie do walki. Jeżeli smok

zobaczy zza płotu tylko mój kapelusz, pewnie pozwoli mi podejść blisko, zanim się zacznie

awantura.

Kółka naszyte na kaftanie luźno i tak, że jedno zachodziło na drugie, brzęczały

rzeczywiście bardzo głośno. Płaszcz narzucony na wierzch tłumił nieco hałas, ale Dżil

wyglądał w tym dziwnym stroju dość śmiesznie. Nikt mu jednak tego nie powiedział. Z

pewnym trudem przyjaciele dopięli pas na jego brzuchu i zawiesili mu u boku pochwę od

miecza, samego Gryzi-ogona musiał Dżil dzierżyć w ręku, bo inaczej niż przemocą nie dawał

się w pochwie utrzymać.

Potem Dżil przywołał psa. Na swój sposób był sprawiedliwym panem.

— Garm, pójdziesz ze mną — rzekł. Pies zawył.

— Ratuj, ratuj! — krzyknął.

— Przestań szczekać — powiedział Dżil — bo ci wygarbuję skórę lepiej niż smok.

Znasz zapach tego gada i możesz się chociaż raz w życiu na coś przydać.

Przywołał też Dżil swoją siwą kobyłkę. Spojrzała na pana wymownie i prychnęła na

widok ostróg. Pozwoliła się jednak dosiąść i ruszyli, wszyscy troje dość markotni. Kiedy

kłusowali przez wieś, ludzie klaskali wiwatowali, lecz przeważnie zza okien. kobyła starali

się nadrabiać miną. Garm jednak, nie żywiąc przesadnych ambicji, kulił ogon pod siebie i

biegł chyłkiem.

Minąwszy wieś przeprawili się po moście za rzekę. Ledwie znaleźli się poza zasięgiem

ludzkich oczu, zwolnili kroku. Posuwali się teraz stępa, lecz i tak znacznie szybciej, niż sobie

życzyli, przekroczyli granice pól Dżila i innych gospodarzy z Ham i dotarli w okolice

nawiedzone przez smoka. Świadczyły o tym połamane drzewa, wypalone żywopłoty,

spopielała trawa i złowroga cisza.

Słońce przypiekało i Dżil miał wielką ochotę pozbyć się chociaż części ciężkiego

rynsztunku, lecz nie śmiał tego zrobić. Ogarnęły go też wątpliwości, czy nie prze-brał miary

wypijając tak dużo piwa na wyjezdnym. “Ładnie kończę święta — myślał. — A co gorsza,

jeśli nie będę miał wyjątkowego szczęścia, zakończę tym sposobem nie tylko święta, lecz i

marny żywot".

Otarł pot z czoła wielką chustką — zieloną, broń Boże nie czerwona, bo ktoś mu

powiedział, że czerwony kolor drażni smoki.

Smoka jednak nie spotkał. Na próżno kręcił się po wszystkich drogach i ścieżkach, a

nawet na przełaj po bezludnych cudzych polach. Garm oczywiście nie zdał się na nic. Dreptał

tuż za kobyłka i ani myślał węszyć tropów.

Wreszcie znaleźli się na krętej drodze, gdzie nie było widać śladów zniszczenia i

panował, jak się zdawało błogi spokój. Ujechali nią z pół mili i Dżil dochodził do wniosku, że

właściwie zrobił już wszystko, co do niego należało i czego wymagała jego sława. Utwierdził

się właśnie w przekonaniu, że dalej i dłużej nie warto smoka szukać i można z czystym

sumieniem zawrócić domu na obiad. Przyjaciołom postanowił oznajmić, że bestia na sam jego

widok uciekła w popłochu. Tak rozmyślając wyjechał nagle zza ostrego zakrętu,..

Przed nim leżał smok. Gniotąc olbrzymim cielskiem żywopłot, wyciągnął straszliwy

łeb na środek drogi i spał smacznie.

— Ratuj! — wrzasnął Garm i umknął.

Siwa kobyłka przysiadła na zadzie, a Dżil fiknął kozła nad jej głową i padł na wznak

prosto w przydrożną kałużę. Kiedy otworzył oczy, stwierdził, że smok zbudził się i patrzy na

niego uważnie.

— Dzień dobry — rzekł smok. — Zdaje mi się, że jesteś zaskoczony.

— Dzień dobry — odparł Dżil. — Zgadłeś.

— Wybacz — rzekł smok. Ucho sterczało mu do góry, bo nadstawił je nieufnie, gdy

usłyszał brzęk zbroi padającego na ziemię Dżila. — Wybacz, że zapytam,, czy przypadkiem

nie mnie właśnie szukałeś.

— Co znowu! — zaprzeczył Dżil. — Któż mógł się ciebie spodziewać w tym

miejscu? Wybrałem się tak sobie, na przejażdżkę.

To mówiąc Dżil gramolił się pospiesznie z kałuży i wycofywał ku swojej kobyłce,

która już uspokojona skubała jak gdyby nigdy nic przydrożną trawę.

— A więc spotkaliśmy się szczęśliwym trafem — rzekł smok. — Cała przyjemność po

mojej stronie. Jak widzę, masz na sobie odświętne ubranie. Pewnie taka teraz u was nowa

moda, co?

Spadając z siwki Dżil zgubił kapelusz, a poły płaszcza rozchyliły się szeroko. Lecz

Dżil już się nie usiłował kryć.

— A tak — odparł. — Najnowsza! Pozwól, że pojadę za psem. Pogonił za królikiem,

jeśli się nie mylę.

— Mylisz się — rzekł Chrysophylax oblizując wargi, co robił zawsze, kiedy go coś

ubawiło. — Pies będzie w domu znacznie wcześniej niż ty. Bardzo jednak proszę, jedź, gdzie

masz ochotę, szanowny panie... panie... Przepraszam, nie znam twego nazwiska.

— Ja także nie znam twojego — odparł Dżil — i nie jestem go ciekawy.

— Twoja wola — rzekł Chrysophylax i znów oblizał wargi, udając przy tym, że

zamyka oczy. Miał złe serce — jak zwykle smoki — lecz nie bardzo odważne; to także

między smokami często się zdarza. Lubił jeść, ale wolał zdobywać obiad bez walki. Jednakże

po długiej drzemce wrócił mu apetyt. Proboszcz z Dąbrowy okazał się dość łykowaty,

Chrysophylax od bardzo dawna nie miał już w pysku smacznego, tłustego człowieka.

Postanowił więc teraz skorzystać z okazji, czekał tylko na chwilę roztargnienia tego

głupiego grubasa.

Ale grubas wcale nie był taki głupi, jak się smokowi zdawało. Nie spuszczał wzroku z

przeciwnika nawet w chwili, gdy usiłował wdrapać się na siodło. Kobyłka wszakże miała inne

plany. Wierzgała i kopała, nie pozwalając się dosiąść. Smok tracąc cierpliwość sprężył się już

do skoku.

— Przepraszam — rzekł — czy mi się zdaje, czy coś ci upadło?

Stary, znany podstęp, ale w tym wypadku skuteczny. Dżil bowiem rzeczywiście coś

zgubił. Padając wypuścił z ręki Caudimordaksa — czyli mówiąc prościej Gryzi-ogona —

który leżał dotychczas przy drodze. Dżil schylił się, żeby go podnieść, i w tym momencie

smok skoczył. Lecz Gryzi-ogon był szybszy od niego. Ledwie się znalazł w garści Dżila,

wyrwał się naprzód i jak błyskawica śmignął tuż przed oczyma smoka.

— Ejże! — powiedział smok stając w miejscu jak wryty. — Co ty tam masz?

— Drobiazg — odparł Dżil. — Po prostu Gryzi-ogona, którego dostałem od króla w

podarunku.

— Pomyliłem się — rzekł smok. — Bardzo cię przepraszam! — Przywarł plackiem do

ziemi, a w Dżila na ten widok nowy duch wstąpił. — Swoją drogą, nieładnie ze mną

postąpiłeś.

— Nieładnie? — spytał Dżil. — Dlaczego? I dlaczego miałem z tobą ładnie

postępować?

— Zataiłeś przede mną swoje szlachetne nazwisko i udałeś, że spotkaliśmy się

przypadkiem. A przecież jesteś niewątpliwie rycerzem, i to bardzo wysokiego rodu. Dawniej,

szanowny panie, istniał zwyczaj, że w podobnych okazjach rycerze wymieniali najpierw

wszystkie swoje tytuły i wyzywali przeciwnika uroczyście na pojedynek.

— Może taki zwyczaj istniał, a może nawet dotychczas istnieje — odparł Dżil, coraz

bardziej z siebie zadowolony. Człowiek, przed którym ogromny, królewski smok czołga się w

prochu, ma prawo do pewnej dumy. — Ale znowu się mylisz, stary gadzie. Nie jestem

rycerzem. Nazywam się Aegidius i jestem gospodarzem z Ham. Nie cierpię natrętów na

swoich polach. Strzelałem już z mojego garłacza do olbrzymów, chociaż mniej szkody

wyrządzali niż ty, lecz ich także nie śniło mi się wyzywać uroczyście na pojedynek.

Smok bardzo się stropił. “Diabli nadali tego olbrzyma — pomyślał. — Okłamał mnie

łajdak. Co teraz zrobić z tym zuchwałym chłopem, który w dodatku ma taki błyszczący i

napastliwy miecz w garści?"

Nic podobnego nigdy mu się jeszcze nie zdarzyło.

— Nazywam się Chrysophylax — przedstawił się. Chrysophylax Bogaty. Czym mogę

służyć, zacny panie? — spytał przymilnie, zerkając spod oka na miecz i łamiąc sobie głowę,

jak by tu uniknąć starcia.

— Usłużysz mi najlepiej, jeżeli wyniesiesz się stąd co prędzej, kostropaty gadzie —

odrzekł Dżil, również łamiąc sobie głowę, jak by tu uniknąć starcia. — Jednego tylko chcę:

żebyś mi zszedł z oczu. Precz, wracaj do swojej brudnej nory!

I Dżil postąpił krok naprzód, wymachując rękami, jakby straszył wrony. To

wystarczyło, żeby rozpętać Gryzi-ogona. Błysnął, zafurczał w powietrzu, spadł i rąbnął smoka

w nasadę prawego skrzydła, aż pancerz zadzwonił, a potwór osłupiał od wstrząsu. Oczywiście

gdyby Dżil miał pojęcie o właściwych sposobach walki ze smokami, wymierzyłby w jakieś

bardziej wrażliwe miejsce. Gryzi-ogon zrobił wszakże co mógł w niedoświadczonych rękach.

Cios był i tak dla smoka dotkliwy, pozbawił go na wiele dni władzy w skrzydle. Poderwał się,

chcąc ulecieć, lecz opadł bezradnie. Dżil natomiast skoczył teraz na siodło bez trudu. Smok

puścił się biegiem. Siwa kobyłka za nim. Smok zmykał galopem przez pole, sapiąc i chrapiąc.

Siwa kobyłka za nim. Dżil ryczał i pokrzykiwał jak widz na wyścigach. I wciąż wymachiwał

mieczem. Smok im prędzej biegł, tym bardziej tracił głowę. A siwa kobyłka gnała za nim co

sił w nogach i deptała mu wciąż po piętach.

Tak mknęli po drogach, przesadzając żywopłoty, na przełaj polami, w bród przez

rzeki. Smok dymił, ryczał, biegł na oślep, byle przed siebie. Nagle ujrzeli most prowadzący do

wsi Kam, jak grzmot przemknęli po nim i ze straszliwym zgiełkiem wpadli w główną ulicę

wioski. Bezczelny Garm wybiegł z opłotków i przyłączył się teraz do pogoni.

Wszyscy mieszkańcy wsi cisnęli się do okien, niektórzy nawet wdrapywali się na

dachy. Jedni śmiali się, inni wiwatowali, a jeszcze inni walili w blachy, w patelnie i w kotły

albo dęli w rogi, fujarki i gwizdki. Proboszcz kazał bić w dzwony. Podobnego ruchu i zgiełku

od stu lat w Ham nie widziano.

Wreszcie na placu przed kościołem smok skapitulował. Padł dysząc ciężko pośrodku

drogi. Garm zbliżył się i obwąchiwał mu ogon, lecz Chrosophylax wyzbył się już resztek

wstydu.

— Dobrzy ludzie, mężny wojowniku! — wysapał, gdy nadjechał Dżil, a wszyscy

mieszkańcy Ham zgromadzili się wkoło (jakkolwiek w bezpiecznej odległości), uzbrojeni w

widły, kije i pogrzebacze. — Dobrzy ludzie, nie zabijajcie mnie! Jestem bardzo bogaty.

Zapłacę za wszelkie szkody, które wyrządziłem. Poniosę koszty pogrzebu ofiar, a w

szczególności proboszcza z Dąbrowy; zafunduję mu piękny pomnik, chociaż był doprawdy

dość łykowaty. Każdy z was dostanie hojny podarek, jeżeli pozwolicie mi pójść do mego

domu, gdzie trzymam swoje skarby.

— Ile? — spytał Dżil.

— Zastanówmy się — odparł smok, szybko rachując w myślach. Tłum wydał mu się

trochę zbyt liczny. — Trzynaście szylingów i osiem pensów na osobę.

— Żarty! — powiedział Dżil. — Kpiny! — powiedzieli ludzie. — Bzdura! —

szczeknął pies.

— Po dwie złote gwinee, dzieciom pół ceny — zaproponował smok.

— A psom? — spytał Garm.

— Mów dalej — rzekł Dżil. — Słuchamy.

— Dziesięć funtów i sakiewka srebra na osobę, złote obroże dla psów — rzekł mocno

już zaniepokojony Chrysophylax.

— Zabić go! — ryknął tłum, tracąc wreszcie cierpliwość.

— Worek złota dla każdego, a dla dam brylanty? — skwapliwie zaofiarował

Chrysophylax.

— Teraz już gadasz do rzeczy, ale to jeszcze za mało — powiedział Dżil.

— O psach znowu zapomniałeś — rzekł Garm.

— Jakiej wielkości będą worki? — pytali mężczyźni.

— Po ile brylantów? — chciały wiedzieć kobiety.

— Bójcie się Boga! — jęknął smok. — Zrujnujecie mnie do szczętu.

— Zasłużyłeś sobie na to — rzekł Dżil. — Wybieraj, co wolisz stracić: majątek czy

życie.

I machnął Gryzi-ogone: aż smok skulił się na ziemi;

— Prędzej! Namyśl się prędzej! — krzyczeli ludzie, nabierając odwagi i podchodząc

coraz bliżej.

Cłirysophylax przymknął oczy niby w skupieniu, lecz naprawdę trząsł się ze śmiechu,

tak jednak skrycie, że nikt tego nie dostrzegł. Targ zaczynał go bawić. Ludzie najwidoczniej

spodziewali się wiele na nim skorzystać. Nie mieli pojęcia o zwyczajach i podstępach

wielkiego zepsutego świata; w całym królestwie nie było człowieka, który by miał jakieś

praktyczne doświadczenie w stosunkach ze smokami i znał ich chytrość. Chrysophylax

oddychał coraz swobodniej i myślał coraz jaśniej. Oblizał wargi.

— Powiedzcie swoją cenę — rzekł.

Zagadali wszyscy naraz. Smok przysłuchiwał się z zainteresowaniem. Jeden tylko głos

mącił jego spokój: głos kowala.

— Nic dobrego z tego nie wyniknie, zapamiętajcie moje słowa — prawił kowal. —

Mówcie, co chcecie, a ja powiadam, że gad nie wróci. Zresztą tak czy owak nie wyniknie z tej

historii nic dobrego.

— Możesz się wyłączyć z ogólnej umowy, jeżeli ci się nie podoba — odparli mu na to

sąsiedzi i dalej spierali się między sobą, nie zwracając wiele uwagi na smoka.

Chrysophylax podniósł łeb. Może namyślał się, czy zaatakować znienacka tłum, czy

też wymknąć się cichcem korzystając z zamieszania — w każdym razie musiał się tych

zamiarów co prędzej wyrzec. Dżil wprawdzie żuł w zadumie jakąś trawkę, lecz Gryzi-ogona

trzymał w garści i smoka ani na sekundę z oczu nie spuszczał.

— Nie waż się ruszyć — powiedział — bo jak cię rąbnę, to ci nawet góra złota nie

pomoże.

Smok przywarował znowu. Wreszcie gromada wypchnęła naprzód proboszcza, żeby

przemówił w jej imieniu. Ksiądz stanął u boku Dżila.

— Nikczemny gadzie — rzekł. — Żądamy, żebyś przyniósł tu, na to miejsce, cały

swój majątek nabyty z rozboju. Najpierw wynagrodzimy pokrzywdzonym wszystkie straty, a

potem resztę rozdzielimy sprawiedliwie między siebie. Wówczas dopiero, jeśli przysięgniesz,

że nigdy więcej nie napadniesz naszego kraju ani też żadnego innego potwora do napaści nie

podjudzisz, pozwolimy ci odejść do twego domu z głową i ogonem. Teraz złożysz przysięgę,

że wrócisz z okupem, a zaklniesz się na takie potęgi, że nawet twoje smocze sumienie nie

ośmieli się im sprzeniewierzyć,

Chrysophylax, żeby tym lepiej oczy im zamydlić, udał, że się waha. Ronił z żalu nad

stratą majątku łzy tak gorące, że rozlewając się w kałuże na drodze kipiały i parowały.

Zaprzysiągł uroczyście, klnąc się na przedziwne i straszliwe potęgi, że stawi się niezawodnie

z całym swoim skarbem w dzień świętych Hilarego i Feliksa, czyli za osiem dni: termin

oczywiście za krótki na tak daleką podróż i nawet nie uczeni geografii wieśniacy powinni byli

to wiedzieć. Jednakże nikt nie zaprotestował, pozwolono smokowi odejść, a mieszkańcy wsi

odprowadzili go aż do mostu.

