PLATON PAŃSTWO II

DZIEJE RELIGII, FILOZOFII I NAUKI

do ko

ca staro

ytno

│

redniowiecze i odrodzenie

│

barok i o

wiecenie

│

1815-1914

│

1914-1989

jak i z czego studiowa

filozofi

│

moje wykłady

│

Wittgenstein

│

filozofowie i socjologowie nauki

PLATON

STWO

przeło

ył Władysław WITWICKI

Ksi

ga siódma

Potem powiedziałem: - Przedstaw sobie obrazowo, jako nast

puj

cy stan rzeczy, nasz

natur

ze wzgl

du na kultur

umysłow

i jej brak.

Zobacz! Oto ludzie s

niby w podziemnym pomieszczeniu na kształt jaskini. Do groty

prowadzi od góry wej

cie zwrócone ku

wiatłu, szerokie na cał

szeroko

ść

jaskini. W niej

oni siedz

od dzieci

cych lat w kajdanach; przykute maj

nogi i szyje tak,

e trwaj

miejscu i patrz

tylko przed siebie; okowy nie pozwalaj

im obraca

głów. Z góry i z

daleka pada na nich

wiatło ognia, który si

pali za ich plecami, a pomi

dzy ogniem i

lud

mi przykutymi biegnie gór

cie

ka, wzdłu

której widzisz murek zbudowany

równolegle do niej, podobnie jak u kuglarzy przed publiczno

stoi przepierzenie, nad

którym oni pokazuj

swoje sztuczki.

- Widz

- powiada.

- Wi

c zobacz, jak wzdłu

tego murku ludzie nosz

ró

norodne wytwory, które stercz

ponad murek; i pos

gi, i inne zwierz

ta z kamienia i z drzewa, i wykonane rozmaicie i

oczywi

cie jedni z tych, co je nosz

, wydaj

głosy, a drudzy milcz

- Dziwny obraz opisujesz i kajdaniarzy osobliwych.

- Podobnych do nas - powiedziałem. - Bo przede wszystkim czy my

lisz,

e tacy ludzie

mogliby z siebie samych i z siebie nawzajem widzie

cokolwiek innego oprócz cieni,

które ogie

rzuca na przeciwległ

cian

jaskini?

- Jakim

e sposobem? - powiada - gdyby całe

ycie nie mógł

aden głow

poruszy

- A je

eli idzie o te rzeczy obnoszone wzdłu

muru? Czy nie to samo?

- No, có

- Wi

c gdyby mogli rozmawia

jeden z drugim, to jak s

dzisz, czy nie byliby przekonani,

e nazwami okre

laj

to, co maj

przed sob

, to, co widz

- Koniecznie.

- No, có

? A gdyby w tym wi

zieniu jeszcze i echo szło od im przeciwległej

ciany, to, ile

razy by si

odzywał kto

z przechodz

cych, wtedy, jak my

lisz? Czy oni by s

dzili,

e to

odzywa kto

inny, a nie ten cie

, który si

przesuwa?

- Na Zeusa, nie my

inaczej - powiada.

- Wi

c w ogóle - dodałem - ci ludzie tam nie co innego braliby za prawd

, jak tylko cienie

pewnych wytworów.

- Bezwarunkowo i nieuchronnie - powiada.

Strona 1 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- A rozpatrz sobie - dodałem - ich wyzwolenie z kajdan i uleczenie z nie

wiadomo

ci. Jak

by to było, gdyby im naturalny bieg rzeczy co

takiego przyniósł; ile razy by kto

został

wyzwolony i musiałby zaraz wsta

i obróci

szyj

, i i

ść

, i patrze

wiatło, cierpiałby

robi

c to wszystko, a tak by mu w oczach migotało,

e nie mógłby patrze

na te rzeczy,

których cienie poprzednio ogl

dał. Jak my

lisz, co on by powiedział, gdyby mu kto

mówił,

e przedtem ogl

dał ni to, ni owo, a teraz co

bli

szego bytu,

e zwrócił si

czego

, co bardziej istnieje ni

tamto, wi

c teraz widzi słuszniej; i gdyby mu kto

teraz

pokazywał ka

dego z przechodz

cych i pytaniami go zmuszał, niech powie, co to jest.

Czy nie my

lisz,

e ten by mo

e był w kłopocie i my

lałby,

e to, co przedtem widział,

prawdziwsze jest od tego, co mu teraz pokazuj

- Z pewno

- powiada.

- Nieprawda

? A gdyby go kto

zmuszał,

eby patrzał w samo

wiatło, to bolałyby go

oczy, odwracałby si

i uciekał od tych rzeczy, na które potrafi patrze

i byłby przekonany,

e one s

rzeczywi

cie ja

niejsze od tego, co mu teraz pokazuj

- Tak jest - powiada.

- A gdyby go kto

- dodałem - gwałtem stamt

d pod gór

wyci

gał po kamieniach i

stromiznach ku wyj

ciu i nie pu

ciłby go pr

dzej, a

by go wywlókł na

wiatło sło

ca, to

czy on by nie cierpiał i nie skar

yłby si

i nie gniewał,

e go wlok

, a gdyby na

wiatło

wyszedł, to miałby oczy pełne blasku i nie mógłby widzie

ani jednej z tych rzeczy, o

których by mu teraz mówiono,

e s

prawdziwe?

- No nie - powiada - tak nagle przecie

- I my

e musiałby si

przyzwyczaja

, gdyby miał widzie

to, co na górze. Naprzód by

mu najłatwiej było dojrze

cienie, potem w wodach odbicia ludzi i innych przedmiotów,

ciała niebieskie i niebo samo po nocy łatwiej by mógł ogl

patrz

c na

wiatło gwiazd i

ksi

ęŜ

yca, ni

po dniu widzie

sło

ce i

wiatło słoneczne.

- Jak

eby nie?

- Dopiero na ko

cu, my

, mógłby patrze

w sło

ce; nie na jego odbicie w wodach i nie

mie

go tam, gdzie ono nie jest u siebie, ale sło

ce samo w sobie i na swoim miejscu

mógłby dojrze

i mógłby ogl

, jakie ono jest.

- Koniecznie - powiada.

- Potem by sobie wymiarkował o nim,

e od niego pochodz

pory roku i lata, i

e ono

dzi wszystkim w

wiecie widzialnym, i

e jest w pewnym sposobie przyczyn

tak

e i

tego wszystkiego, co oni tam poprzednio widzieli.

- Jasna rzecz,

e do tego by potem doszedł.

- Wi

c có

? Gdyby sobie swoje pierwsze mieszkanie przypomniał i t

dro

ść

tamtejsz

, i tych, z którymi razem wtedy siedział, wspólnymi kajdanami skuty, to czy nie

lisz,

e uwa

ałby sobie za szcz

ęś

cie t

odmian

, któr

przeszedł, a litowałby si

nad

tamtymi?

- I bardzo.

- A tam u nich przedtem mo

e niejeden zbierał od towarzyszów pochwały i zaszczyty, i

dary, je

eli najbystrzej umiał dojrze

to, co mijało przed oczami, i najlepiej pami

tał, co

przedtem, co potem, a co równocze

nie zwykło si

było zjawia

i mija

, i najlepiej umiał

Strona 2 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

na tej podstawie zgadywa

, co b

dzie. Czy ty my

lisz,

e on by za tym t

sknił i

zazdro

ciłby tym, których tamci obsypuj

zaszczytami i władz

im oddaj

? Czy te

raczej

czułby si

tak, jak ten u Homera, i stanowczo by wolał "by

na ziemi i słu

gdzie

jakiego

biedaka" i nie wiadomo jak

dol

znosi

raczej, ni

wróci

do poprzednich

pogl

dów i do

ycia takiego jak tam?

- Ja tak my

- powiada -

e wolałby raczej wszystko inne znie

ść

, ni

wróci

do tamtego

ycia.

- A jeszcze i nad tym si

zastanów. Gdyby taki człowiek z powrotem na dół zszedł i w tym

samym szeregu usiadł, to czy nie miałby oczu napełnionych ciemno

, gdyby nagle

wrócił ze sło

ca?

- I bardzo - powiada.

- A gdyby teraz znowu musiał wykłada

tamte cienie na wy

cigi z tymi, którzy bez

przerwy siedz

w kajdanach, a tu jego oczy byłyby słabe zanimby nie wróciły do siebie,

bo przystosowanie ich wymaga nie bardzo małego czasu, to czy nie nara

ałby si

miech i czy nie mówiono by o nim,

e chodzi na gór

, a potem wraca z zepsutymi

oczami, i

e nie warto nawet chodzi

tam pod gór

. I gdyby ich kto

próbował wyzwala

podprowadza

ej, to gdyby tylko mogli chwyci

w gar

ść

i zabi

go, na pewno by

go zabili.

- Z pewno

- powiada.

- Otó

ten obraz - powiedziałem - kochany Glaukonie, trzeba w cało

ci przyło

do tego,

co si

poprzednio mówiło. Wi

c to siedlisko, które si

naszym oczom ukazuje,

przyrówna

do mieszkania w wi

zieniu, a

wiatło ognia w nim do siły sło

ca.

Wychodzenie pod gór

i ogl

danie tego, co jest tam wy

ej, je

li we

miesz za wznoszenie

duszy do

wiata my

li, to nie zbł

dzisz i trafisz w moj

nadziej

, skoro pragniesz j

usłysze

. Bóg tylko chyba wie, czy ona prawdziwa, czy nie. Wi

c je

eli o to chodzi, co

mnie si

zdaje, to zdaje mi si

tak,

e na szczycie

wiata my

wieci idea Dobra i

bardzo trudno j

dojrze

, ale kto j

dojrzy, ten wymiarkuje,

e ona jest dla wszystkiego

przyczyn

wszystkiego, co słuszne i pi

kne,

e w

wiecie widzialnym pochodzi od niej

wiatło i jego pan, a w

wiecie my

li ona panuje i rodzi prawd

i rozum, i

e musi j

dojrze

ten, który ma post

powa

rozumnie w

yciu prywatnym lub w publicznym.

- Mniemam i ja tak samo - powiedział - tak, jak tylko potrafi

- Wi

c prosz

- dodałem - podziel ze mn

jeszcze i to mniemanie i nie dziw si

e ci,

którzy tam zaszli, nie maj

ochoty robi

tego samego, co ludzie, tylko ich dusze chc

wci

ąŜ

tam przebywa

i tam d

ąŜą

. To chyba te

naturalne, je

eli i to jest zgodne z

omówionym obrazem.

- To z pewno

naturalne - powiada.

- No có

? A czy to, my

lisz, dziwne, je

eli kto

od tych boskich widoków do marno

ludzkich powróci,

e nie wygl

da wtedy jak ludzie i mocno wydaje si

mieszny, bo

jeszcze słabo widzi, zanim si

nie przyzwyczai do tutejszych ciemno

ci, kiedy b

dzie

musiał w s

dach czy gdzie

indziej walczy

o cienie sprawiedliwo

ci albo o bałwany,

które tylko cienie rzucaj

, i stawa

do zawodów o te rzeczy tak, jak je bior

ludzie, którzy

Sprawiedliwo

ci samej nie widzieli nigdy?

