KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE W ŚREDNIOWIECZU

Okres średniowiecza zamykał się w ramach od V do XV wieku. Początek tej epoki to upadek
cesarstwa zachodnio-rzymskiego i kultury greckiej,  ideologia średniowiecza kształtowana była
głównie przez chrześcijaństwo. Upadek nauki i edukacji sprawił, iż jedynie kler stanowił warstwę
społeczną posiadającą wykształcenie (zazwyczaj umiejętność czytania i pisania).  Średniowieczne
ideały   skupiały   się   jedynie   na   życiu   wiecznym,   któremu   było   wszystko   inne
podporządkowane. Charakterystyczna dla tego okresu jest asceza i umartwianie się. Osoby, które
chciały posiąść życie wieczne, zapisywały swoje majątki kościołowi. Wychowanie w średniowieczu
miało trojaki charakter.

Wychowanie rycerskie

Kandydat na rycerza pobierał nauki w zakresie władania bronią, układania pieśni, jazdy konnej.
Rycerze   uczestniczyli   w  walkach,   w  zawodach,   biesiadowali.   Uczono   ich   więc   pewnej   ogłady
towarzyskiej,   jednak   większość   z   nich   nie   potrafiła   czytać   ani   pisać.   Podstawowe   kształcenie
otrzymywali tylko ci bogaci, którzy swoje majątki osiągali przez rozboje bądź za zasługi.  Etos
rycerza zakładał, że każdy rycerz oddawał:

•

duszę – Bogu,

•

życie – królowi,

•

serce – kobiecie,

•

chwałę i honor – sobie.

Kształcenie na rycerza obejmowało następujące etapy:

1. paź - rodzice oddawali swoich siedmioletnich synów na dwór, gdzie nabierali oni ogłady i

uczyli się jak służyć damom;

2. giermek  (10   –   15   lat)   -   chłopiec   przechodził   pod   nadzór   danego   rycerza,   którego   był

nieodłącznym towarzyszem; służył mu, dbał o konie, uczył się władać bronią jednak nie
mógł uczestniczyć w walkach;

3. rycerz  -   pasowanie   na   rycerza   oznaczało   nadanie   praw   obywatelskich,   a   więc   rycerz

posiadał swój majątek i mógł się żenić; pasowanie miało miejsce podczas różnego rodzaju
uroczystości

Wychowanie cechowe

Wychowanie mieszczańskie (rzemieślnicze) obejmowało 3 następujące okresy:

1. uczeń (terminator) - do terminu (zakładu rzemieślniczego) byli oddawani chłopcy od 7 do

10 lat, gdzie pobierali oni naukę od mistrza, jednak ich praca głównie polegała na służeniu
czy   sprzątaniu   i   jedynie   przy   okazji   tych   czynności   mogli   oni   podpatrywać   czynności
rzemieślnicze; nauka była płatna - najczęściej w naturze (drób, jaja itp.) o różnej wysokości;
długość trwania tego okresu zależał jedynie od mistrza, a zakończenie jej było jednoznaczne
z przejściem na kolejny stopień – czeladnika;

2. czeladnik - nauka była już bezpłatna, a o jej długości decydował mistrz, choć najczęściej

trwała ona aż do jego śmierci; akt czeladniczy był nadawany publicznie przed starszyzną
cechową, a wyzwolony uczeń wpisywany był do księgi rejestrów; czeladnik pracował pod

okiem   swojego   mistrza,   czasami   mógł   go   zastępować;   za   swoją   pracę   otrzymywał
wynagrodzenie;   ten   etap   trwał   niezwykle   długo,   gdyż   niechętnie   dzielono   się   tajnikami
swojego rzemiosła; zrzeszenia rzemieślników były to cechy, grupy zamknięte;

3. mistrz.