— Do zobaczenia! — zawołał już z drugiego brzegu. — Z pewnością będziemy do

siebie tęsknić.

— My do ciebie z pewnością! — odkrzyknęli ludzie.

Postąpili oczywiście bardzo niemądrze. Każda inna istota po złożeniu tak uroczystej

przysięgi miałaby skrupuły i lękałaby się, że łamiąc wiarę ściągnie na siebie okropne

nieszczęścia, ale smok w ogóle nie miał sumienia. Pewnie, prości ludzie nie mogli o takie

kalectwo podejrzewać stwora bądź co bądź wielkiego rodu, dziwne jednak, że proboszcz,

który tyle uczonych ksiąg w życiu przeczytał, również się tego nie domyślił. Może się zresztą

domyślił. Jako gramatyk niewątpliwie jaśniej przewidywał przyszłość niż inni ludzie.

Kowal wracając do kuźni kręcił głową.

— Złowróżbne imiona — mruczał. — Hilary i Felix!

Aż w uchu wierci. — Bo Hilary w pospolitym języku znaczy: wesoły, a Feliks:

szczęśliwy.

Król oczywiście wkrótce dowiedział się o całym zdarzeniu. Wieść jak płomień

szerzyła się po kraju, a prze-chodząc z ust do ust nabierała po drodze tym żywszych kolorów.

Król bardzo się nią zainteresował z wielu powodów, wśród których niemałą rolę odgrywały

względy finansowe. Toteż postanowił udać się we własnej osobie do wsi, w której działy się

tak niezwykłe rzeczy.

W cztery dni po odejściu smoka wjechał przez most do Ham na białym rumaku,

otoczony świtą rycerzy, z trębaczami i ogromnym taborem. Mieszkańcy wsi w odświętnych

ubraniach ustawili się szpalerem wzdłuż głównej ulicy na powitanie monarchy. Orszak

zatrzymał się na placu przed kościołem. Dżil, gdy go przedstawiano królowi, przykląkł, lecz

władca kazał mu wstać i nawet poklepał go łaskawie po ramieniu. Rycerze udawali, że nie

widzą tej poufałości.

Potem król zwołał całą wieś na rozległe pastwisko Dżilowe nad rzeką, a gdy się

wszyscy zgromadzili — włącznie z Garmem, który uznał, że jego też ta sprawa dotyczy —

Augustus Bonifacius rex et basileus raczył łaskawie wygłosić przemówienie.

Wytłumaczył dobitnie, że majątek poganina Chrysophylaksa w całości należy do

niego, jako do władcy kraju. Nie uzasadniał szerzej swoich praw do zwierzchnictwa również

nad krainą górską (były bowiem sporne), lecz stwierdził, że “w każdym razie nie ma

wątpliwości, iż gad ów ukradł ongi naszym przodkom to wszystko, co dziś posiada. Ale że

jesteśmy, jak powszechnie wiadomo, sprawiedliwi i wspaniałomyślni, nie pozostawimy

naszego zacnego lennika Aegidiusa bez nagrody; każdy też z naszych wiernych poddanych z

tej wsi otrzyma jakiś dowód naszego uznania, nikogo nie pominiemy, od proboszcza do

najmniejszego dziecka. Wioska Ham uradowała bowiem nasze królewskie serce.

Tu przynajmniej lud dzielny i nieprzekupny zachował starożytne cnoty naszego

plemienia".

Rycerze tymczasem rozmawiali między sobą o najnowszych fasonach kapeluszy.

Król nie opuścił po tym przemówieniu wioski. Rozbił obóz na Dżilowym polu i

oczekując dnia czternastego stycznia zażywał wraz z dworem przyjemności, jakich mogła

dostarczyć skromna wieś, odległa o wiele mil od stolicy. Świta królewska w ciągu trzech dni

ogołocił; wieś doszczętnie z chleba, masła, jaj, słoniny i baranie go mięsa, a także wysuszyła

do dna wszystkie beczki z piwem. Po czym zaczęła szemrać na skąpe wyżywi nie. Król

jednak za wszystko płacił hojnie kwitami obiecując ich wymianę w państwowej kasie na

gotówkę; liczył bowiem, że jego skarbiec wkrótce się napełni Mieszkańcy Ham, nic nie

wiedząc o rzeczywistym stanie królewskiego skarbca, przyjmowali kwity z wielkim

zadowoleniem.

Nadszedł czternasty stycznia, dzień świętych Hilarego i Feliksa. Wszyscy od świtu byli

na nogach. Rycerze przywdziali zbroje. Dżil ubrał się w swoją kolczugę domowej roboty, co

wywołało drwiące uśmiechy w gronie rycerstwa, lecz król poskromił je jednym

zmarszczeniem brwi. Dżil przypasał też miecz. Gryzi-ogon potulnie wsunął się do pochwy i

wcale się z niej nie wyrywał. Proboszcz popatrzył na niego uważnie i pokiwał głową,

szepcząc coś sam do siebie. Kowal roześmiał się w głos. Nadeszło południe. Ludziom z

przejęcia nawet obiadu się odechciało. Popołudnie wlokło się ospale. Gryzi-ogon w dalszym

ciągu wcale nie zdradzał chęci wyskoczenia z pochwy. Czatujący na wzgórzu wartownicy i

mali chłopcy, którzy na ochotnika wdrapali się na najwyższe drzewa, daremnie wytężali oczy:

ani na ziemi, ani na niebie żaden znak nie zwiastował zbliżania się smoka.

Kowal pogwizdywał wesoło, lecz innym ludziom dopiero z zapadnięciem wieczoru,

kiedy gwiazdy błysnęły na firmamencie, po raz pierwszy zaświtało podejrzenie, że może

smok od początku nie zamierzał dotrzymać obietnicy. Wspominając jednak uroczystą

przysięgę, nie tracili mimo wszystko nadziei. Wreszcie gdy wybiła północ i wyznaczony dzień

minął, ludzi ogarnęło zniechęcenie. Tylko kowal był w siódmym niebie.

— A co, nie mówiłem! — tryumfował. Lecz nie przekonał gromady.

— Bądź co bądź gad był ciężko ranny — zauważył ktoś.

— I termin wyznaczyliśmy za krótki — stwierdził inny. — Do gór kawał drogi, a on

przecież dźwiga niemałe ciężary. Może musiał szukać pomocników.

Lecz minął następny dzień, potem drugi. Resztka nadziei rozwiała się ostatecznie.

Król wpadł w straszny gniew. Prowianty i napoje wyczerpały się we wsi, królewska świta

narzekała już głośno. Rycerze tęsknili do dworskich wygód i przyjemności. Ale król

bardzo potrzebował pieniędzy.

Pożegnał się z wiernymi poddanymi krótko i węzłowato. Połowę wydanych

poprzednio kwitów unieważnił. Dżila potraktował chłodno, ledwie mu kiwnął głową.

— Wkrótce otrzymacie nasze dalsze rozporządzenia — rzekł i odjechał wraz z

rycerzami i trębaczami.

Bardziej ufni i naiwni ludzie spodziewali się, że lada dzień król zaprosi Aegidiusa do

stolicy, żeby go pasować na rycerza. Rzeczywiście w tydzień później nadeszło pismo, lecz

zupełnie innej treści. Był to list w trzech kopiach: jedną wysłaniec wręczył Dżilowi, drugą

proboszczowi, a trzecią przybił na drzwiach kościoła. Prawdę mówiąc wystarczyłby jeden

list do proboszcza, bo nikt prócz niego nie umiał rozszyfrować niewyraźnych zawijasów

dworskiego skryby, dla prostych ludzi równie niepojętych jak łacina uczonych.

Proboszcz przełożył list na pospolity język i odczytał z ambony. Tekst był zwięzły i rzeczowy

— w porównaniu z większością królewskich listów. Król bowiem bardzo się spieszył.

My, Augustus B.A.A.A.P.iM. rex et basileus et cetera, oznajmiamy, że dla

bezpieczeństwa naszego królestwa oraz honoru naszego imienia postanowiliśmy, iż gada,

który sam mieni się Chrysophylaksem Bogatym, należy ująć i surowo ukarać za jego

występki, matactwa i nikczemne przeniewierstwo. Wzywam tedy niniejszym wszystkich

rycerzy naszego domu pod broń i polecam im czekać w pogotowiu na przybycie Aegidiusa

A.J., rolnika ze wsi Ham. Ponieważ bowiem rzeczony Aegidius dał dowody, że godzien jest

naszego zaufania i zdatny do walki z olbrzymami, smokami oraz wszelkimi

nieprzyjaciółmi królewskiego pokoju, rozkazujemy, aby niezwłocznie stawił się w stolicy i

przyłączył do zastępu naszego rycerstwa.

Sąsiedzi powiadali, że Aegidiusa spotkał niemały za-szczyt, który w gruncie rzeczy

znaczy tyleż co uroczyste pasowanie na rycerza. Młynarz nawet mu zazdrościł.

— Nasz Aegidius wysoko zajdzie — rzekł. — Miejmy nadzieją, że zechce nas znać

jeszcze, gdy wróci z tej wyprawy.

— Ba, czy w ogóle wróci? — powiedział kowal.

— Dość, przestańcie krakać! — krzyknął Aegidius, nie posiadając się już z gniewu. —

Gwiżdżę na zaszczyt. Bylebym wrócił cały, nawet młynarza powitam z radością. Chociaż

trzeba przyznać, że osładza mi tą pigułkę myśl, iż was dwóch przynajmniej na czas jakiś z

oczu stracą.

Z tymi słowami porzucił kompanią. Królowi nie sposób wymawiać się tak jak

sąsiadom. Trudno, nawet jeśli owce się kocą, orka czeka, krowy czas doić albo wodą nosić —

trzeba jechać. Dżil osiodłał więc siwą kobyłką i przygotował się do drogi. W ostatniej chwili

nadszedł proboszcz.

— Bierzesz chyba z sobą mocny powróz? — spytał.

— A to po co? — zdziwił sią Dżil. — Żeby się powiesić?

— Dajże spokój! Głowa do góry, kochany Aegidijusie — odparł proboszcz. — Mnie

się zdaje, że możesz zaufać swojemu szczęściu. Weź jednak z sobą powróz, bo jeżeli się nie

mylę, bardzo ci się przyda. Jedź już i wracaj do nas zdrowy!

— A właśnie! Nawet jeżeli wrócę, ciekaw jestem, w jakim stanie zastaną dom i

gospodarkę! Diabli nadali smoka — rzekł Dżil. Wcisnął gruby zwój powroza do juków i

ruszył.

Nie wziął z sobą psa, który zresztą od rana starał mu się nie nawijać przed oczy.

Dopiero po wyjeździe pana Garm wśliznął się do domu i nie wytykając nosa z kuchni wył

przez całą noc żałośnie; nie uspokoił się nawet wówczas, gdy mu gospodyni spuściła lanie.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — jęczał. — Już nigdy nie ujrzę mojego kochanego pana,

mojego groźnego, wspaniałego pana! Czemuż, ach czemuż nie pobiegłem za nim!

— Zamknij pysk! — fuknęła Agata. — Bo postaram się, żebyś naprawdę nie doczekał

powrotu pana. Kowal usłyszał wycie psa.

— Zły omen! — stwierdził z satysfakcją. Dni mijały bez wieści.

— Przygotujmy się na najgorsze — rzekł i zaczął wesoło wyśpiewywać.

Dżil zajechał na dwór zmęczony i zakurzony. Rycerze w lśniących zbrojach i

błyszczących hełmach stali na dziedzińcu, każdy przy swoim wierzchowcu. Nie w smak im

było królewskie wezwanie i burzyli się przeciw dołączeniu chłopa do rycerskiego zastępu,

więc na złość uparli się wykonać rozkaz dosłownie i ruszyć natychmiast, nie dając biednemu

Dżilowi wytchnienia. Nieborak ledwie zdążył przegryźć kromkę chleba i przepłukać gardło

łykiem wina. Siwa kobyłka prychała gniewnie. Na szczęście nie powiedziała głośno tego, co o

królu pomyślała, bo dopuściłaby się obrazy majestatu.

Dzień już się chylił ku zachodowi. Nie pora wyruszać w drogę, tym bardziej na smoka

— rzekł sobie w duchu Dżil. Toteż nie zajechali tego dnia daleko. Dworakom, skoro postawili

na swoim, już się teraz wcale nie spieszyło. Rycerze, giermkowie, służba, juczne kuce i tabory

— wszyscy posuwali się leniwie, nie pilnując bojowego szyku. Dżil na swojej zmęczonej

kobyłce człapał ostatni.

Wieczorem zatrzymali się na popas i rozbili namioty. Dla Dżila nie pomyślano o

żadnym zaopatrzeniu, musiał więc najniezbędniejsze rzeczy pożyczać od innych. Kobyłka

oburzona winszowała sobie, że nie należy do królewskiej świty.

Nazajutrz ruszyli i dopiero trzeciego dnia pod wieczór ujrzeli na widnokręgu

zamglony, nieprzyjazny łań-cuch gór. Wkrótce potem znaleźli się w krainie, gdzie władza

Augustusa Bonifaciusa nie była powszechnie uznawana. Posuwali się teraz ostrożniej i

bardziej zwartym szykiem.

Czwartego dnia dotarli do Dzikich Wzgórz, na pogranicze krainy o złej sławie,

zaludnionej, jak powiadano, przez rozmaite legendarne istoty. Nagle któryś z jeźdźców

jadących na czele spostrzegł w piasku nad potokiem jakieś podejrzane ślady. Przywołano

Dżila.

— Co to za ślady, mości Aegidiusie? — spytali rycerze.

— Smocze — odparł Dżil.

— Odtąd ty będziesz prowadził — rzekli. Dalej więc jechali kierując się na zachód, a

Dżil na czele dzwonił i brzęczał pierścieniami naszytymi na skórzany kaftan. Nie miało to już

teraz znaczenia, bo rycerze głośno śmiali się i rozmawiali, a towarzyszący im minstrel śpiewał

pieśni. Od czasu do czasu wszyscy podejmowali chórem melodię, nie żałując gardeł. Pieśń

była piękna i dodawała ludziom ducha, pochodziła bo-wiem z dawnych lat, kiedy więcej

toczono prawdziwych bitew niż dworskich turniejów. Mimo to śpiewając popełniali wielką

nieostrożność. Zawiadamiali tym sposobem wszystkie stwory zamieszkujące tę krainę o

swoim przybyciu; smoki ocknęły się w jamach i nadstawiły czujnie uszu. Wyprawa nie mogła

już Chrysophylaksa zaskoczyć znienacka we śnie.

Siwa kobyłka Dżila szczęśliwym trafem — a może i naumyślnie — nagle okulała, gdy

wjechali w cień posępnych gór. Musieli teraz wspinać się mozolnie stromymi, kamienistymi

ścieżkami i lęk ogarniał ich coraz silniej. Siwa kobyłka pozwalała się wyprzedzać innym

koniom, potykała się i kulała, i miała tak smutną minę, że wreszcie Dżil zsiadł i szedł odtąd

obok niej piechotą. Wkrótce znalazł się wraz ze swoją wierzchówką na samym końcu

pochodu, pośród jucznych kucyków, lecz nikt na to nie zwrócił uwagi. Gdyby rycerze nie byli

tak zajęci sporem o prawa pierwszeństwa u dworu, musieliby spostrzec liczne i zupełnie już

tutaj wyraźne ślady smoczych łap. Dotarli bowiem do okolicy, po której Chrysophylax często

się wałęsał i gdzie lubił lądować po codziennych lotach. Niższe pagórki i stoki po obu

stronach ścieżki zdawały się stratowane i wypalone. Trawa rosła na nich skąpo, a zwichrzone

czarne kępy wrzosów i janowca sterczały pośród rozległych plam nagiej, spopielałej ziemi.

Obszar ten od wielu lat służył smokom za boisko. Przed rycerzami majaczyła ciemna ściana

gór.

Niedomaganie siwej kobyłki martwiło Dżila, lecz cieszył się, że ma dzięki temu

wymówkę, by nie paradować na najbardziej widocznym miejscu w drużynie. Wcale nie było

mu przyjemnie jechać na czele kawalkady przez tę ponurą i niebezpieczną krainę. Wkrótce

potem ucieszył się jeszcze bardziej i dziękował losowi — oraz siwej kobyłce. Około południa

bowiem — a był to siódmy dzień wędrówki i przypadało święto Matki Boskiej Gromnicznej

— Gryzi-ogon wyskoczył z pochwy, a smok ze swej jamy. Bez ostrzeżenia i bez ceremonii

wystąpił do boju. Leciał wprost na królewską drużynę, z wielkim szumem i hukiem.

Poprzednio, z dala od własnej siedziby, okazał się niezbyt mężny, mimo że szczycił się

pochodzeniem z możnego rodu. Teraz jednak płonął straszliwym gniewem, ponieważ walczył

niejako w progu swego domu i bronił swoich skarbów. Jak burza wychynął znad górskiego

ramienia w poświście huraganu i lawinie czerwonych piorunów. Spór o pierwszeństwo na

dworze urwał się jak nożem uciął. Konie spłoszone odskoczyły tak gwałtownie, że wielu

rycerzy stoczyło się z siodeł. Kucyki z taboru umknęły błyskawicznie, a pachołkowie z nimi

razem. W tym bowiem towarzystwie nikt nie miał wątpliwości co do praw pierwszeństwa.

Znienacka ogarnęła drużynę chmura dymu, zapierając dech we wszystkich piersiach, a

w jej osłonie smok runął na pierwsze szeregi królewskiego rycerstwa. Wielu wojaków

zginęło, nim zdążyli wyjąkać formalne wyzwanie do walki, niejeden zwalił się na ziemię

rażeni z koniem i całym rynsztunkiem. O losie pozostałych rozstrzygnęły wierzchowce, które

zawróciwszy w miejscu rzuciły się do ucieczki, nie pytając jeźdźców, czy sobie tego życzą,

czy nie. Przeważnie zresztą życzyli sobie tego serdecznie.