- To nie jest zgoła dziwne - powiedział.

Strona 3 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Gdyby kto

miał rozum - dodałem - to by pami

tał,

e dwojakie bywaj

zaburzenia w

oczach. Jedne u tych, którzy si

wiatła do ciemno

ci przenosz

, drugie u tych, co z

ciemno

ci w

wiatło. Wi

c gdyby wiedział,

e to samo dzieje si

i z dusz

, to

kiedykolwiek by widział,

e si

która

miesza i nie mo

e niczego dojrze

, nie

miałby si

głupio, tylko by si

zastanowił, czy ona wraca z

ycia w wi

kszej jasno

ci i teraz ulega

mie, bo nie jest przyzwyczajona, czy te

z wi

kszej ciemnoty weszła w wi

ksz

jasno

ść

i zbytni blask j

nieniem napełnia; wtedy by jej stan i jej

ycie uwa

ał za

szcz

ęś

cie a litowałby si

nad tamt

. A gdyby si

miał i z niej

mia

, to mniej

mieszny

byłby jego

miech nad ni

pod adresem tamtej, która z góry, ze

wiatła przychodzi.

- Mówisz w sam raz - powiada.

- Wi

c powinni

my - dodałem - tak my

o tych rzeczach, je

eli to wszystko prawda, i

e z wykształceniem zgoła nie tak stoi sprawa, jak to mówi

pewni ludzie, którzy si

ogłaszaj

. Oni mówi

e chocia

kto

wiedzy nie ma w duszy, oni j

tam wło

potrafi

jakby wzrok wkładali w oczy

lepe.

- Tak mówi

- powiada.

- A nasza my

l obecna - ci

łem - wskazuje zdolno

ść

tkwi

w duszy ka

dego

człowieka i to narz

dzie, którym si

dy człowiek uczy. Tak samo, jak oko nie mogło

z ciemno

ci obróci

wiatłu inaczej, jak tylko wraz z całym ciałem, tak samo cał

dusz

trzeba si

odwróci

wiata zjawisk, które powstaj

i gin

, a

dusza potrafi

patrze

na byt rzeczywisty i jego pierwiastek najja

niejszy i potrafi to widzenie

wytrzyma

. Ten pierwiastek nazywamy Dobrem. Czy nie?

- Tak.

- Wi

c tego wła

nie - dodałem - dotyczyłaby umiej

tno

ść

pewna - nawracania si

; w jaki

sposób najłatwiej i najskuteczniej zawróci

w inn

stron

, nie o to chodzi,

eby

człowiekowi wszczepia

wzrok, on go ma, tylko si

w zł

stron

obrócił i nie patrzy tam,

gdzie trzeba, o to chodzi,

eby to zrobi

najlepiej.

- Zdaje si

- powiedział.

- Zatem inne tak zwane cnoty duszy gotowe jako

bliskie cnotom ciała. Bo

rzeczywi

cie nie ma ich naprzód wcale, a pó

niej wszczepia je obyczaj i

wiczenia. A ta,

któr

stanowi inteligencja, ma zdaje si

raczej co

boskiego w sobie; co

, co nigdy siły

nie traci, a tylko zale

nie od momentu nawrócenia staje si

czym

przydatnym i

ytecznym, albo nieprzydatnym i szkodliwym. Czy

jeszcze nigdy nie zwrócił uwagi na

ludzi, o których si

mówi,

e s

li, ale m

drzy, jak bystro taka duszyczka patrzy, jak

ostro widzi na wskro

wszystko, do czego si

mie; ma wida

, niezły wzrok, a tylko

musi słucha

złych skłonno

ci, tak

e im ostrzej patrzy, tym wi

cej złego robi?

- Tak jest - powiada.

- Gdyby jednak - dodałem - tak

natur

od dziecka krótko trzyma

i poobcina

jej

wcze

nie te niby kule ołowiane powi

zane z dobrym jedzeniem i tego rodzaju

przyjemno

ciami i z rozkosznymi przysmakami, które wzrok duszy skierowuj

ku dołowi,

gdyby si

taki chłopak tego pozbył, a obrócił si

ku Prawdzie, to by t

sam

swoj

zdolno

tamte rzeczy widział najbystrzej w porównaniu z tymi samymi lud

mi,

podobnie jak najbystrzej widzi te, którymi si

dzisiaj interesuje.

- Prawdopodobnie - powiedział.

Strona 4 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- No có

? A czy to nieprawdopodobne - dodałem - a nawet to koniecznie wynika z tego,

co si

przedtem powiedziało,

e ani ludzie niewykształceni i z prawd

nic do czynienia

nie maj

cy, nale

ycie pa

stwem rz

dzi

nie b

, ani ci, którzy si

swobodnie i

wył

cznie tylko nauk

zajmuj

. Dlatego,

e ci pierwsi celu w

yciu nie maj

jednego,

który maj

c na oku, powinni by wszystko robi

, cokolwiek by robili w

yciu prywatnym i w

publicznym, a drudzy dlatego,

e dobrowolnie pracowa

nie b

, bo im si

zdaje,

mieszkaj

gdzie

daleko, gdzie

na wyspach szcz

ęś

liwych.

- To prawda - mówi.

- A naszym zadaniem jest - powiedziałem - co najlepsze natury spo

ród mieszka

ców

zmusi

eby dorosły do tego przedmiotu nauki, który

my po przednio nazwali

najwi

kszym;

eby widziały Dobro i potrafiły odby

drog

wzwy

, a gdy si

tam

wznios

i dostatecznie Dobra napatrz

, nie pozwala

im na to, na co si

im dzi

pozwala.

- Na co takiego?

eby tam zostały na stałe, a nie chciały zst

powa

z powrotem do tych ludzi, tutaj,

okutych w kajdany, i dzieli

z nimi trudów, i bra

od nich zaszczytów; - wszystko jedno,

gorsze czy powa

niejsze.

- No dobrze - powiada - ale wtedy zadamy im krzywd

i zrobimy to,

e ich dusze b

yły gorzej, kiedy mogłyby lepiej.

- Zapomniałe

znowu, przyjacielu - tak odpowiedziałem -

e prawu nie na tym zale

y, aby

jaki

jeden rodzaj ludzi był osobliwie szcz

ęś

liwy; prawo zmierza do tego stanu dla całego

stwa; harmonizuj

c obywateli namow

i przymusem, skłania ich do tego,

eby si

sob

dzielili tym po

ytkiem, jaki ka

dy potrafi przynie

ść

dla wspólnego dobra; prawo

samo wytwarza takich ludzi w pa

stwie nie na to,

eby potem pozwoli

demu, niech

sobie idzie, któr

dy sam zechce, ale na to,

eby si

nimi posługiwa

dla zjednoczenia

stwa.

- Prawda - mówi - zapomniałem.

- Wi

c zastanów si

, Glaukonie - powiedziałem -

e nawet nie wyrz

dzimy krzywdy

naszym filozofom, tylko b

dziemy do nich mówili sprawiedliwie, przymuszaj

c ich,

eby o

drugich dbali i drugich strzegli. A b

dziemy im mówili,

e je

li si

zdarzaj

tacy ludzie jak

oni w innych pa

stwach, to naturalne, je

eli si

nie bior

do pracy na miejscu, bo oni tam

rosn

sami z siebie, bez pomocy ustroju, który panuje w ka

dym pa

stwie. A to jest rzecz

sprawiedliwa,

eby to, co si

samo rodzi i nikomu wychowania nie zawdzi

cza, nikomu

nie miało ochoty spłaca

kosztów wychowania. A tymczasem was my

my dla was

samych i dla reszty pa

stwa spłodzili, jakby w ulu, na wodzów i na królów i

wychowali

my was lepiej i doskonalej ni

inni swoich; wy

cie lepiej od innych uzdolnieni,

eby by

jednym i drugim. Wi

c powiniene

zej

ść

teraz na dół jeden z drugim i mieszka

razem z innymi, i przyzwyczaja

do patrzenia w mroki. Jak si

przyzwyczaicie, to

dziecie widzieli o całe niebo lepiej ni

ci tam, i potraficie rozpozna

de widmo, co

ono za jedno i sk

d si

wzi

ło, bo

cie ju

ogl

dali prawd

w dziedzinie tego, co pi

kne i

sprawiedliwe, i dobre. W ten sposób b

dziemy razem z wami pa

stwem rz

dzili na jawie,

a nie przez sen, jak to dzi

w niejednym pa

stwie rz

ci, co walki z sob

staczaj

cienie i o władz

, jak gdyby władza była jakim

wielkim dobrem. A prawda bodaj

e tak

wygl

da: pa

stwo, w którym ludzie maj

cy rz

dzi

najmniej si

garn

do rz

dów, w tym

musz

dy najlepsze i najbardziej wolne od wewn

trznych niepokojów, a gdzie

cy s

nastawieni przeciwnie, tam i stosunki panuj

wprost przeciwne.

- Tak jest - powiada.

Strona 5 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Wi

c czy my

lisz,

e nie b

nam posłuszni nasi wychowankowie, kiedy to usłysz

, i

nie zechce jeden z drugim po cz

ęś

ci pracowa

w pa

stwie razem z innymi, a długi czas

poza tym sp

dza

w swoim towarzystwie i w atmosferze czystej?

- To niemo

liwe - powiada. - Bo b

dziemy to, co sprawiedliwe, zalecali ludziom

sprawiedliwym. Raczej ka

dy z nich zabierze si

do rz

dzenia jako do czego

, co by

musi; wprost przeciwnie ni

ci, co dzisiaj rz

w ka

dym pa

stwie.

- Bo to tak jest, przyjacielu - dodałem. - Je

eli dla tych, co maj

dzi

, wynajdziesz

ycie lepsze od rz

dzenia, to mo

e ci si

uda

dobra organizacja pa

stwa, bo tylko w

tym jednym pa

stwie b

dzili ludzie istotnie bogaci nie w złoto, ale w to, co powinno

stanowi

bogactwo człowieka szcz

ęś

liwego -

eby mie

ycie dobre i rozumne. A je

eli

do rz

dów zabior

ludzie ubodzy i je

li łakn

cy dóbr osobistych dorw

do dobra

publicznego, aby je rozdrapywa

dla siebie, wtedy nie ma sposobu. Zaczn

walki o

władz

i taka wojna domowa wewn

trz pa

stwa zgubi i samych walcz

cych i zgubi

reszt

stwa.

ta prawda - mówi.

- A czy znasz jakiekolwiek

ycie inne, które by pozwalało patrze

z góry na władz

i na

wpływy polityczne, ni

ycie oddane prawdziwej filozofii?

- Nie, na Zeusa - powiada.

- Wi

c doprawdy,

e do rz

dów nie powinni si

bra

ludzie, którzy si

w rz

dzeniu

kochaj

. Bo mi

dzy zakochanymi rywalami musz

zacz

ąć

walki.

