higienistka stomatologiczna 322[03] z2 03 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Anna Syska

Zapobieganie próchnicy zębów 322[03].Z2.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
lek. dent. Alicja Jędrzejczyk
lek. med. Ewa Rusiecka

Opracowanie redakcyjne:
mgr Anna Syska

Konsultacja:
mgr Ewa Kawczyńska-Kiełbasa

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[03].Z2.03
„Zapobieganie próchnicy zębów”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu
higienistka stomatologiczna.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Higiena jamy ustnej

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Cel, zadania i metody profilaktyki próchnicy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Zabiegi higieniczne jamy ustnej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Etyka zawodu higienistki stomatologicznej. BHP w gabinecie
stomatologicznym

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności dotyczącej

zapobiegania próchnicy zębów.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do
realizacji jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie opanujesz podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne,

–

pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,

–

wiczenia do samodzielnego rozwiązania zawierają: polecenie, sposób wykonania oraz

wykaz materiałów do wykonania ćwiczenia, pomogą ukształtować umiejętności
praktyczne i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, po zrealizowaniu programu jednostki modułowej pozwoli ocenić
poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia,

–

wykaz literatury.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].Z2

Profilaktyka i leczenie chorób

narządu żucia

322[03].Z2.01

Organizacja pracy w gabinecie

stomatologicznym

322[03].Z2.02

Prowadzenie dekontaminacji

w gabinecie stomatologicznym

322[03].Z2.03

Zapobieganie próchnicy zębów

322[03].Z2.04

Zapobieganie chorobom błony

luzowej jamy ustnej i przyzębia

322[03].Z2.05

Wykonywanie podstawowych

zabiegów profilaktyczno-leczniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

−

stosować zasady higieny jamy ustnej,

−

rozróżniać choroby jamy ustnej,

−

dokonywać analizy przeprowadzanego wywiadu z pacjentem,

−

rozwiązywać problemy w zakresie badań podmiotowych,

−

planować profilaktykę chorób jamy ustnej,

−

komunikować się z uczestnikami procesu pracy,

−

rozwiązywać problemy w zakresie profilaktyki chorób zębów,

−

korzystać z komputera,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji jednostki programu jednostki modułowej powinieneś umieć

−

scharakteryzować florę bakteryjną jamy ustnej,

−

określić wpływ drobnoustrojów na powstawanie próchnicy zębów,

−

określić znaczenie higieny narządu żucia dla stanu zdrowotnego jamy ustnej,

−

określić kryteria oceny higieny jamy ustnej,

−

scharakteryzować wskaźniki higieny narządu żucia,

−

scharakteryzować czynniki środowiskowe wpływające na stan zdrowotny jamy ustnej,

−

scharakteryzować czynniki ryzyka próchnicy,

−

scharakteryzować wskaźniki epidemiologiczne próchnicy i określić zasady ich badania,

−

scharakteryzować techniki badania wskaźników frekwencji oraz wskaźników PUW i PW,

−

zinterpretować wartości wskaźników,

−

określić cele i zadania profilaktyki próchnicy zębów,

−

zaplanować działania edukacyjne dotyczące poprawy stanu higieny narządu żucia,

−

dobrać metody i formy oddziaływania do możliwości poznawczych jednostki,

−

scharakteryzować zabiegi higieniczne jamy ustnej,

−

dobrać środki do higieny jamy ustnej,

−

dobrać rodzaj szczoteczki oraz metodę szczotkowania zębów,

−

wdrożyć plan higienizacji na podstawie wskaźników higieny narządu żucia,

−

przeprowadzić instruktaż wykonywania zabiegów higienicznych jamy ustnej wśród
pacjentów w różnym wieku,

−

określić wpływ sposobu odżywiania na stan zdrowotny jamy ustnej,

−

udzielić wskazówek dietetycznych dotyczących profilaktyki próchnicy,

−

wyjaśnić mechanizm profilaktycznego działania fluoru,

−

scharakteryzować metody profilaktyki fluorowej próchnicy,

−

określić wskazania do stosowania metod endogennych,

−

określić wskazania do stosowania egzogennych metod indywidualnych profilaktyki
fluorowej próchnicy

−

określić wskazania do stosowania egzogennych metod zbiorowych profilaktyki fluorowej
próchnicy metodą Torella,

−

określić wskazania do profilaktycznego lakierowania i lakowania zębów,

−

przeprowadzić zajęcia edukacyjne z zakresu profilaktyki próchnicy,

−

wykonać czynności i zabiegi związane z profilaktyką próchnicy zębów na zlecenie i pod
nadzorem lekarza dentysty,

−

zastosować zasady aseptyki i antyseptyki,

−

wypełnić dokumentację pacjenta dotyczącą przeprowadzonych działań profilaktycznych,

−

zastosować zasady etyki,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Higiena jamy ustnej

4.1.1.

Materiał nauczania

Problem zdrowych, czystych zębów budził zainteresowanie ludzi już od najdawniejszych

czasów. Zęby oczyszczano stosując popiół z kości lub rogów, zaś do płukania używano
naparów z ziół aromatycznych. Starożytni Grecy oczyszczali zęby za pomocą sproszkowanych
korali. Inne narodowości wyśmiewały publicznie osoby, które nie myły zębów i jako karę
stosowali higienę jamy ustnej przy publiczności. Pierwsza informacja o szczoteczce do zębów
ukazała się w polskiej prasie około 1749 roku.

Higiena jamy ustnej odgrywa ważną rolę w profilaktyce próchnicy, paradontozy, zapaleń

dziąseł. Prawidłowa higiena ma również znaczenie dla pacjenta, gdyż nie pojawiają się wtedy
u niego owrzodzenia jamy ustnej, afty, wyostrzają się walory smakowe. Jest to ważne dla
zdrowia, urody, oraz lepszego samopoczucia. Przestrzeganie zasad higieny jamy ustnej
zapobiega powstawaniu nieprzyjemnego zapachu z jamy ustnej, chroni przed chorobami
zębów, dziąseł.

Jednym z kryteriów oceny stanu zdrowia jamy ustnej, jest częstość występowania chorób

jamy ustnej w różnych grupach populacyjnych.

Stan higieny jamy ustnej określają:

−

błonka ślinowa,

−

nazębna płytka bakteryjna,

−

biały nalot,

−

kamień nazębny,

−

zalegające resztki pokarmu.

Rys.1. Czynniki określające stan jamy ustnej [opracowanie własne]

Czynniki

określające stan

jamy ustnej

błonka ślinowa

biały nalot

kamień

nazębny

nazębna płytka

bakteryjna

zalegające

resztki

pokarmu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Błonka ślinowa jest cienką, przeźroczystą, szarą lub brunatną błonką pochodzenia

linowego tworzy się w ciągu kilku minut na powierzchni zębów bez udziału bakterii,

wnikając do powierzchniowej warstwy szkliwa. Ma ona zarówno odnawiające jak i szkodliwe
działanie.

Płytka nazębna jest to miękki złóg, który odkłada się w sposób ciągły.

Jest

pochodzenia

bakteryjnego. Składa się z drobnoustrojów i substancji międzybakteryjnej. W jej obrębie
przebiegają procesy chemiczne polegające na tworzeniu się kwasów.

Biały nalot to mieszanina białek, śliny i bakterii, złuszczonych komórek nabłonka

i leukocytów przylegających luźno do powierzchni zęba, da się usunąć przez spłukanie wodą.

Kamień nazębny to zmineralizowana płytka nazębna.

Resztki pokarmu zostają w przestrzeniach międzyzębowych i w zagłębieniach bruzd

zębowych na powierzchniach żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych. Mogą również
zalegać w ubytkach próchnicowych, w nieszczelnych wypełnieniach, w bruzdach języka, lub
między stłoczonymi zębami.

Higienę jamy ustnej ocenia się za pomocą:

−

lusterka,

−

zgłębnika,

−

wskaźnika OHI,

−

wskaźnika fuksynowego,

−

sondażu diagnostycznego przeprowadzonego za pomocą ankiety i odpowiednich
kwestionariuszy.

Wskaźnik higieny OHI według Green’a służy do oceny stanu jamy ustnej. W indeksie

tym bada się 6 zębów z różnych grup zębowych. Wskaźnik składa się z dwóch części:
wskaźnika nalotu i wskaźnika kamienia. W każdym z nich bada się oddzielnie powierzchnie
wargowe, policzkowe i językowe według punktacji:

−

0 – ząb bez nalotu,

−

1 – pokrycie nalotem lub kamieniem mniejsze niż 1/3 korony zęba,

−

2 – pokrycie nalotem lub kamieniem większe niż 2/3 korony zęba,

−

3 – pokrycie nalotem większe niż 3/4 korony zęba.

Zebrane punkty dzielimy przez badaną liczbę zębów i oceniamy poszczególne

powierzchnie według skali:

−

0<OHI<1, wartość świadczy o bardzo dobrej higienie jamy ustnej,

−

1<OHI<2, wartość świadczy o dobrej higienie jamy ustnej,

−

2<OHI<3, wartość świadczy o dostatecznej higienie jamy ustnej,

−

OHI=3, wartość świadczy o niedostatecznej higienie jamy ustnej.

suma punktów uzyskanych z badania

wskaźnik fuksynowy F =

liczba badanych zębów

Badanie stopnia higieny jamy ustnej polega na określeniu poziomu pokrycia zębów

nalotem. Stosuje się wtedy do płukania jamy ustnej roztwór fuksyny zasadowej lub podaje się
tabletkę do ssania. Następnie należy przepłukać usta ciepłą wodą. Na powierzchni zębów
pokrytych nalotem występuje zabarwienie, które ocenia się według punktacji:

−

0 pkt – brak zabarwienia,

−

1 pkt – zabarwienie 1/3 powierzchni klinicznej korony,

−

2 pkt – zabarwienie od 1/3 do 2/3 powierzchni korony,

−

3 pkt – zabarwienie więcej niż 3/4 powierzchni korony klinicznej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poziom wskaźnika fuksynowego F wskazuje na stopień higieny jamy ustnej:

0<F<1 higiena bardzo dobra,
1<F<2 higiena dobra,
2<F<3 higiena dostateczna,
F=3 higiena niedostateczna.

Badając higienę jamy ustnej za pomocą sondażu diagnostycznego można ustalić:

−

częstość mycia zębów,

−

czas trwania mycia zębów,

−

częstotliwość wizyt u stomatologa,

−

jakie pacjent używa dodatkowe środki do higieny jamy ustnej.

Stan higieny jamy ustnej zależy także od stanu dziąseł. W tym celu korzysta się ze

wskaźnika dziąsłowego (G. Index wg Loe i Silness) oraz wskaźnika płytki bakteryjnej Plaque
Index. Kryteria oceny wskaźnika dziąsłowego oparte są na zmianach w dziąśle:

−

0 – dziąsło zdrowe, kolor bladoróżowy,

−

1 – łagodny stan zapalny, nie występuje krwawienie,

−

2 – umiarkowane zapalenie, zaczerwienienie, obrzęk, przerost dziąsła, krwawienie przy
ucisku,

−

3 – ciężkie zapalenie, zaczerwienienie, obrzęk, krwawienie.

Wskaźnik płytki bakteryjnej służy do oceny grubości płytki umiejscowionej w okolicy szyjki
zęba na czterech powierzchniach zęba. Kryteria jego oceny są następujące:

−

0 – brak płytki,

−

1 – cienka warstwa przylegająca do brzegu dziąsłowego i szyjki zęba, stwierdzona
zgłębnikiem, ale nie widoczna gołym okiem,

−

2 – płytka na brzegu dziąsła lub na powierzchni zęba oraz w kieszonce dziąsłowej,

−

3 – obfite nagromadzenie złogów w kieszonce lub na brzegu dziąsła i powierzchni zęba.
Analiza wskaźników higieny jamy ustnej wskazuje, że są one bardzo zróżnicowane
i rodzaj stosowanego wskaźnika zależy między innymi od:

−

grupy społecznej,

−

wieku pacjentów,

−

miejsca zamieszkania,

−

poziomu wykształcenia.

Niski poziom wskaźników higieny jamy ustnej świadczy o braku wystarczającej edukacji

zdrowotnej wśród społeczeństwa polskiego. W związku z tym należy zaplanować działanie
edukacyjne w celu poprawy higieny jamy ustnej.

Działaniami edukacyjnym uświadamiającymi konieczność dbania o stan jamy ustnej

powinny być objęte przede wszystkim dzieci wieku przedszkolnym. Chodzi tutaj o wyrobienie
nawyków dbałości o jamę ustną, które będą procentowały w okresie późniejszym.