Tylko siwa kobyłka stała niewzruszenie. Może bała się połamać nogi na stromej,

kamienistej ścieżce. Może czuła się zanadto zmęczona, żeby uciekać. Była przeświadczona,

że z dwojga złego lepiej jest mieć skrzydlatego potwora przed sobą niż za swymi plecami i że

ucieczką mogłaby się ocalić jedynie wtedy, gdyby umiała galopować szybciej od

najściglejszego wyścigowca. Zresztą spotkała się już raz z Chrysophylaksem i pamiętała, jak

gnała go przez pola i strumienie swojej rodzinnej okolicy, dopóki nie padł ujarzmiony

pośrodku wiejskiej drogi. W każdym razie rozparła szeroko wszystkie cztery nogi i

zarżała głośno. Dżil zbladł — o tyle, o ile na to pozwalała jego rumiana cera — lecz został u

boku swojej kobyłki, bo nie widział innej rady.

Tak się więc stało, że smok, rozbiwszy cały rycerski zastęp i wciąż prąc dalej naprzód,

znalazł się nagle oko w oko ze swoim niedawnym pogromcą uzbrojonym w Gryzi-ogona.

Wcale się tego nie spodziewał. Skręcił w locie jak olbrzymi, niezgrabny nietoperz i opadł tuż

przy drodze na górski stok. Siwa kobyłka ruszyła ku niemu, zapominając nawet o kulawej

nodze. Dżil, nabierając nowej otuchy, szybko wdrapał się na siodło.

— Przepraszam — rzekł — czy przypadkiem może mnie szukałeś?

— Doprawdy nie — odparł Chrysophylax. — Któż by się ciebie mógł właśnie tutaj

spodziewać? Tak sobie wyfrunąłem dla rozrywki.

— A więc spotkaliśmy się tylko szczęśliwym trafem — rzekł Dżil. — Cała

przyjemność po mojej stronie. Ja bowiem szukałem ciebie. Co więcej, mamy z sobą, że tak

powiem, na pieńku.

Smok parsknął. Dżil wyciągnął ramię, żeby osłonić się od palącego smoczego

oddechu, i w tym samym momencie Gryzi-ogon błysnął i świsnął w powietrzu tuż przed

nosem bestii.

— Ejże! — krzyknął smok i cofnął się, a cały ogień w nim przygasł zmrożony

strachem. — Mam nadzieję, że nie przyszedłeś tu po to, żeby mnie uśmiercić, zacny panie —

jęknął.

— Co znowu! — odparł Dżil. — Nic przecież nie mówię o uśmiercaniu.

Siwa kobyłka kichnęła.

— Pozwól więc, że zapytam, co właściwie robisz wśród tych wszystkich rycerzy —

rzekł Chrysophylax. — Rycerze zazwyczaj zabijają smoki, chyba że smokom uda się

przedtem zabić rycerzy.

— Co wśród nich robię? Nic. Nic a nic mnie z nimi nie łączy — odparł Dżil. —

Zresztą rycerzy już nie ma. Polegli albo zwiali. Pomówmy lepiej o przyrzeczeniu, które mi

złożyłeś w dzień Trzech Króli.

— A cóż o tym można powiedzieć? — spytał smok zaniepokojony.

— Termin upłynął miesiąc temu — rzekł Dżil. — Zalegasz z wypłatą, więc

przyszedłem po nią aż tutaj. Powinieneś mnie przeprosić za fatygę, na jaką mnie naraziłeś.

— Przepraszam — odparł smok. — Szczerze bym wolał, żebyś się nie fatygował i nie

przychodził.

— Dawaj zaraz cały swój skarb i nie próbuj żadnych sztuczek — rzekł Dżil — bo cię

usiekę i powieszę twoją skórę na dzwonnicy kościelnej ku przestrodze innym smokom.

— Nie bądź dla mnie taki okrutny! — powiedział smok.

— Umowa jest umową — odparł Dżil.

— Czy nie pozwolisz mi zatrzymać chociaż kilku pierścieni i garstki złota? Mógłbyś

mi bodaj tyle opuścić, skoro płacę gotówką — rzekł smok.

— Ani guzika! — odparł Dżil.

Targowali się i spierali jeszcze czas pewien niczym na jarmarku. Skończyło się

wszakże tak, jak musiało się skończyć, bo chociaż Dżilowi można by zarzucić to i owo, trzeba

przyznać, że targować się umiał znakomicie i mało kto go przegadał przy takiej okazji.

Smok musiał całą drogę do swojej jamy przejść piechotą, bo Dżil nie odstępował go na

krok i z bardzo bliska groził wciąż Gryzi-ogonem. Ścieżka wijąca się za-kosami pod górę była

tak wąska, że ledwie się na niej we dwóch mieścili. Siwa kobyłka szła tuż za swoim panem.

Musieli tak wędrować pięć mil, i to stromo pod górę, toteż Dżil pocił się i sapał, lecz

ani na sekundę nie spuszczał smoka z oczu. Wreszcie znaleźli się na zachodnim stoku, u

wejścia do smoczej jamy. Groza ziała z ogromnej czarnej czeluści, którą zamykały mosiężne

wrota umocowane na dwóch wielkich żelaznych słupach. Była to niewątpliwie za dawnych,

niepamiętnych lat dumna i niezdobyta siedziba. Smoki bowiem nie budują same twierdz ani

nie drążą podziemnych tuneli, lecz osiedlają się w grobowcach albo skarbcach pozostałych po

władcach i olbrzymach dawnych czasów. Brama tego podziemnego domu była na oścież

otwarta i Dżil zatrzymał się w jej cieniu. Chrysophylax aż do tej chwili nie miał okazji do

ucieczki, lecz znalazłszy się pod własną bramą sprężył się, żeby dać nura w głąb jaskini. Dżil

jednak uderzył go płazem miecza.

— Stój! — rzekł. — Nim wejdziesz do swego domu, posłuchaj, co ci mam do

powiedzenia. Jeżeli nie wrócisz szybko i z przyzwoitym ładunkiem, pójdę za tobą i na zadatek

dalszych kar obetną ci natychmiast ogon.

Kobyłka kichnęła. Nie mogła sobie wyobrazić, żeby Dżil odważył się zapuścić

samotnie w czeluście smoczej jamy, nawet po pieniądze. Lecz Chrysophylax gotów był w tę

pogróżkę uwierzyć, bo Gryzi-ogon świecił ogniście i zdawał się ostry jak brzytwa. Kto wie,

może tym razem smok miał rację, a siwa kobyłka mimo całej swej mądrości myliła się, nie

rozumiejąc zmiany, która dokonała się w duszy jej pana. Dżil liczył na swoje szczęście, a po

dwóch zwycięskich spotkaniach nabrał niemal pewności, że żaden w świecie smok nie zdoła

mu się oprzeć.

I rzeczywiście Chrysophylax wrócił po krótkiej chwili niosąc dwadzieścia funtów —

uczciwej wagi! — złota i srebra oraz skrzynię pełną pierścieni, naszyjników i rozmaitych

klejnotów.

— Masz! — powiedział.

— Co takiego? — krzyknął Dżil. — Dwa razy tyle jeszcze byłoby za mało. Głowę

dam, że to nie jest nawet połowa twojego majątku.

— Pewno że nie — odparł smok, stwierdzając z przykrością, że chłop zmądrzał od

poprzedniej rozmowy we wsi. — Pewno że nie. Ale nie mogę zabrać wszystkiego na raz. —

Ani na dwa razy, mógłbym się założyć — rzekł

Dżil. — Jazda znowu do nory, a wracaj migiem, jeżeli nie chcesz powąchać Gryzi-

ogona.

— Nie chcę! — zawołał smok, wsunął się szybko do jamy i w mig wrócił. — Masz!

— powiedział zrzucając na ziemię olbrzymi wór złota i dwie skrzynie diamentów.

— Pofatyguj no się jeszcze raz — rzekł Dżil. — A nie żałuj grzbietu!

—. Jesteś okrutny — jęknął smok sunąc z powrotem do jamy.

Wówczas jednak siwa kobyłka poczuła się osobiście zagrożona. Kto będzie te

wszystkie ciężary dźwigał do domu? — pytała się w duchu. Spojrzała przy tym na spiętrzone

wory i skrzynie tak smutnym okiem, że Dżil odgadł jej myśli.

— Nie martw się, staruszko — rzekł. — Gad musi nam cały ten kram dostarczyć na

miejsce.

— Litości! — jęknął smok, który dosłyszał ostatnie zdanie wyłażąc po raz trzeci z

jamy i taszcząc jeszcze cięższy niż przedtem wór złota oraz mnóstwo klejnotów iskrzących

się jak zielone i czerwone płomienie. — Litości! Wątpię, czy z takim ciężarem dojdę żywy, a

jeśli każesz dołożyć choć jeden jeszcze worek, nie udźwignę, lepiej już zabij mnie od razu.

— A więc masz coś jeszcze w swoim skarbcu? — rzekł Dżil.

— Owszem — odparł smok — tyle, żeby nadal żyć przyzwoicie.— Tym razem

wyjątkowo powiedział niemal prawdę, a jak się później okazało, mądrze zrobił — Zostaw mi

tę resztkę! — prosił chytrze. — Zyskasz we mnie przyjaciela na wieki. Zaniosę te skarby do

twojego szanownego domu zamiast na królewski dwór. A co więcej, pomogę ci zatrzymać je

dla siebie.

Dżil wyciągnął lewą ręką wykałaczkę i dłubiąc w zębie namyślał się przez chwilę w

wielkim skupieniu. Potem rzekł:

— Niech tak będzie.

Okazał chwalebną powściągliwość. Gdyby był rycerzem, pewnie by nie ustąpił i

zażądał całego skarbu razem z ciążącą na nim klątwą. Bardzo też prawdopodobne, że mimo

strachu przed Gryzi-ogonem, doprowadzony do ostatecznej rozpaczy smok rzuciłby się

wówczas na niego. A wtedy Dżil albo by zginął, albo zabiłby smoka tracąc w ten sposób swój

jedyny środek transportu, i musiałby lwią część zdobyczy zostawić w górach.

Na tym się więc skończyło. Dżil na wszelki przypadek napchał sobie kieszenie

klejnotami i dał do dźwigania kobyłce jeden niewielki, lecz cenny pakunek. Resztę bogactw w

skrzyniach i worach przytroczył na plecach Chrysophylaksa, który wyglądał z tym wszystkim

jak ruchomy skarbiec królewski. Z takim obciążeniem, choćby chciał, nie mógłby się wzbić w

powietrze, zresztą przezorny Dżil spętał mu skrzydła.

— Powróz rzeczywiście bardzo się przydał — stwierdził, wspominając z

wdzięcznością radę proboszcza.

Ruszyli wreszcie w drogę: smok truchcikiem, pocąc się i sapiąc, siwa kobyłka za nim,

a Dżil ostatni, z błyszczącym groźnie Gryzi-ogonem w ręku. Toteż gad nie ośmielił się

próbować żadnych sztuczek.

Pomimo obciążenia i smoka, i kobyłki, droga powrotna trwała krócej niż pochód

rycerskiego zastępu w pierwszą stronę. Dżil bowiem pospieszał, między innymi dlatego, że

miał niewiele prowiantu w sakwach. Poza tym nie ufał Chrysophylaksowi, który raz już

złamał najuroczystszą przysięgę; maszerując głowił się, jak urządzić nocny popas, żeby nie

narazić się na śmierć albo na wielką stratę. Zanim jednak noc zapadła, szczęśliwy przypadek

pomógł mu rozwiązać to trudne zadanie. Spotkał bowiem kilku pachołków z taboru, którzy na

kucykach umknęli od smoczej napaści i teraz błąkali się po dzikiej okolicy. Na widok smoka

chcieli znów pierzchnąć w popłochu i zdumieniu, lecz Dżil powstrzymał ich okrzykiem.

— Stójcie, chłopcy! — zawołał. — Chodźcie tutaj. Mam dla was robotę i będę za nią

płacił hojnie, póki tych worków starczy.

Zgodzili się więc do Dżila na służbę uradowani, że znaleźli przewodnika, i zachęceni

widokami na płacę regularniejszą niż u poprzednich pracodawców. Dalej tedy jechali już w

liczniejszej kompanii: siedmiu ludzi, sześć kucyków, jedna kobyła i jeden smok.

Dżil poczuł się wielkim panem i dumnie wydymał pierś. Popasali możliwie najkrócej.

Na noc Dżil przywiązywał cztery łapy smoka do czterech palików wbitych w ziemię i stawiał

przy nim wartę, po trzech pachołków na zmianę. Lecz siwa kobyłka i tak spała na jedno oko,

drugim pilnując, żeby wartownikom nie zachciało się figli na własny rachunek.

Po trzech dniach wędrówki znaleźli się w granicach własnego kraju, budząc wszędzie

we wsiach podziw i podniecenie, od wieków bowiem nie widziano nic podobnego na całym

obszarze między dwoma morzami. W pierwszej wsi, w której zatrzymali się na odpoczynek,

ofiarowano im za darmo jedzenie i trunki, a połowa miejscowej młodzieży chciała przyłączyć

się do orszaku. Dżil wybrał dwunastu dzielnych zuchów. Obiecał im dobrą płacę i kupił dla

tych nowych pachołków wierzchowce, najlepsze, jakie w okolicy mógł dostać. Świtały mu już

w głowie pewne plany.

Po całodziennym odpoczynku ruszył dalej na czele powiększonej kompanii.

Pachołkowie śpiewali na jego cześć pieśni, proste i na poczekaniu ułożone, lecz miłe dla uszu

Dżila. Ludzie po drodze wiwatowali, a niejeden też wybuchał śmiechem, bo orszak wyglądał

równie zabawnie, jak imponująco.

Wkrótce skręcili na południe, ponieważ Dżil kierował pochód w stronę własnego

domu, omijając z daleka stolicę i nie wysyłając żadnych meldunków do króla. Lecz nowina o

powrocie zacnego Aegidiusa szerzyła się jak płomień po kraju, wywołując wielki podziw i

zamęt. Właśnie bowiem listy królewskie, ogłoszone po miastach i wsiach, wezwały lud do

przywdziania żałoby po mężnych rycerzach poległych na wyprawie wśród gór. Gdziekolwiek

zjawiał się Dżil, lud zrzucał żałobę i przy tryumfalnym biciu w dzwony gromadził się

wzdłuż drogi wiwatując, machając chustkami, podrzucając w górę czapki. Smoka przy tej

sposobności tak poszturchiwano, że gorzko już żałował zawartej ugody. Ciężkie bowiem było

takie upokorzenie dla potomka starożytnego i możnego smoczego rodu. Gdy wkraczał do

Ham, wszystkie psy biegły za nim szczekając wściekle. Z wyjątkiem Garma. On bowiem nie

miał oczu, uszu ani nosa dla nikogo prócz swego pana. Oszalał wręcz ze szczęścia i

ustawicznie z nadmiaru radości fikał koziołki.

Rodzinna wieś powitała Dżila oczywiście wspaniale.

Najbardziej jednak ucieszyło go, że młynarz stracił wreszcie ochotę do kpin, a kowal

po prostu zbaraniał.

— Nie skończy się na tym, nie! Zapamiętajcie moje słowa — powiedział, lecz nic

bardziej ponurego nie mógł wymyślić i zwiesił markotnie głowę. Dżil z sześciu pachołkami i

sześciu młodymi zuchami, ze smokiem i całym bagażem wszedł na pagórek i przystanął tu na

chwilę w milczeniu. Do domu zaprosił ze sobą tylko proboszcza.

Wkrótce nowina dotarła do stolicy i jej mieszkańcy, zapominając o dworskiej żałobie,

a nawet o własnych sprawach, wylegli tłumnie na ulice. Powstał zgiełk i ruch.

Król tymczasem w swoim pałacu gryzł paznokcie i szarpał brodę. Zmartwiony i

gniewny, a w dodatku strapiony kłopotami pieniężnymi, wpadł w tak zły humor, że nikt nie

śmiał się do niego odezwać. W końcu jednak zgiełk uliczny doszedł do jego uszu, a nie

brzmiał wcale jak płacz i narzekanie.

— Co to za hałasy? — spytał król. — Każcie ludziom wracać do domów i opłakiwać

klęskę jakoś przyzwoiciej. Wrzeszczą jak gęsi na jarmarku.

— Smok wrócił, najjaśniejszy panie — odpowiedzieli dworzanie.

— Co takiego? — krzyknął król. — Zwołajcie rycerstwo czy przynajmniej

niedobitków.

— Nie trzeba, najjaśniejszy panie — odparli. —Smok pozwala się prowadzić

Aegidiusowi jak baranek. Tak ludzie mówią. Co prawda nowina dopiero co dotarła do miasta

i wiadomości są sprzeczne.

— Wielkie nieba! — rzekł król nagle rozchmurzony. — A myśmy na pojutrze

zamówili uroczyste egzekwie za duszę tego człowieka! Prędko odwołajcie nabożeństwo. Czy

Aegidius wiezie z sobą skarby?

— Wieści głoszą, że całe góry złota, najjaśniejszy panie.

— Kiedyż przybędą? — spytał żywo król. — Zacny chłop z tego Aegidiusa. Przyjmę

go natychmiast, jak tylko zjawi się w stolicy.

Dworzanie zawahali się nieco, zanim odpowiedzieli. W końcu któryś zdobył się na

odwagę i rzekł:

— Daruj, najjaśniejszy panie, lecz słyszeliśmy, Aegidius skręcił z gościńca do

własnego domu. Niewątpliwie pospieszy na dwór przy pierwszej sposobności i w

odpowiednim stroju.