- Jak

eby nie?

- Wi

c kogo ty innego b

dziesz zmuszał do stra

y około pa

stwa, je

eli nie tych, co

rozumiej

na tych rzeczach najlepiej i najlepiej potrafi

stwem zarz

dza

, ale

ambicje maj

inne i

ycie znaj

lepsze ni

karier

polityczn

- Nikogo innego - powiada.

- Wi

c je

eli chcesz, to pomy

lmy nad tym, sk

d we

miemy takich ludzi i jak ich kto

dzie podprowadzał ku

wiatłu, jak to o niektórych ludziach mówi

e z Hadesu

pomi

dzy bogów poszli.

- Jak

ebym nie chciał? - powiada.

- A to by było nie tyle, co skorupk

odwróci

, tylko jakie

odwrócenie si

duszy od dnia,

który noc przypomina, ku tej drodze pod gór

, istotnie do prawdziwego bytu wiod

cej,

któr

my filozofi

prawdziw

nazywamy.

- Tak jest.

- Wi

c trzeba si

rozejrze

, który to przedmiot nauki posiada tak

sił

- Jak

eby nie?

- Wi

c który by to przedmiot nauki, Glaukonie, mógł tak dusz

poci

wiata

zjawisk ku bytowi? A mówi

c to mam równocze

nie i to na my

li, czy nie mówili

my,

oni powinni by

za młodu zapa

nikami wojennymi?

- Mówili

my.

Strona 6 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Zatem przedmiot nauki, którego szukamy, powinien tak

e i to jeszcze posiada

dodatku.

- Co takiego?

eby nie był bez u

ytku dla wojska.

- Powinien - mówi - je

eli to tylko mo

liwe.

- My

my ich przedtem kształcili z pomoc

muzyki i gimnastyki.

- Było tak - powiada.

- Gimnastyka zajmuje si

chyba tym, co powstaje i ginie. Bo kieruje wzrostem i

zanikaniem ciała.

- Jasna rzecz.

- Wi

c to by nie był ten przedmiot, którego szukamy.

- No nie.

- A mo

e muzyka, o której mówili

my przedtem?

- Ale

ona była przeciwstawieniem gimnastyki, je

eli pami

tasz, wpływała wychowawczo

na obyczaje stra

ników, z pomoc

swej harmonii zaszczepiała im pewn

równowag

wewn

trzn

, a nie zaszczepiała wiedzy; rytmem swym regulowała ich takt wewn

trzny, a

słowami budziła inne dyspozycje pokrewne - powiada - i to zarówno słowami mitów, jak i
bli

szymi prawdy. Ale przedmiotu nauki, który by si

przydał do jakiego

takiego dobra,

jakiego ty teraz szukasz, wcale w niej nie było.

- Bardzo mi dokładnie to przypominasz - powiedziałem. - Tam naprawd

nie było nic

takiego. Ale, bój si

boga, Glaukonie, co by to było takiego? Bo umiej

tno

ci wszystkie

wydawały si

jako

raczej rzemiosłami.

- Jak

eby nie? I rzeczywi

cie, jaki

jeszcze inny przedmiot nauki pozostaje, je

eli

muzyka i gimnastyka, i umiej

tno

ci odpadaj

- No, prosz

- odpowiedziałem - je

eli si

nie nadaje ju

nic wi

cej poza tym, to

my jaki

przedmiot z tych, które si

do wszystkiego w ogóle odnosz

- Co takiego?

- Na przykład ten wspólny czynnik, którym si

posługuj

wszystkie umiej

tno

ci i

działania rozs

dne i gał

zie wiedzy. Którego si

dy powinien uczy

przede

wszystkim.

- Co to takiego? - powiada.

- To ten drobiazg - odpowiedziałem - rozpoznawa

jeden i dwa, i trzy, mówi

c za

ogólnie - liczba i rachunek. Czy nie tak si

te rzeczy maj

e ka

da umiej

tno

ść

i ka

wiedza musi do nich si

- I bardzo - powiada.

- Nieprawda

- dodałem - i umiej

tno

ść

wojskowa te

Strona 7 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Koniecznie musi - powiedział.

- Przecie

Palamedes - dodałem - w tragediach zawsze pokazuje w Agamemnonie

bardzo

miesznego wodza. Czy

nie pomy

lał nad tym, co on mówi; on powiada,

szyki pod Ilionem sprawił, kiedy ich liczb

znalazł i wyrachował ilo

ść

okr

tów i wszystko

inne, co przedtem było nie policzone, i Agamemnon nie wiedział nawet, ile ma nóg, skoro
liczy

nie umiał? Wi

c co my

lisz? Co to był za wódz?

- Jaki

do niczego - powiada - je

eli to była prawda.

- Wi

c czy nie przyjmiemy - dodałem -

e dla wojskowego ten przedmiot nauki jest

niezb

dny - umiej

tno

ść

rachunków i liczenia?

- To przede wszystkim - powiada - je

eli si

ma cho

troch

rozumie

na szykach, a

nawet po prostu, by

człowiekiem.

- A czy ty my

lisz - dodałem - o tym przedmiocie co samo, co i ja?

- Co takiego?

- Bodaj

e on nale

y do tych, które z natury rzeczy prowadz

do poznania rozumowego -

my takich szukamy - a tylko nikt si

nim nie posługuje nale

ycie jako tym, który ze

wszech miar poci

ga w stron

istoty rzeczy.

- Jak to rozumiesz? - powiada.

- Ja spróbuj

- odrzekłem - powiedzie

jasno to, co si

mnie przynajmniej wydaje. Ja

sobie ró

ne przedmioty rozpatruj

i uwa

am, czy one prowadz

tam, gdzie mówimy, czy

nie. Popatrz razem ze mn

i potwierd

albo zaprzecz, aby

my i to ja

niej zobaczyli, czy

jest tak, jak ja przeczuwam.

- Poka

- powiada.

- Wi

c ja pokazuj

- odpowiedziałem - je

eli widzisz, jak to po

ród spostrze

jedno nie

woła rozumu do kontroli, jakby zmysły same ju

nale

ycie rzecz oceniały, a drugie ze

wszech miar wymaga kontroli ze strony rozumu, bo zmysły same nie poradz

i robi

zawód.

- Jasna rzecz - powiada -

e to mówisz o widzeniu rzeczy z odległo

ci i o rzeczach

rysowanych w perspektywie.

- Niezupełnie trafiłe

w to, co mam na my

li.

- A co ty masz na my

li? - powiada.

- Spostrze

enia, które nie wołaj

rozumu na pomoc, to s

te, które nie wychodz

zarazem na spostrze

enia przeciwne. A które wychodz

, o tych mówi

e wołaj

, skoro

spostrze

enie objawia równie dobrze to, jak i jego przeciwie

stwo, czy tam to

spostrze

enie przyjdzie z bliska, czy z daleka. W ten sposób ja

niej b

dziesz wiedział, co

mam na my

li. Oto widzisz, zgodzimy si

e to s

trzy palce: najmniejszy, drugi i

redni.

- Tak jest - powiada.

- Wi

c uwa

aj,

e ja mówi

o palcach widzianych z bliska. I w odniesieniu do nich

zastanów si

nad tak

rzecz

Strona 8 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Nad jak

- Ka

dy z tych palców jednakowo wydaje si

palcem i pod tym wzgl

dem wcale si

jeden

od drugiego nie ró

ni, bez wzgl

du na to, czy si

go widzi w

rodku, czy na ko

cu, czy

dzie biały, czy czarny, czy gruby, czy cienki i wszystko, co tylko w tym rodzaju. Bo we

wszystkich tych wypadkach dusza zwykłego człowieka nie musi si

dodatkowo pyta

rozumu, co to wła

ciwie jest palec. Bo jej w

adnym wypadku wzrok nie wskazywał,

eby

palec był zarazem czym

przeciwnym a nie palcem.

- No nie - powiada.

- Nieprawda

- dodałem - taki wypadek nie mo

e ani przywoływa

rozumu, ani go

pobudza

- Naturalnie.

- No a to jak? Wielko

ść

palców, i mało

ść

, czy wzrok nale

ycie widzi i czy

adnej mu to

nie robi ró

nicy, czy si

palec znajduje na

rodku, czy na ko

cu? A tak samo dotyk, je

eli

chodzi o grubo

ść

i cienko

ść

, albo o mi

kko

ść

i o twardo

ść

? I inne zmysły, czy nie daj

nam o tych rzeczach informacji niedostatecznych? Czy te

tak robi ka

dy z nich?

Naprzód zmysł, do którego nale

y twardo

ść

, musi zawiadowa

równie

i mi

kko

, i

donosi duszy,

e spostrzega jedno i to samo jako twarde i jako mi

kkie?

- Tak jest - powiada.

- Nieprawda

? - dodałem - w takich znowu wypadkach dusza musi by

w kłopocie i nie

e wiedzie

, co wła

ciwie ten zmysł oznacza jako twarde, skoro to samo nazywa si

zarazem i mi

kkim, a zmysł mówi

cy o tym, co lekkie i ci

ęŜ

kie, jak wła

ciwie rozumie to,

co lekkie, i jak to, co ci

ęŜ

kie, je

eli wskazuje na to, co ci

ęŜ

kie, jako lekkie, a to, co lekkie,

podaje za ci

ęŜ

kie?

- Tote

- powiada - takie sprawozdania zmysłów musz

dla duszy dziwne i wymagaj

zastanowienia.

- Zatem to naturalne - dodałem -

e w takich wypadkach przede wszystkim dusza ucieka

do rachunku i do rozumu, i zastanawia si

, czy to jest jedno, czy dwa; to, co jej

zmysły donosz

- Jak

eby nie?

- Nieprawda

? Je

eli to wygl

da na dwa, to ka

de z dwojga wydaje si

czym

innym i

czym

jednym?

-Tak.

- Je

eli ka

de z dwojga, to jedno, a oba razem, to dwa, to dusza b

dzie te dwa

rozdzielała w my

li. Bo gdyby były nierozdzielne, nie pojmowałaby ich jako dwa, tylko

jako jedno.

- Słusznie.

- To, co wielkie, i to, co małe, wzrok te

spostrzegł - zgodzimy si

- ale nie z osobna,

tylko w jakiej

mieszaninie. Czy nie tak?

- Tak.

Strona 9 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- I

eby si

to wyja

niło, to znowu rozum był zmuszony zobaczy

wielko

ść

i mało

ść

, ale

nie w zmieszaniu, tylko z osobna, a wi

c wprost przeciwnie ni

zmysł.

- Prawda.

- Czy nie st

d jako

przychodzi nam po raz pierwszy pytanie: wi

c co to wła

ciwie jest to

wielkie, i tak samo to, co małe?

- W ka

dym razie.

- I tak nazwali

my jedno przedmiotem my

lowym, a drugie widzialnym.

- Zupełnie słusznie - powiedział.