Wychowanie duchowe - średniowieczna szkoła duchowa

W średniowieczu istniały dwa rodzaje szkół:

1. szkoły  klasztorne  - zakładane były przez opatów klasztoru (cystersów, benedyktynów),

funkcjonowały na początku średniowiecza,  ich celem było przygotowywanie  przyszłych
duchownych, lecz obok nich istniały szkółki zewnętrzne ogólnie kształcące chłopców; w
szkołach przyklasztornych do nauki nie była przywiązywana większa uwaga, lecz niektóre z
nich miały stosunkowo wysoki poziom nauczania;

2. szkoły katedralne - zakładane były przez biskupów, okres ich rozkwitu to XI i XII wiek;

obejmowały dwa stopnie nauczania:

•

trivium (trzy drogi) - był to niższy stopień, na którym nauczano łaciny (metodą na
pamięć), w niewielkim stopniu dialektyki, retoryki - tutaj w aspekcie formułowania
uzasadniających prawdy wiary wypowiedzi, uczono też pisania listów czy podań;

•

quadrivium  (cztery drogi) - najwyższy stopień kształcenia, nauczano arytmetyki z
astronomią, geometrii z geografią, muzyki (śpiew chóralny, kościelny); ten stopień
nauczania był stosunkowo rzadki.

Główną metodą nauczania była  metoda scholastyczna, polegająca na uczeniu się na pamięć bez
zrozumienia, a główną metodą wychowawczą były natomiast kary cielesne. Uczniowie mieszkali w
małych, wilgotnych i zimnych celach, byli źle odżywiani (cierpienie miało im zapewnić życie
wieczne).

Uniwersytety w okresie średniowiecza

Termin   "Akademia"   znany   był   już   od   czasów   Akademii   Platońskiej,   Ateneum   czy   Szkoły
Retorycznej (Rzym). Miejsca tworzenia pierwszych uniwersytetów to Bolonia, Paryż czy Oxford
(XII wiek). W tym okresie powstają 2 typy uniwersytetów:

1. uniwersytet   włoski  -   zrzeszał   on   pewną   grupę   studentów,   którzy   wynajmowali   lokal,

znajdowali profesorów, którzy byli opłacani z ich pieniędzy (dlatego też mieli oni znaczący
wpływ na program nauczania); z czasem zaczęto zakładać fundacje miejskie, a spośród
studentów   wybierano   rektora   -   był   to   najstarszy   student   o   wysokiej   pozycji;   władza
administracyjna pozostawała w ręku studentów; w późniejszy czasie na czele uniwersytetu
oprócz   rektora   stał   również   profesor;   uniwersytety   włoskie   nauczały   przede   wszystkim
prawa.

2. uniwersytet   paryski  -   powoływaniem   tego   typu   uniwersytetów   zajmowały   się   władze

kościelne, dlatego też skupiano tam główną uwagę na teologii; zajęcia odbywały się w
budynkach kościelnych, a uczelnia utrzymywała się z datków, zapisów prywatnych osób
bądź też z królewskich fundacji; w odróżnieniu do uniwersytetów włoskich, władza nie
spoczywała tu w ręku studentów, a rektorem był profesor; uniwersytet był kierowany przez
Radę Uczelni, studenci mieszkali razem z profesorami.

Średniowieczne uniwersytety zazwyczaj posiadały cztery wydziały:

1. Teologia - na jej otwarcie musiały wyrazić zgodę władze kościelne,
2. Prawo,
3. Medycyna,
4. Filozofia.

Wydziały   prawa,   medycyny   i   filozofii   nie   podlegały   władzom   kościoła.  Wydział   filozoficzny
stanowił   obowiązkowy,   pierwszy   stopień   nauki   na   uniwersytecie,   którego   ukończenie
wieńczone było zdobyciem stopnia bakałarza. Student mógł w takim momencie zakończyć swoją
naukę bądź kontynuować ją na innym wydziale. Kolejne uzyskiwane przez studentów stopnie to
magister i doktorat (o charakterze uznaniowym).

Uniwersytet Krakowski  założony został przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku. Początkowo
miał on posiadać cztery wydziały: teologiczny, prawniczy, medyczny i filozoficzny (głównym był
wydział prawa), jednak wydział teologiczny nie uzyskał zgody papieża. Uczelnia funkcjonowała
krótko, gdyż po śmierci założyciela nastąpił jej upadek i dopiero dzięki królowej Jadwidze w 1400
roku nastąpiło jej odrodzenie. Uzyskana zgoda na wydział teologiczny spowodowała, iż był to
najbardziej rozbudowany wydział z czterech działających (posiadał aż 11 katedr). Dyrektorem był
profesor, studenci mieszkali w wyznaczonym domu, a uniwersytet został oddany w opiekę biskupa
krakowskiego.