— Niewątpliwie — powiedział król. — Do licha ze strojami. Nie powinien był

wstępować do domu przed złożeniem nam sprawozdania z wyprawy. Jesteśmy z niego bardzo

niezadowoleni.

Pierwsza sposobność nadarzyła się i minęła, podobnie jak wiele następnych. Dżil od

tygodnia już z górą bawił w domu, a dwór w dalszym ciągu nie otrzymał od niego ani słowa.

Dziesiątego dnia król wybuchnął strasznym gniewem.

— Sprowadzić mi go tutaj! — rozkazał. Posłano gońca. Żeby dostać się do Ham,

nawet najkrótszą drogą, jeździec potrzebował całego dnia.

— Nie chce przyjechać, najjaśniejszy panie — oznajmił w dwa dni później drżący

wysłannik.

— Do stu piorunów! — krzyknął król. — Powiedz mu, że ma się stawić przed naszym

obliczem w najbliższy wtorek, a jeżeli nie posłucha, to do śmierci nie wyjrzy z więzienia.

— Wybacz, najjaśniejszy panie, lecz Aegidius znów odpowiedział, że nie przyjedzie

— oznajmił bardzo przerażony wysłannik, gdy powrócił we wtorek sam.

— Do stu piorunów! — krzyknął król. — Sprowadzić go do więzienia zamiast na

dwór. Posłać natychmiast kilku ludzi i niech przywloką gbura zakutego w kajdany! — ryknął

do dworzan.

— Ilu ludzi posłać? — wyjąkał któryś niepewnie. — Bo on przecież ma smoka... i

Gryzi-ogona... i...

— I miotłę, i fujarkę, i dudy! — krzyknął król. Kazał zaraz siodłać białego konia,

wezwał rycerzy, a raczej niedobitków, oraz kompanię zbrojnych żołnierzy, poczym ruszył,

płonąc srogim gniewem. Mieszkańcy stolicy wybiegłszy ze swych domów patrzyli na ten

odjazd zdumieni.

Dżil tymczasem był już nie tylko bohaterem, ale również ulubieńcem całego

ludu. Kiedy orszak królewski mijał miasta lub wsie, ludzie nie wiwatowali na cześć rycerzy i

wojska, chociaż przed królem jeszcze zdejmowali czapki. W miarę jak król zbliżał się do

Ham, witano go coraz mniej serdecznie. W niektórych osiedlach mieszkańcy zamykali się w

domach i nikt nawet nosa nie pokazał na drodze.

Wówczas płomienny gniew króla przeobraził się w zimną zawziętość. Z posępną

twarzą stanął wreszcie władca nad rzeką, za którą leżała wioska Ham i stał dom Aegidiusa.

Król postanowił puścić z dymem zagrodę krnąbrnego chłopa. Lecz na moście czekał Dżil na

swojej siwej kobyłce, z Gryzi-ogonem w ręku. Poza nim nie było widać żywej duszy, tylko

Garm wyciągnął się u nóg swego pana na ziemi.

— Dzień dobry, najjaśniejszy panie — odezwał się Dżil, nie czekając na królewskie

powitanie i z jak najweselszą miną.

Król zimno zmierzył go wzrokiem.

— Nie umiesz zachować się, jak przystało w naszej obecności — rzekł — mimo to

powinieneś był stawić., się, skoro cię wzywaliśmy.

— Wcale mi to do głowy nie przyszło, słowo daję, najjaśniejszy panie — odparł Dżil.

— Mam pełne ręce roboty w tym swoim gospodarstwie, a już i tak dużo czasu straciłem na

twoje, królu, posyłki.

— Do stu piorunów! — krzyknął król, znowu wpadając w płomienny gniew. — Niech

cię diabli wezmą razem z twoją bezczelnością. Skoro tak, nie spodziewaj się od nas żadnej

nagrody. Będziesz miał szczęście, jeśli cię szubienica ominie. Bo wiedz, że każemy cię

powiesić, jeżeli natychmiast nie przeprosisz nas i nie oddasz naszego miecza.

— Ejże! — odparł Dżil. — Co do nagrody, to ją sobie sam już wziąłem. Co w garści,

to moje, jak tu u nas mówią. A co do miecza, to Gryzi-ogonowi lepiej u mnie niż na

królewskim dworze. Ale dlaczego zabrałeś z sobą, najjaśniejszy panie, tylu rycerzy i wojsko?

— spytał. — Jeżeli wybrałeś się do mnie w odwiedziny, wolałbym cię gościć w mniejszej

kompanii. A jeżeli chciałbyś mnie porwać siłą, będziesz musiał przyprowadzić większą armię.

Królowi aż dech zaparło ze złości, a rycerze poczerwienieli i zadarli nosy. Lecz kilku

żołnierzy uśmiechnęło się za plecami króla.

— Oddaj mi miecz! — krzyknął monarcha odzyskująć głos, lecz zapominając o liczbie

mnogiej należnej majestatowi.

— Oddaj koronę! — odparł Dżil. Tak zuchwałe słowa nie padły jeszcze z niczyich ust

od zarania Średniego Królestwa.

— Do stu piorunów! Bierzcie go! Wiążcie! — krzyknął król, w zrozumiałym gniewie

tracąc do reszty panowanie nad sobą. — Na co czekacie? Brać go do niewoli albo utłuc na

miejscu!

Żołnierze zrobili krok naprzód.

— Ratuj, ratuj, ratuj! — krzyknął Garm.

I w tym momencie spod mostu wychynął smok. Leżał ukryty, zanurzony w głębinie

pod drugim brzegiem j rzeki. Buchała z niego para, bo opił się wody. Natychmiast też otoczył

go kłąb gęstej mgły, z której świeciły tylko czerwone ślepia.

— Precz stąd, głupcy! — ryknął. — Bo was na sztuki rozedrę. Dość już rycerzy padło

trupem na górskiej przełęczy, jeszcze chwila, a reszta rycerstwa zginie, w tej rzece, z nią

zaś razem królewskie konie i królewskie wojsko.

Skoczył i jeden pazur wbił w skórę białego królewskiego wierzchowca. Rumak wspiął

się, zawrócił i pomknął jak sto piorunów, które król tak pochopnie przyzywał. Inne konie

poszły natychmiast za jego przykładem: wiele spośród nich zawarło przedtem w górach

znajomość z Chrysophylaksem i nie zachowało o nim wcale miłego wspomnienia. Żołnierze

rozbiegli się we wszystkie strony, byle dalej od Ham.

Biały rumak był tylko lekko draśnięty i jeździec nie pozwolił mu uciec daleko. Król

po krótkiej chwili zmusił go do powrotu. Nad swoim wierzchowcem bądź co bądź jeszcze

panował; nikt też nie śmiałby o królu powiedzieć, że uląkł się jakiegokolwiek człowieka lub

smoka pod słońcem. Gdy stanął znów nad rzeką, mgła już się rozwiała, ale zwiali również

rycerze i wojsko. Inna też była teraz rozmowa: król sam jeden stał przed tęgim chłopem, który

miał u boku Gryzi-ogona i smoka.

Nie zdały się jednak na nic rokowania. Dżil był uparty. Ani ustąpić, ani bić się nie

chciał, chociaż go Augustus Bonifacius uroczyście wyzwał na pojedynek.

— Nie, najjaśniejszy panie — odparł ze śmiechem. — Wracaj do domu i ochłoń

trochę. Nie chciałbym ci krzywdy zrobić, ale życzliwie radzę, zabieraj się stąd co prędzej, bo

za smoka nie mogę odpowiadać. Do widzenia!

Tak skończyła się Bitwa na Moście w Ham. Król nie dostał grosza z całego smoczego

skarbu i nie słyszał ani słówka skruchy z ust Dżila, który był teraz bardzo już dobrego o sobie

mniemania. Co więcej, od tego dnia skończyła się władza Średniego Królestwa nad tą okolicą.

Ludzie w promieniu dziesięciu mil wokół Ham uważali Dżila za swojego władcę. Król mimo

wszystkich swoich wspaniałych tytułów nie mógł znaleźć człowieka, który zgodziłby się

stanąć do walki z buntownikiem Aegidiusem. Aegidius bowiem stał się ulubieńcem ludu i

bohaterem legendy. Nie udało się też w żaden sposób zagłuszyć pieśni sławiących jego czyny.

Najbardziej rozpowszechnił się poemat w stu heroikomicznych zwrotkach opiewający

spotkanie na moście.

Chrysophylax długo pozostał w Ham i bardzo był dla Dżila pożyteczny. Człowiek

bowiem, który posiada oswojonego smoka, cieszy się z natury rzeczy

powszechnym szacunkiem. Za pozwoleniem proboszcza gad mieszkał w spichrzu, gdzie

przedtem składano datki z dziesięciny. Pilnowało jeńca dwunastu zuchów. Dało to początek

pierwszemu tytułowi, jakim obdarzono Dżila: “Dominus de Domito Serpente", co znaczy

“Pan oswojonego smoka", a po angielsku brzmi: “Lord of the Tame Worm"; dla krótkości

mówiono zazwyczaj po prostu: “Lord of Tame". Pod tym mianem Dżil zyskał szeroką

sławę, lecz nadal płacił królowi symboliczną daninę: sześć wolich ogonów i miarkę piwa.

Dostarczał te dary na dwór w dzień świętego Mateusza jako w rocznicę spotkania na

moście. Po pewnym czasie otrzymał tytuł earla i tak przytył, że coraz trudniej było na nim pas

dopiąć.

W parę lat później został księciem, a jako książę Julius Aegidius nie płacił już królowi

daniny. Rozporządzając bajecznym majątkiem, zbudował sobie wspaniały dwór i zgromadził

potężne wojsko. Jego żołnierze byli dzielni i weseli, uzbrojeni w najlepszy oręż, jaki

podówczas można było kupić za drogie pieniądze Każdy z dwunastu zuchów awansował na

kapitana. Garm nosił złotą obrożę i miał prawo włóczyć się do woli po całej okolicy, dumny i

szczęśliwy, dość jednak nieznośny dla swoich współbraci, ponieważ od wszystkich psów

żądał dla siebie czci należnej jego groźnemu wspaniałemu panu. Siwa kobyłka spędziła resztę

życia spokoju i nigdy nie zdradziła, co myśli o tej całej historii.

W końcu Dżil został królem, królem Małego Królestwa. Ukoronowano go w Ham i

przybrał imię Aegidius Oraconarius. Pospolicie jednak mówiono o nim Dżil Worming, czyli

tępiciel smoków. Na nowym dworze panował bowiem język ludowy; nigdy też Dżil nie

wygłaszał przemówień w uczonej łacinie. Żona jego w roli królowej wyglądała nader okazale

i godnie, przestrzegała surowo porządku i oszczędności w gospodarstwie. Nikt nie

przechytrzył królowej Agaty ani jej nie śmiał lekceważyć, bo też ważyła sporo.

Tak płynęły lata, aż Dżil postarzał się, siwa broda sięgała mu po kolana i pełen był

majestatu pośród dostojnego dworu, którego członków często i hojnie nagradzał za

prawdziwe zasługi. Stworzył zupełnie nowy zakon rycerski: Strażników Gada. Zakon miał na

sztandarze wyhaftowanego smoka, a najwyższe godności piastowało w tym gronie dwunastu

zuchów.

Trzeba przyznać, że Dżil zawdzięczał swoje wywyższenie w znacznej mierze

szczęściu, lecz dał dowody mądrości umiejąc szczęście dobrze wykorzystać. Zarówno

szczęście, jak rozum zachował do końca swoich dni, na czym bardzo dobrze wyszli

wszyscy jego przyjaciele i sąsiedzi. Proboszcza wynagrodził szczodrze, nawet kowalowi i

młynarzowi oberwało się coś niecoś. Stać było Dżila na wspaniałomyślność. Jednakże gdy

wstąpił na tron, wydał nowe prawo zakazujące ponurych przepowiedni, a młyny przejął

pod wyłączny królewski zarząd. Kowal porzucając dawny zawód założył przedsiębiorstwo

pogrzebowe, lecz młynarz znalazł się pośród najbardziej uniżonych sług korony. Proboszcz

został biskupem i za stolicę swojej diecezji obrał wieś Ham, rozbudowując odpowiednio

tutejszy kościół.

Kto po dziś dzień mieszka na obszarze Małego Królestwa, znajdzie w tej historii

wyjaśnienie zachowanych do naszych czasów nazw niektórych miast i wsi. Biegli bowiem w

tej dziedzinie uczeni powiadają, że Harm stolicę Małego Królestwa, zaczęto z czasem

nazywać Tame, na skutek zrozumiałego pomieszania tytułów: Lord of Ham i Lord of Tame.

Nazwa ta dotrwała do naszej epoki, choć piszemy ją Thame; wstawienie “h" jest kaprysem

niczym nie usprawiedliwionym. Ród Draconariusow zbudował sobie ku pamięci smoka

wspaniały dwór o cztery mile na północ od Tame, w miejscu, gdzie Dżil po raz pierwszy

spotkał Chrysophylaksa. Dwór ten zasłynął w całym królestwie jako Aula Draconaria, czyli

w języku ludowym Worminghall, od przezwiska i godności króla.

Krajobraz zmienił się od tamtych czasów, wiele królestw upadło, wiele innych

powstało. Lasy wycięto, rzeki skręciły w inne łożyska, a górom, chociaż przetrwały, wiatry i

deszcze starły wierzchołki. Tylko nazwa została. Co prawda ludzie wymawiają ją teraz:

Wunnle — tak przynajmniej słyszałem — bo wsie utraciły dawną dumę. Lecz za czasów, o

których mówi nasze opowiadanie, miejscowość ta nazywała się Worminghall i była królewską

siedzibą, a sztandar ze smokiem powiewał nad koronami drzew. Życie tam płynęło pomyślnie

i wesoło, póki Gryzi-ogon czuwał nad krajem.

POSŁOWIE

Chrysophylax często upominał się o wolność. Okazało się, że jego wyżywienie coraz

drożej kosztuje, ponieważ rósł nieustannie; smoki, tak jak drzewa, rosną przez całe życie.

Toteż po kilku latach, gdy Dżil czuł się już mocno utwierdzony na swoim tronie, pozwolono

biednemu gadowi wrócić do domu. Rozstali się z Dżilem wśród wzajemnych zapewnień

szacunku i zawarli obustronny pakt nieagresji. W głębi swego przewrotnego serca smok żywił

dla Dżila uczucia o tyle przyjazne, o ile smoki są w ogóle do przyjaźni zdolne. Bądź co bądź

istniał Gryzi-ogon. Dżil, gdyby chciał, mógł Chrysophylaksa zabić albo pozbawić resztek

skarbu. A tymczasem w podziemiach smoczej jamy przechował się spory majątek — czego

się Dżil trafnie od początku domyślał.

Chrysophylax wrócił w góry powolnym, ciężkim lotem, bo skrzydła, przez wiele lat

nie używane, straciły sprawność, a wzrostu i wagi przybyło. Po przybyciu w rodzinne strony

musiał Chrysophylax najpierw wypędzić młodego smoka, który ośmielił się zająć jego jamę

korzystając z nieobecności prawowitego właściciela. Zgiełk walki słychać było podobno w

całej Venedotii. W końcu, pożarłszy z wielkim apetytem zwyciężonego przeciwnika,

Chrysophylax nabrał otuchy, rany doznanych upokorzeń zasklepiły się w jego sercu i zasnął

długim, pokrzepiającym snem. Kiedy się wreszcie zbudził, ruszył zaraz na poszukiwanie

największego i najgłupszego z olbrzymów, który dawno, dawno temu w pewną letnią noc

zapoczątkował całą awanturą, i Chrysophylax powiedział mu parę słów prawdy, co

nieboraka omal dosłownie nie zmiażdżyło.

— A więc to był garłacz! — rzekł drapiąc się w głowę. — A ja myślałem, że mnie

giez ukłuł.

Finis

czyli w pospolitym języku:

KONIEC

KOWAL Z PODLESIA WIĘKSZEGO

Kiedyś — niezbyt dawno temu dla ludzi obdarzonych długą pamięcią i niezbyt daleko

dla tych, którzy mają długie nogi — była wieś, nie bardzo duża, lecz nazywana Podlesie

Większe, ponieważ w odległości kilku mil od niej kryło się w kępie drzew Podlesie Mniejsze.

Wieś była w swoim czasie zamożna i mieszkało tam sporo ludzi dobrych, sporo złych i sporo

średnich, jak wszędzie.

Wieś ta była na swój sposób niezwykła, słynęła bowiem w całej okolicy z biegłych w

zawodzie rzemieślników, a szczególnie ze znakomitej kuchni. Miała ogromną Kuchnię,

należącą do rady gromadzkiej, a urzędujący tam Kuchmistrz cieszył się ogólnym

poważaniem. Kuchnia oraz dom Kuchmistrza przytykały do świetlicy gromadzkiej,

największego i najpiękniejszego budynku we wsi. Zbudowano go z solidnego kamienia i

solidnego dębu i utrzymywano starannie, chociaż już go nie malowano i nie zdobiono

złoceniami jak niegdyś; w świetlicy odbywały się zebrania, narady, publiczne bankiety i

rodzinne uroczystości. Kuchmistrz miał pełne ręce roboty, bo przy każdej takiej okazji musiał

przyrządzać odpowiednie dania. Uczty wyprawiano często i w różnych porach roku, a za

“odpowie-dnie" uważano dania liczne, obfite i tłuste.

Ze szczególnym upragnieniem czekali wszakże wszyscy na pewien festyn, jedyny w

ciągu zimy, trwający przez cały tydzień i kończący się o zachodzie słońca ostatniego dnia

zabawą zwaną “Biesiadą grzecznych dzieci". Zapraszano na nią tylko nielicznych gości.