- Wi

c ja to i przed chwil

zamierzałem powiedzie

e jedne spostrze

enia przyzywaj

l, a inne tego nie robi

, i okre

liłem jako przyzywaj

ce te, które do zmysłów wpadaj

wraz ze swymi przeciwie

stwami, a które tego nie robi

, te nie budz

rozumu.

- Wi

c teraz ju

rozumiem - powiada - i wydaje mi si

e tak jest.

- No có

? A liczba i jednostka zdaje si

nale

do którego z tych dwóch rodzajów?

- Ja si

nie orientuj

- powiada.

- To sobie wywnioskuj przez analogi

z tym, co si

mówiło. Bo je

eli si

jednostk

widzi

nale

ycie sam

przez si

, albo si

dostatecznie chwyta jakim

innym zmysłem, to ona

chyba nie potrafi poci

w stron

istoty rzeczy; podobnie, jake

my to mówili o palcu. A

eli si

zawsze razem z ni

widzi jakie

jej przeciwie

stwo, tak

e si

równie

dobrze bierze za jednostk

, jak i za co

jej przeciwnego, to ju

by trzeba kogo

, kto by to

rozs

dził i musiałaby dusza przy takiej sposobno

ci by

w kłopocie i szuka

, poruszaj

w sobie my

l, i pyta

raz po raz, co te

to jest takiego jednostka sama. W ten sposób

nauka o jednostce nale

ałaby do czynników, które poci

gaj

i skierowuj

ludzi do

ogl

dania bytu.

- Rzeczywi

cie - powiada - patrzenie na jednostk

ma to do siebie w nie najmniejszym

stopniu. Przecie

jedno i to samo widzimy równocze

nie jako co

jednego i jako

niezliczone mnóstwo.

- Nieprawda

- powiedziałem - je

eli tak si

ma rzecz z jednostk

, to i z ka

liczb

tak

samo?

- Jak

eby nie?

- A prawda,

e rachunki l

e arytmetyka cała dotyczy liczby i ma z ni

do czynienia?

- O, bardzo.

- Wi

c one najwidoczniej prowadz

do Prawdy.

- Znakomicie przecie

- Zatem to byłyby te przedmioty nauczania, których szukamy. Wojskowy musi tego si

nauczy

z uwagi na szyki bojowe, a filozof dlatego,

e powinien wej

ść

w kontakt z istot

rzeczy, a nie ton

ąć

wiecie zjawisk, które powstaj

i gin

, albo si

nigdy rachowa

nie

nauczy.

Strona 10 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Jest tak - powiada.

- A nasz stra

nik to jest wła

nie i

ołnierz, i filozof zarazem.

- No, tak.

- Wi

c ten przedmiot, Glaukonie, nale

ałoby ustawowo wprowadzi

i przekona

tych,

którzy si

chc

w pa

stwie zajmowa

sprawami najwa

niejszymi,

e powinni si

zabra

do nauki rachunków i bawi

nie tak jak laicy, ale tak długo, a

dojd

do ogl

dania

natury liczb rozumem samym; nie dla celów kupna i sprzeda

y, jak to robi

kupcy i

kramarze, tylko dla celów z wojn

zwi

zanych i dla samej duszy, aby jej ułatwi

odwrócenie si

wiata przemijaj

cych zjawisk i zwrot w kierunku prawdy oraz istoty

rzeczy.

- Bardzo pi

knie mówisz - powiada.

- Tak jest - dodałem. - I teraz, kiedy si

omówiło przedmiot nauki rachunków, ja my

tym, jaki on jest subtelny i z jak wielu wzgl

dów przydatny dla naszych celów, je

eli si

nim kto

zajmuje dla samego poznania, a nie dla celów kramarskich.

- W jakim sposobie? - mówi.

- Tak wła

nie, jake

my to przed chwil

mówili, jak on gwałtownie w gór

gdzie

poci

dusz

i zmusza j

do zajmowania si

liczbami samymi, a nie dopuszcza

adn

miar

eby mu kto

widzialne albo dotykalne ciała, maj

ce swoje liczby, pokazywał i o nich

mówił. Wiesz przecie

e je

li kto

w rozmowie z dobrymi rachmistrzami spróbuje w

li dzieli

sam

jednostk

, to wy

miewaj

i nie przyjmuj

tego, tylko j

zaczynaj

mno

, boj

c si

eby si

przypadkiem jednostka nie przestała wydawa

jednostk

, ale

zbiorem wielu cz

stek.

ta prawda to, co mówisz - powiada.

- A co my

lisz, Glaukonie, gdyby ich kto

zapytał: "Dziwni ludzie, o jakich wy liczbach

mówicie? To w nich jest zawarta jednostka, któr

pojmujecie jako zawsze równ

dej

innej, i nie ró

ca si

od innej w najmniejszym stopniu, i nie maj

ca w sobie

adnej

stki?" To co my

lisz, co by oni odpowiedzieli?

- Odpowiedzieliby - s

e oni mówi

o tych liczbach, o których tylko my

na,

a w

adnym sposobie nie mo

na ich inaczej bra

do r

ki ani si

nimi posługiwa

- Wi

c widzisz, przyjacielu - dodałem -

e istotnie ten przedmiot nauki wydaje si

nam

niezb

dny, skoro on widocznie skłania dusz

eby si

samym rozumem posługiwała,

aby osi

ąć

sam

prawd

- No tak - powiada. - On to robi w wysokim stopniu.

- No có

? A to

zauwa

ył,

e ludzie zdolni do rachunków objawiaj

bystro

ść

prostu w ka

dym przedmiocie nauki, a głowy ci

ęŜ

kie, je

eli je w tym wykształci

wiczy

, to cho

adnej innej korzy

ci nie odnosiły, jednak korzystaj

, bo staj

bystrzejsze, ni

były.

- Jest tak - powiada.

- Doprawdy, ja mam wra

enie,

e niełatwo i niewiele znajdziesz takich przedmiotów,

które by wi

cej trudu wymagały od kogo

, kto si

ich uczy i w nich si

wiczy.

Strona 11 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- No nie.

- Wi

c z tych wszystkich powodów nie zaniedbywa

tego przedmiotu, tylko niech si

nim kształc

najzdolniejsi z natury.

- Zgadzam si

- mówi.

- Wi

c to jedno - powiedziałem - niech ju

u nas le

y. A drugie, blisko z tym zwi

zane,

e obejrzymy, czy si

nam na co

przyda.

- Co takiego? Ty zapewne my

lisz o geometrii? - powiada.

- Wła

nie o tym samym - mówi

- Co si

w niej wi

ąŜ

e ze sztuk

wojskow

, to jasna rzecz,

e si

przyda. Do wytyczania

obozów i zajmowania miejscowo

ci, do skupiania i do rozwijania wojska, i jak je tam

inaczej układaj

w samych bitwach i w marszach; w tym wszystkim wiele znaczy to,

czy si

kto

zna na geometrii, czy nie.

- No tak - powiedziałem - je

eli chodzi o takie rzeczy, to by wystarczyła jaka

krótka

stka geometrii i rachunków. A trzeba si

zastanowi

nad jej cz

ęś

ksz

i dalej

, czy ona te

jako

do tamtego zmierza, czy ułatwia dojrzenie idei Dobra. A do tego

zmierza, powiemy, wszystko, co dusz

skłania,

eby si

zwróciła do tamtego

wiata,

gdzie mieszka byt najszcz

ęś

liwszy, który ona musi zobaczy

na wszelki sposób.

- Słusznie mówisz - powiada.

- Nieprawda

, je

li zmusza do ogl

dania bytu, przyda si

; je

li do zjawisk, które powstaj

i gin

, nie przyda si

- Mówimy to przecie

- Zatem nie b

z nami przynajmniej o to spierali - dodałem - ci, którzy si

cho

troch

zetkn

li z geometri

e ta umiej

tno

ść

ma w sobie co

wprost przeciwnego

słowom, których na jej terenie u

ywaj

specjali

ci.

- Jak co? - powiada.

- Mówi

bardzo

miesznie i kategorycznie. Stwarzaj

wszystkie swoje słowa, jakby co

robili, i z praktycznego punktu widzenia mówi

o kwadraturach i przedłu

aniach, i o

dokładaniu, i wszystko tak u nich brzmi. A tymczasem cały ten przedmiot uprawia si

tylko dla poznania.

- Ze wszech miar - powiada.

- A prawda,

e jeszcze to trzeba uzgodni

- Co takiego?

e chodzi o poznanie bytu wiecznego, a nie o co, co si

kiedy

tam czym

staje i znowu

ginie.

- Łatwo si

na to zgodzi

- powiada. - Poznanie geometryczne dotyczy tego, co istnieje

wiecznie.

Strona 12 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Wi

c mo

e by

, przyjacielu,

e ono poci

ga dusz

do prawdy i sprawia, ze my

l filozofa

zaczyna do góry trzyma

to, co my dzi

mamy niepotrzebnie w dół skierowane

- Najbardziej, jak tylko by

e - powiada.

- Zatem najbardziej, jak tylko by

e, nale

y zaleci

eby ci w twoim pi

knym

stwie w

aden sposób nie zaniedbywali geometrii. Uboczne korzy

ci z niej te

nie s

małe.

- Jakie? - powiada.

- Te, które

ty wymienił - odrzekłem - te po

ytki zwi

zane z wojn

i ze wszystkimi

naukami one si

kniej przyjmuj

; wiemy chyba,

e na ogół i pod ka

dym wzgl

dem

ró

ni si

ten, który si

z geometri

stykał od tego, co nie.

- Doprawdy,

e pod ka

dym wzgl

dem, na Zeusa - powiedział.

- Zatem zalecimy ten przedmiot młodzie

y jako drugi.

- Zalecimy - powiada.

- Jak

e teraz? Na trzecim miejscu poło

ymy astronomi

? Czy nie zdaje ci si

- Zdaje mi si

- powiada. - Bo dobrze si

orientowa

w porach roku i w miesi

cach, i w

latach, to przystoi nie tylko umiej

tno

ci rolniczej i

eglarskiej, ale i wojskowej nie mniej.

- Ty sympatyczny jeste

- dodałem. - Wygl

dasz, jakby

bał szerokich kół, aby kto nie

lał,

e zalecasz przedmioty nieu

yteczne. A to jest rzecz niemała, tylko uwierzy

w to

jest trudno,

e przy studiowaniu tych przedmiotów oczyszcza si

pewien organ duszy i

rozpłomienia si

na nowo, je

eli marnie

zacz

ł, i

lepn

ąć

pod wpływem innych zaj

ęć

, a

lepiej,

eby si

ten jeden organ ostał ni

tysi

c oczu, bo tym jednym widzi si

prawd

c kto my

li o tym tak samo, ten ju

dzie uwa

ał,

e mówisz znakomicie. A ci, którzy

tego w

aden sposób nie dostrzegli, prawdopodobnie b

uwa

ali,

e mówisz ni to, ni

owo. Bo nie widz

adnego innego po

ytku, który by st

d płyn

ł, a mówi

o nim byłoby

warto. Wi

c od razu si

zastanów, do których ty ludzi mówisz. A mo

e nie do drugich,

tylko dla siebie samego mówisz po najwi

kszej cz

ęś

ci, cho

nie

ałowałby

przy tym i

nikomu innemu, gdyby mógł st

d odnie

ść

jak

ąś

korzy

ść

- Ja wol

tak ze wzgl

du na siebie samego przede wszystkim mówi

i pyta

, i dawa

odpowiedzi.