Narzędziami edukacyjnymi uświadamiającymi dzieciom konieczność dbania o stan jamy

ustnej mogą być:

−

książeczki,

−

filmy, slajdy,

−

pokazy artystyczne,

−

plakaty, plansze,

−

zabawy edukacyjne, szkolenia,

−

zagadki, konkursy,

−

pokaz szczoteczek dziecięcych,

−

spotkania z rodzicami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rozdawanie ulotek z informacjami,

−

reklama środków, których używanie wpływa na zdrowie zębów.

Rys. 2. Najczęściej stosowane narzędzia edukacyjne [opracowanie własne]

Narzędzia te mają spowodować wzrost świadomości dzieci, zwiększyć ich chęć do

higieny jamy ustnej, jak również skłonić rodziców do sprawowania większej kontroli nad
dziećmi w zakresie higieny jamy ustnej. Warto zwrócić

uwagę na badania przesiewowe

prowadzone w przedszkolach, szkołach.

Badania przesiewowe stanowią ważną rolę we wczesnym wykryciu patologii, polegają na

wstępnej identyfikacji choroby bądź infekcji, są przeprowadzane głównie za pomocą badań
klinicznych jak również testów analitycznych. Jest to działanie profilaktyczne, które
przeprowadza się przed uaktywnieniem się objawów klinicznych choroby. Badanie
przesiewowe może obejmować całą populację lub grupę, która jest szczególnie narażona na
daną jednostkę chorobową.

W Polsce przeprowadza się np. badania przesiewowe noworodków, które ma na celu

wczesne wykrycie wad rozwojowych i podjęcie odpowiedniego leczenia. W stomatologii
przeprowadzanie takich badań również jest bardzo ważne ponieważ, powoduje wzrost
ś

wiadomości konsekwencji nie przestrzegania higieny jamy ustnej, jest to również działanie

profilaktyczne przed chorobami zębów, zwrócenie uwagi na wizyty kontrolne, prawidłowe
zabiegi higieniczne stanowi podstawę edukacji związanej z higieną jamy ustnej.

Narzędziami edukacyjnym uświadamiającymi osobom dorosłym konieczność dbania

o stan jamy ustnej mogą być:

−

wykłady,

−

seminaria,

−

warsztaty szkoleniowe,

−

audycje radiowe,

−

foldery.

Działania takie powinno się przeprowadzać zwłaszcza wśród osób: starszych,

zamieszkałych na wsi i o niskim statucie społecznym, gdyż wśród tych osób wskaźniki
higieny jamy ustnej osiągają bardzo niski poziom.

Na podstawie analizy wskaźników higieny, można wdrożyć plan higieny jamy ustnej,

który będzie polegał na:

−

regularnym szczotkowaniu zębów,

−

nitkowaniu przestrzeni między zębowych,

narzędzia

edukacyjne

filmy

zagadki, konkursy

szkolenia

książki

plakaty

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

płukaniu jamy ustnej odpowiednimi środkami,

−

przestrzeganiu diety niskowęglowodanowej,

−

częstej wymianie szczoteczki.

Gdy zauważymy zmiany w jamie ustnej należy zastosować preparaty, które zapobiegną

dalszemu rozwojowi choroby, np. Azulan jest to wyciąg z rumianku stosowany do płukania
w stanach zapalnych jamy ustnej. W zapaleniu ropnym dziąseł i jamy ustnej, owrzodzeniu
jamy ustnej, krwawiących dziąsłach warto stosować Dentosept, to naturalny wyciąg
z rumianku, kory dębu, szałwi, arniki, perzu.

Czynnikami, które mogą powodować zmiany chorobowe w jamie ustnej mogą być także

czynniki środowiskowe, do który zaliczamy:

−

palenie papierosów,

−

stres,

−

niewłaściwe odżywianie,

−

przyjmowanie niektórych leków.

Palenie papierosów jest bardzo szkodliwe, powoduje wytwarzanie wolnych rodników,

które mogą być przyczyną nowotworów, często powodują choroby krtani i dziąseł, zęby tracą
swoją białą barwę i żółkną, stają się też bardziej podatne na działanie drobnoustrojów.

Stres może wywołać zmiany fizjologiczne w funkcjonowaniu organizmu, wypłukują się

elektrolity, organizm odwadnia się, pocą się dłonie. Stres wpływa również na zęby i dziąsła
w taki sposób, że mogą one ulegać częściej różnym chorobom (paradontozie, próchnicy).

Niewłaściwe odżywianie, dieta z małą ilością wapnia lub oparta na węglowodanach może

powodować schorzenia jamy ustnej i zębów.

Przyjmowanie niektórych leków, może spowodować zaburzenia ze strony błony śluzowej

jamy ustnej. Przyjmowanie antybiotyków bez żywych kultur bakterii może doprowadzić do
wyjałowienia i owrzodzenia jamy ustnej, należy wtedy podawać

leki przeciwgrzybiczne lub

Lacidofil (żywe kultury bakterii).

Bakterie występujące w jamie ustnej to głównie

Gram-dodatnie ziarenkowce z rodzaju

Streptococcus. To komórki kuliste, występujące w postaci dwoinek, łańcuszków, większość
z nich jest względnie beztlenowa.

Do tej grupy należy zaliczyć także paciorkowce

chorobotwórcze Streptoccoccus pyogenes (paciorkowiec ropotwórczy). Paciorkowcami
występującymi w jamie ustnej i wywołującymi schorzenia są Streptoccocus anginosus,
Streptoccocus intermedius. Mogą wywołać zapalenie dziąseł, zatok, próchnicę zębów. Innymi
bakteriami występującymi w jamie ustnej są Streptoccocus salivarius wywołujące ropienie,
posocznicę, próchnicę zębów. Występują też szczepy Streptococcus mutans, które mogą
również powodować próchnicę podobnie jak niektóre szczepy bakterii kwasu mlekowego

(Lactobacillus) i Actinomyces.

Przeprowadzone w latach 50-tych badania wykazały, że główną przyczyną próchnicy są

bakterie występujące w jamie ustnej.

Bakterie są zdolne do fermentacji węglowodanów, prowadzi to do powstania kwasów

i obniżenia pH. Powtarzające się spadki pH prowadzą do demineralizacji twardych tkanek
zęba. Czynniki predysponujące do powstawania próchnicy

−

podatność zęba na choroby,

−

węglowodany,

−

bakterie płytki nazębnej,

−

określony czas.
Płytka nazębna tworzy się już po kilku minutach po oczyszczeniu zębów na powierzchni

szkliwa, które jest w kontakcie ze śliną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Czynniki wpływające na powstanie próchnicy [opracowanie własne]

Proces powstawania próchnicy rozpoczyna się od powstania bezbakteryjnej błonki

nabytej, która składa się z glikoprotein pochodzenia ślinowego. Ma ona zdolności adhezyjne
i przez to może przyklejać do swojej powierzchni drobnoustroje zwane ziarniakami, w dużej
części są to paciorkowce, około 2% stanowi Streptococcus mutans.

Po kilku dniach z błonki nabytej tworzy się dojrzała płytka nazębna, która składa się

z mieszanej flory bakteryjnej. W różnych miejscach zęba przeważają różne drobnoustroje.
Wyjaśnia to fakt, że próchnica może być tylko w jakimś konkretnym miejscu zęba, nie musi
zaś obejmować całego.

W roku 1960 wykazano, że próchnica może być przenoszona z matki na potomstwo.

Głównymi szczepami drobnoustrojów odpowiedzialnych za tworzenie próchnicy są szczepy
Streptococcus mutans i niektóre szczepy Lactobacillus i Actinomyces.

Bakterie znajdujące się w jamie ustnej są próchnicotwórcze, ponieważ produkują

z węglowodanów kwasy, ponadto mają zdolność syntezy lepkich polisacharydów, które
ułatwiają przyczepianie się tych drobnoustrojów do zębów. Polimery glukozy, np., fruktan
i glukan stanowią matrycę płytki nazębnej, są one lepkie i mają konsystencję żelatyny. Przez
te właściwości ułatwiają zlepianie bakterii, które wykorzystują węglowodany i to daje
początek do powstania próchnicy.

Pokarmy i płyny mające dużo węglowodanów powodują szybki spadek pH

płytki

nazębnej, pozostaje ona kwaśna do godziny. Potem wartość pH wyrównuje się do poziomu
6,5, jest to związane z wymywaniem kwasów z płytki przez ślinę i jej działaniem
buforującym.

Spożywanie cukierków przy małej ilości śliny może doprowadzić pH do stanu

krytycznego 5, prowadzi to do demineralizacji twardych tkanek zęba.

Synteza polisacharydów, które pochodzą z zewnątrz przebiega najszybciej w obecności

sacharozy, z tego wynika, że sacharoza stanowi najlepsze podłoże dla bakterii.

Do działań profilaktyki higieny jamy ustnej zaliczamy:

−

regularne szczotkowanie, używanie past z fluorem,

−

płukanie jamy ustnej,

−

nitkowanie przestrzeni międzyzębowych,

−

odpowiednia dieta,

−

regularne wizyty u stomatologa.

Czynniki

wywołujące

próchnicę

węglowodany

bakterie płytki

nazębnej

podatność zęba

czas

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Podstawowe czynności potrzebne do utrzymania higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Higiena jamy ustnej u osób starszych jest szczególnie ważna, ponieważ następuje większe

ryzyko ubytku tkanki zęba oraz próchnicy korzeni. Starsze osoby mogą również cierpieć na
suchość błon śluzowych. Związane jest to z przyjmowaniem niektórych leków,
a w konsekwencji prowadzi to do próchnicy i chorób zębów. Warto zbadać ilość wydzielanej
ś

liny przez starszą osobę. Starsze osoby cierpią często na dodatkowe dolegliwości typu

choroby serca, zaburzenia metaboliczne. Dziąsła u takich osób stają się delikatniejsze,
czasami mogą krwawić.

Aby wzmocnić zęby stosuje się profilaktykę oraz korony i mosty. Korona całkowicie

przykrywa uszkodzony ząb, mosty są używane do wypełnień brakujących zębów. Stomatolog
podczas badania starszej osoby musi przeprowadzić z nią dokładny wywiad, wykazywać
empatię, brać pod uwagę inne schorzenia, przyjmowanie innych leków, również paradontozę,
zaburzenia wydzielania śliny, obecność w jamie ustnej mostów, koron, protez. U starszych
osób bardzo często stomatolog spotyka się z obnażeniem korzeni, brakiem zębów. Mogą
pojawić się trudności związane z usunięciem płytki nazębnej, tacy pacjenci wymagają
cierpliwości oraz motywacji do leczenia.

Higiena jamy ustnej u dzieci powinna się być podjęta jak najwcześniej, już w okresie

niemowlęcym. Rodzice powinni zapewnić prawidłowe odżywienie dziecka, dbać o czystość
smoczka, jak najkrócej pozwolić dziecku na ssanie smoczka. Jeśli na błonie śluzowej
występują owrzodzenia można zastosować 1% wodny roztwór gencjany. Rodzice powinni też
kontrolować rozwój narządu żucia i wzrost zębów, jeśli zauważą jakieś niepokojące objawy
natychmiast powinni zgłosić się z dzieckiem do lekarza.

Dziecku nie należy podawać dużej ilości płynów przed snem, ponieważ może to

spowodować zmiany pH w jamie ustnej, które mogą doprowadzić do chorób zębów np. do
próchnicy. Jeśli ząbkuje można podać preparat znieczulający w postaci żelu. Już od
najmłodszych lat należy dzieciom wpajać zasady higieny jamy ustnej. Wybrać dla dziecka
odpowiednią do wieku szczoteczkę i określić metodę szczotkowania. Może być to łatwa
metoda, pionowa , pozioma lub okrężna. Dla maluchów można polecić metodę szorowania,
a dla starszych dzieci metodę Fonesa. Szczoteczki dla dzieci powinny mieć średnie włosie

higiena jamy

ustnej

szczotkowanie

płukanie

nitkowanie

dieta

wizyty

u stomatologa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0,125 mm i przedłużony trzonek, powinny być dobrane do wieku dziecka. Płukanie jamy
ustnej po myciu, używanie past z fluorem , traktowanie higieny jamy ustnej jako zabawy
stanowi zasadę profilaktyki.