Niewątpliwie pomijano niektórych godnych tego za-szczytu, a znowu innych, wcale na to nie

zasługujących, zapraszano przez pomyłkę, tak to już jest na świecie, nawet gdy organizatorzy

bardzo się starają robić wszystko jak najlepiej. Tak czy inaczej, o uczestnictwie w tej zabawie

rozstrzygała głównie data narodzin dziecka, bo biesiada taka odbywała się raz na dwadzieścia

cztery lata i zapraszano tylko dwudziestu czterech gości. Okazja ta wymagała od Kuchmistrza

specjalnego wysiłku i musiał prócz mnóstwa innych przysmaków podawać na deser Wielki

Tort. Od tego, czy tort udał się bardziej czy mniej wspaniale, zależała sława Kuchmistrza, bo

prawie żaden z nich nie pełnił swoich funkcji tak długo, by mieć sposobność popisania się

tym arcydziełem więcej niż raz w życiu.

Kiedyś jednak urzędujący Kuchmistrz zaskoczył wszystkich, zrobił bowiem coś,

co się jeszcze nigdy przedtem nie zdarzyło: oznajmił, że potrzebuje urlopu i wyruszył w

drogę nie wiadomo dokąd, a po kilku miesiącach wrócił bardzo zmieniony. Zawsze był

poczciwy i cieszył się, gdy inni się bawili, lecz sam miał usposobienie poważne i mało mówił.

Teraz poweselał często żartował lub rozśmieszał ludzi figlami, a pod czas uczt śpiewał wraz z

biesiadnikami wesołe piosenki, co wcale nie należało do obowiązków Kuchmistrza Ku

wielkiemu zdumieniu mieszkańców wsi przyprowadził też z sobą terminatora.

Nikogo nie dziwiło, że chciał mieć ucznia. To było zgodne ze zwyczajami. Każdy

Kuchmistrz we właściwym czasie wybierał sobie terminatora i uczył go wszystkiego,

co sam umiał. W miarę jak im obu przy-bywało lat, uczeń przejmował coraz bardziej

odpowiedzialne zadania tak, że gdy mistrz odchodził na emeryturę lub na tamten świat, mógł

go zastąpić i odziedziczyć jego godność. Ale ten Kuchmistrz nie okazywał ochoty, żeby

przyjąć kogoś na naukę. “Nic pilnego" — mawiał. Albo: “Oczy mam otwarte, rozglądam się,

jak znajdę kogoś odpowiedniego, to go wezmę do terminu". Teraz niespodziewanie

przyprowadził z sobą obcego spoza wioski, niemal dzieciaka jeszcze. Chłopiec był

zwinniejszy i bystrzejszy niż większość jego miejscowych rówieśników i bardzo

grzeczny, a głos miał dźwięczny i przyjemny, lecz wydawał się niedorzecznie młody, nie

dorosły jeszcze do takiej pracy: wyglądał na niewiele więcej niż dziesięć lat. Jednakże wybór

terminatora należał do Kuchmistrza, nikt nie miał prawa wtrącać się w jego sprawy,

chłopiec więc został we wsi i kwaterował w domu Kuchmistrza, dopóki nie dorósł do wieku,

gdy mógł sobie poszukać samodzielnego mieszkania. Ludzie przywykli do jego obecności, a

kilku rówieśników nawet się z nim zaprzyjaźniło. Przyjaciele i Kucharz mówili mu po

imieniu: Alf — inni nazywali go po prostu Terminatorem.

W trzy lata później Kuchmistrz zgotował gromadzie wioskowej nową niespodziankę.

Pewnego wiosennego ranka zdjął z głowy wysoką białą czapkę, złożył porządnie śnieżny

fartuch, powiesił na kołku białą bluzę, i odszedł zabierając tylko tęgi jesionowy kij i mały

worek. Pożegnał się z Terminatorem, lecz nikt poza tym nie był świadkiem jego odejścia.

— Do widzenia, Alfie — powiedział. — Zostawiam ci Kuchnię, pracuj jak potrafisz

najlepiej, a wiem, że potrafisz doskonale. Mam nadzieję, że wszystko pójdzie gładko. Jeśli się

kiedyś spotkamy, opowiesz mi, co się tu działo po moim odejściu. Zawiadom ludzi, że

wybrałem się znów na urlop, ale tym razem nie zamierzam wrócić.

Wielkie powstało we wsi poruszenie, gdy Terminator ogłosił tę nowinę ludziom,

którzy zebrali się w Kuchni.

— Kto słyszał tak postępować! — wykrzykiwali. — Ani nas nie uprzedził, ani się nie

pożegnał! Co teraz zrobimy? Nie zostawił następcy...

Wśród tych narzekań nikomu do głowy nie przyszło, żeby Terminatora awansować na

Kuchmistrza. Chłopak wprawdzie wyrósł, ale wciąż wyglądał bardzo młodo, a zresztą

praktykował zaledwie od trzech lat.

W końcu z braku lepszego kandydata mianowano Kuchmistrzem pewnego człowieka

ze wsi, który umiał jako tako gotować, przynajmniej skromne dania. Za młodu nieraz pomagał

w Wielkiej Kuchni, gdy był tam nawał roboty, lecz Mistrz go nie lubił i nie chciał przyjąć do

terminu. Był to solidny mężczyzna, miał żonę i dzieci i dbał o pieniądze.

— Ten przynajmniej nie opuści nas bez uprzedzenia — mówiono — a skromna

kuchnia bądź co bądź lepsza niż żadna. Do uroczystości Wielkiego Tortu mamy jeszcze

siedem lat, przez ten czas Kuchmistrz nabierze wprawy i chyba sobie poradzi.

Kołek — bo tak się ten człowiek nazywał — bardzo był rad z takiego obrotu sprawy.

Od dawna marzył o godności Kuchmistrza i nie wątpił, że sprosta swoim nowym

obowiązkom. Nieraz przedtem, gdy się znalazł sam w Kuchni, przymierzał wysoką białą

czapkę i przeglądając się w polerowanej patelni mruczał do siebie:

— Moje uszanowanie, Mistrzu! Do twarzy ci w tej czapce, a pasuje, jakby ją

specjalnie na twoją miarę zrobiono! Mam nadzieję, że powiedzie ci się świetnie.

Wszystko rzeczywiście szło niezgorzej, bo Kołek na początku bardzo się starał i miał

terminatora do po-mocy: podpatrując go ukradkiem wiele się od chłopca nauczył, chociaż

nigdy by się do tego nie przyznał. Czas płynął, zbliżała się data Festynu Dwudziestu Czterech

i Kuchmistrz musiał pomyśleć o swoim Wielkim Torcie. W skrytości serca niepokoił się, bo

wprawdzie po siedmiu latach praktyki umiał już nieźle piec ciasto i ciastka na mniej ważne

okazje, wiedział jednak, że Wielki Tort to zupełnie inna sprawa: wszyscy z ciekawością tego

dzieła oczekują i będą je surowo oceniali. Trzeba było zadowolić nie tylko dzieci, bo wedle

zwyczaju, dorośli, którzy pomagali w przygotowaniach do uroczystości, dostawali drugi tort,

mniejszy, ale zrobiony z tych samych składników i w ten sam sposób. Liczono przy tym, że

Kuchmistrz nie po-wtórzy dzieła żadnego ze swoich poprzedników, lecz wymyśli coś

zupełnie nowego i niespodziewanego.

Kołek uważał, że Wielki Tort przede wszystkim powinien być bardzo słodki i bogaty;

postanowił też, że cały będzie oblany lukrem (co Terminator" umiał robić nadzwyczaj

zręcznie). “W ten sposób będzie wyglądał ładnie i czarodziejsko" — myślał. Nie znał zbyt

dobrze gustu dzieci, ale wiedział, że lubią słodycze i czarodziejskie bajki. Sam od dawna

wyrósł z upodobania do baśni, przepadał jednak w dalszym ciągu za słodyczami.

— Tort ma wyglądać jak zaczarowany... — powie-dział. — To mi nasuwa pewną

myśl...

Przyszło mu do głowy, żeby na szczycie pośrodku tortu ustawić laleczkę w białej

sukni, dać jej do ręki miniaturową różdżkę zakończoną szychową gwiazdką i otoczyć stopy

napisem z różowego lukru: “Królowa wróżek".

Przygotowując ingrediencje do swego arcydzieła stwierdził, że ma bardzo mętne

wyobrażenie o tym, co powinno się dodawać do tortu. Zaczął więc szperać w starych księgach

z przepisami kulinarnymi, które zostawili dawni kuchmistrze; z trudem zdołał

odcyfrować ich pismo, a recepty oszołomiły go, wymieniano w nich bowiem różne rzeczy, o

których nigdy w życiu nie słyszał, inne zaś, o których nie pamiętał i których nie mógł

naprędce zdobyć. Zdecydował się użyć paru przypraw korzennych, o których księgi

wspominały. Skrobiąc się w głowę pomyślał o starej czarnej szkatułce z mnóstwem

przegródek: poprzedni Kuchmistrz w niej przechowywał przyprawy i różne ozdoby

przeznaczone do szczególnie wykwintnych ciast. Kołek, odkąd objął swój urząd, nigdy

do tej szkatułki nie zaglądał, lecz teraz po dość długim poszukiwaniu odnalazł ją na

najwyższej półce w spiżarni. Zdjął ją z półki, zdmuchnął kurz z wieczka i otworzył; niestety

były tam tylko resztki przypraw korzennych, w dodatku zeschnięte i spleśniałe. W jednej

wszakże przegródce, w samym kąciku, leżała maleńka gwiazdka, nie większa niż

sześciopensowa moneta, prawdopodobnie ze srebra, lecz sczerniała ze starości.

— A to zabawne! — rzekł podnosząc gwiazdkę ku światłu.

— Nie! — rozległ się za jego plecami głos tak nieoczekiwany, że Kołek aż się

wzdrygnął. Terminator nigdy jeszcze nie przemówił do Mistrza takim tonem; co prawda w

ogóle rzadko się do niego odzywał, chyba tylko wtedy, gdy go zwierzchnik o coś pytał.

Słusznie, bo tak przystało chłopcu, który wprawdzie był zręczny w zdobieniu ciast lukrem,

lecz w innych sprawach powinien — zdaniem Kołka — milczeć i uczyć się od Mistrza.

— Co masz na myśli, młody człowieku? — spytał Kuchmistrz, mocno niezadowolony.

— Nie zabawna? Wiec jaka?

— Czarodziejska — odparł Terminator. — Pochodzi z Krainy Czarów. Kuchmistrz

wybuchnął śmiechem.

— Niech i tak będzie — powiedział. — Na jedno wychodzi, możesz ją nazywać, jak ci

się podoba. Kiedyś dorośniesz i zmądrzejesz. Na razie zabierz się do drylowania rodzynków.

Jeśli zauważysz w nich coś czarodziejskiego, nie omieszkaj mnie zawiadomić.

— Co zamierzacie zrobić z tą gwiazdką, Mistrzu? — spytał Terminator.

— Wsadzę ją oczywiście do tortu — rzekł Kuchmistrz. — Nada się w sam raz, tym

bardziej jeżeli jest zaczarowana — dodał z drwiącym uśmiechem. — Bywałeś pewnie, i to

jeszcze niedawno, na dziecięcych zabawach i pamiętasz, ile jest uciechy, kiedy malcy

znajdują ukryte w cieście rozmaite cacka, drobne pieniążki i tym podobne skarby. W naszej

wsi często się to robi dla zabawienia dzieciaków.

— Ale to nie jest zwykłe cacko, Mistrzu, to czarodziejska gwiazda — odparł

Terminator.

— Już mi to mówiłeś — warknął Kuchmistrz. — Powiem o tym dzieciom, będą się

śmiały.

— Sądzę, że nie wyda im się to wcale śmieszne — rzekł Terminator. — Ale owszem,

to dobry pomysł, nie mam nic przeciw temu.

— Nie masz nic przeciw temu? Zapominasz, do kogo mówisz, chłystku! — oburzył

się Kołek.

Wielki tort został we właściwym czasie przygotowany, upieczony i polukrowany, a

prawie wszystko rękami Terminatora.

— Skoro tak lubisz czary, pozwolę ci zrobić figurkę Królowej Wróżek — powiedział

do niego Kołek.

— Dobrze, Mistrzu — odparł Alf. — Wyręczę was, skoro macie za dużo roboty. Ale

to wasz pomysł, nie mój.

Podczas festynu tort królował pośrodku długiego stołu, otoczony wieńcem z

dwudziestu czterech czerwonych świec. Na jego wierzchu wznosiła się niewielka biała góra, a

na zboczach góry rosły miniaturowe drzewka błyszczące jakby od szronu, na szczycie zaś

stała maleńka figurka z jedną nóżką wzniesiona niby tańcząca Królewna Śnieżka; w ręku

trzymała maleńką różdżkę z lukru roziskrzoną w blasku.

Dzieci otwierały szeroko oczy z podziwu, a kilkoro z nich zaczęło klaskać wołając:

“Jaka śliczna czarodziejska góra!" Kuchmistrz bardzo się z tego cieszył, lecz Terminator

zdawał się niezadowolony. Obaj byli obecni w sali, bo Kuchmistrz miał w odpowiednim

momencie pokroić tort, a Terminator trzymał wyostrzony] nóż, żeby go podać w ostatniej

chwili swemu zwierzchnikowi.

Wreszcie Kuchmistrz wziął nóż i podszedł do stołu.;

— Muszę wam powiedzieć, kochane dzieci — przemówił — że pod tą prześliczną

górą lukru jest tort zrobiony z mnóstwa pysznych rzeczy do jedzenia, ale zmieszałem z nimi

także mnóstwo ładnych drobiazgów, świecidełek, pieniążków i innych cacek. Podobno

znalezienie czegoś takiego w porcji tortu przynosi szczęście. W torcie są dwadzieścia cztery

cacka, powinno więc przypaść po jednym każdemu z was, jeśli Królowa Wróżek okaże się

sprawiedliwa. Niestety nie zawsze tak się dzieje, bo wróżki są kapryśne i lubią płatać różne

figle. Zapytajcie pana Terminatora, on je zna! Terminator odwrócił głowę od Kuchmistrza i

obserwował wyraz dziecinnych twarzyczek.

— Aj, byłbym zapomniał! — podjął znów Kuchmistrz. — Dziś w torcie jest

dwadzieścia pięć niespodzianek, bo włożyłem także do ciasta małą srebrną gwiazdkę, bardzo

niezwykłą, zaczarowaną, jak twierdzi pan Termirator. Uważajcie, dzieci, żeby ktoś na niej nie

złamał przedniego zęba, bo wtedy nawet zaczarowana gwiazda nie pomoże i ząb nie odrośnie.

Mimo to jestem pewny, że przyniesie szczęście temu, kto ją znajdzie.

Tort wszystkim smakował, nikt nie mógł mu zarzucić nic poza tym, że nie był ani

trochę większy niż trzeba. Każdy dostał spory kawałek, lecz nic nie zostało na dokładki.

Porcje szybko znikały, i co chwila ktoś znajdował na swoim talerzyku jakiś drobiazg lub

pieniążek. Niektórym dzieciom trafiło się tylko jedno cacko, niektórym — dwa, a jeszcze

innym nic, bo ze szczęściem zawsze tak bywa, niezależnie od tego, czy przy jego rozdziale

asystuje figurka z różdżką, czy nie. Wreszcie zjedzono cały tort, lecz nikt nie znalazł za-

czarowanej gwiazdki.

— Nie do wiary! — dziwił się Kołek — Widocznie wbrew pozorom nie była ze srebra

i stopniała. A może pan Terminator miał rację twierdząc, że jest zaczarowana. Zniknęła,

wróciła do Krainy Czarów. Nieładnie z jej strony, bardzo nieładnie. — Zerknął z głupawym

uśmiechem na Terminatora, który odpowiedział bez uśmiechu poważnym spojrzeniem.

Srebrna gwiazdka była naprawdę zaczarowana, Terminator nie mógł się mylić w

takich sprawach. Pewien mały chłopiec uczestniczący w uczcie połknął ją nic nie

zauważywszy, chociaż nie przegapił tkwiącej w jego porcji tortu małej srebrnej monety i

oddał sąsiadce, dziewczynce imieniem Nell, która ogromnie się martwiła, że w jej kawałku

tortu nie było żadnej niespodzianki. Chłopiec czasem zadawał sobie pytanie, gdzie się

podziała gwiazdka; nie wiedział, że ją nosi w sobie, ukrytą w takim miejscu, że jej wcale nie

czuł; wszystko to stało się zgodnie z pewnym planem. Gwiazdka miała czekać w ukryciu aż

do wyznaczonego dnia.

Festyn odbył się w połowie zimy, teraz zaś nad-szedł czerwiec, noce były krótkie i

prawie białe. Chłopiec wstał przed świtem, nie chciało mu się spać: były to jego dziesiąte

urodziny. Wyjrzał przez okno. Świat zdawał się cichy, jakby na coś ważnego wyczekiwał.

Lekki, rześki i pachnący wietrzyk poruszał gałęziami przebudzonych drzew. Potem brzask

rozjaśnił niebo, a chłopiec usłyszał, jak gdzieś bardzo daleko ptaki zaczęły swoją poranną

pieśń, która przybliżała się, wzbierała, aż w końcu przeleciała nad nim wypełniając całą

okolicę i odpłynęła niby fala muzyki na za-chód, kiedy słońce wstało nad krawędzią świata.

— To mi przypomina Krainę Czarów — powiedział głośno — ale tam ludzie też

śpiewają. — I zaczął śpiewać głosem wysokim i czystym dziwne słowa, które jak gdyby nagle

odnalazł w pamięci, a wówczas gwiazda wypadła mu z ust, lecz chwycił ją na otwartą dłoń.