- A to cofnij si

- powiedziałem - troch

wstecz. Bo teraz niesłusznie

my wzi

li to, co ma

nast

powa

po geometrii.

- Wzi

wszy co? - powiada.

- Po powierzchni płaskiej - odrzekłem - wzi

my od razu brył

w ruchu po kole, zamiast

bryły samej w sobie. A słusznie jest po drugim wymiarze bra

do trzeciego. A ten si

ąŜ

e z obj

sze

cianów i wszystkiego, co posiada gł

- On si

ąŜ

e - powiada - ale, zdaje si

, Sokratesie,

e to s

rzeczy jeszcze nie wykryte.

- Dwie składaj

na to przyczyny - odpowiedziałem. - Przede wszystkim

adne

stwo nie ceni tych bada

, wi

c badania id

słabo, to nie s

rzeczy łatwe i badacze

potrzebuj

jakiego

kierownika, bez niego, nie dojd

do niczego. A

eby si

taki sk

wzi

ł, o to bardzo trudno. Wreszcie, gdyby si

nawet taki znalazł to w dzisiejszych

Strona 13 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

stosunkach nie poszliby za nim ci, którzy si

tymi zagadnieniami interesuj

, bo s

zarozumiali. Gdyby jednak całe pa

stwo obj

ło opiek

nad tymi badaniami, ceni

c je

wysoko, to ju

by mu si

oni poddali i badania prowadzone wytrwale i energicznie

pokazałyby jasno, jak rzeczy stoj

. Przecie

i dzi

, cho

szerokie koła tych bada

nie

ceni

, a nawet im przeszkadzaj

, a sami badacze nie umiej

powiedzie

, na co by si

one przyda

mogły, to jednak te rozwa

ania maj

swój urok i dzi

ki temu post

puj

wszystkiemu wbrew, wi

c nie byłoby dziwne, gdyby si

te sprawy jednak wyja

niły.

- Tak jest - powiada - to s

zagadnienia pełne uroku i zupełnie osobliwe. Ale powiedz mi

niej to, co

w tej chwili mówił. Bo przyj

łe

geometri

jako rozwa

anie powierzchni

płaskiej.

- Tak - odpowiedziałem.

- I potem - mówi - wzi

łe

zaraz po niej astronomi

, a nast

pnie

cofn

ł.

- Bo ja si

piesz

- odpowiedziałem -

eby pr

dko wszystko przej

ść

i przez to jeszcze

bardziej zwlekam. Z kolei przecie

nast

powało rozpatrywanie wymiaru w gł

b, ale

badania nad obj

tak

miesznie wygl

daj

, wi

cem je przeskoczył i zacz

łem po

geometrii mówi

o astronomii, cho

to ju

o ruchu brył.

- Słusznie mówisz - powiada.

- Wi

c jako czwarty przedmiot - dodałem - we

my astronomi

, jakby ju

istniała

stereometria, która dzi

pozostaje w tyle, ale, gdyby si

stwo zaj

ło.

- Naturalnie - powiada. - A w zwi

zku z tym twoim zarzutem,

e ja j

chwal

w sposób

niesmaczny, teraz ju

chwal

po twojemu. Bo my

, to przecie

demu jasne,

ona doprawdy skłania dusz

eby patrzała w gór

, i prowadzi j

d, tam wzwy

- Mo

e by

- powiedziałem -

e to ka

demu jasne, tylko dla mnie nie. Mnie si

wcale tak

nie wydaje.

- Wi

c jak? - powiada.

- Tak jak si

dzisiaj bawi

ci, co j

ąŜą

z umiłowaniem m

dro

ci, to ona bardzo

kieruje wzrok ku dołowi.

- Jak to rozumiesz? - powiada.

- Ja mam wra

enie - odpowiedziałem -

e ty u siebie do

ść

miało ujmujesz istot

nauki o

tym, co jest wysoko. Bo nawet gdyby kto

, le

Ŝą

c na wznak, malowidła na suficie ogl

dał i

czego

by si

tam z nich nauczył, ty by

gotów s

dzi

e on tak my

l w gór

podnosi, a

nie oczy. Mo

e by

e to jest pi

kne stanowisko, a moje raczej naiwne. Bo ja znowu nie

umiem uwierzy

eby oczy naszego ducha zwracała w gór

jakakolwiek inna nauka,

eli nie ta, która by dotyczyła bytu i tego co niewidzialne, wszystko jedno, czyby si

kto

próbował uczy

przedmiotów zmysłami dostrzegalnych, maj

c usta otwarte i

zwrócone do góry, czy robiłby to z ustami zamkni

tymi, i ku dołowi. Ja nawet nie powiem,

eby on si

tam czego

nauczył, bo wiedza nie tkwi w

adnej z takich rzeczy i ja nie

powiem,

e jego dusza patrzy w gór

, ona patrzy w dół, cho

by si

uczył le

Ŝą

c na wznak

na ziemi, alboby tak płyn

ł po morzu.

- Mam za swoje - powiada. - Słusznie

mnie zburczał. Ale jak ty to my

lałe

e trzeba

uczy

astronomii inaczej, ni

jej dzi

ucz

, je

eliby si

jej ludzie mieli uczy

z tym

ytkiem, o którym mówimy?

Strona 14 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- W ten sposób - odpowiedziałem. - Te tam konfiguracje na niebie, bo to s

przecie

obrazki wykonane w materiale widzialnym i trzeba je, jako takie, uwa

za bardzo

kne i bardzo wyra

ne w swoim rodzaju, ale im daleko do prawdziwych ruchów, do

prawdziwej pr

dko

ci i powolno

ci istotnej, w ich prawdziwej liczbie, daleko do

wszystkich prawdziwych postaci ruchu, którym si

ciała niebieskie ku sobie poruszaj

poruszaj

to, co w nich jest. Te rzeczy mo

na tylko my

ąć

, a wzrokiem nie. A mo

lisz,

e tak?

- W

adnym sposobie - powiada.

- Nieprawda

- powiedziałem - tym tam malowidłem na niebie mo

na si

posługiwa

jako

przykładem przy nauce o tamtych rzeczach zupełnie tak, jakby kto

natrafił na wykresy

wykonane osobliwie i pracowicie r

jakiego

Dedala albo innego majstra czy tam

malarza. Człowiek znaj

cy si

na geometrii, zobaczywszy takie rzeczy, uwa

ałby,

e to

robota bardzo pi

kna, ale

mieszne byłoby patrze

na nie powa

nie jako na prawd

chcie

w nich uchwyci

, je

eli chodzi o równo

ść

, o podwójno

ść

lub o inn

jak

ąś

współmierno

ść

- Pewnie,

e to by było

mieszne. Czemu nie? - powiada.

- A czy my

lisz,

e astronom prawdziwy - ci

łem - nie czułby si

tak samo, patrz

c na

ruchy gwiazd? Uwa

ałby,

e tego rodzaju robota trzyma si

tak pi

knie, jak tylko by

e; tak si

wykonawcy nieba udało zestawi

je i to, co w nim jest. Ale je

eli chodzi o

współmierno

ść

nocy w stosunku do dnia i współmierno

ść

dnia i nocy w stosunku do

miesi

ca, i miesi

ca stosunek do roku, i stosunek innych gwiazd do tego wszystkiego

oraz ich stosunek wzajemny, to czy nie my

lisz,

e uwa

ałby za naiwnego kogo

, to by

dził,

e te rzeczy dziej

stale tak samo i

e w

adnym sposobie nie schodz

z toru

przedmioty widzialne i maj

ce ciało, i który by si

starał na wszelki sposób prawd

ich

uchwyci

- Tak mi si

zdaje - powiada - kiedy ciebie teraz słucham.

- Zatem jako zbiór zagadnie

teoretycznych traktujemy zarówno geometri

, jak i

astronomi

. A temu, co tam, na niebie, dajmy pokój, je

eli mamy si

istotnie zajmowa

astronomi

i ten pierwiastek naszej duszy, którego natur

stanowi my

lenie, rozwin

ąć

tak,

eby si

z nieprzydatnego zrobił przydatny.

- Doprawdy, zadajesz prac

wielokro

razy ci

ęŜ

dzisiejsza astronomia.

- I my

- dodałem -

e nasze inne wskazania b

formalnie podobne do tych, je

eli

ma by

z nas jaki taki po

ytek jako z prawodawców. Ale co by

ty mógł jeszcze

przypomnie

z tych przedmiotów nauki, które by si

nam mogły przyda

- Nie mógłbym

adnego, tak, w tej chwili przynajmniej.

- A przecie

nie jedn

, ale wi

cej postaci - powiedziałem - posiada ruch; tak mi si

zdaje.

Wszystkie, co mo

e kto m

dry potrafi wymieni

. Ale te, które i my mamy na oku, to dwie.

- Jakie

to?

- Oprócz ruchu poprzedniego - odpowiedziałem - odpowiedni ruch jemu przeciwny.

- Jaki?

Strona 15 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Bodaj

e tak, jak oczy zostały zbudowane dla astronomii - ci

łem - to znowu uszy s

zbudowane dla ruchu harmonicznego i te dwie gał

zie nauki s

jak dwie siostry, jak

mówi

pitagorejczycy, a my si

z nimi zgadzamy, Glaukonie. Czy jak zrobimy?

- No tak - powiada.

- Nieprawda

- dodałem - skoro to jest wielka praca, to posłuchamy tego, co oni mówi

tej sprawie, a mo

e i co

jeszcze mówi

oprócz tego. A my si

dziemy przy tym

wszystkim trzymali swego stanowiska.

- Jakiego?

eby si

nigdy nie próbowali czego

z tych rzeczy uczy

połowicznie ci, których

dziemy chowali. Czego

, co by nie prowadziło zawsze tam, dok

d wszystko prowadzi

powinno, jake

my to przed chwil

o astronomii mówili. Czy nie wiesz,

e w nauce o

harmoniach robi si

znowu co

podobnego? Tu znowu porównywa si

pomi

dzy sob

mierzy si

akordy słyszane i d

ki, i znowu tutaj trudy daremne, podobnie jak w

astronomii.

- Na bogów - powiada - to nawet

miesznie, bo mówi

o jakich

tam "zg

szczeniach" i

przybli

uszy do instrumentów, jakby polowali na d

k uciekaj

cy z domu s

siada, i

jedni mówi

e jeszcze słysz

rodku jaki

ton i

e to jest interwał najmniejszy, którym

nale

y mierzy

inne odst

py, a drudzy spieraj

e ju

obie struny brzmi

jednakowo,

a jedni i drudzy wy

ej stawiaj

swoje uszy ni

rozum.