W celu aktualizacji danych i pozyskania informacji o działaniu nowych preparatów na

stan higieny jamy ustnej przeprowadza się ciągle nowe badania. Badaniom takim poddano 60
pacjentów Katedry Periodontologii Klinicznej Jamy Ustnej Instytutu Stomatologii Collegium
Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. U 51,7% pacjentów stosujących nowy preparat na
rynku stwierdzono zahamowanie tworzenia się osadu nazębnego już w pierwszym tygodniu
stosowania, u 56,7% pacjentów jeszcze bardzie wyraźny stan poprawy jamy ustnej po
14 dniach, zaś u 65% pacjentów stan jamy ustnej poprawił się znacznie po stosowaniu
preparatu 28 dni.

W badaniach in vitro zanotowano zahamowanie wzrostu patogennych szczepów bakterii

beztlenowych. Pacjenci stosujący preparat odczuwali świeżość w jamie ustnej. Preparat ten
jest w postaci tabletek do ssania i stosuje się go przy nadmiernym odkładaniu kamienia
nazębnego, jeśli chcemy ograniczyć krwawienie dziąseł i utrzymać świeży zapach. Składa się
z ksylitolu, alg, kwasu jabłkowego i cynku.

Zauważyć można, że przemysł farmaceutyczny wciąż się rozwija i ułatwia pacjentom

dbanie o dobry stan jamy ustnej oferując im sprawdzone w badaniach klinicznych preparaty.

Za ha m ow a nie t w or z e nia si

osa du

na z

bne go

51, 7

56, 7

licz ba dni stosowania preparatu do higieny jamy ustnej

Rys. 5. Zahamowanie tworzenia się osadu nazębnego [opracowanie własne]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie znaczenie dla zdrowia ma higiena jamy ustnej?

Jakie drobnoustroje znajdują się we florze bakteryjnej jamy ustnej?

Jak drobnoustroje wpływają na rozwój infekcji w jamie ustnej?

Jakie narzędzia edukacyjne można zastosować dla dzieci w wieku przedszkolnym?

Jakie formy edukacji zdrowotnej dotyczące higieny jamy ustnej można zastosować dla
osób starszych?

Za pomocą jakich wskaźników oceniamy poziom higieny jamy ustnej?

Jakie czynności są niezbędne do utrzymania higieny jamy ustnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i zaznacz X czy są one prawdziwe czy nie.

Tabela do ćwiczenia 1

ZDANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Błonka ślinowa tworzy się na zębach zaraz po ich
umyciu.

Przyczyną próchnicy mogą być drobnoustroje płytki
nazębnej.

Higiena jamy ustnej nie jest profilaktyką chorób
zębów.

Zęby należy nitkować.

Jamę ustną nie należy płukać żadnym płynem.

Edukacja jest ważna w rozwoju higieny jamy
ustnej.

Narzędziami edukacyjnymi są filmy, plakaty,
książki.

Wskaźnik fuksynowy to wskaźnik temperatury.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,

przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,

zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,

porównać wyniki w grupie,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przyporządkuj czynnościom potrzebnym do utrzymania higieny jamy ustnej wagi

znaczenia od 1 do 6, gdzie 1 oznacza mały wpływ danej czynności na stan higieny jamy
ustnej, 6 oznacza największy wpływ danej czynności na stan higieny jamy ustnej.

Tabela do ćwiczenia 2

Czynności higieny jamy ustnej

Waga
znaczenia

Szczotkowanie zębów

Odpowiednia dieta

Regularne wizyty u stomatologa

Nitkowanie

Płukanie jamy ustnej

ucie gumy z cukrem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,

przeanalizować wymienione w tabeli poszczególne czynności potrzebne do utrzymania
higieny jamy ustnej,

przyporządkować każdej czynności wagę 1–6,

porównać wyniki w grupie,

dokonać analizy otrzymanych wyników.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Wpisz w diagram najbardziej znane Ci narzędzia edukacyjne oraz odpowiedz na pytania:

−

czy szerzenie edukacji na temat profilaktyki jamy ustnej jest potrzebne?

−

w jaki sposób w Twojej okolicy jest prowadzona edukacja profilaktyczna?

Diagram do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki jamy ustnej,

wyszukać narzędzia edukacyjne,

przeprowadzić ocenę przydatności narzędzi edukacyjnych w szerzeniu profilaktyki jamy
ustnej,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

narzędzia

edukacyjne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Wpisz w diagram dziedziny medycyny, w których stosuje się najczęściej badania

przesiewowe.

Diagram do ćwiczenia 4

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym badań przesiewowych,

wyszukać odpowiednie dziedziny medycyny,

uzupełnić diagram,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Na podstawie analizy przypadków zidentyfikuj, który z wymienionych mężczyzn ma

największe predyspozycje do chorób jamy ustnej, a który najmniejsze. Jakie działania
edukacyjne należy podjąć w stosunku do pacjenta dorosłego, a jakie w stosunku do dziecka,
aby uświadomić im istotę dbania o stan jamy ustnej?
Opracuj plan edukacyjny zwalczania próchnicy.

Opisy przypadków

Przypadek A
Adam myje zęby 3 razy dziennie, pali papierosy i uwielbia słodycze, stomatologa odwiedza,
co dwa lata, używa past z dużą ilością fluoru.

Przypadek B
Grześ wymienia szczoteczkę, co 3 miesiące, myje zęby 2 razy dziennie, ogranicza słodycze,
regularnie odwiedza dentystę, nitkuje zęby.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przypadek C
Piotr ostatni raz był u stomatologa 7 lat temu, pali papierosy od 30 lat, ma tylko pastę do
zębów, a jego szczoteczka ma około dwóch lat.

Największe predyspozycje do choroby jamy ustnej ma……………………………………..….
Najbardziej o higienę jamy ustnej dba………………………………………………………..…

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym higieny jamy ustnej,

przeprowadzić analizę przypadków,

zidentyfikować cechy zdrowego i chorego człowieka,

określić osobę najbardziej i najmniej predysponującą do chorób jamy ustnej,

określić działania edukacyjne w stosunku do pacjenta dorosłego,

określić działania edukacyjne w stosunku do dziecka,

sporządzić plan edukacyjny zwalczania próchnicy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić cele profilaktyki próchnicy?

2) opracować prawidłową dietę zapobiegającą próchnicy?

3) scharakteryzować wpływ morfologii zęba na powstanie próchnicy?

4) wymienić czynności powodujące wzrost higieny jamy istnej?

5) opracować plan edukacyjny zwalczania próchnicy?

6) opracować poranną i wieczorną higienę zębów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Cele, zadania i metody profilaktyki próchnicy

4.2.1. Materiał nauczania

Do czynników wpływających na powstawanie próchnicy należy zaliczyć:

−

brak właściwej

higieny jamy ustnej,

−

niewłaściwa dieta,

−

uwarunkowania genetyczne, zwiększające prawdopodobieństwa do powstania próchnicy,

−

drobnoustroje płytki nazębnej, które zmieniają pH jamy ustnej.

Rys. 6. Czynniki wpływające na powstanie próchnicy [opracowanie własne]

Płytka bakteryjna jest głównym miejscem odpowiedzialnym za powstawanie próchnicy,

wszystkie miejsca na powierzchni zębów są narażone na próchnicę, a w szczególności:

−

dołki i bruzdy na powierzchniach żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych,

−

powierzchnia językowa siekaczy,

−

powierzchnie styczne wszystkich zębów,

−

powierzchnie szkliwa,

−

odkryte powierzchnie cementu korzeniowego.
Odporność tkanek zęba na próchnicę zależy też od ilości stosowanych związków

organicznych i nieorganicznych, zęby mające prawidłową budowę i właściwy stopień
mineralizacji są bardziej odporne na próchnicę

W procesie powstawania próchnicy występują okresy destrukcji i naprawy twardych

tkanek zęba. Dużą rolę w rozwijaniu się próchnicy w ciągu kilku miesięcy, kilku lat odgrywa
wystarczająca ilość śliny. Główną rola śliny to rola ochronna, buforująca, odżywcza.
Natomiast, kiedy dana osoba cierpi na nowotwór i jest leczona naświetlaniem, dotyczy to
głównie naświetlania gruczołów ślinowych proces próchnicy postępuje bardzo szybko.

Jeśli pacjent zachoruje na próchnicę grozi to uszkodzeniem zęba lub jego utratą.

Przeżywa on stres związany z zaburzeniami wyglądu i mowy. Należy go poinformować o
konieczności stosowania profilaktyki, dzięki której może uniknąć w przyszłości podobnych
sytuacji. Do działań profilaktycznych możemy zaliczyć:

−

utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej,

określony czas

próchnica

dieta

bakterie

płytki nazębnej

podatność zęba

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przestrzeganie odpowiedniej diety,

−

wykorzystanie fluoru,

−

zabezpieczenie powierzchni zębów warstwami izolacyjnymi.
Bardzo ważna jest także prawidłowa higiena jamy ustnej, w wyniku której następuje

usunięcie płytki nazębnej poprzez:

−

szczotkowanie zębów po każdym posiłku, pastami z fluorem,

−

płukanie płynami z fluorem,

−

używanie nitek do czyszczenia zębów,

−

używanie odpowiednich szczoteczek,

−

stosowanie odpowiednich past,

−

używanie odpowiedniej metody szczotkowania.
Zabiegi te mają na celu usunięcie płytki nazębnej i resztek pokarmowych z trudno

dostępnych miejsc, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo występowania próchnicy, oprócz
wyżej wymienionych zabiegów należy jeszcze:

−

oczyszczać przestrzenie międzyzębowe i powierzchnie styczne za pomocą nici,

−

oczyszczać protezy zębowe

−

masować i oczyszczać dziąsła,

−

stosować płukanki z chlorheksydyną, sangwinaryną,

−

uć gumy bez cukru.

ucie gumy również może być profilaktyką próchnicy, należy jednak wybrać gumy

bezcukrowe, w których występuje:

−

ksylitol,

−

sorbitol,

−

mannitol.
Badania mikrobiologiczne wykazały, że związki te wpływają na opóźnienie wzrostu

drobnoustrojów, które tworzą płytkę nazębną. Wydziela się również więcej śliny zawierającej
wyższe stężenie jonów wodorowęglanowych, które są czynnikiem buforującym. Ponadto ślina
zawiera więcej enzymu laktoperoksydazy, co może mieć wpływ na wyższe stężenie wapnia
i większą zdolność do remineralizacji szkliwa. Związki te zastępują cukier i nie ulegają
fermentacji w jamie ustnej, są to produkty naturalne. Występują w:

−

ksylitol – malinach, żurawinie, śliwkach, bananach, truskawkach,

−

sorbitol –

soku z jabłek, owocach jarzębiny, czereśniach.

Właściwości ksylitolu:

−

słodki smak,

−

dobra rozpuszczalność w wodzie,

−

umiarkowana higroskopijność.
Właściwości sorbitolu:

−

słodki smak,

−

wzmacnia aromat,

−

stabilizuje wilgotność,

−

bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie.
Dzięki tym właściwościom ksylitol i sorbitol są związkami, które zastępują cukier,

stosowane są w przemyśle spożywczym (czekolady, cukierki), farmacji (leki dla diabetyków),
stomatologii.

Gumę do żucia powinno żuć się około 5–10 minut, sprzyja to profilaktyce próchnicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odżywianie dzieci i matek w ciąży ma duży wpływ na jakość zębów w późniejszym

czasie. Kobieta w ciąży powinna zadbać o to, żeby w jej diecie znajdowały się w dużych
ilościach:

−

białko,

−

witaminy,

−

sole mineralne.
Sposób odżywiania w sposób bezpośredni wpływa na strukturę zębów i na tkanki twarde.

Powinniśmy jednak uważać, aby nie spożywać dużych ilości węglowodanów, dostarczać
organizmowi duże ilości białka, ponieważ jego brak może spowodować suchość w jamie
ustnej i zaburzenia wydzielania ślinianek.

Ważny jest również sposób jedzenia, należy zatem:

−

jeść powoli,

−

utrzymać stałą ilość śliny,

−

zawartość kwasów w ślinie powinna być raczej niezmienna.
W niektórych produktach żywnościowych występuje cukier, który działa bardzo

negatywnie na zęby i jamę ustną (np. w jogurtach, lekach, syropach) dlatego kupując artykuły
spożywcze należy patrzeć na ich skład.

Spożywanie substancji, które szybko rozpływają się w jamie ustnej stanowi lepszą

profilaktykę, ponieważ są one szybciej wydalane (np. karmel).

Spożywanie pokarmów, które trudno rozpuszczają się w jamie ustnej, np. chipsy

powoduje zaleganie pokarmu i może prowadzić do częstszych chorób zębów. Jedną
z najpopularniejszych metod zwalczania próchnicy jest fluoryzacja, którą możemy podzielić
na endogenną i egzogenną.