Srebro, teraz już czyste, lśniło w słońcu, ale gwiazdka drżała i nawet uniosła się trochę w

powietrze jakby chciała odfrunąć. Chłopiec odruchowo przycisnął dłoń do głowy i gwiazdka

przylgnęła pośrodku czoła. Nosił ją odtąd na czole przez wiele lat.

Nie była dla uważnych oczu niewidzialna, lecz mało kto spośród mieszkańców wsi ją

dostrzegał. Stała się częścią twarzy chłopca i zazwyczaj wcale nie świeciła. Trochę jej blasku

udzieliło się jego oczom, a trochę głosowi, który zresztą od dnia, gdy połknął Gwiazdę,

nabierał coraz ładniejszego brzmienia i piękniał z każdym rokiem. Ludzie słuchali go z

przyjemnością, na-wet gdy po prostu mówił komuś “dzień dobry".

Nie tylko w rodzinnej wsi, lecz we wszystkich sąsiednich i w całej okolicy znano go

jako dobrego rzemieślnika. Był kowalem, tak samo jak jego ojciec, lecz prześcignął go w

zawodowych umiejętnościach. Dopóki żył ojciec, nazywano syna Kowalczykiem, a potem po

prostu Kowalem. Wtedy już tak się w swoim fachu wydoskonalił, że lepszego kowala próżno

by szukać od Wschodniego Skraja aż po Zachodni Las. Wyrabiał w swojej kuźni rozmaite

przedmioty z żelaza. Oczywiście najwięcej zwykłych, użytecznych rzeczy potrzebnych w

codziennym życiu: narzędzia rolnicze, stolarskie i kuchenne, rondle i patelnie, sztaby, rygle i

zawiasy, uchwyty do gorących garnków i wilki do kominka, podkowy i tym podobne.

Wszystkie te przedmioty były mocne i trwałe, a w dodatku kształtne, na swój sposób ładne,

wygodne w użyciu i miłe dla oka.

Ale w wolnych chwilach robił dla przyjemności przedmioty innego rodzaju, bardzo

piękne, bo umiał formować żelazo tak kunsztownie, że wydawało się lekkie i delikatne jak

gałązka obsypana młodymi liść-mi i kwieciem, chociaż zachowywało siłę właściwą swojemu

tworzywu, a może nawet nabierało większej jeszcze. Prawie każdy przechodząc przez bramę

lub furtę jego roboty przystawał, aby je podziwiać, ale nikt by nie zdołał takiej bramy

otworzyć, jeśli była zamknięta. Pracując nad takimi pięknymi przedmiotami kowal śpiewał, a

kiedy kowal śpiewał, wszyscy ludzie, którzy się znajdowali w pobliżu, porzucali swoje zajęcia

i spieszyli do kuźni, żeby słuchać.

Tyle o nim wszyscy wiedzieli. Osiągnął dość na swoje potrzeby, a w każdym razie

znacznie więcej niż większość sąsiadów i sąsiadek ze wsi, nawet tych, którzy mieli zręczne

ręce i pracowali pilnie. Ale kowal miał pewien sekret: odwiedzał Krainę Czarów i niektóre jej

zakątki znał tak dobrze, jak to jest dla śmiertelnego człowieka możliwe. Ponieważ wielu ludzi

przypominało usposobieniem Kołka, kowal nikomu o tym nie mówił, z wyjątkiem żony i

dzieci. Żoną jego była Nell — ta sama, której kiedyś przy uczcie oddał srebrny pieniążek.

Córka miała na imię Nań, a syn — Ned, zwany we wsi Kowalczykiem. Choćby chciał, nie

mógł przed najbliższymi zachować tajemnicy, bo widywali czasem gwiazdę błyszczącą na

jego czole, gdy wracał z podróży albo z długiego spaceru, bo lubił wieczorami przechadzać

się samotnie.

Od czasu do czasu wyruszał w drogę piechotą lub konno, a sąsiedzi przypuszczali, że

to interesy zmuszają go do podróży, i niekiedy mieli rację, ale nie zawsze. W każdym razie

nie wędrował w poszukiwaniu zamówień na swoje wyroby ani też nie po sztaby żelaza,

węgiel i inne potrzebne w kuźni materiały, chociaż o te sprawy także dbał i nie gardził, jak się

to mówi, uczciwie zarobionym groszem. Ale miał swoje szczególne sprawy w Krainie

Czarów i był tam mile widziany, bo Gwiazda jasno świeciła na jego czole, był tam bezpieczny

o tyle, o ile może być bezpieczny1 czło-1 wiek śmiertelny w tym groźnym kraju. Mniejsze Złe

1 Duchy unikały spotkania z Gwiazdą, a od większych broniły go przyjazne siły.

Był za to wdzięczny, bo wkrótce nabrał doświadczenia i zrozumiał, że do cudów tej

Krainy nie można się zbliżać bez narażenia życia, i że z wielu Złymi Duchami nie wolno

podejmować walki, jeśli nie włada się orężem bardzo potężnym, za ciężkim, aby go zwykły

śmiertelnik mógł udźwignąć. Pozostał głodnym wiedzy wędrowcem i odkrywcą, nigdy nie był

wojownikiem. Wprawdzie z czasem, doskonaląc swoje rzemiosło, umiałby, gdyby chciał,

wykuć broń, która w jego własnym świecie wzbudziłaby wielki podziw i byłaby warta

królewskiej zapłaty, ale wiedział, że w Krainie Czarów nie miałaby większego znaczenia.

Mnóstwo rozmaitych przedmiotów wyszło z jego kuźni, nikt jednak nie słyszał, żeby

kiedykolwiek wykuł miecz lub włócznię czy też grot strzały.

Początkowo w Krainie Czarów przechadzał się tylko spokojnie wśród jej

najskromniejszych mieszkańców i najłagodniejszych stworzeń żyjących w lasach, na łąkach

uroczych dolin, nad czystymi wodami, w których zwierciadle nocą przeglądają się dziwne

gwiazdy, a o świcie — lśniące szczyty dalekich gór. Gdy przy-bywał na krótko, poświęcał

cały czas wpatrywaniu się w jedno tylko drzewo, w jeden kwiat. Później, podejmując dłuższe

wyprawy, widział rzeczy zachwycające pięknością i inne, mrożące krew w żyłach, ale nie

mógł ich ani dokładnie zapamiętać, ani opisać, chociaż wiedział, że zostały głęboko wyryte w

jego sercu.

Wiele jednak rzeczy cudownych i tajemniczych pamiętał i często wspominał.

Kiedy podejmował pierwsze dalekie wyprawy bez przewodnika, myślał, że poprzez

całą tę krainę dojdzie do jej odległej granicy, ale łańcuchy olbrzymich gór zastąpiły mu drogę

i próbując je obejść w koło, znalazł się w końcu na posępnym wybrzeżu. Stał nad

Morzem Bezwietrznych Burz. Błękitne fale podobne do ośnieżonych grzbietów gór toczyły

się cicho z Bezświata i niosły ku długiemu wybrzeżu białe okręty powracające z bitew na

Pograniczach Ciemności, o których ludzie nic nie wiedzą. Widział, jak woda wyniosła

daleko na brzeg wielki okręt, a potem bezszelestnie opadła w rozbryzgach piany. Z pokładu

zbiegli ogromni, groźni żeglarze — elfy. Miecze ich lśniły, włócznie iskrzyły się, a z oczu

biły przeszywające promienie światła. Nagle zaintonowali pieśń zwycięstwa, Kowal zadrżał

ze strachu i padł na twarz, a wojownicy przeszli nad nim i zniknęli wśród rozdzwonionych

echem gór.

Nigdy więcej nie zapuszczał się na to wybrzeże, przekonany, że znajduje się na

wyspie osaczonej zewsząd przez morze, i myśli jego zwróciły się ku górom, pragnął bowiem

dotrzeć do serca Królestwa. Kiedyś podczas wędrówki ogarnęła go szara mgła i błąkał się, nic

wokół nie widząc, dopóki nie zniknęła; wtedy dopiero stwierdził, że zaszedł na rozległą

równinę. Przed nim w oddali wznosiła się góra cienia, a ten cień był korzeniem Królewskiego

Drzewa piętrzącego się aż pod niebo jak kilka wież ustawionych jedna na drugiej; korona

świeciła blaskiem olśniewającym niby słońce w samo południe, a na każdej gałęzi rosły

jednocześnie liście, kwiaty i niezliczone owoce, każdy inny, tak że nie znalazłbyś dwóch

jednakowych.

Nigdy już potem nie zobaczył Królewskiego Drzewa, chociaż go często szukał.

Pewnego razu wspinając się na Zewnętrzne Góry trafił do głębokiej doliny; na jej dnie

błyszczała tafla jeziora, spokojna, nie zmącona ani jedną zmarszczką, mimo że las dokoła

szumiał od podmuchów łagodnego wiatru. Dolinę wypełniało czerwone światło jakby

zachodzącego słońca, promieniowało jednak nie z nieba, lecz z jeziora. Z przewieszonego nad

wodą niskiego urwiska spojrzał w dół i wydało mu się, że przenika wzrokiem w bezdenną

głębinę.

Ujrzał w niej dziwne płomienne kształty powyginane, rozgałęzione i falujące niby

olbrzymie wodorosty w morskiej rozpadlinie; wśród nich uwijały się jakieś ogniste stwory.

Zafascynowany, zszedł na sam brzeg i chciał końcem stopy dotknąć wody, okazało się jednak,

że to nie woda, lecz tafla twardsza od skały i bar-dziej śliska niż lód... Chciał na nią wejść,

lecz natychmiast przewrócił się ciężko, aż łoskot rozległ się nad jeziorem i odbił echem od

gór.

Wietrzyk błyskawicznie przemienił się w huragan ryczący niby dzika bestia — porwał

Kowala, cisnął na brzeg, pchnął na stok obracając nim i rzucając jak zeschłym liściem. Kowal

objął ramionami pień młodej brzozy i przylgnął do niej, a wicher mocował się z nimi

obojgiem zawzięcie, próbując oderwać człowieka od drzewa. Brzoza od podmuchu zgięła się

jednak aż do ziemi i nakryła Kowala namiotem z gałęzi. Kiedy wreszcie wicher ustąpił i

Kowal mógł się podnieść, zobaczył, że drzewo jest nagie, odarte aż do ostatniego listka, i

płacze, a łzy jak deszcz płyną z jego gałęzi. Położył dłoń na białej korze mówiąc:

— Uratowałaś mnie, brzózko. Co mam uczynić, żeby cię wynagrodzić i okazać

wdzięczność? Wyczuł ręką odpowiedź:

— Nic! Odejdź stąd. Wiatr cię ściga. Nie jesteś tutejszy. Idź i nie wracaj nigdy.

Wspinając się na zbocza otaczające dolinę czuł łzy brzozy na swoim policzku i miał w

ustach ich gorzki smak. Z zasmuconym sercem przemierzał długą drogę do wsi i przez wiele

dni potem nie chodził do Krainy Czarów. Ale nie mógł się jej wyrzec i w końcu wrócił, z

gorętszym jeszcze niż przedtem pragnieniem, by do-trzeć w głąb tego Królestwa.

Nareszcie odkrył drogę prowadzącą przez łańcuch Zewnętrznych Gór i po długim

marszu doszedł do łań-cucha Gór Wewnętrznych, bardzo wysokich, stromych i

niedostępnych. Po długim poszukiwaniu znalazł wszakże przełęcz, którą miał pokonać, i tego

pamiętnego dnia, gdy zdobył się na tak niezwykłą śmiałość, wy-szedł przez wąską szczelinę

na przeciwny stok i spojrzawszy w dół zobaczył Dolinę Wiecznego Poranka — ale wtedy

jeszcze nie wiedział, że tak się ona nazywa. Zieleń w tej dolinie była o wiele piękniejsza niż

na łąkach w zewnętrzej strefie Krainy Czarów, chociaż z ich pięknością nie mogła się równać

nawet wiosenna trawa naszej ziemi. W niezwykle przezroczystym powietrzu oczy człowieka

mogły dostrzec czerwone języczki ptaków śpiewających na drzewach przeciwległego zbocza,

mimo że dolina była szeroka, a ptaki nie większe od strzyżyków.

Góry po tej stronie opadały wydłużonymi stokami wśród plusku i szumu wodospadów,

ruszył więc w dół z wielką ochotą. Kiedy jego stopy dotknęły trawy Do-liny, usłyszał śpiew

elfów, a na usianej liliami łące nad rzeką zobaczył tańczące dziewczęta. Oczarowany

zwinnością, wdziękiem, ustawiczną zmiennością ich ruchów, skierował ku nim swe kroki.

Nagle taneczny korowód zatrzymał się i na spotkanie Kowala wybiegła dziewczyna z

rozpuszczonymi włosami w zakasanej sukience.

Ze śmiechem powiedziała:

— Rozzuchwaliłeś się, Gwiezdniku! Czy nie obawiasz się, co powie królowa, jeśli się

dowie o tym? A może dostałeś od niej pozwolenie?

Kowal bardzo się zmieszał, bo uświadomił sobie własne myśli i zrozumiał, że

dziewczyna je odgaduje; sądził, że Gwiazda na czole jest przepustką, upoważniającą go do

wędrowania, gdzie zechce; teraz już wiedział, że to nieprawda. Ale dziewczyna ciągnęła dalej

z uśmiechem:

— Chodź, skoro już wtargnąłeś tutaj, musisz ze mną zatańczyć.

Wzięła go za rękę i wprowadziła w krąg tancerzy.

Tańczył więc z nią i doznał zupełnie nowego uczucia zwinności, siły i szczęścia. Ale

trwało to krótko. Już po chwili — jak mu się zdawało — korowód się zatrzymał, a

dziewczyna zerwała kwiat, który wyrósł u jej stóp, i wpięła go Kowalowi we włosy.

— Żegnaj! — powiedziała. — Może się jeszcze kiedyś spotkamy, jeśli taka będzie

wola Królowej.

Nie zapamiętał nic z drogi powrotnej, nie wiedział, jakim sposobem znalazł się znów

na gościńcu w rodzinnej okolicy... W wioskach, które mijał, ludzie spoglądali na niego ze

zdumieniem i odprowadzali go wzrokiem, dopóki nie zniknął z pola ich widzenia. Kiedy się

zbliżał do domu, córka wybiegła, żeby go powitać z radością; wrócił wcześniej, niż się

spodziewano, lecz i tak za późno dla tych, którzy na niego czekali.

— Tatusiu! — wykrzyknęła Nań. — Gdzieżeś był? Twoja gwiazda świeci tak jasno!

Kiedy przekroczył próg, gwiazda przygasła, lecz żona ujęła go za rękę, poprowadziła

do kominka i patrząc na niego rzekła:

— Mężu kochany! Gdzie byłeś, co widziałeś? Masz kwiat we włosach.

Delikatnie zdjęła z jego głowy kwiat i położyła na swej otwartej dłoni. Mieli wrażenie,

że widzą ten kwiat z bardzo daleka, chociaż leżał na dłoni Nell i promieniował takim

światłem, że postacie ich rzucały wielkie cienie na ścianę izby, mrocznej już, bo wieczór

zapadał. Cień mężczyzny górował nad innymi, jego duża głowa pochylała się nad głową

kobiety.

— Wyglądasz jak olbrzym, tatusiu — odezwał się milczący dotychczas syn.

Kwiat nie zwiądł i nie stracił blasku. Przechowywali go jak skarb i tajemnicę. Kowal

zrobił dla niego specjalną szkatułkę zamykaną na kluczyk. Kwiat przekazywano z pokolenia

na pokolenie w rodzie Kowala, a ci, co dziedziczyli klucz, od czasu do czasu otwierali

szkatułkę i wpatrywali się w Żywy Kwiat do-póty, dopóki wieczko nie spadło. A działo się to

niezależnie od woli posiadacza skarbu.

Czas nie zatrzymał się dla mieszkańców wsi. Minęło wiele lat. Kowal był niespełna

dziesięcioletnim chłopcem, gdy na festynie Dwudziestu Czterech do-stał gwiazdę. We

właściwym terminie odbyła się następna uroczystość Dwudziestu Czterech i Alf, który

nareszcie został Kuchmistrzem, wybrał sobie nowego ucznia, niejakiego Grajka. W dwanaście

lat później Kowal wrócił do domu z kwiatem we włosach, a teraz nadszedł rok, w którym

zimą wypadało znów urządzić festyn dla dzieci.

Pewnego dnia tego właśnie roku Kowal wracał przez las brzegiem Krainy Czarów.

Była jesień. Złote liście lśniły na gałęziach, purpurowe zaścielały ziemię. Ktoś zszedł za nim,

lecz Kowal nie zważał na to i nie obejrzał się za siebie, zatopiony w myślach.

Tym razem otrzymał wezwanie i odbył bardzo daleką podróż, dłuższą, jak mu się

zdawało, niż wszystkie inne w życiu. Dostarczono mu przewodników i straży, lecz nie

pamiętał prawie dróg, którymi wędrował, bo często oślepiały go mgły lub ciemności, aż w

końcu znalazł się nocą na jakiejś wyżynie, pod niebem błyszczącym od niezliczonych gwiazd.

Zaprowadzono go przed oblicze samej Królowej. Nie miała korony i nie siedziała na tronie.

Stała w wielkim majestacie i w chwale, i otaczał ją tłum wojowników w zbrojach lśniących i

migoczących jak gwiazdy na niebie, lecz była tak wysoka, że górowała nad ostrza-mi włóczni,

a nad jej głową unosił się biały płomień. Skinęła na Kowala, żeby się zbliżył, więc drżąc

podszedł do niej. Rozległ się wysoki, czysty sygnał trąby i nagle został sam na sam z

Królową.