- Ty mówisz - dodałem - o tych panach, co to strunom dobr

szkoł

daj

, bior

je na

spytki rozpi

wszy je na kołkach,

eby nie rozwleka

tego obrazu, ju

nie mówi

o biciu

pałeczk

i o skargach na struny, i jak one si

raz zapieraj

, a raz si

popisuj

fałszami.

wiadczam,

e nie ich mam na my

li, ale tamtych, których mieli

my si

przed chwil

pyta

o harmoni

. Bo ci robi

to samo, co si

robi w astronomii; szukaj

liczb, danych w

tych akordach słyszanych, a nie wznosz

do zagadnie

teoretycznych, do rozwa

nad tym, które liczby harmonizuj

, a które nie, i dlaczego tak robi

jedne i drugie.

- To jest boska rzecz - powiada - co, o czym ty mówisz.

- To si

przydaje - dodałem - do szukania tego, co pi

kne i dobre, a jak si

tym zajmowa

inaczej, to na nic.

- Prawdopodobnie - powiedział.

- Ja uwa

am - dodałem -

e zajmowanie si

systematyczne tym wszystkim, co

przeszli, je

eli dochodzi do wspólnoty wzajemnej i pokrewie

stwa tych rzeczy, i je

eli si

zsumuj

ze wzgl

du na swoje pokrewie

stwo, to zajmowanie si

nimi przyczynia si

jakim

stopniu do osi

gni

cia naszego celu, i trud, im po

cony, nie b

dzie daremny.

A je

eli nie, to szkoda zachodu.

- I ja - mówi - tak przeczuwam. Ale ty masz na my

li bardzo wielk

prac

, Sokratesie.

- My

lisz o pracy wst

pnej czy o jakiej? Czy

nie wiemy,

e to wszystko jest dopiero

wst

p do tej melodii, której si

trzeba nauczy

? Przecie

nie my

lisz,

eby ci, którzy to

opanuj

, ju

tym samym byli zdolni do m

drej rozmowy.

- Nie, na Zeusa - powiada. - Chyba

e jacy

bardzo nieliczni, na których udało mi si

natrafi

Strona 16 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- A z drugiej strony - powiedziałem - ci, którzy nie potrafi

le zdawa

z czego

sprawy, ani cudzych my

li o tym przyjmowa

, czy oni b

kiedykolwiek co

wiedzieli o

tych rzeczach, o których naszym zdaniem wiedzie

trzeba?

- To te

nie - powiada.

- A prawda, Glaukonie - ci

łem -

e to wła

nie jest ta melodia, według której biegnie

da nasza rozmowa? Chocia

to jest sprawa my

li, to jednak siła wzroku mo

e by

jej

obrazem. Mówili

my, jak to wzrok niekiedy próbuje si

kierowa

na same zwierz

ta i

na gwiazdy same, a w ko

cu i na sło

ce samo. Tak samo i wtedy, kiedy kto

z drugim

drze rozmawia

zacznie, a nie posługuje si

przy tym

adnymi spostrze

eniami

zmysłowymi, tylko si

zwraca do tego, co jest Dobrem samym; wtedy staje u

szczytu

wiata my

li, podobnie jak tamten u szczytu

wiata widzialnego.

- Ze wszech miar - powiada.

- Wi

c có

, czy tej drogi nie nazywasz sztuk

drych rozmów? Dialektyk

- No, tak.

- Otó

jest - dodałem - wyzwolenie z kajdan i odwrócenie si

od cieni do wizerunków

samych i do

wiatła, oto jest wyj

cie w gór

z podziemia na sło

ce, do tych zwierz

t i

lin tam, i do blasku sło

ca, który ol

niewa tak,

e patrze

trudno, ale odbicia w

wodach tego, co boskie, i cienie bytów rzeczywistych tam widzie

na, a nie patrze

tylko na cienie wizerunków, które rzuca nie sło

ce, ale inne takie

wiatło, inne w

porównaniu do sło

ca, całe to zajmowanie si

umiej

tno

ciami, które

my przeszli,

posiada t

sił

; podprowadza w gór

to, co jest najlepszego w duszy, do ogl

dania tego,

co jest najlepsze po

ród bytów, podobnie jak tam to, co najja

niejsze w ciele, podnosiło

do ogl

dania tego, co naj

wietniejsze w

wiecie cielesnym i widzialnym.

- Ja to tak przyjmuj

- powiada - chocia

mi si

to wydaje ze wszech miar trudne do

przyj

cia, a z drugiej strony znowu trudno tego nie przyj

ąć

. A jednak, bo to przecie

trzeba nie tylko w tej chwili usłysze

, ale i kiedy

indziej znowu do tego nie raz jeden

wraca

, jednak załó

my,

e jest tak, jak mówimy, i przejd

my do tej melodii samej, a

przejd

my j

tak, jake

my przechodzili wst

p. Wi

c mów, w jaki sposób działa

potrafi

dra rozmowa i na jakie postacie ona si

rozpada i jakie znowu do nich drogi. Bo te

dotychczasowe to byłyby, zdaje si

, ju

te, które prowadz

do tego punktu, ale kto do

niego dojdzie, ten ju

dzie mógł odpocz

ąć

po drodze; znajdzie si

u celu i u kresu

pielgrzymki.

- Dalej - odpowiedziałem - kochany Glaukonie, ty nie potrafisz ze mn

ść

, bo z mojej

strony z pewno

dobrych ch

ci nie zbraknie. I ju

chyba nie obraz b

dziesz widział

tego, o czym mówimy, ale prawd

sam

, tak, jak ona si

mnie przedstawia, a czy

słusznie, czy nie, o to ju

nie wypada si

spiera

. Tylko

e co

w tym rodzaju zobaczy

trzeba, to nale

y stwierdzi

całkiem stanowczo. Czy nie?

- No, tak.

- Nieprawda

, i to,

e tylko m

dra rozmowa potrafi to odsłoni

komu

, kto si

obezna z

tym, co

my w tej chwili przeszli, a inaczej nie sposób?

- I przy tym - powiada - godzi si

obstawa

- Wi

c o to - powiedziałem - nikt si

z nami spiera

nie b

dzie,

e je

li chodzi o te rzeczy

same, to tylko pewna metoda stara si

systematycznie chwyta

, czym ka

da rzecz jest.

Strona 17 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

A wszystkie inne umiej

tno

ci albo zaspokajaj

mniemania ludzkie i pragnienia, albo

jak

ąś

produkcj

i jakie

syntezy maj

na oku, albo s

całkowicie oddane dbaniu o to, co

yje, i o produkty syntez. A pozostałe, które, powiedzieli

my, maj

do czynienia z

bytem, jak te geometrie i te, które si

z ni

ąŜą

, widzimy,

e tylko przez sen marz

temat bytu, a na jawie dojrze

go nie mog

, jak długo si

zało

eniami posługuj

i nie

tykaj

ich w ogóle, bo nie umiej

ich zanalizowa

le. Przecie

, je

eli si

zaczyna

od samych niewiadomych, a koniec i

rodek ma spleciony te

z niewiadomych, to jakim

sposobem zbiór takich ustale

e by

nauk

- Nie ma sposobu - powiada.

- Nieprawda

- dodałem - jedna tylko metoda m

drej rozmowy (dialektyczna) idzie t

drog

e zało

enia rozbiera i odnosi je do pocz

tku samego, aby si

umocni

, i oko

duszy, zakopane istotnie w jakim

błocie barbarzy

skim, obraca po cichu i podnosi je w

gór

, a do pomocy przy tym obracaniu u

ywa tych umiej

tno

ci, które

my przeszli.

my je nieraz nazywali naukami, bo jest taki zwyczaj, ale dla nich trzeba terminu

innego; chodzi o jak

ąś

nazw

, mówi

o wi

kszej jasno

ci, ni

podaje nazwa

"mniemanie", a nie tak wielkiej, jaka si

ąŜ

e z nazw

"nauka". My

my gdzie

przedtem

okre

lili to jako rozs

dek. Ale mam wra

enie,

e nie powinni si

spiera

o słowa ludzie,

którzy tak jak my maj

przed sob

tak wielki materiał do rozwa

- Och nie - powiada. - Byleby tylko wyraz objawiał jasno stan rzeczy, i to, co mówi w
duszy.

- Wi

c czy to b

dzie ładnie - ci

łem - tak jak przedtem, nazwa

pierwszy dział nauk

drugi rozs

dnym rozwa

aniem, trzeci wiar

, a czwarty my

leniem obrazami. I te dwie

rzeczy ostatnie, to b

dzie mniemanie, a dwie pierwsze, to rozum. Mniemanie ma za

przedmiot zjawiska, które powstaj

i gin

, a przedmiotem rozumu jest byt. I jak si

istota

ma do zjawisk, tak si

ma rozum do mniemania. A czym jest rozum w stosunku do

mniemania, tym jest nauka w stosunku do wiary, a rozs

dne rozwa

anie w stosunku do

lenia obrazami? A ju

stosunek, w którym te rzeczy zostaj

, i podział obu cz

ęś

ci na

dwie grupy, na przedmioty mniema

i przedmioty rozumu, zostawmy, Glaukonie,

eby

nas to nie wp

dziło w rozwa

ania jeszcze bardziej ró

norodne ni

to, co było.

- No nie - powiada - co do mnie, to zreszt

- o ile si

mog

w tym zorientowa

- mnie si

to te

tak wydaje.

- A czy i zdolnym do m

drej rozmowy (dialektykiem) nazywasz tego, który

le chwyta

istot

dej rzeczy? A je

li kto

tego nie potrafi, to o ile by nie umiał ani sobie, ani

drugiemu dawa

cisłego uj

cia czegokolwiek, to powiesz,

e on o tyle nie ma rozumu w

tym zakresie?

- Jak

ebym mógł przyznawa

mu rozum? - powiada.

- Nieprawda

? A je

li o Dobro chodzi, to tak samo. Kto by nie potrafił odgrodzi

oderwa

od wszystkich innych przedmiotów idei Dobra i jak by w bitwie przez wszystkie

argumenty przeciwne szedł, pragn

c swoje stanowisko oprze

nie na mniemaniu, ale na

istocie rzeczy, a nigdy, by si

przy tym wszystkim jego my

l nie potykała po drodze, o

tym powiesz,

e on wobec tego ani Dobra samego nie zna, ani innego Dobra

adnego, a

li si

gdzie

natknie na jakie

odbicie Dobra, to go mniemaniem dotyka, a nie wiedz

, i

całe obecne

ycie nic, tylko marzenia senne prze

ywa i

pi, a zanim si

tutaj obudzi, to

dzej do Hadesu pójdzie i dopiero tam za

nie na dobre?

- Na Zeusa - powiada - z całym przekonaniem b

mówił to wszystko.