Fluoryzacja endogenna polega na dostarczaniu fluoru w odpowiedniej ilości do wnętrza

organizmu. Taki fluor jest najbardziej przyswajalny, jego źródłem jest woda, sól spożywcza,
mleko.

Fluorkowanie wody pitnej jest najpopularniejszą formą fluoryzacji endogennej.

W krajach gdzie fluorkowanie wody przeprowadzane było na wysoką skalę, obserwowano
redukcję próchnicy o 40–49%, w Polsce tylko kilka miast objętych było programem
fluorkowania (Wrocław, Szczecin, Bydgoszcz). Przeszkodą w wprowadzaniu w Polsce tej
metody jest stan techniczny wodociągowego systemu, konieczność monitorowania ilości
fluoru w wodzie oraz przeprowadzania badań epidemiologicznych osób, które spożywały tę
wodę. Tańszą i prostszą metodą jest fluorowanie soli spożywczej. Metoda ta ma jednak pewną
wadę i nie może być stosowana przez dłuższy okres, ponieważ sól może przyczynić się do
wiązania wody w organizmie i spożywanie jej w dużych dawkach grozi nadciśnieniem
tętniczym.

Fluorkowanie za pomocą aplikowania tabletek z fluorem stanowi rodzaj profilaktyki,

który przynosi około 40% redukcji próchnicy pod warunkiem, że jest stosowany regularnie
przez wiele lat.

Tabletki powinny być rozpuszczane w ustach. Najlepiej przyjmować je w ciągu dnia, nie

stosuje się ich zaraz po stosowaniu pasty z fluorem. Zymafluor to nazwa handlowa tabletek
zawierających fluor. Powinny być stosowane już u kobiet w ciąży, aby zabezpieczyć przed
próchnicą dzieci. Tego rodzaju terapia powinna być wykonywana wedle zaleceń lekarza,
ponieważ łatwo przedawkować fluor. Prowadzi to do toksycznych działań, mogą pojawić się
plamy na szkliwie, a nawet zatrucia.

Fluoryzacja egzogenna, czyli kontaktowa jest to taka metoda, która polega na

bezpośrednim kontakcie szkliwa zębów wyrżniętych ze środkami zawierającymi fluor, takimi
jak płukanki, pasty, żele.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Większość tych preparatów zawiera:

−

fluorek sodu NaF,

−

monofluorofosforan sodu,

−

aminofluorki.

Rys. 7. Profilaktyka fluorkowa [opracowanie własne]

W profilaktyce próchnicy wykorzystuje się tak zwane preparaty do częstego stosowania

(małe stężenie fluoru), do których zaliczamy:

−

pasty do zębów są najczęściej stosowaną formą dostarczania fluoru. Pasty z fluorem
powinno stosować się już od najmłodszych lat, z tym, że nie mogą smakować podobnie
jak

słodycze, bo zwiększają w dzieci zapotrzebowanie na te produkty. Dzieci powyżej 8

lat mogą stosować pasty z dużą zawartością fluoru pod warunkiem, że nie przyjmują już
innych preparatów z fluorem. Przykładem pasty zawierającej flor może być Lacalut fluor
pasta ta chroni zęby przed próchnicą i kamieniem nazębnym, zawiera ona aminofluorki,
które chronią przed próchnicą oraz olejki eteryczne zapewniające świeży oddech.
Zawartość czynnego fluoru w pastach waha się od 525 do 1450 ppm.,

−

płukanki są szczególnie polecane dla osób, które noszą aparaty ortodontyczne,
w przypadku odsłoniętych szyjek zębów. Polecanie ich powinno być poprzedzone
wywiadem lekarskim, nie zaleca się szczególnie u dzieci stosowania płukanek i tabletek
z fluorem.

Częstość stosowania płukanek zależy od ilości jonów fluorkowych:

−

codziennie zaleca się roztwory 0,05% NaF w ilości 10 ml jednorazowo,

−

raz w tygodniu zaleca się roztwory o stężeniu 0,2% NaF
Dla dzieci i osób starszych zaleca się płukanki z małą ilością fluoru.

Profilaktyka

fluorkowa

endogenna

woda

tabletki

sól

egzogenna

domowa

profesjonalna

grupowa

mycie

płukanie

nitkowanie

pod

nadzorem

indywidualna

wcieranie

jonoforeza

pędzlowanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fluor występuje w roślinach oraz w organizmach zwierzęcych-szkliwo, kości, należy do

grupy fluorowców. Fluor zapobiega i leczy próchnicę, odgrywa ważną rolę w procesie
mineralizacji tkanki kostnej.

Mechanizm antypróchnicowy działania fluoru

Jony fluoru mają silne powinowactwo do wapnia. Reagują z hydroksyapatytami szkliwa,

wchodzą one w miejsce jonów wodorotlenowych

Kolejna możliwość działania fluoru polega na remineralizacji szkliwa. Reminalizacja jest

przez stymulowana działaniem i właściwościami śliny, zatem fluorki muszą być obecne
w ślinie długi czas.

Rys. 8. Nazwy przykładowych preparatów do higieny jamy ustnej [opracowanie własne]

Profilaktyka fluorkowa endogenna opiera się na codziennej higienie jaką możemy

wykonać w domu sami. W przedszkolach i szkołach fluoryzacja endogenna powinna być
prowadzona pod nadzorem. W tej metodzie stosuje się roztwór do płukania 0,2% NaF, który
dzieci otrzymują w kubeczku jednorazowym, jednorazowo 10 ml i płuczą jamę ustną
3 minuty. Metoda ta nazywa się metodą Torella. Redukcja poziomu próchnicy następuje
o 35–40%.

Profilaktyka fluorkowa za pomocą jonoforezy polega na wykorzystaniu przez

stomatologa odpowiedniego aparatu, zabieg ten wykonuje się około 4 do 5 razy w roku,
stosuje się 2% NaF. Aparatura wytwarza natężenie od 1 do 3 mA, zabieg trwa do 15 minut.
Występuje wtedy wysoki poziom redukcji próchnicy.

Profesjonalna

profilaktyka

wymaga

odpowiedniego

wyposażenia

gabinetu

stomatologicznego, oraz odpowiedniej wiedzy dentysty, który zna obsługę sprzętu oraz
umiejętnie pędzluje i wciera odpowiednie związki.

Do pędzlowania stosuje się lakiery fluorkowe:

−

bezbarwne – Fluor Protector (0,1% F),

−

barwne (żółte) – Duraphat.
Do jonoforezy stosuje się roztwory , żele nieorganiczne, np.: roztwór NaF 1–2%, Fluocal,

natężenie powinno

mieć wartość 1–3 mA przez 5–15 min.

Płyny do płukania

jamy ustnej

Lacalut

Lisnterine

Elmex

Pasty do mycia

zębów

Lacalut z fluorem

Parodontax

Elmex

Nici dentystyczne

Jordan

Oral B

J&J

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lakowanie zwane także uszczelnianiem polega na pokryciu bruzd i zagłębień w zębach

lakiem szczelinowym. Bruzdy i szczeliny ze względu na swoją niekorzystną budowę są
miejscami, które ograniczają oczyszczanie resztek pokarmu szczoteczką .

Zabieg uszczelniania powinno przeprowadzać się po 4 miesiącach od wyrżnięcia zęba.

Ząb uszczelniany musi być na tyle wyrżnięty, aby można go było odizolować od wilgotnego
ś

rodowiska jamy ustnej. Pozwala to na kontynuowanie procesu dojrzewania zęba, a po

całkowitym jego wyrżnięciu zmniejsza ryzyko próchnicy. Uszczelnia się trzonowce mleczne
i stałe, zęby przedtrzonowe, a także zagłębienia górnych bocznych siekaczy stałych.

Najbardziej zagrożone próchnicą są zęby trzonowce stałe. Pojawiają się one ok. 6 roku

ycia - stąd potrzeba profilaktycznego ich lakowania. Redukcja próchnicy, nawet około 90%,

jest zależna od utrzymania się materiału uszczelniającego. Utratę uszczelniacza powoduje
nieodpowiednia technika zabiegu lakowania oraz zbyt wczesne zabezpieczenie zęba po
wyrżnięciu się do jamy ustnej.

Ząb do lakowania powinien być bez próchnicy. Lekarz przygotowując ząb do zabiegu,

dokładnie usuwa osad nazębny. Następnie płucze go strumieniem wody pod ciśnieniem,
osusza sprężonym powietrzem i na powierzchnię żującą lakowanych zębów nakłada na
60 sekund wytrawiacz. Ponownie płucze ząb wodą, osusza i nakłada uszczelniacz wzdłuż
przebiegu bruzdy, a następnie oświetla lampą polimeryzacyjną. Ważne jest, aby w czasie
zabiegu bardzo dokładnie izolować ząb od śliny pacjenta.

Nauczenie pacjentów właściwego oczyszczania zębów należy do obowiązków

higienistki stomatologicznej. Odpowiednio przeprowadzony instruktaż wymaga wiedzy
merytorycznej oraz umiejętności praktycznych. Nauka prawidłowego szczotkowania zębów
jest ważnym elementem profilaktyki fluorkowej metodą Berggrena-Welandera. Instruktaż
higieny jamy ustnej znajduje się na liście świadczeń zdrowotnych bezpłatnych w ramach
ubezpieczeń w NFZ. Nauczanie właściwej higieny jamy ustnej składa się z następujących
etapów: motywacji, instruktażu, kontroli.

Motywacja ma na celu uzasadnienie pacjentom celowości przestrzegania higieny jamy

ustnej. Zawsze trzeba zachęcać do profilaktyki, należy wyjaśnić rolę płytki nazębnej
w etiologii chorób przyzębia, należy zachęcić do przeprowadzenia badania na ilość
drobnoustrojów próchnicotwórczych w ślinie.

Instruktaż powinien być przeprowadzony indywidualnie, wykorzystuje się slajdy, filmy.

Instruktaż powinien być poprzedzony badaniem stomatologicznym pacjenta, powinny go
przeprowadzać higienistki. Konieczne do jego przeprowadzenia jest posiadanie: podręcznego
lusterka, środków do wyrabiania złogów. Ważne jest prawidłowe określenie stanu uzębienia,
dziąseł, przyzębia, predyspozycji do odkładania się kamienia nazębnego.

Instruktaż powinien obejmować:

−

dobór szczoteczki do zębów, należy zalecać szczoteczki z włosia sztucznego
z zaokrąglonym końcem,

−

dobór pasty do zębów, dobiera się w zależności od wieku, stanu przyzębia, skłonności do
próchnicy,

−

dobór technik szczotkowania, dostosowuje się do indywidualnych wskazań,

−

dodatkowe środki pomocnicze, nici, wykałaczki.

Kontrola higieny, polega na okresowej kontroli higieny jamy ustnej pacjenta. Stwierdza

się czy prawidłowo szczotkuje on zęby, używa odpowiednich szczoteczek.

Opierając się na wynikach badań epidemiologicznych naukowcy opracowali

postępowania zachowawcze i lecznicze. W stomatologii wskaźnikiem określającym
skłonności do próchnicy jest wskaźnik PUW, gdzie:

−

określa liczbę zębów dotkniętych próchnicą pierwotną i wtórną,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

U -

określa liczbę zębów usuniętych z powodu próchnicy,

−

W -

określa liczbę zębów wypełnionych.

Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia badania epidemiologiczne wykonuje się

na całym świecie w określonych grupach. W Norwegii nastąpił spadek próchnicy u dzieci od
1971 do 1982 roku spadło z 10,1 do 4,4. Ten ostatni wskaźnik polskie dzieci uzyskały dopiero
w roku 1987.Współczynnik U to zęby usunięte z powodu próchnicy w przedziale wieku
35–44 lata. W Polsce współczynnik U wynosił 10,5, wyższą liczbę U w tym przedziale miała
Norwegia. Niski odsetek U nie może być powodem do dumy z tego względu, że spróchniałe
zęby zostają w jamie ustnej, nie leczone powodują próchnicę korzeni, zapalenie dziąseł. Jest
nadal bardzo dużo pacjentów leczonych endodontycznie. Obniżenie liczby PUW można
osiągnąć przez profilaktykę, czyli obniżenie wartości P.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest próchnica?

Jakie czynniki powodują próchnicę?

Jaki wpływ na próchnicę ma higiena jamy ustnej?

Za pomocą jakiego wskaźnika można określić skłonność pacjenta do próchnicy?

Co to jest fluor?

