KSZTAŁCENIE I WYCHOWANIE W ŚREDNIOWIECZU

Okres średniowiecza zamykał się w ramach od V do XV wieku. Początek tej epoki to upadek
cesarstwa zachodnio-rzymskiego i kultury greckiej, ideologia średniowiecza kształtowana była
głównie przez chrześcijaństwo. Upadek nauki i edukacji sprawił, iż jedynie kler stanowił warstwę
społeczną posiadającą wykształcenie (zazwyczaj umiejętność czytania i pisania). Średniowieczne
ideały skupiały się jedynie na życiu wiecznym, któremu było wszystko inne
podporządkowane. Charakterystyczna dla tego okresu jest asceza i umartwianie się. Osoby, które
chciały posiąść życie wieczne, zapisywały swoje majątki kościołowi. Wychowanie w średniowieczu
miało trojaki charakter.

Wychowanie rycerskie

Kandydat na rycerza pobierał nauki w zakresie władania bronią, układania pieśni, jazdy konnej.
Rycerze uczestniczyli w walkach, w zawodach, biesiadowali. Uczono ich więc pewnej ogłady
towarzyskiej, jednak większość z nich nie potrafiła czytać ani pisać. Podstawowe kształcenie
otrzymywali tylko ci bogaci, którzy swoje majątki osiągali przez rozboje bądź za zasługi. Etos
rycerza zakładał, że każdy rycerz oddawał:

•

duszę – Bogu,

•

życie – królowi,

•

serce – kobiecie,

•

chwałę i honor – sobie.

Kształcenie na rycerza obejmowało następujące etapy:

1. paź - rodzice oddawali swoich siedmioletnich synów na dwór, gdzie nabierali oni ogłady i

uczyli się jak służyć damom;

2. giermek (10 – 15 lat) - chłopiec przechodził pod nadzór danego rycerza, którego był

nieodłącznym towarzyszem; służył mu, dbał o konie, uczył się władać bronią jednak nie
mógł uczestniczyć w walkach;

3. rycerz - pasowanie na rycerza oznaczało nadanie praw obywatelskich, a więc rycerz

posiadał swój majątek i mógł się żenić; pasowanie miało miejsce podczas różnego rodzaju
uroczystości

Wychowanie cechowe

Wychowanie mieszczańskie (rzemieślnicze) obejmowało 3 następujące okresy:

1. uczeń (terminator) - do terminu (zakładu rzemieślniczego) byli oddawani chłopcy od 7 do

10 lat, gdzie pobierali oni naukę od mistrza, jednak ich praca głównie polegała na służeniu
czy sprzątaniu i jedynie przy okazji tych czynności mogli oni podpatrywać czynności
rzemieślnicze; nauka była płatna - najczęściej w naturze (drób, jaja itp.) o różnej wysokości;
długość trwania tego okresu zależał jedynie od mistrza, a zakończenie jej było jednoznaczne
z przejściem na kolejny stopień – czeladnika;

2. czeladnik - nauka była już bezpłatna, a o jej długości decydował mistrz, choć najczęściej

trwała ona aż do jego śmierci; akt czeladniczy był nadawany publicznie przed starszyzną
cechową, a wyzwolony uczeń wpisywany był do księgi rejestrów; czeladnik pracował pod

okiem swojego mistrza, czasami mógł go zastępować; za swoją pracę otrzymywał
wynagrodzenie; ten etap trwał niezwykle długo, gdyż niechętnie dzielono się tajnikami
swojego rzemiosła; zrzeszenia rzemieślników były to cechy, grupy zamknięte;

3. mistrz.