Strona 18 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Zatem tych swoich chłopców, których w my

li chowasz i kształcisz, gdyby

ich kiedy

chował w rzeczywisto

ci, to by

, s

, nie pozwolił,

eby byli bez rozumu, jak głupie

kreski, a rz

dzili w pa

stwie i rozstrzygali o sprawach najwa

niejszych.

- No nie - powiada.

- Zatem przyka

esz im prawem,

eby si

najwi

cej garn

li do tej dyscypliny, dzi

ki której

potrafi

najm

drzej zadawa

pytania i dawa

odpowiedzi?

- Przyka

Ŝę

to prawem - powiada - razem z tob

przecie

- A czy nie wydaje ci si

- dodałem -

e sztuka rozumnej rozmowy (dialektyka) le

y u nas

na samej górze, jak gzyms wie

cy, nad naukami, i

e ju

adnego innego przedmiotu

nauczania nie godzi si

kła

ść

ej od niej; ona ju

y u szczytu nauk?

- Wydaje mi si

- powiada.

- Zatem zostaje ci ju

tylko podział - rozpatrzy

, komu damy te nauki i w jaki sposób.

- Jasna rzecz - powiada.

- A pami

tasz poprzedni wybór rz

cych; jakiche

my wybierali?

- Jak

eby nie? - powiada.

- Wi

c na ogół - ci

łem - uwa

aj,

e nale

y wybiera

tamte natury. Na pierwszym

miejscu kła

ść

co najmocniejszych i co najm

ęŜ

niejszych oraz, ile mo

ci, co

najprzystojniejszych. Oprócz tego trzeba szuka

nie tylko chłopców szlachetnego i

mocnego charakteru, oni musz

mie

jeszcze takie cechy w naturze, które sprzyjaj

temu rodzajowi wykształcenia.

- Wi

c, jakie cechy zalecasz?

- Bystro

ść

i przenikliwo

ść

, mój drogi - tak odpowiedziałem - powinni posiada

w naukach

eby im nauki nie szły trudno. Bo trudno

ci w naukach znacznie bardziej odstraszaj

dusze ni

trudno

ci w

wiczeniach cielesnych. Trud przy nauce jest raczej swoi

cie

psychiczny; dusza nie dzieli go z ciałem, tylko znosi go sama.

- Prawda - powiedział.

- I takiego,

eby pami

ęć

miał dobr

i złama

nie dał, i w ogóle trudy

eby ch

tnie

podejmował; takiego trzeba szuka

. Bo inaczej, jakim sposobem - my

lisz - chciałby kto

i trudy fizyczne znosi

, i w dodatku zam

cza

tyloma naukami i

wiczeniami?

- Nikt by tego nie chciał - powiada - je

eli nie b

dzie pod ka

dym wzgl

dem dorodny.

- To jest wła

nie ten dzisiejszy bł

d - dodałem - i st

d ta niesława spadła na filozofi

, jak i

przedtem mówiłem, st

e nie bior

do niej ludzie godni. Powinny si

były do niej

garn

ąć

nie wybiórki i podrzutki, ale chłopcy prawego pochodzenia.

- Jak to? - powiada.

- Przede wszystkim - odpowiedziałem - taki, co si

ma do niej wzi

ąć

, nie powinien by

kalek

ze wzgl

du na swoj

pracowito

ść

, to znaczy na pół pracowitym, a na pół

pró

niakiem. A tak bywa, kiedy kto

lubi gimnastyk

i przepada za polowaniem, i

wszelkie trudy fizyczne z rado

podejmuje, a uczy

nie lubi ani słucha

, ani bada

Strona 19 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- wszystkich tego rodzaju trudów nie znosi. A i ten, u którego z pracowito

ma si

rzecz wprost na odwrót, te

jest kalek

- Najsłuszniejsz

prawd

mówisz - powiada.

- No nie? A je

li o prawd

chodzi - dodałem - to czy nie przyjmiemy,

e tak samo dusza

jest kalek

, je

eli umy

lnego fałszu nienawidzi i nie znosi go sama, i oburza si

niepomiernie, gdy go u drugich spotyka, ale fałsz mimowolny przyjmuje łagodnie i je

li j

gdzie

przychwyci

na niewiedzy, to nie gniewa si

wcale, tylko spokojnie si

w swej

niewiedzy tarza jak

winia w błocie?

- Ze wszech miar przecie

- powiada.

- A je

eli chodzi o rozwag

- dodałem - i o m

stwo, i o szlachetn

postaw

, i o wszystkie

ęś

ci cnoty, to niemniej trzeba si

strzec podrzutków, a szuka

potomków prawych. Bo

kiedy kto

nie umie na to zwraca

uwagi, i człowiek prywatny, i pa

stwo, to sami nie

wiedz

, jak i kiedy wybieraj

sobie kaleki i dzieci nieprawe do czego si

zdarzy - jedni na

przyjaciół, a pa

stwa na rz

cych.

- Tak bywa - powiada - tak jest.

- Wi

c my si

musimy - ci

łem - wystrzega

wszystkich takich rzeczy. Je

eli

zdrowych na ciele i zdrowych na duszy b

dziemy kierowali do tylu nauk i

wicze

i tak

ich kształcili, nie b

dzie si

na nas gniewała Sprawiedliwo

ść

sama i zachowamy w

cało

ci pa

stwo i jego ustrój, a jak b

dziemy do tego kierowali typy, którym to wszystko

jest obce, zrobimy co

wprost przeciwnego i jeszcze wi

kszy

miech spadnie przez nas

na filozofi

, i suchej nitki na niej nie zostanie.

- To by było bardzo brzydko, doprawdy - powiada.

- Tak jest - mówi

. - Ale mnie si

zabawnego przydarza w tej chwili; tak to

wygl

da.

- Co takiego? - powiada.

- Zapomniałem - mówi

artowali, i zacz

łem mówi

zbyt powa

nie. Bo mówi

spojrzałem równocze

nie na filozofi

i wiedz

, jak j

niegodnie z błotem mieszaj

, wi

musiałem si

zirytowa

i jakbym si

zgniewał na winnych, zbyt powa

nie powiedziałem

to, com powiedział.

- O nie, na Zeusa - powiada - wcale nie, ja przecie

słucham i nie mam tego wra

enia.

- Ale ja mówiłem i mam to wra

enie - odparłem. A nie zapominajmy o tym,

e przy

pierwszych wyborach wybierali

my ludzi starych, a przy tych ju

tak nie da. Nie trzeba

wierzy

Solonowi,

e starzej

c si

potrafi si

kto

wiele uczy

- na pewno mniej, ni

biega

- wszystkie za

wielkie i liczne trudy s

dla młodych.

- Tak musi by

- powiada.

- Zatem te rachunki i geometrie, i cał

propedeutyk

, która musi poprzedza

wykształceniu dialektyk

, trzeba im zadawa

w latach chłopi

cych, ale nada

nauczaniu

tak

posta

, jakby si

tego nie trzeba było uczy

przymusowo.

- Wi

c co?

Strona 20 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

adnego przedmiotu - powiedziałem - nie powinien si

człowiek wolny uczy

, jakby

roboty przymusowe odrabiał. Bo trudy fizyczne znoszone pod przymusem wcale ciału nie
szkod

, a w duszy nie ostanie si

aden przedmiot nauczania, je

eli go gwałtem

narzuca

- To prawda - mówi.

- Zatem, mój kochany - dodałem - nie zadawaj dzieciom gwałtu nauczaniem, tylko niech
si

tym bawi

; wtedy te

łatwiej potrafisz dostrzec, do czego ka

dy zdolny z natury.

- To ma sens - powiada - to, co mówisz.

- Pami

tasz, prawda - dodałem -

e nawet i na wojn

, mówili

my tak, trzeba chłopców

wyprowadza

konno, niech si

przygl

daj

, a je

eliby gdzie

było bezpiecznie, to ich

podprowadza

blisko i niechby kosztowali krwi jak szczeni

ta?

- Pami

tam - powiada.

- A we wszystkich tych trudach - ci

łem - i w naukach, i w strachach, który si

zawsze

oka

e najbieglejszy, tego wci

ąć

na pewn

zamkni

list

- W jakim wieku? - powiada.

- Wtedy - powiedziałem - kiedy im si

obowi

zkowe

wiczenia gimnastyczne. Bo

w tym czasie, przez jakie

dwa albo trzy lata niepodobna si

czym

innym zajmowa

Trudy i godziny snu s

wrogami nauki. A równocze

nie to jest te

jedna z prób, i to nie

najmniejsza, jaki si

dy z nich oka

e na

wiczeniach gimnastycznych.

- Jak

eby nie? - powiada.

- A po tym czasie - dodałem - ci spo

ród dwudziestoletnich, którzy zostan

wci

gni

ci na

list

, b

cieszyli wi

kszym szacunkiem ni

inni i podczas gdy inni chłopcy uczyli si

wszystkich przedmiotów naraz a bez porz

dku, ci dostan

zestawienie i przegl

d nauk z

uwzgl

dnieniem ich pokrewie

stwa wzajemnego i natury bytu.

- Tylko taka nauka - powiedział - jest trwała, je

eli si

komu

dostanie w udziale.

- I to jest najwi

ksza próba - dodałem - która oddziela natury zdolne do m

drej rozmowy i

niezdolne do niej. Bo człowiek zdolny do zestawie

jest zdolny i do m

drych rozmów, a

niezdolny do tego - nie.

- I mnie si

tak zdaje - powiada.

- Wi

c na to b

dziesz musiał uwa

- dodałem - i którzy si

najbardziej takimi w tym

wszystkim oka

Ŝą

i b

wytrwali w naukach, i wytrwali na wojnie, i we wszystkim innym,

co prawo przykazuje, tych znowu, kiedy trzydzie

ci lat sko

, trzeba b

dzie z

poprzedniej listy wybra

i wci

ąć

do nowej, i wi

kszymi otoczy

honorami, i znowu

patrze

uwa

nie, posługuj

c si

dyskusjami na prób

, który z nich potrafi zostawi

boku swoje oczy i inne zmysły, a i

ść

prosto ku bytowi samemu, nie rozstaj

c si

prawd

. I tu trzeba by

bardzo ostro

nym, przyjacielu.

- Czemu niby? - powiada.

- Czy nie bierzesz pod uwag

- dodałem - tego zła, które si

dzi

czy z m

drymi

rozmowami? Ile go jest?

Strona 21 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Jakie

co zło? - powiada.

- Zaczynaj

sobie zupełnie prawa lekcewa

- odpowiedziałem. - Pełno tego w nich.

- I bardzo - powiedział.

- A czy ty my

lisz,

e to co

dziwnego, co si

z nimi dzieje, i czy nie wybaczasz im?

- Z jakiego wzgl

du wła

ciwie? - zapytał.