Jakie znaczenie w higienie jamy ustnej ma fluor?

Z jakich etapów składa się instruktaż higieny jamy ustnej i kto powinien go
przeprowadzić?

Jakie znaczenie ma dieta w prawidłowej profilaktyce próchnicy?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wstaw w brakujące miejsca słowa, tak aby zdania były prawidłowo sformułowane:

Fluocal, Fluor, Lacalut, ksylitol, dieta, próchnica, PUW, sorbitol, szczotkowanie.

Brak higieny jamy ustnej może doprowadzić do choroby zębów zwanej ………………….....
W paście do zębów głównym związkiem zapobiegającym próchnicy jest…………………….
Najlepiej i najzdrowiej jest żuć gumę bez cukru, której głównym składnikiem słodzącym jest
…………..
Spożywanie dużej ilości węglowodanów jest nieprawidłową ………………..

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy,

przeczytać zdania do uzupełnienia,

wstawić brakujące wyrazy,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i zaznacz X czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 2

ZDANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Głównym składnikiem past jest fluor.

Płukanki zawierają tylko wyciągi ziołowe.

Nitkowanie nie jest profilaktyką próchnicy.

PUW jest to zapalenie dziąseł.

Im więcej węglowodanów tym lepiej dla zębów.

Fluorkowanie to dostarczanie fluoru do kości.

ucie gumy z cukrem jest zdrowe.

Zęby należy szczotkować tylko 2 razy na tydzień.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy,

przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,

zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Przeprowadź analizę działań profilaktyki próchnicy, określ, które z nich jest najbardziej

skuteczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym profilaktyki próchnicy,

przeanalizować różne źródła informacji o próchnicy,

przeprowadzić analizę korzyści płynących z różnych działań przeciwpróchniczych,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Zaaranżuj scenkę, w której jako higienistka stomatologiczna będziesz informowała

pacjenta o czynnikach wpływających na powstawanie próchnicy. Wykorzystaj do tego środki
wizualizujące zmiany próchnicowe zębów.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym czynników wpływających na
powstawanie próchnicy,

zidentyfikować czynniki wpływające na powstanie próchnicy,

przygotować scenariusz scenki,

przygotować środki wizualizujące zmiany próchnicowe zębów,

przeprowadzić dyskusję w grupie,

zaprezentować scenkę na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK

NIE

1) określić zalety higieny jamy ustnej?

2) porównać różnorodność diet stosowanych przez osoby w różnym wieku?

3) scharakteryzować czynniki ryzyka próchnicy?

4) określić cele profilaktyki próchnicy?

5) scharakteryzować działanie fluoru?

6) określić parametry wskaźników próchnicy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zabiegi higieniczne jamy ustnej

4.3.1. Materiał nauczania

Najważniejszym zabiegiem higienicznym jamy ustnej jest szczotkowanie zębów, dziąseł

i jamy ustnej.

Celem szczotkowania jest masaż dziąseł oraz usunięcie płytki nazębnej i innych osadów.

Ważna jest tutaj precyzja i dokładność, z jaką szczotkujemy zęby.

Zasady szczotkowania:

−

zęby należy szczotkować, co najmniej dwa razy dziennie przez około 3 minut,

−

szczoteczkę należy chwycić całą dłonią, tak, aby kciuk był wysunięty w kierunku włosia,

−

powinno się trzymać szczoteczkę mocno, ale tak, aby nie wywoływało to skurczu dłoni,

−

należy zawsze w tej samej kolejności szczotkować te same partie uzębienia,

−

w technice okrężnej zaleca się liczenie do pięciu zaś w wibracyjnej (góra – dół) do
dziesięciu.
Kolejność szczotkowania:

−

zacząć czyszczenie od zębów przednich,

−

jeśli mamy próchnicę, zacząć szczotkowanie od tych miejsc.
Nieprawidłowe szczotkowanie prowadzi do uszkodzenia tkanek miękkich, zwłaszcza

dziąseł, starć szkliwa i zębiny, dlatego oprócz prawidłowej techniki szczotkowania ważny jest
właściwy dobór szczoteczki, który zależy od:

−

wieku pacjenta,

−

anatomii zębów,

−

higieny ogólnej,

−

stanu dziąseł.
Szczoteczkę powinno zmieniać się, co 2–3 miesiące, po tym okresie włoski zaczynają

rozchodzić się na boki i to oznacza, że szczoteczka nie spełnia swej czyszczącej funkcji.
Szczoteczki nie powinno się przechowywać w zamkniętych pojemnikach, dlatego, że nie
wyschnie całkowicie, a to właśnie suchość włosia zwiększa szczotkowanie.

Najlepsze są szczoteczki z włosia syntetycznego, czyli nylonu, które nie chłoną wody, są

trwalsze. Ponadto, jeśli mają czubek zaokrąglony nie powodują uszkodzenia tkanek miękkich
i szkliwa. Szczoteczki o miękkim lub średniomiękkim włosiu są również polecane przez
stomatologów, dlatego, że efekt czyszczący jest osiągnięty poprzez metodę czyszczenia, a nie
poprzez twardość szczotki.

W większości szczoteczek włosie ułożone jest w kępkach, ważne jest, aby między

kępkami była odpowiednia przestrzeń, ponieważ ułatwia to wysychanie szczoteczki
i zwiększa jej możliwości czyszczące. Główka szczoteczki może mieć przeróżny kształt,
obecnie zaleca się szczoteczki o małej główce około 3 cm dla dorosłych i około 2,5 cm dla
dzieci.

Podział szczoteczek w zależności od funkcji jakie pełnią:

−

szczoteczki do czyszczenia protez ruchomych (włosie z obu stron, gruba rączka),

−

szczoteczki do czyszczenia przestrzeni międzyzębowych,

−

szczoteczki z dwoma rodzajami włosia, miękkim, które masuje dziąsła,

−

szczoteczki z indykatorem, włosie jest zabarwione na niebiesko i w miarę zużywania
szczoteczki kolor bladnie i pacjent wie, że musi wymienić szczotkę,

−

szczotki elektryczne były kiedyś stosowane jako zabawki dla dzieci, obecnie stwierdzono,
ż

e są one lepsze od klasycznych, dlatego że mają korzystniejszy wpływ na skuteczność

szczotkowania oraz lepiej masują dziąsła.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 9. Czynniki wpływające na wybór szczoteczki [opracowanie własne]

Metody szczotkowania zębów:

−

roll – on zwana metodą obrotową, polega na ułożeniu szczoteczki pod kątem 45º na
granicy dziąsła i zęba, wykonuje się ruchy wymiatające, szczoteczkę przesuwa się po
zębie w kierunku brzegów siecznych, włosie wnika też w przestrzenie międzyzębowe.
Ruchy te powtarza się kilka razy obejmując 2 lub 3 zęby. Powierzchnie zgryzowe czyści
się tak jak w większości metod ruchami szorującymi. Jeśli szczoteczkę umieścimy głębiej
na dziąśle to przesuwając ją w kierunku zęba wykonuje się masaż dziąseł. Metoda ta jest
prosta i może być polecana dla większości pacjentów,

−

wibracyjna, w której wyszczególnić należy metodę:

Stillmana – przypomina nieco metodę wymiatania, ponieważ ustawienie szczoteczki

jest takie samo, ale stosuje się tutaj ruchy poprzeczne zwane też wibracjami, które
nakładają się na ruchy wymiatania. W jednej partii uzębienia wykonuje się 10 ruchów.
Wskazaniem do zastosowania tej metody są stany zanikowe dziąseł i brodawek
międzyzębowych,

Chartersa – szczoteczka ułożona jest pod kątem 45º, ale włosie zwrócone jest w

kierunku powierzchni zgryzowej i wnika w przestrzenie międzyzębowe. Szczoteczkę
przyciska się do dziąsła i wykonuje łagodne ruchy drgająco-okrężne licząc do 10. Metoda
ta jest trudna do wykonania, nieprawidłowe jej zastosowanie może być przyczyną
obnażeń szyjek zębów,

Bassa – szczoteczkę umieszcza się przydziąsłowo pod kątem 45º włosiem

skierowanym do dziąsła i przyciskać nią w ten sposób, by włosie wniknęło w kieszonkę
dziąsła. Później wykonuje się ruchy wibrujące do przodu i tyłu. Ruchy powinny być
energiczne, ale o małej amplitudzie. Zmodyfikowana metoda Bassa polega na tym, że
szczoteczkę ustawiamy w ten sposób, aby obejmowała ona jednocześnie również część
powierzchni zgryzowej, powierzchnie styczne są w tej metodzie słabo oczyszczane.
Metoda ta jest trudna do wykonania, należy przy niej bardzo się skupić i prawidłowo
manipulować szczoteczką. Wykonana prawidłowo metoda stymuluje płytkę przyzębną.
Najlepsze efekty przynosi u pacjentów ze skłonnością do odkładania płytki nazębnej
w okolicy przydziąsłowej,

wybór

szczoteczki

zależy od:

higieny ogólnej

stanu dziąseł

anatomii
zębów

wieku pacjenta

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

okrężno-szorująca – szczotkę umieszcza się pod kątem prostym do powierzchni zębów
w okolicy przydziąsłowej. Dociskając wykonuje się ruchy okrężne licząc do 5, potem
przesuwa się szczoteczkę w kierunku innych zębów tak, aby ruch okrężny i przesuwający
nakładały się. Metodę tę zaleca się młodzieży i dzieciom,

−

Fonesa – jest zalecana dla dzieci ze względu na łatwość przeprowadzenia zabiegu, polega
ona na wykonywaniu okrężnych ruchów obrotowych. Włosie szczotki ustawia się pod
kątem prostym do długiej osi zęba. Powierzchnie policzkowe i wargowe oczyszcza się
ruchami okrężnymi przy zwartych łukach zębowych, pozostałe, od strony jamy ustnej –
przy ustach otwartych.

Tabela 1. Wady i zalety metod szczotkowania [opracowanie własne]

ZALETA

Metoda

WADA

Łatwa do nauczenia przez
dzieci.

Fonesa

Niedokładnie są myte
przestrzenie międzyzębowe.

Usuwa część płytki
z przestrzeni
międzyzębowej.

roll

Likwiduje płytkę
poddziąsłową.

Wzmacnia brzegi dziąseł.

Stilmana

Płytka poddziąsłowa jest
niewystarczająco myta.

Dobry efekt masażu dziąseł. Chartersa

Trudna do nauczenia.

Usuwa płytkę nazębną
i poddziąsłową.

Bassa

Niebezpieczna dla dziąseł
przy niepoprawnym
stosowaniu.

Wybór metody szczotkowania zależy od:

−

podatności na próchnicę pacjenta,

−

stanu przyzębia,

−

sprawności manualnej,

−

motywacji,

−

wiadomości oczyszczania zębów.

Przestrzenie międzyzębowe można czyścić także za pomocą nici dentystycznych, wtedy

usuwamy resztki pokarmu z powierzchni międzyzębowych, płytki nazębnej i z powierzchni
stycznych. Jeśli stosujemy codziennie nici wówczas redukuje to płytkę na powierzchniach
stycznych aż do 50%.

Każdy kawałek nici używa się jeden raz. Nitkę wkłada się w przestrzenie międzyzębowe

i delikatnymi ruchami przesuwa nie podrażniając dziąsła. Pierwsze nici dentystyczne
wykonane były z tworzyw naturalnych, obecnie są to tworzywa sztuczne, nasycone środkami
bakteriobójczymi, fluorem, środkami zapachowymi.

Do oczyszczania powierzchni międzyzębowych mogą służyć wykałaczki. Stosowane są

one głównie u dorosłych. Oczyszczają one powierzchnie międzyzębowe i masują dziąsła.
Wykałaczki mogą być drewniane lub plastikowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10.

Czynniki wpływające na wybór metod szczotkowania [opracowanie własne]

Płukanie jamy ustnej jest metodą bardzo prostą, przynosi duże korzyści, zwłaszcza kiedy

wykonywane jest zaraz po posiłku, ponieważ:

−

usuwa resztki pokarmu z przestrzeni międzyzębowych,

−

zmniejsza ilość bakterii,

−

zobojętnia kwaśne pH jamy ustnej,

−

chroni przed próchnicą,

−

wzmacnia zęby.

Rys. 11. Efekt płukania zębów [opracowanie własne]

Płukanie jamy ustnej zaraz po szczotkowaniu powoduje powstanie aktywnej piany, która

ma również duże znaczenie w oczyszczaniu miejsc trudnodostępnych. Aby metoda ta była
jeszcze bardziej skuteczna należy po zastosowaniu jej 2 godziny wstrzymać się od jedzenia
i picia.