Wychowanie duchowe - średniowieczna szkoła duchowa

W średniowieczu istniały dwa rodzaje szkół:

1. szkoły klasztorne - zakładane były przez opatów klasztoru (cystersów, benedyktynów),

funkcjonowały na początku średniowiecza, ich celem było przygotowywanie przyszłych
duchownych, lecz obok nich istniały szkółki zewnętrzne ogólnie kształcące chłopców; w
szkołach przyklasztornych do nauki nie była przywiązywana większa uwaga, lecz niektóre z
nich miały stosunkowo wysoki poziom nauczania;

2. szkoły katedralne - zakładane były przez biskupów, okres ich rozkwitu to XI i XII wiek;

obejmowały dwa stopnie nauczania:

•

trivium (trzy drogi) - był to niższy stopień, na którym nauczano łaciny (metodą na
pamięć), w niewielkim stopniu dialektyki, retoryki - tutaj w aspekcie formułowania
uzasadniających prawdy wiary wypowiedzi, uczono też pisania listów czy podań;

•

quadrivium (cztery drogi) - najwyższy stopień kształcenia, nauczano arytmetyki z
astronomią, geometrii z geografią, muzyki (śpiew chóralny, kościelny); ten stopień
nauczania był stosunkowo rzadki.

Główną metodą nauczania była metoda scholastyczna, polegająca na uczeniu się na pamięć bez
zrozumienia, a główną metodą wychowawczą były natomiast kary cielesne. Uczniowie mieszkali w
małych, wilgotnych i zimnych celach, byli źle odżywiani (cierpienie miało im zapewnić życie
wieczne).

Uniwersytety w okresie średniowiecza

Termin "Akademia" znany był już od czasów Akademii Platońskiej, Ateneum czy Szkoły
Retorycznej (Rzym). Miejsca tworzenia pierwszych uniwersytetów to Bolonia, Paryż czy Oxford
(XII wiek). W tym okresie powstają 2 typy uniwersytetów:

1. uniwersytet włoski - zrzeszał on pewną grupę studentów, którzy wynajmowali lokal,

znajdowali profesorów, którzy byli opłacani z ich pieniędzy (dlatego też mieli oni znaczący
wpływ na program nauczania); z czasem zaczęto zakładać fundacje miejskie, a spośród
studentów wybierano rektora - był to najstarszy student o wysokiej pozycji; władza
administracyjna pozostawała w ręku studentów; w późniejszy czasie na czele uniwersytetu
oprócz rektora stał również profesor; uniwersytety włoskie nauczały przede wszystkim
prawa.

2. uniwersytet paryski - powoływaniem tego typu uniwersytetów zajmowały się władze

kościelne, dlatego też skupiano tam główną uwagę na teologii; zajęcia odbywały się w
budynkach kościelnych, a uczelnia utrzymywała się z datków, zapisów prywatnych osób
bądź też z królewskich fundacji; w odróżnieniu do uniwersytetów włoskich, władza nie
spoczywała tu w ręku studentów, a rektorem był profesor; uniwersytet był kierowany przez
Radę Uczelni, studenci mieszkali razem z profesorami.

Średniowieczne uniwersytety zazwyczaj posiadały cztery wydziały:

1. Teologia - na jej otwarcie musiały wyrazić zgodę władze kościelne,
2. Prawo,
3. Medycyna,
4. Filozofia.

Wydziały prawa, medycyny i filozofii nie podlegały władzom kościoła. Wydział filozoficzny
stanowił obowiązkowy, pierwszy stopień nauki na uniwersytecie, którego ukończenie
wieńczone było zdobyciem stopnia bakałarza. Student mógł w takim momencie zakończyć swoją
naukę bądź kontynuować ją na innym wydziale. Kolejne uzyskiwane przez studentów stopnie to
magister i doktorat (o charakterze uznaniowym).

Uniwersytet Krakowski założony został przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku. Początkowo
miał on posiadać cztery wydziały: teologiczny, prawniczy, medyczny i filozoficzny (głównym był
wydział prawa), jednak wydział teologiczny nie uzyskał zgody papieża. Uczelnia funkcjonowała
krótko, gdyż po śmierci założyciela nastąpił jej upadek i dopiero dzięki królowej Jadwidze w 1400
roku nastąpiło jej odrodzenie. Uzyskana zgoda na wydział teologiczny spowodowała, iż był to
najbardziej rozbudowany wydział z czterech działających (posiadał aż 11 katedr). Dyrektorem był
profesor, studenci mieszkali w wyznaczonym domu, a uniwersytet został oddany w opiekę biskupa
krakowskiego.