- To tak - powiedziałem - jakby si

jaki

podrzutek wychował w

ród wielkiego bogactwa,

w rodzinie licznej i wielkiej, a otoczony licznymi pochlebcami i dorósłszy na m

ęŜ

czyzn

spostrzegłby,

e nie jest synem tych ludzi, którzy si

podaj

za jego rodziców, a swoich

rodziców prawdziwych nie umiałby znale

źć

, to czy potrafisz odgadn

ąć

, jak by on si

odnosił i do pochlebców i do tych, którzy go podrzucili? I to w okresie, w którym by nie
wiedział o swoim podrzuceniu, i w tym, w którym by ju

wiedział? A mo

e chcesz

posłucha

, jak ja to odgaduj

- Chc

- powiada.

- Otó

ja przeczuwam - mówiłem -

e on by wi

cej czcił ojca i matk

, i inne osoby,

stanowi

ce jego rzekomy dom, raczej ni

pochlebców, i mniej by przeoczał jakie

ich

potrzeby, i mniej by sobie pozwalał na jakie

czynne albo słowne łamanie prawa w

stosunku do nich i na nieposłusze

stwo w rzeczach wielkich mniej cz

sto, ni

stosunku do pochlebców, w tym czasie, w którym by prawdy nic znał.

- Prawdopodobnie - powiedział.

- A gdyby spostrzegł, co jest, to znowu przeczuwam,

e przestałby tamtych czci

i dba

nich, a zbli

yłby si

do pochlebców i wpadłby pod ich wpływ, szczególnie silny w

porównaniu do okresu poprzedniego, zacz

łby

na ich modł

, przestawałby z nimi

jawnie, a o tamtego ojca i o ten cały rzekomy dom nie dbałby zgoła, chyba

eby to była

natura bardzo szlachetna.

- Mówisz to wszystko, co by si

musiało sta

, ale w jakim sposobie ten obraz si

odnosi

do tych, którzy si

stykaj

z my

niezale

- W tym sposobie. Mamy od dzieci

cych lat pewne tam zasady dotycz

ce tego, co

sprawiedliwe i pi

kne. Wyro

my w nich, jakby pod okiem rodziców, słuchali

my ich i

szanowali

my je.

- Tak jest.

- Nieprawda

? A s

inne zaj

cia te

, tym przeciwne, a przyjemne, one schlebiaj

naszej

duszy i poci

gaj

ku sobie, cho

nie przekonuj

nikogo, kto ma cho

troch

rozwagi i

umiarkowania w sobie. Tacy jednak szanuj

tamte zasady, ojcowskie, i s

im posłuszni.

- Jest tak.

- Wi

c có

? - dodałem. - Je

eli do człowieka tak dysponowanego przyst

pi kiedy

pytanie i zacznie go pyta

: co to jest pi

kno, i gdy on odpowie to, co słyszał od

prawodawcy, wtedy wolna my

l go zbije, i tak cz

sto, i na tak wielu punktach zbija

zacznie, a

go z nóg zwali i w to mniemanie wtr

ci,

e to nie jest ani o włos bardziej

kne ni

brzydkie; a je

eli o sprawiedliwo

ść

chodzi, co tak samo i o dobro te

, i o

wszystko, co najwi

ksz

czci

otaczał, to jak my

lisz, jak to wpłynie na niego w stosunku

do tamtych zasad, je

eli chodzi o cze

ść

dla nich i posłusze

stwo?

Strona 22 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Nieuchronnie - powiada - on ju

ani ich czci

nie b

dzie tak jak przedtem, ani ich

słucha

- Wi

c kiedy ju

ani tamtych zasad - ci

łem - nie b

dzie uwa

ał za czcigodne, ani za

swoje, jak to robił przedtem, ani zasad prawdziwych nie znajdzie, to czy mo

e by

eby

najprawdopodobniej oddał

yciu innemu, a nie temu, którego tre

schlebianie?

- Nie ma sposobu - powiada.

- Zatem to nie b

dzie, s

, tak wygl

dało,

e on teraz prawa łama

zacznie, a

przedtem ich słuchał.

- Koniecznie.

- Nieprawda

- dodałem - czy to nie jest naturalny stan u tych, którzy si

w ten sposób z

lami niezale

nymi stykaj

, jak przedtem mówiłem, czy nie nale

y im z wielu

wzgl

dów wybacza

- I litowa

nad nimi - powiada.

- Nieprawda

? Wi

eby

tak nie musiał zacz

ąć

litowa

nad lud

trzydziestoletnimi, to czy

nie powinien na wszelki sposób uwa

na ruch umysłowy?

- I bardzo - powiada.

- Wi

c czy to nie b

dzie jeden ze

rodków ostro

ci - ten, cz

sto stosowany,

eby ci

ludzie w młodym wieku wolnej my

li nie kosztowali? Bo s

zauwa

ył, jak to

chłopaki, kiedy po raz pierwszy zakosztuj

li niezale

nych, zaczynaj

nimi bawi

zawsze tylko na to,

eby si

sprzeciwia

, i na

laduj

c tych, którzy ich zbijaj

, sami

zaczynaj

zbija

innych i ciesz

jak szczeniaki tym,

e oto mog

zaczepia

i szarpa

swoje najbli

sze otoczenie.

- Ale

nadzwyczajnie - powiada.

- Nieprawda

? A jak im si

sto udaje zbi

kogo

innego, a kto

inny cz

sto ich

stanowisko zbije, wtedy bardzo skrajnie i pr

dko wpadaj

w to,

e nie uznaj

adnego ze

swoich poprzednich pogl

dów. I st

d inni zaczynaj

le mówi

o nich i o tej całej filozofii,

ta prawda - mówi.

- A starszy człowiek - dodałem - raczej nie zechce si

bawi

w takie głupstwa i raczej

dzie na

ladował tego, który pragnie wymiany my

li i rozpatrzenia prawdy, a nie tego,

co dla zabawy i z

artów zajmuje przeciwne stanowisko, b

dzie i sam bardziej

umiarkowany i dla swojego zaj

cia wi

kszy szacunek zyska, zamiast wi

kszej niesławy.

- Słusznie - powiada.

- Nieprawda

? Tak

e to wszystko, co si

przedtem powiedziało, czy nie było mówione

pod wpływem obawy i troski o to,

eby to ju

byli ludzie porz

dni i ustaleni, z którymi si

kto

zacznie dzieli

lami niezale

nymi, a nie tak jak teraz,

e zabiera si

do tego

pierwszy lepszy i w

aden sposób nie ukwalifikowany?

- Tak jest - powiada.

Strona 23 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20

- Wi

c czy to wystarczy, je

eli kto

wiczeniach my

li niezale

nej a

cisłej, wytrwale i

pilnie, nic innego nie robi

c poza tym, na tym odpowiedniku gimnastyki ciała, sp

dzi dwa

razy tyle lat, ile ich po

cił

wiczeniom cielesnym?

- Ty masz na my

li sze

ść

lat albo cztery?

- Mniejsza o to, połó

ęć

. A po tym czasie b

dziesz ich musiał sprowadzi

z powrotem

na dół, do tamtej jaskini, i zmusi

ich,

eby obj

li kierownictwo spraw wojskowych i czym

tam jeszcze młodzi rz

, aby do

wiadczenia nabyli nie mniej od innych. I jeszcze teraz

trzeba ich do

wiadcza

, czy wytrwa

potrafi

, gdziekolwiek by si

ich wlokło, czy te

zaczn

chwia

po trochu.

A on mówi: - Czas jak długi na to przeznaczasz?

- Pi

tna

cie lat - powiedziałem. - A jak b

mieli po lat pi

ęć

dziesi

t, to ci, którzy cało

wyjd

z prób i oka

Ŝą

najlepszymi wsz

dzie i pod ka

dym wzgl

dem - i w praktyce i w

teoriach - tych ju

trzeba poprowadzi

do ko

ca drogi i zmusi

eby wznie

li w gór

wiatło swojej duszy i zacz

li patrze

na to, co wszystkiemu jasno

ci dostarcza. A gdy

zobacz

dobro samo, b

go u

ywali jako pierwowzoru, aby przez reszt

ycia ład

wprowadza

w pa

stwie i u ludzi prywatnych, i u siebie samych, u ka

dego po trochu i z

kolei. B

przewa

nie filozofi

zajmowali, a kiedy kolej na którego wypadnie, b

dzie

musiał jeszcze i teraz trudzi

polityk

i rz

dami ze wzgl

du na dobro pa

stwa. B

dzie

tym zajmował nie dlatego,

e to rzecz ładna, tylko dlatego,

e konieczna. I tak b

zawsze wychowywali drugie pokolenie ludzi takich samych, aby ich zostawi

na stra

około pa

stwa, a sami odejd

mieszka

na wyspach szcz

ęś

liwych. Pomniki im postawi

stwo swoim kosztem i ofiary b

dzie składało, je

eli to Pytia zatwierdzi, tak jak bogom,

a je

eli nie, to jako ludziom szcz

ęś

liwym, którzy co

boskiego mieli w sobie.

- Bardzo pi

knie - powiada - wyka

czasz tych rz

cych, Sokratesie. Zupełnie jak

rze

biarz.

- I kobiety rz

ce te

, Glaukonie - dodałem. - B

przekonany,

e ja w tym, com

powiedział, nie mówiłem zgoła raczej o m

ęŜ

czyznach ni

o kobietach, o ile która

z nich

dzie miała odpowiednie warunki naturalne.

- Słusznie - powiada - skoro wszystkie prawa maj

równe z m

ęŜ

czyznami, z którymi

wspólnie

, jake

my to przeszli.

- Wi

c có

? - dodałem. - Czy zgadzacie si

e o pa

stwie i o ustroju pa

stwowym

my wypowiedzieli nie tylko

yczenia pobo

ne, ale rzeczy, które s

wprawdzie trudne,

ale jako

liwe jednak, i to nie w inny sposób, tylko wła

nie tak, jak si

tu powiedziało,

kiedy prawdziwi filozofowie obejm

władz

- albo jeden taki, albo wielu - a obecnymi

honorami wzgardz

uwa

e one nie s

godne wolnego człowieka i nic nie s

warte,

a oni najwy

ej ceni

to, co słuszne, i te zaszczyty, które z tego

ródła płyn

, a za rzecz

najwy

i najbardziej konieczn

uwa

sprawiedliwo

ść

, wi

c jej b

słu

pomna

, gdy zaczn

urz

dza

swoje pa

stwo.

- Ale jak? - powiedział.

- Którzy tylko - dodałem - b

w pa

stwie mieli wi

cej ni

lat dziesi

ęć

, tych wszystkich

wyprawi

gdzie

na wie

, a tylko dzieci ich wezm

i usun

je spod wpływu dzisiejszych

obyczajów, które s

obyczajami ich rodziców, i zaczn

je wychowywa

na swój

sposób i według swoich praw, które

my omówili. W ten sposób najszybciej i najłatwiej

zbuduj

stwo i ustrój, który

my omówili; pa

stwo, które b

dzie szcz

ęś

liwe samo i

najwi

kszy po

ytek przyniesie ludowi, po

ród którego powstanie.

Strona 24 z 25

Bez tytułu 1

2009-10-20