Irygacja to forma płukania jamy ustnej pod ciśnieniem. Do tego celu służą specjalne

urządzenia, wytwarzane jest podciśnienie w płynie. Większość irygacji stosuje się

płukanie jamy

ustnej

wzmacnia

zęby

zmniejsza ilość

bakterii

chroni przed

próchnicą

zobojętnia kwaśne

usuwa resztki

pokarmu

Wybór metody

szczotkowania

zależy od:

podatności

na próchnicę

sprawności

manualnej

stanu przyzębia

motywacji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w przewlekłych chorobach przyzębia, do płukania stosuje się wtedy solanki, wodę, roztwory
z ziół. Do najczęściej stosowanych płukanek należą:

−

chlorheksydyna,

−

triclosan,

−

sangwinaryna.
Związki te:

−

działają antyseptycznie,

−

działają antybakteryjnie,

−

nie mają efektów ubocznych,

−

długo utrzymują się w jamie ustnej.

Rys. 12. Działanie chlorheksydyny [opracowanie własne]

Chlorheksydyna jest bardzo popularnym środkiem do płukania jamy ustnej, wiąże się ona

z płytką nazębną, płytka oddziela się od powierzchni zęba i hamuje to w ten sposób wzrost
paciorkowców, które je tworzą. Środek ten stosowany jest w profilaktyce próchnicy i higieny
jamy ustnej. Chlorheksydyna współdziała ze śliną i przez to jej działanie antybakteryjne jest
dłuższe, może występować w postaci:

−

pasty,

−

elu,

−

roztworu wodnego,

−

tabletek do ssania.
Do działań, które mogą być dla niektórych pacjentów dość przykre należą: gorzki smak,

ółte zabarwienia wypełnień protetycznych. Środek ten powinni stosować:

−

pacjenci po radioterapii,

−

pacjenci z unieruchomioną szczęką,

−

epileptycy,

−

dzieci upośledzone psychicznie,

−

pacjenci ze szczególnym powinowactwem do próchnicy.
Stosowanie chlorheksydyny powinno odbywać się pod kontrolą lekarza.

Do płukania jamy ustnej można wykorzystać również inne środki, takie jak Triclosan –

związek fenolowy, działa:

−

antybakteryjnie,

działanie

chlorheksydyny

antybakteryjne

profilaktyczne

długofalowe

antyseptyczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przeciwzapalnie,

−

przeciwbólowo,

−

regeneruje płytkę nazębną zwłaszcza w miejscach trudno dostępnych.
Sangwinaryna jest alkaloidem, który pozyskuje się z krwawnika kanadyjskiego. Stosuje

się go głównie w medycynie jako środek wykrztuśny, przyspieszający gojenie ran.
W stomatologii działa:

−

antyseptycznie,

−

hamuje rozwój paciorkowców,

−

likwiduje nieświeży zapach z ust,

−

działa przeciwzapalnie.
Sole cynku, płukanie nimi jamy ustnej powoduje:

−

zahamowanie powstawania płytki nazębnej,

−

działanie przeciwzapalne,

−

likwiduje przykry zapach z ust.
Cetylopirydyna i heksetydyna to substancje wykazujące:

−

retencję w jamie ustnej,

−

niską redukcję płytki nazębnej,

−

dość silne działanie przeciwbakteryjne.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie są rodzaje szczoteczek?

Jakie są metody szczotkowania?

Jakie znasz substancje czynne występujące w płynach do płukania jamy ustnej?

Jaką rolę spełnia nitkowanie w higienie jamy ustnej?

Jakie czynności zapewniają prawidłową higieny jamy ustnej?

Co to jest fluorkowanie?

Jak zmienia się pH jamy ustnej?

Jakie preparaty można wykorzystać do płukania jamy ustnej?

Jakie są substancje czynne w płynach do płukania jamy ustne?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie analizy poniższych przypadków zidentyfikuj, który z wymienionych

mężczyzn ma największe predyspozycje do chorób jamy ustnej. Jakie działania należy podjąć
w stosunku do pacjenta z największymi predyspozycjami do chorób jamy ustnej?

Opis przypadków

Przypadek A
Adam spożywa dużo słodyczy, nitkuje zęby regularnie i płucze, zapomina jednak o myciu
zębów, nie dba o swoją szczoteczkę i nie wie, co to są pasty z fluorem.

Przypadek B
Grześ nitkuje, myje zęby regularnie, chodzi na kontrolę do stomatologa bardzo często, używa
past z fluorem, płucze jamę ustną oraz stosuje różne techniki mycia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przypadek C
Piotrek czasami myje zęby swoją starą szczoteczką, na kontrolę do dentysty chodzi co 5 lat,
często skarży się na ból zębów, nie ma już 5 zębów i wciąż krwawią mu dziąsła.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym zabiegów higienicznych jamy ustnej,

przeprowadzić analizę przypadków,

zidentyfikować pacjenta z największymi predyspozycjami do chorób jamy ustnej,

zaproponować działania zmniejszające prawdopodobieństwo chorób jamy ustnej,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

W tekście wstaw w brakujące miejsca słowa, tak, aby zdania były prawdziwe (wybierz

tylko te wyrazy, które pasują do kontekstu zdania): higiena jamy ustnej, Sangwinaryna,
szczoteczka, antyseptycznie, Triclosan, płyn do płukania, zobojętnia kwaśne pH jamy ustnej,
dieta.

Po umyciu zębów stosuje się również ……………………………….
Ważna jest w profilaktyce przeciwpróchnicowej racjonalna …………………, gdyż
odżywianie również ma wpływ na zdrowie zębów
……………….powinno się zmieniać, co 2–3 miesiące, ponieważ włosie może ulec
uszkodzeniu, działanie to prowadzi do prawidłowej………………………………..

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.3.1 poradnika dla ucznia,

przeczytać zdania do uzupełnienia,

wybrać odpowiednie słowa i uzupełnić nimi zdania,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj metody szczotkowania zębów i odpowiedz na pytania:

−

jakie czynniki wpływają na dobór właściwej szczoteczki?

−

na czym polega nitkowanie zębów?

−

jakie składniki występują w płukankach do zębów?

−

jakie metody higieny jamy ustnej polecisz pacjentom w podeszłym wieku?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.3.1 poradnika dla ucznia,

scharakteryzować metody szczotkowania zębów,

przeanalizować czynniki wpływające na wybór szczoteczki do zębów,

podać różnicę między nitkowaniem, a szczotkowaniem,

zaproponować sposoby higieny jamy ustnej dla osób starszych,

zaprezentować wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wpisz w diagram najważniejsze działania chlorheksydyny. W jakiej postaci

chlorheksydyna jest dostępna na rynku?

Diagram do ćwiczenia 4

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

scharakteryzować działanie chlorheksydyny,

wskazać w jakiej postaci chlorheksydyna jest dostępna na rynku,

uzupełnić diagram,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

działanie

chlorheksydyny

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 5

Zaplanuj i zaprezentuj przykładowe szkolenie edukacyjne w zakresie higieny jamy ustnej,

które należy przeprowadzić dla młodzieży gimnazjum.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym szkoleń w zakresie higieny jamy ustnej,

zaplanować zakres tematyczny szkolenia,

zgromadzić materiały szkoleniowe,

wybrać metody edukacyjne dla młodzieży gimnazjum,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

ulotki,

−

foldery,

−

filmy edukacyjne.

Ćwiczenie 6

Wpisz w diagram cechy określające płukanie jamy ustnej. Przeprowadź dyskusję na temat

skuteczności płukania zębów oraz odpowiedz na pytania:

−

jakie stosujesz metody w celu utrzymania dobrej higieny jamy ustnej?

−

co wchodzi w skład płukanek do jamy ustnej?

−

jakie płukanki są dostępne w aptekach na twoim terenie?

Diagram do ćwiczenia 6

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania z rozdziału 4.3.1 poradnika dla ucznia,

wpisać najważniejsze zalety płukania jamy ustnej do diagramu,

przeprowadzić wywiad w najbliższej aptece na temat dostępnych płukanek do jamy
ustnej,

płukanie jamy

ustnej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przedyskutować efekty wywiadów w grupie,

wnioski zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

ulotki reklamowe.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować higienę jamy ustnej?

2) scharakteryzować metody szczotkowania?

3) uzasadnić dobór właściwej szczoteczki?

4) rozróżnić nitkowanie, fluoryzację?

5) wykazać sens zapobiegania chorobom zębów?

6) sporządzić plan higieny jamy ustnej?

7) przeprowadzić szkolenie edukacyjne w zakresie higieny jamy ustnej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Etyka zawodu higienistki stomatologicznej. BHP w gabinecie

stomatologicznym

4.4.1. Materiał nauczania

Etyka to ogólna nazwa różnych sposobów rozumienia i badania życia moralnego. Pewne

dyscypliny etyczne mają charakter normatywny, czyli przedstawiają teorie słusznego
i niesłusznego działania. Inne z kolei są deskryptywne, bo opisują jedynie to, co ludzie uznają
za słuszne i jak naprawdę postępują.

Etyka lekarska określa zasady prawidłowego postępowania lekarzy w stosunku do

pacjentów. Hipokrates twierdził, że lekarz powinien nieść pomoc, wykazywać się szeroko
rozwiniętą empatią, szacunkiem dla pacjenta. Zawód lekarza to zawód na całe życie, zatem
osoba wykonująca go winna działać zgodnie z kodeksem etyki i jego zasadami. Pacjent
stanowi indywidualną jednostkę, która wymaga również indywidualnego podejścia. Lekarz
ma za zadanie podjęcie wszelakich czynności, by pomóc choremu, przeprowadzić
szczegółowy wywiad z pacjentem przed podjęciem leczenia, skierować pacjenta na
odpowiednie badania, jego działanie musi być zatem zgodne z Kodeksem Etyki Lekarskiej,
który jest jednocześnie deklaracją pewnej moralności związanej z tym zawodem.

Postawa moralna w zawodzie higienistki stomatologicznej powinna wynikać ze

znajomości norm moralnych, jakie w tym zawodzie obowiązują i stanowią wykładnię
postępowania etycznego.

Za szczególnie ważne normy moralne w zawodzie higienistki stomatologicznej należy

przyjąć:

−

poszanowanie godności pacjenta i jego praw,

−

ochrona pacjenta przed krzywdą i szkodą,

−

powinność niesienia dobra w każdym wymiarze opieki medycznej,

−

powinność bycia sprawiedliwym wobec pacjentów,

−

przestrzeganie tajemnicy dotyczącej pacjentów,

−

odpowiedzialność za swoje poczynania zawodowe.
Higienistka stomatologiczna postępująca zgodnie z zasadami etyki cechuje się:

−

wysokimi kompetencjami zawodowymi, które poszerza i aktualizuje uczestnicząc
w kursach, sympozjach i przez osobiste studiowanie literatury fachowej,

−

kulturą moralną, na którą składają się przymioty charakteru i usposobienia zwane
cnotami, do których należy zaliczyć: współczucie, rozwagę integralność,

−

cnotą współczucia,

−

cnotą rozwagi, która polega na czynnym wglądzie w sytuację, któremu towarzyszy bystry
osąd i zrozumienie,

−

cnotą integralności przejawiającą się w wierności wyznawanym zasadom,

−

przestrzeganiem tajemnicy zawodowej, która w przypadku higienistki stomatologicznej
nie obowiązuje w relacji do lekarza stomatologa, z którym współpracuje,

−

empatią,

−

rzetelnością prowadzenia dokumentacji medycznej.
Umiejętność bezkonfliktowego pogodzenia hierarchii wartości obowiązujących

w zawodzie z hierarchią wartości osobistych pacjenta stanowi o dojrzałości zawodowej
higienistki stomatologicznej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 13. Cechy higienistki stomatologicznej zgodne z kodeksem etyki [opracowanie własne]

Jednym z obowiązków higienistki stomatologicznej jest prowadzenie dokumentacji

poradni stomatologicznej, wynika to z zapisu w Instrukcji Nr 9/83 – MZiOS z dnia 1 grudnia
1983 roku. Generalną zasadą w prowadzeniu stomatologicznej dokumentacji medycznej, ze
względu na jej rangę prawną, powinien być bezpośredni nadzór lekarza nad prawidłowym,
formalnym i merytorycznym przebiegiem pracy średniego personelu medycznego
w prowadzeniu tej dokumentacji.