Stał przed nią i nie przyklęknął, jak nakazywał ceremoniał dworski, bo w

oszołomieniu pomyślał, że wobec niej żaden gest istoty tak znikomej jak on nie może mieć

znaczenia. Wreszcie ośmielił się podnieść wzrok i spojrzeć w jej twarz; królowa poważnymi

oczyma patrzała na niego z góry. Zmieszał się i za-dziwił, bo w tym momencie poznał piękną

dziewczynę z Zielonej Doliny, tancerkę, spod której stóp kwiaty wyrastały na ziemi.

Uśmiechnęła się z tych jego wspomnień i podeszła bliżej. Rozmawiali długo, prawie bez

słów, lecz dowiedział się wielu rzeczy przejmując jej myśli; niektóre napełniały go radością,

inne — ogromnym smutkiem. Potem zaczął pamięcią wracać po tropach swojego życia w

przeszłość aż do dnia, gdy została mu dana gwiazda, i nagle stanęła mu przed oczyma

tańcząca figurka z różdżką w ręku, więc ze wstydem spuścił wzrok, olśniony pięknością

królowej.

Roześmiała się zupełnie tak samo jak wtedy, w Do-linie Wiecznego Poranka.

— Nie martw się, Gwiezdniku — powiedziała. — Nie wstydź się za swoich

współplemieńców. Z dwojga złego mała laleczka jest lepsza niż całkowite zapomnienie o

Krainie Czarów. Dla niektórych ludzi to jedyny przebłysk, dla innych — przebudzenie. Ty od

tamtego dnia pragnąłeś mnie zobaczyć, więc spełniłam twoje życzenie. Ale nic więcej już ci

dać nie mogę. Zanim się teraz pożegnamy, powierzę ci jeszcze pewną ważną misję. Jeśli

spotkasz króla, powtórz mu te słowa: Już czas. Pozwól mu dokonać wyboru.

— Ależ... — wyjąkał. — Nie wiem, gdzie jest król. Pytałem o to wszystkich w Krainie

Czarów, lecz zawsze słyszałem to samo: “Nie powiedział tego".

— Skoro król ci tego nie powiedział, nie mogę zdradzić sekretu — odparła Królowa.

— Wiedz, że Król wiele podróżuje i można go spotkać w nieprawdopodobnych miejscach. A

teraz przyklęknij.

Ukląkł, a Królowa schyliła się i położyła rękę na jego głowie. Ogarnęła go wielka

cisza i wydawało mu się, że jest jednocześnie w zwykłym ludzkim świecie i w Krainie

Czarów, a także poza obu tymi dziedzinami i patrzy na nie z zewnątrz czując zarazem smutek,

radość i niezmącony spokój. Kiedy się po chwili ocknął, wstał i podniósł głowę, brzask

rozjaśnił niebo na wschodzie, gwiazdy pobladły, a Królowa zniknęła. Gdzieś daleko w górach

echo powtarzało sygnał trą-by. Kowal był sam na pustej, cichej wyżynie i wie-dział, że czeka

go już tylko droga do wyrzeczenia.

Miejsce, gdzie się spotkał z Królową, zostało daleko za nim i szedł teraz po ściółce

jesiennych liści rozmyślając o wszystkim, co widział i czego się do-wiedział. Szelest

kroków na ścieżce przybliżał się z każdą chwilą. Wreszcie tuż koło je-go uszu

odezwał się głos:

— Czy idziesz w tę samą stronę co ja, Gwiezdniku?

Kowal, nagle wyrwany z zamyślenia, wzdrygnął się i teraz dopiero spojrzał na idącego

obok człowieka. Zobaczył wysokiego mężczyznę, stąpającego lekko i szybko, ubranego w

ciemnozielony płaszcz z kapturem, który częściowo zasłaniał

jego twarz. Kowal zdziwił się, bo nikt prócz mieszkańców Krainy Czarów nie nazywał

go “Gwiezdnikiem", a nie pamiętał, aby kiedykolwiek w swoich wędrówkach spotkał tego

mężczyznę; mimo to miał niejasne wrażenie, że go skadsiś zna.

— A dokąd ty idziesz? — spytał.

— Wracam do twojej wsi i mam nadzieję, że ty także — odparł tamten.

— Tak — przyznał Kowal. — Możemy więc iść razem. Tylko że właśnie coś mi się

przypomniało... Zanim wyruszyłem w powrotną drogę, pewna wielka pani dała mi polecenie.

Wkrótce przekroczymy granicę Krainy Czarów i myślę, że nigdy więcej już jej nie odwiedzę.

A ty?

— Ja na pewno wrócę. Możesz mi przekazać swoją misję.

— Kazała mi powtórzyć kilka słów Królowi. Czy wiesz, gdzie go można spotkać?

— Wiem. A jakie to są słowa?

— Pani kazała mu powiedzieć tylko to: Już czas. Pozwól mu dokonać wyboru.

— Rozumiem. Nie kłopocz się tym więcej!

Szli ramię w ramię milcząc, słychać było jedynie szelest liści pod ich stopami. Dopiero

po przebyciu kilku mil, gdy zbliżali się już do granicy Krainy Czarów, mężczyzna w zielonym

płaszczu zatrzymał się i zwracając twarz do Kowala odrzucił z głowy kaptur. Wtedy1 Kowal

go poznał: to był Alf, Terminator, jak go Kowal dotychczas w myślach nazywał, mając

zawsze w pamięci dzień, gdy młody Alf stał przy stole obok Kuchmistrza trzymając w ręku

lśniący nóż do dzielenia tortu, a oczy mu się iskrzyły w blasku świec. Musiał już teraz być

bardzo stary, bo od wielu lat piastował godność Kuchmistrza, lecz tutaj, w cieniu lasu na

pograniczu Krainy Czarów wyglądał tak młodo jak tamten dawny terminator, tyle że bardziej

dostojnie. Nie miał siwych włosów ani zmarszczek na twarzy, a oczy mu błyszczały, jakby

odbijało się w nich jakieś jasne światło.

— Chciałbym z tobą porozmawiać, Kowalu Kowalczyku, zanim się znajdziemy

znowu w twojej wsi — rzekł.

Kowala zaskoczyła ta propozycja, bo wiele razy miał ochotę pogadać z Alfem, lecz

nigdy mu się to nie udawało. Alf zawsze pozdrawiał go przyjaźnie i patrzał na niego

życzliwym wzrokiem, zdawał się jednak unikać rozmowy sam na sam z nim. Teraz też patrzał

przyjaźnie, lecz niespodziewanie podniósł rękę i dotknął Gwiazdy na czole Kowala. Blask

zniknął z jego oczu, a Kowal zrozumiał, że przedtem odbijały one światło Gwiazdy, która

bardzo jasno świeciła i w tej chwili nagle przygasła. Zdumiony cofnął się z gniewem.

— Czy nie sadzasz, Mistrzu Kowalu, że czas, byś ją oddał? — spytał Alf.

— Co ci do tego, Kuchmistrzu? Dlaczego miałbym się wyrzec Gwiazdy? Jest moja.

Sama mi wpadła w ręce. Czy człowiek nie ma prawa zachować, choćby na pamiątkę, tego, co

w ten sposób dostał?

— Ma prawo zatrzymać niektóre rzeczy, jeśli ktoś mu je podarował na pamiątkę. Ale

nie wszystko do-stajemy w takiej intencji. Są rzeczy, które nie mogą na zawsze pozostać

własnością jednego człowieka ani też przechodzić w dziedzictwie z ojca na syna. Są tylko

użyczone na pewien czas. A nie przyszło ci nigdy do głowy, że ktoś inny potrzebuje także tej

Gwiazdy? Otóż wiedz, że tak właśnie jest. Już pora, żebyś ją oddał.

Kowal zmieszał się, był bowiem człowiekiem wspaniałomyślnym i z wdzięcznością

wspominał, ile szczęścia przyniosła mu gwiazda.

— Cóż więc powinienem zrobić? — spytał. — Czy mam ją zwrócić jednemu z

wielkich mieszkańców Krainy Czarów? Może samemu królowi? — A gdy to mówił, serce

zabiło mu żywiej, bo zrodziła się w nim nadzieja, że będzie trzeba w tej sprawie raz jeszcze

wrócić do Krainy Czarów.

— Mógłbyś ją oddać mnie — powiedział Alf — może jednak byłoby to dla ciebie zbyt

przykre. Pójdź razem ze mną do spiżarni i włóż gwiazdę z powrotem do tej samej szkatułki, w

której niegdyś ją schował twój dziadek.

— Mój dziadek? Nic o tym nie wiedziałem.

— Nikt nie wiedział oprócz mnie. Tylko ja byłem z nim wtedy.

— Może wiesz także, skąd miał Gwiazdą i dlaczego ją włożył do szkatułki.

— Przyniósł ją z Krainy Czarów, to wiesz bez pytania — odparł Alf. — Zostawił ją w

szkatułce z nadzieją, że przypadnie kiedyś tobie, jedynemu jego wnukowi. Tak mi powiedział,

bo myślał, że będę mógł się postarać o spełnienie jego życzenia. Był to ojciec twojej matki.

Może ci o nim niewiele opowiadała, bo sama mało wiedziała. Nazywano go Jeżdźcem, bo

lubił podróżować, to też napatrzył się różnych rzeczy i zdobył mnóstwo umiejętności, zanim

osiadł jako Kuchmistrz w waszej wsi. Opuścił ją, gdy miałeś dwa lata, i nie znaleziono na

jego następcę lepszego kandydata niż ten biedny Kołek. Jednakże z czasem ja zostałem

Kuchmistrzem, jak sobie planowaliśmy z twoim dziadkiem; w tym roku będę musiał zrobić

znów Wielki Tort. Za ludzkiej pamięci żadnemu Kuchmistrzowi jeszcze się to nie zdarzyło

dwa razy w życiu, ja jestem jedynym wyjątkiem. Chciałbym Gwiazdę włożyć do tortu.

— Dobrze, dostaniesz ją — rzekł Kowal. Spojrzał na Alfa przenikliwie, jakby

próbował odgadnąć jego myśli. — Czy wiesz, kto ją znajdzie?

— Po co ci to wiedzieć, Mistrzu Kowalu?

— Proszę cię, powiedz mi, jeśli wiesz. Będzie mi łatwiej rozstać się z rzeczą, bardzo

drogą mojemu sercu. Syn mej córki jest jeszcze za mały. — Może ci będzie łatwiej, a może

nie. Zobaczymy.

Więcej już z sobą nie rozmawiali. Wkrótce potem przekroczyli granicę Krainy Czarów

i nareszcie wrócili do wsi. Skierowali się wprost do świetlicy gromadzkiej. Nad ludzkim

światem słońce właśnie za-chodziło i okna domów lśniły czerwienią. Złocone rzeź-by na

drzwiach świetlicy błyszczały, spod dachu wychylały się różnokolorowe dziwaczne twarze

gargulców. Świetlicę niedawno odnowiono i odmalowano, a przedsięwzięcie to wy-wołało

długie debaty w radzie gromadzkiej. Niektórzy ludzie sprzeciwiali się tym, jak mówili,

nowomodnym zbytkom, lecz inni, lepiej znający historię wsi, pamiętali, że był to stary

zwyczaj, i zgadza-li się, że warto do nie-go wrócić. Miało to kosztować sporo grosza, a

ponieważ Kuchmistrz ofiarował się wszystko zapłacić z własnej kiesy, pozwolono mu zrobić

to według własnej woli i gustu. Kowal nigdy jeszcze nie widział odnowionej świetlicy w

takim oświetleniu, stanął więc przed nią olśniony, zapominając na chwilę, po co tu przyszedł.

Wreszcie Alf dotknął jego ramienia i poprowadził go wokół budynku do małych

bocznych drzwi, otworzył je z klucza i poszli ciemnym korytarzem do spiżarni. Tam

Kuchmistrz zapalił świecę, otworzył szafę i z górnej półki zdjął czarną skrzynkę. Była teraz

wypolerowana i ozdobiona srebrnymi ornamentami.

Podniósł wieczko i pokazał Kowalowi, co jest w środku. Jedna mała przegródka

pozostała pusta, we wszystkich innych znajdowały się korzenne przyprawy o tak świeżym,

ostrym zapachu, że oczy Kowalowi zwilgotniały. Sięgnął ręką do czoła. Gwiazda odkleiła się

zupełnie łatwo, lecz Kowal poczuł nagle przeszywający ból i łzy pociekły mu po twarzy.

Chociaż Gwiazda świeciła jasno na jego dłoni, widział tylko zamazaną olśniewającą plamę,

jak gdyby bardzo daleką.

— Nie widzę wyraźnie — powiedział. — Wyręcz mnie i sam ją włóż do skrzynki. —

Wyciągnął rękę do Alfa, który wzdął Gwiazdę ii umieścił w przegródce, gdzie natychmiast

zgasła.

Kowal bez słowa odwrócił się i po omacku ruszył ku wyjściu. Za progiem stwierdził,

że znów widzi dobrze. Był wieczór, na jasnym firmamencie w pobliżu księżyca błyszczała

Gwiazda wieczorna. Gdy stał podziwiając jej piękność, uczuł na ramieniu dotknięcie czyjejś

ręki. Obejrzał się i zobaczył Alfa.

— Oddałeś mi ją dobrowolnie — rzekł Alf. — Jeżeli wciąż jeszcze jesteś ciekawy, kto

ją dostanie, mogę ci to teraz powiedzieć.

— Proszę, powiedz.

— Chłopiec, którego sam wskażesz. Kowal zaskoczony nie od razu przemówił.

— Zastanawiam się — zaczął wreszcie z wahaniem — czy ci się spodoba mój wybór.

Nazwisko Kołka z wielu powodów nie może ci być miłe, ale jego prawnuczek Tim z

Townsand, który ma uczestniczyć w biesiadzie Dwudziestu Czterech, nie jest wcale do

pradziadka podobny.

— Owszem, zauważyłem to — odparł Alf. — Ma rozumną matkę.

— Tak, siostrę mojej Nell. Niezależnie od powinowactwa bardzo lubię małego Tima.

Co prawda nie jest to kandydat, który by się wszystkim mógł wydawać bezspornie najlepszy.

— Tak samo jak ty w swoim czasie — powiedział uśmiechając się Alf. — Ale

zgadzam się, ja także wybrałem Tima.

— Po co więc mnie pytałeś o zdanie?

— Królowa tak sobie życzyła. Gdybyś wskazał inne dziecko, nie upierałbym się przy

swoim.

Kowal długo przyglądał się Alfowi. Nagle ukłonił mu się nisko.

— Nareszcie zrozumiałem! — rzekł. — Bardzo nas zaszczyciłeś, najjaśniejszy panie.

— Zostałem za to wynagrodzony — odparł Alf. — Wracaj teraz spokojny do domu.

Zbliżając się do swojego domu na zachodnim skraju wsi zobaczył syna przed kuźnią;

Kowalczyk właśnie ją zamknął skończywszy robotę i spoglądał na białą drogę, którą ojciec

zazwyczaj wracał z wypraw. Usłyszał kroki i odwrócił się, zdziwiony, że tym razem Kowal

nadchodzi od strony wsi. Podbiegł na jego spotkanie, objął ramionami i przywitał serdecznie.

— Od wczoraj już cię wypatruję, tatusiu! — powiedział. Potem spojrzawszy uważnie

w twarz ojca dodał z niepokojem.

— Wydajesz się bardzo zmęczony. Pewno idziesz z daleka?

— Z bardzo daleka, synu. Przeszedłem całą drogę od świtu do wieczora.

Razem weszli do domu, gdzie ciemną izbę rozjaśniało tylko migotanie ognia na

kominku. Syn zapalił świece i przez długą chwilę siedzieli milcząc, bo Kowala przytłaczało

ogromne zmęczenie i smutek wielkiej straty. W końcu podniósł głowę, rozejrzał się w koło

jak przebudzony ze snu i spytał.

— Nikogo prócz nas dwóch nie ma? Syn popatrzał na niego uważnie.

— Nie pamiętasz? Matka poszła do Podlesia Mniejszego, do Nań. Mały Tom święci

dzisiaj swoje drugie urodziny. Spodziewali się, że weźmiesz w nich udział.

— Ach, tak. Powinienem wziąć udział i na pewno bym to zrobił, lecz spóźniłem się,

bo zatrzymały mnie ważne sprawy; tak miałem nimi zaprzątniętą głowę, że chwilowo nie

mogłem myśleć o niczym innym. Ale nie zapomniałem o małym Tomciu i jego urodzinach.

Przyniosłem dla niego prezent. Stary Kołek nazwałby to zapewne cackiem, ale to cacko

pochodzi z Krainy Czarów.

Wyjął z sakiewki mały srebrny przedmiot. Na łodydze miniaturowej lilii trzy delikatne

kwiaty zwisały niby dzwoneczki. Były to naprawdę dzwoneczki. Kowal trącił leciutko łodygę

i kwiatki zadźwięczały piękną, czystą melodyjką. Płomyki świec od tej muzyki zatrzepotały i

na mgnienie oka rozbłysły białym światłem.

Źrenice Neda rozszerzyły się z podziwu.

— Czy mogę przyjrzeć się temu z bliska? — spytał. Ostrożnie wziął w palce srebrną

lilijkę i zajrzał w kielichy kwiatów. — Cudowna robota! A co najdziwniejsze, te dzwonki

pachną, ich zapach przypomina mi... przypomina... coś, o czym zapomniałem...

— Tak. Ilekroć dzwonki zagrają, w chwilę potem wydobywa się z nich zapach. Nie

bój się, Ned, możesz tego drobiazgu śmiało dotykać. Przeznaczony jest do zabawy dla

dziecka: niełatwo go uszkodzić i nie zrobi też szkody maleństwu.

Włożył zabawkę z powrotem do sakiewki i schował do kieszeni.