Zgodnie z ustawą „O zawodzie lekarza” z dnia 5 grudnia 1996 roku, dokumentację

medyczną dzielimy na:

−

dokumentację medyczną indywidualną, odnoszącą się do oznaczonych osób
korzystających ze świadczeń zdrowotnych zakładu, jest prowadzona w formie
znormalizowanych formularzy lub druków bądź innych zapisów odnoszących się do
oznaczonych osób, dzieli się na wewnętrzną i zewnętrzną,

−

dokumentację medyczną zbiorczą, odnoszącą się do ogółu osób korzystających ze
ś

wiadczeń zdrowotnych zakładu lub określonych grup tych osób, sporządzana jest

i prowadzona w formie ksiąg, rejestrów lub kartotek.

Podstawowe funkcje dokumentacji stomatologicznej:

−

profilaktyczno-lecznicze,

−

epidemiologiczne,

−

konsultacyjne,

−

informacyjne,

−

naukowe.

Rodzaje dokumentacji stomatologicznej:

−

ewidencyjna,

−

lecznicza – ogólna i specjalistyczna,

−

profilaktyczna,

−

sprawozdawcza,

−

informacyjna,

−

konsultacyjna,

−

zabiegowa,

−

finansowa.

wierna

wyznawanym

zasadom

Cechy higienistki

stomatologicznej

przestrzegająca

tajemnicy

współczująca

kompetentna
zawodowo

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higienistka stomatologiczna, podobnie jak lekarz stomatolog, podczas codziennej pracy

kontaktuje się z różnymi ludźmi, u których może występować wiele chorób zakaźnych, takich
jak np. wirusowe zapalenie wątroby, czy gruźlica. Sytuacja taka zobowiązuje personel
medyczny do świadomego i zgodnego z przepisami sanitarno-higienicznymi postępowania.

Gabinet stomatologiczny ze względu na rodzaj wykonywanych zabiegów przy użyciu

skomplikowanej technicznie aparatury oraz duży przepływ pacjentów, może być
potencjalnym źródłem zakażeń mikroorganizmami chorobotwórczymi. Celem eliminacji
wspomnianych zagrożeń konieczne jest bezwzględne przestrzeganie zasad aseptyki
i antyseptyki.

Aseptyka to postępowanie mające na celu niedopuszczenie do zanieczyszczenia lub

zarażenia drobnoustrojami pacjenta, sprzętu, miejsca pracy, to niszczenie drobnoustrojów na
skórze, błonie śluzowej, polega na rozpoznaniu i ograniczeniu dróg zakażenia, izolacji
chorych z zakaźnymi infekcjami oraz na zabezpieczeniu i utylizacji zainfekowanych
przedmiotów. Polega na niszczeniu flory bakteryjnej wewnętrznej i zewnętrznej.

Aseptyka polega na:

−

dezynfekcji, w wyniku której uzyskuje się wysoki poziom czystości mikrobiologicznej,
niszczy ona formy wegetatywne bakterii, łącznie z prątkami gruźlicy, grzyby i wirusy,

−

odpowiednim przechowywaniu sterylnych narzędzi i materiałów,

−

używaniu dla każdego pacjenta czystych odkażonych przedmiotów,

−

właściwym niszczeniu materiałów skażonych,

−

stosowaniu sprzętu jednorazowego użytku,

−

użyciu odzieży ochronnej, rękawiczek, masek ochronnych,

−

przestrzeganiu higieny osobistej

−

częstych zmianach fartuchów,

−

prawidłowym otwieraniu jałowych opatrunków.

Rys. 14. Czynności wykonywane podczas aseptyki [opracowanie własne]

Aseptyka

dezynfekcja

używanie

odzieży

ochronnej

sterylne

narzędzia

i materiały

sterylizacja

higiena

osobista

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Antyseptyka – jest to postępowanie polegające na stosowaniu zabiegów zmierzających

do zniszczenia drobnoustrojów lub zahamowania ich rozwoju.

Substancje działające antyseptycznie:

−

pochodne fenolowe (chlorheksydyna),

−

alkohole,

−

jodyna,

−

chloramina.

Bezpieczeństwo i higiena pracy – to ogół norm, środków organizacyjnych i technicznych

mających na celu stworzenie takich warunków pracy, w których pracownik może osiągać
wysoką wydajność pracy bez narażenia się na wypadki i choroby związane z zatrudnieniem
oraz nadmierne obciążenie fizyczne i psychiczne.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy w gabinecie dentystycznym mają na celu

stworzenie takich warunków pracy, zarówno personelowi jak i pacjentom, aby wykonywanie
zabiegu mogło przebiegać sprawnie i bezpiecznie, nie zagrażając jednocześnie zdrowiu obu
stronom.

Budynki, w których znajdują się gabinety stomatologiczne muszą być zabezpieczone

przed wilgocią, mieć izolacje cieplną i klimatyzację. Pomieszczenia, w którym stomatolog,
higienistka stomatologiczna wykonują pracę powinno być wyposażone w sposób nie
zagrażający bezpieczeństwu pracy i powinno spełniać następujące wymogi:

−

oświetlenie powinno zapewnić dobrą widoczność, ale też nie narażać wzroku na zbyt
duże natężenie,

−

temperaturę pomieszczenia należy utrzymać w granicy 18–20ºC,

−

wilgotność powietrza 55–60%,

−

instalacja elektryczna, gazowa i wodociągowa powinna być zainstalowana zgodnie
wymogami zasad bhp i przepisami przeciwpożarowymi,

−

powinna znajdować się tam umywalka (do mycia rąk) i zlewozmywak (do mycia
narzędzi),

−

ciany i podłoga muszą być wykonane z materiałów łatwo zmywalnych,

−

powierzchnie mebli i sprzętu znajdującego się w gabinecie muszą być wykonane
z materiału ułatwiającego ich czyszczenie i dezynfekcję,

−

na każdego pracownika powinno przypadać 13 m

wolnej objętości pomieszczenia, jeśli

w gabinecie pracuje więcej niż jedna osoba,

−

wysokość gabinetów stomatologicznych powinna wynosić 2,5 do 3 m, może być niższy,
jeśli np. zamontowana jest klimatyzacja,

−

klimatyzacja powinna być oczyszczana, gdyż może stać się ona siedzibą drobnoustrojów
grzybów, temperatura, na jaką nastawiamy klimatyzację nie powinna różnić się więcej niż
5ºC od temperatury zewnętrznej.
W gabinecie stomatologicznym znajduje się dużo sprzętu technicznego w związku z tym

aby zapewnić bezpieczeństwa pracującym tam osobom, między innymi higienistce
stomatologicznej przy każdym urządzeniu powinna wisieć instrukcja obsługi, a ponadto:

−

każde urządzenie elektryczne powinno być uziemione lub zerowane,

−

przewody gazowe powinny być zainstalowane w miejscu, gdzie jest odpowiednia
wentylacja,

−

asystentka stomatologiczna odpowiedzialna za sterylizację w sterylizatorze na suche
powietrze i autoklawie musi być przeszkolona i znać zasady obsługi tych urządzeń,

−

urządzenia do sterylizacji narzędzi nie powinny być ustawione w miejscu ograniczającym
dostęp do innych urządzeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Fotel stomatologiczny musi być wygodny dla pacjenta i stomatologa, musi być

ergonomiczny. Stomatolog powinien być ubrany w odzież ochronną ( biały fartuch),
maseczkę, która chroni go przed odpryskami podczas wiercenia i oddziela od pacjenta,
rękawiczki lateksowe, jeśli zaś stomatolog lub pacjent jest uczulony na lateks rękawiczki
powinny być bez lateksowe.

Dentysta może przyjmować pacjenta w pozycji siedzącej lub na leżąco.

Higienistka stomatologiczna musi dbać o higienę pracy, a w szczególności chronić się

przed zanieczyszczeniem i skażeniem, w tym celu powinna:

−

dbać o higienę rąk ponieważ ręce mają kontakt z zakażoną śliną lub krwią i działają jako
wrota wtargnięcia zakażenia,

−

stosować odzież ochronną – fartuchy, garsonki czy garnitury,

−

usuwać odpady medyczne i nieczystości w taki sposób, aby nie zanieczyszczać
ś

rodowiska naturalnego.

Ochrona środowiska

Ochrona środowiska jest to zespół działań mających na celu zaniechanie działań

mogących zniszczyć środowisko lub rozpoczęcie działań w celu ochrony środowiska.

Ochrona ta polega na:

−

racjonalnym kształtowaniu środowiska i prawidłowym gospodarowaniu jego zasobami,

−

przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

−

przywróceniu przyrody do pierwotnej formy.
W celu zapobiegania zanieczyszczenia środowiska: buduje się oczyszczalne ścieków,

segreguje śmieci, do samochodów dołącza się katalizatory, odchodzi się od produkcji
foliowych toreb, które bardzo długo rozkładają się, rozwija się żywność ekologiczną.

Ochrona środowiska stała się w ostatnich latach bardzo popularna, zabezpiecza ona

ochronę naszej ziemi. W wyniku zanieczyszczeń, palenia, przetwarzania folii bądź innych
produktów, fabryki wydalają do atmosfery duże ilości spalin. Spaliny te niszczą osłonę ziemi i
powiększają dziurę ozonową, tym samym promienie słoneczne bezpośrednio trafiają na
Ziemię, a jest to bardzo szkodliwe.

Zmienia się tym samym klimat, pojawiają się anomalie pogodowe, a lodowce topnieją.

Jeśli nie będziemy przestrzegać zasad ochrony środowiska to możemy zginąć „zatopieni przez
lodowiec”, lub „spaleni przez słońce”.

W gabinecie stomatologicznym w związku z obsługą pacjenta powstają „odpady

medyczne”, które mogą być groźne dla środowiska naturalnego.

Pod pojęciem „odpady medyczne”, zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 5 ustawy o odpadach

rozumie się odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz
prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Powstają one
w procesach diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej.

Przy

prowadzeniu

działalności

związanej

wytwarzaniem

odpadów

lub

gospodarowaniem nimi należy przestrzegać wymagań ogólnych zawartych w ustawie
o odpadach oraz wymagań określonych dla specyficznych rodzajów odpadów, w tym
odpadów medycznych.

Obecnie w Ministerstwie Zdrowia trwają prace nad projektem rozporządzenia Ministra

Zdrowia w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi.

Obowiązujące akty prawne z zakresu gospodarowania odpadami medycznymi:

−

Ustawa z dn. 27 kwietnia 2001 r. o odpadach,

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 23 grudnia 2002 r. w sprawie rodzajów odpadów
medycznych i weterynaryjnych, których poddanie odzyskowi jest zakazane,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych
sposobów i warunków unieszkodliwienia odpadów medycznych i weterynaryjnych.

Dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów i personelu gabinet stomatologiczny

powinien być oznakowany np. uwaga schody, wyjście ewakuacyjne, musi posiadać gaśnicę
oraz apteczkę, ustalony konkretny czas pracy. Celem pracodawcy jest odpowiedzialność za
bezpieczeństwo i higienę pracy, zapewnienie pracownikom prawidłowych warunków pracy.

Rys. 15.

Cechy gabinetu dentystycznego [opracowanie własne]

W gabinecie stomatologicznym znajdują się różne urządzenia elektryczne, higienistka

stomatologiczna powinna znać zasady ochrony przeciwpożarowej i sposoby ewakuacji
pacjentów z terenu objętego pożarem.

Wszystkie stosowane środki gaśnicze głównie odcinają tlen od źródła ognia, a niektóre

z nich dodatkowo schładzają palący się materiał. Do powszechnie stosowanych środków
gaśniczych zaliczamy wodę, pianę gaśniczą, dwutlenek węgla, proszki gaśnicze i inne.

Podstawowym środkiem gaśniczym jest woda, która z uwagi na bardzo wysokie ciepło

właściwe oraz ciepło parowania – wylana na palący się materiał wytwarza dużą ilość pary
wodnej, która odcina dopływ tlenu do ogniska pożaru. Z uwagi jednak na swoje właściwości
fizykochemiczne, woda nie nadaje się, a wręcz nie może być stosowana do gaszenia
niektórych palących się materiałów i urządzeń.

Nie wolno gasić wodą przede wszystkim:

−

materiałów wchodzących z nią w reakcje chemiczne, jak np. karbid, sód, potas, fosfor,

−

palnych produktów ropopochodnych lżejszych od wody, jak różnego rodzaju benzyny,
oleje napędowe, oleje opałowe,

−

instalacji elektrycznych pod napięciem, urządzeń lub maszyn, z uwagi na to, że woda
będąc dobrym przewodnikiem prądu może spowodować porażenie elektryczne lub dalsze
zwarcia.
Najczęściej stosowanym sprzętem gaśniczym, w szczególności do gaszenia pożarów

w zarodku są różnego rodzaju i różnej wielkości gaśnice.

Gabinet
lekarski

prawidłowo

oświetlony

odpowiednio

wysoki

przyjazny dla

pacjenta

aseptyczny

wyposażony
w nowoczesny
sprzęt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnica jest to zbiornik stalowy z wodnym roztworem alkalicznym. W zbiorniku

szklanym pod pokrywą znajduje się kwas.

Wyróżniamy następujące rodzaje gaśnic:

−

gaśnice pianowe,

−

gaśnice śniegowe,

−

gaśnice proszkowe,

−

gaśnice halonowe.

Wszystkie gaśnice, po ich wyprodukowaniu, mają określony termin ważności podany na

etykiecie fabrycznej, umieszczonej na gaśnicy. Po upływie terminu ważności gaśnica powinna
być poddana przeglądowi przez instytucje lub osoby posiadające odpowiednie uprawnienia.

W budynku, gdzie znajduje się gabinet stomatologiczny należy umieścić w widocznych

miejscach pomieszczeń ogólnie dostępnych wykazy telefonów alarmowych oraz instrukcję
postępowania na wypadek pożaru.

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi Polskimi Normami oznakować:

−

drogi, wyjścia i kierunki ewakuacji,

−

miejsca usytuowania urządzeń alarmowych przeciwpożarowych (ręcznych przycisków
pożarowych),

−

lokalizację przeciwpożarowego wyłącznika prądu elektrycznego,

−

miejsca, w których znajduje się podręczny sprzęt gaśniczy oraz hydranty.

Wykonywać okresowo następujące czynności:

−

przeprowadzić pomiary rezystancji izolacji przewodów roboczych instalacji elektrycznej,
co najmniej raz na 5 lat,

−

przeprowadzić badanie instalacji odgromowej co najmniej raz na 5 lat,

−

przegląd stanu technicznego i badanie szczelności instalacji gazowej raz w roku,

−

przegląd podręcznego sprzętu gaśniczego nie rzadziej niż raz w roku.

Znaki informacyjne o możliwości ewakuacji

Rys. 16.

Wyjście ewakuacyjne [7]

Rys. 17. Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej [7]

Rys .18. Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół w prawo [8]

Rys. 19. Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół w lewo [8]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby uniknąć pożaru w gabinecie stomatologicznym należy ograniczyć czynniki ryzyka.

Wyłączać oświetlenie, komputery na jakiś czas, aby nie powstało przepięcie i pożar,
zlikwidować w otoczeniu środki łatwopalne. Nie rozpalać ognisk, nie palić śmieci w okolicy
gabinetu.

Działania jakie należy podjąć gdy zauważymy pożar:

−

nie wpadaj w panikę! – zachowaj spokój,

−

dym i gazy trujące znajdują się pod sufitem, dlatego schyl się i poruszaj się blisko ścian,

−

jeśli znajdujesz się w płonącym budynku włącz alarm – jeśli taki jest w nim
zainstalowany,

−

w trybie natychmiastowym opuść budynek, nie zabieraj ze sobą niczego,

−

jeśli nie możesz dotrzeć do drzwi wyjściowych, wejdź do pomieszczenia jeszcze nie
ogarniętego pożarem, zbij jakimś przedmiotem okno – ale zachowaj ostrożność przy

stłuczonej szybie, aby się nie pokaleczyć,

−

zadzwoń po Straż Pożarną (tel. 998) – nie dzwoń z płonącego budynku, skorzystaj
z telefonu w sąsiednim budynku,

−

nie wchodź na teren płonącego budynku nim Straż Pożarna nie ugasi pożaru,

−

nie wchodź do pokoju ogarniętego pożarem i dymem.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to jest Kodeks Etyki Lekarskiej?

Jakimi cechami charakteryzuje się higienistka stomatologiczna postępująca zgodnie
z zasadami etyki?

Kto powinien prowadzić dokumentację w gabinecie stomatologicznym?

Jakie funkcje pełni dokumentacja stomatologiczna?

Na czym polega aseptyka i antyseptyka?

Jakie warunki zgodne z BHP powinien spełniać gabinet stomatologiczny?

Co to są „odpady medyczne”?

Jakie akty prawne regulują sposób postępowania z odpadami medycznymi, w tym
stomatologicznymi?

Jakie działania należy podjąć, gdy zauważymy pożar?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaaranżuj scenki, w których pokażesz zachowanie etyczne i nieetyczne higienistki

stomatologicznej w stosunku do pacjenta. Jakie normy moralne powinny charakteryzować
higienistkę stomatologiczną?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym etyki zawodowej,

przeanalizować zachowania etyczne i normy moralne jakimi powinna charakteryzować
się higienistka stomatologiczna,

napisać scenariusze scenek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaprezentować scenki na forum grupy,

przeprowadzić analizę scenek poszczególnych grup,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

fartuch, rękawiczki jednorazowe i inne akcesoria do prezentacji scenek.

Ćwiczenie 2

Przeczytaj zdania zawarte w arkuszu ćwiczeniowym i zaznacz X czy są one prawdziwe

czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 2

PRAWDA

FAŁSZ

Lekarz nie musi przestrzegać etyki.

Seneka to twórca praw etycznych.

Stomatolodzy powinni przestrzegać BHP.

Azotany to związki toksyczne.

Ochrona środowiska nie jest wcale ważna.

Aseptyka to nurt filozoficzny.

W gabinecie stomatologicznym powinno być czysto.

Stomatolog powinien być cierpliwy i wykazywać się
empatią.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym etyki zawodowej,

przeczytać uważnie zdania zawarte w tabeli,

zaznaczyć znakiem X prawdę lub fałsz,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kartki papieru,

−

długopisy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wpisz w diagram czynności, jakie należy wykonywać podczas stosowania aseptyki.

Czym różni się aseptyka od antyseptyki?

Diagram do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym aseptyki,

wyszukać odpowiednie cechy aseptyki,

przeprowadzić analizę zadań w zakresie aseptyki i antyseptyki,

podać różnicę między tymi działaniami,

uzasadnić konieczność stosowania aseptyki i antyseptyki,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Korzystając z aktów prawnych z zakresu gospodarowania „odpadami medycznymi”

odpowiedz na pytania:
1.

Jakie obowiązki w świetle aktualnych przepisów prawnych spoczywają na wytwórcach
„odpadów medycznych”?

Jakie „odpady medyczne” powstają w gabinetach stomatologicznych?

Dlaczego problem „odpadów medycznych” jest przedmiotem regulacji prawnych?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś

zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym gospodarowania odpadami medycznymi,

wyszukać w Internecie akty prawne regulujące gospodarkę „odpadami medycznymi”,

Aseptyka

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

przeprowadzić analizę tych aktów,

odpowiedzieć na pytania,

wykazać związek między „odpadami medycznymi”, a ochroną środowiska,

przedyskutować wnioski w grupie,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Wpisz w diagram cechy gabinetu lekarskiego, który jest przyjazny dla pacjenta. Jaką rolę

w gabinecie lekarskim pełni higienistka stomatologiczna? Jakie działania powinna podjąć
higienistka stomatologiczna w sytuacji, gdy w gabinecie wybuchłby pożar?

Diagram do ćwiczenia 5

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeprowadzić analizę czynników, które będą wskazywały na pozytywną ocenę
higienistki stomatologicznej i gabinetu stomatologicznego z punktu widzenia pacjenta,

wpisać najważniejsze cechy do diagramu,

przeprowadzić ocenę cech, jakie musi spełniać gabinet lekarski,

określić rolę higienistki stomatologicznej w gabinecie stomatologicznym,

określić działania jakie należy podjąć, gdy zauważymy pożar,

przeprowadzić dyskusję w grupach,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przepisy BHP,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Gabinet
lekarski

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować zachowanie etyczne higienistki stomatologicznej?

2) rozróżnić czynności aseptyki i antyseptyki?

3) uzasadnić konieczność przestrzegania zasad BHP w gabinecie

stomatologicznym?

4) zastosować przepisy ochrony przeciwpożarowej?

5) wskazać źródła prawa dotyczące gospodarowania „odpadami

medycznymi”?

6) rozróżnić dokumentację stomatologiczną?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Szczoteczki do mycia zębów nie należy przechowywać

w kubeczku.

blisko pasty do zębów.

w zamkniętym pudełku.

w łazience.

Głównym składnikiem w pastach działających przeciwpróchniczo jest
a)

fosfor.

woda.

olejek eteryczny.

fluor.

3. Nici stomatologiczne służą do

zabezpieczania migdałów.

zabiegów stomatologicznych.

czyszczenia przestrzeni międzyzębowych.

technologii farmaceutycznej.

4. Higiena jamy ustnej polega

tylko na regularnym myciu zębów.

tylko na płukaniu jamy ustnej.

tylko na nitkowaniu.

na myciu zębów, płukaniu i nitkowaniu.

5. Węglowodany

powodują wzrost zębów stałych.

b) tylko zmieniają pH jamy ustnej.

tylko powodują próchnicę.

d) powodują próchnicę i zmieniają pH jamy ustnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Krwawiące dziąsła to objaw

rosnącego zęba.

b) polepszenia się stanu jamy ustnej.

paradontozy.

d) wad żuchwy.

7. Fluoryzacja to metoda

barwienia zębów.

b) dostarczania zębom fluoru.

mierząca poziom śliny.

d) borowania zęba.

8. Lekarz postępujący wedle zasad etycznych nie powinien

pobierać dodatkowej opłaty za wizytę.

b) być otwarty do pacjenta.

wyrażać swojej empatii.

d) mieć zawsze dla chorego czas.

9. Dieta pozwalająca utrzymać zdrowe zęby to dieta bez dużej ilości

witamin.

minerałów.

fluoru.

węglowodanów.

10. Fluor znajduje się w

krwi.

mózgu.

zębach.

pastach do butów.

11. Najlepiej żuć gumę zawierającą

cukier.

mentol.

ksylitol.

olejki eteryczne.

12. Stomatolog powinien

stosować się tylko do części ustaw w Kodeksie Etyki Lekarskiej.

brać udział tylko w wybranych szkoleniach.

stosować się w pełni do zasad etyki i przestrzegać Kodeksu Etyki Lekarskiej.

przestrzegać tylko Kodeksu Etyki Lekarskiej.

13. W gabinecie stomatologicznym powinno przestrzegać się zasad

a) aseptyki.
b) antyseptyki.
c) preaseptologii.
d) aseptyki i antyseptyki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Objawami próchnicy są

a) bóle w klatce piersiowej.
b) zawroty głowy.
c) bóle zębów.
d) krwawienie dziąseł.

15. Lekarz składa przysięgę według praw etyki

a) Sokratesa.
b) Hipokratesa.
c) Seneki.
d) Arystotelesa.

16. Głównym składnikiem w płynach do płukania jamy ustnej jest

wapń.

woda.

chlorheksydyna.

potas.

17. Badania epidemiologiczne w profilaktyce próchnicy są

nieistotne.

b) istotne jedynie wśród młodej populacji.
c)

bardzo istotne i analizowane.

d) rzadko brane pod uwagę.

18. Stomatolog powinien

wyrywać zęby.

b) być miły i otwarty.
c)

być miły, ale nie przyjmować pacjentów po godzinach.

d) być konkretny, bez empatii.

19. Triclosan to związek działający

antybakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwbólowo.

b) tylko antybakteryjnie, przeciwzapalnie.
c)

tylko antybakteryjnie.

d) uspakajająco.

20. Metoda okrężno-szorująca polega na umieszczeniu szczoteczki pod kątem

45º.

b) 35º.
c)

90º.

d) 40º.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko…………………………………………………….…

Zapobieganie próchnicy zębów

Zakreśl prawidłową odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

Batczewska

E.:

Elementy

emocjonalno-motywacyjne

decyzji

leczeniu

stomatologicznym

dorosłych

pacjentów.

Badania

ankietowe.

„Magazyn

Stomatologiczny”, 1999

Jańczuk Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii. PZWL, Warszawa 1999

Karski J.: Promocja zdrowia. IGNIS, Warszawa 1999

Rosłan-Szulc K.: ABC Twoich zębów. Endirpol, Gdańsk 1994

Studzińska-Pasieka : Angielski dla stomatologów. Bestom, Łódź 2005

Volz U.: Dbaj o zęby. Interspan, styczeń 2006

www.bhp.com.pl

www.bhp.org.pl