— Jutro zaniosę ten prezent do Podlesia Mniejsze-go — oznajmił. — Mam nadzieję,

że Nań, Tom i Nell wybaczą mi spóźnienie. Zresztą Tom jeszcze nie umie liczyć dni... ani

tygodni, miesięcy czy lat.

— Racja, tatusiu. Chętnie bym poszedł z tobą, ale nieprędko będę mógł się tam

wybrać. Dzisiaj, nawet gdybym nie czekał na ciebie, w żaden sposób nie mogłem towarzyszyć

matce. Mam pełne ręce roboty, a wciąż napływają nowe zamówienia.

— Nie, nie, Kowalczyku, pozwól sobie na małe święto! Wprawdzie jestem już

dziadkiem, ale sił mi jeszcze nie brakuje. Poradzimy sobie z robotą. Odtąd będą w kuźni dwie

pary rąk do pracy i to przez sześć dni w tygodniu. Nie wybiorę się już więcej w podróż. Ned,

mam na myśli moje dalekie wędrówki, rozumiesz, synu?

— A więc wszystko się zmieniło, tatusiu? Od pierwszej chwili zadaję sobie pytanie,

gdzie się podziała twoja Gwiazda. To wielka strata. — Uścisnął rękę ojca. — Martwię się ze

względu na ciebie, ale rodzina pewnie na tej zmianie skorzysta. Czy wiesz, Mistrzu, że

chciałbym wiele się nauczyć od ciebie? I to nie tylko obróbki żelaza!

Zjedli razem kolację i długo potem siedzieli jeszcze przy stole, bo Kowal opowiadał

synowi o swojej ostatniej podróży do Krainy Czarów i o wielu sprawach, które go zaprzątały.

Ale o wyborze następnego nosiciela Gwiazdy nie wspomniał ani słowem.

Wreszcie syn patrząc w twarz ojca rzekł:

— Czy pamiętasz, ojcze, dzień, gdy wróciłeś z kwiatem we włosach? Spojrzałem

wówczas na twój cień i powiedziałem, że wyglądasz jak olbrzym. Cień mówił prawdę. A więc

tańczyłeś z Królową we własnej osobie! I mimo to wyrzekłeś się Gwiazdy. Mam nadzieję, że

dostanie się komuś, kto jest jej wart. Ten ktoś powinien ci być wdzięczny.

— Chłopczyk nic o tym nie będzie wiedział — od-parł Kowal. — Tak to już jest z

darami tego rodzaju. No, stało się, oddałem Gwiazdę następcy, a sam wracam do młota i

kowadła.

Dziwna rzecz, ale stary Kołek, który wykpił terminatora, nigdy nie przestał łamać

sobie głowy nad zagadką zniknięcia srebrnej Gwiazdy z tortu, chociaż od tego zdarzenia

upłynęło wiele lat. Roztył się i rozleniwił; opuścił stanowisko Kuchmistrza mając

sześćdziesiąt lat, co we wsi nie uchodziło za wiek podeszły. Teraz zbliżał się do

dziewięćdziesiątki i był potwornie gruby, bo jadł bez umiaru i w dalszym ciągu przepadał za

słodyczami. Jeżeli nie siedział przy stole, spędzał dni w wielkim fotelu przy oknie albo, gdy

pogoda sprzyjała, przed domem. Lubił mówić, bo o wielu sprawach był, jak sadził, lepiej od

innych po-informowany, lecz ostatnio najczęściej gadał o tym jedynym Wielkim Torcie, który

— jak z czasem uwierzył — był jego własnym arcydziełem i który wciąż mu się śnił.

Terminator czasem przechodząc zatrzymywał się, żeby zamienić ze staruszkiem kilka słów.

Stary Kołek wciąż bowiem nazywał Alfa Terminatorem, a siebie kazał nazywać

Kuchmistrzem. Terminator nigdy mu tego tytułu nie odmawiał, czym zjednywał sobie pewne

względy staruszka, choć nie należał na pewno do jego ulubieńców.

Któregoś dnia Kołek po obiedzie drzemał w fotelu przed drzwiami domu. Ocknął się

gwałtownie i zobaczył Terminatora stojącego obok i patrzącego na nie-go z góry.

— O, to ty! — powiedział Kołek. — Cieszę się, że cię widzę, bo ten tort nie daje mi

spokoju. Właśnie o nim myślałem. Najlepszy z tortów, jaki w życiu zrobiłem, a to coś znaczy!

Ale ty go może już nie pamiętasz?

— Pamiętam doskonale, Mistrzu. To był dobry tort, wszyscy go jedli ze smakiem i

chwalili.

— Oczywiście! To było moje dzieło. Co do tego nie mam żadnych wątpliwości. Ale

nie mogę zrozumieć, co się stało z tym cackiem, wiesz, z tą gwiazdką. Nie mogła przecież

rozpłynąć się bez śladu. Powiedziałem tak wówczas tylko po to, żeby się dzieci nie przelękły.

Myślałem, że może któreś z nich ją połknęło. Ale czy to prawdopodobne? Można łyknąć

drobny pieniążek nic o tym nie wiedząc, ale gwiazdę? Była maleńka, miała jednak ramiona

ostro zakończone.

— Tak, Mistrzu. Ale nie wiesz właściwie, z czego była zrobiona, prawda? Przestań

sobie głowę suszyć tymi pytaniami. Zapewniam cię, że Gwiazdkę ktoś połknął.

— Ale kto? Mam długą pamięć, a tamten dzień utkwił w niej bardzo mocno, mogę

wyliczyć imiona wszystkich dzieci, które brały udział w festynie. Za-raz, niech się

zastanowię... Tak, na pewno Molly młynarzówna! Była okropnie łapczywa i łykała jedzenie

nie przeżuwając. Teraz jest gruba jak wór mąki.

— Rzeczywiście niektóre osoby mają skłonność do tycia, Mistrzu. Molly jednak nie

jadła zbyt pośpiesznie tortu, znalazła przecież w swojej porcji aż dwie niespodzianki.

— Czyżby? W takim razie musiał to być Harry, syn bednarza, chłopak gruby jak

beczka, usta miał szerokie niczym żaba.

— Ja go pamiętam, Mistrzu, jako miłego chłopczyka z szerokim, serdecznym

uśmiechem. Harry szukał w torcie niespodzianki tak gorliwie, że cała porcję rozdrobnił na

talerzu, lecz niczego nie znalazł.

— A więc ta mała, blada dziewczynka, Lii, córka sukiennika. W niemowlęctwie

połykała szpilki bez szkody dla zdrowia.

— Nie. Mistrzu, Liii zjadła tylko lukier i wierzchnią warstwę tortu, a resztę oddała

chłopcu siedzącemu obok niej.

— No więc rezygnuję ze zgadywania. Któż to mógł być? Ty, jak się zdaje, pilnie

wszystkich obserwowałeś. Czy nie zmyśliłeś tych szczegółów?

— Syn Kowala, Mistrzu. I przyniosło mu to wiele szczęścia.

— Gadaj zdrów! — zaśmiał się stary Kołek. — Powinienem bym się od razu połapać,

że próbujesz mnie nabrać. Co za bzdura! Kowal był wtedy spokojnym, tępym chłopcem.

Teraz jest bardziej hałaśliwy, podobno lubi śpiewać, ale zawsze się wyróżniał ostrożnością.

Ten by niczego nie zaryzykował. Każdy kęs dziesięć razy obraca w ustach, zanim połknie, od

maleńkości był taki. Czy się dość jasno wyrażam?

— Najzupełniej, Mistrzu. Jeśli nie wierzysz, że Gwiazdę połknął Kowal, nic na to nie

mogę poradzić. Zresztą dzisiaj cała historia nie ma już znaczenia. Może przestaniesz się

dręczyć, gdy ci powiem, że Gwiazdka jest już z powrotem na swoim miejscu w szkatułce.

Proszę, spójrz!

Terminator miał na sobie ciemnozielony płaszcz, w którym Kołek widział go po raz

pierwszy. Spomiędzy fałd tego płaszcza wyciągnął czarną skrzyneczkę i otworzył ją tuż pod

nosem staruszka.

— Przekonaj się, Mistrzu, Gwiazdka leży w kąciku, we własnej przegródce.

Stary zaniósł się kaszlem, potem kichnął kilka razy, lecz w końcu popatrzył na

szkatułkę.

— Rzeczywiście! — przyznał. — Chyba że to inna gwiazdka podobna jak dwie krople

wody do tamtej.

— Ta sama, Mistrzu. Wiem, bo ja przed kilku dniami własną ręką włożyłem do

szkatułki. Tej zimy podczas festynu znowu się znajdzie w Wielkim Torcie.

— Aha! — rzekł szyderczo Kołek i zatrząsł się cały jak galareta od złośliwego

śmiechu. — Rozumiem, rozumiem! Dwadzieścia czworo dzieci, dwadzieścia cztery cacka, a

Gwiazdka miała być dwudziesta piąta na dokładkę. Ale tyś ją przed wsadzeniem do pieca

świsnął i zachował na następną okazję. Zawsze byłeś przebiegły. I zręczny do różnych

sztuczek. Przy tym skąpy, nie zmarnowałbyś ani odrobinki masła. Ha, ha, ha! A więc tak się

to stało. Mogłem był się wcześniej domyślić. Zagadka nareszcie rozwiązana, mogę teraz spać

spokojnie. — Kołek rozparł się głębiej w fotelu. — Uważaj, żeby twój Terminator nie spłatał

ci takiego samego figla! Nawet chytrusa ktoś może przechytrzyć, jak powiadają. — I zamknął

oczy.

— Do widzenia, Mistrzu — rzekł Terminator zatrzaskując szkatułkę tak hałaśliwie, że

Kołek otworzył oczy. — Wszystko zawsze wiesz najlepiej, toteż tylko dwa razy ośmieliłem

się udzielić ci ważnych informacji. Powiedziałem ci kiedyś, że Gwiazdka pochodzi z Krainy

Czarów, a dzisiaj — że dostała się Kowalowi. Wyśmiałeś mnie. Na pożegnanie powiem ci

jednak coś jeszcze. Tym razem nie będziesz się śmiał. Jesteś starym zarozumiałym

nicponiem, spasionym, szczwanym leniem. To ja za ciebie wykonywałem całą robotę. Nie

podziękowałeś mi nigdy, chociaż starałeś się nauczyć ode mnie wielu rzeczy, z wyjątkiem

szacunku dla czarów i zasad uprzejmości. Nie masz jej na tyle, żeby mi powiedzieć grzecznie

“do widzenia".

— Jeśli chodzi o grzeczność — odparł Kołek — to dziwię się, że pozwala ci ona

znieważać starsze i lepsze niż ty osoby. Zabierz swoje czary i bzdury gdzie indziej. A jeżeli

czekasz na słówko pożegnania, to, proszę bardzo, kłaniam się, ale zjeżdżaj stad nareszcie. —

Kpiąco pomachał mu na pożegnanie ręką. — Może masz w swojej kuchni ukrytych przyjaciół

z Krainy Czarów? Przyślij mi tu jednego z nich, chętnie go obejrzę, a jeśli skinieniem różdżki

przywróci mi smukłą figurę, nabiorę o nim lepszego mniemania! — Zaśmiał się ironicznie.

— Czy zgodziłbyś się poświęcić chwilkę Królowi Krainy Czarów? — spytał tamten.

Ku zdumieniu Kołka, urósł wymawiając te słowa. Zrzucił płaszcz i ukazał się w odświętnym

stroju kuchmistrza, lecz biały fartuch, kurtka i czapka migotały i błyszczały, a na czole jaśniał

klejnot w kształcie promiennej Gwiazdy. Twarz miał młodą, lecz surową.

— Stary człowieku — rzekł — na pewno nie jesteś ode mnie starszy. Nie sądzę też,

żebyś był lepszy. Nieraz szydziłeś ze mnie za moimi plecami. Czy dziś otwarcie rzucasz mi

wyzwanie? — Postąpił krok naprzód, a Kołek skulił się i zadrżał; chciał krzyknąć, zawołać

kogoś na ratunek, lecz nie mógł wydobyć głosu z gardła.

— Panie! — wycharczał z trudem. — Nie rób mi nic złego! Jestem biednym starym

człowiekiem! Twarz króla złagodniała.

— Niestety! Mówisz prawdę. Nie bój się, bądź spokojny. Wypada jednak, żeby Król

Krainy Czarów coś dla ciebie uczynił, zanim odejdzie, spełnię więc twoje życzenie. Żegnaj! I

zaśnij teraz.

Owinął się znów płaszczem i odszedł w kierunku świetlicy, lecz nim zniknął z pola

widzenia, stary kucharz zamknął wytrzeszczone ze zdumienia oczy i zachrapał.

Kiedy się zbudził, słońce już zachodziło. Przetarł oczy i lekki dreszcz przebiegł mu po

skórze, bo jesienny wieczór był chłodny.

— Uf! Co za sen — westchnął. — Zaszkodziła mi widać ta wieprzowina, którą jadłem

na obiad.

Od tego dnia stary Kołek ze strachu przed koszmarami sennymi przestał się objadać i

poprzestawał na skromnych i prostych potrawach. Wkrótce dzięki temu schudł tak, że nie

tylko odzież, ale też skóra zwisała na nim marszcząc się i fałdując. Dzieci przezwały go

“kościanym dziadkiem". Po jakimś czasie zauważył, że może znów poruszać się swobodnie i

chodzić po całej wsi bez innej pomocy niż laska w ręku. Przeżył o wiele lat dłużej, niż gdyby

pozostał grubasem. Podobno dociągnął do setki i był to jedyny w jego historii sukces godny

ludzkiej pamięci. Do ostatka opowiadał każdemu, kto zechciał go słuchać, o swoim sennym

przywidzeniu.

— Okropny sen, można by powiedzieć, ale, jeśli się zastanowić, po prostu głupi. Król

Krainy Czarów! A nie miał nawet różdżki w ręku! Każdy by schudł, gdyby przestał dużo jeść.

Zdarzenie zupełnie zwyczajne, całkiem logiczne. Nie ma w tym żadnych czarów.

Nadszedł termin Festynu Dwudziestu Czterech. Kowal uczestniczył w nim zabawiając

gości śpiewem, a jego żona pomagała opiekować się dziećmi. Kowal przyglądał im się, gdy

śpiewały i tańczyły; stwierdził, że są piękniejsze i weselsze niż dzieci z jego pokolenia i

przemknęła mu przez głowę myśl, że warto by się dowiedzieć, czym się zajmował Alf w

wolnych od kucharzenia chwilach. Wszystkie dzieci wydawały się godne Gwiazdy. Najdłużej

jednak zatrzymał Kowal wzrok na małym Timie; był to chłopczyk dość pulchny, do tańca

niezbyt zgrabny, za to głos jego brzmiał bardzo ładnie. Przy stole Tim siedział cichutko i

uważnie przyglądał się ostrzeniu noża i krajaniu Wielkiego Tortu. W pewnej chwili odezwał

się niespodziewanie:

— Panie Kuchmistrzu kochany, proszę dla mnie ukroić tylko mały plasterek, bo

okropnie dużo rzeczy zjadłem i nic więcej już mi się nie zmieści.

— Dobrze, Tim — powiedział Alf. — Ukroję dla ciebie specjalną porcyjkę. Mam

nadzieję, że ją przełkniesz gładko.

Kowal patrzał na Tima, gdy ten jadł tort powoli, lecz z widoczną przyjemnością;

chłopczyk zdawał się trochę zawiedziony, bo nie znalazł w torcie pieniążka ani żadnej innej

niespodzianki. Potem oczy mu rozbłysły, poweselał, zaczął się śmiać i śpiewać z cicha sam do

siebie. Wreszcie wstał i zatańczył z niezwykłym wdziękiem, którego jeszcze przed kilku

minuta-mi wcale w jego ruchach nie było. Dzieci śmiały się i oklaskiwały tancerza.

Wszystko w porządku — pomyślał Kowal. — Jesteś więc moim dziedzicem, Timie.

Ciekawe, w ja-kie dziwne miejsce zaprowadzi cię Gwiazda. Biedny stary Kołek! Pewno nigdy

się nie dowie, jaki skandal wydarzył się w jego własnej rodzinie!

Kołek rzeczywiście nigdy się nie dowiedział. Jednakże podczas festynu stało się coś,

co go ogromnie ucieszyło. Przed zakończeniem zabawy Kuchmistrz pożegnał się z dziećmi i z

dorosłymi, którzy się tam zebrali.

— Chcę was dzisiaj pożegnać — oznajmił — bo jutro albo pojutrze opuszczę waszą

wieś. Mój uczeń Grajek umie już dość, żeby przejąć funkcje kucharskie. Zna doskonale

rzemiosło i pochodzi, jak wam wiadomo, z waszej wsi. Co do mnie, wracam w swoje strony.

Myślę, że nie odczujecie zbytnio mojej nie-obecności.

Dzieci żegnały go wesoło i dziękowały miłe za prze-pyszny tort. Tylko mały Tim ujął

go za rękę mówiąc z cicha:

— Bardzo żałuję...

Rzeczywiście kilka rodzin we wsi przez pewien czas żałowało, że Alfa nie ma już

wśród nich. Garstka jego przyjaciół, a w szczególności Kowal i Grajek, zasmuceni rozstaniem

postanowili uczcić pamięć Alfa, konserwując złocenia i malowidła w świetlicy. Ale

większość mieszkańców wsi była zadowolona. Alf pełnił funkcje Kuchmistrza bardzo długo,

więc chętnie przyjęto zmianę. A stary Kołek stukając laską o podłogę oświadczył bez

ogródek:

— Wyniósł się nareszcie! Bardzo mnie to cieszy. Nigdy go nie lubiłem. Był chytry.

Można powiedzieć, zanadto zmyślny.